modul pembantu makmal(kimia)
TRANSCRIPT
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 1/30
MODUL PEMBANTU MAKMAL
KIMIA
PANEL PENYEDIA MODUL
1. WAN NOOR AFIFAH BINTI WAN YUSOFF SBP INTEGRASI GOMBAK, SELANGOR
2. FARIDAH BINTI HAMAT SM SAINS SEREMBAN, NEGERI SEMBILAN
3. JAMALIAH BINTI GHAZALI SMK SEGAMBUT JAYA, KUALA LUMPUR
4. REETA NESAMALAR A/P BANIFACE SMK RAJA MUDA MUSA, BATANG BERJUNTAI, SELANGOR5. KHOO POO KIEW
SMK COCHRANE, KUALA LUMPUR. CAROLINE INDRANI A/P S. SEL!ARATNAM SMK BUKIT KEMUNING, SHAH ALAM, SELANGOR". NIK NADZIFAH DHUHAA BINTI NIK ABDULLAH SMK VICTORIA, KUALA LUMPUR#. MOHD ASRI BIN SAHARUDDIN
SMK UNDANG JELEBU, NEGERI SEMBILAN
TIARA BEACH RESORT, PORT DICKSON NEGERI SEMBILAN 21 - 24 OGOS 2005
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 2/30
ISI KANDUNGAN
Bab Ka!"#a M"$a %"&a'
1 P(#('a)"a '('a# "%"& !a %(ba'*a %(&'a %*+a'-%*+a'a
11S(a&a* a.a "%"&
1.2 S(a&a* a.a %(ba'*a
/4
2 P(#('a)"a '('a# aa' &a!a% !a ba)a $*.*a %(&'a(#(!a*aa
21 S(a&a* aa' &a!a%22 P(#(!a*a !a (((##a&a &a!a% !a
(&aa'a %a*%2/ M(#"&"% ba)a $*.*a
24 3&.a' .(ab( b3'3 &(a#(25 P(#)*'"#a *%*. .3a&
1/
14
1515
/ P((!*aa a&"'a/1 P((!*aa a&"'a *a6a* !a&*a!a ba)a
$*.*a ((a/2 P((!*aa a&"'a *a6a* !a&*a!a ba)a
$*.*a 7(7a*& // P(7a*&a
1
18
22
4 P((!*aa a&"'a .(a 9 ba)a "*
41 S(a&a* ba)a $*.*a a# b*a%a !*#"a$a!aa. .a$.a 42 P((!*aa ba)a "* $)a%
24
25
5 P((!*aa a&"'a (""$
2
P((!*aa #a% 1 Ga% $a&b3 !*3$%*!a, )*!&3#(, 3$%*#( !a
$3&* 2 P((!*aa #a% 3$%*#( !(#a
.(##"a$a $a*". $3&a':V; a'a" $a*".
.a#aa':VII;
2<
2=
BIBLIOGRAI /0
2
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 3/30
1.$PENGETAHUAN TENTANG UNSUR DAN SEBATIAN SERTASIFAT%SIFATNYA
1.1 S&'()(* '(+( ,'-,)
1.2 S&'()(* '(+( -&(*('
B*0 B((-( M&0(, E'0*- &,*(0&' S*+60 -&(*('
1 A%*! )*!&3$3&*$ )!&37)3&*7 a7*! HC
2 A%*! *'&*$ *'&*7 a7*! HNO/
/ A%*! %"+"&*$ %")"&*7 a7*! H2SO4
4 A%*! +3%+3&*$ )3%)3&*7 a7*! H/PO4
5 A%*! ('a3*$ (')a3*7 a7*! CH/COOH
A%*! 3$%a*$ 9 a%*!
('aa!*3*$
3>a*79 (')a(!*3*7 a7*! H2C2O4
< A..3*a a..3*a NH/
= A..3*". %"+a' A..3*". %")a'( :NH4;2SO4
8 A&#('". *'&a' S*?(& *'&a'( A#NO/
10 Ka*". *'&a' P3'a%%*". *'&a'( KNO/
11 P".b".:; *'&a' L(a!:II; *'&a'( Pb :NO/;2
B*0 B((-( M&0(, E'0*- &,*(0&' S*+60 ,'-,)
1 Ma#(%*". Ma#(%*". M#
2 Na'&*". S3!*". Na
/ L*'*". L*')*". L*
4 Ka*". P3'a%%*". K
5 @*$ @*7 @
S'a". : T*.a) ; T* S
< P".b". L(a! Pb
= K"&". C3(& C"
8 (&". : b(%*; I&3 (
10 A".**". A".**". A
11 I3!* I3!*( I2
12 B&3.* B&3.*( B& 2
1/ K3&* C)3&*( C2
14 H*!&3#( H!&3#( H2
15 O$%*#( O>#( O2
3
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 4/30
12 Ka%*". *'&a' Ca7*". *'&a'( Ca:NO/;2
1/ Ma#(%*". *'&a' Ma#(%*". *'&a'( M#:NO/;2
14 @*$ *'&a' @*$ *'&a'( @ :NO/;2
15 K"&".:; *'&a' C3(& :II; *'&a'( C" :NO/;2
1 Ka%*". $a&b3a' Ca7*". 7a&b3a'( CaCO/
1< Na'&*". $a&b3a' S3!*". 7a&b3a'( Na2CO/
1= Ma#(%*". $a&b3a' Ma#(%*". 7a&b3a'( M#CO/
18 @*$ $a&b3a' @*7 7a&b3a'( @CO/
20 P".b". :; $a&b3a' L(a!:II; 7a&b3a'( PbCO/
21 K"&". :; $a&b3a' C3(&:II; 7a&b3a'( C"CO/
22 Ka*". *3!*!a P3'a%%*". *3!*!( KI
2/ Ka*". $3&*!a P3'a%%*". 7)3&*!( KC
24 Ba&*". $3&*!a Ba&*". 7)3&*!( BaC2
25 (&". :; $3&*!a I&3 :III; 7)3&*!( (C/
2 Ka%*". $3&*!a $3'a# A)!&3"% 7a7*". 7)3&*!( CaC2
2< Na'&*". $3&*!a S3!*". 7)3&*!( NaC
2= K$"&". :; $3&*!a C3(&:II; 7)3&*!( C"C2
28 P".b". :; b&3.*!a L(a! :II; b&3.*!( PbB& 2
/0 Ka*". b&3.*!a P3'a%%*". b&3.*!( KB&
/1 (&". :; %"+a' I&3 :II; %")a'( (SO4
/2 K"&". :; %"+a' C3(& :II; %")a'( C"SO4
// Ba&*". )*!&3$%*!a Ba&*". )!&3>*!( Ba:OH;2
/4 Ka%*". )*!&3$%*!a Ca7*". )!&3>*!( Ca:OH;2
/5 Na'&*". )*!&3$%*!a S3!*". )!&3>*!( NaOH
/ K"&". :; 3$%*!a C3(&:II; 3>*!( C"O
/< Ma#a :V; 3$%*!a Ma#a(%(:IV; 3>*!( MO2
/= A".**". 3$%*!a A".**". 3>*!( A2O/
/8 Ka*". .a#aa' :V; P3'a%%*". .a#aa'( :VII; KMO4
40 Ka*". !*$&3.a' :V; P3'a%%*". !*7)&3.a'( :VI; K2C& 2O<
