modul didik hibur

MODUL KPKI BAHASA MALAYSIA [ ]

1.0 Pengenalan

Pendekatan didik hibur merupakan satu pembaharuan yang cuba diperkenalkan kepada murid-

murid sebagai kaedah alternatif semasa proses pengajaran Bahasa Malaysia. Tujuannya

supaya sesi pengajaran dan pembelajaran Bahasa Malaysia menjadi seronok untuk diikuti

murid-murid. Fokus pelaksanaan adalah kepada penguasaan kemahiran asas Bahasa Malaysia

dalam kalangan murid melalui pendekatan didik hibur dan apresiasi bahasa. Penghayatan dan

apresiasi juga akan diberikan kepada Kesusasteraan Melayu untuk murid-murid sekolah

menengah.

1.1 Latar Belakang Didik Hibur

Cadangan pelaksanaan penyerapan pendekatan didik hibur dalam pengajaran Bahasa

Malaysia bermula apabila keputusan kabinet pada 8 Julai 2009 yang telah memutuskan

bahawa PPSMI dimansuhkan dengan mata pelajaran Sains dan Matematik akan kembali diajar

dalam Bahasa Malaysia di sekolah kebangsaan manakala bahasa ibunda di Sekolah Jenis

Kebangsaan (SJK) Cina dan Tamil mulai 2012.

Keputusan ini dibuat berasaskan pertimbangan objektif berdasarkan kajian empirikal

dan saintifik, iaitu penemuan-penemuan atas dasar kajian yang khusus yang telah

dilaksanakan. Dalam masa yang sama, Kerajaan melalui Kementerian Pelajaran Malaysia

memberi sepenuh penumpuan dalam penguasaan Bahasa Inggeris dalam kalangan pelajar

dengan memperkenalkan 12 langkah bagi maksud berkenaan selain transformasi kurikulum

Bahasa Malaysia di sekolah rendah dan menengah selaras dengan saranan Y.A.B Timbalan

Perdana Menteri, Tan Sri Muhyiddin Yassin yang telah mengumumkan strategi untuk

memartabatkan bahasa Melayu (MBM) serta memantapkan penguasaan bahasa Inggeris (MBI)

di semua peringkat persekolahan.

Penumpuan memperkasa penguasaan Bahasa Malaysia turut ditekankan. Oleh itu,

Kerajaan akan mula melaksanakan transformasi kurikulum Bahasa Malaysia di sekolah rendah

dan menengah yang mana akan memberi fokus kepada penguasaan asas kemahiran

berbahasa dalam kalangan murid melalui pendekatan modular yang bersepadu, seimbang dan

1


holistik merangkumi aspek kemahiran mendengar, bertutur, membaca dan menulis serta

penguasaan tatabahasa dan seni bahasa.

Di sekolah rendah, Kerajaan berhasrat memperkenalkan pendekatan Didik Hibur dan

apresiasi bahasa bagi merealisasikan hasrat transformasi berkenaan. Manakala

di peringkat sekolah menengah pula, transformasi kurikulum Bahasa Malaysia akan memberi

penekanan kepada penghayatan dan apresiasi aspek kesusasteraan Melayu. Kaedah

pengajaran akan lebih interaktif iaitu didik hibur supaya pengajarannya lebih mudah dihayati

dan difahami.

1.1.1 Apa Itu Didik Hibur ?

Didik Hibur bemaksud mendidik sambil menghibur. Kamus Dewan (2000) mentakrifkan didik

sebagai pelihara, jaga dengan hati-hati dan ajar manakala hibur bermaksud menyenangkan

atau menggirangkan hati.

Rumusannya didik hibur merupakan satu pendekatan dalam proses pengajaran dan

pembelajaran yang bersifat santai dan berhibur dengan penekanan pelaksanaannya terhadap

empat komponen sastera iaitu nyanyian, bercerita, lakonan dan puisi. Oleh itu, keseronokan

murid secara total dalam mempelajari Bahasa Malaysia akan dapat direalisasikan secara

terancang dan bersistematik.

1.1.2 Ciri-Ciri Didik Hibur

( i ) Sesi pembelajaran yang menyeronokkan kerana terkandung unsur kelakar,

kecindan, ada unsur estetik, permainan muzik, lakonan dan sebagainya.

( ii ) Mengurangkan tahap kebimbangan dan ketakutan murid kepada guru. Seperti

yang dijelaskan sebelum ini didik hibur berkonsepkan santai dan berhibur.

Justeru murid-murid sentiasa berada dalam keadaan pembelajaran yang positif

dan tertunggu-tunggu untuk melalui sesi pembelajaran pada hari berikutnya.

2


( iii ) Sesi pembelajaran yang penuh dengan pelbagai aktiviti yang menarik dan

pelbagai. Menerusi aktiviti nyanyian dan lakonan umpamanya, murid-murid boleh

main peranan dengan menyertai aktiviti tersebut sambil berhibur. Yang penting,

arahan guru perlu jelas dan ringkas di samping penggunaan ICT dan BBM untuk

menarik penglibatan murid terhadap pengajaran dan pembelajaran.

( iv ) Objektif aktiviti cenderung kepada pelbagai cara penyelesaian masalah dan

kepelbagaian cara persembahan yang tiada unsur kalah atau menang, tiada

ganjaran atau dendaan serta latihan dan penggunaannya menjurus kepada

aktiviti Bahasa Malaysia.

( v ) Salah atau tidak bukan matlamat aktiviti didik hibur, tetapi yang penting berjaya

melibatkan seramai mungkin murid dan aktivitinya bersahaja dan santai.

( vi ) Aktiviti yang dipilih lebih menjurus kepada aktiviti berkumpulan atau berpasangan

supaya wujud semangat kerja berpasukan, kerjasama dan toleransi.

( vii ) Murid bebas bersuara, mengeluarkan pendapat dan idea secara logik tetapi

terkawal untuk memberikan satu persembahan yang menarik.

( viii ) Murid bebas untuk bergerak, berlakon, menyanyi dan sebagainya tetapi

terkawal.

( ix ) Aktiviti didik hibur banyak menggunakan komunikasi melalui bahasa tubuh.

1.1.3 Bagaimana Pelaksanaannya ?

Didik hibur dilaksanakan secara penyerapan dalam pengajaran Bahasa Malaysia dengan

berfokuskan kepada aktiviti mengguna dan memahami lirik lagu, bahasa indah, bahasa badan

dan pantun dua kerat. Penyerapan ialah proses menyerapkan pelbagai bidang ilmu, nilai, murni,

dan kemahiran bernilai tambah yang dipelajari semasa pengajaran dan pembelajaran Bahasa

Malaysia (Kementerian Pendidikan Malaysia 2001).

3


Terdapat empat unsur penyerapan sedia ada dalam pengajaran dan pembelajaran

Bahasa Melayu, iaitu:

( i ) Pelbagai bidang ilmu serta tema,

( ii ) Semangat kewarganegaraan dan nilai murni masyarakat Malaysia,

( iii ) Kemahiran berfikir secara kritis dan kreatif, dan

kemahiran bernilai tambah.

Didik hibur termasuk dalam penyerapan jenis pertama iaitu pelbagai bidang ilmu serta

tema kerana iaitu penyerapan didik hibur menekankan empat bidang utama iaitu nyanyian,

bercerita, lakonan dan puisi. Dalam modul ini, penyerapan bermaksud proses menyerapkan

pelbagai aktiviti nyanyian, bercerita, lakonan dan pantun dua kerat dalam pengajaran dan

pembelajaran Bahasa Malaysia sekolah rendah dan menengah.

1.1.4 Objektif Didik Hibur

Terdapat tiga objektif pelaksanaan pendekatan didik hibur dalam pengajaran Bahasa Malaysia

di sekolah rendah dan menengah, iaitu:

( i ) Mengguna dan memahami lirik lagu secara didik hibur;

( ii ) Mengguna dan memahami bahasa yang indah dan bahasa badan dalam

lakonan dan bercerita; dan

( iii ) Mengguna dan memahami pantun dua kerat secara didik hibur.

1.1.5 Apa Itu Bahasa Badan ?

Bahasa badan juga dikenali bahasa gerak badan merupakan sebahagian daripada proses

komunikasi dan ia berperanan menunjukkan sebarang reaksi dalam perbualan sama ada positif

ataupun negetif. Ia boleh membabitkan apa jua anggota badan seperti mata, kening, bibir,

tangan ataupun lengan. Walaubagaimanapun pengguna perlu beringat ketika melakukan gerak

badan bagi mengelakkan reaksi tidak selesa ketika berbual. Dalam konteks didik hibur bahasa

tubuh merupakan bahasa gerak badan yang digunakan untuk meningkatkan keberkesanan

penyampaian ketika menjalankan aktiviti lakonan, bercerita, nyanyian dan pantun dua kerat.

