Nama: Liow See Yeng

No i.c: 900109-12-6090

Opsyen: Pendidikan Prasekolah

Kumpulan: pismp sem 1 2011

Nama pensyarah pembimbing:

EN. MOHD. HAIRUDIN BIN AMIN

Tarikh serahan: 28 FEBRUARI 2011

Pendahuluan

Setiap tamadun yang muncul mempunyai sifat-sifat, pencapaian-pencapaian

dan keunikan yang tersendiri. Namun demikian, ia tidak bermakna sesebuah

tamadun itu tertutup dan tidak menerima pengaruh luar sebaliknya terdapat interaksi

1

yang berlaku antara tamadun. Proses interaksi bermula dengan proses

pembudayaan yang mengintegrasikan masyarakat berbilang ras atau etnik. Melalui

proses interaksi antara budaya, maka terbentuk interaksi peringkat tamadun.

Interaksi antara tamadun ini berlaku di peringkat nilai, idea, institusi dan

insan. Ia berlaku sepanjang sejarah. Interaksi ini melahirkan kesan-kesan positif dan

negatif. Interaksi antara tamadun berlaku melalui proses yang tertentu dan juga

dengan pelbagai cara yang berbeza. Interaksi antara tamadun ini terjadi kerana

wujudnya sifat toleransi yang tinggi dan sikap saling menghormati antara sesebuah

tamadun dengan tamaudun yang lain. Sifat terbuka sesebuah tamaudn ini memberi

peluang kepada berlakunya percambahan pemikiran dan budaya serta

memperkayakan lagi tamadun tersebut dalam pelbagai aspek. Hal ini dapat

mengelakkan sesebuah tamadun itu daripada menjadi beku dan jumud yang

akhirnya boleh meruntuhkannya.

INTERAKSI ANTARA TAMADUN

Kesan Positif

2

Interaksi antara Tamadun Islam, Yahudi dan Kristian semasa zaman

kemunculan Islam di Tanah Arab telah memberi beberapa kesan positif. Dalam

Perlembagaan Madinah (Sahifah Madinah) yang digubal oleh Nabi Muhammad

(saw), di Madinah hak-hak orang Kristian dan Yahudi serta penganut-penganut

agama lain telah diberi perlindungan. Mereka telah diberi kebebasan mengamalkan

tuntutan agama mereka tanpa sebarang gangguan baik daripada Nabi Muhammad

(saw), ataupun umat Islam yang lain. Hal yang sama telah diikuti oleh pemerintah-

pemerintah Islam zaman Khulafa al-Rasyidin, Bani Umayyah, Abbasiah, Uthmaniah

dan kerajaan-kerajaan Islam di India. Malah dalam beberapa buah kerajaan Islam,

individu-individu Yahudi dan Kristian telah mendapat kedudukan tinggi dalam

pentadbiran, contohnya dalam kerajaan Abbasiah, tokoh-tokoh intelektual Yahudi

dan Kristian telah memberikan sumbangan mereka dalam penterjemahan buku-buku

Greek ke dalam bahasa Arab. Begitu juga di Andalusia (Sepanyol), muncul ramai

penulis dan ahli intelektual daripada kalangan individu-individu Yahudi dan Kristian.

Interaksi antara Tamadun India dengan Tamadun China telah memberi

kesan positif kepada kedua-dua Tamadun. Agama Buddha disebarkan ke Negara

China melalui interaksi ini. Di samping itu, terdapat kemahiran-kemahiran lain yang

diperkembangkan, contohnya teknologi membuat gula daripada tebu dari India telah

diperkembangkan kepada orang-orang China. Bidang astronomi India turut

diperkembangkan di Negara China oleh ahli-ahli astronomi India. Beberapa

perbendaharaan kata bahasa Pali dan Sanskrit turut mempengaruhi kesusasteraan

China. Kesan positif kepada Tamadun India ialah berkembangnya teknologi

membuat kertas, bahan letupan dan penggunaan kompas dari Tamadun China ke

dalam Tamadun India. Interaksi antara Tamadun India dengan China berlaku secara

aman melalui hubungan perdagangan dan keagamaan.

Antara interaksi Tamadun Islam dengan China yang turut memperlihatkan

kesan positif ialah proses interaksi secara aman, iaitu melalui perdagangan.

Pedagang-pedagang Arab dan Parsi memainkan peranan penting dalam interaksi

ini. Hasil daripada interaksi ini terdapat komuniti Arab-Islam yang menetap di Negara

China. Berlaku perkahwinan campur antara pedagang-pedagang ini dengan wanita-

wanita tempatan. Semasa zaman pemerintahan dinasti-dinasti Tang, Sung, Yuan

dan Ming telah muncul beberapa orang tokoh Islam yang memainkan peranan

penting dalam pentadbiran. Kesan penting yang terhasil dariapda interaksi ini ialah

3

penyebaran agama Islam di Negara China yang akhirnya mewujudkan komuniti

Islam tempatan Cina. Perkembangan seterusnya menyebabkan munculnya

cendekiawan-cendekiawan Islam tempatan yang mashyur seperti Liu Zhi dan Mha

Zhu. Cendekiawan-cendekiawan tempatan ini telah mencari keselarian ajaran-ajaran

etika dan nilai Islam dengan Konfusianisme. Konsep-konsep hubungan keluarga,

ketaatan kepada kedua ibu bapa dan raja dan nilai-nilai moral yang terdapat dalam

ajaran Konfusianisme telah dijadikan landasan untuk memperkenalkan agama Islam

kepada masyarakat Cina. Kesejajaran inilah yang menyebabkan ajaran Islam tidak

mendapat tentangan daripada ahli-ahli falsafah Konfusianisme seperti yang dihadapi

oleh ajaran agama Buddha. Di samping itu, interaksi ini turut menemukan seni bina

Arab-Islam dengan seni bina China, contohnya dalam bentuk masjid-masjid di China

hari ini.

Hubungan antara Tamadun Islam dengan Tamadun Melayu telah

meninggalkan kesan yang amat ketara. Interaksi antara kedua-dua tamadun ini

berlaku secara aman, iaitu melalui perdagangan. Namun demikian kedatangan

pengaruh Islam di Asia Tenggara ataupun khususnya ke Kepulauan Melayu

dikatakan dari tiga kawasan yang berbeza, iaitu dari Arab dan Parsi, dari India dan

Negara China. Teori-teori ini telah diperbincangkan dengan hangat dan beberapa

bukti yang berkaitan telah dikemukakan oleh pendokong-pendokongnya bagi

menyokong pendapat mereka. Namun apa yang lebih penting ialah kesan yang

didapati daripada hubungan ini. Kesan yang paling menonjol ialah tersebarnya

agama Islam di Kepulauan Melayu serta munculnya kerajaan-kerajaan Islam

tempatan di Pasai, Melaka, Acheh, Johor-Riau, Brunei, Pattani, Sulu, Banten,

Demak, Tuban, Mataram dan lain-lain lagi. Tamadun Islam telah mengubah

pandangan hidup orang-orang Melayu. Ia juga turut membawa tulisan Jawi yang

berperanan penting dalam perkembangan ilmu pengetahuan di Kepulauan Melayu.

Kesan positif boleh juga dilihat pengaruhnya dari segi perundangan, kesusasteraan,

kesenian, kebendaan seperti pakaian, makanan, dan istilah-istilah Arab yang

digunakan dalam bahasa Melayu.

Interaksi antara Tamadun China dengan Tamadun Melayu turut melahirkan

kesan positif tetapi ia tidak melibatkan pemikiran dan falsafah sebaliknya melibatkan

kemahiran dan teknologi serta kebendaan. Tamadun China membawa teknologi

membuat gula daripada tebu ke Kepulauan Melayu, contohnya di Jawa. Begitu juga

4

kemahiran dalam perusahaan sutera, membuat tembikar serta pertukangan logam.

