penglibatan sukarelawan masyarakat jepun terhadap isu alam sekitar

Proceeding of the International Conference on Social Science Research, ICSSR 2013 (e-ISBN 978-967-11768-1-8). 4-5 June 2013, Penang, MALAYSIA. Organized by WorldConferences.net 457

PENGLIBATAN SUKARELAWAN MASYARAKAT JEPUN TERHADAP ISU ALAM

SEKITAR

Artikharina binti Awang

Fakulti Sastera dan Sains Sosial

Universiti Malaya

[email protected]

Zakaria bin Mustafa

Section for Co-Curricular Courses, External Faculty Electives and TITAS (SKET)

University Malaya

[email protected]

ABSTRAK

Perkembangan pesat ledakan perindustrian di Jepun pada era 1960-an menyebabkan isu pemcemaran

alam sekitar menjadi sangat kritikal. Isu pencemaran yang berlaku di Dokai Bay, Yokkaichi, Minamata

dan pulau Teshima sebagai contoh bukan sahaja menjejaskan sumber pendapatan tetapi juga

menjejaskan kesihatan penduduk tempatan. Kesedaran penduduk tempatan untuk mula penyedari dan

prihatin kepada isu pencemaran membawa kepada satu gelombang reforamsi perubahan dari aspek

penglibatan penduduk tempatan sebagai sukarelawan, polisi kerajaan yang lebih kepada mesra

persekitaran serta penglibatan pihak industri dalam pemeliharan alam sekitar. Pihak kerajaan dengan

beberapa polisi seperti Green Technology Policy dan sebagainya dilihat sebagai satu langkah

komprehensif pelbagai pihak dalam menyatakan pendirian mengenai kepentingan memelihara alam

sekitar. Pihak industri pula berperanan unutk memastikan proses penindustrian mereka mengikut

ketetapan yang digariskan. Kajian ini akan membentangkan akan peranan penglibatan NGO dan NPO di

kalangan rakayat Jepun dalam memelihara alam sekitar. Peranan mereka sangat signifikan dalam

membantu pihak kerajaan untuk memastikan khazanah yang sedia ada ini dapat dipelihara untuk

dinikmati oleh generasi masa depan.

Keywords: Tenaga Hijau, Kempen Alam Sekitar, NGO /NPO

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1. Pengenalan

Penduduk merupakan entiti utama dalam negara dalam menentukan hala tuju pembentukan

sesebuah negara. Penduduk mempunyai hak-hak mereka yang diperjuangkan dalam menuntut

kehidupan yang lebih baik daripada kerajaan yang telah diberikan kuasa untuk memerintah daripada

penduduknya. Gerakkan penduduk merupakan sebuah kumpulan penduduk yang dibentuk dalam


menyuarakan pendapat ataupun ketidak puasan kepada kerajaan, masyarakat ataupun ke peringkat

antarabangsa. Mengikut Koichi Hasegawa dalam bukunya yang bertajuk Constructing Civil Society in

Japan; Voices of Environmental Movements, gerakkan penduduk didefinasikan sebagai:

“collective action oriented towards change that are based on grievances and discontent with the

status quo or an anticipated state of affairs”1

Gerakkan penduduk ini dibentuk untuk mencapai matlamat-matlamat tertentu sama ada untuk

mendapatkan perubahan, mendapatkan kepentingan bersama dan sebagainya sama ada dalam dalam

bentuk alam sekitar, keadilan, sosial , politik dan lain-lain lagi yang dilakukan bersama dalam kelompok

masyarakat yang mengalami masalah bersama. Didalam kajian ini kita akan melihat bagaimana

penduduk sendiri memainkan peranan yang penting dalam perubahan alam sekitar yang berlaku di

Jepun. Dilihat gerakkan penduduk yang berteraskan alam sekitar di Jepun mula aktif pada akhir tahun

1960an dan 1970an apabila pencemaran yang berlaku mula mencapai tahap serius yang berterusan

semenjak zaman restorasi Meiji lagi apabila bermulanya kegiatan industri di Jepun. Dengan aktiviti

pembuangan dan pembebasan bahan kimia berbahaya yang berrterusan berlaku pada jangka masa yang

lama, Jepun untuk pertama kalinya menghadapi masalah krisis alam sekitar yang serius.

Pada masa tersebut tidak banyak kajian yang dijalankan untuk membuktikan kegiatan industri

merupakan punca kepada pencemaran alam yang berlaku dan hanya beranggapan isu alam sekitar pada

masa tersebut merupakan masalah sosial sahaja dan pihak kerajaan tidak mengambil langkah-langkah

yang efektif dalam menyelesaikan isu pencemaran. gerakkan penduduk ini ataupun lebih dikenali

sebagai gerakkan alam sekitar ini telah memainkan peranan yang penting dalam masyarakat Jepun

dalam memandang serius isu alam sekitar dalam mengubah pandangan masyarakat dan kerajaannya

dalam memandang serius masalah pencemaran yang berlaku.

Isu-isu pencemaran alam sekitar yang berlaku di Jepun bukan sahaja menjejaskan kualiti alam

sekitar tetapi juga sumber pendapatan dan kesihatan penduduk tempatan. Antara isu pencemaran yang

paling teruk adalah pencemaran air yang berlaku di Dokai Bay akibat daripada aktiviti perindustrian

berat pada tahun 1960an, sungai Minamata akibat daripada pembuangan sisa industri pada akhir tahun

1950an, pencemaran udara di bandari Yokkachi akibat daripada pembebasan gas beracun daripada

kompleks petrokimikal dan pembuangan sisa industri di kepulauan Teshima pada pertengahan tahun

1970an. Kempat-empat kes pencemaran ini merupakan antara kes pencemaran terbesar yang berlaku di

Jepun dan juga usaha gerakan penduduk dalam mengubah pandangan masyarakat, kerajaan, pihak

industri dan sebagainya.

1 Koichi Hasegawa, Constructing Civil Society in Japan; Voices of Environmental Movements, Trans Pacific Press:

Australia, 2004. Pg. 38.