4


1.1.6 Faktor Kejayaan Pelaksanaan Didik Hibur

a. Guru

Dalam proses pengajaran dan pembelajaran, guru adalah segala-galanya (Pullias & Young

1982), yang menjalankan pelbagai peranan dalam bilik darjah (Syed Lutfi 1994).

Ini bermakna kejayaan sesuatu sesi pengajaran dan pembelajaran itu adalah terletak

kepada kebijaksanaan guru sebagai pengurus yang berkesan. Sebagai guru, beberapa perkara

berikut perlu dipatuhi, iaitu:

( i ) Perwatakan guru yang menarik, kecindan, tidak menakut atau menggerunkan

murid-murid.

( ii ) Bahasa yang digunakan sesuai dengan tahap murid.

( iii ) Guru tidak menjatuhkan air muka atau memalukan murid di khalayak.

( iv ) Guru seorang pengurus atau penganjur aktiviti yang baik.

( v ) Sepatutnya guru boleh melakonkan pelbagai watak dalam pelbagai aktiviti.

( vi ) Guru boleh membuat pelbagai suara.

( vii ) Boleh memberi arahan dengan tepat dan menarik.

( viii ) Seorang yang prihatin dan peka serta tajam daya pemerhatian.

( ix ) Guru berkebolehan menukar atau melakukan penyesuaian mendadak, dan

( x ) Guru atau fasilitator seorang yang fleksibel.

b. Aktiviti

Kejayaan didik hibur secara kerkesan bergantung kepada aktiviti yang dirancang. Walau

bagaimanapun terdapat beberapa ciri yang perlu diambil kira semasa merancang aktiviti Didik

Hibur, iaitu:

( i ) Aktiviti perlu disesuaikan dengan tahap murid yang hendak diajar.

5


( ii ) Jalankan aktiviti yang murid-murid sedia ketahui berdasarkan silang budaya

yang sama.

( iii ) Penyerapan didik hibur memerlukan tempoh pelaksanaan dan peruntukan masa

pembelajaran yang sesuai.

( iv ) Aktiviti didik hibur boleh dibuat, dijalan dan diselesaikan oleh murid-murid tanpa

ada banyak masalah dan halangan.

( v ) Aktiviti yang dipilih tidak menjurus ke arah permusuhan atau konflik antara murid.

( vi ) Sediakan peraturan yang jelas, senang, mudah difahami atau diikuti oleh murid.

( vii ) Aktiviti didik hibur yang akan dirancang perlu memberikan kepuasan kepada

mereka yang menyertainya, serta boleh disertai seramai mungkin murid.

1.2 Nyanyian dalam Didik Hibur

Nyanyian merupakan salah satu aktiviti yang disarankan dalam didik hibur yang melibatkan

perkembangan kreatif dan daya estetika. Aktiviti nyanyian yang dirancang dapat menyumbang

kepada proses perkembangan kanak-kanak secara menyeluruh, meliputi perkembangan

intelek, emosi, sosial dan fizikal. Dua kemahiran yang ditekankan adalah aktiviti menyebut seni

kata lagu dengan jelas, manakala kedua murid dapat memahami seni kata lagu melalui

persembahan nyanyian.

1.2.1 Aktiviti Nyanyian

a. Definisi Nyanyian

Kamus Dewan (2000) mentakrifkan nyanyian sebagai satu gubahan muzik yang

dilagukan dengan suara. Kamarudin Husin (1999) pula melihat aktiviti menyanyi sebagai

satu aktiviti yang berlaku dalam kehidupan sebenar dan boleh di bawa ke bilik darjah

sebagai satu kegiatan lisan yang menarik.

6


b. Kebaikan Aktiviti Nyanyian

( i ) Menyumbang kepada kepelbagaian aktiviti bukan sahaja kepada proses

pembelajaran tetapi juga pengalaman baru kepada murid-murid sewaktu

mempelajari bahasa. Ini mencetuskan perubahan dalam aktiviti yang lazim ketika

sesi pengajaran dan pembelajaran dalam bilik darjah.

( ii ) Menyanyi adalah sesuatu yang menghiburkan. Justeru murid-murid berpeluang

belajar dalam suasana yang menyeronokkan.

( iii ) Menyanyi dapat mempertingkatkan motivasi kerana ia merupakan aktiviti yang

tertumpu kepada penglibatan murid sepenuhnya.

( iv ) Menyanyi memberi peluang kepada murid-murid untuk terlibat sepenuhnya

dalam aktiviti pembelajaran dan biasanya melibatkan seluruh bilik darjah.

( v ) Menyanyi dapat membantu murid-murid mengingat kembali bahasa yang

dipelajari dengan lebih baik berbanding aktiviti lain. Rentak, irama dan melodi

semuanya boleh menerapkan perkataan-perkataan yang dipelajari ke dalam otak

secara berkesan.

( vi ) Lagu boleh membantu murid-murid menguasai perbendaharaan kata, sebutan,

intonasi, rima dan tekanan, struktur serta bentuk ayat.

( vii ) Nyanyian menyumbang kepada sesi pengajaran guru yang menarik.

( viii ) Nyanyian memberi pengukuhan yang baik dalam aspek kefahaman bahasa.

c. Prinsip Nyanyian

( i ) Elakkan daripada memilih lagu yang tidak mempunyai susunan kata yang betul

dan salah dari segi tatabahasa. Ia juga tidak seharusnya mengandungi bahasa

7


pasar, kuno atau dialek negeri tertentu. Pilihlah senikata dari lagu-lagu yang

mengandungi bahasa yang standard dan digunakan sehari-harian.

( ii ) Pilihlah lagu yang menpunyai melodi yang senang dipelajari dan diingati. Sebaik-

baiknya murid sudah mampu melagukan melodinya sebelum mempelajari lirik

lagu tersebut.

( iii ) Pilihlah lagu yang sederhana kelajuannya iaitu tidak terlalu lambat dan tidak

terlalu cepat. Lagu yang melodinya biasa didengar serta mudah dan senang

diingat perlulah diberikan keutamaan oleh guru.

( iv ) Pilih lagu yang mempunyai banyak pengulangan seperti pengulangan melodi,

perkataan dan sebagainya. Pengulangan memudahkan murid menguasai

bahasa yang hendak dipelajari. Ini kerana pembelajaran bukan sahaja berlau

melalui penyampaian yang baik tetapi juga melalui pengulangan bahan

pembelajaran.

( v ) Sebaik-baiknya lagu yang dipilih itu hendaklah mengandungi cerita. Seperti kisah

seseorang yang menceritakan sesuatu perasaan, pandangan atau pendapat.

Contohnya lagu ‘Balik Kampung’ dan ‘Ayah dan Ibu’ nyanyian Sudirman Hj.

Arshad.

( vi ) Bagi murid-murid yang berada dalam tahap rendah, lagu yang dipilih perlu

mengandungi perbendaharaan kata yang terhad. Elakkan juga memilih seni kata

lagu yang ada ayat yang pelbagai jenis kerana boleh menganggu pembelajaran

mereka.

d. Standard Kandungan

( 1 ) Menyebut dan memahami unsur dalam lagu melalui nyanyian secara didik hibur.

1.1 Menyebut seni kata lagu dengan jelas melalui persembahan nyanyian

secara didik hibur.

1.2 Menyebut dengan jelas dan memahami seni kata lagu melalui

persembahan nyanyian secara didik hibur.

8


e. Prosedur Menjalankan Aktiviti Nyanyian

( i ) Pra Persediaan

Pada tahap ini, guru harus bijak memilih dan menentukan jenis lagu yang sesuai

dengan murid serta sepadan dengan objektif pengajaran. Pertama, tentukan

tahap kesusahannya, panjang pendek bahan, kekerapan mengulang perkataan,

aspek bahasa yang hendak ditekankan, apakah tindakan susulan, bahan bantu

mengajar yang diperlukan dan sebagainya. Jika perlu, guru kena mengubah suai

atau menulis semula senikata lagu tersebut mengikut kesesuaian.

( ii ) Penyampaian

Guru boleh memilih untuk menggunakan kad imbasan perkataan dengan

meminta murid-murid mencari maksud atau membina ayat mudah daripada

perkataan berkenaan. Seterusnya, guru mengedarkan senikata lagu yang

hendak disampaikan dan meminta murid-murid membaca dan mengenalpasti

beberapa perkataan yang susah. Dalam masa yang sama, guru boleh

memainkan pita rakaman dan memperdengarkan lagu itu kepada murid-murid.

