islam di malaysia sebelum tahun 1941

8/18/2019 Islam Di Malaysia Sebelum Tahun 1941

1/21

ISLAM DI MALAYSIA: SOROTAN SENARIO SEBELUM TAHUN 1941

KHOO KAY KIM

PENDAHULUAN

Sejarah Islam di Malaysia, mungkin dinyatakan berulang kali, bermula beberadaabad yang lalu. Wujud dakwaan bahawa Melaka memainkan peranan penting dalamengislamisasian Asia !enggara. Andaikan itu benar, tidak banyak bahan adaberkaitan perkembangan Islam dalam temp"h sebelum abad ke#$%. Situasi inibertambah baik sedikit pada abad ke#$%. &amun, rek"d k"l"nial 'ritish yang sangatbanyak sumbangannya dalam pengajian sejarah Malaysia pada abad ke#$% hampirlangsung tidak merek"dkan subjek Islam. Ahli sejarah yang menulis berkenaanIslam dalam masyarakat Melayu semasa temp"h itu sangat bergantung kepadasumber per(akapan, hampir keseluruhannya daripada masyarakat peribumi.'agaimanapun minat terhadap subjek ini benar#benar menjadi )en"mena semasadan bilangan "rang yang b"leh memberi pengetahuan dan pengalaman awal untuk

diman)aatkan "leh ahli akademik adalah terhad dan ini b"leh di)ahami sebabnya. *usteru, bagaimana Islam telah berkembang sebelum abad ini sukar diperin(ikanpada tahap ketepatan yang tinggi.

Mujur abad Ke#+ membuktikan sebaliknya. ertamanya, masih terdapatsejumlah besar bahan dalam bahasa Inggeris dan Melayu terutamannya keranasubjek ini didebatkan se(ara terbuka. Kedua, kadar (elik huru) telah meningkatse(ara meluas. Sesungguhnya kemun(ulan kumpulan elit Muslim yang mendapatpendidikan lebih baik yang memimpin pertumbuhan kesedaran meluas akankeperluan untuk memahami agama dengan akal sihat. !erdapat sekurang#kurangnya tiga pihak yang memberikan kesan mendalam terhadap masyarakatMuslim di Malaya. Mereka ialah pihak yang belajar berkenaan Islam di Asia 'arat.

!iga "rang yang paling men"nj"l di kalangan mereka, semuanya dilahirkan padaabad ke#$%, dan pengaruhnya kekal sehingga abad Ke#+, ialah- Sayid Abdulahman bin Muhammad al#Idrus /yang dikenali sebagai !"kku al"h0 di !erengganu,$

Muhammad bin Yusu) /atau !"k Kenali0,+ dan Haji Wan Sulaiman bin Wan Sidek diKedah.1

!erdapat juga "rang#"rang India yang menetap di Malaya dan mempunyaibanyak pengetahuan berkenaan Islam. !anpa diragukan, salah se"rang yang palingdikenali antara mereka sebelum erang 2unia Kedua ialah Ha34 5hulam Sarwar,"rang bukan#6r"pah pertama diterima menyertai enjawat Awam Malaya dan yangpertama dinaikkan pangkat menjadi se"rang hakim kemudian.7 en(apaiannya yang

$ 8ihat M"hammad Abu 'akar, 9Sayid Abdul ahman bin Muhammad al#Idrus /!"kku al"h09 dalam ersatuanSejarah Malaysia, Islam di Malaysia /Kuala 8umpur, tahun tidak dinyatakan0. !"kku al"h merupakan ulama yangtelah sangat dikenali pada lewat abad ke#$%. 'eliau meninggal dunia pada tahun $%$:.

+ 8ihat Abdullah al#;ari bin Haji Salleh, "To' Kenali: His Life and Inuence" dalam William . "< /ed.0, Kelantan.

Religion, Society and Politics in a Malay State , /Kuala 8umpur, $%:70.

1 8ihat Abd. Mana) bin Saad, 9Haji Wan Sulaiman bin Wan Sidek $=:7#$%1>9 dalam *urnal Sejarah /*"urnal ") the

Hist"ri(al S"(iety0, ?ni@ersiti Malaya, B /$%::C:=0. 'eliau pernah memegang jawatan Sheikh#ul Islam di Kedah.

7 'eliau dilahirkan di India dan mendapat Ija4ah Sarjana /M.A.0 pada tahun $=%7 di ?ni@ersiti unjab. ada tahun

$=%:, beliau menerima Ija4ah Sarjana Muda /'.A.0 di ?ni@ersiti Dambridge. 'eliau merupakan Sarjana IndianGilc!ist /$=%7#$=%:0 dan Sarjana Institut 'ahasa M"den Imperial /'ahasa Arab0 /$=%E#$%0 ketika telah diterimamenyertai enjawat Awam Malaya, pada mulanya berkhidmat di ulau inang sebelum dilantik menjadi Mu)ti


2/21

paling diingati ialah penterjemahan al#;uran daripada bahasa Arab ke bahasaInggeris. !erjemahan ini diterbitkan pada tahun $%1. ihak lain yang turutmengembangkan Islam se(ara lebih akademik ialah "rang tempatan berpendidikanInggeris. amai daripada kalangan mereka akti) berdebat di media namunmenulisnya tanpa pengenalan diri.> Mungkin pihak yang keempat juga perludinyatakan # mereka yang berpendidikan Melayu # yang lebih banyak

mengemukakan pandangan mereka di media berbahasa MelayuF namun, (enderunglebih em"si"nal berbanding mereka yang berpendidikan Inggeris.E Seringkali jugawa(ana mereka berkenaan Islam hanya bersi)at mengajar.: &amun semua inimembawa maksud bahawa Islam, berbanding situasi abad sebelumnya,dibin(angkan se(ara terbuka dengan lebih meluas.

ihak pertama yang membangkitkan kesedaran dalam masyarakat Melayu,pada awal abad Ke#+ ialah Kaum Muda, iaitu sebuah kumpulan pembaharu. 8ebihbanyak akan ditulis berkenaan subjek ini nanti. Ketika ini, adalah penting untukmenunjukkan bahawa Islam, dalam masyarakat Melayu antara tahun $%#$%7$,adalah (ukup berpengaruh dan dinamik. &amun subjek ini agak rumit. ?mumnya, iab"leh dilihat pada dua tahap # GkebangsaanG dan setempat. Malaya, sebagaimana

negara ini dikenali pada waktu itu, tidak ditadbir dalam unit pentadbiran#p"litikyang tunggal. Sebenarnya, pada waktu itu setiap negeri adalah berdaulat,meskipun wujud sebuah persekutuan sejak tahun $=%E /terdiri daripada negerierak, Selang"r, &egeri Sembilan dan ahang0. Setiap sebuah negeri adalah, dalambanyak (ara, ditadbir se(ara berasingan. Maka perkembangan Islam se(aramenyeluruh juga tidak seragam.

'eberapa ("nt"h akan dikemukakan untuk menjelaskan hujah ini. *"h"r,meskipun hanya pada tahun $%$7 berada di bawah sistem penasihat 'ritish telahmenjadi negeri pertama menguruskan Islam dalam aturan bir"krasi. 2enganpengisytiharan perlembagaan negeri se(ara bertulis pada tahun $=%>, sebuah

*abatan endidikan dan Kegerejaan telah ditubuhkan bagi memb"lehkan Kerajaan

mempunyai kawalan langsung terhadap akti@iti keagamaan.=

&egeri seterusnyayang menubuhkan sebuah majlis agama se(ara rasmi ialah Kelantan pada tahun$%$>.% ada waktu itu pendidikan Islam dikawal lebih ketat di *"h"r berbandingKelantan di mana sek"lah agama swasta, lebih p"pular dengan nama sek"lahp"nd"k berkembang pesat, dan pada awal $%>#an menjadi teras kepadapertumbuhan arti Islam /atau lebih dikenali sebagai arti Islam Se#Malaya atau

&egeri#&egeri Selat. ada tahun $%+1, beliau dilantik menjadi Hakim Mahkamah Si@il 2aerah dan dipindahkan keSingapura. 'eliau bersara pada tahun $%+= dan meninggal dunia pada tahun $%>7 pada usia =$ tahun.

> amai di kalangan mereka mungkin berketurunan India#Muslim.

E ada tahun $%1E, dalam k"men berkaitan wa(ana di media berbahasa Melayu berkenaan tarikh pengisytiharanbulan amadhan, wartawan Muslim di Penang Gaette /+: &"@ember0 menulis-

"# lot of ot ai! is $eing e%&tied $y te Malay nes&a&e!s $ot in Singa&o!e and Penang on teeads of Musli%s auto!ities conce!ned in connection it ()ing of te date of te $eginning of te fasting %ont ic *a!ies $eteen Singa&o!e and Penang."

: ?ntuk beberapa pilihan artikel berkenaan Islam daripada akhbar berbahasa Melayu, lihat abeedah Awang &gah

/ed.0, Renong. #ntologi +sei Melayu dala% Taun -/0-/. /Kuala 8umpur, $%E70.

= aw4i 'asri dan Hasr"m Harun, Sejarah *"h"r M"den $=>>#$%7, Satu erbin(angan 2ari elbagai Aspek. /Kuala

8umpur, $%:=0, muka surat $:=.

% William . "


3/21

AS0. Majlis agama tidak dibentuk di negeri#negeri lain sehingga lama selepas itu #paling awal selepas erang 2unia Kedua.

