laporan satpros cuso4
TRANSCRIPT
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
1/13
LAPORAN PRAKTIKUM SATUAN PROSES
SEMESTER GENAP TAHUN AJARAN 2016
MODUL : Pembuatan Senyawa Km!"e#$ Temba%a Su"&at Penta'()*at
+,uSO-./H2O )a*( L(mba' Temba%aPEMMNG : *. Emmanue"a Ma*(a 34 MT
OLEHKELOMPOK : 5
NAMA : 1. UJA AD3NA SAH7UG +1/1-11008
2. HAGA ELSAAN +1/1-11010
5. HERDNAND DMAS +1/1-11011
-. NDA ROA7AN 3. +1/1-11012
KELAS : 1A9TK
PROGRAM STUDI DIPLOMA III TEKNIK KIMIA
JURUSAN TEKNIK KIMIA
POLITEKNIK NEGERI BANDUNG
2016
MODUL PRAKTKUM : Pembuatan ,uSO-./H2O )a*( L(mba' Temba%a
PERCOBAAN : 19 MEI 2016
PENYERAHAN : 26 MEI
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
2/13
NAMA PEMMNG : *. Emmanue"a Ma*(a 34 MT
TANGGAL PRAKTKUM : 18 Me( 2016
TANGGAL PEN7ERAHAN : 26 Me( 2016
. Tuuan Pe*;baan
Sete"a' mem!e"aa*( )an me"a#u#an !e*;baan ma'a$($wa )('a*a!#an mam!u:
1. Membuat #*($ta" temba%a + $u"&at !enta'()*at )a*( "(mba' temba%a2. Men%ena" $(&at9$(&at #*($ta" temba%a + $u"&at !enta'()*at
5. Men%ana"($($ !*)u# )en%an men%'(tun% *en)emen )an um"a' a(* #*($ta" +'()*at
$e;a*a $t(#(met*(
. Lan)a$an Te*(Da"am $uatu $($tem !e*()(# un$u*4 temba%a +,u te*ma$u# #e )a"am %"n%an
t*an$($(. Temba%a4 !e*a#4 )an ema$ )($ebut "%am #(n #a*ena )(!a#a( $ea# "ama
$eba%a( uan% )a"am bentu# "em!en%an +#(n. Ha" (n( )($ebab#an "e' "%am (n( t()a#
*ea#t(&4 $e'(n%%a t()a# be*uba' )a"am wa#tu yan% "ama. Temba%a a)a"a' "%am
be*)aya 'anta* "($t*(# t(n%%(4 ma#a )(!a#a( $eba%a( #abe" "($t*(#. Temba%a t()a# "a*ut
)a"am a$am yan% bu#an !en%#$()a$(nya teta!( temba%a te*#$()a$( "e' HNO5
$e'(n%%a temba%a "a*ut )a"am HNO5. entu# !enta'()*at yan% "a
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
3/13
Temba%a + $u"&at me*u!a#an !a)atan #*($ta" b(*u4 ,uSO-./H2O t*(#"(n(.
Penta'()*atnya #e'("an%an - m"e#u" a(* !a)a 110, )an yan% #e "(ma !a)a 1/0,
membentu# $enyawa an'()*at be*wa*na !ut('. Penta'()*at (n( )(buat )en%an
me*ea#$(#an temba%a + #$()a atau temba%a + #a*bnat )en%an H 2SO-4 "a*utannya
)(!ana$#an '(n%%a enu' )an !enta'()*at yan% b(*u men%#*($ta" (#a )()(n%(n#an.