2. Isu Pencemaran Air Dokai Bay

Pada abad ke-19, Dokai Bay yang terletak di utara Kitakyushu, merupakan kawasan perairan sungai

yang kaya dengan sumber hidupan laut yang menjadi sumber pendapatan bagi penduduk tempatan di

sekitar perairannya. Kawasan perairan Dokai ini kemudiannya dibina menjadi sebuah perlabuhan pada

abad ke-20, yang menjadi sebuah pusat perlabuhan logistik bagi pengangkutan bahan industri.Yawata

Steel Works merupakan salah sebuah industri yang diuruskan dibvawah kerajaan Jepun sendiri yang

telah ditubuhkan semenjak tahun 1901 yang terletak disepanjang Dokai Bay2. Selepas penubuhan

Yawata Steel Works ini, ia telah membawa bersama perkembangan industri-industri lain dikawasan

perlabuhan tersebut. Kesannya, tahap kualiti air dikawasan perlabuhan ini mula terjejas akibat daripada

pembuangan sisa-sisa industri berat pada tahap kuantiti yang banyak. Dokai Bay yang dulunya kaya

dengan sumber perikanan telah berkurangan sehingga tiada kehidupan yang dapat hidup didalam

perairan terseut. Bermula pada tahun 1960an Dokai Bay telah dikenali sebagai ‘sea of death’3 kesan

daripada pembuangan bahan kimia yang telah menyebabkan tahap toksid yang tinggi di perairan Dokai

Bay. Semenjak penubuhan Yawata Steel Works, sumber pendapatan para nelayan mula terjejas apabila

kuantiti sumber perikanan berkurangan secara mendadak dan menjelang pada tahun 1942, hasil lautan

berkurangan sehingga tahap sifar4. Kesannya aktiviti perikanan telah terhenti dan kebanyakkan

penduduk tempatan bertukar kerja di kilang-kilang perindustrian di sekitar Dokai Bay. Sisa-sisa industri

yang dibuang kedalam Dokai Bay ini telah menyebabkan kualiti air sungai mengandungi tahap

konsentrasi cyanide, cadmium, arsenic dan mercury yang tinggi. Sebanyak 22 kilang yang dikaji untuk

mengukur jumlah bahan kimia yang dikeluarkan contohnya seperti tahap pH, cyanide, phenol, cadmium,

suspended solids (SS) dan chemical oxiygen demand (COD, mendapati 135 tan COD dan 229 tan SS

dikeluarkan oleh pihak industri dalam masa sehari5. Sisa-sisa buangan yang dibuang ini, adalah bahan

kimia yang tidak dirawat yang telah menyebabkan tahap konsentrasi toksid yang tinggi sehingga

mengakibatkan tiada hidupan laut yang terdapat di Dokai Bay.

Apabila tahap kualiti air dan sumber perikanan penduduk mula terjejas teruk dan tiada tindakab

yang diambil dari pihak kerajaan sendiri, penduduk tempatan mula mengambil inisiatif sendiri dalam

menjalankan aktiviti pemuliharaan Dokai Bay. Golongan wanita merupakan pihak yang aktif dalam

menentang aktiviti pencemaran yang berlaku di bandar Kitakyushu. Golongan wanita ini tidak membuat

tentangan secara terus kepada pihak industri tetapi melalui penyebaran kesedaran dikalangan

penduduk. pada pertengahan tahun 1960an, Tobata Women’s Association telah menghasilkan sebuah

dokumentari yang bertajuk ‘Aozora ga Hoshii’ ataupun ‘We Want our Blue Sky Back’ yang menunjukkan

2 Tetsuo Yanagi, Machiko Yamada & Manabu Suzuki, A Challenge of Water Purification in Dokai Bay, Japan. From

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0025326X99001927. Retrieved May 25, 2012. 3 The rebirth of the “Sea of Death” : History of the recovery of Dokai Bay. From

http://enviroscope.iges.or.jp/contents/76/eng/story/storyi2.htm. Retrieved May 26, 2012. 4 Ibid.

5 Ibid.


kerosakkan berlaku kesan daripada pencemaran6. Dokumentari ini disebarkan ke seluruh daerah

Kitakyushu dan memberikan kesan yang memberangsangkan, apabila terdapat usaha-usaha yang

dijalankan untuk memulihkan keadaan pencemaran di daerah Kitakyushu.

Dengan penubuhan Kitakyushu Region Labor Union, ia telah menyediakan sebuah laporan berkenan

tahap pencemaran pada tahun 19717 dan juga kerjasama daripada persatuan wanita dalam menjalankan

aktiviti kesedaran dikalangan penduduk. Manakala, Kitakyushu Bay Management Union yang

merupakan pihak yang bertanggungjawab terhadap perlabuhan tersebut telah menubuhkan Dokai Bay

Cleaning Study Group, yang bertujuan untuk menjalankan aktiviti pembersihan besar-besaran terhadap

kawasan perairan Dokai Bay. Persatuan ini telah menjalankan kajian selama tiga tahun dalam merawat

perairan Dokai Bay dengan lebih efektif tanpa menjejaskan alam sekitar. Pembahagian kerja-kerja

pembersihan ini kemudiannya ditentukan berdasarkan kepada Pollution Control Public Works Cost

Allocation Law dimana sebanyak 71 peratus (1.28 billion yen) merupakan sisa buangan dari pihak

industri dan sebanyak 29 peratus (0.52 billion yen)8 daripada pihak kerajaan dan kos pembersihan ini

dibahagikan kepada kedua-dua pihak tersebut. Pihak syarikat perindustrian juga melakukan beberapa

perubahan seperti menutup beberapa saliran sisa pembuangannya untuk mengawal tahap pengeluaran

sisa buangannya. Dengan aktiviti pembersihan dijalankan secara berterusan, tahap konsentrasi toksid

perairan Dokai Bay telah berkurangan. Hasil kerjasama daripada pihak penduduk, kerajaan tempatan,

universiti, perusahaan dan organisasi kerajaan, kualiti alam sekitar di Dokai Bay bertambah baik secara

mendadak. Dokai Bay, yang dahulunya dikenali sebagai ‘sea of death’ telah memperlihatkan kepada

peningkatan tahap kualiti perairan yang lebih baik hasil daripada pengawalan sisa buangan industri,

pembinaan sistem perairan dan juga pengurusan sisa buangan industri oleh pihak perindustrian dan

kerajaan.

