942/1 BAHAGIAN A LEMBANGAN SALIRANLEMBANGAN SALIRAN (HAKISAN)Lembangan Saliran di kelilingi oleh LegehKonsep lembangan saliranLembangansungai merujukkepadakawasantadahanbagi satusistemsungaidi manaterdapatna satu sungai induk dan !awangan"!awanganna yang dipisahkan #$eh $egeh"$egeh serta mempunai kawasan $uahanna ang tersendiri%Kata kunci -kawasan tadahan bagi satu sistem sungai -terdapatnya satu sungai-cawangan-cawangannya-dipisahkan oleh legeh-legeh-mempunyai kawasan luahannya yang tersendiri &R'SES (AN &EMBEN)*KAN BEN)*K M*KA B*MI LEMBANGAN SALIRANHAKISAN &ERM*KAANKonsep hakisan permukaanProses pengukiran atau penghausan permukaan cerun serta pengangkutan bahanoleh agen-agen hakisan seperti air mengalir, angin, titisan air hujan, dan glasier. Kata Kunci-pengukiran. atau penghausan permukaan cerun-serta pengangkutan bahan -agen-agen hakisan seperti air mengalir, angin, titisan air hujan, dan glasier1942/1 BAHAGIAN A LEMBANGAN SALIRAN+enis",enis hakisan permukaanHakisan percikan- titisan air hujan yang turun akan mengcungkil butiran tanah lalu membentuk lekukan-lekukan.-Saiz lekukan bergantung kepada saiz hujan, kelebatan dan faktor perlindungan permukaanbumi.Hakisan kepingan-Butiran tanah yang telah terleraiakibatpercikan air hujan akan dihakis dan diangkutoleh larian air permukaan.-esannya kepingan-kepingan kecil tanih di permukaan cerun terhakis.Hakisan galir ( rills )!akisan "alir # "alur-Bahan $bahan tanih dihakis dan diangkut bersama air dari bahagian atas cerun ke bawahcerun menerusi alur-alur kecil.-%lur-alur kecil ini bersifat sementara dan akan hilang dalam tempoh yang singkat.Hakisan galur ( gullies )-Bahan $bahan tanih dihakis dan diangkut bersama air dari bahagian atas cerun ke bawahcerun menerusi alur-laur yang luas.-%lur-alur ini bersifat kekal dan menjadi asas kepada pembentukan sungai.2942/1 BAHAGIAN A LEMBANGAN SALIRANKAE(AH MENGA-AL HAKISAN &ERM*KAANA% Kaedah &erundangan- uatkuasakanundang-undangdanperaturanseperti%ktaPemeliharaan&anahdan %ktaParit dan Bangunan. B% Kaedah bukan perundanganPembinaan teres-husus kepada cerun-cerun yang digunakan untuk penanaman tanaman danpembinaan petempatan.-&eres dapat mengawal pergerakan air permukaan terutama ketika hujan lebat.-&eresdapat memperlahankanpergerakanair dankeadaanini dapat mengurangkantenaga kinetik pergerakan air tersebut sekaligus mengurangkan hakisan.Pembinaan parit / longkang-%ir larian permukaan di cerun dapat dikawal melalui kaedah ini.-%ir tidakmengalir dalambentukpelbagai halayangbolehmenyebabkanberlakunyahakisan kepingan.-Longkang-longkang dibina menggunakan bahan konkrit dansecarabertangga bagimenjamin ketahanannya terhadap hakisan dan mengurangkan kelajuan pergerakan air.Penyimenan permukaan cerun-Permukaan cerun secara keseluruhannya disimen.-Pada permukaan simen dibuat lubang-lubang bagi mengawal aliran air bawah tanah.-Sesuai bagi mengurangkan hakisan percikan air hujan dan hakisan kepingan.Penanaman rumput dan tumbuhan kekacang- 'apat mengurangkan hakisan percikan, mengurangkan air larian permukaan dan sebaliknyamenggalakkan resapan air ke dalam tanih.-%kar rumput atau tumbuhan kekacang tersebut dapat memegang dan mencengkam tanahdaripada dihakis oleh air larian permukaan. Pendidikan-(elalui pendidikan formal di sekolah seperti pendidikan geografi, alam sekitar,pendidikan moral dan sebagainya.-Pelajar-pelajar didedahkan kepentingan kawasan tanah tinggi dan impaknya kepada lamsekitar fizikal dan manusia sekiranya kawasan tanah tinggi diterokai.