Pa)a $#a"a (n)u$t*(m $enyawa (n( )(buat )en%an memm!a u)a*a me"a"u( ;am!u*an
temba%a !ana$ )en%an H2SO-. Da"am bentu# !enta'()*at4 $et(a! (n temba%a +
)(#e"("(n%( "e' em!at m"e#u" a(* !a)a $et(a! $u)ut $e%( em!at4 #e)u)u#an #e"(ma
)an #eenam )a*( #ta'e*)*a" )(tem!at( "e' atm #$(&en )a*( an(n $u"&at4 $e)an%#an
m"e#u" a(* #e"(ma te*(#at "e' (#atan '()*%en. Sa"a' $atu $(&at )a*( "%am temba%a
ya(tu temba%a t()a# "a*ut )a"am a$am yan% bu#an !en%#$()a$( teta!( temba%a
te*#$()a$( "e' HNO5 $e'(n%%a temba%a "a*ut )a"am HNO5.
5,u = @H= = 2NO59 5,u2= = 2NO = -H2O
L%am temba%a )(buat )a*( temba%a $u"&()e +,u2S yan% )(#$()a$( )en%an O#$(%en
,u2S = 2O2 ,uO = SO2
2,uO = ,u2S SO2 = -,u
Ga*am temba%a )a"am "a*utan be*wa*na b(*u !u;at4 #a*ena membentu# (n
,u+H2O-2=. J(#a "a*utan (n( )(tamba' ammn(a a#an men%'a$("#an (n ,u+NH5 -
2=
yan% be*wa*na b(*u !e#at. Senyawa ,u,"24 ,u* 24 ,u2 $u#a* "a*ut )a"am a(* )en%an
K$! ma$(n% ma$(n% 148.1094 /. 10984 )an 1. 10912. Senyawa ,u2O )an ,u2S )a!at
)(buat "an%$un% )a*( un$u*nya !a)a $u'u t(n%%(. Ke)ua $enyawa (n( ;en)e*un%
nn$t(#(met*(# #a*ena )a!at !u"a $eba%(an membentu# ,uO )an ,uS.
Senyawa9$enyawa ,u + be*wa*na !ut(' #e;ua"( #$()a$(nya me*a'. Se)an%#an
$enyawa ,u+ '()*atnya b(*u )an an'()*atnya abu9 abu. Senyawa $enyawa ,u +"eb(' $tab(" )a"am "a*utan. Me*e#a be*a;un )an men%(n yan% be*wa*na %e"a! +b(*u
%e"a! yan% te*bentu# )en%an "a*utan ammn(a be*"eb('an. ,u )(%una#an buat
#abe"B#awatB!e*a"atan "($t*(#4 )a"am "%am "%am !a)uanC mne"4 !e*un%%u4
#un(n%an4 !e*a# e*man4 !e*a# n(#e" untu# #ete" )an "a(n "a(n.
Se;a*a umum %a*am temba%a + t()a# "a*ut )a"am a(* )an t()a# be*wa*na4
!e*("a#unya m(*(! !e*("a#u $enyawa !e*a# +. me*e#a mu)a# )(#$()a$( mena)(
$enyawa temba%a +4 yan% )a!at )(tu*un#an )a*( temba%a + #$()a4 ,uO4 '(tam.
Ga*am %a*am temba%a + umumnya be*wa*na b(*u4 ba(# )a"am bentu# '()*at4 !a)at4
mau!un )a"am "a*utan a(*4 wa*na (n( bena* bena* #'a$ 'anya untu# (n tet*aa#u!*at
,u+H2O-2= $aa. ata$ te*"('atnya wa*na (n #m!"e#$ tet*aa#u#u!*at + ya(tu
wa*na (n temba%a + )a"am "a*utan a(* a)a"a' /00 μ % )a"am bata$ #n$ent*a$( 1
)a"am 10-. Ga*am %a*am temba%a + an'()*at4 $e!e*t( temba%a + $u"&at an'()*at
,uSO-4 be*wa*na !ut(' +atau $e)(#(t #un(n%.