Selaras dengan penubuhan Environmental Agency pada tahun 1971, Environmental Pollution

Control Bureau ditubuhkan oleh Bandar Kitakyushu bersama-sama dengan penguatkuasaan The City of

Kitakyushu Pollution Control Ordinance yang merupakan sebuah polisi alam sekitar yang lebih ketat

daripada kerajaan pusat yang merangkumi regulasi, perjanjian dan pengurusan yang lebih efektif untuk

mengelakkan isu pencemaran. Tambahan lagi, dibawah Green Kitakyushu Plan, membawa kepada usaha

gerakan alam sekitar dalam membentuk sebuah bandar yang lebih kearah mesra alam. Tindakan-

tindakan yang diambil ini adalah untuk mengelakkan pencemaran dan memelihara alam sekitar

bersama-sama dengan usaha yang dijalankan oleh penduduk member kesan yang memberangsangkan

dalam meningkatkan tahap kualiti alam sekitar bandar Kitakyushu sendiri. Organization for Economic

Co-operation and Development (OECD) telah memperkenalkan kejayaan peningkatan kualiti alam

sekitar bandar Kitakyushu di peringkat antarabangsa sebagai sebuah bandar yang bertukar daripada

6 Carin Holroyd, Local Economy and the Futureof Environmental Sustainability in Japan and Asia: Osaka and

Kitakyushu, The Asia-Pasific Journal: Japan Focus. From www. japanfocus.org/Carin-Holroyd/3844. Retrieved January 30, 2013. 7 The rebirth of the “Sea of Death” : History of the recovery of Dokai Bay. From

http://enviroscope.iges.or.jp/contents/76/eng/story/storyi2.htm. Retrieved May 26, 2012. 8 Ibid.


sebuah bandar ‘Grey City’ kepada ‘Green City’9. Selain itu, bandar Kitakyushu juga terlibat dalam

pelbagai aktiviti dalam meningkatkan tahap kualiti alam sekitar dengan menggunakan pengalaman masa

lepasnya dalam mengawal pencemaran, peningkatan penjimatan tenaga dan pengetahuan yang

diperolehi daripada pengalaman pencemaran terdahulu yang boleh digunakan oleh bandar-bandar

ataupun negara-negara lain yang mengalami masalah pencemaran yang sama.

Pada tahun 1997, Kitakyushu dipilih salah satu daripada empat bandar pertama10 dalam projek eco-

town yang mengunakan prinsip kitar semula dalam kehidupan harian seperti penggunaan semula bahan

buangan sama ada isi rumah ataupun industri. Sistem proses kitaran ini adalah untuk mewujudkan

sebuah bandar yang mengeluarkan bahan buangan pada tahap sifar yang mengumpulkan kesemua

bahan buangan dan mengasingkannya sebagai bahan mentah bagi kegunaan industri lain. Kitakyushu

eco-town dibentuk sebagai sebuah masyarakat yang menyumbang kepada sumber dan kitar semula

yang boleh memberangsangkan ekonomi tempatan dengan perkembangan industri alam sekitar ini.

Bandar ini dilengkapi dengan kompleks-kompleks industri kitar semula serta dilengkapi dengan

kompleks R&D untuk menjalankan kajian dan pembinaan terhadap teknologi alam sekitar.

Rajah 1 : Polluted Dokai Bay (1960’s) dan Recovered Dokai Bay (Present)

3. Pencemaran Udara Yokkaichi

Yokkaicchi merupakan sebuah bandar yang terletak di daerah Mie dan merupakan pusat

perindustrian yang berdekatan dengan Ise Bay. Pada tahun 1957, sebuah kompleks petroleum telah

dibina di selatan perlabuhan Yokkaichi yang dilengkapi dengan stesen kuasa minyak dan kilang-kilang

minyak terbesar di Jepun. Kompleks-kompleks ini beroperasi sepenuh masa sehingga bandar Yokkaichi

9 City of Kitakyushu, The World Capital of Sustainable Development. From

http://www.city.kitakyushu.lg.jp/english/file_0064.html. Retrieved 29 January, 2013. 10

Carin Holroyd, Local Economy and the Futureof Environmental Sustainability in Japan and Asia: Osaka and Kitakyushu, The Asia-Pasific Journal: Japan Focus. From www. japanfocus.org/Carin-Holroyd/3844. Retrieved January 30, 2013.


sendiri terkenal sebagai sebuah bandar ‘million-dollar night view’11 kerana diterangi oleh cahaya lampu

setiap malam. Oleh kerana kompleks ini menggunakan minyak mentah yang mempunyai kandungan

sulfur yang tinggi dan tidak mengaplikasikan sistem pengurusan desulfurisasi yang sewajarnya, kompleks

petroleum ini telah membebaskan sulfur dioxide melebihi tahap 100,000 tan yang telah menyebabkan

pencemaran udara dengan peningkatan konsentrasi sulfur dioxide setinggi 1 ppm12 di bandar tersebut.

Rajah 2 : The Sky Over Yokkaichi City in the 1960’s

Aktiviti pembebasan sulfur dioxide ini berterusan sehinggalah menjelang awal tahun 1960an,

terdapatnya peningkatan masalah pernafasan dan asma kronik dihidapi dikalangan penduduk yang

tinggal berdekatan dengan kompleks tersebut. ia telah menjadi satu isu masalah kesihatan di Jepun

sehingga dikenali sebagai ‘Yokkaichi Asthma’13. Penduduk mula membuat aduan tentang masalah

pernafasan yang dialami terutamnya dikalangan kanak-kanak dan juga peningkatan kadar kematian

terutama sekali mereka yang menghidap penyakit peparu bronkritis yang kronik. Oleh kerana

terdapatnya banyak laporan masalah peparu berlaku, para penyelidik terutamanya dari universiti telah

membuat kajian mereka sendiri untuk membuktikan pertalian diantara masalah pernafasan dengan

pencemaran udara yang berlaku di bandar Yokkaichi. Melalui kajian yang telah dibuat sehingga tahun

1990an, kadar kematian penduduk yang mempunyai masalah peparu berkurangan setelah tahap kualiti

udara bertambah baik selepas tahap pengeluaran konsentrasi sulfur dioxide dihadkan. Kajian ini

menunjukkan hasil yang sama dimana mengikut Yoshida, K., Oshima, M. dan Imai, M., didalam laporan

yang bertajuk Air pollution and asthma in Yokkaichi (1966), penduduk sehingga lingkungan 40 tahun

yang tinggal di enam kawasan daerah Yokkaichi, melaporkan sebanyak lima sehingga sepuluh peratus

penduduk yang tinggal dikawasan pencemaran menghidap penyakit peparu bronkritis yang kronik

11 Yokkaichi Asthma. From http://www.bookrags.com/research/yokkaichi-asthma-enve-02/. Retrieved May 25,

2012. 12 Peng Guo, Kazuhito Yokoyama, Masami Suenaga & Hirotaka Kida, Mortality and life expectancy of Yokkaichi

Atsma patients, Japan: Late effects of air pollution in 1960-70s. From http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2311286/. Retrived May 25, 2012. 13

Ibid.


berbanding dengan kurang dari tiga peratus penduduk yang mempunyai penyakit yang sama dikawasan

yang tidak mempunyai masalah pencemaran.