Buat latih nyanyian lagu tersebut mengikut baris ke baris, sehingga seluruh

perenggan itu diingat. Guru perlu memberi perhatian kepada sebutan murid-

murid. Pastikan setiap perkataan di dalam lagu tersebut, disebut dengan betul.

Setelah menyanyi beberapa kali, guru bolehlah mengajar pula aspek bahasa

yang hendak dipelajari. Terang dan latih mereka untuk menguasai bentuk ayat,

atau strukturnya. Gunakan gambar untuk menjelaskan maksud atau gunakan

gerak badan atau aksi untuk menggambarkan makna secara jelas dan tepat.

( iii ) Penutup

Guru menyanyikan lagu bersama-sama murid. Bagi tujuan pengukuhan, guru

boleh menguji murid-murid secara bertulis tentang aspek bahasa yang telah

diajar sebelumnya. Umpamanya murid-murid diminta menghasilkan sebuah

dialog ringkas atau cerita pendek berdasarkan beberapa perkataan yang telah

dikenalpasti dalam senikata lagu berkenaan.

9


f. Elemen Didik Hibur dalam Aktiviti Nyanyian

( i ) Santai – Mendengar lagu dan membaca senikata lagu yang digemari.

( ii ) Kelakar – Mengubahsuai senikata lagu mengikut jalan tema sendiri.

( iii ) Seronok dan gembira – Banyak aktiviti nyanyian dan gerak badan.

( iv ) Semangat mencuba – Usaha murid untuk menghasilkan cerita ringkas daripada

tema atau perkataan dalam senikata lagu berkenaan.

( v ) Tidak takut dan kurang stres – Guru turut menyanyi bersama-sama murid.

g. Kaedah Mengajar Nyanyian

( i ) Kaedah keseluruhan lagu.

Kaedah ini sesuai untuk mengajar lagu yang pendek. Selain itu, kaedah ini

sesuai untuk kelas yang pandai. Caranya dengan memperdengarkan lagu

secara keseluruhan dengan muziknya. Sekurang-kurangnya tiga atau empat kali.

Guru menyanyikan keseluruhan lagu dengan iringan atau tanpa muzik. Selepas

itu murid dibimbing untuk membaca sukukata lagu dengan sebutan yang betul.

Seterusnya mengikut guru menyanyi keseluruhan lagu secara sebutan a, e, i, o,

u secara berulang-ulang. Akhirnya murid-murid menyanyi keseluruhan lagu

dengan iringan muzik.

( ii ) Kaedah baris demi baris.

Kaedah ini sesuai untuk kelas yang lemah dan panjang. Caranya, guru akan

memperdengarkan lagu secara keseluruhan. Seterusnya murid mendengar dan

mengikut guru menyanyi secara baris demi baris dan kemudiannya keseluruhan

lagu. Dalam masa yang sama murid juga akan mengajar murid membaca

senikata lagu. Jika murid mula menguasainya guru akan membimbing murid

menyanyi dengan senikata lagu sebaris-sebaris, berulang-ulang. Guru dan

murid-murid menyanyi lagu secara keseluruhan bersama-sama. Seterusnya

10


meminta murid menyanyi sendiri dengan iringan muzik atau tanpa iringan muzik.

Akhir sekali guru guna kaedah solfge dengan menggunakan isyarat tangan.

h. Cadangan Aktiviti Nyanyian

( i ) Murid diperdengarkan CD lagu ‘Wajah’ nyanyian Jaclyn Victor dan dalam masa

yang sama lirik lagu dipancarkan menerusi LCD di hadapan bilik darjah. Guru

meminta murid nyanyi bersama-sama sambil menghayati senikata lagu.

Tajuk/Lirik Lagu: Wajah

Penyanyi: Jaclyn Victor

Berbumbungkan angkasa kelabu

Lantainya bumi retak seribu

Setiap langkah perjalananmu beronak berliku

Betapa berat mata memandang

Berat lagi menggalas bebannya

Belum sempat menitis ke pipi

Tangisan kering sendiri

Berkali tersungkur

Pandanganmu kabur

Namun azam meneruskan hidup tak pernah luntur

Engkaulah perwira di medan derita

Merentasi ranjau kehidupan dengan harapan

Luahan rasa derita jiwa

Pada wajah tiada rahsia

Menunggu malang berganti tuah

Usah kau berputus asa

( ii ) Guru memilih beberapa orang murid secara rawak dan meminta mereka

menceritakan semula menggunakan perkataan sendiri tentang isi atau

kandungan lagu yang telah dipelajari.

( iii ) Seterusnya guru boleh meminta mereka menggambarkan idea dalam lagu itu

dalam bentuk lukisan atau lakaran pada papan tulis di hadapan bilik darjah.

( iv ) Guru juga boleh meminta murid untuk mencipta dialog pendek daripadanya isi

atau kandungan lagu tadi.

11


( v ) Seterusnya murid-murid bebas melakonkan aktiviti atau peristiwa dalam lagu

tersebut menggunakan perkataan sendiri tetapi terkawal.

( vi ) Akhir sekali murid-murid diminta mendengarkan lagu itu sekali lagi dan dalam

masa yang sama, mereka memenuhkan tempat kosong dengan perkataan yang

telah dikosongkan tadi.

( vi ) Di akhir sesi guru dan murid boleh mengadakan sesi perbincangan, membuat

komen, ulasan atau sebagainya terhadap aktiviti yang dijalankan sebelum ini.

1.3 Bercerita dalam Didik Hibur

Bercerita adalah aktiviti yang menarik dan sesuai untuk sesi pengajaran dan pembelajaran

Bahasa Malaysia kerana sifat kanak-kanak yang suka mendengar cerita. Cara ini bukanlah

sesuatu yang baru, malah ia kerap digunakan oleh ibu bapa sewaktu menyampaikan sesuatu

pengajaran kepada anak-anak mereka. Bercerita amat memikat dan bersifat menghiburkan

menyebabkan murid-murid cepat menumpukan perhatian jika sesuatu pengajaran itu dapat

disampaikan dalam keadaan yang menyeronokan.

1.3.1 Aktiviti Bercerita

a. Definisi Bercerita

Kamus Dewan Bahasa (2000) mentakrifkan bercerita sebagai mengisahkan sesuatu

cerita, bercakap atau berbual. Manakala Kamarudin Husin (1999) mentakrifkan bercerita

sebagai salah satu aktiviti lisan yang penting dan memerlukan beberapa kebolehan

tertentu. Bagi guru yang ingin bercerita, perlu memilih dan menggunakan perkataan

yang sesuai, berkebolehan melahirkan sesuatu gaya, suara, mimik muka dan intonasi

yang boleh memikat perhatian pendengar. Guru juga harus membina ayat yang betul,

penggunaannya tepat, mudah dan menarik. Pendek kata, semua unsur yang terdapat

dalam bahasa lisan terutama dalam percakapan yang natural, perlu diwujudkan semasa

bercerita.

12


b. Kebaikan Aktiviti Bercerita

( i ) Dapat menyuburkan daya imaginasi murid-murid. Usaha ini akan menjadikan

murid-murid lebih imaginatif dan kreatif. Semasa guru menjalankan aktiviti

bercerita, secara imaginasi murid-murid boleh memasuki alam cerita tersebut

dan menggambarkan seolah-olah mereka terlibat dalam cerita itu. Contohnya,

kanak-kanak boleh menjadi angkasawan, gergasi, makhluk halus, haiwan dan

sebagainya.

( ii ) Menyemai rasa empati dalam kalangan murid-murid. Dalam cerita sering berlaku

peristiwa yang melibatkan emosi manusia seperti watak utama menemui

kejayaan, gembira dan menderita. Keadaan ini amat sesuai untuk murid-murid

dan dalam masa yang sama boleh mengubah suasana dengan membawa

mereka untuk menghayati tema dan isi cerita sepenuhnya.

( iii ) Menyuburkan akal dan kecerdasan otak. Semasa cerita disampaikan oleh guru,

murid lazimnya akan menunjukkan rasa minat, hairan, geram dan perasaan ingin

tahu. Murid-murid digalakkan bertanya atau menyoal, dibenarkan memberi

komen atau pandangan terhadap peristiwa, sifat serta perilaku watak-watak

dalam cerita tersebut. Aktiviti-aktiviti seperti ini membantu mengasah akal dan

mempertingkatkan kecerdasan otak murid-murid.