Di samping itu,, terdapat juga beberapa jenis makanan masyarakat Cina yang

diperkenalkan kepada masyarakat Melayu seperti tauhu, kicap, taugeh dan

sebagainya. Interaksi antara Tamadun China dengan Tamadun Melayu berlaku

melalui dua cara, iaitu secara aman dan secara konflik peperangan. Interaksi secara

aman berlaku melalui aktiviti perdagangan, emigrasi dan hubungan diplomatik,

contohnya kemuncak hubungan diplomatik Negara China dengan Kepulauan Melayu

ialah zaman Kesultanan Melaka. Manakala hubungan yang bercorak konflik

peperangan berlaku semasa pemerintahan Dinasti Yuan/ Monggol (1279-1368

Masihi) yang pernah menyerang Myanmar (Kemboja) dan Jawa pada abad ke-13

Masihi.

Kesan positif daripada interaksi antara tamadun ini juga boleh dilihat pada

hubungan antara Tamadun China-Jepun. Tamadun China telah menyumbangkan

beberapa perkara penting ke dalam Tamadun Jepun. Sumbangan yang penting

ialah dari segi agama dan tulisan. Agama Buddha dari Negara China telah

dikembangkan dalam Tamadun Jepun. Ajaran-ajaran Buddha ini telah diasimilasikan

dengan agama asal orang Jepun, iaitu agama Shinto. Walaupun asimilasi ini berlaku

tetapi ia tidak mengubah identiti ajaran Buddha. Kuil-kuil Buddha telah didirikan di

Jepun. Agama Buddha telah mencapai zaman kemuncak semasa zaman Nara dan

Heian. Di samping agama, tulisan adalah satu lagi kesan penting yang dibawa oleh

Tamadun China ke Jepun. Tulisan Cina telah menjadi asas kepada pembentukan

tulisan Jepun, iaitu Hiragana dan Katakana. Pengaruh tulisan Cina telah memainkan

peranan kepada perkembangan intelektual dan kesusasteraan dalam Tamadun

Jepun. Di samping dua kesan positif yang penting ini, Tamadun China turut

meninggalkan pengaruhnya ke atas upacara-upacara tertentu di Jepun, contohnya

upacara-minum teh, seni taman, serta struktur pembinaan bandar. Ajaran falsafah

Konfusianisme dari China turut diasimilasikan dalam Tamadun Jepun. Ajaran

Konfusianisme yang memberi penekanan kepada institusi keluarga telah

memantapkan lagi institusi keluarga Jepun. Manakala, konsep mandat dari syurga

telah memperkukuhkan lagi kedudukan Maharaja Jepun yang dipercayai berasal

daripada keturunan Dewi Amaterasu. Interaksi antara Tamadun China dan Jepun

telah berlaku secara aman dan asimilasi Tamadun China dalam Tamadun Jepun

telah memperkukuhkan identiti Tamadun Jepun.

5

Kesan Negatif

Di Eropah, misalnya hubungan antara orang-orang Kristian dengan Yahudi

telah mengalami kemerosotan sejak awal lagi. Kesan daripada hubungan yang tidak

baik ini menyebabkan berlakunya pembunuhan orang Yahudi secara beramai-ramai

pada abad ke-9 dan ke-18 Masihi. Perkara ini berlaku akibat daripada faktor-faktor

perbezaan agama, ketidakseimbangan ekonomi dan sosial.

Begitu juga halnya dengan hubungan orang-orang Islam dengan Kristian

dalam Zaman Pertengahan di Eropah. Pemerintah-pemerintah Kristian di Eropah

telah bertindak melancarkan beberapa siri peperangan ke atas orang-orang Islam

yang dikenali sebagai Perang Salib. Peperangan tersebut telah mengorbankan

ramai penganut Islam dan Yahudi. Peperangan ini turut dicetuskan oleh faktor-faktor

perbezaan agama, ekonomi dan politik.

Di India juga, hubungan antara penganut Islam dengan Hindu sentiasa

berada dalam keadaan tegang. Terdapat peristiwa-peristiwa yang mana orang-orang

Islam dibunuh dan masjid-masjid dimusnahkan oleh raja-raja India yang beragama

Hindu. Keadaan yang sama juga berlaku kepada penganut-penganut agama Hindu

dan kuil-kuil Hindu yang dimusnahkan oleh pemerintah-pemerintah Islam.

Contohnya, raja-raja Islam dalam Kesultanan Delhi telah mengharamkan pembinaan

kuil-kuil yang baru, mengharamkan upacara mandi suci di Sungai Jamuna,

mengharamkan upacara sati dan lain-lain lagi.

Dalam hubungan antara Tamadun India dengan Tamadun China juga kita

dapat melihat wujudnya konflik terutama semasa agama Buddha mula

diperkenalkan ke dalam masyarakat Cina pada zaman pemerintahan Dinasti Han

Timur. Kemasukan agama tersebut telah mendapat tentangan cendekiawan

Konfusianisme yang amat berpengaruh dalam pentadbiran Dinasti Han. Sami-sami

Buddha telah dikurung dan kuil-kuil Buddha dimusnahkan untuk menghalang

perkembangan agama tersebut.

Kesan negatif turut berlaku dalam hubungan antara Tamadun Islam dengan

Tamadun China. Contohnya pada tahun 751 Masihi, tentera Islam di bawah

pimpinan Ziyad bin Salih telah mengalahkan angkatan perang China yang dipimpin

oleh Kao Hsien –chih sedangkan pada masa tersebut kerajaan Islam Abbasiah

6

mempunyai hubungan diplomatik dengan kerajaan Tang di Negara China.

Permusuhan antara orang Islam dengan orang Cina juga dicetuskan oleh rasa tidak

puas hati terhadap pencapaian ekonomi pihak yang bertentangan. Contohnya, pada

abad ke-8 Masihi penduduk Han di tenggara Negara China telah mewujudkan

permusuhan dengan orang Islam kerana iri hati terhadap kemewahan yang dinikmati

oleh orang Islam yang kebanyakannya terlibat dalam aktiviti perdagangan. Pada

tahun-tahun 758 Masihi dan 876 Masihi telah berlaku pemberontakan-

pemberontakan yang menyebabkan ramai orang Islam dibunuh dan melarikan diri

dari Canton. Pemberontakan pada tahun 876 Masihi bukan sahaja bersifat anti-Islam

tetapi juga anti orang asing. Pemberontakan ini menyebabkan lebih kurang 120 000

hingga 200 000 orang asing telah dibunuh termasuk orang Islam. Kesan daripada

peristiwa tersebut menyebabkan ramai orang Islam telah melarikan diri dari China

dan berhijrah ke Asia Tenggara terutamanya di Palembang dan Kedah. Hubungan

orang Islam dengan penduduk tempatan China turut terjejas semasa pemerintahan

Dinasti Ching yang memberi keutamaan kepada pengukuhan ajaran Konfusianisme.

Orang Islam mendapat layanan yang tidak adil daripada pemerintah Ching. Rasa

tidak puas hati penganut-penganut Islam disokong pula oleh perkembangan

pengaruh gerakan Kaum Muda ataupun Wahabi di kalangan orang Cina Islam. Rasa

tidak puas hati orang Islam telah menyebabkan berlakunya beberapa siri

pemberontakan semasa pemerintahan Dinasti Ching, iaitu Pemberontakan Sinkiang

I (1756 Masihi), Pemberontakan Kansu (1781 Masihi), Pemberontakan Yunan

(1850-68 Masihi), Pemberontakan Shensi dan Kansu (1862 Masihi) dan

Kebangkitan Sinkiang (1864-77 Masihi).

Faktor Yang Mempengaruhi Hubungan Antara Tamadun

Kepimpinan merupakan faktor penting yang mempengaruhi interaksi antara

tamadun. Interaksi antara tamadun dapat berlaku dalam suasana aman apabila

terdapatnya seorang pemimpin atau raja yang bersikap toleran dan adil. Sebaliknya

7

seorang pemerintah atau raja yang zalim dan tidak mempunyai sifat toleran akan

menyukarkan interaksi antara tamadun.

