Nora`inan bt. Bahari

Calon Ijazah Tinggi

Akademi Pengajian Islam Universiti Malaya

19/Jun/2015 10:05 AM 1

Pendahuluan

Latar Belakang Fatwa Muamalat/Resolusi Shari`ah di Malaysia

Kedudukan Maqasid Shari`ah dalam Fatwa Muamalat/Resolusi Shari`ah Di Malaysia

Pemakaian Maqasid Shari`ah

Kesimpulan

19/Jun/2015 10:05 AM 2

Kertas ini akan mengemukakan sebahagian dapatan awal daripada kajian peringkat PhD bertajuk “Pemakaian Maqasid Shari`ah Dalam Fatwa Muamalat dan Resolusi Shari`ah Di Malaysia”.

Maqasid dan maslahah adalah dua istilah yang digunakan secara bersilang ganti. Maslahah menjadi intipati hukum Syarak. Setiap maqasid (tujuan syarak) mestilah ada maslahah dalam bentuk mendapatkan manfaat dan menghindar mafsadah.

19/Jun/2015 10:05 AM 3

maqasid maslahah

Tujuan Syarak (Umum) Rahsia Syarak (Khusus) Hukum hakam untuk

memelihara maslahah

(jalb al-maslahah) para

mukallaf dunia dan akhirat

dan menolak kerosakan

(dar’ al-mafsadah)

mendapat dan menjaga

manfaat atau maslahah

menolak mafsadah atau

mudarat

manfaat diperolehi dengan

menjaga lima kepentingan

(daruriyyat) manusia yang

menjadi inti pati kepada

keseluruhan hukum-hukum

juz’i

19/Jun/2015 10:05 AM 4

Berdasarkan asas muamalat (adat) “melihat kepada makna” maka ia memerlukan kepada `illah khas yang difahami. Manakala dasarnya adalah untuk kemaslahatan hamba dalam bentuk mendapatkan kemanfaatan dan menolak kemudaratan.

Justeru, setiap pihak sama ada industri dan pelanggan hendaklah memahami konsep dan prinsip ini bagi memastikan transaksi yang dijalankan memenuhi maqasid shari`ah demi kemaslahatan ummah.

19/Jun/2015 10:05 AM 5

Senario- terdapat fatwa yang berbeza di kalangan autoriti di Malaysia. Antaranya Hukum pelaburan Amanah Saham Nasional dan Amanah Saham Bumiputera. Pihak Majlis Fatwa Kebangsaan dan kebanyakan Jawatankuasa Fatwa Negeri mengharuskannya. Sementara Majlis Penasihat Shari`ah Suruhanjaya Sekuriti dan sebahagian lagi negeri mengharamkannya.

Isunya apakah pemakaian maqasid sebagai manhaj istinbat itu menghasilkan fatwa/resolusi shari`ah berbeza atau adakah faktor lain?

19/Jun/2015 10:05 AM 6

Dilaksanakan - tiga pengerusi jawatankuasa Fatwa Negeri,

seorang daripada Jabatan Perbankan Islam dan Takaful Bank

Negara Malaysia,seorang dari Jabatan Shariah Pasaran Modal

Islam Suruhanjaya Sekuriti Malaysia dan tiga orang Ahli Majlis

Penasihat Shariah Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti.

Belum Dilaksanakan - Antaranya dua orang lagi pengerusi

jawatankuasa fatwa negeri dan Bahagian Pengurusan Fatwa

JAKIM.

19/Jun/2015 10:05 AM 7

Latar Belakang Fatwa muamalat/resolusi

shariah di Malaysia

Kedudukan Maqasid Shari`ah Dalam Fatwa

Muamalat/Resolusi Shariah di Malaysia

Pemakaian Maqasid Shari`ah dalam fatwa/

resolusi shari`ah di Malaysia

19/Jun/2015 10:05 AM 8

Terdapat empat badan berautoriti untuk mengeluarkan “fatwa” atau

resolusi syariah di Malaysia.