( iv ) Menggalakkan perkembangan bahasa. Ketika bercerita itulah mereka akan

menambah perbendaharaan kata dan memperlihatkan pelbagai ragam gaya dan

bentuk bahasa kepada murid-murid.

( v ) Asas untuk pendidikan Agama. Ada sebahagian cerita mengandungi unsur-unsur

agama yang mempunyai pelajaran dan unsur pendidikan yang berharga seperti

moral dan akhlak, tingkah laku dan sikap yang baik untuk disampaikan kepada

murid-murid.

( vi ) Asas kepada panduan hidup. Cerita yang disampaikan dengan cara yang

menarik dan memikat hati biasanya akan lebih berfaedah kerana sedikit

sebanyak ia dapat membentuk jiwa pelajar secara sihat. Si Tenggang misalnya,

mempunyai falsafah-falsafah yang tinggi di sebalik cerita itu. Kisah-kisah yang

dipaparkan di dalamnya memberi kesedaran yang amat mendalam. Implikasi

13


cerita itu begitu berpengaruh dan sentiasa kekal dalam ingatan murid-murid.

Pengajaran yang diperoleh daripadanya juga boleh dijadikan panduan hidup

mereka.

c. Prinsip Aktiviti Bercerita

( i ) Cerita harus mempunyai tema yang sesuai. Ini bermakna, cerita itu tidak boleh

mengabaikan objektif mendidik dan mengasuh. Ceritanya mesti mengandungi isi

yang sesuai dengan murid-murid, terutama dari segi kematangan berbahasa,

umur, latar belakang, minat, kecerdasan otak dan pengalaman mereka.

( ii ) Menggunakan bahasa yang sesuai dengan tahap murid. Ini bermaksud bahasa

perlu mengandungi perkataan atau rangkai kata yang tepat, sesuai dan

berkesan. Pengucapan cerita itu harus dilakukan dengan jelas, ringkas dan tidak

mengelirukan. Perkataan dan rangkai kata yang mengandungi beberapa

pengertian harus juga dielakkan.

( iii ) Plot cerita dan penyampaiannya perlu menarik. Jalan ceritanya tersusun dengan

baik dan ada kesudahan. Semasa menyampaikan cerita tersebut, guru perlu

menggunakan pelbagai gaya yang menarik seperti gaya isyarat, pergerakan,

pertanyaan, menggunakan cakap ajuk, melakonkan peristiwa-peristiwa tertentu

dan sebagainya.

( iv ) Penglibatan murid-murid sepenuhnya semasa aktiviti ini berjalan juga penting.

Guru harus bijak dan pandai mengaitkan jalan cerita dengan intelek, emosi dan

kadangkala fizikal murid-murid semasa sesi bercerita. Semua aktiviti ini boleh

diikuti dengan pelbagai gerakerja lanjutan yang dirasakan sesuai.


( 1 ) Mengujarkan bahasa yang indah dan menggunakan bahasa badan dengan

kreatif semasa bercerita secara didik hibur.

14


1.1 Mengujarkan ayat dengan sebutan yang betul dan jelas tentang sesuatu

perkara melalui penceritaan secara didik hibur.

1.2 Mengujarkan ayat dengan sebutan dan intonasi yang betul dan jelas

tentang sesuatu perkara serta menggunakan bahasa bahan dengan

kreatif melalui penceritaan secara didik hibur.

e. Prosedur Menjalankan Aktiviti Bercerita

( i ) Permulaan cerita

( a ) Bahagian ini menumpukan kepada keupayaan murid yang mengambil bahagian

untuk menarik minat rakan-rakan lain dan kekal hingga ke akhir cerita. Boleh

dilaksanakan melalui penggunaan isyarat, mimik muka, gambar, penglibatan

murid, media di samping bijak memainkan kata-kata, dan ini mampu

menyediakan satu situasi bercerita yang sesuai. Permulaan cerita lebih menarik

jika mereka berjaya membawa imaginasi murid-murid lain ke zaman berlakunya

cerita dan peristiwa yang disampaikan itu. Dalam masa yang sama, guru

berperanan membimbing murid supaya membaca dialog dengan gaya, nada dan

intonasi yang betul.

( b ) Guru harus menunjukkan kecenderungan untuk membina perhubungan yang

baik dengan murid-murid. Kemesraan guru dan murid perlu dibina terlebih

dahulu sebelum aktiviti bercerita bermula. Keadaan ini boleh menarik perhatian

murid di samping dapat menggalakkan penyertaan mereka dalam aktiviti

bercerita yang hendak disampaikan.

( ii ) Pembentukan cerita

( a ) Bahasa yang digunakan mestilah mudah dan sesuai dengan tahap murid-murid.

Ini penting agar maksud cerita dapat difahami sepenuhnya oleh murid-murid.

Penggunaan cakap ajuk pada bahagian tertentu cerita mampu menambahkan

kesan yang boleh menjadikan pendengar memberi perhatian lebih kepada cerita.

Perkataan dan rangkai kata yang kabur perlu dielakkan manakala istilah baru

perlu disokong menggunakan gambar, ilustrasi atau sebagainya.

15


( b ) Kelancaran pertuturan amat penting untuk memberikan kesan penceritaan di

samping membolehkan terhasilnya satu perkembangan cerita yang licin dan

berkesan. Murid yang terlibat sebagai pelakon atau pendengar pula tidak

menghadapi sebarang masalah untuk memahami cerita berkenaan.

( c ) Kepelbagaian suara penting dan boleh dilihat dari segi tekanan tinggi-rendah,

nada, intonasi, kelantangan, panjang-pendek, besar dan kecil dan sebagainya.

Keadaan suara yang sedemikian hendaklah diwujudkan di tempat yang sesuai

dengan peristiwa-peristiwa dalam cerita itu. Umpamanya situasi menyeramkan

pada waktu tengah malam, suara pencerita tadi akan bertukar menjadi garau,

kasar, seram dan ditambah dengan sedikit hilaian. Jika suara ini benar-benar

berkesan, lazimnya murid-murid akan menutup telinga dan mata sebagai refleksi

di luar kawalan mereka.

( d ) Gerak-geri dan mimik muka juga dapat membantu guru atau murid yang sedang

bercerita untuk menyampaikan maksud dan kandungan cerita dengan jelas dan

bermakna. Situasi ini akan melahirkan satu suasana bercerita yang menarik dan

menghiburkan.

( e ) Penggunaan bahan rangsangan yang sesuai seperti penggunaan media boleh

menarik minat murid-murid terhadap keseluruhan cerita berkenaan. Jika perlu

gunakan pelbagai bahan rangsangan supaya mereka tidak cepat jemu dan

bosan.

( f ) Cerita haruslah mengikut urutan, di mana jalan cerita yang perlu didahulukan

akan disampaikan di awal cerita dan begitulah sebaliknya. Ini perlu supaya

hubungan antara satu cerita dengan cerita yang lain konsisten dan menyakinkan

pendengar.

( g ) Semasa menjalankan aktiviti bercerita seorang guru perlu peka kepada tema

yang hendak disampaikan. Kefahaman terhadap tema membantu murid

mengenalpasti plot cerita, watak-wataknya dan moral cerita dengan tepat dan

berkesan.

16


( h ) Penglibat murid perlu menyeluruh dan maksimum iaitu sama ada secara kognitif,

psikomotor atau secara lisan dengan memberikan pandangan atau cadangan

penambahbaikan kepada rakan-rakan yang mengambil bahagian dalam aktiviti

bercerita ini.

( iii ) Penutup Cerita

( a ) Cerita yang disampaikan perlu ada kesudahannya. Dalam bahagian ini, semua

masalah dan kerumitan watak dapat diselesai.

( b ) Perkara yang paling penting ialah kesudahan cerita itu dapat memenuhi objektif

yang ingin dicapai guru.

f. Elemen Didik Hibur dalam Aktiviti Bercerita

( i ) Santai – Murid dapat mendengar pelbagai siri cerita yang mereka digemari.

( ii ) Kelakar dan lucu – Apabila murid dibenar untuk menggunakan gaya sendiri yang

kreatif semasa menyampaikan cerita supaya berkesan maka adegan lucu terjadi.

( iii ) Seronok dan gembira – Penggunaan mimik muka, suara dan gerak badan.

( iv ) Semangat mencuba – Usaha murid untuk memgambil bahagian di hadapan

rakan-rakan sebagai pencerita menerusi tajuk cerita yang digemari.

( v ) Tidak takutkan guru – Guru turut bercerita bersama-sama murid dengan

mempelbagaikan suara, mimik muka dan gerak badan supaya penyampaian

cerita lebih berkesan.