Dalam mengkaji interaksi antara tamadun kita menemui banyak contoh

pemimpin atau raja yang mempunyai sikap toleransi. Nabi Muhammad (saw)

contohnya ialah seorang pemimpin yang mempunyai sikap toleransi yang tinggi.

Baginda tidak menyekat kegiatan agama penganut-penganut Yahudi dan Kristian

semasa pemerintahan Islam di Madinah sebaliknya hak mereka telah dilindungi

secara perundangan. Hal yang sama berlaku semasa zaman pemerintahan Khulafa

al-Rasyidin dan kerajaan-kerajaan Islam selepasnya. Dalam orang raja daripada

kerajaan-kerajaan Islam seperti Ghaznawi, Delhi dan Moghul telah bersikap toleran

kepada penganut agama Hindu dan penganut-penganut agama lain. Malah sultan-

sultan daripada kerajaan Islam turut melantik pegawai-pegawai daripada kalangan

penganut Hindu, contohnya, semasa pemerintahan Masud dalam kerajaan

Ghaznawi, beliau telah melantik Tilak seorang jeneral beragama Hindu sebagai

pemerintah Wilayah Punjab. Kemuncak kepada sikap toleran ini ditunjukkan oleh

Akbar Agung (1556-1605 Masihi), iaitu salah seorang raja Moghul. Dasar

pemerintahan baginda tidak mendiskriminasikan antara penganut-penganut Islam

dengan penganut –penganut Hindu dan agama lain. Cita-cita baginda adalah untuk

menyatupadukan rakyat India yang terdiri daripada pelbagai bangsa, agama dan

kebudayaan.

Bagi mewujudkan satu ikatan yang kuat dengan daerah-daerah jajahannya,

baginda telah menggalakkan perkahwinan politik antara putera-putera dan

kerabatnya dengan kerabat diraja Hindu. Baginda sendiri telah mengahwini puteri

Raja Bhagwan Das. Sementara puteri Raja Marwar dikahwinkan dengan puteranya

Jahanghir. Bagi baginda, agama bukanlah pemisah antara dua kelompok

masyarakat terbesar di India, iaitu masyarakat Islam dan orang-orang Hindu. Bagi

mendapat kefahaman semua agama, baginda telah mendalami semua agama.

Akhirnya, baginda telah mewujudkan satu agama baru hasil gabungan doktrin

kesemua agama yang dipelajari oleh baginda, iaitu agama Islam, Zoroaster, Hindu,

Jain dan Kristian. Agama tersebut dikenali sebagai Din-Illahi (Kesatuan Ketuhanan)

yang diumumkan oleh baginda pada tahun 1581 Masihi. Walaupun tindakan baginda

ini dilihat sebagai kemuncak toleransi seorang pemimpin tetapi sikap ini telah

mendatangkan padah kepada baginda kerana penyatuan ajaran ini menyebabkan

8

Akbar dianggap telah merosakkan semua agama tersebut. Tindakan Akbar

mendapat bantahan daripada alim ulama Islam, sami-sami Hindu dan Buddha serta

paderi-paderi Kristian, Zoroaster dan golongan agama Majusi. Agama baru ciptaan

baginda ternyata tidak mendapat sambutan.

Dalam interaksi antara Tamadun India dengan China, raja-raja China dari

Dinasti-dinasti Wei Utara, Han dan Tang telah menyumbangkan peranan penting.

Raja-raja Wei Utara dan Tang terutamanya telah memberi peluang kepada

perkembangan agama Buddha yang datang dari India. Semasa zaman

pemerintahan Dinasti Tang, aktiviti penterjemahan kitab-kitab Buddha telah berlaku

secara aktif.

Bagi interaksi antara Tamadun China dengan Tamadun Jepun, peranan

putera Shotoku Taishi (593-622 Masihi) tidak dapat diremehkan. Baginda telah

berperanan mengembangkan agama Buddha, iaitu elemen penting daripada

Tamadun China yang meresap ke dalam Tamadun Jepun. Beliau ialah wali pertama

agama Buddha di Jepun.

Di samping sikap toleransi pemimpin yang menjadi penggalak kepada proses

interaksi antara tamadun terdapat juga pemimpin yang bersikap zalim dan tidak

mempunyai toleransi sehingga mewujudkan konflik di kalangan masyarakat. Dalam

interaksi antara Tamadun Islam dengan Hindu di India kita dapati beberapa orang

raja Islam seperti Sultan Shamsuddin Altamish (1211-36 Masihi), Sikunder Lodi

(1489-1517 Masihi) dan Aurangzeb (1658-1707 Masihi) yang bertindak keras

terhadap penganut-penganut Hindu. Mereka bertindak mengharamkan beberapa

upacara keagamaan Hindu, memusnahkan kuil-kuil dan patung-patung Hindu.

Manakala, dalam interaksi antara Tamadun India dengan Tamadun China

juga kita dapati terdapat di kalangan pemerintah China yang tidak bersikap bertolak-

ansur, contohnya Han Wu Ti semasa pemerintahan Dinasti Han yang mengamalkan

dasar memihak kepada cendekiawan-cendekiawan Konfusianisme berbanding

dengan sami-sami Buddha.

Faktor kedua yang turut mempengaruhi interaksi antara Tamadun ialah sikap

golongan agama seperti sami, paderi dan alim ulama. Lazimnya golongan ini

9

berusaha untuk mewujudkan suasana harmoni dan memberi penekanan kepada

sifat keinsanan.

Namun demikian terdapat juga contoh-contoh yang menunjukkan bahawa

golongan agama turut mewujudkan konflik antara masyarakat yang berbeza

tamadun. Konflik ini lazimnya dikaitkan dengan perbezaan agama. Contohnya, Paus

Urban II dalam perjumpaan besar-besaran penganut Kristian di Clermont, Perancis

pada tahun 1095 Masihi telah menyeru orang Kristian agar berperang dengan orang

Islam yang dikatakan bertindak zalim ke atas penganut-penganut Kristian. Begitu

juga peranan St. Bernard dari Clairvaux dan Pope Eugene III yang memberi

sokongan moral kepada tentera Kristian agar terus mara dalam Perang Salib II.

Dalam interaksi antara Tamadun India dengan China, ahli-ahli falsafah

Konfusianisme yang berpengaruh semasa zaman pemerintahan Dinasti Han telah

menyebabkan ramai sami dan penganut agama Buddha ditangkap dan

dipenjarakan. Begitu juga semasa zaman pemerintahan Dinasti Moghul di India

pengaruh alim ulama Islam terutamanya semasa pemerintahan Aurangzeb telah

menjadi kuat. Golongan ini tidak berpuas hati dengan tindakan Akbar yang terlalu

liberal dalam hal keagamaan.

BAGAIMANA INTERAKSI ANTARA TAMADUN BERMULA?

Interaksi Antara Tamadun India dan China

10

Mengikut rekod sejarah China, interaksi Antara Tamadun China dengan India

telah berlaku kira-kira pada abad ke-2 S.M melalui hubungan perdagangan.

Hubungan ini telah dilaporkan oleh sumber-sumber China klasik. Hasil yang didapati

daripada interaksi antara kedua-dua tamaduan pada ketika itu kurang jelas.

Penyebaran agama Buddha ke Negara China pada masa pemerintahan Dinasti Han

merupakan kemuncak kepada interaksi antara Tamadun India dengan China.

Ajaran Buddha sendiri ialah penghasilan daripada Tamadun India yang

disebarkan ke dalam masyarakat Cina. Oleh sebab Buddhisme muncul dalam

kerangka budaya masyarakat India, ia telah berkongsi banyak aspek kebudayaan

dengan agama Hindu dan aspek-aspek budaya India seperti kesusasteraan,

kesenian, muzik dan sebagainya. Jalan Sutera juga telah menjadi laluan kepada

para pedagang. Hal ini terjadilah satu saluran interaksi antara tamadun India dan

China. Pada kurun ke-2, telah berlaku pertembungan di antara tamadun Cina dan

tamadun India di rantau Asia Tenggara melalui aktiviti perdagangan ini.