Dengan tahap kesihatan dan kehidupan penduduk semakin teruk dipengaruhi oleh pencemaran

udara, pihak professional mula membentuk sebuah organisasi bantuan yang terdiri daripada

professional perubatan yang mempunyai hubungan yang kuat dengan penduduk tempatan. Organisasi

ini mengadakan sesi dan seminar pendedahan dan pada masa yang sama cuba mengadakan perjumpaan

dengan kerajaan tempatan. Organisasi ini juga bekerjasama dengan organisasi yang berada di daerah-

daerah lain yang memperjuangkan kepentingan mangsa-mangsa pencemaran untuk berkongsi aktiviti,

masalah dan kerjasama dengan Environmental Agency ataupun organisasi kerajaan yang berkaitan

untuk menyelesaikan masalah pencemaran ini dengan lebih efektif. Aktiviti yang dijalanakan oleh

organisasi bantuan ini telah membawa kepada Pollution-Related Health Damage Compensation

Program, program pemuliharaan kesihatan, tindakan pengawalan pencemaran dan insiatif-inisiatif lain14

untuk membantu mangsa pencemaran mencari bukti untuk membawa kes tersebut ke pihak

mahkamah. Antara golongan professional yang membantu adalah universiti professor iaitu Yoshida

Katsumi dari Universiti Mie dan Mizuno Hiroshi dari Universiti Nagoya sebagai pakar kesihatan15. Mereka

ini menjadi pasukan siasatan kerana mereka ini berada berdekatan dengan bandar Yokkaichi dan

mempunyai kepakaran yang boleh digunakan untuk mencari bukti hubungan antara aktiviti yang

dijalankan di kompleks petrokimikal dengan penyakit asma yang dihidapi oleh penduduk Yokkaichi.

Kesannya, penduduk yang tinggal berdekatan dengan dengan kompleks tersebut telah menfailkan

saman terhadap enam syarikat di mahkamah Yokkaichi. Kemenangan yang diperolehi oleh penduduk

membawa kepada sistem pengawalan pembebasan asap yang telah dikuatkuasa semenjak tahun 1972

dan juga pembayaran pampasan kepada mangsa-mangsa yang mengalami masalah kesihatan akibat

daripada pencemaran udara. Menjelang akhir tahun 1970an, tahap konsentrasi sulfur dioxide di bandar

Yokkaichi telah menurun pada tahap yang sama seperti dikawasan yang tidak dicemari. Manakala pihak

kerajaan pula, memberikan bantuan kewangan kepada para pesakit yang dikenali sebagai public Relief-

System pada tahun 1965. Pada awalnya, bantuan ini ditaja oleh bandar Yokkaichi sendiri tetapi

kemudiannya ditaja oleh daerah Mie dan pihka industri yang bertanggungjawab terhadap isu

pencemaran yang berlaku di bandar Yokkaichi. Program bantuan ini, kemudiannya berkembang dan di

naik tarafkan kepada Pollution-Related Health Damage Special Measures Law pada tahun 1969 yang

dikuatkuasakan, empat tahun selepas penubuhannya. Berdasarkan kepada polisi ini, kesemua mangsa

yang mempunyai masalah kesihatan akibat daripada pencemaran alam sekitar daripada aktiviti

perindustrian akan diberikan bantuan kewangan dan kesemua syarikat perindustrian harus mengikuti

standardisasi pengawalan pembebasan asap dan pengurusan pemprosesan bahan fosil terutamanya

minyak fosil dan arang batu yang mempunyai kandungan sulfur yang tinggi. Semenjak penguatkuasaan

polisi ini pada tahun 1965, tiada kes masalah kesihatan yang berkaitan dengan pencemaran dilaporkan

14

The History of Japan’s Air Pollution, The Aozora Foundation. From http://aozora.or.jp/lang/english/the-history-of-japans-air-pollution. Retrieved January 30, 2013. 15

Tomohisa Sumida, Public Health Experts on Yokkaichi Asthma, Medical History in Japan. From http://www.academia.edu/1199779/Public_health_experts_on_Yokkaichi_asthma. Retrived January 30, 2013.


semenjak tahun 1988 di Yokkaichi16. Tuntutan saman yang dibuat oleh penduduk keatas syarikat

Shioyama Kombinato dan enam syarikat lain merupakan kemenangan yang di perolehi oleh penduduk

dalam mengubah dasar polisi pencemaran udara dan menjadi panduan kepada syarikat perindustrian

yang lain dalam menstandardisasikan pengurusan bahan kimia dan pengawalan tahap pembuangan sisa

industri untuk mengelakkan pencemaran berlaku.

4. Isu Pencemaran Mercury Minamata, Niigata

Pencemaran mercury yang berlaku di Jepun merupakan isu pencemaran yang paling popular kerana

ia telah mengakibatkan masalah kesihatan dikalangan penduduknya. Kes pertama berlaku di kawasan

Kumamoto pada pertenganhan tahun 1950an apabila syarikat Chisso Corperation membuang bahan

mercury kedalam Minamata Bay semenjak tahun 1932. Hasil perikanan merupakan sumber terpenting

penduduk Kumamoto yang mula menunjukkan tanda-tanda keracunan mercury yang serius dimana

keracunan mercury boleh merosakkan fungsi otak manusia yang boleh menyebabkan masalah

kekejangan, kemerosotan sistem saraf, kegagalan percakapan, kerosatan otak dan hilang kewarasan.

Pada masa ini, penduduk masih lagi tidak mempunyai pengalaman yang cukup untuk menentang

syarikat besar seperti Chisso Corperatian seperti mana yang dilakukan oleh Dr. Hajime Hosokawa yang

cuba untuk membuktikan pembuangan bahan mercury merupakan punca utama kepada masalah

kesihatan yang dialami oleh penduduk. Tetapi, usaha beliau telah ditolak oleh ahli lembaga Chisso

Corperation dan dilarang untuk menjalankan sebarang penyelidikan lagi. Aktiviti pembuangan mercury

tetap diteruskan dikawasan perairan sungai Minamata pada tahun 195817 dan telah meyebabkan

penduduk kawasan Hachimon dan Shiranui mempunyai tanda-tanda keracunan mercury yang sama.