41 Ka*". )($%a%*a3+(&a' :II; P3'a%%*". )(>a73+(&a'( :II; K4(:CN;
42 Ka*". )($%a%*a3+(&a' :; P3'a%%*". )(>a73+(&a'( :III; K/(:CN;
4/ Ka*". '*3%*aa' P3'a%%*". ')*37a'( KSCN
44 Na'&*". '*3%"+a' S3!*". ')*3%")a'( Na2S2O/
45 D*%"+"& !*$3&*!a D*%")"& !*7)3&*!( S2C2
4 H*!&3#( (&3$%*!a H!&3#( (&3>*!( H2O2
4
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 5/30
4< M('*b((a 9 '3"(a M(')b(((9'3"(( CH5CH/
4= S*$3)($%aa C73)(>a( CH12
48 S*$3)($%(a C73)(>(( CH10
50 H($%aa H(>a( CH14
51 M('a3 M(')a3 CH/OH52 E'a3 E')a3 C2H5OH
5/ P&3a3 P&3a3 C/H<OH
54 B"'a3 B"')a3 C4H8OH
55 Na+'a(a Na)')a(( C10H=
5 D*('* ('(& D*(') ('(& CH/CH2OCH2CH/
2.$ PENGETAHUAN TENTANG ALAT RADAS DAN BAHAN KIMIA SERTA
PENGENDALIANNYA
2.1 S&'()(* (0( )(7(-
B*0 R(7(- C((('
1
b*$a&9b(a$(&
• T(&!aa' !aa. %a* 50 7./, 100 7./,
250 7./, 500 7./ !a 1000 7./
• U'"$ .(#*%* 7(7a*& !a a&"'a
2 • D*%*.a !aa. $(a!aa .((#a$ !*
&a$ $)a%J*$a a$a* !*#"a$a,)(!a$a) !*ba%") !(#a a%*! *'&*$7a*& !**$"'* !(#a a*& %(ba*$ %a)aaa.a* %((%a* "'"$ .(#(a$$aa$a* .(($a'
5
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 6/30
b"&('9b"&(''(
• U'"$ .("$a' !a .(.*!a)$a
7(7a*& a!a *%*a!" a#'(a': $('(a'a 017./;
/
*('9*(''(
• D*%*.a !aa. $(a!aa .((#a$ !*&a$ $)a%J*$a a$a* !*#"a$a,)(!a$a) !*ba%") !(#a a%*! *'&*$7a*& !**$"'* !(#a a*& %(ba*$ %a)aaa.a* %((%a* "'"$ .(#(a$$aa$a* .(($a'
• U'"$ .("$a' 7(7a*& a!a *%*a!"
a# $)"%"% :10 7./, 25 7./, 507./;
4
$(aa# ?3".('&*$9?3".('&*7 +a%$
• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"
• D*#"a$a "'"$ .(#*%* *%* a!"
7(7a*& !(#a '(a' %((&'*((!*aa a&"'a *a6a*:25 7./, 50 7./ , 100 7./;
5
(#*%* *('9*(''( +*(&
• S*.a a") !a&* %".b(& )aba ba#*
.(#(a$$a #('a) .(a!* &a")• D*#"a$a "'"$ .(#*%* 7(7a*& $(
!aa. *('
$(aa# $3973*7a +a%$
• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"
• U'"$ .(#*%* 7(7a*& !a a&"'a
:B*a%aa !*#"a$a "'"$ ('*'&a'a;
< • S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"
6
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 7/30
'ab"# !*!*)9b3**# '"b(
• U'"$ .(.aa%$a 7(7a*& a'a"
a&"'a $*.*a !aa. ".a) a# $(7*
=
'ab"# "*9'(%' '"b(
• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"
• U'"$ .(#*%* 7(7a*& a'a" a&"'a $*.*a
!aa. ".a) a# $(7*
8
73&3# '"&a%9+*'(& +"(
• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"• U'"$ .(.*%a)$a ((a !a&*a!a
7(7a*&
10
'*"b-U9U-'"b(
• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"
• U'"$ .(#*%* a&"'a a# b(&'*!a$
%(ba#a* '*'*a #a&a.
11
(*'*%9!&3(&
• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"
• U'"$ .(.*!a)$a 7(7a*& !aa.
".a) a# $(7* %('*'*% !(.* %('*'*%
12 • R3! $a7a a# aa# )(!a$a)
!*('a$$a %(7a&a .(#"+"$ ba#*.(#(a$$aa !a&*a!a .(('"&
7
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 8/30
&3! $a7a9#a%% &3!
• U'"$ .(#a7a" a&"'a !* !aa.
%(%"a'" b($a%
1/
%a"& $a7a9#a%% '"b(
• Sa"& $a7a a# aa# )(!a$a)
!*('a$$a %(7a&a .(#"+"$ ba#*.(#(a$$aa !a&*a!a .(('"&
• H(!a$a) !*'"'" !*$(!"a-!"a
)""# ba#* .(#(a$$a )ab"$.a%"$
14
C3&3# '*%(9')*%'( +"(
• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"
• U'"$ .(a.ba) a&"'a $( !aa.
7a."&a '*!a$ baa%
15
("" b"%(9B"%( b"&(&
• U'"$ .(.aa%$a ba)a
• G('a) (a.b"# a# %"!a) b373&,
$(&a% a'a" $(.ba# )(!a$a)!*#a'*
1 • S*.a a") !a&* %".b(& )aba ba#*
.(#(a$$a #('a) .(a!* &a")
• U'"$ .(".ba' 'ab"# "*, 'ab"#
!*!*) a'a" $(aa# $3
8
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 9/30
("'" #('a)9&"bb(& %'3(&
1<
%**!(& ("$a'9.(a%"&*# 7*!(&
• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"
• U'"$ .("$a' *%* a!" 7(7a*&
1=
%a"& (#)a'a&9!(*?(& '"b(
• H(!a$a) !*'"'" !*$(!"a-!"a )""#
ba#* .(#(a$$a )ab"$ .a%"$• U'"$ .(a"&$a #a% a# '(&)a%*
"'"$ !*$"."$a
18
%(#*'*#a 'aa) *a'9*( 7a '&*a#(
• U'"$ .(#aa% %(ba&a# &a!a% a#
!*(&b"a' !a&*a!a 'aa) *a' !a
3#a.