Pengeluaran fatwa adalah menjadi autoriti kepada Majlis Fatwa

Kebangsaan (MFK) di Peringkat persekutuan dan Jawatankuasa Fatwa

Negeri. Bagaimanapun hanya negeri mempunyai kuasa mewartakan

manakala MFK mempunyai kuasa menasihat untuk negeri menggazetkan

sesuatu fatwa.

Manakala dalam bentuk resolusi syariah adalah menjadi autoriti Majlis

Penasihat Syari`ah Bank Negara Malaysia (Perbankan Islam dan Takaful)

dan Majlis Penasihat Syariah Suruhanjaya Sekuriti (Pasaran Modal Islam).

19/Jun/2015 10:05 AM 9

Majoriti mengatakan perkembangan yang dinamik dan positif serta memperkasakan fatwa di Malaysia walaupun berbeza

bidangkuasa. Malahan menjadikan ijtihad itu subur dengan

adanya pelbagai pandangan. Perbezaan adalah disebabkan perbezaan latar belakang, metodologi, memahami dalil, keupayaan intelektual serta pengaruh adat dan persekitaran. Diselaraskan dalam diskusi bersama dan muzakarah yang diselaraskan oleh JAKIM bagi mendekatkan MFK dengan dunia kewangan Islam.

MPS Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti mempunyai bidangkuasa tertinggi dalam perbankan dan kewangan Islam menurut Perlembagaan Persekutuan. Mempunyai kepakaran dalam pelbagai bidang termasuk undang-undang untuk melihat kesan terhadap industri.

19/Jun/2015 10:05 AM 10

MFK-Bidangkuasa di peringkat makro meliputi semua aspek

dalam masyarakat, maslahah umum dan isu nasional. Memberi

penyelesaian hukum kepada masyarakat Islam dan memberi

pilihan kepada rakyat apabila fatwa dikeluarkan. Menjadi

peringkat penyelarasan antara negeri yang diwakili oleh mufti

negeri masing-masing dan ahli yang dilantik oleh Majlis Raja-

raja yang mempunyai pelbagai latar belakang. Mempunyai kuasa

menasihat.

JFN-Bidangkuasa mewartakan fatwa di peringkat negeri

masing-masing.

19/Jun/2015 10:05 AM 11

Di peringkat Kebangsaan terdapat Majlis Muzakarah Fatwa

Kebangsaan dan Mesyuarat Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan.

Keputusan Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan adalah kena

dilaksanakan di seluruh negeri kerana ia adalah daripada titah

Majlis Raja-Raja.

Fatwa daripada Majlis Muzakarah adalah tidak mengikat.

Adakalanya isu dari titah Majlis Raja-Raja, Persoalan

Masyarakat atau dari Negeri. Sebagai contoh isu ASB.

19/Jun/2015 10:05 AM 12

Empat Mazhab (plg.

Banyak maslahah)

Institusi Fatwa

Antarabangsa

Siyasah Syar`iyyah

dan Maqasid

Shari`ah

Praktis Industri

(maslahah)

Persetujuan

Bersama Secara

Majoriti

19/Jun/2015 10:05 AM 13

Mengutamakan Qaul muktamad dalam mazhab Shafi`i. Jika tiada dan ada maslahah, merujuk kepada mazhab yang lain. Bagaimanapun dari sudut amalan masih ada yang merujuk kepada qaul daif dalam mazhab Shafi`i sebelum mazhab yang lain.

Implikasinya terdapat fatwa yang tidak diwartakan kerana bukan dari mazhab Shafi`i.

Dalam bidang muamalat lebih terbuka untuk menggunakan maslahah dan maqasid.