Aktiviti pembuangan mercury di sungai Minamata hanya berhenti apabila teknik penggunaan mercury

tidak lagi digunakan dan telah disabitkan kesalahan kerana membuang bahan mercury di Minamata Bay

dan sungai Minamata dari tahun 1931 sehingga 1968. Mengikut pengukuran daripada kerajaan Jepun

seramai 2,955 orang mengidap penyakit Minamata dan seramai 1,784 telah mati akibat daripada

keracunan mercury18. Dilihat pada peringkat awal, penduduk tempatan tidak mempunyai keyakinan dan

sokongan yang kuat untuk menentang syarikat industri besar yang mempunyai pengaruh yang kuat

terutama apabila syarikat tersebut telah membawa banyak kemajuan dikawasan tersebut. Tetapi isu

Minamata amat berlainan berlaku di Niigata pada pertengahan tahun 1960an.

Isu Minamata yang kedua berlaku di sekitar kawasan sungai Agano di daerah Niigata. Tanda-tanda

keracunan mercury yang sama berlaku dikalangan penduduk terutamanya gologan nelayan. Tetapi isu

Minamata ini dapat dikesan lebih awal berbanding dengan daerah Kumamoto. Sebuah kumpulan

siasatan ditubuhkan dari Niigata University Medical Department untuk mencari bukti dan punca

16 Peng Guo, Kazuhito Yokoyama, Masami Suenaga & Hirotaka Kida, Mortality and life expectancy of Yokkaichi

Atsma patients, Japan: Late effects of air pollution in 1960-70s. From http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2311286/. Retrived May 25, 2012. 17

Minamata, Japan Disaster. From http://www1.american.edu/ted/MINAMATA.HTM. Retrieved May 19, 2012. 18

Mary Kugler, Minamata Disease; Thousands poisoned, disabled, and killed. From http://rarediseases.about.com/od/rarediseases1/a/102304.htm. Retrieved May 19, 2012.


penyakit ini dan pada tahun 1966 didapati punca penyakit ini mempunyai kaitan yang kuat dengan

industri Showa Denko Company19 yang terletak di hulu sungai Agano. Walaupun terdapatnya bukti dan

laporan yang telah dibuat, perkara yang sama berlaku seperti isu Minamata pertama dimana

terdapatnya pelbagai pihak cuba untuk menghalang laporan tersebut di ketahui umum seperti

memberikan tekanan dan menghentikan sumber kewangan dikalangan pengkaji dan tambahan lagi

walaupun pihak kerajaan dapat mensabit kesalahan terhadap syarikat tersebut, pihak industri tidak akan

mengikut sebarang arahan yang dikenakan keatasnya. Kesannya, mangsa keracunan mercury sendiri

yang mengambil inisiatif untuk mengambil tindakan dengan membawa kes ini ke mahkamah sivil kerana

ketidak upayaan pihak kerajaan untuk mengambil tindakan. Melalui pertolongan para peguam yang

terpaksa memperlajari dan mendapatkan pertolongan daripada ahli saintis untuk menjalankan kajian

dan mendapatkan bukti yang secukupnya telah mendapat tindak balas yang positif daripada mangsa-

mangsa pencemaran yang lain seperti mangsa-mangsa penyakit itai-itai di daerah Toyama dan manga

penyakit minamata di Kumamoto yang sebelumnya ditekan oleh pihak industri dan tidak mempunyai

sokongan daripada pihak kerajaan. Pada tahun 1968, organisasi yang memberi sokongan kepada

penduduk mula berkembang dengan memberi sokongan kepada mangsa minamata untuk mengambil

tindakan. Pada masa ini terdapat dua kumpulan yang menyokong perjuangan mangsa penyakit

minamata iaitu People's Congress for the Minamata Disease dan Kumamoto City's Association to Indict

the Minamata Disease yang bergabung untuk membentuk Minamata Disease Research Group yang

terdiri daripada sukarelawan, penyelidik, wartawan, persatuan buruh dan masyarakat awam lain yang

bekerjasama untuk meneruskan siasatan keatas punca penyakit minamata melalui siasatan kes

minamata yang sama berlaku sebelumnya. Terdapat beberapa usaha yang dilakukan oleh syarikat

Chisso Corperation sendiri yang cuba untuk memusnahkan laporan dan bukti berkaitan dengan

pembuangan bahan mercury dan kaitanya dengan penyakit minamata. Tetapi bukti-bukti tersebut dapat

diselamatkan oleh persatuan buruh yang berkerja di syarikat industri tersebut dan juga kenyataan serta

laporan daripada bekas penyelidik Chisso Corperation, Dr. Hosokawa yang diperolehi, boleh dijadikan

bukti. Dari tahun 1968 dan 1970, terdapat banyak rencana, akhbar dan laporan yang dikeluarkan

mengenai pencemaran alam dan masalah kesihatan kepada pengetahuan umum.

Penduduk memfailkan saman keatas Showa Denko, yang telah membawa kepada pembukaan

semula kes keracunan mercury di daerah Kumamoto 1950an. Walaupun terdapat banyak bukti yang

dikemukakan, syarikat Chisso Corperation tetap cuba untuk menolak tuduhan keatasnya. Hal ini

ditambah lagi dengan sikap kerajaan yang memegang polisi ‘tidak mengambil tahu’ tentang penggunaan

teknologi mercury menyebabkan penyakit minamata dan mencemarkan alam sekitar yang masih lagi

digunakan oleh pihak industri lain. Pihak kerajaan sedar tindakan perlu diambil semenjak kes penyakit

minamata pertama berlaku, tetapi hanya menukar kenyataan daripada “unknown cause” dan

mengantikannya kepada “food poisoning caused by consuming large quantities of fish and shellfish from

19

United Nation University, VII. Rediscovery of the Minamata disease in Niigata. From http://archive.unu.edu/unupress/unupbooks/uu35ie/uu35ie0d.htm. Retrieved January 29, 2013.