( vi ) Kurang stres – Murid rasa sumbangan dan peranan mereka sebagai pencerita

atau pendengar cerita dihargai.

17


g. Cadangan Aktiviti Bercerita

( i ) Aktiviti Menyanyikan Cerita – Isi dan fakta yang kan diajar digubah seperti

rangkap nada sesuatu nyanyian yang popular. Kemudian, fakta tersebut seperti

menyanyikan lagu yang dipilih itu. Teknik ini akan jadi lebih menarik jika diiringi

muzik ‘minus one’ lagu berkenaan.

( ii ) Aktiviti Lakonan Cerita – Murid yang dipilih diminta melakonkan semula watak

berdasarkan jalan cerita menggunakan perkataan sendiri mengikut pemahaman

dan penghayatan mereka sendiri. Guru membimbing murid supaya membaca

dialog lakonan dengan gaya, nada dan intonasi yang betul.

( iii ) Aktiviti Cerpendra – Aktiviti ini bermaksud mengubah suai petikan cerita kepada

bentuk drama. Aktiviti ini akan memaksa murid-murid mendalami dan

menghalusi isi cerita dan seterusnya mengubahnya kepada skrip drama. Dalam

aktiviti ini, murid-murid terpaksa mengkaji dengan teliti aspek perwatakan, latar

tempat dan masa, persoalan dan tema yang terdapat dalam cerita tersebut.

( iv ) Aktiviti Kerusi Panas – Dalam aktiviti ini, seorang murid akan diminta menghayati

dan mendalamkan watak dalam sesebuah cerita, kemudian murid ini akan

ditempatkan di kerusi di hadapan rakan-rakan. Seterusnya murid-murid

bertanyakan soalan-soalan yang ada kaitan dengan watak yang dipegang oleh

murid yang sedang duduk di kerusi panas berkenaan. Jawapan murid perlu

menjurus kepada cerita atau peristiwa dalam cerita berkenaan.

( v ) Aktiviti Improvisasi – merupakan lakonan spontan yang terdiri daripada kumpulan

kecil, yang skripnya diolah daripada isi atau peristiwa yang terdapat dalam cerita

berkenaan. Tujuannya menceritakan peristiwa yang berlaku dalam permulaan

cerpen, konflik, dan peleraian dalam cerita berkenaan.

( vi ) Aktiviti Pemaduan Seni – bermaksud aktiviti yang menggunakan beberapa unsur

seni untuk menghidupkan cerita yang disampaikan. Untuk tujuan ini, beberapa

unsur seni dipilih dan digunakan secara serentak pada masa yang sama.

Sebagai contohnya, pengajaran watak dalam cerita boleh dibuat dengan

melakonkan aksi watak tersebut dan dalam masa yang sama murid lain akan

18


melukis gambaran watak dan dalam masa yang sama sekumpulan murid lain

akan menyanyikan fakta mengenai watak berkenaan.

1.4 Lakonan dalam Didik Hibur

Di sekolah, berlakon merupakan satu aktiviti yang amat digemari oleh murid-murid

kerana dijalankan dalam bentuk bermain dan bersantai. Mereka diberi peranan untuk

berkata-kata secara bebas, melahirkan pandangan, beraksi sesama sendiri, berhibur

dengan gelagat rakan sebaya, melaksanakan aktiviti bersama dan sebagainya.

Walaupun aktiviti berlakon ini berjalan secara tidak formal tetapi ianya pasti akan

membantu meningkatkan kemahiran murid-murid untuk berbahasa dengan baik.

1.4.1 Aktiviti Lakonan

a. Definisi Lakonan

Lakonan adalah satu aktiviti, atau pergerakan tubuh badan atau segala bentuk

perlakuan yang meliputi segala kegiatan hidup manusia. Ia dilakukan oleh watak-watak

tertentu sebagai mencerminkan keadaan sebenar, atau meniru cara dan bentuk

kegiatan-kegiatan yang berlaku dalam hidup masyarakat. Kamus Dewan (2000)

mentakrifkan lakonan sebagai perihal memainkan sesuatu drama, sandiwara dan

sebagainya.

b. Kebaikan Aktiviti Lakonan

( i ) Membolehkan murid-murid bertutur dengan gaya, suara, intonasi, nada dan

sebutan yang betul.

( ii ) Untuk membolehkan mereka menggunakan bahasa dalam situasi dan konteks

tertentu dengan cara yang betul.

19


( iii ) Membolehkan murid-murid bertutur menggunakan bahasa yang kemas dan

teratur.

( iv ) Membolehkan mereka berinteraksi atau berhubung dengan orang lain untuk

menyatakan perasaan, kehendak, pengalaman dan fikiran mereka.

( v ) Melatih murid-murid mendengar dengan baik dan dapat memahami apa yang

didengarinya itu secara tepat.

( vi ) Menyuburkan semangat kekitaan, bertanggungjawab dan boleh bekerjasama

dalam satu kumpulan.

( vii ) Mendorong pembentukan pemikiran yang lebih aktif dan kreatif dalam kalangan

murid.

( viii ) Mengikis perasaan rendah diri, sifat malu dan pelbagai sifat negetif lain.

( ix ) Melatih murid-murid memahami semua aspek kehidupan apabila mereka

menghadapi keadaan sebenar.

c. Prinsip-prinsip Berlakon

Untuk memastikan aktiviti ini berjalan lancar dan berkesan serta memenuhi tujuan

pengajaran dan pembelajaran, guru haruslah mempunyai prinsip-prinsip tertentu ketika

mengendalikan aktiviti berlakon. Antaranya adalah seperti berikut:

( i ) Aktiviti lakonan hendaklah menepati objektif pengajaran, iaitu untuk

mempertingkat kemahiran dan kebolehan berbahasa dalam kalangan murid.

( ii ) Berlakon hendaklah mempunyai tema yang sesuai dengan pengalaman dan

kebolehan mental murid serta boleh dijalankan dalam situasi yang sebenar.

( iii ) Dialog dalam lakonan haruslah menggunakan bahasa yang sesuai, iaitu bahasa

yang mudah, jelas, ringkas, dan senang difahami oleh murid-murid.

20


( iv ) Aktiviti ini hendaklah dijalankan dalam bilik darjah. Lakonan yang memerlukan

peralatan yang sukar dibawa ke bilik darjah perlulah dielakkan.

( v ) Semua murid hendaklah dibenarkan berlakon secara bebas. Guru hanya boleh

membetulkan kesalahan murid selepas persembahan lakonan tersebut supaya

tidak menganggu perjalanan lakonan tersebut atau membunuh minat dan

semangat berlakon dalam kalangan murid.

( vi ) Murid-murid digalakkan melibatkan diri sepenuhnya semasa aktiviti lakonan itu

supaya kemahiran intelek, emosi dan fizikal mereka dapat berkembang.


( i ) Mengujarkan bahasa yang indah dan menggunakan bahasa badan dengan

kreatif melalui lakonan secara didik hibur.

1.1 Mengujarkan dialog dengan sebutan dan intonasi yang betul dan jelas

tentang sesuatu perkara melalui lakonan secara didik hibur.

1.2 Mengujarkan dialog dengan sebutan dan intonasi yang betul dan jelas

tentang sesuatu perkara serta menggunakan bahasa badan dengan

kreatif melalui lakonan secara didik hibur.

e. Jenis Lakonan

Aktiviti lakonan dapat melatih murid-murid untuk bertutur dengan baik. Ada beberapa

jenis lakonan yang boleh dilaksanakan oleh guru dalam bilik darjah, iaitu:

( i ) Lakonan Berdasarkan Permainan

Lakonan jenis ini biasanya dijalankan tanpa perancangan terlebih dahulu. Murid-

murid diminta untuk melakukan suatu permainan yang pernah mereka mainkan

sebelumnya seperti bermain bola sepak, layang-layang, guli, badminton dan

sebagainya. Murid yang dipilih secara rawak itu diminta keluar ke hadapan bilik

darjah dan guru meminta mereka untuk melakonkan permainan tersebut.

21


Manakala murid lain akan memerhatikan pergerakan yang sedang dilakonkan.

Contoh lain ialah permainan ‘pukul berapa datuk harimau’, ‘ayam dan musang’,

dan sebagainya.

( ii ) Lakonan Spontan

Merupakan lakonan yang tidak dirancang dan dijalankan tanpa skrip. Murid-

murid diberi peluang berlakon menggunakan ayat sendiri secara semerta iaitu

lahir daripada fikiran mereka sendiri. Biasanya melibatkan dua orang pelakon

atau lebih. Sebelum berlakon, peranan masing-masing diperjelaskan dan guru

perlu memberikan gambaran suasana dan peristiwa yang hendak dilakonkan itu

sebelum murid-murid melakonkannya secara bebas. Contohnya adegan

berjumpa doktor di klinik, melaporkan kehilangan barang di balai polis, hakim

menjatuhkan hukuman kepada pesalah dan sebagainya.