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
4/13
La*utan ammn(a b("a )(tamba'#an )a"am um"a' yan% $an%at $e)(#(t te*bentu#
en)a!an b(*u $uatu %a*am ba$a +temba%a $u"&at ba$a. ("a )a"am #ea)aan ba$a'
)(b(a*#an te*#ena u)a*a4 temba%a + $u"&()e ;en)e*un% te*#$()a$( mena)( temba%a
+ $u"&at4 )an #a*enanya mena)( )a!at "a*ut )a"am a(*. anya# $e#a"( !ana$ yan%
)("e!a$#an !a)a !*$e$ (n(.
Pe*$amaan *ea#$( #*($ta"($a$( $e;a*a #e$e"u*u'an a)a"a':,u = 5H2O = H2SO- = 2HNO5 ,uSO-./H2O = 2NO2 +be*wa*na #un(n% ;#"at
. A"at )an a'an
1. Ge"a$ #(m(a 2/0 mL2. Ge"a$ u#u* /0 mL
5. ,*n%
-. Ka;a a*"(
/. atan% !en%a)u# 6. Pemana$
. P(!et tete$@. ,awan !en%ua!8. T(mban%an
10. L(mba' temba%a )a*( #abe" be#a$
11. La*utan H2SO- !e#at12. La*utan HNO5 !e#at
15. AFua)e$
1-. Ke*ta$ $a*(n%
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
5/13
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
6/13
• D(a%*am A"(*
/0 m" a(*
10 m" H2SO- !e#at +8@
/ %*am temba%a +$u)a' )(!tn% #e;("1/ m" HNO5 -0
La*utan be*wa*na
b(*u te*an%
A)anya ua!
be*wa*na ;#"at
+%a$ NO5 )an
"a*utan be*wa*na
$ema#(n b(*u te*an%
3a*na
"a*utan b(*u
te*an%
A)anya en)a!an be*bentu# #*($ta"
bn%#a'an
3a*na #*($ta"
"eb(' !ut('
Pencampuran
dan
Pengadukan
Penyarngan
Pemana!an
100"C
Pengerngan
#dpana!kan
da$am "%en&
Penm'angan
kr!(a$ da$am
keadaan
Pendngnan
#*r!(a$!a!&
Penm'angan
kr!(a$ da$am
keadaan
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
7/13
K*($ta" an'()*at
. Data Pen%amatan
No.
Prosedur Percob! "s#$ Pe!%&'!
1. D(ma$u##an a(* #e )a"am %e"a$
#(m(a
"umeI /0 m"
2. D(tamba'#an 10 m" H2SO- !e#at
+8@
e*wa*na #e#un(n%an )an "a*utan $e!e*t( m(nya#
5. D(tamba'#an / %*am temba%a +,u Hanya a)a ua! )($e#(ta* %e"a$ #(m(a
-. D(tamba'#an 1/ m" HNO5 -0 A)anya %e"embun% )an be*wa*na b(*u te*an%
/. D("a#u#an !en%a)u#an te*u$
mene*u$ 50 men(t
A)anya ua! be*wa*na ;#"at4 a)anya bu(' )($e#(ta*
"a*utan4 "a*utan be*wa*na b(*u $ema#(n !e#at +b(*u
mu)a !e#at
6. D(!ana$#an 9Pa)a wa#tu 1/ men(t ua! ;#"at $u)a' t()a# a)a
9Semua temba%a mu"a( "a*ut )an !a)a wa#tu 20
men(t temba%a $u)a' "a*ut $emua
. D($a*(n% "a*utan T()a# a)anya temba%a yan% t()a# "a*ut4 ma#a t()a
a)a *e$()u
@. D()(am#an )an )(t(mban% #*($ta"
yan% te*bentu#
A)anya en)a!an #*($ta" be*bentu# bn%#a'an #e;("
)an be*wa*na b(*u mu)a !e#at
9D()a!at#an ma$$a ,uSO-.>H2O +ba$a'I /048 %*
9 D()a!at#an ma$$a ,uSO-.>H2O +#e*(n%I -48 %*
. Pen%"a'an Data1. Men%'(tun% *en)emen ,uSO-
D#(e')u# *
9 Ma$$a ,u I / %*am
9 Ma$$a #*($ta" I 114/@ %*am
9 M ,uSO-./H2O I 2-84// %*Bm"
9 A ,u I 654// %*Bm"
D#'!+ * Re!de&e!,
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
8/13
J-b *
Rea#$( : ,u2= = SO-29 = /H2O ,uSO-./H2O
M" ,u I ma$$a
M*
I / %*
654// %*Bm"
I 0408 m"
M" H2SO- I 10 > > > ?
