HASIL KA1IAN Nama Bangunan Masjid Kampung Hulu Latar Belakang Asal-usul Masjid Kampung Hulu merupakan sebuah masjid yang terletak di persimpangan Jalan MasjidKampungHuludanJalanMasjidditengah-tengahBandarMelakadalamdaerah MelakaTengah,Melaka.MasjidiniberadadidalamkawasanChinatown.Banyakkedai-kedai perniagaan kaum Cina terdapat di kawasan sekitar masjid. MasjidinipernahdirobohkansemasaMelakadikuasaiolehPortugis.Penjajah PortugismelarangagamalaindipraktikkanselainagamaKatholik.Dibinasemuladalam tahun1720-1728,MasjidKampungHuludiMelakaadalahdiantaramasjidpalingtuadi Malaysiayangmasihdigunakandanberadaditapaknyayangasal.Usiamasjidini dianggarkan lebih dari 280 tahun dahulu.

BelandapulatidaklahbersiIatIanatikdanmengamalkansikaptoleransidalam keagamaan.Masjidinidibinaoleholehpenduduk-penduduktempatandenganpembiayaan BelandasemasapenjajahanMelakaolehSyarikatHindiaTimurBelanda(singkatannya V.O.C.). MasjidinidibinaadalahkesandaripadaperubahandasarolehpemerintahBelanda, yangmengutarakandasarkepelbagaianpeganganagama.Pembinaansemulamasjiddan rumah ibadahlain yang dirobohkan Portugismenyebabkan penduduk tertarik untukmenetap semula di negeri ini tanpa perlu mengembara ke tempat lain. PemerintahBelanda telahmenugaskanKapitanuntukmengetuaipenduduk tempatan dalam pembinaan tempat ibadat mereka, Dato' Samsuddin Bin Arom, seorang pendatang dari ChinayangtelahmemelukIslam,ditugaskanpemerintahBelandauntukmembinaMasjid Kampung Hulu. Binaan asal kemudiannya diubahsuai dengan binaan konkrit oleh Sheikh Al Omar bin HussainAl-Attas.MasjidinimerupakansalahsatupusatperkembanganmubalighIslam ketikazamanpemerintahanBelandadiMelaka.Apabilamasjidinididirikan,dikatakan bahawa masjid ini memperoleh pendapatan yang mengagumkan iaitu sebanyak juta ringgit.

Di dalam kawasanmasjid ini terdapat juga Makam Sayyid Abdullah al-Haddad, iaitu seorangguruagamayangterkenalpadazamanMunsyiAbdullah.Al-MarhumSayyid Abdullah al-Haddad dianggap oleh kebanyakan orang sebagai waliullah. TerdapatjugakawasanperkuburanIslamdibelakangmasjidini.Dipercayaitanah perkuburantersebutmerupakankuburrakyattempatanyangtinggalberhampirankawasan masjid berkenaan pada zaman dahulu. !03asas MasjidKampungHuluinidiasaskandandinaungiolehDato`Shamsuddin,seorang CinaMuslim(mualaICina).Dato`Shamsuddin,anakkepadaAllahyarhamKapitanMelayu yang dilantik oleh pihak Belanda, bernama Datuk Harun (Arom). Kapitan tersebut merupakan seorang lelaki Cina yang berasal dari Tanah Besar China. Beliau meninggalkan tempat kelahirannya kerana berlaku perkelahian dalam keluarganya lalu beliaubelayarkeKepulauanMelayu.Kapalnyakaramberdekatandengankawasanpantai Melaka dan beliau kemudiannya dipelihara oleh seorang muazin atau dipanggil bilal, seorang tukang azan. Beliauberkahwindengananakperempuanbapaangkatnyaitudanmenjaditerkenal sebagaiseorangusahawanperniagaan.Merupakanseorangyangrajinberusahauntuk