Interaksi Antara Tamadun Islam dan India

Hubungan antara orang Arab dengan India telah berlaku sejak zaman

kerajaan Ma’in dan Saba’ (1200-115 S.M.) di Arab Selatan. Hubugan awal tersebut

ialah hubungan perdagangan. Komoditi perdagangan yang dibawa oleh pedagang-

pedagang Islam termasuklah kain, pedang dan yang paling utama ialah hasil

rempah. Pada abad ke-5 Masihi, telah terdapat petempatan orang Arab di pesisir

pantai India. Agama Islam telah bertapak di India sejak abad pertama Hijrah, namun

demikian kedudukannya masih lagi lemah.

Penyebaran pengaruh Islam di India melalui pelbagai cara. Perdagangan

merupakan cara yang paling awal dan aman. Di samping itu, pengaruh Islam juga

tersebar ke India melalui peperangan. Tentera Islam telah sampai ke kawasan

pantai Sind di India sejak zaman Khalifah Umar bin al-Khattab. Angkatan Islam telah

berusaha menawan Thana pada tahun 636-37 Masihi tetapi gagal. Semasa

pemerintahan Khalifah Uthman bin Affan, sekali lagi tentera Islam telah menyerang

Sind, iaitu pada tahun 644 Masihi melalui jalan darat. Pemimpin tentera Islam ialah

Abdullah bin Amir. Dalam serangan tersebut, Sistan dan Makran telah berjaya

ditawan. Serangan ke atas Sind dilakukan semula pada tahun 659 Masihi di bawah

11

pimpinan al-Haris tetapi peperangan tersebut dihentikan apabila beliau meninggal

dunia di medan perang pada tahun 662 Masihi. Pada abad ke-8 Masihi, tentera

Islam telah berjaya menguasai Sind semula. Tentera Islam juga berjaya menakluki

Kabul dan Lahore di sempadan India semasa zaman Umayyah. Muhammad al-

Qaisim, iaitu pemimpin perang Islam semasa zaman pemerintahan al-Walid telah

memainkan peranan penting dalam usaha penaklukan ke atas India. Beliau telah

berjaya menakluki kawasan-kawasan penting di India seperti Debal/Dewa/Daibul

(Pelabuhan bagi Sind), Dahir, Rawar, Brahmanabad, Aror dan Multan.

Selepas Muhamad al-Qasim meninggal dunia semasa zaman pemerintahan

Khalifah Sulaiman usaha-usaha penaklukan India oleh tentera Arab-Islam telah

berhenti. Walaupun usaha-usaha penaklukan India dihentikan tetapi orang-orang

Arab yang menetap di Multan kemudiannya telah menubuhkan sebuah kerajaan

Islam. Penaklukan Islam ke atas India kemudiannya telah dilakukan oleh

pemerintah-pemerintah keturunan Turki dan Parsi-Islam.

Operasi ketenteraan tersebut telah memberi peluang kepada kemunculan

beberapa buah kerajaan Islam di India. Antara kerajaan tersebut ialah kerajaan

Ghaznawi (997-1150 Masihi), Kerajaan Ghori (1155-1206 Masihi), kesultanan Delhi

(1206-1351Masihi) dan kerajaan Moghul (1526-1857 Masihi).

Interaksi Antara Tamadun Islam dan India

Hubungan orang Arab dengan Negara China telah berlaku sejak abad ke-3

Masihi apabila dilaporkan bahawa telah ada utusan Parsi yang pertama dihantar ke

istana kerajaan Wei. Orang Arab menggunakan dua laluan penting untuk ke Negara

China, iaitu melalui jalan sutera darat yang merentasi Khurasan, Samarqand,

Xinjiang hingga ke Peking dan juga jalan laut yang digunakan pada abad ke-5

Masihi merentasi Laut Arab ke Benua ‘Kecil India’, Kepulauan Melayu hingga ke

Canton di tenggara China. Dalam catatan-catatan China mengatakan bahawa kapal-

kapal China telah pun sampai di Teluk Parsi dan berdagang di pelabuhan Siraf pada

abad ke-5 Masihi. Menjelang abad ke-7 Masihi, ramai orang Arab yang membuat

petempatan di daerah-daerah di tenggara China seperti Kwang Cho (Canton),

Chang Chow dan Chuan Cow.

12

Hubungan perdagangan antara Tanah Arab dengan Negara China menjadi

semakin rancak pada abad ke-8 Masihi melalui jalan darat dan laut. Pedagang-

pedagang Arab dan Parsi telah mendirikan masjid di Guangzhou dan Guanzhou.

Walaupun terdapat usaha-usaha mengembangkan Islam di Negara China berlaku

pada abad ke-8, tetapi ia hanya berjaya selepas beberapa abad kemudian, iaitu

dengan usaha beberapa orang tokoh Muslim tempatan Cina seperti Wang Daiyu, Ma

Zhu, Liu Zhi dan Ma Dexin.

Namun begitu, hubungan antara Tamadun Islam dengan Tamadun China adalah

bermasalah, contohnya pada tahun 751M, di mana Panglima Ziyad bin Saleh telah

menyerang Negara China sedangkan pada masa itu hubungan baik wujud antara

Empayar Abbasiyah dengan Dinasti Tang. Masalah cemburu dengan kemakmuran

orang Islam di Negara China pada zaman Dinasti Han dan masalah perbezaan

agama juga menyebabkan berlaku pemberontakan dan penghijrahan orang Islam

Cina ke Asia Tenggara.

Interaksi Antara Tamadun Melayu dan China

Rekod rasmi China bertarikh 638M mencatatkan Kedah pernah menjalin

hubungan diplomatik dengan China dan para pedagang Kedah berdagang ke China.

Pada masa itu, negeri Kedah telah dijadikan sebagai pusat perhentian utama bagi

sami Buddha dari China yang belayar melalui Selat Melaka untuk India.

Selain itu, pada zaman keagungan Kerajaan Melayu Melaka, hubungan

diplomatik dengan China telah dilaksanakan agar Melaka selamat dari ancaman

musuh. Laksamana Cheng Ho membawa perutusan pengiktirafan Parameswara

sebagai pemerintah Melaka oleh Maharaja China. Untuk menjalinkan hubungan

yang baik antara dua negara, Maharaja China telah menghantar puterinya, Hang Li

Po untuk dikahwinkan dengan Sultan Mansur Syah. Kelompok yang berasal

daripada keturunan para pengiring Puteri Hang Li Po lebih dikenali sebagai “Baba

dan Nyonya” ataupun “Peranakan”. Awal abad ke-19- setelah kedatangan kuasa

British dan penubuhan Negeri-negeri Selat, berlaku pertambahan bilangan orang

Cina iaitu segolongan peniaga yang berjaya dan dikenali sebagai “Cina Selat”

ataupun Straits Chinese.

13

Interaksi Antara Tamadun China dan Jepun

Interaksi antara Tamadun China dengan Negara Jepun berlaku melalui Korea

semasa zaman Raja Pakche memerintah Korea. Korea telah menerima pengaruh

China sejak abad ke-2 Masihi lagi. Raja Pakche pernah meminta bantuan Jepun

untuk mengatasi pihak utara pada abad ke-2 Masihi. Penglibatan tentera Jepun

yang ramai di Korea pada masa tersebut telah menyebabkan unsur-unsur Tamadun

China yang terdapat dalam budaya Korea telah meresapi budaya Jepun.

Pada tahun 405 masihi, Raja Pakche telah menghantar beberapa orang

penasihat ke istana Yamato. Penasihat-penasihat tersebut terdiri daripada penulis-

penulis istana yang mahir dalam tulisan Cina dan bertindak membantu kerajaan

Jepun menyediakan rekod-rekod istana. Golongan-golongan penasihat ini juga

membawa bersama mereka tukang-tukang mahir dalam peleburan logam dan lain-

lain. Tahap ini menjadi tahap penting dalam perkembangan intelektual Jepun.