1000 > M*
I 10 > 14@- > 8@ > 10
1000 > 8@
I 041@- m"
M" HNO5 I 10 > > > ?
1000 > M*
I 10 > 14- > -0 > 1/
1000 > 65
I 04155 m"
M" a(* I ma$$a
M*
I /0 %*
1@ %*Bm"
I 24@ m"
Rea#$( yan% te*a)( :
,u2= = H2SO- = 2HNO5 = /H2O ,uSO-./H2O = 2NO2
Mu"a :0408 041@- 04155 24@ 9 9
Rea#$(:04066/ 04066/ 04155 04188/ 04066/ 04066/
S($a : 04012/ 0411/ 9 24/@/ 0406// 04066/
M" ,uSO-./H2O I 04066/ m"
M ,uSO-./H2O I 2-84// %*Bm"
Ma$$a ,uSO-./H2O I m" > M*
I 04066/ m" > 2-84// %*Bm"
I 164/8/ %*am
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
9/13
7(e") I ma$$a ,uSO-./H2O 'a$(" !e*;baan > 100
ma$$a ,uSO-./H2O te*(t($
I 4- %*am > 100
164/8/ %*am
I --4/8
2. Men%'(tun% #a)a* a(* )a"am #*($ta" ,uSO-.>H2O
e*at #a;a a*"(=#e*ta$ t(mban% I 58458 %*am
e*at #a;a a*"(=#e*ta$ t(mban%=,uSO-.>H2O +ba$a' I /048 %*am
e*at ,uSO-.>H2O +ba$a' I /048958458
I 114/@ %*ame*at #a;a a*"(=#e*ta$ t(mban%=,uSO-.>H2O +#e*(n% I -648 %*am
e*at ,uSO-.>H2O +#e*(n% I -648958458
I 4- %*am
.1 Ma$$a >.H2O I 114/@ %*am94- %*am
I -41@ %*am
.2 M" ,uSO- I ma$$a
M*
I 4- %*am
654// %*Bm"
I 04116- m"
.5 M" >.H2O I ma$$a
M* I -41@%*am
1@ %*Bm"
I 042522 m"
.- Ke&($(en a(*I m" a(*
Ke&($(en ,uSO- m" ,uSO- I 042522 1 04116-
I 2
Ja)(4 #a)a* a(* !a)a #*($ta" )a*( 'a$(" !e*;baan a)a"a' ,uSO-.2H2O
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
10/13
5. Rea#$( yan% te*a)(
,u = 2H2SO- ,uSO- = SO2 = 2H2O
,u2= = H2SO- = 2HNO5 = /H2O ,uSO-./H2O = 2NO2
. Pemba'a$an
1. ua A)w(na Sa'yu%( +1/1-11008
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
11/13
2. Ha%a( E"($a&an +1/1-11010
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
12/13
5. He*)(nan) D(ma$ Sa!ut*a +1/1-11011
Pe*;baan (n( be*tuuan untu# men$(nte$($ %a*am temba%a $u"&at + !enta'()*at ,uSO-./H2O4
)(mana ba'an yan% )(%una#an ya(tu aFua)e$t +H+O4 a$am n(t*at !e#at4 a$am $u"&at !e#at -0+H+SO,4
)an temba%a yan% a)a )( )a"am #abe" +,u. Ha" yan% !e*tama )("a#u#an ya(tu men;am!u*#an "a*utan
H2SO- !e#at -0 $ebanya# 10m" )an a(* $ebanya# /0m"4 )(mana a(* te*"eb(' )a'u"u )(ma$u##an #e