( iii ) Lakonan Bisu

Lakonan jenis ini hanya menggunakan pergerakan anggota badan tanpa dialog.

Berpandukan gerak-geri pelakonnya, murid-murid lain diminta meneka apakah

yang dibuat oleh pelakon berkenaan. Sebaik-baiknya guru menjelaskan terlebih

dahulu situasi yang perlu dilakonkan seperti jenis pekerjaan di rumah,

permainan, situasi atau gelagat haiwan kesayangan. Seterusnya mereka diminta

menceritakan kembali gerak-geri yang dilihat menggunakan perkataan dan ayat

sendiri. Contohnya membelah kayu api, menyapu sampah, menjemur padi,

berlain layang-layang, mandi di sungai, menjual ubat, kuda berlari dan

sebagainya.

( iv ) Lakonan Berkait

Sesuai dijalankan kepada murid-murid tahap satu atau rendah. Guru menyebut

beberapa perkataan atau perbuatan, dalam masa yang sama guru akan

melakonkan perkataan tersebut. Misalnya apabila guru menyebut perkataan

duduk, dia akan duduk di atas kerusi. Berbagai-bagai aksi lain boleh dilakukan

seperti menyebut perkataan ‘saya tidur’, ‘saya bersikat’, ‘saya berjalan’ dan

sebagainya. Situasi ini boleh ditukar ganti dengan meminta murid pula yang

menyebut dan melakonkannya atau guru menyebut perkataan, dan pelakonnya

22


adalah murid-murid secara beramai-ramai dalam bilik darjah. Melalui aktiviti ini,

murid dapat melihat perkaitan antara percakapan dengan lakonan yang

dijalankan.

( v ) Lakonan Bersenikata

Dijalankan dalam dua bentuk, iaitu lakonan tidak bersengaja dan lakonan

bersengaja. Lakonan tidak bersengaja merupakan lakonan tidak formal,

dilakukan selepas murid-murid mendengar sesuatu cerita atau kejadian. Tidak

memerlukan persediaan yang lama dan guru berperanan memberikan nasihat

dan cadangan sahaja manakala murid-murid bebas berlakon menggunakan

perkataan sendiri. Manakala lakonan jenis bersengaja pula memerlukan

perancangan teliti di mana murid-murid diberi senikata berdasarkan cerita-cerita

yang dipilih oleh guru. Terdapat beberapa perkara yang perlu dilaksanakan guru

sebelum menjalankan aktivitii lakonan jenis bersengaja ini.

( a ) Jelaskan kepada murid peranan sebagai pelakon dengan menceritakan

peristiwa yang hendak dilakonkan atau memberikan senikata untuk diteliti

murid.

( b ) Seterusnya, proses pemilihan pelakon dijalankan oleh guru. Semasa

pemilihan dijalankan, pastikan peluang berlakon diberikan kepada semua

murid dan tidak hanya tertumpu kepada murid pandai dan cergas sahaja.

( c ) Setelah guru menjelaskan peranan setiap pelakon, murid-murid yang

terpilih bolehlah melakonkannya secara bebas sebagaimana dikehendaki

oleh jalan cerita berkenaan.

( d ) Guru boleh memberikan ulasan dan komen selepas selesai aktiviti

lakonan supaya sesi lakonan murid tidak terjejas. Sama ada untuk

memberi peluang lakonan sekali lagi atau membuka peluang kepada

murid lain.

( e ) Sebaik-baiknya guru berikan motivasi dan rangsangan, iaitu elakkan

mengkritik atau menyalahkan murid-murid sehingga membunuh minat

dan keinginannya untuk terus berlakon.

23


( f ) Guru boleh menyediakan beberapa peralatan sokongan seperti topeng

dan pakaian yang sesuai supaya lakonan murid lebih menjadi lebih

realistik dan berkesan.

( vi ) Lakonan Boneka

Guru memperlihatkan beberapa contoh boneka (puppet) dan melakonkannya.

Pelbagai bentuk dialog boleh dibina berdasarkan boneka berkenaan dan lakonan

jenis ini amat sesuai untuk menyampaikan pelajaran kepada murid-murid yang

pemalu. Semasa boneka berkenaan dilakonkan, murid-murid diminta mendengar

dengan teliti dan mengenalpasti beberapa bentuk kesalahan bahasa. Bagi murid-

murid sekolah menengah, mereka digalakkan membina skrip mudah dan

kemudiannya melakonkan sendiri menggunakan boneka berkenaan.

( vii ) Lakonan Nyanyian

Lakonan jenis ini memerlukan lagu sebagai bahan rangsangan dan sesuai

dilaksanakan di semua peringkat sama ada rendah atau menengah. Sebelum

aktiviti jenis ini dijalankan, guru terlebih dahulu menjelaskan apakah peranan dan

suasana yang perlu dilakukan oleh pelakon. Justeru, pelakon hanya perlu

menggunakan pergerakan anggota badan dan mimik muka tanpa berkata-kata

kerana sepanjang tempoh lakonan tersebut diiringi lagu yang diperdengarkan

kepada mereka. Contohnya lagu ‘Ayah dan Ibu’ nyanyian Sudirman Arshad,

‘Bukan Kerana Nama’ nyanyian Ramli Sarip, ‘Jangan Tinggal Daku’ nyanyian P.

Ramlee dan sebagainya.

( viii ) Lakonan Puisi

Lakonan puisi dijalankan oleh guru berdasarkan pembacaan puisi. Sebelum

aktiviti ini dijalankan, guru akan memilih puisi-puisi yang sesuai dengan tahap

murid. Penggunaan sajak dan pantun sesuai untuk murid-murid sekolah rendah,

manakala gurindam, seloka, syair dan nazam sesuai untuk murid-murid sekolah

menengah. Contohnya, guru memasang pita rakaman yang mengandungi ‘Sajak

Ke Makam Bonda’, ‘Syair Burung Pungguk’, ‘Seloka Pak Kaduk’ dan ‘Gurindam

Dua Belas’. Berdasarkan senikata puisi tersebut, murid-muird dikehendaki

24


melakonkan satu pergerakan mengikut baris-baris seperti yang terdapat dalam

puisi berkenaan semasa puisi berkenaan sedang diperdengarkan.

( ix ) Lakonan Cerita

Guru boleh mendapatkan bahan berkenaan menerusi buku cerita yang terdapat

di perpustakaan atau bilik darjah di sekolah. Caranya mudah kerana beberapa

orang murid yang dipilih akan membaca buku berkenaan sehingga tamat,

kemudiannya melakonkan semula peristiwa yang telah dibaca di hadapan rakan-

rakan. Guru boleh memperluas pengetahuan murid-murid dengan menggunakan

buku-buku cerita yang mempunyai tema yang pelbagai seperti fiksyen Sains,

Kesihatan, Agama, Sivik dan sebagainya.

( x ) Lakonan Kaku

Lakonan jenis ini menyerupai ‘pantomime’ iaitu melibatkan seorang pembaca

skrip dan pelakon. Pembaca skrip boleh terdiri daripada murid-murid yang telah

dikenalpasti oleh guru. Bezanya hanyalah pada pergerakan pelakonnya sahaja

yang bersifat statik atau setempat.

f. Prosedur Menjalankan Aktiviti Lakonan

( i ) Sesi Pernyataan (Permulaan)

Pada peringkat ini, guru akan memberi penerangan tentang prosedur lakonan

yang akan dilaksanakan. Guru boleh membincangkan secara ringkas isi dan

jalan cerita, peranan watak dan cara melakonkannya. Selepas itu, guru akan

memilih murid-murid untuk diberikan peranan tertentu. Mereka kemudiannya

diminta melakonkannya di hadapan bilik darjah.

( ii ) Sesi Berlakon

Pada peringkat ini murid-murid telah mengetahui tugas dan peranan masing-

masing. Biarkan mereka melakonkan cerita berkenaan menggunakan bahasa

sendiri dan guru hanya memerhati serta mengenalpasti sebarang kesalahan dan

25


kelebihan yang berlaku. Komen secara membina boleh dibuat selepas sesi

lakonan berkenaan tamat.