Minamata Bay”20. Oleh yang demikian, penduduk mula membuat himpunan di depan syarikat industri

Chisso Corperation di Tokyo pada akhir tahun 1960an, sehingga menyebabkan rusuhan dan kecederaan

diantara penduduk dan pihak berkuasa. Himpunan ini juga mendapat sokongan daripada pelajar-pelajar

universiti yang telah mula sedar masalah sosial dan alam sekitar yang berlaku di Jepun kesan daripada

pembangunan industri yang mendadak. Isu Minamata ini juga mendapat perhatian di peringkat

antarabangsa dimana semasa persidangan United Nation diadakan di Stockholm pada tahun 1972, telah

mengantar perwakilan, laporan dan hasil ujian kesihatan yang diperolehi daripada siasatan yang di

lakukan dipersidangan tersebut tentang keadaan sebenar yang berlaku kesan daripada pembangunan

ekonomi besar-besaran yang berlaku di Jepun. Disamping itu juga, mangsa-mangsa Minamata ini

menghadiri mesyuarat-mesyuarat organisasi bukan kerajaan (NGO) di Stolkholm melaporkan kepada

dunia masalah yang dihadapi oleh mangsa-mangsa pencemaran. Pada masa tersebut, Jepun dilihat

sebagai sebuah negara yang mempunyai pembangunan ekonomi pesat dan program modernisasi kesan

daripada polisi pembangunan ekonomi pesat yang digunakan oleh kerajaan, dan cuba untuk menutup

masalah yang dihadapi oleh Jepun. Tetapi, daripada pendedahan yang diberikan oleh mangsa Minamata

ini sendiri, menunjukkan kesan buruk daripada pembangunan ekonomi dan perindustrian pesat telah

memberi kesan negatif kepada alam sekitar, kesihatan dan sosial.

Rajah 3 : Protest Against Minamata Disease 1960’s

Oleh kerana terdapat banyak isu yang telah menjatuhkan imej kerajaan dan juga pihak syarikat

industri yang cuba untuk menghentikan himpunan yang dilakukan oleh penduduk dan masyarakat awam

di hadapan syarikat Chisso Corperatian selama setahun setengah, telah mempersoalkan objektif

rundingan pihak kerajaan dan perjanjian pampasan yang ditawarkan kepada mangsa-mangsa

pencemaran. Hal ini, telah membawa kepada pembongkaran penipuan dan pemalsuan didalam

perjanjian rundingan yang cuba ditawarkan dan telah menyebabkan pihak rundingan kerajaan hilang

kreadibiliti dan kuasanya untuk mencapai persetujuan didalam perundingan dengan pihak mangsa.

Pihak mahkamah sivil telah mencapai keputusan dengan memberi kemenangan kepada mangsa

20

Miyazawa Nobuo, Minamata Disease A History of Japanese Government andKumamoto Prefectural Irresponsibility. From http://aileenarchive.or.jp/minamata_en/aboutminamata/index.html. Retrieved January 30, 2013.


minamata dan mendapatkan rundingan pampasan dengan Chisso Corperation yang berjanji untuk

menbayar pampasan kepada pesakit minamata. Isu Minamata kedua ini merupakan kemenangan

pertama yang diperolehi pada tahun 1973 oleh penduduk melalui tindakan undang-undang mahkamah

dalam menuntut bayaran pampasan21 daripada syarikat industri yang mempunyai pengaruh dan

sokongan daripada pihak kerajaan. Isu Minamata ini telah membawa kepada perkembangan kesedaran

masalah pencemaran yang dihadapi kesan daripada pekembangan industri lain yang berlaku di Jepun

yang telah mengubah haluan polisinya melalui penubuhan Pollution Diet pada tahun 1970an dalam

menangani masalah pencemaran22 terutamanya dikawasan perindustrian berat.

5. Isu Pembuangan Sisa Industri di Kepulauan Teshima

Bermula pada akhir tahun 1950an, Jepun giat menjalankan aktiviti perindustrian berat terutamanya

industri automobil dimana pada masa yang sama aktiviti pembuangan sisa automobil dan besi berat

juga meningkat. Pihak industri berat ini, menggunakan jalan mudah dengan membuangnya dikawasan

terpencil dan pendalaman yang tidak mempunyai penduduk yang ramai. Kepulauan Teshima, yang

terletak di Inland Sea, yang mempunyai populasi seramai 1600 penduduk merupakan sebuah kepulauan

yang terdiri daripada para petani dan nelayan, tetapi telah bertukar menjadi sebuah ‘island of waste’

kerana kerana lebih 500 tan sisa industri dibuang secara haram di kepulauan ini23. Masalah sisa industri

terutamanya bahan automobil mula menjadi masalah di kepulauan ini apabila syarikat Teshima Sogo

Kanko Kaihatsu, sebuah industri pengurusan sisa buangan mula membuanga sisa industri secara haram

pada tahun 1970an di kepulauan tersebut. Penduduk Teshima mula mengadakan gerakkan menentang

keatas syarikat industri ini pada pertengahan tahun 1970an apabila syarikat tersebut memohon untuk

mendapatkan lesen kebenaran pembuangan sisa industri berbahaya ke kepulauan Teshima. Aktiviti

pembuangan ini berlangsung selama 30 tahun dan telah mengakibatkan masalah kesihatan dan bau

busuk dikalangan penduduk tempatan. Sisa-sisa industri ini yang terdiri daripada kompenan automobil

seperti besi berat, batteri, enjin dan sebagainya yang boleh menghasilkan bahan kimia seperti dioxin,

polycholorinated biphenyl (PCB), mercury, arcenic dan sebagainya yang boleh mencemari dan meracuni

tanah, tumbuhan, haiwan dan air bawah tanah yang berdekatan dengannya.