Perkembangan penting berlaku pada pertengahan abad ke-5 Masihi apabila Raja

Pakche telah mengirimkan pemberian doktrin dan patung Buddha ke Jepun.

Pemberian ini telah menarik minat maharaja Jepun walaupun ditentang oleh

menteri-menterinya. Asimilasi Tamadun China dalam Tamadun Jepun telah

diperkukuh identiti oleh Tamadun Jepun.

NILAI-NILAI UNIVERSAL ANTARA TAMADUN

Dalam interaksi antara pelbagai tamadun, ia mempunyai nilai yang sama

telah berlaku pada setiap interaksi tersebut. Nilai tersebut ialah nilai keterbukaan

yang telah diamalkan oleh setiap tamadun apabila sesuatu interaksi berlaku

padanya. Prinsip bertolak ansur telah diamalkan dalam menggarap idea dari

tamadun lain. Sebagai contohnya, tamadun Yunani rela berkongsi peradaban

14

mereka yang unik dengan tamadun lain seperti India, China dan Iran. Sifat

keterbukaan bagi tamadun Islam juga menyebabkan mereka menerima idea dari

luar walaupun menapisnya terlebih dahulu, misalnya kubah masjid adalah berasal

dari seni bina Graeco-Roman.

Selain itu, nilai kesejagatan juga telah berlaku pada setiap tamadun yang

sanggup berinteraksi dengan tamadun lain. Nilai ini telah mengimbangi tamadun

dengan sifat semula jadi manusia dan mengiktiraf keistimewaan manusia. Sebagai

contoh, falsafah Yunani telah mempengaruhi serba sedikit terhadap Islam namun

begitu perbahasannya tentang falsafah dan kekuatan akal orang Yunani masih tidak

dapat menandingi peranan wahyu dalam Islam. Kesejagatan juga menunjukkan

bahawa keperluan manusia untuk hidup aman damai perlu diiktiraf oleh seluruh

tamadun manusia dan bukannya berperang sahaja untuk mendapatkan sesuatu

daripada tamadun lain.

Dari segi agama dan kerohanian, penganut Islam bertunang dan

berpaksikan kepada konsep tauhid. Asas agama Islam adalah akidah, syariah dan

akhlak. Sumber dalam tamadun Islam adalah sumber naqli iaitu sumber wahyu.

Manakala sumber sekunder pula ialah sumber aqli yang berdasarkan akal.

Keseluruhannya, aspek kerohanian (spiritual) dan kebendaan (material) dalam

agama Islam mestilah seimbang dan bersepadu untuk mencapai keredaan Allah.

Dalam tamadun China pula, orang China lebih percaya kepada konsep

ketuhanan walaupun terdapat pelbagai agama yang menjadi anutan mereka.

Antaranya ialah penyembahan roh nenek moyang, fahaman Konfusius, Daoisme

atau Taoisme dan Buddhisme. Kesemua agama ini menekankan konsep ketuhanan

dan kerohanian yang menjanjikan balasan baik bagi perbuatan baik dan sebaliknya

kecuali Buddhisme.

Bagi tamadun Hindu pula, kepercayaan Hindu menekankan konsep

ketuhanan dan kerohanian. Antaranya ialah percaya kepada ketuhanan Brahmin

(Tuhan Pencipta), Vishnu (Tuhan Pemelihara) dan juga Siva (Tuhan Pemusnah)

dalam kepercayaan mereka.

Dalam aspek institusi kekeluargaan, kita boleh mengetahui bahawa

tamadun Islam adalah berasaskan ajaran al-Quran yang memberi kepentingan

15

dalam hubungan kekeluargaan. Hubungan anak-anak dengan ibu bapa adalah

berasaskan kepada hak dan tanggungjawab. Islam menegaskan hak terhadap anak

mestilah dilaksanakan sejak anak itu di dalam kandungan. Ibu bapa

bertanggungjawab memberi pendidikan yang sempurna kepada anak-anak

merangkumi pendidikan agama dan kemahiran. Bukan hanya ibu bapa sahaja yang

mesti melaksanakan tanggungjawabnya tetapi anak-anak juga mesti melaksanakan

tanggungjawab yang menjadi hak bagi ibu bapa mereka. Anak-anak mesti membuat

kebaikan kepada ibu bapa dan tidak boleh menderhaka kepada keduanya. Ikatan

ibu bapa dan anak-anak tidak hanya diikat dengan ikatan hak dan tanggungjawab

tetapi juga diikat dengan perasaan kasih saying dan rasa hormat. Konsep keadilan

menjadi asas perjalanan sistem keluarga Islam. Penafian hak ahli keluarga adalah

bertentangan dengan konsep keadilan.

Keluarga merupakan unit asas yang penting dalam tamadun China. Ajaran

Confucius menjadi asas kepada tamadun China iaitu kepentingan hubungan kasih

saying dan hierarki kuasa yang dititikberatkan dalam ajaran tersebut. Konsep “li”

telah menekankan lima jalinan hubungan sesama manusia. Antaranya adalah

berikut:

i. Hubungan maharaja dengan rakyat.

ii. Hubungan bapa dengan anak.

iii. Hubungan suami dengan isteri.

iv. Hubungan abang dengan adik.

v. Hubungan kawan dengan kawan.

Seperti dengan tamadun Islam, anak-anak juga tidak boleh menderhaka kepada

kedua ibu bapanya, ia akan mendapat balasan jika berbuat demikian. Konsep

ketaatan yang kental kepada ibu bapa menyebabkan masyarakat Cina mengadakan

upacara mengingati nenek moyang, ini adalah bertujuan mengucapkan terima kasih

dan menunjukkan ketaatan kepada nenek moyang ataupun ibu bapa yang telah

meninggal dunia.

Selain itu, orang India pula juga mementingkan institusi kekeluargaan seperti

tamadun lain. Pembinaan keluarga mempunyai matlamat untuk membentuk sistem

sokongan yang berbentuk fizikal dan kerohanian, di samping menjadi penerus zuriat

mengikut tradisi mereka. Keluarga bersama merupakan bentuk yang paling

16

menonjol dalam sistem kekeluargaan India. Walaupun hubungan darah yang dikira

daripada anggota lelaki dariapda keluarga yang sama merupakan asas ikatan

kekeluargaan tetapi yang lebih penting ialah ikatan yang didasarkan oleh perasaan

kasih sayang dan rasa hormat.

Komuniti ataupun sistem sosial adalah unit yang penting dalam tamadun

Islam. Ikatan sesama anggota komuniti tidak hanya ditentukan oleh hubungan

kekerabatan, malah hubungan sesama agama (ukhwah) dan hubungan sesama

manusia yang merangkumi hubungan orang Islam dengan jiran yang bukan Islam.

Tamadun Islam telah menggariskan hak dan tanggungjawab individu Islam terhadap

jirannya dan peringkat-peringkat ikatannya dengan jiran tersebut. Hubungan sesama

anggota masyarakat berasaskan konsep egalitarian bermaksud sama rata. Dalam

pengertian sebenar ajaran Islam, ia tidak wujud sistem kelas dalam masyarakat, ini

bermaksud ia tidak membezakan kedudukan lelaki dan wanita. Konsep sama rata

telah membawa makna kepada kaum wanita iaitu fungsi dan peranan wanita adalah

merangkumi bidang pekerjaan yang sesuai dengan sifat kewanitaan dan fizikalnya.

Manakala bagi tamadun China pula, pembentukan komuniti Cina telah

banyak dipengaruhi oleh sistem kekeluargaan masyarakat Cina iaitu kuasa lelaki

dan bapa. Mereka lebih mementingkan sistem kekerabatan yang berasaskan

hubungan darah. Sistem kelas dalam komuniti pula ditentukan oleh tahap

pendidikan dan kemahiran. Oleh itu, orang Cina amat mementingkan pendidikan

kepada anak-anak supaya mereka mendapat layanan yang adil dan baik apabila

dewasa kelak.

Berbeza daripada tamadun lain, komuniti dalam tamadun India mempunyai

peraturan yang lebih ketat. Sistem sosial dan komuniti berasaskan sistem kasta.