)a"am %e"a$ #(m(a #emu)(an a$am $u"&at. Ha" (n( be*tuuan a%a* t()a# te*a)( "e)a#an #a*ena !en%en;e*an
a$am $u"&at !e#at )en%an a(* men%'a$("#an !ana$ yan% be*$(&at e#$te*m($ #a*ena )aya ta*(# a$am $u"&at
te*'a)a! a(* $an%at #uat4 )(mana *ea#$( yan% te*a)( :
H2SO-+aF = H2O+" H5O +aF = HSO- +aF
Kemu)(an menamba'#an $ebanya# / %*am $e*bu# temba%a !a)a "a*utan te*$ebut4 a$am $u"&at
t()a# a#an membuat $e*bu# temba%a te*$ebut mena)( "a*ut teta!( "a*utan a$am $u"&at te*$ebut be*&un%$(
untu# membuat $ua$ana a$am )an membentu# %u%u$ $u"&at !a)a temba%a '(n%%a te*bentu# temba%a
$u"&at. Se'(n%%a untu# me"a*ut#an $e*bu# temba%a te*$ebut )(tamba'#an 1/m" a$am n(t*at !e#at4 #a*ena
temba%a )a!at te*#$()a$( )an "a*ut )a"am a$am n(t*at !e#at $e'(n%%a a#an te*a)( *ea#$(:
5,u+$ = H=+aF = 2NO59 +aF 5,u+$ = 2NO+% = -H2O+"
A!ab("a #et(%a "a*utan te*$ebut te*;am!u* ma#a a#an men%e"ua*#an %a$ yan% be*wa*na #un(n%
#e;#"atan4 'a" (n( )($ebab#an #a*ena #a*ena %a$ NO $an%at *ea#t(& te*'a)a! #$(%en membentu# %a$
NO2 yan% be*wa*na ;#e"at. Te*)a!at en)a!an )an be*a$a!. Ga$ (n( be*a;un $e'(n%%a #e%(atan (n( 'a*u$
)("a#u#an )( "ema*( a$am. Rea#$(nya a)a"a':
2NO+% = O2 +% 2NO2 +%
Sete"a' (tu )("a#u#an !emana$an $am!a( %a$ be*wa*na ;#e"at te*$ebut t()a# #e"ua* "a%(4 )(mana
!emana$an te*$ebut be*&un%$( untu# mem!e*;e!at *ea#$(4 #emu)(an men)()('#an "a*utan $am!a(
?"umenya be*#u*an%. Sete"a' (tu )()(n%(n#an $am!a( te*bentu# #*($ta". K*($ta" te*bentu# $ete"a' t 2-
am !en)(n%(nan )en%an bentu#nya yan% be*u!a batan%9batan% #e;(". Pe*$amaan *ea#$( #*($ta"($a$( $e;a*a
#e$e"u*u'an a)a"a':
,u = 5H2O = H2SO- = 2HNO5 ,uSO-./H2O = 2NO2
e*)a$a*#an '(tun%an te*(t($4 ma$$a ,uSO-./H2O yan% $e'a*u$nya )('a$("#an a)a"a' 184-6/
%*am. Ren)emennya I 184-6/ %*amB/ %*am > 100 I 5@845. Teta!( ,uSO -./H2O yan% )('a$("#an !a)a
-
8/16/2019 LAPORAN SATPROS CUSO4
13/13
!*a#t(#um #a"( (n( 'anya @4- %*am +$ete"a' )(#e*(n%#an. e*at #e*ta$ t(mban% 04/ %*am4 be*at #a;a a*"(
5@4@8 %*am4 )an be*at ,uSO-./H2O yan% ba$a' +$ebe"um )(#e*(n%#an a)a"a' /048 %*am.
-. n)a Rbayan( 3a"ayu)a*a +1/1-11012