20
$a$* &('3&' !a (.(#a#9&('3&' %'a! a! 7a.
• U'"$ .(.(#a# &a!a% a!a
$(!"!"$a '(&'('" $('*$a.(#(!a*$a ($%(&*.(
21 • U'"$ .(*!"#* &a!a% a#
!*(&b"a' !a&*a!a $a7a $('*$a(.aa%a
9
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 10/30
Ka%a !a6a*96*&( #a"(
22
'*"b #('a)9&"bb(& '"b*#
• U'"$ .(a"&$a #a% !a&* %".b(&
$( ("" b"%(
2/
'ab"# (.ba$a&a973.b"%'*3 '"b(
• U'"$ .(aa$a ($%(&*.( a#
.(*ba'$a (.aa%a ((a!(#a #a% %((&'* (('"a$(!"!"$a )*!&3#( !aa. %*&*$(&(a$'*+a, (('"a +3&."a(.*&*$ C"O !a '*!a$ baa% a'a&a)a3#( !a #a% $3&*
24
Baa# #a%9#a% a&
• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"
• U'"$ .(#"." #a%
25
%"!" (.ba$a&a
• U'"$ .(.aa%$a $('"a *'*".,
a'&*". !a $a*". ba#* '*!a$ baa%a'a&a 3#a. '(&%(b"' !(#a #a%$3&*
2
Ma#$"$ *a&97&"7*b(
• U'"$ .(.aa%$a ba)a ((a
2< • S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"
• U'"$ .(*.ba# ba)a !aa.
".a) a# $(7*
10
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 11/30
*&*# $a7a9#a%% !*%)
2=
((*'97&"7*b( '3#%
• U'"$ .(.(#a# 3b($ a# aa%
28
((*' 'ab"# "*9'(%' '"b( )3!(&
• D*#"a$a "'"$ .(.(#a#
'ab"# "*
/0
Sa'"a9%a'"a
• D*#"a$a "'"$ .(#a.b* ba)a
$*.*a ((a
/1
&a$ 'ab"# "*9'(%' '"b( &a7$
• D*#"a$a "'"$ .(('a$$a 'ab"#
"* 9 'ab"# !*!*) !aa. $(a!aa.((#a$
/2
%( (($'&3*%*%9((7'&3%*% 7(
• D*#"a$a "'"$ .(#*%* (($'&3*'
$('*$a &3%(% (($'&3*%*%
// • P(&" !*%*.a !* !aa. $3'a$a
%('(a) !*#"a$a T3.b3 a!a a.)(!a$a) !*%a" .*a$ %"aa '*!a$b(&$a&a'
• Ba#* a. &a!($ !*#*'a, ba'(&*a
)(!a$a) !*$("a&$a *$a '*!a$!*#"a$a !aa. a#$a .a%a a#
11
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 12/30
a. &a!($9%'36a'7)
aa#
• U'"$ .(#"$"& .a%a a# !*a.b*
"'"$ %(%"a'" ($%(&*.(9 '*!a$baa%
/4
b3'3 &(a#(9 &(a#(' b3''(
• Lab( a!a b3'3 &(a#( ba#* ba)a
$*.*a a# ($a' a'a" .(#$a$*%.(%'*a) !*ab( !(#a 6a&a +&)(.
• U'"$ .(#*%* a&"'a $*.*a
:S(."a b3'3 &(a#( a# '(a) !**%*)(!a$a) !*ab(;
2.2 P&'&'7(0*(' 7(' 8&'&0&'()((' )(7(- -&)( 8&)(0((' -(*'-
2.2.1 A0((' 9(:(
J(*% $a7a a# b*a%a !*#"a$a *aa) $a7a b3&3%**$a' !a $a7a %3!a
• Ka7a %3!a 'a)a '(&)a!a $a$*%a ba)a $*.*a '('a* .(."a* $('a)aa
'(&.a a# &(!a)
• Ka7a b3&3%*$a' .(."a* $('a)aa '*##* '(&)a!a ba)a $*.*a !a
)aba C3'3) J(a.a K*.a>, P&(>, C3&*#
S(."a &a!a% a# !*#"a$a "'"$ .("$a' *%* a!" .(%'*a) !*b(&%*)$a.(##"a$a b(&"% !a %(&b"$ (7"7* %(&'a .(.b*a% !(#a a*& a* !a!**$"'* !(#a a*& %"*#
2.2.2 T*, &( 7(' 80(-*9
T*"b #('a) !* %*.a a!a '(.a' a# a") !a&*a!a %".b(& )aba !a !aa.$(a!aa $(&*# G('a) a# $(!"& !a .(&($a) (&."$aaa '*!a$%(a'"'a !*%*.a
2.2.3 T&)+6+&&)
12
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 13/30
T(&.3.('(& .(%'* !*%*.a !* !aa. b($a% a# %(%"a*Ta!a %$aa a!a'(&.3.('(& a$a )*a# %((a% %a'" a#$a .a%a '(&'('" U'"$ .(.b"a''a!a $($a a!a '(&.3.('(&, #"a$a !a$6a' !a b*a&$a !aa. $('")a& a!a%")" 503C - <03C %(a.a %()a&*
J*$a b(b(a# .(&$"&* '(&"'"%, aa%$a b(b"* !aa. $"$"%a .*a$
%()*##a b(b(a# .(&$"&* b(&7a'". %(."a !a !*b*a&$a %("$
U'"$ '(&.3.('(& !*#*'a, ba'(&*a )(!a$a) !*$("a&$a *$a '(&.3.('(& '*!a$!*#"a$a !aa. a#$a .a%a a# a.a
2.2.4 K&,9 ;(-(8
K(b"$ 6a%a (&" !*a#a a#a& %('*a%a b(&$(a!aa ba*$ !a b(&+"#%* D*!*#!a (&."$aa .(a !aa. $(b"$ 6a%a )(!a$a) !* 7"7* %((a% %('*a $(&aa.a* P*'" $(b"$ 6a%a )(!a$a) %('*a%a !*b(&%*)$a %"aa(&#(&a$aa '*!a$ '(&%($a' K*a% ((!"' )(!a$a) !*)*!"$a %('*a $a*$(b"$ 6a%a !*#"a$a