Kempen-(elalui risalah-risalah dan lain-lain kempen yang dijalankan oleh agensi-agensiberkaitanseperti )abatan%lamSekitar * )%S+, Sahabat %lam(alaysia* S%(+, )abatanPerhutanan dan lain-lain.3942/1 BAHAGIAN A LEMBANGAN SALIRANHAKISAN S*NGAIK#nsep hakisan a$ur sungaiProsespengukiran% ataupenghausana$ur"a$ursungaisamaadapadabahagiantebingataudasarsertapengangkutanbahanolehagen"agenhakisana$ursungai sepertiairmenga$ir. dan g$asier% Kata Kunci-pengukiran. atau penghausan alur-alur sungai-pada bahagian tebing atau dasar-serta pengangkutan bahan -agen-agen hakisan seperti air mengalir, dan glasier+ENIS HAKISAN S*NGAIMendalam / menegak / dasar-merujuk kepada hakisan bahagian dasar sungai.-berlaku dengan giat di bahagian hulu sungai di mana pada peringkat ini aliran air sungaideras.-alur sungai lama kelamaan akan menjadi dalam , sempit dan berbentuk , .Melebar / tebing -merujuk kepada hakisan secara mendatar ke atas kedua-dua arah tebing sungai.-lebih aktif di kawasan tengah sungai di mana aliran air sungai sudah mula perlahan.-%lur sungai menjadi semakin luas dan berbentuk -.Mengundur / kebelakang-merujuk kepada hakisan sungai ke arah belakang atau mengundur * semakin ke hulu +-aktif di kawasan hulu sungai yang mempunyai air terjun atau jeram.-hakisan air sungaiyang semakin giat ke atas air terjun menyebabkan lama kelamaanbatuan yangmembentuk air terjun tersebut runtuh. akibatnya air terjun tersebut semakinmengundur ke belakang.4942/1 BAHAGIAN A LEMBANGAN SALIRAN/ARA HAKISAN S*NGAI1. Hidraul-hempasan air aliran sungai terhadap lubang-lubang, rekahan, dan retakan batuan di lurah-lurahsungai. Lebihberkesandi bahagianalur sungai yangterdapat pusaranair seperti disekitar lurah sungaiyang terdapatnya air terjun, jeram dan lubuk. &indakan hidraulberupayauntuk mencungkil bahan batuan yang berstruktur longgar dan memecahkan batuan pada tebingatau dasar sungai tersebut.2. Geseran/lelasan-bahan-bahan yang diangkut oleh aliran air sungai seperti serpihan batuan, pasir, kelikir dansebagainya menghakis atau bergesel dengan dasar dan tebing sungai.. !agaan-merujuk kepada perlanggaran antara bahan-bahan yang diangkut oleh aliran sungai samaada sesama sendiri,ataupun perlanggaran bahan dengan dasar atau tebing sungai. Bahan-bahan tersebut berlanggar antara satu sama lain menyebabkannya pecahan, lalu mengalamiperubahan saiz dan bentuk bahan. Perlanggaran bahan berlaku disebabkan sifat pergerakanbahanitusendiri di manaserpihanbatuanyangkasardanberat bergeraksecaraperlahanmanakala serpihan batuan yangkecil,lebih ringan bergerak dengan kadar yang lebih cepat.esannya bahan-bahan tersebut berlanggar antara satu sama lain.". !arutan-merujukkepadahakisansecarakimiadi manaairsungai bertindakmelarutkanbatuanyangterdapat padadasardantebingsungai tersebut. (elibatkanbatuanyangmudahlarutseperti batu kapur, dan dolomit.0AK)'R 1ANG MEM&ENGAR*HI HAKISAN S*NGAI1. #si padu dan hala$u air-halaju aliran air sungai bertambah seiring dengan pertambahanisipadu air sungai. !akisandan halaju air bertambah semasa isipadu sungaibanyak terutama semasa banjir.2. Kecerunan-halaju aliran sungai adalah berkadar langsung dengan kecerunan dasar sungai. !alajualiran air bertambah apabila kecerunan bertambah. Sungai di peringkat hulu mempunyaitopografi yang sangat curammenyebabkan halaju air sungai pada peringkat ini sangatderas. Proseshakisandasar sangat dominanpadaperingkat ini. Sungai peringkat tengahmempunyai kecerunanyangsemakinberkurangan. %liranair padaperingkat ini sederhanaderas menyebabkan hakisan tebing lebih giat berbanding hakisan dasar sungai. 