membangunkanperniagaannyadisampingkuatberagamadanwarak.Halinimenyebabkan beliau banyak mewakaIkan tanah-tanahnya. Anaknya,Shamsuddinmeneruskanusahadansemangatayahnyadalambidang perniagaandanpembiayaanuntuktujuankeagamaan.SemakinbanyaktanahdiwakaIkan. Masjid Kampung Hulu merupakan antara yang didirikan di atas tanah yang telah diwakaIkan oleh keluarga ini. %arikh p02-i3aa3 MasjidKampungHulupernahdimusnahkansemasazamanpermerintahanPortugis yanghanyamembenarkankegiatanagamaKatholik.Portugistelahmerobohkanmasjid-masjid dalam usaha untuk menyekat perkembangan agama Islam. Runtuhan batu-batu masjid digunakan untuk membina kubu-kubu pertahanan Portugis. PembinaanmasjidiniberkaitrapatdengansejarahperkembanganIslamdiMelaka yangmenjadikanmasjidsebagaitempatberibadahdantempatpertemuanuntukberbincang hal-hal agama. Masjidinitelahdibinasemulapadatahun1720-1728olehDato`Shamsuddinbin Arom,seorangkapitanuntukkaumMelayuyangdilantiksemasazamanpemerintahan

Belanda. Belanda membenarkan pembinaan masjid dan rumah ibadah serta meluluskan tanah bagi tujuan tersebut. PihakBelandamengamalkandasarkebebasanuntukkegiatanberagamadan menggalakkankepelbagaianbudayadalammasyarakat Melayu. Pada tahun1892,masjidini kemudiannya telah diubahsuai oleh Wazir al-Sheikh Omar bin Husain al-Attas daripada kayu kepada bangunan batu. Pengubahsuaian tersebut tidak mengubah struktur asal binaan masjid dengan empat tiang seri utamanya masih dikekalkan. 4kasi MasjidiniterletakdiberhampirankawasanKampungJawa,Melaka.Beradadalam daerahMelakaTengah,lokasimasjidiniberadadiJalanKampungHulu,sebuahkawasan perniagaanpeniaga-peniagaberbangsa Cina. Perjalanandari Melaka Sentral adalahkira-kira 10minitsekiranyatiadakesesakanjalanrayauntukkemasjidinidenganjarakperjalanan lebih kurang 4.5 kilometer. BermuladariJalanSentraldiMelakaSentral,kemudiannyakeJalanTunRazak sebelum memasuki Jalan Taming Sari. Dari Jalan Taming Sari, perjalanan diteruskan ke Jalan Tun Seri Lanang dan Jalan Bendahara sebelummembelok ke kanan memasuki Jalan Munshi Abdullah. Kemudian, susur ke bahagian kiri dan belok kiri untuk ke Jalan Kampung Hulu. Di sinilah terletaknya Masjid Kampung Hulu yang boleh dilihat di bahu jalan.

%ufua3 p03u-uha3 -a3u3a3 Tujuanutamapenubuhanmasjidiniadalahsebagaitempatberibadah.Selainitu, masjid ini turut dijadikan tempat perhimpunan sosial bagi rakyat Melaka. Hal ini terutamanya dalamhal-ehwalpenbelajaranberkaitanagamaIslamdanperbincanganmengenaiilmu keagamaan. Selainitu,terdapatpelbagaimajlisdankendurikesyukuranyangdiadakandimasjid ini. Perhimpunan sosial seperti ini mampu mengeratkan hubungan sesama rakyat terutamanya di kalangan umat Islam selain mendatangkan pelbagai Iaedah sampingan. Keistimewaan Bangunan #0ka B039uk !0la3 PenjajahBelandamenggalakkankepelbagaianbudayadikalanganpenduduk. Kesannya, rekabentuk MasjidKampungHulumempunyaiciri-ciri senibinaMelayu, China dancampurandariKepulauanSumatera.Pengaruhsenibinaistana-istanarajadanrumah-rumahpembesarkerajaanMelayuMelakajelaskelihatan.Selainitu,kemasukanpengaruh asingkhususnyaCinajugameninggalkankesanpadabentuksenibinamasjid-masjiddi Melaka.