2.2.5 P&',0*' (*)
Ba#* .(#(a$$a $(&3%a$a (&aa'a ("*#a a*&, a%'*$a a*& !*a*&$a%(b(". %"*% !*a%a# S(b(". ("*#a !*)('*$a, a%'*$a %"*%a!*.a'*$a !a)"" %(b(". ** a*& !*'"'" S"*% !a ** a*& )(!a$a) !*'"'"aab*a 'a.a' 6a$'" (&%($3a)a %('*a )a&* "'"$ .(#(a$$a $(&3%a$aa!a aa' aab*a '*a!a b($aa a*&
2.2. N&)(:( &0&9)*9
P(*.ba# !*b(&%*)$a !a !*$(&*#$a %('*a $a* %((a% !*#"a$aP(*.ba# "#a .(%'* !*%*.a !* '(.a' a# $(&*# Sa.b"#a 6aa&(a.b"# )(!a$a) %('*a%a $(.a% "'"$ .(.a%'*$a '*a!a 6aa& a#'(&!(!a) "'"$ .(#(a$$a !a&*a!a *'a& *'a% b(&a$"
2.3 M&',),- ((' 9*+*(
2.3.1 A-*7 8&9(
K('*$a .((!*a$a a&"'a a%*! 7a*&, a!a (&" .(.a%"$$a a%*! $( !aa. a*&
%"*# !a BUKAN AIR KE DALAM ASID
S(."a a%*! ($a' )a&"%a) !*%*.a !* !aa. $(b"$ 6a%aJa#a %($a*-$a* .(7a."&$a a%*! %"+"&*$ !(#a a*& !aa. %**!(&("$a' $(&aa )aba a# '(&)a%* !a&*a!a '*!a$ baa% b3() .(.(7a)$a!a%a& %**!(&
2.3.2 B((' 6)('*9
13
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 14/30
Asid Hidroklorik, HCl
2 mol dm-3
15/8/2005
Ba)a $*.*a 3&#a*$ b*a%aa !*%*.a .(#*$"' aba! !* '(.a' a#b(&a%*#a !a&*a!a ba)a a*
S(."a ba)a 3&#a*$ %((&'* .('a3, ('a3, &3a3 !a b"'a3 .(."a*'a$a' !*!*) a# &(!a) !a ."!a) .(&"a Ba)a-ba)a ** (&" !*%*.a !*'(.a' a# .(."a* (#"!a&aa a# ba*$
B($a% .(%'*a) !*'"'" &a* aab*a '*!a$ !*#"a$a
Ca&a '(&ba*$ .(#(!a*$a 7(7a*& *aa) !aa. $(b"$ 6a%a
2.3.3 L6(+ (09(0* < N()*,+= 0**,+ 7(' 9(0*,+ >
L3#a. .(%'* %('*a%a !*%*.a !* !aa. &(!a.a a&a+*L3#a. a$a b(&'*!a$ baa% 7(&#a% !(#a a*&L3#a. .(%'* !*(#a# .(##"a$a +3&%(
2.3.4 B((' 9*+*( 8&9( :(((
Ba)a %((&'* a&#('". *'&a' )*!&3#( (&3$%*!a !a a*& b&3.* ($a $(a!a7a)aa Ba)a-ba)a ** .(%'* !*%*.a !aa. b3'3 #(a
2.4 F6)+( +&0(&0 660 )&(&'
Na.a ba)a !a +3&."a
2.5 P&'*,'(' ?*-*+ +60()
:*; N*a* *%*. .3a& ba)a !aa' !*'('"$a !(#a .(".a)$a *a* *%*.a'3. &(a'*+ "%"& b(&!a%a&$a +3&."a ba)a
:*a* *%*. a'3. &(a'*+ b3() !*(&3()* !a&*a!a Ja!"a B(&$aa "%"&;
:**; C6'6 1
a; KC
14
K(($a'a a&"'a
Ta&*$) ((!*aa
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 15/30
/8 /55 <45#
b; A2O/
2< F 2 1 F / 102 #
7; Ca:OH;2
40 :11;2 <4 #
3.$ PENYEDIAAN LARUTAN
3.1 P&'&7*((' 0(),(' 8*(;(* 7()*8(7( ((' 9*+*( 8&8&?(0
3.1.1 M(9-,7 @ La&"'a *a6a* *aa) a&"'a a# !*$('a)"* $(($a'a !(#a *'".
La&"'a *a6a* a# b*a%a !*%(!*a$a *aa) a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a
!a a&"'a $a*". )*!&3$%*!a
3.1.2 R(7(- (' 7*,'(9(' ,',9 +&'&7*(9(' 0(),(' 8*(;(* *(0(
a; K(aa# ?3".('&*$ 50 7./ 9 100 7./ 9 250 7./ 9 500 7./ 9 1000 7./ 9 2000 7./ 95000 7./
b; B*$a& 9 b3'3 (*.ba#7; N(&a7a (*.ba#!; C3&3# '"&a%(; R3! $a7a
3.1.3 D,( ,'* 9&8&9((' 0(),(' 8*(;(* a; .3 !.-/
b; # !.-/
15
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 16/30
3.1.4 P&'*)((' 9,('** ((' 9*+*( (* 8&'&7*((' 0(),(' 8*(;(* 7(0(+,'* +60 7+%3
La#$a) 1 Daa'$a *%*. .3a& ba)a '(&*ba' !a&*a!a ab( b3'3 ba)a $*.*a
!aa. "*' # .3-1
La#$a) 2 H*'"#$a b*a#a .3 ba)a '(&*ba' .(#*$"' *%* a!" !a$(($a'a a# !*$()(!a$* .(##"a$a +3&."a
MV 1000
D* .aa b*a#a .3 ba)a M $(($a'a !aa. .3 !.-/
V *%* a!" !aa. 7./
La#$a) / H*'"#$a *%*. ba)a '(&*ba' .(##"a$a +3&."a ,J*%*. b*a#a .3 > *%*. .3a&, #.3-1
Contoh 1
H*'"#$a *%*. a'&*". )*!&3$%*!a , NaOH a# !*(&"$a "'"$.((!*a$a 250 7./ a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 01 .3 !.-/
Jawapan: La#$a) 1 Lab( b3'3 NaOH .(""$$a *%*. .3a& ba#* a'&*".