Penentuan kasta seseorang adalah secara ascribed iaitu diwarisi daripada nenek

moyang. Sistem kasta turut menentukan jenis pekerjaan yang boleh dilakukan dan

layanan yang patut diberikan kepada individu tersebut dan mempengaruhi semua

aktiviti kehidupan dalam komuniti. Konsep dharma pula ditekankan dalam hubungan

sesama anggota masyarakat. Dharma menggariskan fungsi dan peraturan bagi

menentukan apa yang harus dilakukan oleh setiap anggota.

Dalam aspek etika ataupun tatasusila, syariat Islam telah mengatur

hubungan manusia dengan Allah melalui pengamalan ibadat dan hubungan manusia

17

sesama manusia melalui pelaksanaan muamalat, munakahat dan jinayat. Syariat

Islam juga merangkumi akhlak yang mulia bagi penganut Islam. Akhlak Islam

bersifat syumul iaitu meliputi akhlak dengan Allah SWT, Rasulullah SAW, sesama

manus terutamanya ibu, bapa,guru jiran dan termasuk sesama manusia walaupun

dengan bukan Islam. Demikian juga akhlak Islam termasuk dengan alam

persekitaran seperti haiwan dan tumbuh-tumbuhan. Rasulullah merupakan model

akhlak yang terbaik kepada umat Islam dan manusia seluruhnya.

Bagi tamadun China pula, Konfusius menekankan peraturan akhlak dan

peraturan kehidupan menerusi konsep Dao berasaskan 3 perkara berikut:

i. Peraturan perhubungan manusia dengan Tuhan.

ii. Peraturan perhubungan manusia dengan manusia.

iii. Peraturan perhubungan politik.

Selain itu, Konfusius juga menekankan konsep zhong yong iaitu kesederhanaan.

Segala perlakuan manusia perlulah sederhana dan tidak setuju kekerasan sebagai

jalan penyelesaian.

Dalam Hinduisme pula ia berpaksikan idea dharma (tanggungjawab) dan karma

iaitu doktrin perbuatan; baik akan mendapat balasan yang baik. Demikian juga

sebaliknya, melakukan sesuatu yang buruk akan dibalas buruk. Masyarakat perlu

mematuhi etika yang ditetapkan agar kehidupan barunya lebih baik dan mendapat

matlamat dalam mencapai mokhsa.

Persamaan dan perbezaan antara tamadun

Tamadun mempunyai dua bentuk yang penting, iaitu tamadun spiritual dan tamadun

material. Tamadun-tamadun utama di dunia mempunyai persamaan dan perbezaan

baik dalam aspek spiritual mahupun material. Persamaan dan perbezaan antara

tamadun ini boleh dilihat dalam pelbagai segi meliputi aspek-aspek teologi, etika,

pemikiran, kebudayaan dan kesenian serta pencapaian-pencapaiannya. Etika

terbahagi kepada beberapa perkara yang penting,iaitu keluarga dan

kemasyarakatan, alam sekitar, kebudayaan, idea intelektual, agama (teologi),

pendidikan dan ekonomi.

18

Teologi

Kepercayaan kepada Tuhan merupakan asas yang utama dalam Islam,

Kristian, Yahudi dan Hinduisme. Konsep monoteisme terdapat dalam agama Islam,

Kristian, Yahudi dan Hinduisme. Namun demikian manifestasi konsep monoteisme

Kristian, Yahudi dan Hinduisme adalah berbeza dengan Islam. Agama Islam,

Kristian dan Yahudi telah dikembangkan oleh nabi-nabi yang mendapat wahyu

daripada Allah (saw). Sebaliknya kewujudan agama Hindu agak kabur dan agama

ini tidak mempunyai pengasas ataupun nabi. Hubungan yang rapat antara Islam

dengan Kristian dan Yahudi dijelaskan dalam al-Quran serta penganut-penganut

agama Kristian dan Yahudi dikenali sebagai Ahl-al-Kitab. Teologi ialah aspek

tamadun spiritual yang penting bagi sesebuah masyarakat.

Sementara Buddhisme bukanlah satu doktrin agama ataupun metafizik tetapi

lebih merupakan sebuah ajaran moral dan etika. Dalam ajaran Buddhisme tidak

membincangkan mengenai konsep ketuhanan sebaliknya membincangkan perilaku-

perilaku yang sepatutnya diamalkan oleh manusia demi untuk melepasi

kesengsaraan hidup dan mencapai pembebasan diri ataupun nirvana. Oleh sebab

Buddhisme terbentuk dalam kerangka sosiobudaya masyarakat India, maka tidak

dapat dinafikan terdapat beberapa konsep Buddhisme yang dapat dicari

persamaannya dalam ajaran-ajaran Hinduisme.

Ciri-ciri persamaan antara tamadun dalam aspek teologi

Semua agama menekankan kepada konsep ketuhanan kecuali agama

Buddha yang menekankan kepada falsafah moral dan etika. Dalam ajaran

Buddhisme tiada konsep ketuhanan.

Semua agama juga mempunyai doktrin dan amalan-amalan tertentu dalam

agama yang perlu dilaksanakan oleh pengikut-pengikutnya seperti sembahyang lima

waktu, puasa pada bulan Ramadan, mengerjakan haji bagi orang Islam, upacara-

upacara tertentu bagi penganut-penganut Hindu, sembahyang di gereja bagi

penganut Kristian. Doktrin ini terkandung dalam kitab-kitab suci agama-agama

tersebut, iaitu al-Quran bagi umat Islam, Taurat bagi penganut Yahudi, Injil bagi

penganut Kristian dan kitab-kitab Ved bagi penganut agama Hindu. Aspek-aspek

19

tertentu dalam agama Islam, Kristian dan Yahudi mempunyai persamaan, iaitu

contohnya dari segi hidup selepas mati dan balasan di akhirat. Begitu juga dengan

konsep-konsep syurga, neraka, hari perhitungan dan pembalasan.

Selain itu, dalam beberapa aspek konsep-konsep Buddhisme mempunyai

persamaan dengan Hinduisme kerana Buddhisme terbentuk dalam kerangka

Hinduisme sehinggalah ianya mempunyai bentuk yang tersendiri kemudiannya.

Dalam agama Hindu dan Buddhisme terdapat konsep ‘kelahiran semula’. Konsep

‘karma’ dalam agama Hindu juga mempunyai persamaan dengan konsep ‘karma’

dalam agama Buddhisme. ‘Karma’ ialah konsep yang berkaitan dengan pembalasan

yang setimpal dengan usaha dan perlakuan manusia.

Ciri-ciri perbezaan antara tamadun dalam aspek teologi

Manifestasi ketuhanan yang berbeza dalam agama tersebut, contohnya

monoteisme dalam Islam adalah berbeza dengan konsep monoteisme dalam agama

Kristian dan Yahudi. Dalam agama Kristian, konsep trinity adalah berbeza dengan

ketunggalan Tuhan dalam Islam. Begitu juga asosiasi nabi-nabi tertentu dengan

tuhan dalam agama Yahudi dan Kristian adalah bertentangan dengan monoteisme

agama Islam yang mengaku hanya Allah (swt) Tuhan yang sebenar dan Allah (swt)

tidak boleh dikaitkan atau disekutukan dengan manusia mahupun benda. Sementara

konsep monoteisme dalam agama Hindu membolehkan tuhan digambarkan dengan

pelbagai bentuk dan penjelmaan dewa sehingga melahirkan pelbagai bentuk patung

sembahan. Kesukaran untuk memahami Hinduisme menyebabkan ramai

berpendapat bahawa konsep ketuhanan dalam agama tersebut adalah bersifat

politeisme.