Kedudukan Islam dalam pentadbiran kerajaan juga berbe4a antara satunegeri dengan negeri yang lain dari aspek penekanannya. 2alam kes di !erengganu,pengaruh ulama jelas sangat penting. Ini terutamanya kerana ahli keluarga al#Idrus

/dikenali sebagai !"kku0 berada di kedudukan penting. 2i negeri#negeri lain terdapatKadi danCatau Sheikh#ul#Islam dilantik namun hanya sebilangan yang berada dikedudukan sepenting ahli keluarga al#Idrus di !erengganu. Se(ara umum, titah rajala4imnya adalah suara aut"riti, sebuah situasi yang dis"k"ng sepenuhnya "lehpentadbiran k"l"nial. 'agaimanapun, bukan semua semua raja#raja menunjukkan(iri keislaman yang sama dan tidak semua daripada mereka meletakkan diri dibawah bimbingan ulama yang dikenali.

erkembangan Islam di setiap negeri Semenanjung, juga di ulau inang danMelaka, adalah subjek yang memerlukan kajian segera meskipun terdapat sejumlahpenulisan berkaitan pelbagai aspek subjek berkenaan.$ Setakat ini kajian sebeginisi)atnya agak terpen(il, bertumpu kepada bi"gra3 ulama tertentu atau raja yang

s"leh dan (enderung memperkatakan tentang pembinaan sek"lah atau institusiIslam. Se(ara k"lekti)nya, ia belum lagi memberikan persepsi perkembangan yangpadu dan tersusun dengan baik se(ara kr"n"l"ginya malah antara satu tahunperang ke satu tahun perang yang penting untuk memberikan lebih ke)ahamantentang apa yang berlaku kini.

!ulisan ini tidak akan membin(angkan subjek Islam di Malaysia di peringkatsetempat. "kus akan diberikan kepada a(ara#a(ara dan perkembangan#perkembangan yang mempunyai kesan penting kepada negara se(ara menyeluruh.Sekali lagi, perbe4aan perlu dibuat antara dua persepsi Muslim di negara ini-pertama, persepsi k"l"nial dan kedua, persepsi dalaman /dalam kata lain, apakahisu yang mend"minasi perhatian Muslim di negara iniF juga apakah pengaruh atau

peristiwa yang (enderung mend"r"ng mereka kepada akti@iti lebih besar, dansebagai natijahnya, apakah )akt"r#)akt"r yang menyebabkan perpe(ahan dalamk"muniti IslamJ0. 2ari segi kawasan, perbin(angan di sini akan lebih banyakber"rientasikan &egeri#&egeri Selat kerana data yang digunakan diambilterutamanya daripada sumber yang dekat perkaitannya dengan ulau inang danse(ara khususnya Singapura.

Adalah lebih baik beberapa aspek berkaitan subjek yang akan dibin(angkandi sini diketahui. aling jelas ialah dik"t"mi Kaum Muda#Kaum !ua. Ini pernahdibin(angkan "leh pelbagai sarjana.$$ !idak perlu diperjelaskan lagi bahawa subjekini memerlukan kajian lebih teliti. Subjek ini akan dibin(angkan se(ara tidaklangsung dalam tulisan ini agar tidak salah memberikan gambaran bahawa KaumMuda dan Kaum !ua adalah dua kel"mp"k yang terpisah se(ara jelas atau setiapMuslim di sini terpisah sama ada bersama Kaum Muda atau Kaum !ua. 2engan

$ ?ntuk ("nt"h kajian sebegini, lihat Islam di Malaysia, Kh"" Kay Kim dan lain#lain /ed.0, !amadun Islam di Malaysia/Kuala 8umpur, $%=0F 8utpi Ibrahim /ed.0, Islamika /Kuala 8umpur, $%=$0 dan Islamika II /Kuala 8umpur, $%=+0.

$$ 8ihat aGba, "Te Malays and Religion" dalam Kh"" Kay Kim dan lain#lain /ed.0, !amadun Islam di Malaysia /Kuala8umpur, $%=0F W. . ":0, 'ab 1F dan M"hd. Sarim bin HajiMustajab, 95erakan Islam Islamiyah di !anah Melayu $%E hingga $%7=9 di Malaysia- Sejarah dan r"sesembangunan, /ersatuan Sejarah Malaysia, Kuala 8umpur, $%:%0.


4/21

melihat pengaruh *amaluddin al#A)ghani dan Muhammad Abduh se(ara berasingan,dengan gabungan pentadbiran k"l"nial, masyarakat Malaysia telah berubah se(aradrastik sehinggakan Muslim dihadapkan dengan situasi 9menjadi se"rang Islam atautidak9- jika menerima nilai, idea atau amalan baru bermaksud mengikut aruskemajuan /se(ara asasnya merujuk pers"alan kebendaan0 yang kelebihannyadimiliki "leh k"muniti bukan#MuslimF untuk men"lak mereka bermaksud, dalam

kebanyakan aspek kehidupan, Muslim akan semakin ketinggalan dalam mendepanirealiti sistem p"litik yang tidak terelakkan. Sudah tentu masalahnya lebih jelas disatu pihak berbanding yang lain. aGba, salah se"rang intelektual Melayu yanglantang pada masa itu menjelaskan sikap pihak k"nser@ati) dengan ringkas apabilamenyatakan-

Sikap umum mereka terhadap kehidupan kebanyakannya men"lakkeduniaan. 2alam semua sharahan dan khutbah agama merekakesementaraan hidup di dunia sentiasa ditekankan. *adi mengapaperlu dikisahkan semua perubahan yang berlaku di sekeliling kitaJMereka hanya mahu membuktikan Kemuliaan !uhan$+

Satu pihak yang tidak akan dibin(angkan dalam tulisan ini terdiri daripada merekayang tidak terlalu peduli dengan pers"alan agama. Mereka adalah, menurut kataaGba 9sekumpulan ke(il tetapi sedang berkembang, terdiri daripada "rang#"rangmuda yang membentuk pemikiran bebas melalui penerimaan sedikit atau banyakpendidikan Inggeris yang berkualiti.9 2alam mengkateg"rikan mereka sebagai 9jenisyang sangat Gm"denG9, aGba menghuraikan-

Sikap mereka terhadap agama adalah khusus seperti "rangramai di 6r"pah # yang, jika petunjuk daripada ba(aan saya benar,adalah jenis yang meragukan sains dan juga jenis yang tidak ambilpeduli. Ia adalah sikap ekstrim mereka yang berkuasa di !urki hari ini.

Ia kedengaran janggal tetapi itulah kemungkinannya. 2engan3kiran yang tajam dan terlatih, terbiasa memberikan sebab sendiritentang segala yang berlaku dan juga membentuk penilaian sendiriterhadap segala sesuatu, tidak mungkin mereka ini akan membawasikap arti K"nser@ati) yang tidak dipers"alkan dalam hal berkaitanagama. Mereka tidak dapat menerima sesuatu daripada aut"ritise"rang guru agama, ke(uali mereka berpuas hati dengan sebabmusabab sesuatu itu. &amun rasa puas hati ini, pada 3kiran mereka,tidak akan dapat diper"lehi daripada siapa juga wakil Kaum !ua. adamasa yang sama, mereka tidak mempunyai (ara untuk menilai danmengesahkan apa yang didakwa # ke(uali mereka dapat belajarpenghujahan pihak tersebut dalam bahasa asalnya iaitu Arab.Kegagalan berbuat demikian menyebabkan mereka tidak lagi pedulipada aturan agama yang sistematik, dan sekurang#kurangnya merekaakan mengambil sikap Gtidak#menurutG atau ber3kiran bebas, tidakmengambil apa#apa sebagai panduan ke(uali keyakinan sendiri.Semuanya sama, mereka juga setia kepada prinsip asas Islamsebagaimana Muslim yang lain.

$+ aGba "Te Malays and Religion", muka surat $%.


5/21

&amun bagi yang tidak membentuk 3kiran sendiri atau tidakmengambil budaya yang wajar daripada pendidikan Inggeris merekala4imnya dapat menyamai idea dan kaedah K"nser@ati).$1

6S6SI KO8O&IA8 !6&!A&5 IS8AM

Sejak 'ritish masuk (ampur dalam pentadbiran &egeri#&egeri Melayu #permulaaannya ditandai "leh erjanjian angk"r pada tahun $=:7 # sikap terhadapIslam dibuat dengan sangat hati#hati. 'ritish mengambil sikap untuk tidak masuk(ampur dalam segala hal berkaitan Islam atau adat dan tradisi "rang Melayu. Malahtidak ada bukti sebarang k"nLik besar antara Islam dan pentadbiran 'ritishsehingga dekad $%+#an apabila 'ritish mengambil langkah menyerap masukse(ara pentadbiran ke !erengganu, negeri terakhir di Semenanjung Malaysia yangdiletakkan di bawah sistem penasihat 'ritish pada tahun $%$%. Keutuhannyadipastikan pada tahun $%+= dan kumpulan yang tidak berpuas hati ditekan dengankekuatan senjata.$7 Inilah sebuah negeri di mana selain beberapa isu, keabsahan

bentuk pentadbiran ka3r di negeri Islam telah di(abar. 'agaimanapun ketika itukedudukan 'ritish di Semenanjung Malaya telah pun kukuh, dan mereka tidakmenunjukkan reaksi panik sebagaimana ditunjukkan semasa erang 2unia ertama.