)*!&3$%*!a *aa) 40 # .3-1
La#$a) 2 H*'"# b*a#a .3 NaOH B*a#a .3 a'&*". )*!&3$%*!a 01.3 > 250 7./
1000 7./
0025 La#$a) /
J*%*. NaOH 0025 .3 > 40 # .3-1
1 #
Contoh 2 H*'"#$a *%*. ((a $a*". )*!&3$%*!a, KOH a# !*(&"$a "'"$.((!*a$a 500 7./ a&"'a $a*". )*!&3$%*!a 05 .3 !.-/
JawapanLa#$a) 1 Lab( b3'3 KOH .(""$$a *%*. .3a& *aa) 5 # .3-1
16
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 17/30
La#$a) 2 H*'"# b*a#a .3 KOH B*a#a .3 KOH 05 .3 !.-/ > 500 7./
1000 7./
025 .3
La#$a) / H*'"# *%*. KOH J*%*. KOH 025 .3 > 5 # .3-1
140 #
3.1.5 P&'*)((' 9,('** ((' 9*+*( (* 8&'&7*((' 0(),(' 8*(;(*7(0(+ ,'* 7+%3
1 H*'"# *%*. ba)a a# !*(&"$a .(##"a$a +3&."a J*%*. ba)a K(($a'a !aa. # !.-/ > *%*a!" !aa. 7./
1000
Contoh 1 H*'"#$a *%*. a'&*". )*!&3$%*!a , NaOH a# !*(&"$a "'"$
.((!*a$a 250 7./ a&"'a Na'&*". H*!&3$%*!a 2/ # !.-/
Jawapan: J*%*. NaOH 2/ # !.-/ > 250 7./
1000 7./
5<5 #Contoh 2
H*'"#$a *%*. $a*". )*!&3$%*!a , KOH a# !*(&"$a "'"$.((!*a$a 500 7./ a&"'a $a*". )*!&3$%*!a 20 # !.-/
Jawapan: J*%*. KOH 20 # !.-/ > 500 1000
100 #
3.1. L('9( 8&'&7*((' 0(),(' 8*(;(* -&&0( ?*-*+ ((' 7**,'.
a; T*.ba# b*$a& $3%3# a# b(&%*) !a 7a'a'$a *%*.a J".a)$a *%*.
b*$a& !(#a *%*. ba)a a# '(a) !*)*'"# T*.ba# !(#a '(a' ".a) *%*. '(&%(b"'
b; K(a a%'* %a* $(aa# ?3".('&*$ b(&!a%a&$a ".a) *%* a!" a&"'aa# )(!a$ !*%(!*a$a
7; B*a% $(aa# ?3".('&*$ !(#a a*& %"*#!; I%* $(aa# ?3".('&*$ !(#a a*& %"*# %()*##a 19/ (")(; Ma%"$$a ba)a a# '(a) !*'*.ba# $( !aa. $(aa# ?3".('&*$ .(a"*
73&3# '"&a%
17
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 18/30
+; B*a% b*$a& !a 73&3# '"&a% !(#a a*& %"*# !a '"a#$a $( !aa. $(aa#?3".('&*$, Ua# a#$a) ** %(baa$ !"a $a*
#; P"%a&$a a&"'a $(aa# ?3".('&*$ )*##a %(."a ba)a '(&a&"'); Ta.ba) a*& %"*# $( !aa. $(aa# %()*##a $( 'a!a %(##a'a :R""$ Raa)
1;*; T"'" $(aa# ?3".('&*$ !(#a ("'" G37a# !a '(a#$"$a $(aa#
*'" b(b(&aa $a*
Raa) 1
3.1." L(*('
a H*'"#$a *%*. ((a $a*". )*!&3$%*!a, KOH a# !*(&"$a "'"$.((!*a$a 250 7./ a&"'a $a*". )*!&3$%*!a 02 .3 !.-/
b H*'"#$a *%*. ((a a'&*". )*!&3$%*!a, NaOH a# !*(&"$a "'"$.((!*a$a 100 7./ a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 20 .3 !.-/
7 H*'"#$a *%*. ((a a'&*". )*!&3$%*!a, NaOH a# !*(&"$a "'"$.((!*a$a 50 7./ a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 50 # !.-/
! H*'"#$a *%*. ((a $a*". )*!&3$%*!a, KOH a# !*(&"$a "'"$
.((!*a$a 100 7./
a&"'a $a*". )*!&3$%*!a 25 # !.-/
( A!a !*$()(!a$* .((!*a$a a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 01 .3 !.-/H"&a*$a a#$a)-a#$a) a# (&" !**$"'* "'"$ .(.(&3()* a&"'a *a6a*a'&*". )*!&3$%*!a
3.2 P&'&7*((' L(),(' 8*(;(* 7()*8(7( ((' 9*+*( :&:(*)
18
A&a%%(##a'a$(aa#?3".('&
La&"'a a# !*%(!*a$a
K(aa# ?3".('&*$
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 19/30
/21 P((!*aa a&"'a *a6a* !a&*a!a a&"'a ($a'
D(#a .(##"a$a +3&."a, $('".a'a *%*. !a %(%*+*$a%* a#I%* a!"
!*b(&* !aa. a!"a !* ba6a), *%* a!" &(a#( a# !*$()(!a$* "'"$ (7a*&ab3() !*$*&a
J(*% a&"'a J*%*. .3($" &(a'*+ K('".a'a a'a"%(%*+*$a%* #&a?*'*: SG ;
K('"(a :P"&*';
A%*! )*!&3$3&*$:HC;
A%*! %"+"&*$ :H2SO4
;
A%*! *'&*$ :HNO/ ;
H*!&3#( (&3$%*!a: H2O2 ;
A..3*a : NH/ ;
A%*! ('a3*$:CH/COOH;
/5
8=0
50
/40
1<0
00
11=
1=4
142
11/
0== 081
105
/
8=
<0
/5
25
885
C6'6 P&'*)(('@ P((!*aa 1 !./ a&"'a 01 .3 !.-/ ba#* a%*! )*!&3$3&*$ ,*%*a!" a&"'a a%*! ($a' a# !*(&"$a a!aa)
/5 > 100 =58 7./
11= /
Ja!"a !* ba6a) .(""$$a *%*a!" a&"'a ($a' a# !*(&"$a "'"$ ((!*aa1 !./ a&"'a 01 .3 !.-/
J(*% a&"'a 010 .3 !.-/ I%* a!" a# !*(&"$a 9 7./
HC
H2SO4
HNO/
H2O2
NH/
/5
8=0
50
/40
1<0
=
54
5
=
<<
19
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 20/30
CH/COOH 00 5<
C6'6 @