Dilakukan secara ijtihad Jama`i

19/Jun/2015 10:05 AM 14

Qawl Muktamad

Mazhab Shafi`i

Mazhab Hanafi,

Maliki dan Hambali

Maslahah dan

Maqasid (Muamalat) Fiqh Waqi`

Ijtihad Jamai`

19/Jun/2015 10:05 AM 15

Sumber Primer Sumber Sekunder

Al-Qur’an

al-Sunnah

Ijmak Qiyas Maslahah Istihsan Istishab Sadd dhari`ah `Urf Maqasid Shari`ah Siyasah Shari`ah Ta’wil Istiqra’ Talfiq

19/Jun/2015 10:05 AM 16

Memahami

Waqi`

Memahami

Isu

Memahami

Prinsip

Shari`ah

19/Jun/2015 10:05 AM 17

Contoh: Perbezaan menggunakan maslahah dalam isu syarikat yang bercampur aktiviti pelaburan yang halal dan haram.

MFK- menggunakan maslahah berdasarkan perspektif makro (maslahah ekonomi umat Islam yang lemah)

MPS SS- menggunakan metode kuantitatif dan kualitatif sebagai tanda aras berdasarkan perspektif pelaburan sahaja)

19/Jun/2015 10:05 AM 18

Majlis Penasihat Syariah Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti-

penetapan bertulis bahawa sumber dan metodologi penyelidikan

dalam penentuan hukum itu adalah merujuk kepada sumber utama

dan sumber kedua.

Sumber utama ialah al-Quran dan al-Sunnah; manakala sumber

kedua (sokongan) ialah ijtihad yang termasuk di dalamnya

maqasid shari`ah selain ijmak, qiyas, maslahah, istihsan, istishab,

sadd dhari`ah, `urf, siyasah syar`iyyah, ta’wil, istiqra’ dan talfiq.

19/Jun/2015 10:05 AM 19

Pencapaian maqasid shari`ah adalah sangat diambilkira oleh MPS Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti apabila sesuatu resolusi shari`ah dilaksanakan.

Ia diukur dengan pelaksanaan maslahah dan sekiranya berlaku mafsadah selepas dilaksanakan maka maqasid shari`ah tidak tercapai. Oleh itu usaha berterusan adalah perlu bagi memastikan maqasid tercapai.

19/Jun/2015 10:05 AM 20

Di negeri penggunaan maqasid adalah ta`lil dari nas. Fatwa tidak

bergantung kepada maqasid sahaja tetapi berdasarkan nas dahulu.

Apabila isu berlainan dari nas, perlu ta`lil antaranya menggunakan

maqasid. Penggunaannya adalah secara tidak langsung kerana

konsep maqasid iaitu jalb al-masalih dan dar’ al-mafasid

mengandungi konsep keharmonian, keadilan dan keamanan. Ia juga

termasuk dalam masalih mursalah.

Ia bukanlah sumber tetapi prinsp umum menjaga dan menggunakan

harta dengan mengelakkan riba dan tiada gharar.

19/Jun/2015 10:05 AM 21

Permulaan di Malaysia dalam tahun 1980an- keperluan sistem perbankan dan takaful yang dapat mengelakkan riba dan elemen tidak patuh syariah. Tiada fokus kepada maqasid shari`ah.

Di akhir 1990an dan seterusnya fokus dipertingkatkan (tighten up) terhadap hukum dan impak produk yang diluluskan bagi mencapai maqasid shari`ah agar selaras dengan kehendak syarak.

19/Jun/2015 10:05 AM 22

Terdapat praktik maqasid shari`ah dalam realiti

fatwa di Malaysia. Isunya bagaimana memindahkan

aplikabiliti maqasid dalam praktis fatwa agar

objektif nas dicapai.

Maqasid tergambar dengan maslahah melalui ta`lil

kepada hukum.

Kesan penggunaan prinsip maqasid shari`ah dan

maslahah- terdapat perbezaan fatwa.

19/Jun/2015 10:05 AM 23

MFK- melihat dari dimensi makro dan

berasaskan maqasid shari`ah dan maslahah negara

serta tabung amanah. Perlu ada kerangka dan

juga kertas cadangan penambahbaikan agar

pengecualian semakin kecil.