PengaruhChinaamatjelasdalamrekabentukkeseluruhanmasjidinidanelemen hiasan senibinanyamerupakan salah satu buktikekayaanpenaungnya.Masjidyang terletak pada tapak yang agak sempit kelihatan tidak sesuai dengan kekayaan penaungnya. Walaupun padaasalnyamasjidinimemilikibanyaktanahwakaIdalamperbendaharaannya,dikatakan terdapatseorangyangtidakamanahtelahmelucutkanpemilikanmasjidkeatasbeberapa tanah wakaI tersebut. Ruangsolat,tempatwuduk,menaradanlaluanmasukkeMasjidKampongHulu kelihatanterbinadalamruangyangagaksempit.Bangunanutamamasjidinididirikandi atas tapak konkrit yang berketinggiankira-kira setengah meter. Masjidinimempunyaibumbungberlapistiga,seakan-akanbentukpiramid.Lapisan palingatasbumbungmasjidbererti'imanmanusiaterhadaptuhan,lapisankedua, 'hubunganmanusiadenganmanusiadanketigamembawamaksud'alamsemulajadiyang menghubungkan manusia dengan Pencipta. Ketinggian setiap lapisan atap semakinmeningkat seperti reka bentuk bumbung kuil-kuilCina.Padahujungbumbungterdapatukiranberkonsepkansulurbayur,denganpucak bumbungnya yang berukir atau mastaka.

Lantainya daripada jubin seramik berwarna yang bermotiIkan bunga-bungaan. Ruang serambimasjiddipagaridengankekisibesiyangberhiasindah.Dindingnyayangsetinggi kira-kira 2 meter menyokong struktur bumbung tiga tingkat. Ruangsolatutamaseluas12m12mberdindingkantembokbatu.Struktur bumbungnya disokong empat tiang daripada kayu belian di dalam ruang solat masjid. Tiang-tiangitudihiasidenganukiranbermotiIkantumbuh-tumbuhan.Terdapatlimapintumasjid untukmemasukiruangsolat.Tigadaripadanyaterletakbertentangandenganmihrab manakala dua lagi di kiri dan kanan ruang masjid. Empattingkapberjerijibesimengapitsisikiblat.Ruangwudukdibinadiluarpaksi mihrabdanterletakpintumasukutama.Kolahdiruanginiberbentukempatpersegidan mempunyai tiga anak tangga di tiga bahagian sisinya. Ruangserambiselebar3meterdibinamengelilingitigabahagiansisiruangutama solat.Dikedua-duahujungserambiterdapatduabilikstor.Disetiapsisiserambitersebut terdapatanaktanggadansebuahkolahdibinabersebelahanbahagianserambiyang menghadap kiblat. Pintumasukutamamasjidadalahsatustrukturyangterpisahdaripadabangunan sebenarmasjid.Pintuyangberketinggianduatingkatitumenempatkantabohataubeduk yangdigunakanapabilamasukwaktusolat.Tabohtersebutterletakditingkatataspintu

gerbangmasjiddenganstrukturbumbungnyayangberbentuksepertipyramid.Terdapat sebuah anak tangga dibina untuk naik ke tingkat atas pintu gerbang. Menaramasjidyangberbentukkonoktagondidirikandipenjurukananserambi masjid.Menarainimerupakantempatuntukmelaungkanazan.Dindingmenaratersebut dibina daripada batu dandi dalamnya terdapat sebuah tangga pilin untuk naikke ruang azan di bahagian atas menara. MasjidKampungHuluinimempamerkansalahsatucontohterbaikpengaruhseni bina hibrid tradisi Melayu-Cina. Baha3 Bi3aa3 Sepertimasjid-masjidtradisionalyanglain,keseluruhanbangunanmasjiddibuat daripadakayu,tutupbumbungdaripadadaunnipah,rumbiadanatapsiripdaripadakayu berlianatau ulin.Pada tahun1892,masjid initelahdiperbaharuidaripadakayukepadabatu, namunstruktur bumbungdanempatbatangtiangserimasihyangasalsebelumdiwujudkan tiang penyokong yang lain. Kebanyakan bahan binaan seperti atap seramik dan jubin diimportdari negara China. Bahan-bahansepertijubinseramikdanjubinlantaidaripadakerajaanChinaDinastiChing turut digunakan. Tiga lapisan bumbung masjid ini diperbuat daripada campuran tanah liat.