Sejak itu kemampuan 'ritish menenangkan Muslim tidak pernah dipers"alkanlagi. 'erlaku juga k"n)r"ntasi ke(il sebelum $%$7. ada tahun $%$%, selepas SirArthur Y"ung menggantikan Sir rank Swettenham /yang bersara pada tahun $%1atas sebab kesihatan0 sebagai esuruhjaya !inggi &egeri#&egeri yang 2inaungi dan5aben"r bagi &egeri#&egeri Selat, beliau telah men(uba, diinspirasikan "lehpengalaman baik di Dyprus, untuk memperkenalkan sistem pinjaman bagi pertaniankepada penduduk kampung Melayu umumnya kerana beliau 3kir itu adalah ("rakpekerjaan "rang Melayu. &amun beliau segera berdepan tentangan atas alasanagama, dinyatakan "leh *awatankuasa khas yang telah dibentuk pada tahun $%$$,diungkapkan melalui kenyataan berikut-

Meskipun *awatankuasa ada bukti menunjukkan ada "rang Melayuyang mengambil )aedah se(ara tidak langsung daripada peminjamanwang se(ara tidak langsung, namun pengambilan )aedah ini se(arakeseluruhan bertentangan dengan rukun sebenar Islam yang benar#benar diper(ayai. Oleh itu adalah di(adangkan agar sistem inidipertimbang untuk dihapuskan bagi mendapat kerjasama daripadapengikut ajaran Muhammad ini.$>

engumuman d"gmatik seperti itu dianggap kata putusF namun kenyataan ini# yang kemudian juga disebut sebagai 9hantu $%$$9 # disemak semula apabila pada

tahun#tahun kemudiannya kerjasama dirunding semula dari satu bentuk ke bentukyang lain, terutama pada tahun $%+$, apabila pergerakan k"perasi telahdilan(arkan se(ara rasmi. Sebelum itu Ketua "s 'esar di Mesir telah dirundingiuntuk mendapatkan pandangan tentang (ara bagaimana menangani bantahan

$1 "Te Malays and Religion", muka surat $$.

$7 8ihat Shaharil !alib, #fte! Its 1n I%age, Te Te!engganu +)&e!ience 330-/ /Singapura, $%=7, 'ab E.

$> "Malayan T!ift Mo*e%ent" dalam Malaya T!i$une, $E Sept. $%+:.


6/21

Muslim terhadap kadar )aedah terkait dengan 'ank Simpanan ejabat "s. *awapanyang diterima ialah )aedah berkadar dengan masa yang dikenakan kepadapendep"sit adalah sah menurut erundangan Islam bagi pelabur Muslim melaluisatu atwa khusus yang dikeluarkan "leh Mu)ti 'esar Mesir, dan sejak pengumumanini dibuat, Imam dan Sheikh di masjid#masjid dan juga Omda di kampung#kampungtelah bekerjasama mend"r"ng dan memelihara prinsip berjimat. ertanyaan serupa

di unjab untuk men(ungkil jawapan bahawa tidak ada (ara terbaik yang ditemukanuntuk menangani masalah riba. Menurut enda)tar ersatuan K"perasi Wilayah'ersatu, India menulis kadangkala memang 9pengikut Muhammad tidak mengambil)aedah daripada dep"sit, namun ini jarang berlaku. Semua pengikut Muhammadperlu membayar )aedah, dan mereka membayar kepada persatuan tanpabantahan.9

2engan )akta yang tidak dapat dipertikaikan ini, mereka yang meny"k"ngk"perasi dengan yakinnya dapat meminta raja#raja Melayu mempertimbangkan(adangan yang dibuat. Masalah ini telah dibin(angkan se(ara menyeluruh pada *un$%++ di Istana Sultan erak /Sultan Iskandar Shah0 dengan kehadiran beberapa"rang ulama. Kemudian Sultan menyatakan pandangan muktamad bahawa bayaran

dan penerimaan )aedah sebagaimana diperlukan "leh undang#undang ersatuanenghutang K"perasi tidak ber(anggah dengan prinsip erundangan Islam. Inidiikuti dengan perakuan atwa yang memihak kepada anjuran ersatuan K"perasiselagi ia melindungi )aedah kepada "rang ramai dan perlindungan daripadapemberi pinjaman. ada *ulai $%++, 6nakmen ersatuan K"perasi dijadikan undang#undang.$E

'agaimanapun perbin(angan berkenaan pers"alan riba tetap berterusan.Satu pandangan yang dikemukakan pada tahun $%11 berbal"i untuk diberikanperhatian. enulisnya memulakan penghujahan dengan menjelaskan istilah itusendiri. Menurutnya-

2ikatakan perintah daripada al#;uran berkenaan pengharaman ibadiwahyukan pada ketika penghujung kehidupan &abi, dan 'agindawa)at sebelum dapat menjelaskan apa itu iba dan apa yang bukaniba. Sebenarnya, menurut "rang alim, sekiranya &abi tidakmemberikan penjelasan, ia bukan disebabkan &abi tidak mempunyai(ukup masa, tetapi kerana tidak ada penjelasan perlu diberikan. ibaadalah satu hal yang sangat diketahui berlaku sebelum kedatanganIslam, dan tidak ada keraguan bahawa perintah ini telah diwahyukansebelum kunjungan terakhir &abi ke Mekah. 2alam khutbah ketika itu,&abi dikatakan bersabda- 9Ingatlah iba yang menjadi amalan pada4aman jahiliyah telah dihapuskan. 'agi kamu adalah sebanyak manawang yang kamu belanjakan. Kamu tidak b"leh menganiaya dan tidak

b"leh dianiaya.9$:

Selepas memberikan beberapa pesanan yangmembentuk sebahagian daripada khutbahnya, &abi bertanya- 9Apakahaku sudah menyampaikan pesanan#pesanan iniJ9 dan mereka yang

$E "Malayan T!ift Mo*e%ent"$: 2aripada bapanya, ?mar bin Al#Ahwash meriwayatkan- 9Aku mendengar asullullah s.a.w. berkata semasa HajiWada- 9Wahai manusia, sesungguhnya darah kamu, harta kamu dan keh"rmatan kamu haram atas kamu sepertiharamnya hari kamu ini di k"ta kamu ini. Ketahuilah bahawa setiap riba daripada riba *ahiliyah dilarang bagi kamu.Kamu hanya berhak atas m"dal kamu. Kamu tidak b"leh menganiaya dan tidak b"leh dianiaya.9 /Hadith iwayatMuslim0 # penterjemah.


7/21


8/21

kepada Mala((a Medi(al Missi"n jika usaha menukar agama "rang Melayu mahuterus dilakukan /Malacca Medical Mission sehingga waktu itu menerima gerantahunan sebanyak N$,>0. Kesannya h"spital tersebut tidak menerima geranselama tiga tahun berikutnya se(ara berterusan kerana ia tidak mematuhi syaratyang dikenakan.+

'agaimanapun Muslim tidak selalu berjaya mempengaruhi pentadbiran'ritish untuk bertindak selaras dengan kemahuan mereka. ?saha untukmenghalang geran kepada sek"lah mubaligh atas sebab yang sama iaitu sek"lahdigunakan untuk mempengaruhi "rang Melayu menukar agama tidak diterimaterutamanya kerana tidak ada usaha mengkristiankan pelajar Melayu di sek"lah.Satu ("nt"h lain b"leh diberi untuk menunjukkan berlakunya k"n)r"ntasi ke(ilantara Islam dan pentadbiran 'ritish di mana Muslim gagal memastikan pandanganmereka diterima.

ada +7 *ulai $%7+, Kapten 6dward ratt, egawai Kanan 2aerah, 'utterw"rthmengadakan satu lawatan mengejut ke pasar dan menemukan se"rang lelakibernama &aina M"hamed bin Kader Mastan 9berlaku kejam kepada ayam #

mem"t"ng lehernya dengan pisau yang tajam.9 2alam perkataan yang digunakan"leh Kapten ratt-

Saya melihat di atas tanah, seek"r ayam mengepak#ngepak denganke(ederaan pada lehernya dan darah di kepaknya. Matanya terbukadan jelas ia masih hidup. enyiasat K"nser@asi ada di pasar dandengan arahan saya beliau telah mengambil ayam tersebut. Sayamelihat ayam tersebut. Ia (edera dan akan mati dengan darah yangsedang keluar perlahan#lahan. Saya meminta penyiasat K"nser@asimematikan ayam tersebut daripada membiarkan ia tersiksa, dan diamelakukannya dengan memutuskan terus kepada ayam tersebut. *ikadilihat pada ayam tersebut dan situasi sekeliling, jelas ayam tersebut

telah dibiarkan (edera selama dua hingga tiga minit.+$

&aina M"hamed rupanya se"rang pr")esi"nal yang Gmem"t"ngG ayam dengan(ara Islam bagi sesiapa yang mengambil perkhidmatannya. Kemudian dia didakwadi Mahkamah "lis di bawah Ordinan Kekejaman terhadap Haiwan dan didendasebanyak N+>. Yakin kerana dia membunuh ayam tersebut dengan prinsip yangdikehendaki dalam perundangan Islam untuk penyembelihan haiwan yang hendakdimakan, dia membuat rayuan terhadap hukuman yang dijatuhkan kepadanya.Selepas menyemak bukti yang direk"dkan di mahkamah rendah, Mahkamah !inggimemerintahkan perbi(araan semula kes ini di 'utterw"rth bagi memb"lehkanpendapat pakar dalam perundangan dan ritual Islam diambil. Ini tidak dibuat dimahkamah rendah. Sheikh Abdullah Maghribi, pakar berkenaan Islam yangdih"rmati telah dipanggil dan beliau menjelaskan prinsip berhubung penyembelihanayam yang hendak dimakanF iaitu-

$0 Alat yang hendak digunakan mestilah pisau dengan matanya yangsangat tajam.