Cth. MFK letak syarat laporan setiap tahun

untuk tunjuk pengurangan aspek tidak syar`i

spt dalam ASB.

19/Jun/2015 10:05 AM 24

MPS SS dan JFN-melihat dari sudut mikro iaitu

analisa syarikat bukan tabung amanah serta

maslahah individu pelabur.

Sebab perbezaan bukan sahaja sebab maqasid

tetapi juga bahasa, tahap penggunaan nas,

penentuan kesahihan hadis dan pemikiran. Selain

itu perbezaan pendekatan kajian, pandangan

ulama yang digunakan dan pemahaman serta

tafsiran yang berbeza terhadap pandangann

ulama.

19/Jun/2015 10:05 AM 25

Keperluan terhadap dawabit tetapi

Tiada keperluan mewujudkan garis

panduan kerana tidak mahu

terikat dan lagi fatwa dikeluarkan

secara kes demi kes berasingan.

Sesuatu perkara

dalam kriteria

masalih mursalah

(hukum berasas

maslahah apabila

tiada nas)

Memahami

maqasid yang

spesifik dalam

fatwa/resolusi

muamalat.

Memahami `uruf

dan universaliti

Islam.

Tiada nas dan tiada

pandangan mazhab

dalam perkara

tersebut serta

berasaskan prinsip

hifz al-mal.

19/Jun/2015 10:05 AM 26

pendedahan umum kepada masyarakat berkaitan maqasid

bagi membantu memahami Islam secara menyeluruh dan

menyelami objektif di sebalik perintah Allah SWT.

menganjurkan seminar yang menerangkan keperluan

merealisasikan maqasid di samping penterjemahan buku-

buku mengenai maqasid .

mengaplikasi qiyas terlebih dahulu tetapi jika

menggunakannya akan menyebabkan maqasid tidak tercapai

mungkin metodologi istihsan (dalil baharu) yang lebih kukuh

diaplikasikan bagi mencapai maqasid shari`ah.

19/Jun/2015 10:05 AM 27

Faktor dalaman Faktor luaran

MPS menyedari

kepentingan

menggunakan

maqasid shari`ah

sebagai menyokong

sumber yang lain.

Merealisasikan maslahah

sebenar

penyelesaian terbaik dan

paling sempurna

dilakukan secara tadarruj

tidak menimbulkan masalah

menjadikan hukum Islam

releven dan memenuhi

maslahah semasa.

19/Jun/2015 10:05 AM 28

Kawalan dalaman: MPS memahami prinsip-prinsip

asas shariah dalam pengeluaran resolusi syariah.

Digunakan semasa penilaian sesuatu isu dan aplikasi

sesuatu hukum sebelum membenarkan perubahan

hukum.

Kawalan Luaran: menentukan dawabit maslahah dan

maqasid untuk merealisasikan hifz al-mal. Dawabit umum

seperti adil dan telus serta dawabit khusus seperti produk-

produk patuh shari`ah

19/Jun/2015 10:05 AM 29

Kawalan dalaman Kawalan Luaran

MPS memahami prinsip-

prinsip asas shariah dalam

pengeluaran resolusi shariah.

Digunakan semasa penilaian

sesuatu isu dan aplikasi

sesuatu hukum sebelum

membenarkan perubahan

hukum.

Menentukan dawabit

maslahah dan maqasid untuk

merealisasikan hifz al-mal.

Dawabit umum seperti adil

dan telus serta dawabit khusus

seperti produk-produk patuh

shari`ah

19/Jun/2015 10:05 AM 30

Kawalan Luaran

Kawalan Luaran

Dipastikan tiada nas, ijmak,

qiyas dan tidak meluputkan

maslahah yg lbh. penting /

besar.

Maqasid adalah sebagai

sokongan dan maslahah rajihah

sahaja yang dirujuk; status

marjuhah dirujuk bersama

dengan makharij.

Pandangan para fuqaha dan

sarjana yang berasaskan

maslahah dan maqasid perlu

diperiksa agar tidak berlaku

penyelewengan.