Manakalaempattiangseriiaitukayuyangmenyokongstrukturbumbungini merupakankayudarijenisbelian.Selainitu,dindingmasjiddipercayaidiperbuatdaripada campuran putih telur, pasir serta batu granit. Dindingmasjid ini masihkekal kukuh sehingga kini. !03u-ahsuaia3 Setelahdidirikansemulaantaratahun1720-1728olehDato`ShamsuddinbinArom, masjidinitelahdiubahsuaidenganbinaankonkritpadatahun1892olehWaziral-Sheikh OmarbinHusain al-Attasdaripadastruktur asalnyayang terdiridaripadakayu. Empat tiang penyokongnyadaripadakayujenisbelianmasihdikekalkandalamkeadaanasal.Kini, beberapa tiang penyokong telah ditambah untuk menyokong binaan masjid ini. Manakalapadatahun1998,kerja-kerjapemuliharaanbangunanutamadengan mengembalikanbentukasalmasjidtelahdilakukanolehJabatanMuziumdanAntikuiti. Jubin-jubinyangdipasangmenghiasimasjidinitelahdicabutsemulauntukmengembalikan keadaan asal masjid seperti pada awal pembinaannya. Pengubahsuaiandilakukanbertujuanuntukmengekalkannilaisejarahyangterdapat padamasjidini seterusnyamenarik para pelancong dan pengunjung untukmengenalimasjid dansejarahnyasecaralebihdekatlagiterutamanyaberkaitanrekabentukdansenibina masjid ini.

Padatahun2009juga,terdapatbeberapapengubahsuaiandilakukan.Beberapa bahagianbangunanbaikpulihdankerja-kerjamembaikikolahtempatmengambilwuduk turut dijalankan sebagai langkah untuk memelihara dan memulihara masjid ini. iasa3 Dala2a3 Hiasan dalaman masjid ini lebih terarah kepada ukiran pada setiap bahagian masjid ini yangmenampakkankeunikannya.Ukiranyangterdapatdidalamnyahanyamenggunakan Iaktoralamsemulajadi.Pengaruhtumbuh-tumbuhanmenjadikriteriautamasenibinadan ukiranpadabahagiandindingdanbumbungmasjid.Selainituempattiangutamayang menyokong bumbungnya turut diukirkan ukiran yang bermotiIkan tumbuh-tumbuhan. Masjid KampungHulujugaterkenaldenganukiranlautpadabatu-batanyayangditempatkandi dalam kubah. Selainitu,mimbarmasjidjugadihiasidenganukiranbermotiIkanIlora.Dindingnya diperbuatdaripadakayu.Bumbungnyayangberwarnahijau, berbentuk seakan-akanpiramid samasepertirekabentukbumbungmasjidini.Terdapatbeberapaanaktanggapadamimbar tersebut yang dialasi dengan kain berwarna kuning. SepertikebanyakanmasjidyangdibinadiMelakapadaawalpembinaannya,hiasan denganpengaruhChinadigunakanuntukmenghiasimasjidini.Jubin-jubindigunakan terutamanya sebagai lapisan pada lantai dan kolah masjid.

Disampingitu,ditingkatataspintugerbangMasjidKampungHulu,terdapattaboh ataubeduk.Alatinibiasanyaakandipukuluntukmenandakantelahmasuknyawaktusolat padazamandahulu.Fungsibedukpadazamandahuludigunakanuntukmemberitahu masyarakatMuslimsekiranyaadakematian,huru-hara,malapetakaataupemcerobohan musuh.BedukjugadipalusebagaimenandakanHariRayaPuasa,HariRayaHajidan menandakanmasukwaktuberbukapuasasertatamatnyawaktubersahurpadabulan Ramadhan.Kini,beduksudahtidakdigunakanlagidiMasjidKampungHulu,sebaliknya dikekalkan sebagai tanda warisan lampau. Didalammenara MasjidKampungHulu, terdapat sebuah tanggapilihuntuknaikke tingkat atas. Tingkat atas masjid merupakan tempat untuk laungan azan berkumandang setiap kali tiba waktu solat. 0u3aa3 Dahulu da3 S0kara3 Peranan dan kegunaan masjid yang utama tidak kira sama ada pada zaman dahulu mahupun sekarang adalah sebagai sebuah tempat beribadah. Dahulunya masjid ini merupakan salah satu pusat perkembangan Islam di negeri Melaka. Bermula daripada zaman kesultanan Melayu Melaka, masjid merupakan salah satu pusat untuk berdakwah dan menyampaikan ilmu berkaitan agama Islam. Di samping itu, masjid ini turut digunakan sebagai tempat perhimpunan sosial bagi rakyat Melaka pada