+ "# - +&isode" dalam Malaya T!i$une, +7 *an. $%1.

+$ "Malayan Mosle%s and a 4ol" dalam St!aits Ti%es, 1 *an. $%1.


9/21

+0 enyembelih dan ayam yang hendak disembelih mesti menghadapkiblat.

10 isau mesti dipegang dengan tangan kanan dan tangan kirimemegang kepala ayam, men(ekak leher, saluran udara dan duaarteri yang berada di tepi leher.

70 enyembelih kemudiannya menyebut nama Allah dan mem"t"ng

leher ayam itu dengan (epat sehingga memutuskan saluran udara,ker"ngk"ng dan dua arteri.

>0 Selepas itu ayam hendaklah dilepaskan untuk memudahkannyamelepaskan na)as terakhir dan membiarkan darah keluar keranadarahnya haram dimakan.

M"hamed Salleh, se"rang guru sek"lah turut dipanggil menjadi saksi dan diamengesahkan keterangan yang dikemukakan "leh Syeikh Abdullah Maghribi.

emangku !imbalan endakwaraya kemudian memanggil egawai erubatan'utterw"rth, 2r. 6.B. 8upprian untuk memberikan keterangan. Menurutpandangannya, tidak ada di kalangan dua "rang yang memberikan penyaksiansebelum dirinya kelihatan tahu tentang @ena jugular yang berada selari dengan

arteri yang mereka nyatakan. Mustahil untuk mem"t"ng arteri tanpa mem"t"ng@ena jugular ini. Apabila ini dip"t"ng, kesannya ialah ayam tersebut akan tidaksedarkan diri dan akan mati dalam temp"h satu hingga dua minit # dan mungkintiga minit, tetapi ini jarang sekali berlaku.

Selepas semua keterangan dikemukakan, kes sekali lagi dihantar keMahkamah !inggi untuk didengar "leh Yang 2ih"rmati Hakim Spr"ule yang men"lakrayuan dan mengekalkan keputusan "leh mahkamah rendah. Keputusan yangdiambil "leh Mahkamah !inggi ialah kaedah penyembelihan yang dilakukan tidakmenurut kaedah yang ditetapkan Islam.++ Kes ini dikatakan telah 9meningkatkanminat dan nampaknya beberapa kerisauan di kalangan Muslim di seluruh Malaya.9+1

Wartawan Muslim di Malaya T!i$une menyeru tindakan bersepadu daripada para

pemimpin Muslim dengan menulis-

Ini adalah pers"alan yang perlu ditangani "leh para ulama dan badankeagamaan dan 8embaga enasihat engikut Muhammad. Sebelumsebarang tindakan dilakukan, adalah perlu didapatkan lap"ran penuhdan tepat berkenaan kes ini. !idaklah diketahui apakah langkah yangtelah atau akan diambil "leh Muslim ulau inang. 2alam apa juga kes,adalah lebih baik 8embaga enasihat Ajaran Muhammad, ulau inangdan 8embaga enasihat engikut Muhammad, Singapura bersatu untukbertindak dalam hal ini.+7

&amun 8embaga enasihat di ulau inang hanya menghantar sepu(uk surat dalamakhbar menyatakan bahawa keputusan Hakim Spr"ule adalah berdasarkan /$0ayam itu tidak disembelih mengikut (ara yang sesuai dengan ajaran Islam, dan /+0penderitaan yang disebabkan kesalahan menyembelih itu menjadi pun(a kematianayam tersebut. 'agaimanapun para pemimpin Muslim tidak mahu memberi

++ "Slaugte! of 4ols" dalam Malaya T!i$une, $> &"@. $%+%.

+1 "Malayan Mosle%s and a 4ol"

+7 "Slaugte! of 4ols"


10/21

pandangan mereka kerana mahkamah telah pun membuat keputusan. Inisebenarnya adalah satu bentuk rasa tidak puas hati yang besar dan tidakditunjukkan bahawa keputusan hakim tersebut adalah salah dan kaedahpenyembelihan sebegaimana yang diterangkan "leh Sheikh Abdullah Maghribiadalah selaras dengan kaedah agama. Hal ini tidak pernah diselesaikan.

?mumnya b"leh dikatakan sementara pentadbiran 'ritish sedar akankeperluan menenangkan sensiti@iti Muslim, tidak ada peristiwa ke(uali apa yangdinyatakan sebelum ini, semasa tahun#tahun perang, ketika situasi kelihatan sukardikawal. Ini kebanyakannya berpun(a daripada kehadiran jumlah ramai supai dariIndia /Malay States Guides /MS50 dibentuk selepas pembentukan ersekutuan padatahun $=%E0. amai daripada supai ini beragama Islam. ilihan !urki untukbersekutu dengan *erman dalam erang 2unia ertama telah mempengaruhi sikapMuslim terhadap 'ritish. Ini juga sentimen yang berlaku di India apabilapemerintahan 'ritish menyingkirkan dinasti M"ng"l dan sarjana Muslim tidak lagiberada di kedudukan penting dalam bir"krasi. ada tahun $%$7, tentera India telahdikumpulkan di Singapura untuk menanti kemungkinan dihantar ke luar negarauntuk berperang. 2"kumen anti#'ritish kemudiannya disebarkan di kalangan supai.

e@"lusi India juga sedang berlaku sehinggakan menjelang lewat tahun $%$7 MS5mula terpengaruh lalu mereka dihantar kembali ke !aiping iaitu l"kasi asal di manamereka ditempatkan.+>

Selepas itu, ejimen Ke(il ke#> yang mula member"ntak. Ini berlaku padapagi $> ebruari $%$>. Supai#supai ini telah membunuh se"rang pegawai tentera'ritish, se"rang d"kt"r 'ritish, membebaskan tahanan perang *erman dan Austria di

!anglin dan mengamuk sehingga hampir mengambil alih pulau Singapura. &amunpember"ntakan ini se(ara praktikalnya tidak diran(ang dan kehadiran tentera laut

*epun dan eran(is di Singapura bagi membantu 'ritish kemudiannya dengansegera dapat mengakhiri pember"ntakan tersebut.+E

elbagai sebab diberikan untuk menjelaskan pun(a pember"ntakan tersebut.Se"rang jeneral per(aya bahawa *erman bertanggungjawab terhadap kejadian itu.Se"rang tahanan *erman di !anglin disyaki menghasut supai India untukmember"ntak sebagai angg"ta ejimen Ke(il ke#> semasa bertugas membuatkawalan. &amun siasatan juga mendedahkan dua "rang yang berjayamempengaruhi askar#askar tersebut. Mereka ialah Kassim Ismail Mansur dan &urAlam Shah. Kassim ialah se"rang saudagar dari Surat. 2ia sering melawat angg"taejimen Ke(il ke#> dan askar#askar ini membalas lawatan dengan berkunjung kerumahnya.+: 2ikatakan bahawa-

Kehidupan yang baik telah memberikannya peluang menjadi "rangberpengaruh dan mempunyai lebih banyak pengetahuan, danmemb"lehkannya mempengaruhi dengan mudah mereka yang jahildan mudah per(aya, yang diperdaya untuk per(aya bahawa dia beradadalam kedudukan untuk mendapatkan bantuan bagi melawan musuh

+> ejabat K"l"nial, Siri :$:C1+, k"l. D.H.'. 8ees kepada egawai Kanan Kerajaan, ..S., $> *ulai $%+1.

+E ?ntuk rek"d yang lebih terperin(i berkenaan pember"ntakan, lihat .W.6. Harper dan Harry Miller, Singa&o!eMutiny /Singapura, $%=70.

+: ejabat K"l"nial, Siri +:1C71>, ejabat erang kepada ejabat K"l"nial, +E Og"s $%$>.


11/21

/iaitu *erman0. Kemudian, selepas didesak "leh "rang yang salah, diamengambil langkah di mana dia berada di kedudukan berk"munikasidengan ejen musuh.

Mansur tidak mena3kan malah mengaku menulis sendiri surat jenayah yang penting bertarikh += 2isember /$%$70, dialamatkan

kepada anaknya di ang""n untuk menjaga pejabat daripadabeberapa indi@idu yang memanggil dua kapal perang musuh untukmenghalaunya keluar daripada Singapura.+=

2ia telah didapati bersalah kerana pengkhianatan dan ditembak mati.

&ur Alam Shah, se"rang lelaki warak dikatakan terkait rapat denganpergerakan re@"lusi India, dan dia dihantar ke luar negara "leh pergerakan ini untukmen(ari dana untuk tujuan tersebut. 2ia tinggal di masjid Kamp"ng *awa di manaaskar#askar ejimen Ke(il ke#> selalu melawatnya. 8ap"ran ejen perisikanmengatakan-

.. &? A8AM SHAH dibawa ke mahkamah dan beru(ap dengan hasutanterbesar untuk menentang Kerajaan dan segalanya tentang 'ritish,dan mengajak semua Supai bangkit menentang 'ritish denganmengatakan kapal perang *erman hampir tiba di Singapura. +%

Apabila pember"ntakan diteruskan, dia melindungi sebahagian daripadapember"ntak dengan memberi bantuan yang diperlukan. 'agaimanapun, tidakseperti Kassim Ismail, beliau hanya diusir dari negeri.

ernah sekali 'ritish mengumpulkan para pemimpin Muslim di Singapura dansatu pertemuan besar dengan Muslim diadakan pada E Ma( $%$>. Seramai kira#kira

1, hadir di 2ewan Mem"rial Bi(t"ria. Orang Melayu mungkin yang paling kuatdari segi bilangan mereka. ertemuan itu dimulakan dengan u(apan "leh SyedOmar bin M"hamed, se"rang yang terkenal daripada keluarga Alsag"


12/21

kalangan mereka.9 ?mumnya, rasa tidak tidak puas hati wujud di kalangan "rangIndia dan 9imigran kelas rendah Arab.91$ !idak ada sebarang kenyataan dibuattentang "rang Melayu.