Dilihat dari pelbagai dimensi;

makro (kulli) dan mikro (juz’i)

bagi mendapatkan fatwa atau

resolusi hukum yang memenuhi

maqasid shari`ah.

19/Jun/2015 10:05 AM 31

Suruhanjaya Sekuriti- Senarai patuh shariah yang menjauhkan riba merupakan maqasid terbesar yang tercapai dengan pelaksanaan maslahah.

Selain itu penentuan “bench mark” untuk membeli saham bercampur dengan syarat tdk melebihi 5%. Ini mengambilkira maqasid syariah kerana dgn menggunakan qiyas menyebabkan “bench mark” tdk boleh digunakan untuk melabur dlm syarikat bercampur.

19/Jun/2015 10:05 AM 32

Bank Negara- polisi mewajibkan Ibra’ kepada bank sedangkan dari sudut prinsip hak bank. Oleh itu walaupun pelanggan membayar awal bank tidak semestinya memenuhi permintaan pelanggan untuk mendapatkan rebat.

Keharusan kad kredit bagi mengelakkan risiko menggunakan wang tunai kepada masyarakat.

19/Jun/2015 10:05 AM 33

Negeri-Wakaf menggunakan konsep istibdal atas dasar

maqasid shari`ah. Kebenaran untuk menggunakan tanah

wakaf masjid untuk membolehkan telekom mendirikan

pencawang. Bagaimanapun kebenaran secara bersyarat/

sementara melihat maslahah semasa.

Tanah yang diwakafkan untuk masjid tetapi belum

dibangunkan berdasarkan fatwa 1984 masih tanah kerajaan

dibenarkan TNB mendirikan pencawang elektrik walaupun

tanah kubur berdasarkan menjaga agama, diri, keturunan dan

harta atas keperluan masyarakat. Oleh kerana ketiadaan

elektrik boleh menyebabkan jenayah rompakan, kecurian dan

pemerkosaan.

19/Jun/2015 10:05 AM 34

Sukuk bagi mencari vaksin ebola.

Metodologi penyaringan sekuriti patuh syariah

Penubuhan Bursa Suq al-Sila`

Cetakan wang

ASN/ASB

19/Jun/2015 10:05 AM 35

Pemakaian maqasid shari`ah akan menambahbaik

fatwa dan memandu para mufti dan penasihat

shariah memahami isu semasa dalam kewangan

Islam menerusi penelitian objektif Syarak dan

penyediaan secara kritikal asas sesuatu

fatwa/resolusi.

Pada asasnya objektif syariah dalam kewangan

Islam berada di bawah kerangka maqasid shari`ah.

Ia menjadi kayu ukur kewibawaan fatwa dan

menjamin ketepatan dan keadilannya.

19/Jun/2015 10:05 AM 36

Kesemua institusi menggunakan maqasid shari`ah sebagai sokongan apabila tiada penyelesaian fiqh.

Kerangka penggunaan maqasid dan maslahah perlu ada agar ia boleh digunakan dengan objektif kerana maslahah datang dengan pengecualian.

Asas pembentukan hukum fatwa/resolusi adalah bagi memenuhi maqasid shari`ah.

19/Jun/2015 10:05 AM 37

Pencapaian maqasid shari`ah berlaku dengan pelaksanaan maslahah dan sekiranya berlaku mafsadah selepas dilaksanakan maka maqasid shari`ah tidak tercapai, Oleh itu usaha berterusan adalah perlu bagi memastikan maqasid tercapai.

Perbezaan fatwa berlaku dalam isu yang sama disebabkan kes yang berbeza juga kerana maqasid seperti isu merobohkan masjid oleh kerana ia hasil derma atau wakaf atau atas tanah wakaf.

19/Jun/2015 10:05 AM 38

19/Jun/2015 10:05 AM 39

Thank you

Wa Allah A’lam

Allahumma Barik Lana Fi

Rajab wa Sya`ban wa

Ballighna Ramadhan.