P((!*aa 1 !./ a&"'a a%*! )*!&3$3&*$,HC b(&$(($a'a 01 .3 !.-/
Ra!a% P*(' b(&%(##a' 100 7./, (#*%* *(' 73&3# '"&a% $(aa# ?3".('&*$10007./, &3! $a7a b*$a& 5007./ a*& %"*#
Ba)a $*.*a La&"'a a%*! )*!&3$3&*$ :/SG1=; !a a*& %"*#
P&3%(!"&
a; P*('$a = 7./ a&"'a a%*! )*!&3$3&*$ ($a' :/SG1=; $( !aa. b*$a&500 7./ a# '(a) !**%* !(#a 200 7./ a*& %"*# !(#a .(#a*&$aa a!a &3!$a7a
b; Ka7a" a&"'a !(#a &3! $a7a !a $(."!*a .a%"$$aa $( !aa. $(aa# ?3".('&*$ b(&"$"&a 1000 7./ !(#a .(##"a$a 73&3# '"&a%7; B*a% b*$a& 'a!* !(#a a*& %"*# !a .a%"$$a a*& b*a%a 'a!* $( !aa. $(aa#
?3".('&*$ 1000 7./ b(&$(aa!; Ta.ba)$a a*& %"*# $( !aa. $(aa# ?3".('&*$ %()*##a .(7aa* %(##a'a(; T"'" $(aa# ?3".('&*$ !(#a ("'"a !a #37a# !(#a (&a)a-a)a+; La#$a) a )*##a ( (&" !*a$"$a b(&!a%a&$a a!"a *%* a!" a&"'a ($a' a#
!*(&"$a :&""$ a!"a !*a'a%; "'"$ .((!*a$a 1 !./ a&"'a b(&$(($a'a01 .3 !.-/
3.2.2 P&'&7*((' 0(),(' (09660 <&('60> 7&'(' 8&)(,-(' &)&', 7()*8(7((09660 5
C3'3)P((!*aa a$3)3 <0 .(a"* $a(!a) (7a*&a
M1V1 M2V2
V1 M2V2
M1
<0 > 100 85 </< 7./
P&3%(!"&a; S"$a' </< 7./ a$3)3 85 !a .a%"$$a $( !aa. $(aa# ?3".('&*$
b(&%a* 100 7./ b; Ta.ba)$a a*& %"*# %()*##a *%*a!" .(7aa* 'a!a %(##a'a
20
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 21/30
Ca'a'aLa&"'a a$3)3 a# b*a%a !*#"a$a !aa. .a$.a %((&'* <0 , 50 , /0,20 :(#*&aa .(#*$"' %((&'* 73'3) !* a'a% ;
3.2.3 P&'&7*((' 0(),(' *7)6&' 8&)69-*7( <H2O2 > La&"'a )*!&3#( (&3$%*!a b(&$(($a'a 10 *%* a!" b3() !*%(!*a$a !(#a.(7a."&$a 500 7./ H2O2 20 *%* a!" !(#a a*& %"*# !a !*a!*$a 1 !./
a&"'a
3.2.4 L(*('
a; S(a&a*$a aa' &a!a% a# !*(&"$a "'"$ .((!*a$a %a'" a&"'a *a6a*a%*! %"+"&*$ !a&*a!a a&"'a a%*! %"+"&*$ ($a'
b; H*'"#$a *%* a!" a&"'a ('a3 85 a# !*(&"$a "'"$ .((!*a$aa&"'a ('a3 /0
3.3 P&'&7*((' 0(),(' 7&'(' 9&8&9((' &)&', +&0(0,* 9(&7( 8&':(*)('
3.3.1 R,+,- 8&':(*)('
R"."% a# !*#"a$a *aa)
M1V1 M2V2
!* .aa M1 K(.3a&a a&"'a %(b(". !*7a*&$a V1 I%* a!" a&"'a %(b(". !*7a*&$a
M2 K(.3a&a a&"'a %((a% !*7a*&$a V2 I%* a!" a&"'a %((a% !*7a*&$a
3.3.2 C6'6 8&'*)(('
T""a M((!*a$a 100 7./ a%*! )*!&3$3&*$ 01 .3 !.-/ !a&*a!a a&"'a *a6a*a%*! )*!&3$3&*$ 10 .3 !.-/ .(a"* $a(!a) (7a*&a
Ra!a% K(aa# ?3".('&*$ 100 7./, (*'*%, *(' 10 7./, (#*%* *('
21
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 22/30
Ba)a A*& %"*#, a%*! )*&3$3&*$ 1 .3 !.-/
P&3%(!"&La#$a) 1
H*'"#$a *%* a!" a&"'a *a6a* a%*! )*!&3$3&*$ 10 .3 !. -/ a#!*(&"$a "'"$ .((!*a$a 100 7./ a%*! )*!&3$3&*$ 01 .3 !.-/
Da&*a!a +3&."a (7a*&a M1 10 .3 !.-/ V1 I%* a!" a&"'a %(b(". !*7a*&$a M2 01 .3 !.-/
V2 100 7./ .a$a,
:10 ; V1 :01; :100;
V1 )0.1(
)100)(1.0(
V1 100 7./
La#$a) 2a; B*a% $(aa# ?3".('&*$ 100 7./ !(#a a*& %"*#b; B*a% *(' 10 7./ !(#a a*& %"*# ,!**$"'* !(#a a&"'a *a6a* a%*!
)*!&3$3&*$ 10 .3 !.-/ 7; P*('$a 10 7./ a%*! )*!&3$3&*$ 10 .3 !.-/ !(#a .(##"a$a
(#*%* *(' Pa%'*$a '*a!a #((.b"# "!a&a '(&(&a#$a !* !aa. *('!a $("a&$a )""# *(' !a&*a!a a&"'a a%*! )*!&3$3&*$
!; S(a&a%$a .(*%$"% a!a 'a!a %(##a'a !a a!a a&a% .a'a%((&'* a# !*'""$$a a!a R(?( 2
(; P*!a)$a $a!"#a *(' $( !aa. $(aa# ?3".('&*$ 100 7./ +; S&',9(' -&9(0* %a)aa )""# *(' a!a !*!*# !aa. $(aa#
?3".('&*$ "'"$ .(#("a&$a '*'*%a '(&a$)*& J('(' '*" a'a"G37a# "'"$ .(#("a&$a ba$* a# '(&'*##a !aa. *('
#; Ta.ba)$a a*& %"*# %()*##a )a.*& 'a!a %(##a'a K(."!*a '*'*%$aa*& %"*# %()*##a .((a'* 100 7./ :$(!"!"$a .(*%$"% a&"'aa!aa) %((&'* !*'""$$a !aa. R(?( 2
); T"'" $(aa# ?3".('&*$ !(#a ("'" G37a# !a '(a#$"$a$(aa# *'" b(b(&aa $a*
Ca'a'a Ka(!a) P(7a*&a ** b3() !*#"a$a "'"$ .((!*a$a %(ba&a# a&"'aa# !*$()(!a$*
M&'*-9,-
T('7( P()(- M((S&'(('
22
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 23/30
3.3." L(*('