Sikap "rang Melayu pada waktu itu jelas. Simpati mereka pada !urki, danterdapat surat khabar berbahasa Melayu mula memantau peristiwa di 6r"pah sejak

tahun $%$+ ketika !urki terlibat dalam k"nLik dengan Itali. amai "rang Melayuper(aya !urki dapat membantu membebaskan negara mereka daripada kawalank"l"nial.1+ 'agaimanapun sentimen anti#'ritish di kalangan "rang Melayu masihtidak sama berbanding kel"mp"k India#Muslim. Kekalahan !urki /dan *erman0 padatahun $%$= menimbulkan rasa bimbang yang baru kerana an(aman pengilhakan

!urki "leh 'ritain. ergerakan Khila)ah mun(ul di India dan mempengaruhi India#Muslim di Malaya.

emimpin India#Muslim di Singapura telah dihubungi dan diminta meny"k"ngagenda Khila)ah. Organisasi an#Islami, Khila)at#i#?smania misalnya diterima "leh2r. H.S. M""nshi, se"rang esuruhjaya ihak 'erkuasa !empatan, Singapura.11

*awatankuasa Khila)at dibentuk di Singapura pada tahun $%++ "leh Mahbub Hassan

yang berhubung rapat dengan jawatankuasa Khila)at di India. Mian Mahmud, anakkepada M.H. 2aw""d, se"rang jutawan Singapura dan A.M.S. Anguilla, se"rangpemimpin muslim yang dih"rmati di Singapura juga dikaitkan dengan jawatankuasaKhila)at.17 Se"rang penganjur agenda Islami ini ialah 'ashir Ahmad Mallal, se"rangkerani peguam. 2ia juga terlibat dalam pembentukan persatuan Islami # #n5u%an0i0Isla% # pada tahun $%+$, iaitu badan yang k"mited dalam melakukan kerja dakwahdan menyatukan Muslim setempat. ersatuan ini diinspirasikan "leh KwajaKamaluddin, Imam di Masjid Kerja di Surrey, 6ngland, yang melawat Singapura padaawal tahun $%+$. '.A. Mallal menjadi setiausaha pertama dan salah se"rang ahlipenting Anjuman ialah Kader Sultan, *.., India#Muslim yang kaya di negara. !urutterlibat dalam "rganisasi ini ialah Ha34 5hulam Sarwar yang dilantik sebagaipenaung. Mallal berusaha mend"r"ng kelab Muslim di ulau inang dan &egeri#

&egeri Melayu membentuk satu jaringan rasmi dengan Anjuman.1>

amai Muslimlain turut menyertai pertubuhan tersebut, antaranya aGba. ada masa itu beliaumerupakan guru di K"lej Melayu Kuala Kangsar /MDKK0, sebuah sek"lah elit, laludituduh "leh 'ritish 9mer"sakkan pemikiran9 pelajar dengan pandangan anti#'ritishnya. ada tahun $%+1 beliau telah ditukarkan daripada jawatan guru di KualaKangsar ke 'ir" enterjemahan di *abatan elajaran, Kuala 8umpur.1E &amun apayang kelihatan sebagai embri" pergerakan an#Islam di Malaya luput apabilaMustapha Kamal Ataturk menghapuskan sistem khila)ah pada tahun $%+7.

1$ ejabat K"l"nial, Siri +:1C7+$, 5aben"r kepada Setiausaha Kerajaan, $$ Ma( $%$>.

1+ M"hd. Sarim Hj. Mustajab, 9&era(a $%$#*un $%$>. enyambung &a)as Islah al#Imam9 dalam *urnal 'udaya

Melayu /*abatan ersuratan Melayu, ?ni@ersiti Kebangsaan Malaysia0, *ilid 1, 'ahagian $ /$%:=0

11 Malayan 'ureau ") "liti(al Intelligen(e /'ulletin0, &"@. $%++.

17 Malayan 'ureau ") "liti(al Intelligen(e /'ulletin0, *an. $%+1.1>

"#n5u%an0i0Isla%, Singa&o!e" dalam Singa&o!e 4!ee P!ess, > April $%+$.

1E Malayan 'ureau ") "liti(al Intelligen(e /'ulletin0, *an. $%+1.


13/21

engalaman semasa tahun#tahun perang (ukup untuk memberi isyaratkepada 'ritish untuk mengambil langkah mengawal dan memantau akti@iti Islami.

!idak lama selepas pember"ntakan pada tahun $%$>, G8embaga enasihat engikutMuhammadG telah dibentuk di Singapura kira#kira setahun selepas badan yangsama dibentuk di ulau inang. Kedua#duanya dipengerusikan "leh pegawai 'ritishyang berada dalam erkhidmatan Awam Malaya /MDS0. 2i Melaka yang tidak ada

p"pulasi India#Muslim yang akti) dalam p"litik, badan ini tidak dibentuk.'agaimanapun kebanyakan kerja pemantauan akti@iti p"litik diserahkan kepada dua"rganisasi yang ditubuhkan selepas perang. ada tahun $%$=, *abatan Siasatan

*enayah atau DI2 /di &egeri#&egeri Selat0 telah dibentuk di mana pada tahun $%11ia dikenali sebagai GDawangan KhasG /Spe(ial 'ran(h0. Dawangan Siasatan *enayah/DI'0 telah dibentuk di &egeri#&egeri Melayu 'ersekutu pada tahun $%+. adatahun $%+$, 'ritish menubuhkan 'ir" Siasatan "litik yang menghantar lap"ranbulanan akti@iti p"litik dalam negara.1:

entadbiran 'ritish yang (ukup perihatin dengan pergerakan militan Islamitelah mengenakan larangan ketat kepada media daripada membin(angkan subjekini se(ara terbuka. .W.6. Harper dan Harry Miller, pengarang Singa&o!e Mutiny

yang diterbitkan pada tahun $%=7 menyatakan dalam Kata engantarnya bahawa-

Sebab sebenar pember"ntakan # dan memang kisah penuh permulaandan pengakhiran selepas ia berlangsung selama beberapa minggu #tidak akan didedahkan dalam temp"h > tahun kerana lap"ranpanjang dan terperin(in Inkuiri Mahkamah !entera dikelaskan sebagaiGahsiaG.1=

Singa&o!e 4!ee P!ess menyatakan rasa tidak senang mereka dengan dasarkerajaan. 2alam artikel utama bertajuk "Milita!is% in Singa&o!e" /+ *un $%$>0,antaranya dinyatakan-

'erkaitan hal !urki dan K"nstantin"pel kami yakin bahawa satukesilapan telah dibuat melalui larangan memberikan k"menberkenaannya. Kesilapan ini terjadi kerana, yang pertama, sebenarnyaKerajaan tidak mempunyai indi@idu atau badan yang b"leh dirujukuntuk mendapatkan maklumat berkenaan pendapat Muslim di Malayadan yang kedua, dasar yang membelakangi kebenaran adalah (araberlindung yang tidak dapat dielakkan apabila berdepan dengansituasi yang tidak terkawal. erubahan yang dijangka akan berlakumempunyai kesan meluas dan akal#budi akan memihak kepadamereka yang bersedia untuknya.1%

&amun dasar yang ada kekal dan tidak berubah. Surat khabar sekali lagi dilarangmemuatkan sebarang perbin(angan bebas berkenaan kebangkitan yang berlaku di

1: Alun *"nes, GInternal Se(urity in 'ritish Malaya, $=%>#$%7+G !esis h.2., ?ni@ersiti Yale, $%:, muka surat $$1#$$>,$1E#$1=.

1= 'egitu juga, disebabkan larangan yang dibuat terhadap media, Kebangkitan Kelantan yang berlaku beberapabulan selepas ember"ntakan Singapura pada tahun $%$> tidak dilap"rkan se(ara meluas dalam media tempatanmeskipun tidak ada bukti agama adalah )akt"r utama yang mend"r"ng ia berlaku. 8arangan terhadap media dilihatperlu kerana permulaan pember"ntakan melibatkan negeri Melayu#Muslim.1%

&amun, dari semasa ke semasa, raja#raja dan pemimpin#pemimpin "rang Melayu perlu mengikrarkan kesetiaankepada 'ritain.


14/21

!erengganu pada tahun $%+=. &amun sikap 'ritish terhadap p"lemik agama dikalangan Muslim adalah berbe4a. 'anyak isu dibenarkan didebatkan se(ara terbukadi media tempatan.

6S6SI 2A8AMA& !6&!A&5 IS8AM

K"nLik Kaum !ua#Kaum Muda b"leh dikatakan bermula dengan penerbitan al#Imam/jurnal Melayu yang kritikal, bertujuan mend"r"ng re)"rmasi dalam masyarakatMelayu#Muslim di Malaya0 pada tahun $%E. K"nLik ini berterusan sehingga dekad$%1#an dan hanya terhenti sementara ketika endudukan *epun. ada masa inimereka yang menisbahkan diri sebagai Kaum Muda masih b"leh ditemukanmeskipun kesan kewujudan mereka tidaklah sama seperti apa yang berlakusebelum tahun $%7$.