Di samping itu, wujud juga perbezaan antara agama Hindu dan Buddhisme,

antaranya ialah tentang konsep reinkarnasi ataupun penjelmaan semula. Konsep ini

hanya terdapat dalam agama Hindu. Penjelmaan semula bermaksud, seseorang itu

akan menjelma semula selepas kematiannya tetapi dalam bentuk-bentuk yang

berbeza dan tidak semestinya dalam bentuk manusia. Konsep ini asalnya hanya

digunakan untuk penjelmaan semula dewa-dewa Hindu tetapi perkembangan

sejarah agama Hindu kini memperlihatkan bahawa konsep ini juga sering kali

dikaitkan dengan seseorang manusia.

20

Etika

Insititusi kekeluargaan adalah unit asas yang penting bagi semua tamadun.

Persamaan yang ada pada semua tamadun ialah semua tamadun menekankan

pembinaan nilai dan etika yang baik, ia adalah penting dalam sesebuah masyarakat

yang bertamadun. Walaupun ajaran Islam, Buddha dan Konfusian berbeza namun

pandangan hampir sama dalam membicarakan hal kekeluarga dan kemasyarakat.

Bagi agama Confucius, ia meletakkan lima hubungan asas antara manusia dengan

manusia (konsep li), iaitu anak patuh pada ibu bapa, adik patuh pada abang, isteri

patuh pada suami, murid patuh pada guru dan rakyat patuh pada raja. Agama Islam

pula menyeru kepada perkara yang sama iaitu pentingkan kekeluargaan

berdasarkan al-Quran. Mereka menegaskan bahawa hubungan anak dan ibu bapa

berdasarkan hak dan tanggungungjawab. Tamadun India juga mementingkan

institusi kekeluargaan , pembinaan keluarga India mempunyai matlamat untuk

membentuk sistem sokongan yang berbentuk fizikal dan kerohanian serta penerus

keturunan.

Manakala bagi persamaan kemasyarakatan pula, ikatan masyarakat

tamadun Islam bukan setakat sesama kerabat tetapi sesama agama dan sesama

manausia iaitu orang Islam dan bukan Islam. Penganut Islam amat mementingkan

ikatan kasih saying, bertolak ansur ketika berhubungan dalam masyarakat serta juga

mementingkan konsep sama rata antara lelaki dan perempuan. Tamadun Islam juga

tidak mewujudkan kelas hamba iaitu semua manusia adalah sama walaupun takwa

yang membezakan. Bagi tamadun China pula, pembentukan masyarakat banyak

dipengaruhi sistem kekeluargaan mereka iaitu kuasa bapa atau lelaki adalah

penting. Sistem kekerabatan berasaskan hubungan darah penting dalam

pembentukan masyarakat Cina. Sistem kelas dalam masyarakat juga ditentukan

oleh tahap pendidikan dan kemahiran. Selain itu, masyarakat tamadun India juga

memainkan peranan yang penting, ia berbeza dengan tamadun lain bahawa

masyarakat India mempunyai peraturan-peraturan yang lebih ketat. Sistem sosial

dalam masyarakat iaitu sistem kasta yang rigid dan penentuan kasta itu adalah

diwarisi oleh nenek moyang. Sistem kasta menentukan pekerjaan dan layanan

kepada individu dan ia membawa pengaruh yang ketara kepada semua aktiviti pada

21

zaman awal perkembangan tamadun Islam. Konsep dharma diberikan penekanan

penting dalam hubungan sesama anggota dalam masyarakat.

Namun begitu, ia terdapat juga perbezaan kekeluargaan dan kemasyarakatan

antara tamadun. Contohnya Islam amat menekankan tentang kasih sayang dan

hormat-menghormati dari aspek kekeluargaan. Ajaran agama-agama lain pula

menyeru untuk mewujudkan suasana harmoni dalam hubungan kekeluargaan dan

masyarakat seperti Confusius sedangkan matlamat agama Islam lebih jauh lagi

untuk mendapat keredhaan dan keberkatan Allah s.w.t.

Dalam aspek alam sekitar pula, persamaan alam sekitar antara tamadun

ialah kebanyakan tamadun bersetuju alam sekitar penting dan perlu dijaga untuk

hidup bersama dengan manusia. Pada pendapat Confusius ialah alam perlu dijaga

agar tidak menjejaskan kehidupan keseluruhan. Dalam masyarakat Jepun

tradisional pula, unsur alam perlu diberi penghormatan secara berlebihan seperti

sembah batu dan pokok dianggap sebagai kuasa ketuhanan iaitu“kami”. Tamadun

Islam juga lebih jelas tentang kepentingan menjaga alam sekitar kerana ia adalah

kurniaan Allah yang digunakan untuk faedah dan kepentingan hidup manusia.

Manakala perbezaan alam sekitar pula, ia terdapat beberapa tamadun yang

memelihara alam sekitar diberikan penafsiran pasif sehingga alam sekitar itu

disembah dan dianggap sebagai “Divine Power”

Ia terdapat persamaan kebudayaan dalam budaya makan.

Misalnyamasyarakat tamadun Islam, China dan juga India menjadikan gandum

sebagai makanan ruji mereka. Hal ini berlaku apabila setiap tamadun terpaksa

menerima pengubahsuaian apabila berlaku emigrasi dan perluasan empayar.

Namun begitu, perbezaan kebudayaan juga berlaku pada sebahagian tamadun

mengikut agama mereka. Contohnya, dalam tamadun Islam ada konsep halal dan

haram. Tamadun Islam membenarkan memakan apa saja selagi bukan makanan

dan minuman yang haram seperti daging khinzir dan arak. Bagi tamadun India pula,

penganut agama Hindu tidak dibenarkan untuk memakan daging lembu.

22

Dari segi idea intelektual juga dapat ditinjau melalui idea para intelektual

dalam tamadun masing-masing. Walaupun berbeza tamadun namun telah

menyuarakan pendapat yang sama dalam beberapa perkara penting seperti soal

kerajaan dan sistem pemerintahan. Falsafah tradisional menekankan moraliti atau

akhlak sebagai asas kerajaan. Peranan dan tanggungjawab kerajaan dijelaskan

melalui peranan dan tanggungjawab pemerintah. Raja mempunyai gelaran yang

tertinggi, sebagai seorang raja yang mulia mestilah bersikap adil dan ada akhlak

yang baik. Kun Fu Tze (Confucious) telah memperkenalkan kod 17 perkara.

Tamadun India pula memperkenalkan Kautilya. Penulis-penulis tamadun Islam

seperti al-Farabi, al-Ghazali merupakan tumupan kepada pemimpin dan kepimpinan.

Ia bersandar agama tidak boleh dipisahkan dengan politik dan berbeza dengan

sekularisme. Al Quran dan al-Hadis sebagai panduan kepada penganut-penganut

Islam. Dalam tamadun Melayu pula, rakyatnya amat setia pada raja mereka, ia telah

mewujudkan satu ungkapan iaitu ‘takkan melayu menderhaka’ pada zaman

tradisional seperti Hang Jebat. Sistem pemerintahan seperti Socrates dan Plato

(Greek dan Yunani) telah melahirkan idea sistem pemerintahan demokrasi,

perbuatan ini telah menghapuskan sistem pemusatan kuasa sebelumnya.

Selain itu, semua agama menekankan konsep ketuhanan. Contohnya agama

Islam, Kristian dan Hindusisme percaya kepada konsep monoteisme. Semua agama

itu mempunyai doktrin dan amalan yang tertentu. Yahudi, Kristian dan Islam

mempunyai beberapa aspek tertentu dan sama seperti konsep syurga, neraka, hari

pembalasan dan sebagainya. Konsep Buddihisme juga sama dengan Hinduisme

iaitu percaya pada kelahiran semula dan karma. Akan tetapi, ia terdapat perbezaan

terhadap agama Islam iaitu penganut-penganut Islam hanya percaya wujudnya satu

kuasa pencipta, manakala agama Buddha pula menolak konsep tuhan tetapi mahu

pengikutnya menghindar kemewahan dunia. Bagi agama Hindu pula, mereka

percaya kepada pelbagai dewa seperti Brahma, Vishnu dan Siva. Manifestasi

ketuhanan yang berbeza dan juga monoteisme Islam, Kristian, Hindu adalah

berbeza. Wujudnya perbezaan agama Hindu dan Buddhisme tentang konsep

reinkarnasi dan setiap agama juga ada institusi keagamaan sendiri.