Penduduk tempatan di kepulauan Teshima sering membuat bantahan terhadap aktiviti pembuangan

sisa industri di kerajaan tempatan tetapi tidak dipandang serius. Bantahan ini bermula selepas Sogo

Kanko Kaihatsu memohon lesen pembuangan sisa industri daripada kerajaan tempatan dearah

Kanagawa pada tahun 1975. Gerakkan penduduk ini mula menjalankan aktiviti bantahan dengan

mengumpul sebanyak 1425 tandatangan24 dalam membantah pembinaan plant pemprosesan sisa

21

Pradyumna P. Karan, Japan in the 21st

Century: Environment, Economy and Society, University Press of Kentucky: United States, 2005. Pg. 367. 22

Ibid. 23

Natsuko Matsuoka & Togo Tsukahara, An Island of Garbage in the Eco-Utopian Euphony viewed from the History

of Japanese Environmental Policy. From http://homepage2.nifty.com/tsukaken/matsuokanatsuko.pdf. Retrieved January 29, 2013. 24

Hiroshi Maruyama, Notes for EGEO 423 Pacific Rim: Sustainable Environment. From www.lib.muroran-it.ac.jp/kiyo/53go/53_irai08.pdf. Retrieved January 30, 2013.


industri dan membuat petisi kepada daerah Kanagawa untuk menentang pembinaan tersebut. Pada

permulaannya kerajaan tempatan Kanagawa tidak memberikan kebenaran tetapi telah memberikan

kelulusan kepada syarikat tersebut membuat permohonan kali kedua pada tahun 1977, untuk membina

plant tersebut. Syarikat industri tersebut cuba untuk membuat suatu persetujuan dengan penduduk

tempatan dengan membuat perjanjian dengan penduduk Teshima untuk tidak membawa sebarang sisa

industri berbahaya di kepulauan tersebut, tetapi pihak Sogo Kanko Kaihatsu tidak memgikuti janjinya

dengan membawa sisa industri berbahaya dalam jumlah kuantiti yang banyak dari daerah Osaka ke

kepulauan Teshima. Bermula pada awal tahun 1980an, penduduk tempatan mula membuat kempen

bantahan dan meminta bantuan daripada kerajaan tempatan, tetapi seperti biasa pihak kerajaan

tempatan hanya mengambil jalan mudah dengan memberikan arahan kepada pihak syarikat industri

supaya menyatakan aktiviti pembuangan tersebut bertujuan untuk mengumpul bahan-bahan logam dan

bahan-bahan bernilai sahaja. Isu masalah kesihatan mula berlaku dikalangan penduduk Teshima kesan

daripada aktiviti pembakaran terbuka sisa industri.

Pada tahun 1990, pihak polis tempatan telah menahan enam orang pekerja25 syarikat industri

tersebut yang telah membawa kepada pendedahan aktiviti pembuangan haram sisa industri. Syarikat

industri dan pengurusnya telah disaman kerana telah melanggari polisi Waste Disposal and Cleansing

Law. Oleh kerana pihak kerajaan tempatan Kanagawa tidak mengambil tindakan yang sewajarnya,

penduduk Teshima mula mengambil tindakan sendiri dengan menubuhkan Congress of Teshima

Residents Against the Industrial Waste untuk menyelesaikan masalah pembuangan sisa industri. Selepas

penangkapan pengurus Sogo Kanko Kaihatsu, organisasi penduduk meminta pihak kerajaan tempatan

Kanagawa untuk membersihkan pembuangan sisa industri yang terdapat di kepulauan Teshima, tetapi

tidak mendapat respon yang memberangsangkan. Oleh yang demikian pada awal tahun 1990an,

penduduk Teshima mula mengadakan himpunan dihadapan pejabat kerajaan tempatan Kanagawa,

pengedarkan pamphlet, menghandar surat bantahan dan melawat ahli-ahli menteri Kanagawa dan

membuat himpunan jalanan di sekitar daerah Kanagawa untuk mendapatkan sokongan dan kesedaran

terhadap situasi kepulauan Teshima.

25English Information of Teshima. From http://www.teshima.ne.jp/blog-archives/000008.html. Retrieved January

30, 2013.


Rajah 4 : Examining waste at an illegal dump on Teshima

Tambahan lagi, penduduk juga membawa contoh-contoh tanah dan air yang dicemari kesan

daripada aktiviti pembuangan sisa industri. Pada tahun 1994, Environmetal Disputes Coordination

Commission telah diberikan kuasa untuk menyiasat isu yang berlaku di kepulauan Teshima dan mencari

jalan untuk menyelesaikan masalah sisa industri dan mengekalkan keadaan alam sekitar. Pada akhir

tahun 1990an, penduduk tempatan dan kerajaan tempatan Kanagawa telah mencapai persetujuan

dalam mengimplimentasikan proses pengurusan sisa buangan industri dan mengkaji sistem pengurusan

sisa industri yang lebih efektif. Kerajaan tempatan Kanagawa juga perlu meminta kepada penduduk

tempatan kerana membiarkan aktivti pencemaran ini berlaku dalam jangka masa yang lama dan

bertanggungjawab dalam menguruskan dan membersihkan semua sisa industri berbahaya yang

terdapat di kepulauan Teshima dan pembersihan terhadap pencemaran alam sekitar yang berlaku kesan

daripada aktiviti pembuangan sisa industri.

6. Kesimpulan

Daripada keempat-empat kes yang dilihat diatas, boleh dikatakan penduduk memainkan peranan

penting dalam memperjuangkan hak-hak mereka dan mengubah polisi dalam negara. Dilihat pada

permulaannya pihak kerajaan lebih mementing kepada perkembangan ekonomi dan lebih menyebelahi

pihak syarikat industri yang membawa kepada pembangunan ekonomi negara semenjak tahun 1950an

lagi dimana polisi kerajaan pada masa tersebut adalah untuk mengejar perkembangan ekonomi dengan

negara-negara besar. Kegiatan industri berat giat dijalankan tanpa mengira kesannya terhadap alam

sekitar. Aktiviti-aktiviti pembuangan sisa industri dijalankan pada jangka masa yang lama dan dalam

kuantiti yang tinggi. Ia bukan sahaja telah menjejaskan sumber pendapatan, tetapi juga kesihatan

penduduk tempatan. Walaupun terdapat laporan yang dibuat kepada kerajaan tempatan, tetapi ia tidak

mendapat respon yang memberangsangkan daripada pihak kerajaan untuk mengambil sebarang

tindakan dan ini ditambah lagi dengan reaksi yang diberikan oleh syarikat industri yang tidak ingin

mengambil sebarang tanggungjawab daripada tindakkannya mencemari persekitaran alam sekitar dan

menjejaskan kesihatan penduduknya.


Kesan daripada isu pencemaran dan pihak kerajaan yang gagal menjalankan tugasnya untuk

melindungi kepentingan rakyatnya, penduduk tempatan mula mengambil inisiatif untuk mengambil

tindakan mereka sendiri. Walaubagaimanapun, berbanding dengan syarikat industri dan pihak kerajaan

yang mempunyai kuasa dan pengaruh yang lebih tinggi, proses penentangan memakan masa yang lama.