'ibahagianhilir sungai topografinyaratadanrendah. Proseshakisanpadaperingkat ini begituminimasebaliknya aliran sungai mulai memendapkan bahan-bahan yang dibawanya. . %entuk alur-%lur sungai yang lurus menyebabkan aliran air sungai deras dan menggalakkan hakisanmenegak. %lur sungai yang berliku menyebabkanaliranair sungai terganggudan halajupergerakan air menjadi kurang. esannya kadar hakisan menjadi kurang dan sebaliknya bahan-bahan yang dibawa oleh aliran air akan dimendapkan.5942/1 BAHAGIAN A LEMBANGAN SALIRAN". &enis batuan- tebingsungai yangterbentuk daripadabatuanyangkeras daripadakumpulanbatuanigneus , maka kadar hakisan ke atas tebing dan dasar sungai menjadi kurang giat. (anakalabahagian dasar dan tebing sungai yang terbentuk daripada batuan yang lebih lembut daripadakumpulan batuan enapan seperti batu kapur dan dolomit maka kadar hakisannya adalah lebihgiat.'. %ahan muatan-bahan-bahan muatan * beban + yang diangkut oleh aliran sungai banyak membantukeberkesanan kerja-kerja hakisan yang dilakukan. Bahan-bahan yang diangkut oleh aliran airsungai seperti serpihanbatuan, batutongkol danlain-lainakanmelakukanhakisansepertigeselan, lagaan, dan lain-lain dengan giat.Pembentukan %ir &erjunBentuk muka bumi hakisan sungai ( &eringkat Hu$u 2 Muda )1. (ir ter$un -terbentuk di bahagian hulu sungai yang mempunyai lapisan batuan yang tersusun secara mendatardan berselang- seli antara batuan keras dan batuan lembut. Lapisan batuan lembutakan lebih mudah dihakis berbanding batuan keras. Lapisan batuan keras yang tahan hakisanakan tertnggal lalu menghalang aliran air sungai lalu membentuk air terjun. 6942/1 BAHAGIAN A LEMBANGAN SALIRAN2. &eram)eram Bertingkat-terbentukdi bahagianhulusungai yangmempunyai susunanbatuanlembut danbatuankerasyangtersusunberselangseli secarategakatauhampirtegak. !akisansungaiyang giat ke atas batuan lembut menyebabkan batuan keras yang tahan hakisan akan tertonjolkeatas. %kibatnyaaliranair sungai akantersekat lalumengalir secaramelompat-lompatmenuruni bonjolan yang keras... !ubuk-lubuk merujuk kepada lekukan yang terbentuk di bahagian dasar sungai. &indakan aliranair sungai yangberpusar akanmengorekdanmelelaskandasar lurahsungai terutamadibahagian dasar air terjun menyebabkan terbentuknya lubang yang dalam pada bahagian dasarsungaitersebut. Lubang yang dalam ini dikenali sebagailubuk. /ontoh lubuk ialah &elaga &ujuh di Langkawi,edah.". Gaung dan !urah7942/1 BAHAGIAN A LEMBANGAN SALIRAN-merupakan bentuk muka bumihakisan sungaidiperingkat hulu sungai. !akisan yanggiat terhadapdasar alur sungai menyebabkanalur sungai menjadi bertambahdalamdansempit, dan bertebing curam. Lurah sungai yang bertebing curam ini dikenali sebagai gaung./ontoh gaung yang terkenal ialah "rand /anyon di sungai /olorado, %merika Syarikat.8