zaman dahulu. Pelbagai majlis keraian dan kenduri kesyukuran diadakan di masjid. Hal ini dapat mengeratkan hubungan antara setiap golongan dan lapisan masyarakat. Suatu ketika dahulu masjid ini merupakan tempat tumpuan para ulama tempatan dan luar. Tambahan pula dengan adanya makam waliullah, masjid ini masih dikunjungi oleh orang yang ingin bernazar atau menunaikan nazar seperti menderma, mengadakan jamuan dan mandi di masjid ini. Kini, selain peranannya sebagai rumah ibadah, masjid ini merupakan tempat untuk menuntut ilmu terutamanya berkaitan ilmu agama seperti ilmu Tauhid, Feqah dan ibadah dalam Islam. Terdapat beberapa ustaz yang akan datang mengajar pada hari-hari tertentu selepas solat maghrib. Pada masa yang sama juga, bacaan surah Yassin turut diadakan empat kali seminggu. Seperkara lagi yang menarik mengenai Masjid Kampung Hulu ini ialah Sambutan Hol` yang diadakan pada setiap tahun. Sambutan ini diadakan bertujuan untuk memperingati Tuan Guru Sayyid Abdullah al-Haddad yang dianjurkan oleh para waris. Majlis yang diadakan daripada siang hingga malam ini mendapat sambutan hebat daripada kalangan penduduk setempat dan orang luar seperti dari Indonesia, Singapura dan Timur Tengah. Masjid Kampung Hulu masih dikunjungi oleh ramai orang termasuk pengunjung dari luar Melaka mahupun Malaysia untuk melihatnya dengan lebih dekat. Salah satu buktinya,

didapati hasil pungutan tabung masjid ini ditemui mata wang asing seperti dari Singapura, Indonesia, Thailand, China, Amerika dan Arab. ara !02-i3aa3 Bangunan utamamasjid ini dibina di atas tapak konkrit yang berketinggiankira-kira setengahmeter.Strukturbumbungnyadisokongolehempattiangseri.Bumbungnyayang diperbuatdaripadatanahliatterdiridaripadatigalapisaniaitusetiapsatunyasemakin bertambahketinggiannyakeatasdandihiasidenganmotiIberunsurkanalamsemulajadi. Ruang di antara lapisan-lapisanbumbung inimembolehkankemasukan udara dan cahaya ke dalam masjid. Dindingnya dibina untuk menyokong struktur bumbung masjid ini dan diperbuat daripada konkrit. Tingkap yang terdapat pada dinding di sebelah kanan dan kiri ruang utama solat bertujuan memisahkan ruang serambi dengan ruang solat. Bahagian serambi masjid pula dipagari dengan kekisi besi yang berhias indah. Terdapat tiga pintu pada pandangan hadapan ruang solat dan dua lagi masing-masing di kiri dan kanan ruang solat. Pintu gerbangnya yang menempatkan taboh atau beduk di bahagian tingkat atasnya adalah satu struktur yang dibina terpisah dari bangunan utama masjid ini. Atap pintu gerbang ini berbentuk piramid sama seperti bumbung masjid.

Manakala menara masjid dibina pada salah satu penjuru masjid berbentuk kon oktagon. Menara batu ini yang kelihatan seperti sebuah kubu sebenarnya merupakan tempat untuk muazin atau bilal melaungkan azan. Jubin-jubin seramik dan lantai dipasang untuk menghiasi kawasan kolah. Terdapat tiga anak tangga di tiga bahagian sisi kolah dibina untuk naik mengambil wuduk. Kehebatan dan keunikan Masjid Kampung Hulu dari aspek seni bina, seni ukir dan bahan yang digunakan sehingga bangunannya tetap utuh dalam usia yang panjang amat dikagumi.