Bermula dengan mangsa-mangsa pencemaran, penduduk dan bantuan yang diberikan oleh golongan

professional untuk menjalankan kajian dan mencari bukti serta meningkatkan kesedaran kepada

masyarakat umum tentang keadaan sebenar yang berlaku disebalik perkembangan aktiviti industri pesat

yang berlaku di Jepun. Isu penyakit minamata di Niigata dan pembuangan sisa industri di kepulauan

Teshima merupakan isu pencemaran terbesar yang dimenangi oleh penduduk tempatan melalui usaha

mereka sendiri dalam penentangannya terhadap syarikat industri didalam perbicaraan mahkamah dan

kelalaian pihak kerajaan sendiri yang membiarkan aktiviti pencemaran ini berlaku dalam jangka masa

yang lama. Isu-isu pencemaran yang berlaku pada tahun 1960an telah membawa kepada perkembangan

kesedaran alam sekitar dikalangan penduduk Jepun melalui sokongan yang diberikan kepada mangsa

pencemaran dalam meminta pihak kerajaan untuk mengambil tindakan yang sewajarnya. Apabila

keadaan sebenar disebalik aktiviti perindustrian menjadi pengetahuan umum, pihak kerajaan mendapat

tekanan bukan sahaja daripada punduduknya tetapi juga dari masyarakat antarabangsa. Tekanan ini

telah membawa kepada perubahan yang dilakukan kepada pihak kerajaan dalam polisinya daripada

kepentingan industri kepada pemuliharaan alam sekitar. Penubuhan Environmental Agency, Basic

Environmental Law dan Pollution-Related Health Damage Special Measures Law contohnya, bertujuan

untuk menangani masalah pencemaran dan memastikan isu alam sekitar yang sama tidak berlaku lagi

serta memastikan mangsa pencemaran diberikan rawatan yang sewajarnya. Selain itu, syarikat industri

juga harus mematuhi polisi dan standardisasi yang dikenakan oleh pihak kerajaan. Kedua-dua pihak ini

perlu bertangungjawab dalam kerja-kerja pembersihan seperti mana yang dilakukan dalam isu

pencemaran Dokai Bay yang membahagikan kos-kos pembersihan diantara kerajaan dan syarikat

industri.

Boleh dikatakan, isu pencemaran yang berlaku di Jepun ini boleh menjadi pemangkin kepada

penduduk untuk memainkan peranan yang aktif dalam negara. Walaupun pencemaran memberi kesan

negatif terhadap alam sekitar tetapi ia memainkan peranan yang positif kepada penduduk untuk

bekerjasama untuk mencari penyelesaian dalam masalah sama yang dihadapi. Hak ini dapat dilihat

melalui isu asma Yokkaichi dan penyakit minamata melihatkan kepada pembentukan kerjasama yang

sama diantara penduduk didaerah yang berlainan. Aktiviti-aktiviti yang dijalankan oleh penduduk untuk

mendapatkan perhatian pihak kerajaan, syarikat industri dan masyarakt umun seperti aktiviti himpunan

penentangan, penyebaran maklumat sama ada melalui pengedaran pamphlet ataupun documentari,

siasatan, kajian dan sebagainya menunjukkan terdapatnya hubungan dan kerjasama yang kuat berlaku

diantara penduduk tempatan.


Sumber Rujukan:

City of Kitakyushu, The World Capital of Sustainable Development. From http://www.city.kitakyushu.lg.jp/english/file_0064.html. Retrieved 29 January, 2013.

English Information of Teshima. From http://www.teshima.ne.jp/blog-archives/000008.html. Retrieved January 30, 2013.

Guo, P., Yokoyama, K., Suenaga, M., & Kida, H., Mortality and life expectancy of Yokkaichi Atsma patients, Japan: Late effects of air pollution in 1960-70s. From http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2311286/. Retrived May 25, 2012.

Hasegawa, K., Constructing Civil Society in Japan; Voices of Environmental Movements, Trans Pacific Press: Australia, 2004.

Holroyd, C., Local Economy and the Futureof Environmental Sustainability in Japan and Asia:

Osaka and Kitakyushu, The Asia-Pasific Journal: Japan Focus. From www. japanfocus.org/Carin-Holroyd/3844. Retrieved January 30, 2013.

Karan, P. P., Japan in the 21st Century: Environment, Economy and Society, University Press of Kentucky: United States, 2005.

Kugler, M., Minamata Disease; Thousands poisoned, disabled, and killed. From http://rarediseases.about.com/od/rarediseases1/a/102304.htm. Retrieved May 19, 2012.

Maruyama, H., Notes for EGEO 423 Pacific Rim: Sustainable Environment. From www.lib.muroran-it.ac.jp/kiyo/53go/53_irai08.pdf. Retrieved January 30, 2013.

Matsuoka, N., & Tsukahara, T., An Island of Garbage in the Eco-Utopian Euphony viewed from the History of Japanese Environmental Policy. From http://homepage2.nifty.com/tsukaken/matsuokanatsuko.pdf. Retrieved January 29, 2013.

Minamata, Japan Disaster. From http://www1.american.edu/ted/MINAMATA.HTM. Retrieved May 19, 2012.

Nobuo, M., Minamata Disease A History of Japanese Government andKumamoto Prefectural Irresponsibility. From http://aileenarchive.or.jp/minamata_en/aboutminamata/index.html. Retrieved January 30, 2013.

Sumida, T., Public Health Experts on Yokkaichi Asthma, Medical History in Japan. From http://www.academia.edu/1199779/Public_health_experts_on_Yokkaichi_asthma. Retrived January 30, 2013.

The Aozora Foundation, The History of Japan’s Air Pollution. From http://aozora.or.jp/lang/english/the-history-of-japans-air-pollution. Retrieved January 30, 2013.


The rebirth of the “Sea of Death” : History of the recovery of Dokai Bay. From http://enviroscope.iges.or.jp/contents/76/eng/story/storyi2.htm. Retrieved May 26, 2012. Tetsuo Yanagi, Machiko Yamada & Manabu Suzuki, A Challenge of Water Purification in Dokai Bay, Japan. From http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0025326X99001927. Retrieved May 25, 2012.

United Nation University, VII. Rediscovery of the Minamata disease in Niigata. From http://archive.unu.edu/unupress/unupbooks/uu35ie/uu35ie0d.htm. Retrieved January 29, 2013.

Yokkaichi Asthma. From http://www.bookrags.com/research/yokkaichi-asthma-enve-02/. Retrieved May 25, 2012.

penglibatan sukarelawan masyarakat jepun terhadap isu alam sekitar

Documents