&amun isu yang dibangkitkan dari semasa ke semasa yang sesuai denganmasyarakat Muslim setempat adalah lebih meluas dan tidak sentiasa khusus terkaitdengan k"n)r"ntasi antara dua pihak yang b"leh dikenal pasti. Satu daripadamasalah yang mend"r"ng )"kus tajam kepada pentadbiran 'ritish ialah Hari ayauasa /dan kemudian Hari aya Haji0. Oleh kerana amalan (uti am untuk "rangKristian dan "rang Dina, Muslim juga mahukan Hari aya uasa dijadikan (uti am.Ini mula berlaku pada tahun $=%: di Selang"r dan berkembang ke negeri#negeri laindan &egeri#&egeri Selat kemudiannya.7 Ia kemudian menjadi bahan perdebatankerana tidak ada tarikh tetap untuk diisytiharkan sebagai (uti am.

2iketahui bahawa sebelum tahun $%$> di Singapura setiap tahun ersatuanMuslim Singapura /diasaskan pada tahun $=%:0 biasa melakukan mesyuarat KadiSingapura dan selepas ketetapan diambil Muslim di kalangan "rang ramaidimaklumkan tentang tarikh bermulanya puasa. Selepas 8embaga enasihatengikut Muhammad dibentuk pada tahun $%$>, ia mengambil alih tugas tersebut.

&amun pada tahun $%+> ia memutuskan untuk mengambil (ara baru menentukantarikh mula puasa. Kerajaan melan(arkan telesk"p di stesen signal elabuhanDanning dan 'ukit aber untuk digunakan bagi melihat anak bulan amadhan danseterusnya menentukan tarikh sebenar mula puasa. 'agaimanapun, pada tahun$%+:, selepas tarikh penentuan puasa diperbaiki, ada satu pengumuman dibuat didalam akhbar berbahasa Melayu, 8embaga Melayu menyatakan jika bulan tidakkelihatan 9pada hari *umaat malam, puasa akan bermula pada hari Ahad.9 6lementidak pasti ini telah mewujudkan rasa tidak puas hati di kalangan k"muniti Muslim.2i *"h"r dan negeri#negeri Melayu yang lain, amalan menetapkan tarikh lebih awaldibuat dan ia selalunya terbukti tepat.7$

'agaimanapun Ahli 8embaga enasihat engikut Muhammad merasakan

adalah penting untuk mereka melihat bulan dan pada tahun $%+= satu mesyuarattelah dibuat di !eater Bi(t"ria dan u(apan tentang 9Keperluan Melihat Anak 'ulanuntuk Menentukan !arikh ermulaan dan engakhiran uasa.92ewan dipenuhi ramai "rang dan u(apan diberikan dalam bahasa Melayu, Arab,

!amil dan Hindi. ?(apan yang dibuat memetik beberapa sumber beraut"riti tentang

7 "Selango! 2otes" dalam St!aits Ti%es, + Ma( $=%:.

7$ "Musli% 4asting Mont" dalam Malay T!i$une, $ Ma( $%+:.


15/21

Islam, menyatakan bahawa sebagai Muslim mereka perlu mengikut amalan &abidan mengikut ajarannya dengan tepat. &amun, apa yang menge(ewakan ramaiMuslim ialah pekeliling yang diedar terkandung perkataan 92aripada arahan pihak8embaga enasihat9 dan merujuk kepada u(apan#u(apan yang salah "lehsesetengah Muslim yang tidak mengamalkan sesetengah ritual Islam. !ambahanpula dalam u(apannya, 2r. H.S. M""nshi, se"rang ahli 8embaga enasihat

9mengutuk kritikan terhadap idea Alim, Kadi dan Imam dalam Media "leh merekayang, menurut pandangannya, tidak memahami Islam.9 8embaga kemudiannyadikritik dalam Media kerana melangkaui )ungsinya iaitu 9hanya menasihatkanKerajaan dalam hal ehwal Islam ... 8embaga enasihat engikut Muhammadbukanlah penjaga syurga dan neraka.9 ers"alan ditanya 9bagaimana se"rangMuslim di *"h"r dan &egeri#&egeri eribumi menentukan tarikh untuk Alimtempatan melihat anak bulan sebelum menentukan tarikhJ9 ers"alan ini tidakpernah dijawab tetapi 8embaga sebagai sebuah agensi kerajaan melepaskan diridengan mena3kan mereka bertanggungjawab mengedarkan pekeliling tersebut.7+

ada masa yang sama, minat yang besar di)"kuskan kepada kedudukanwanita Muslim dalam masyarakat. ada tahun $%+:, k"ntr"@ersi mun(ul lagi dalam

k"lum di akhbar berbahasa Melayu apabila beberapa wanita di Kuala 8umpurmendapati pekerjaan sebagai pengatur huru) di pejabat per(etakan. Menurutwartawan Muslim di Malay T!i$une-

K"ntr"@ersi ini menarik namun malangnya pendebat lebih banyakmenyerang indi@idu berbanding menawarkan hujah dan pemikiranyang mentap untuk meny"k"ng atau pun men"lak subjek yangdidebatkan.71

Kelihatannya pergerakan pembebasan wanita di 6r"pah telah mulamempengaruhi masyarakat Asia dan 9wanita Muslim di !urki, di A)ghanistan, diarsi, malah di wilayah "rt"d"k Islam seperti di Syria dan Mesir telah mula

mengambil ("nt"h perkembangan di 6r"pah. Mereka ialah para d"kt"r, peguam, jurutera wanita dan terkini dilap"rkan se"rang wanita !urki telah diberikankedudukan engarah dalam pembangunan perdagangan.9 &amun di Malaysiawanita Muslim hanya melibatkan diri dalam pr")esyen perguruan.

Wartawan Muslim di Malaya T!i$une merupakan peny"k"ng pergerakanpembebasan wanita kerana bukan sahaja ditulis 9untuk se"rang wanita Muslimyang keluar sek"lah dan menjadi pengatur huru) di pejabat per(etakan tidaksepatutnya mengejutkan Muslim,9 beberapa bulan selepas itu sistem purdah jugadijadikan subjek penulisannya. Merujuk kepada ersidangan Wanita Seluruh Indiayang diadakan pada ebruari $%+= di 2elhi, dinyatakan bahawa Yang Mulia Ibu#'egum77 'h"pal-

7+ "Musli% 4asting" dalam Malay T!i$une, ++ Mei $%+=. 8ihat juga "Te Ha!i Raya 6ate Muddle" di Malay T!i$une, +1Mei $%+= dan "Moa%%edan #d*iso!y 7oa!d Re&udiates 8i!cula!" dalam Malay T!i$une, + *un $%+=.

71 "Musli% Ladies and +%&loy%ent" dalam Malay T!i$une, $ &"@. $%+:.

77 'egum adalah gelaran kepada wanita Muslim yang berkedudukan tinggi di beberapa negara seperti India dan

akistan, berasal daripada kata 'egim di !urki. # penterjemah.


16/21

... tidak dina3kan )akta bahawa perintah tegas untuk berpurdah dikalangan Muslim tidak membentuk sebahagian daripada kewajibanberagama bagi mereka. Sebenarnya ia diasaskan kepadapertimbangan setempat dan tidak tegas sebagaimana di sesetengahnegara Islam yang lain. *ika sistem dim"delkan semula menurutkeunikan persekitaran dan diletakkan pada kemunasabahan yang

sepatutnya, kebanyakan kesan buruk yang ada dalam pendidikanwanita akan terluput dengan sendirinya.7>

Subjek ini kembali diperkatakan pada tahun $%1 dan tahun $%11. enulis tersebutmengekalkan sikap neutral terhadap dua jalur pemikiran pada tahun $%17E danpada tahun $%11, dengan banyak petikan daripada artikel se"rang wanita Muslim,Saleema &""rdeen yang mengatakan purdah bukan halangan untuk maju.Artikelnya yang diterbitkan dalam Musli% Standa!d /Deyl"n0 dan Musli% Re*ie/8u(kn"w0 berkata, antaranya-

GurdahG tidak bermaksud wanita mesti dik"ngk"ng dalam rumahnya.GurdahG hanyalah pakaian nipis untuk menutup muka dan membantu

mereka menghindari pandangan berna)su dan mer"sakkan.7:

2an dia menambah-

GKe(antikanG adalah seperti magnet. Meskipun ia b"leh dianggapsebagai satu ketentuan hadiah daripada !uhan, ia perlu ditakuti lebihdaripada api yang marak tidak terkawal justeru ia mesti dilitupi.D"nt"h paling mudah b"leh dilihat dalam sejarah di mana ia menjadiejen utama kehan(uran dan kemusnahan 6mpayar yang hebat.

Ia memberikan amaran tegas dalam era berbe4a di dunia tentang sisakehan(uran dan kebinasaan yang mengejutkan kepada banyakkeluarga dan masyarakat. urdah dapat memalingkan pengulangan

tragedi ini.

Islam tidak melihat ke(antikan dengan pandangan yang prejudis. Islammen(adangkan penggunaan sutera dan emas untuk dipakai "lehwanita. Sudah tentu dengan memakai purdah semata#mata tidak(ukup untuk melindungi se"rang wanita daripada perangkap yangbanyak dalam kehidupan ini, namun tidak b"leh dikatakan ia adalah)akt"r utama untuk bertindak meng"ngk"ng mereka dalammemastikan ker"sakan tidak berlaku.