( iii ) Sesi Perbincangan

Sesi ini diadakan selepas murid-murid selesai berlakon. Salam sesi ini guru akan

menyatakan beberapa kesalahan yang telah dilakukan. Perbincangan boleh

dijalankan antara guru dengan murid atau murid dengan murid. Perbincangan

tidak hanya berfokus kepada kelemahan sahaja tetapi juga kekuatan

persembahan berkenaan.

g. Elemen Didik Hibur Dalam Lakonan

a. Santai – Murid berpeluang mendengar pelbagai tema cerita yang digemari

seperti ‘Seniman Bujang Lapok’ karya Tan Sri P. Ramlee.

b. Kelakar – Murid berlakon menggunakan dialog sendiri.

c. Seronok dan gembira – Banyak aktiviti lakonan dan gerak badan.

d. Semangat mencuba – Murid berpeluang memegang watak yang digemari.

e. Tidak takut dan kurang stres – Guru turut berlakon bersama-sama murid.

h. Cadangan Aktiviti Lakonan

( i ) Murid membuat lakonan ringkas iaitu meniru gaya pelakon terkenal.

( ii ) Contohnya murid melakonkan semula bab dalam filem lakonan Seniman Agung

Tan Sri P. Ramlee.

( iii ) Sebelum sesi lakonan ini dijalankan, guru terlebih dahulu menayangkan sedutan

cerita ‘Seniman Bujang Lapok’ menerusi komputer dan LCD.

( iii ) Semua murid diminta mendengar dengan teliti dialog yang digunakan.

( iv ) Sebelum mereka melakonkan bab yang dipilih, murid-murid dikehendaki

menghasilkan terlebih dahulu skrip mudah menggunakan perkataan sendiri.

26


Guru memilih beberapa hasil skrip yang terbaik dan memilih beberapa orang

pelakon untuk melakonkannya di hadapan bilik darjah.

( v ) Murid-murid lain diminta dengar dengan teliti dialog yang digunakan dan dalam

masa yang sama kenalpasti kesalahan bahasa yang ada.

( vi ) Boleh diadakan sesi perbincangan, membuat komen, ulasan atau sebagainya

terhadap lakonan yang telah dijalankan.

1.5 Pantun dalam Didik Hibur

Pantun merupakan suatu bentuk tradisi lisan yang masih hidup sehingga sekarang.

Fungsinya yang terdapat dalam hampir kesemua aspek kehidupan seperti kegiatan

berunsur ucapan, kegiatan seni, dan kegiatan berunsur pendidikan menyebabkan

pantun terus digemari. Pantun-pantun yang dihasilkan oleh masyarakat Melayu

tradisional ini memperlihatkan pemikiran masyarakat yang menghasilkannya. Pantun

juga merupakan hasil pengalaman hidup yang sederhana, yang dijalin dengan daya

keintelektualan, dan seni masyarakat Melayu tradisional. Maka pastinya pantun ialah

pemerian latar hidup, dan penghayatan seni masyarakat Melayu.

Aktiviti Pantun

a. Definisi Pantun

Menurut Kamus Dewan, (2000) pantun merupakan sejenis puisi lama yang terdiri

daripada empat baris dalam tiap-tiap rangkap yang mempunyai pembayang dan

maksud. Manakala Hashim Awang (1984) pula mentakrifkan pantun sebagai sejenis

puisi lama yang mengandungi empat baris ayat atau kalimat pada tiap-tiap rangkap.

Tiap-tiap baris kalimat itu terdiri daripada lapan, sembilan, sepuluh atau sebelas

sukukata. Pada hujung tiap-tiap baris mestilah ada persamaan bunyi atau rima. Bunyi

akhir baris pertama mestilah sama dengan baris ketiga dan baris kedua bersamaan

dengan baris keempat. Jadi rima pantun itu dikatakan berbentuk abab.

27


b. Kebaikan Aktiviti Berpantun

( i ) Melatih murid supaya peka terhadap keindahan, kehalusan dan kesenian bahasa

yang ada dalam pantun dua kerat. Kesedaran murid-murid terhadap unsur ini

membolehkan mereka menghargainya sebagai sebahagian karya seni yang

bernilai dalam kehidupan.

( ii ) Untuk melatih mereka memahami dan menterjemah bahasa yang mengandungi

pelbagai makna yang terdapat dalam pantun dua kerat. Cara ini boleh membantu

murid-murid mempertingkatkan lagi perbendaharaan kata di samping membantu

memperkukuh kemahiran berbahasa mereka.

( iii ) Membolehkan murid-murid mengesan maksud, menyusun dan menyenaraikan

idea, masej dan pengajaran yang terdapat dalam pantun dua kerat dengan

cekap dan pantas. Ini membantu menambah kecekapan kefahaman mereka.

( iv ) Memberi peluang murid-murid untuk menikmati pantun dan memahami

maksudnya secara keseluruhan. Kegiatan ini boleh mendorong murid-murid

memupuk daya kreativiti untuk menghasilkan karya seni mereka.

( v ) Melatih murid-murid untuk menghasilkan pantun dua kerat ciptaan sendiri yang

semakin dilupakan masyarakat.

( vi ) Mendedahkan murid-murid dengan pengalaman baru iaitu kemanusiaan.

( vii ) Membolehkan murid-murid belajar bahasa lisan dalam suasana yang

menyeronokan kerana terdapatnya unsur berhibur.

( viii ) Menyuburkan minat serta menghidupkan lagi imaginasi murid-murid.

28


c. Prinsip-prinsip Berpantun

Untuk melaksanakan aktiviti ini secara lebih berkesan, guru haruslah berpegang kepada

beberapa prinsip tertentu. Antaranya adalah seperti berikut:

( i ) Aktiviti berpantun ini hendaklah menepati objektif pengajaran, iaitu untuk

mempertingkat kemahiran dan kebolehan berbahasa dalam kalangan murid.

( ii ) Bahan-bahan yang hendak digunakan haruslah menggunakan bahasa yang

sesuai dari segi kebolehan berbahasa murid-murid, perkembangan emosi,

intelektual dan minat mereka.

( iii ) Pantun yang dipilih perlu sesuai dengan peringkat dan mengikut kebolehan,

mental, bakat dan minat murid-murid.

( iv ) Pilihlah pantun yang mudah dan senang difahami sahaja. Puisi yang terlalu

panjang dan kabur perlu dielakkan.

( v ) Pantun yang dipilih mestilah terdiri daripada pantun yang bermakna kepada

murid-murid. Ia bermanafaat dan dapat menyumbang kepada proses

pembentukan peribadi mulia dalam kalangan murid-murid. Pantun yang

mempunyai struktur dan persoalan yang menarik haruslah digalakkan

penggunaanya dalam kalangan murid-murid.

( vi ) Pantun dua kerat yang baik adalah pantun yang menggunakan unsur-unsur alam

semula jadi sebagai pembayangnya.

( vii ) Pantun tersebut perlu mengandungi olahan bahasa yang baik supaya menolong

mempertingkatkan kemahiran berbahasa murid-murid. Penggunaan pantun dua

kerat yang tidak beretika perlu dihindarkan.

( viii ) Pantun yang dipilih harus mudah dibayangkan oleh murid-murid dan jika boleh

dapatkan pantun-pantun yang ada dipersekitaran mereka terlebih dahulu.

29



( 1 ) Melafaz dan memahami puisi dengan intonasi yang betul menggunakan bahasa

yang indah secara didik hibur.

1.1 Melafazkan pantun dua kerat dengan intonasi yang betul secara didik

hibur.

1.2 Melafazkan pantun dua kerat dengan intonasi yang betul serta

memahami maksud pantun yang dilafaz menggunakan bahasa yang

indah secara didik hibur.

e. Jenis Pantun Dua Kerat

( i ) Pantun Kasih Sayang

Lain dulang lain kakinya, Lain orang lain hatinya. Lain hulu lain parang, Lain dulu lain sekarang.

Dahulu parang sekarang besi, Dahulu sayang sekarang benci. Daripada cempedak biarlah nangka, Daripada tiada baiklah ada.

Tak tumbuh tak melata, Tak sungguh orang tak kata.

Buah beluluk buah kepayang, Dimakan mabuk dibuang sayang.

Anak dara pergi ke kedai Rindu di hati rasa nak longlai

( iii ) Pantun Kiasan

Banyak udang banyak garam, Banyak orang banyak ragam.

30


Sebab pulut santan binasa, Sebab mulut badan binasa.

Sudah garahu cendana pula, Sudah tahu bertanya pula.

Pinggan tak retak nasi tak dingin, Orang tak hendak kami tak ingin.

Paku dulang paku serpih, Mengata orang dia yang lebih.

Secupak nasi setahil berangan, Tersepak kaki terkehel tangan.