a; H*'"#$a *%* a!" a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 50 .3 !.-/ a# !*(&"$a"'"$ .((!*a$a
:*; 500 7./ a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 025 .3 !.-/
:**; 250 7./ a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 10 .3 !.-/
b; T('"$a $(($a'a 1 !./ a&"'a $"&". :II; %"+a' a# !*7a*&$a !(#a.(##"a$a
:*; 5007./ a&"'a $"&". :II; %"+a' 20 .3 !.-/ :**; 10007./ a&"'a $"&". :II; %"+a' 02 .3 !.-/
7; A!a !*$()(!a$* .((!*a$a 1 !./ a&"'a a%*! *'&*$ 02 .3 !.-/ !(#a.(##"a$a a&"'a a%*! *'&*$ 20 .3 !.-/ H"&a*$a a#$a)-a#$a) a#(&" "'"$ .(!aa' a&"'a '(&%(b"'
J(;(8(' a; :*; 250 7./
:**; 500 7./ b; :*; 01 .3 !.-/
:**;002 .3 !.-/
7; 1000 7./ HNO/ 20 .3 !.-/ 4.$ PENYEDIAAN LARUTAN MEJA DAN BAHAN%BAHAN UJI
4.1 S&'()(* ((' 9*+*( (' *(-( 7*,'(9(' 7(0(+ +(9+(0
B((' 9*+*( F6)+,0( 9*+*( W()'(P&8&?(0
W()'(L(),('
Ka%*". )*!&3$%*!a Ca:OH;2 P"'*) Ta$ b(&6a&aNa'&*". )*!&3$%*!a NaOH P"'*) Ta$ b(&6a&a
Ka*". )*!&3$%*!a KOH P"'*) Ta$ b(&6a&a A..3*". )*!&3$%*!a:a&"'a a..3*a;
NH4OH - Ta$ b(&6a&a
A%*! )*!&3$3&*$ HC - Ta$ b(&6a&a A%*! %"+"&*$ H2SO4 - Ta$ b(&6a&a A%*! *'&*$ HNO/ - Ta$ b(&6a&a
A%*! a%('*$ :a%*! ('a3*$; CH/COOH - Ta$ b(&6a&a
A&#('". *'&a' A#NO/ K(ab"b(&$*a'
Ta$ b(&6a&a
Na'&*". $a&b3a' Na2CO/ P"'*) Ta$ b(&6a&a
Na'&*". $3&*!a NaC P"'*) Ta$ b(&6a&a
23
Arah go!ag
R(?( 2
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 24/30
(&".:II; %"+a' '(&)*!&a' (SO4<H2O H*a"."!a
H*a" ."!a
(&".:III; $3&*!a '(&)*!&a' (C/H2O P(&a# P(&a#9$"*#
Ka*". $&3.a':VI; K2C&O4 K"*# K"*#
Ka*". !*$&3.a':VI; K2C& 2O< J*##a J*##a
Ka*". .a#aa':VII; KMO4 U#" U#"Ka*". )($%a%*a3+(&a':II; K4(:CN; K"*# K"*#
Ka*". )($%a%*a3+(&a':III; K/(:CN; J*##a K"*#Ka*". '*3%*aa' KSCN P"'*) Ta$ b(&6a&a
Ka*". *3!*!a KI P"'*) Ta$ b(&6a&a
Ba&*". $3&*!a BaC2 P"'*) Ta$ b(&6a&a
P".b".:II; *'&a' Pb:NO/;2 P"'*) Ta$ b(&6a&a
@*$ %"+a' @SO4 P"'*) Ta$ b(&6a&a
D*a..3*". *&3:II;%")a'(:VI; )(>a)!&a'(
:NH4;2SO4(SO4H2O H*a"."!a
Ta$ b(&6a&a
A..3*". ('a3a'( CH/COONH4 P"'*) Ta$ b(&6a&a
S3!*". 3>aa'( :%3!*".
(')a(!*3a'(;
Na2C2O4 P"'*) Ta$ b(&6a&a
H!&a'(! (')a(!*3*7 a7*! H2C2O42H2O P"'*) Ta$ b(&6a&a
=-)!&3>"*3*( C8H<NO P(&a# P(&a#
C((('@
• Na.a ba)a $*.*a !aa. Ba)a%a I##(&*% a# b(&'a!a !*#"a$a 3()
(aa& T*#$a'a Ea.
• U'"$ ((!*aa a&"'a *a6a* !* a'a%, %*a &""$ P((!*aa La&"'a
P*a6a* a!a ."$a %"&a' 15
• U'"$ ((!*aa a&"'a .(a .(a"* $a(!a) (7a*&a %*a &""$
ba)a#*a .3!" b(&'a"$ P((!*aa La&"'a !(#a $(($a'a '(&'('"
.(a"* Ka(!a) P(7a*&a a!a ."$a %"&a' 214.2 P&'&7*((' 0(),(' ((' ,?* 9(-
L(),(' C()( 8&'&7*(('
A*& $3&* • La&"'a NaCO !*7a."&$a !(#a a%*! %"+"&*$ !aa. *%ba) *%*
a!" a# %a.a
A*& b&3.* • La&"'$a 7./ 7(7a*& b&3.* !aa. 200 7./ a*& %"*# !a
a!*$a 1 !./ a&"'a
La&"'a*3!*
• La&"'$a 25 # ((a *3!* !aa.
1 !./ a&"'a KI b(&$(($a'a50 # !.-/
A*& $a"& • Ca."&$a 50 7./ a*& %"*# $(a!a 100 # $a%*". )*!&3$%*!a
((a !* !aa. $(aa# $3 !a %("$$a $(aa# $3 !*ba6a) a*& **
• S".ba'$a $(aa# $3 !(#a #ab"% #('a) !a b*a&$a
24
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 25/30
b(b(&aa )a&*
• K(."!*a '"&a%$a a&"'a
5.$ PENYEDIAAN LARUTAN PENUNJUK
L(),(' C()( 8&'&7*((' P&),((';()'(
S9(0( 8H
La&"'a*'."%
• La&"'$a 10 # *'."% (&!a#a#a
!aa. 500 . a*& aa% !a b*a&$aa&"'a %($('*$a, '"&a%$a !a$(a!a )a%* '"&a%a, 7a."&$ab(b(&aa '*'*$ a%*! *'&*$ 7a*& :1M;%()*##a 6a&a "#" '(&!aa'
- -
M('* *##a • La&"'$a 01 # .('* *##a !aa.
100 7./ a*& %"*#
M(&a) $($"*#
284
(3+'a(* • La&"'$a 1 # ((a +(3+'a(*
!aa. 500 7./ a$3)3 :('a3 ;!a 'a.ba)$a a*& %"*# $( !aa.a&"'a '(&%(b"' %()*##a *%*a!".(a!* 1 !./
K"*# $(.(&a) a.b"
=08
25
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 26/30
M('* .(&a) • La&"'$a 04 # .('* .(&a) !aa.