Kemudian pada tahun yang sama subjek ini kembali dikemukakan, kali ini denganpetikan pengumuman "leh ermaisuri S"uriyya berkenaan purdah iaitu G!idak ada

ayat al#;uran yang menggesa pemen(ilan wanita.9 Kali ini ia menimbulkan reaksibalas daripada beberapa Muslim setempat di mana serangan terhadap kenyataanermaisuri S"uriyya dimuatkan dalam akhbar berbahasa ?rdu dan wartawan yangsama diminta berlaku saksama dan 9menyatakan sisi lain pers"alan ini, keranaterdapat kemungkinan Muslim setempat dikelirukan tentang subjek membenarkan

7> "Te Pu!da Syste% 6enounced" dalam Malaya T!i$une, $E Ma( $%+=.

7E "Te Pu!da P!o$le%" dalam Malaya T!i$une, += &"@. $%1.

7: "Pu!da 2o 7a! to P!og!ess" dalam Malaya T!i$une, $: *un $%11.


17/21

wanita keluar tanpa melitupi wajah dan juga tangan mereka.9 2ia patuh danmenulis-

Muslim "rt"d"ks mengambil ayat ke#1 dan ke#1$ GSurah An#&urG yangmenyatakan agar wanita Gmenutup tubuh mereka dengan purdahke(uali perhiasan yang memang jelas dapat dilihat dan tidak dapat

disembunyikan.G Mereka berkata sesiapa yang memba(a al#;urandengan yakin dan jujur akan mendapati ini adalah larangan kepadawanita Islam agar tidak keluar tanpa melitupi diri mereka. !radisi yangditunjukkan &abi serta ajaran dan penjelasan "leh mereka yang )ahamdengan hukum Islam menunjukkan tidak ada keraguan untuk menutupwajah apabila se"rang wanita keluar daripada rumah. Sebarangper(ubaan untuk mel"nggarkan maksudnya akan gagal kerana tradisidan juga penerangan yang ada untuk dijadikan panduan banyak dan(ukup untuk menjelaskan usaha pen(arian baru tetapi jelas merupakanlarangan terhadap kehidupan seks sejenis.G

*uga terdapat ayat al#;uran yang menyeru &abi memerintahkan

isterinya, anak#anak perempuannya dan wanita beriman untukmenutup tubuh badan mereka bagi mengelak daripada dikenali justerumereka tidak akan diserang. Ini juga menguatkan di sampingmeny"k"ng maksud ayat ke#1 dan ke#1$ GSurah An#&urG yang (ukup

jelas.

erlu dinyatakan bahawa tidak ada bukti menunjukkan subjek purdahmenjadi isu keperihatinan dalam masyarakat Melayu pada masa itu. '"leh diagak,melalui apa yang sering dibin(angkan se(ara terbuka, bahawa wanita India#Muslimdi Singapura sekurang#kurangnya dituntut untuk patuh kepada sistem purdah. *uga,hakikat bahawa media tempatan sentiasa memaparkan pandangan tradisi"nal danliberal membuktikan bahawa k"muniti India#Muslim di Singapura mempunyai

pandagan berbelah bahagi.

'erkaitan rapat dengan pers"alan purdah ialah subjek pendidikan Inggerisuntuk pelajar wanita Muslim yang mempunyai kaitan langsung dengan k"munitiMelayu#Muslim. Subjek ini dianggap (ukup penting sehingga Kelab Dres(ent StarSp"rts, ulau inang menganjurkan debat pada awal &"@ember $%+%. 7= Ia menarikminat kehadiran "rang ramai. Mereka yang meny"k"ng pendidikan Inggeris untukwanita Muslim berhujah pendidikan @ernakular dan bahasa Melayu tidak (ukupuntuk perkembangan m"ral dan intelektual, dan pendidikan di rumah juga, sangatbergantung kepada ibu dan setakat ini ia gagal memberikan pelajar wanita apayang diperlukan apabila men(e(ah usia akil baligh. Akibatnya, apabila berkahwinmereka tidak tahu bagaimana menguruskan rumah dan membesarkan anak. Katamereka, 9pelajar wanita didiamkan terkurung di dalam bilik dan dikawal ketatsehingga apabila keluar mereka kelihatan kek"k.9

endidikan bahasa Inggeris akan menangani kekurangan ini. amai wanitayang mati muda semasa melahirkan anak kerana men"lak daripada bertemu d"kt"rbagi membantu pr"ses kelahiran. Wanita !urki dan India telah mula pergi ke negara'arat untuk belajar. Wanita tempatan tidak patut dina3kan peluang ketika

7= "+nglis +ducation of Malay Gi!ls" dalam Malaya T!i$une, $> &"@. $%+%.


18/21

pendidikan 'arat 9berada di depan mereka.9 Se"rang pengu(ap yang men"lak ideaini dipetik berkata-

'ahaya pendidikan Inggeris ialah apabila ia dipelajari mereka akanmula ber3kir mereka adalah "rang putih dan menuntut kebebasan.Kesannya ialah mun(ul kumpulan yang tidak berpuas hati menuntut

untuk memerintah dan sebagainya yang tidak masuk akal. entinguntuk memelihara pendidikan @ernakular bagi melanjutkan aspirasinegara ini.

Menghantar pelajar wanita ke sek"lah Inggeris adalah ke(elakaan.Adalah mudah untuk guru#guru menimbulkan rasa tidak puas hatidengan persekitaran lama dan menjadikan mereka ingin mendapatkansesuatu yang lebih baik daripada apa yang sedia ada. &amun apabilatiba masa untuk memenuhi tuntutan budaya daripada mereka yangber3kiran pendidikan Inggeris, guru#guru tidak akan dapat membantudan jiwa yang k"s"ng akan membawa pelajar wanita ini mendapati adarasa tidak selesa di rumah dan masyarakat mereka yang dilihat

terkebelakang.

Keputusan perdebatan itu memihak kepada kumpulan pen(adang meskipun yangmengemukakannya mengikuti pendidikan Inggeris.

&amun wartawan Muslim di Malaya T!i$une menunjukkan simpati kepadapen(adang. 2alam k"mennya berkenaan subjek tersebut beberapa tahunkemudian, dia menulis-

Status wanita dan hak mereka dalam Islam adalah sama dengan, jikatidak lebih baik, daripada lelaki. emilikan wanita sebagaimana wangatau lembu adalah budaya Arab pagan # iaitu wanita dimilikisepenuhnya "leh pelindung lelakinya. Menjadi adat mereka untuk

memberikan hadiah kepada wanita jika mereka disayangi, danmengambil balik hadiah tersebut apabila diben(i. Mereka tidakmengh"rmati kehidupan wanita sehingga mereka membunuh anak#anak perempuan yang dianggap tidak membawa keuntungan, sepertiGmanusia membunuh anak ku(ing yang banyak.G

Islam merubah semua itu. ertama sekali ia mengajar manusia bahawakedudukan wanita di sisi Allah adalah sama sebagaimana lelaki /sudahtentu berbe4a dari aspek )ungsi alamiahnya0, mempunyai p"tensiker"hanian yang sama, dan nilai yang sama di sisi !uhan.7%

&amun subjek ini kekal k"ntr"@ersi. ada tahun $%1$, ia sekali lagi didebatkan

dengan penuh em"si. Ketika itu bilangan pelajar wanita yang berpeluang mengikutisek"lah Inggeris masih sedikit, dan perlu dinyatakan bahawa, sehinggapertengahan $%1#an, terdapat dua "rang pelajar wanita belajar di K"lej erubatanKing 6dward BII di Singapura # Kamsiah M"hd. Ali dari Selang"r dan Salmah Ismaildari Kedah.

7% "Social P!og!ess and +ducation" dalam Malaya T!i$une, = April $%1+.


19/21

!erdapat lebih banyak isu dikemukakan dari semasa ke semasa dalam k"lumdi Malaya T!i$une yang menjelang dekad $%1#an telah menjadi akhbar yangberpengaruh dan tidak dibiayai "leh m"dal 6r"pah. Sebagai ("nt"h, pada awaltahun $%$%, apabila pindaan dibuat terhadap 6nakmen erundangan Muslim di&egeri Sembilan yang menyatakan 9!idak ada sesiapa yang tertakluk di bawah6nakmen ini dibenarkan semasa bulan amadhan makan antara pukul 7.1 pagi

dan E.1 petang di tempat awam atau di mana#mana tempat yang b"leh diakses"leh "rang ramai9 dan bahawa 9Sesiapa yang melanggar perintah di bawah sub#seksyen ini b"leh dikenakan hukuman...,9 wartawan Muslim akhbar ini telahmengkritik undang#undang ini dengan berkata-

2alam urusan agama, perlu ada semangat t"leransi, dan sese"rangyang (uba memberi k"men terhadap undang#undang (iptaan manusiayang menyentuh perkara agama tidak kurangnya per(aya kepadakeindahan dan kebenaran agamanya. uasa adalah salah satudaripada rukun Islam dan ia diwajibkan, dengan beberapapenge(ualian, kepada semua Muslim, sama ada lelaki atauperempuan. Meskipun ada perintah al#;uran yang mewajibkan Muslim

berpuasa selama 1 hari semasa bulan amadhan, tidak semuaMuslim berbuat demikianF untuk memaksa mereka berpuasa, palingtidak adalah satu hal yang berlebihan. 'ukan kerana mereka tidakmampu atau tidak akan melakukannya tetapi sebahagian daripadamereka merasakan kekuatan 34ikal mereka tidak dapat bertahan.>