Umbut mayang letak di batu, Rambut mengerbang banyak kutu.

Cekur dang gamit, Mintak cekur beri kunyit.

Ikan tokak makan meranggung, Sedap tekak badan menanggung,

Murai gila jadi tekukur, Ajaib hairan hati tafakur.

Ratib-ratib buluh nipah, Sudah ratip hendak upah.

Kalau tak cengal giam, Kalau tak kenal diam. Duduk inding enggang tap, Senduk di dinding, panggang di atap.

Taptibau puyuh padang, Hilang pisau berganti parang.

( iv ) Pantun Nasihat

Pagi petang siang malam, Hati terang senang faham. Satu dua tiga empat, Siapa cepat dia dapat.

31


Lima,enam,tujuh dan lapan, Kuat bersenam sihatkan badan.

Tinggi rendah panjang lebar, Pergi sekolah mesti belajar.

( v ) Pantun Jenaka

Kapal belayar dalam semak, Perut lapar semua enak.

Gendang gendut tali kecapi, Kenyang perut suka hati.

Siakap senohong gelama ikan duri, Bercakap bohong lama-lama mencuri.

Kayu lurus tengah ladang, Kerbau kurus banyak tulang.

Sici,loro,telu,papat, Melayu lari Jawa dapat.

Pokok tinggi buruk akar, Matahari tinggi perut pun lapar.

Guni kapur kirim pak mertua, Nyanyi di dapur kahwin orang tua.

Pat-pat nya, Siapa cepat dia punya.

Kura-kura dalam perahu, Pura-pura tidak tahu.

Tuku takal pengancing pintu, Budak nakal memang begitu.

Ayam bulat makan padi beras, Bangun lambat dapat laki malas. Tua-tua keladi, Makin tua makin menjadi.

32


Hujung bendul dalam semak, Kerbau mandul banyak lemak.

( vi ) Pantun Budi

Orang berbudi kita berbahasa, Orang memberi kita merasa.

Kalau padi taruh sama beras, Kalau tak mati boleh balas.

Ada beras taruh dalam peti, Ada hajat taruh dalam hati.

Ada ubi ada batas, Ada budi boleh dibalas.

Terima kasih daun keladi, Kalau boleh mahu lagi.

( vii ) Pantuan Kepahlawanan

Kembang jarak kembang jagung, Berani bawak berani tanggung.

( viii ) Pantun Alam

Kayu bongkok di balik tiang, Ayam berkokok alamat nak siang.

Keli masuk ruan keluar, Matahari masuk bulan keluar.

( ix ) Pantuan Perniagaan

Berniaga buluh kasap, Untung habis modal lesap.

f. Prosedur Menjalankan Aktiviti Pantun Dua Kerat

( i ) Sesi Pernyataan (Permulaan)

Pada peringkat ini, guru menjelaskan apakah yang dimaksudkan dengan pantun

dua kerat beserta contoh secara ringkas. Guru boleh membincangkan secara

33


ringkas tujuan dan firasat disebalik penggunaan secara meluas pantuan jenis ini

dalam masyarakat. Selepas itu, guru membahagikan murid-murid kepada

beberapa kumpulan tertentu. Mereka kemudiannya diminta mencari seberapa

banyak pantun dua kerat dalam buku rujukan atau menerusi internet.

( ii ) Sesi Berlakon

Pada peringkat ini murid-murid diajar cara melafazkan pantun dua kerat dengan

intonasi yang betul dengan bimbingan guru dan pita rakaman. Biarkan mereka

mencuba melafazkan pantun berkenaan mengikut gaya dan bahasa badan

ciptaan sendiri dan pada masa yang sama mencari maksud pantun

menggunakan perkataan sendiri. Guru hanya memerhati serta mengenalpasti

sebarang kesalahan dan kelebihan yang berlaku. Komen secara membina boleh

dibuat selepas sesi lakonan berkenaan tamat.

( iii ) Sesi Perbincangan

Sesi ini diadakan selepas murid-murid selesai menjalankan aktiviti melafazkan

pantun. Dalam sesi ini guru akan menyatakan beberapa kesalahan yang telah

dilakukan. Perbincangan boleh dijalankan antara guru dengan murid atau murid

dengan murid. Perbincangan tidak hanya berfokus kepada kelemahan sahaja

tetapi juga kekuatan persembahan berkenaan.

g. Elemen Didik Hibur Dalam Lakonan

a. Santai – Murid berpeluang mendengar pelbagai jenis pantun dua kerat.

f. Kelakar – Murid membuat aktiviti menggunakan dialog dan kreativiti sendiri.

g. Seronok dan gembira – Banyak aktiviti seni dan gerak badan.

h. Semangat mencuba – Murid berpeluang mengambil bahagian mengikut jenis

aktiviti yang digemari.

i. Tidak takut dan kurang stres – Guru turut mengambil bahagian bersama-

sama murid.

34


h. Cadangan Aktiviti

( i ) Murid dibahagikan kepada beberapa kumpulan tertentu. Guru perlu pastikan

kumpulan tersebut tidak hanya dianggotai oleh murid-murid yang pandai sahaja.

Sebaik-baiknya mempunyai pelbagai kecerdasan dan latar belakang.

( ii ) Ketua kumpulan datang ke hadapan dan mencabut lima sampul surat yang

mengandungi pantun dua kerat yang disediakan oleh guru.

( iii ) Terlebih dahulu, guru telah memilih lima orang murid dalam setiap kumpulan dan

menerangkan tugas dan peranan masing-masing dan murid berkenaan

menerima satu sampul surat yang mengandungi pantun dua kerat tadi.

( iv ) Murid-murid diminta membuat atau melakonkan aktiviti yang ditetapkan guru

berdasarkan makna pantun dua kerat yang diterima, iaitu berlakon, menyanyi,

bercerita, melukis dan bersajak.

( v ) Semua murid diminta mendengar dengan teliti dialog dan gerak badan yang

digunakan oleh rakan-rakan tadi.

(vi ) Boleh diadakan sesi perbincangan, membuat komen, ulasan atau sebagainya

terhadap aktiviti yang telah dijalankan.

Penutup

Didik hibur merupakan satu pendekatan yang cuba diperkenalkan kepada murid-murid sebagai

kaedah alternatif semasa proses pengajaran Bahasa Malaysia setelah kerajaan memutuskan

bahawa PPSMI dimansuhkan dengan mata pelajaran Sains dan Matematik akan kembali diajar

dalam Bahasa Malaysia bermula 2012. Tujuan didik hibur supaya sesi pengajaran dan

pembelajaran Bahasa Malaysia menjadi seronok untuk diikuti murid-murid.

35


RUJUKAN

Abdul Ghalib Yunus. (2001), Penggunaan drama dalam pengajaran kemahiran mendengar dan bertutur. Dewan Bahasa September: 14-20.

Azizul Rahman Abd. Rahman. (2009), Didik Hibur Dalam Pengajaran dan Pembelajaran Bahasa Malaysia. Dewan Siswa (Bonus) 10: 2-3.

Kamaruddin Hj. Husin. (1999), Kemahiran Mendengar dan Bertutur. Kuala Lumpur: Kumpulan Budiman Sdn. Bhd.

Kementerian Pendidikan Malaysia. (2003), Sukatan Pelajaran KBSR, Bahasa Melayu, Kuala Lumpur: Pusat Perkembangan Kurikulum.

Kementerian Pendidikan Malaysia. (2003), Sukatan Pelajaran KBSM, Bahasa Melayu, Kuala Lumpur: Pusat Perkembangan Kurikulum.

Kurik Kundi Merah Saga – Kumpulan Pantun Lisan Melayu (Edisi Kedua) (2005). Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

Mohd Jonit Mohd Johari. (1993), Penggunaan puisi dalam pengajaran bahasa. Jurnal Dewan Bahasa 10: 914-920.

Nadzeri Isa. (2009), Pengajaran Kesusasteraan Melayu dan Kemahiran Berbahasa. Kuala Lumpur : Open University Malaysia.

PANEL PENULIS MODUL

1. Dr. Khairuddin b. Mohamad ( IPG Kampus Raja Melewar, Seremban)

2. Dr. Hjh. Maridah bt. Alias ( IPG Kampus Raja Melewar, Seremban)

3. Hjh. Rafiah bt. Daud (IPG Kampus Raja Melewar, Seremban)

4. En. Thahir b. Nuruddin (IPG Kampus Bahasa Antarabangsa, K. Lumpur)

5. Pn. Juhana bt. Baba (IPG Kampus Bahasa Antarabangsa, K. Lumpur)

36

modul didik hibur

Documents