23

Pendidikan merupakan aspek yang penting dalam setiap tamadun.

Pendidikan bertujuan untuk membentuk peribadi seseorang individu. Berasaskan

matlamat ini menjadikan tugas mengembangkan ilmu pengetahuan adalah suatu

tanggungjawab yang mulia. Kesedaran ini menjadikan dimensi inner being diberi

kepentingan dalam konsep pendidikan Islam, Kristian, Hindu dan agama-agama lain.

Transformasi dalaman mestilah dilakukan atau berlaku pada seseorang sebelum dia

menguasai persekitaran luarnya. Apa yang membezakan antara agama-agama

dengan tamadun tersebut ialah cara bagaimana transformasi itu berlaku dan apakah

elemen-elemen yang dipentingkan. Walau bagaimanapun, persoalan tauhid

memainkan peranan yang penting dalam trasformasi manusia dalam agama Islam.

Sebaliknya dalam ajaran-ajaran Buddha dan beberapa ajaran Hindu, trasformasi

sifat (character) dapat dicapai melalui proses mencari diri sendiri (self -discovery).

Kegiatan ekonomi dalam tamadun-tamadun awal berlangsung dalam konteks

“Moral semesta”. Oleh itu muncul konsep hak-hak kehidupan dalam ajaran Buddha

sebagaimana yang termaktub dalam salah satu daripada ajaran jalan lapan lapis.

Setiap tamadun menekankan pentingnya etika dalam menjalankan perniargaan.

Dalam ajaran Islam, prinsip yang berkaitan dengan halal dan haram mempunyai

hubungan yang rapat dengan persoalan akhlak. Hakikat ini menjelaskan bahawa

wujud kegiatan ekonomi yang boleh mempertingkatkan tahap moral manusia.

Konsep ‘wang’, laba, ganjaran, pasaran dan sebagainya sangat dipengaruhi oleh

pertimbangan-pertimbangan moral. Penipuan, riba, rasuah dan bentuk-bentuk

penyelewengan lain amat ditegah dalam Islam. Sementara Tamadun Chin yang kuat

dipengaruhi oleh falsafah Konfusianisme memberi perhatian kepada kepentingan

golongan petani. Falsafah Konfusianisme memandang rendah kepada golongan

pedagang kerana golongan ini dikatakan sentiasa terlibat dengan penipuan dan

untung yang merupakan elemen-elemen yang buruk mengikut ajaran

Konfusianisme. Dalam tamadun Eropah zaman pertengahan, kita dapati bahawa

ajaran agama Kristian amat mempengaruhi kegiatan ekonomi. Sepertimana ajaran

Islam unsur-unsur rasuah, riba dan penipuan adalah dilarang dalam ajaran Kristian.

Kegiatan ekonomi yang dijalankan juga terikat dengan konsep halal dan haram.

Institusi Keagamaan24

Agama merupakan unsur yang penting dalam tamadun. Setiap agama

mempunyai institusinya yang tersendiri, contohnya masjid dalam agama Islam, gerja

dalam agama Kristian, kuil bagi agama Hindu dan Buddha. Institusi ini memainkan

peranan penting dalam tamadun-tamadun tersebut.

Institusi-institusi ini mempunyai peranan yang sama dalam masyarakatnya.

Institusi-institusi tersebut berperanan sebagai tempat ibadah dan upacara-upacara

keagamaan tertentu. Di samping peranan tersebut, institusi-institusi ini juga

mempunyai fungsi-fungsi sosial, ekonomi dan sosial.

Masjid merupakan tempat perhimpunan penting bagi umat Islam. Dalam

tamadun Islam, aktiviti-aktiviti kemasyarakatan dilakukan di masjid. Nabi

Muahammad (saw) telah menjadikan masjid sebagai pusat pentadbiran Islam

semasa zaman pemerintahan Islam di Madinah. Baginda juga menjadikan masjid

sebagai pusat ilmu pengetahuan yang mana Baginda sendiri telah menjadikan

masjid sebagai tempat mengajar, apabila rumahnya sudah tidak dapat memuatkan

jemaah-jemaah yang belajar dengan Baginda.

Begitu juga dengan peranan gereja dalam Tamadun Barat. Gereja bukan

hanya menjadi tempat ibadat tetapi juga merupakan pusat kegiatan sosial

masyarakat setempat. Di samping itu, gereja juga memainkan peranan penting

dalam perkembangan ilmu pengetahuan di Barat. Paderi-paderi adalah golongan

cendekiawan yang menjadi guru mengajar kanak-kanak setempat. Perkembangan

inilah yang kemudiannya melahirkan sekolah-sekolah missionary yang mana

sekolah-sekolah dalam bentuk yang formal tetapi dibina dan dibiayai oleh

pertubuhan-pertubuhan agama Kristian.

Kuil dalam agama Hindu dan Buddha juga memainkan peranan yang sama.

Pada peringkat awal perkembangan kedua-dua agama ini, kuil-kuil bukan hanya

merupakan tempat beribadat tetapi juga berfungsi sebagai pusat pendidikan bagi

mengajar ilmu-ilmu keagamaan. Bagi agama Hindu, golongan Brahmin, iaitu sami-

sami Hindu adalah golongan terpelajar. Sumber-sumber ajaran agama Hindu dalam

kitab-kitab Veda, Mahabharata dan Ramayana yang ditulis dalam bahasa Sanskrit

hanya boleh difahami oleh golongan tersebut. Oleh itu, golongan memainkan

pernana yang penting dalam perkembangan pendidikan. Hal yang sama berlaku

kepada kuil-kuil Buddha yang mana sami-sami Buddha yang fasih berbahasa Pali

25

dan Sanskrit merupakan sumber untuk masyarakat memahami ajaran-ajaran

Buddha.

• Azhar Hj. Mad. Aros (2004), Tamadun Islam dan Tamadun Asia (TITAS), Selangor.

Oxford Fajar Sdn. Bhd.

26

• Bab 4, Interaksi antara Tamadun. Amanizaini (31 Julai 2010) dilayari pada 22

Januari 2011 daripada blogspot http://notapismp.blogspot.com/2009/04/tamadun-

islam-dan-tamadun-asia.html

• “Interaksi Pelbagai Tamadun” Haba (3 Desember 2008) dillayari pada 22 Januari

2011 daripada blogspot http://titas-haba.blogspot.com/2008/12/topik-3-interaksi-

pelbagai-tamadun.html

• Interaksi antara Pelbagai Tamadun (Melayu, China dan India). Hidayah 29 Oktober

2008 dilayari pada 22 Januari 2011 daripada blogspot

http://bmm222.blogspot.com/2008/10/bab-2-interaksi-antara-pelbagai.html

• “Interaksi antara Tamadun”. Muhammad Faizzudin bin Othman. (etc. al) dilayari

pada 22 Januari 2011 daripada Scribd,

http://www.scribd.com/doc/36660739/Interaksi-Antara-Pelbagai-Tamadun

• “Nilai-nilai Universal Antara Tamadun. Haba (4 Desember 2008) dilayari pada 23

Januari 2011 daripada blogspot http://titas-haba.blogspot.com/2008/12/nilai-nilai-

universal-antara-tamadun.html

• “Nilai-nilai Unversal antara Tamadun dilayari pada 23 Januari 2011 daripada scribd.

http://www.scribd.com/doc/13270162/Bab-5-Nilai-Nilai-Universal-Antara-Tamadun-

V2

• “Persamaan dan Perbezaan. Tanpa pengarang (Oktober 2008) dilayari pada 24

Januari daripada oocities

http://www.oocities.com/tamadunislam/persamaan_dan_perbezaan.htm

• Aspek-aspek persamaan dan perbezaan antara tamadun dilayari pada 24 Januari

2011 daripada scribd http://www.scribd.com/doc/29214297/Aspek-Persamaan-Dan-

Perbezaan-Tamadun

27