!idak ada debat berlaku. 'ahawa penulis tersebut bukan se"rang ultra#liberaldibuktikan apabila dalam satu peristiwa lain, dia melan(arkan serangan terhadapperubahan budaya Muslim dalam urusan perkahwinan, kematian dan a(ara s"sialyang lain. "nggeng misalnya yang diambil daripada "rtugis, telah menjadi (iriumum dalam banyak a(ara s"sial yang dianjurkan "leh "rang Muslim. amaidaripada penari "nggeng ini adalah wanita yang belum berkahwin dan mereka

yang telah berkahwin la4imnya adalah penyedia makan#minum untuk keluargamereka. Sesiapa juga dari kalangan tetamu, sama ada Muslim atau bukan#Muslim,b"leh menari bersama. Menurut wartawan ini, Muslim yang terh"rmat melihatpersembahan seperti itu dengan rasa meluat.>$

2alam upa(ara kematian juga, amalan la4im telah diubah. Menurut India#Muslim, mengambil makanan di rumah di mana se"rang Muslim yang matidibaringkan bukan sahaja berd"sa, tetapi ia juga memberikan masalah dankegusaran kepada keluarga si mati. &amun di Singapura dan beberapa tempat diMalaya, amalannya berbe4a. 2i sini keluarga bukan sahaja memikirkan tentangurusan pengebumian tetapi juga penyediaan makan untuk mereka yang menghadirimajlis pengebumian tersebut. 9Ini bukan adat Islam,9 katanya, 9tetapi diambil

daripada amalan "rang#"rang Hindu dan Dina.9 'erkaitan urusan perkahwinan pula,dia menulis-

erkahwinan sesama Muslim adalah k"ntrak si@il. Mana#mana Muslim,tidak semestinya kadi atau Imam, b"leh melaksanakan perkahwinandan mengumumkan se"rang lelaki dan se"rang wanita itu sebagaisuami dan isteri. Apa yang terpenting ialah kehadiran dua "rang

> "Musli% 4asting Mont" dalam Malaya T!i$une, $ Ma( $%+%.>$

"8e!tain Local Musli% 8usto%s" dalam Malaya T!i$une, = Ma( $%+%.


20/21

sebagai saksi. !idak dihuraikan urusan perbelanjaan yang munasabah.&amun sebagaimana dalam urusan lain, begitu juga perkahwinan,sesetengah adat dan amalan adalah ikutan di banyak negara Muslim.2i India dan Deyl"n, sistem hantaran dibuat... 2i Malaya amalannyaberbe4a, dan se"rang lelaki yang mahu berkahwin perlu membayarsejumlah wang sebagai belanja, jumlahnya tergantung kepada situasi

kewangan pihak terbabit. 2alam majlis perkahwinan sebenar, makanbesar diberikan kepada tetamu di rumah pengantin lelaki danpengantin perempuan, dan pengantin dipakaikan perhiasan # pakaiandan emasF jika keluarganya tidak mampu, perhiasan ini disewa untuktujuan perkahwinan. Semua ini bermaksud perbelanjaan besar perludibuat dan la4imnya ia dibuat se(ara pinjaman. !idakkah majlisperkahwinan kita b"leh dibuat dengan belanja yang lebih ek"n"miJ

Meskipun kebanyakan ("nt"h yang diberi di sini diambil daripada penulisan se"rangwartawan, )akta penting ialah dia merupakan pengulas s"sial yang memberikan)"kus kepada subjek yang menarik minat "rang ramai sekurang#kurangnya dalamisu keperihatinan Muslim. andangannya juga penting kerana ia membantu untuk

menguatkan dakwaan di sini bahawa tidak selalu munasabah untuk melabelsese"rang atau kumpulan se(ara khusus sebagai k"nser@ati) tegar atau se"rangliberal yang (ekal. !idak kurang pentingnya realiti bahawa wujud sebuah )"rumyang membin(angkan 9Hal 6hwal Muslim9 dan pendapat yang dikemukakanmemberikan kedalaman tulen kepada dinamika masyarakat Muslim semasa.

K6SIM?8A&

Sebagaimana dinyatakan lebih awal, perbin(angan di sini (enderungbertumpu kepada &egeri#&egeri Selat /K"l"ni Mahk"ta 'ritish0, khususnyaSingapura kerana data yang b"leh didapatkan. *uga, tidak seperti di negeri#negeriMelayu, di mana raja diberikan kuasa utama berkaitan hal ehwal agama,masyarakat di &egeri Selat se(ara perbandingannya bebas justeru memb"lehkanpeluang bagi idea yang berbe4a dikemukakan. Ini tidak bermaksud p"lemik tidakdiketahui wujud di negeri#negeri Melayu, dan idea baru yang men(abar amalansemasa tidak b"leh disebarkan. 2i negeri#negeri Melayu masih mudah untuk pihakberkuasa menentukan amalan yang diterima atas nama raja. 2i &egeri#&egeri Selattidak ada Ketua Agama Islam.

Meskipun perbe4aan interpretasi d"ktrin dan perintah Islam tidak sentiasamend"r"ng berlaku keganasan, ia sentiasa sukar, jika tidak mustahil, untuk satupemikiran mempengaruhi satu pemikiran yang lain. 'erdasarkan perkembanganyang ditunjukkan antara tahun $% dan tahun $%7$, meskipun perbin(angannya

dibuat ringkas di sini, tidak munasabah untuk menyimpulkan bahawa se(araumumnya kebanyakan Muslim (enderung bersikap k"nser@ati). 'erdasarkan senari"pra#tahun $%7$, tidaklah keterlaluan untuk mengatakan perkembangan hari inimungkin lebih tepat dilihat sebagai mewakili satu kemun(ulan semulak"nser@atisme berbanding kebangkitan semula Islam yang nampaknya dapat dilihat"leh ramai yang berminat dengan subjek Islam di Malaysia. Istilah 9kebangkitansemula9 men(adangkan bahawa sebelum temp"h masa ini, sebenarnya adalahinersia apabila sukar untuk setahun berlaku tanpa ada k"ntr"@ersi berlaku dalam


21/21

masyarakat Islam setempat. 8ebih penting lagi, se(ara berterusan, usaha dibuatuntuk menganjurkan akti@iti se(ara sistematik meskipun banyak persatuan telahgagal men(apai "bjekti)nya.>+ Sudah tentu, sepanjang dekad $%1#an, Muslim sedarakan keperluan untuk terus seiring dengan perubahan. endidikan, perwakilanmajlis dan kesatuan Muslim adalah antara subjek yang tidak pernah gagal menarikminat masyarakat ramai>1 meskipun perbe4aan etnik membuktikan halangan tidak

mudah diatasi walaupun atas nama persaudaraan Islam.>7 'agaimanapun usahauntuk memperkenalkan pendekatan lebih liberal terhadap ajaran dan perintah Islamberterusan ditemukan meskipun terdapat bantahan daripada kel"mp"k tradisi"nal.Memang kel"mp"k Gpem"denanG sentiasa ke(il bilangannya. Malah dalam kesk"nLik Kaum Muda#Kaum !ua, Kaum Muda seringkali mendapati diri mereka beradadalam situasi bertahan.

enulisan tentang Islam di Malaysia pada masa kini sering mengabaikan latarbelakang sejarah yang baik. 'ukan sahaja tidak ada latar belakang pengetahuantentang apa yang berlaku sebelum erang 2unia Kedua, tidak ada usaha yangserius dibuat "leh mereka yang menulis perkembangannya pada hari ini untukmengisi kel"mp"ngan itu. !erlihat bahawa perkara terpenting untuk dibuat ialah

pemberian label. &amun jika se"rang sarjana tidak tahu apa yang berlaku padamasa lalu /bukan terlalu jauh tetapi yang terdekat0, paling buruk mereka mungkinmemulakan penulisan dengan andaian yang salah, dan bagaimanakah dengan itumereka dapat menganalisa perkembangan semasa se(ara bermaknaJ

>+ 8ihat "Musli% and Tei! 8lu$s" dalam Malaya T!i$une, $7 Sept. $%+:.

>1 8ihat misalnya, 9Malay Re&!esentation. Resolution of Mosle% #ssociation" dalam Malaya T!i$une, $= Sept. $%+7F

"Te Local Musli%s and 9nity" dalam Malaya T!i$une, = Sept. $%+:F "4!ictions #%ong Local Moa%%edans" dalamMalaya T!i$une, ++ *un $%+=F "Re&!esentations #gain #!gued" dalam Malaya T!i$une, = *un $%+=F 9Malays andGo*e!n%ent Se!*ice. #!e Tey Gi*en P!efe!ence" dalam Malay T!i$une, $% Okt. $%+=F "#do&tion of ;este!n8usto%s" dalam Malay T!i$une, += 2is. $%+=F "Malays and +nglis +ducation" dalam Malay T!i$une, $= *an. $%+%F"+ducation of Musli% 7oys" dalam Malay T!i$une, 7 April $%+%F dan "Ra7 erpe(ahan serius berlaku selepas erang 2unia ertama apabila India#Muslim dan "rang Melayu di Singapuramahukan perwakilan di dalam Majlis erundangan &egeri#&egeri Selat. ada tahun $%+7, M"hamad 6un"s Abdullahtelah dilantik dan pada tahun $%+E, "rang Melayu terus menubuhkan Kesatuan Melayu Singapura yang men"lakkeahlian daripada kaum Arab dan India meskipun mereka Muslim. erpe(ahan ini telah merebak ke bahagian lain diMalaya. India#Muslim mula bekerja lebih rapat dengan "rang India berbanding "rang Melayu.

islam di malaysia sebelum tahun 1941

Documents