200 . ('a3 !a 'a.ba)$a a*& %"*# $( !aa. a&"'a '(&%(b"'%()*##a *%*a!" .(a!* 1 !./
K"*# $( b*&" / - 52
K(&'a%*3!*!a $a*
• S(!*a$a a&"'a $a* '(&(b*)
!a)"" *a*'" !(#a .(a&"'$a 1 #$a* !aa. %(!*$*' a*& %("$ !a'a.ba)$a a*& a# .(!*!*)%()*##a *%*a!" .(a!* 100 7./
• K(."!*a %(!*a$a a&"'a KI
:$a*". *3!*!a; !(#a .(a&"'$a=/ # ((a KI !aa. a*& %"*#!a a&"'a !*a!*$a 100 7./Ca."&$a a&"'a $a* b(&%a.a
a&"'a KI, $(."!*a 7("$ab(b(&aa $(*# $(&'a% '"&a% !aa.7a."&aK(&*#$a $(&'a% *'" !a%*.a !* !aa. b3'3 a# b(&'"'"&aa'
- -
.$ KAEDAH PENYEDIAAN GAS
.1 G(- 9()6' 7*69-*7(= 7)6&'= 69-*&' 7(' 906)*'
11 S"%"a &a!a% !* ba6a) !*#"a$a "'"$ .((!*a$a #a% $a&b3 !*3$%*!a,)*!&3#( !a 3$%*#( .(a"* $a(!a) ((%a&a a*&
26
"al#r
$%gha&ar
Corog
&is%l
La&"'a
P((a Y
'alag
gas
A*&
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 27/30
Raa) /
12 Ca!a#a ba)a $*.*a ba#* ((!*aa #a% $a&b3 !*3$%*!a, 3$%*#()*!&3#( !a $3&*
G(- L(),(' P&8&?(0 Y P&)-(+((' K*+*(
Ka&b3!*3$%*!a
S(ba&a# a%*! 7a*&:05 10 .3 !.-/;%((&'* HC, !aHNO/
Ka&b3a'3#a.%((&'*CaCO/
CaCO/ 2HC Q CaC2 CO2 H2O
CaCO/ 2HNO/ Q Ca:NO/;2 CO2 H2O
A%*! %"+"&*$ '*!a$ %(%"a* !*#"a$a $(&aa'(&b('"$ #a&a. 'a$ '(&a&"'$a
H*!&3#( S(ba&a# a%*! 7a*&
:05 10 .3 !.-/;%((&'* HC, H2SO4
!a HNO/
L3#a. M#
!a @%a)aa
M# 2HC Q M#C2 H2
@ H2SO4Q @SO4 H2
M# 2HNO/ Q M#:NO/;2 H2
Catatan
L3#a. K, Na !a Ca '*!a$ %(%"a* $(&aa
'(&a" &(a$'*+ A '*!a$ %(%"a* $(&aa a*%a 3$%*!aa
.((bab$a #a% )*!&3#( '*!a$ !aa'!*)a%*$a
(,S !a Pb '*!a$baa% %a#a'
(&a)a
C" !a A# '*!a$ b(&'*!a$baa% !(#a
a%*!
O$%*#( La&"'a )*!&3#((&3$%*!a 20-*%* a!"
P((a.a#a:IV; 3$%*!a
2H2O2 Q O2 2H2O.a#a:IV; 3$%*!a b(&'*!a$ %(ba#a*.a#$*
Ga% $3&* A%*! )*!&3$3&*$($a'
Ka*"..a#aa':VII;
1HC 2KMO4 Q 2MC2 2KC =H2O 5C2
.1.3 L('9( P&'&7*(('
a) S"$a' 100 7./ 200 7./ a&"'a $(!aa. $(aa# !a%a& b"a'
b) S(!*a$a &a!a% %((&'* &aa) 2
c) T*.ba# $"a'*'* a# %(%"a* ((a Y : 5 10 # "'"$ 3#a.9$a&b3a' 3#a.
!a 1 2 # "'"$ Ma#a:IV;3$%*!a ; !a .a%"$$a $( !aa. $(aa# !a%a&
b"a' D&'(' -&)( +&)( '"'" $(aa# !a%a& b"a' !(#a (".ba' a#
27
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 28/30
'(a) !*a%a# %a"& (#)a'a& !a 73&3# '*%(.(Pastikan hujung salur corong
tisel tenggelam dalam larutan X untuk mengelakkan gas terbebas keluar)
d) Aab*a %(."a a*& !aa. baa# #a% !*%(%a& $("a&, '"'" .""' baa# !(#a
%*%* $a7a !a '(#a$$a Ga'*$a !(#a baa# #a% a# '(a) !**%* (")
!(#a a*&
e) Ta.ba) a&"'a .(a"* 73&3# '*%( *$a (&"
6.2 P&'&7*((' (- 69-*&' 7&'(' +&','(9(' 9(0*,+ 906)(<> ((, 9(0*,++('('(<!II>
Raa) 4
.2.1 L('9( 8&'&7*(('
a; Ma%"$$a 2 5 %a'"a %(&b"$ $a*". $3&a':V; $( !aa. 'ab"# !*!*)
T"'" 'ab"# !*!*) !(#a #ab"% a# '(a) !*%a.b"# !(#a %a"&
(#)a'a&
b; S(!*a$a &a!a% %((&'* &aa) 4
7; A*'$a 'ab"# !*!*) a!a $a$* &('3&'
!; I%*$a baa# #a% (") !(#a a*& !a '(a#$"$a $( !aa. b(%(
a# '(a) b(&*%* a*& Pa%'*$a '*a!a "!a&a a# '(&(&a#$a !aa.
baa# #a% '(&%(b"'
(; Paa%$a $a*". $3&a':?; !a $"." #a% !* !aa. baa# #a%
28
Baa##a%
Sa"&(#)a'a&
Ka*". $3&a':?;atau
$a*"..a#aa':VII;;
A
Paa%$a
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 29/30
+; Aab*a %(."a a*& !aa. baa# #a% !*%(%a& $("a&, '"'" .""' baa#
!(#a %*%* $a7a !a '(#a$$a Ga'*$a !(#a baa# #a% a# '(a)
!**%* (") !(#a a*&
BIBLIOGRAI
1 Pengurusan dan keselamatan makmal sains sekolah, 1888, PPK, K(.('(&*aP(aa&a Maa%*a
2 B"* b* S"a!(, E# N#"a H3#, L*. E# a), L*. Y(a C)*#, imia!ingkatan ", 2001, @('* E'(&&*%(
/ B"* b* S"a!(, E# N#"a H3#, L*. E# a), L*. Y(a C)*#, imia!ingkatan # , 2002, @('* E'(&&*%(
4 $aborator% management and techni&ues 'or school and colleges, 18<=, R(7%a., A')3*a
5 O3* C)3# B(#, M3)! K)a*&"!!* Ya)a, Panduan makmal sains, 18=2, DBP,K(.('(&*a P(aa&a Maa%*a
29
7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)
http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 30/30