abdul nasir_konsep dan aplikasi kos sebenar

8/17/2019 ABDUL NASIR_Konsep Dan Aplikasi Kos Sebenar

http://slidepdf.com/reader/full/abdul-nasirkonsep-dan-aplikasi-kos-sebenar 1/21

KONSEP DAN APLIKASI KOS SEBENAR

DALAM INSTITUSI KEWANGAN ISLAM

Dr Abdul Nasir bin Haji Abdul Rani⇓

Abstrak

Kertas ini berusaha untuk membincangkan perkara yang berkaitan dengan

konsep am kos sebenar dan aplikasinya dalam perkhidmatan serta produk

perbankan Islam. Perbincangan awal menjurus kepada fungsi penubuhan dan

mekanisme operasi institusi perbankan Islam dalam bidang kewangan. Bertitik

tolak dari situ, pengkelasan utama peranan institusi perbankan Islam dapat

dilakukan. Beberapa jenis perkhidmatan dan produk pembiayaan perbankan

telah diketengahkan untuk melihat konsep dan amalan kos sebenar. Berikutan

daripada perbincangan tersebut, dua isu utama (Ujrah dan untung jual beli

telah ditimbulkan kerana kedua!duanya dilihat mempunyai hubung kait yang

sangat rapat dengan konsep kos sebenar. "i akhir kertas kerja ini dibawakan

beberapa rumusan dan cadangan.

Pendahuluan: Definisi dan Sko

Sebagai pendahuluan kepada kertas kerja ini, ada baiknya penulis terlebih dahulu

mendefinisikan beberapa istilah penting yang terkandung dalam tajuk kertas kerja ini

untuk dijadikan landasan perbincangan supaya menepati sasaran objektif yang hendak

dicapai dan seterusnya menghasilkan beberapa rumusan.

1. stilah !"onsep#$

!"onsep# bermaksud, pengertian am %rumus am& atau idea %prinsip& yang

mendasari sesuatu.1 'ontohnya, prinsip slam yang menggalakkan umat slam

supaya saling bantu membantu antara satu sama lain dalam melakukan perkara

yang baik dan meninggalkan perkara yang keji ada disebutkan di dalam al()ur*Én

sebagaimana +irman AllÉh #ubÍÉnahu wa $a‘Él É$

afsirnya$ ! "an hendaklah kamu bertolong!tolongan untuk membuat kebajikan

dan berta%wa, dan janganlah kamu bertolong!tolongan pada melakukan dosa

(maksiat dan pencerobohan#.- # Ërah al!& É'idah, %/&$ -0

-. stilah !Aplikasi#$

Diploma ahasa Arab dengan 2endidikan %"olej 3gama Sultan 4ainal Abidin, "uala erengganu,155/&, ja6ah Sarjana 7uda 2engajian slam Shari8ah %3ni9ersiti runei Darussalam, -:::&, ja6ahSarjana ;konomi < 2erbankan slam %3ni9ersiti =armouk, >ordan, -::?&, ja6ah Doktor +alsafah;konomi dan 2entadbiran 7uamalat %3ni9ersiti Sains slam 7alaysia, -:1:&. "ini menja@at ja@atan2ensyarah "anan di +akulti 2erniagaan dan Sains 2engurusan di samping lantikannya sebagai2engarah 2usat 2engajian epas ja6ah dan 2enyelidikan, 3ni9ersiti slam Sultan Sharif Ali, Negararunei Darussalam. el$ BC? -EC -: ::, +aF$ BC? -EC -- ??. ;mel$ nasirGunissa.edu.bn.1 Hajah Noresah binti aharom %2yt.& %-::/&. Kamus "ewan. 'et. E. Selangor$ Da@ama Sdn. hd. h.

1C.2

Semua tafsiran ayat al()ur*Én di dalam kertas kerja ini dinukil daripada Sheikh Abdullah asmeih.%155:&. $afsir Pimpinan al!ahman Kepada Pengertian al!)ur'an. 'et. 1:. "uala umpur$ ahagianHal ;h@al slam, >abatan 2erdana 7enteri.

1



&u*akarah +endekiawan #yariah usantara ke!-

&+#-, /!01 &ei 120

stilah !aplikasi# %mengaplikasikan& pula memberi maksud, menggunakan suatu

prinsip0 secara praktik atau amali, melaksanakan atau menggunakannya0 pada

amalan.? 'ontohnya, mengaplikasikan prinsip bantu membantu sesama insan yang

berada dalam kesusahan seperti memberinya pinjaman dengan tidak sedikit pun

mengenakan bunga %interest &. Aplikasi prinsip ini ada difirmankan oleh AllÉh#ubÍÉnahu wa $a‘Él É:

afsirnya$ !#iapakah orangnya yang mahu memberikan pinjaman kepada 3ll Éh,

sebagai pinjaman yang baik (ikhlas supaya 3ll Éh melipat!gandakan

balasannya4 "an (selain itu ia akan beroleh pahala yang besar #. # Ërah al!

×ad Êd , %/&$ 110

?. stilah !"os Sebenar#$

Adapun istilah !kos# dari segi etimologi %bahasa&, ia bermaksud, !harga yang

perlu dibayar untuk memperoleh, mengeluarkan, menyenggara (mengurus, dan

sebagainya, biasanya 5bayaran adalah6 berupa wang #.E

Sementara istilah !kos sebenar# %actual cost - الحقيقي التكف

& I setelah

dirujuk kepada beberapa buah kamus istilah yang bersesuaian I didapati istilah

tersebut juga sinonim dengan istilah !kos asal# %original cost - التكف

اصي

& yang memberi maksud$ !kos membuat atau menghasilkan suatu

barangan, atau kos suatu perkhidmatan, tanpa mengambil kira kos penyimpanan

atau penjualan#./ 7enerusi definisi ini, dapatlah dikatakan baha@a yang

dimaksudkan dengan kos sebenar atau kos asal itu ialah, nilai @ang asal yang

dikorbankan untuk menghasilkan suatu barangan atau operasi perkhidmatan, dan

bukannya nilai runcit atau pun nilai pasaran.

Namun demikian, perlu dijelaskan di sini baha@a terdapat perbe6aan di antara

kos sebenar dengan belanja dari segi teknikal. elanja %e7pense& ialah nilai yang

digunakan daripada kos sebenar0 untuk proses penghasilan atau operasi.C

Sementara baki in9entori %lebihan daripada jumlah liabiliti atau tanggungan yang

masih berpotensi menjana hasil& yang tidak dibelanjakan daripada kos sebenar0

pula disebut sebagai aset.

3 Kamus "ewan. 8p.cit. h. ?.4 ibid. h. -E.5 ihat$ he Dictionaries Department %2yt.&. %1555&. 3 Pocket "ictionary of 9conomics :

+ommerce; 9nglish!3rabic!9nglish. eirut$ ibrairie du iban 2ublishers. h. C.ihat$ Nabih Jhattas %2yt.&. %-:::&. 3 "ictionary of 9conomics, Business : <inance; 9nglish!3rabic.eirut$ ibrairie du iban 2ublishers. h. 1-.6 ihat$ 2. Dilys %;dt&. %-::/&. ew 87ford Business 9nglish "ictionary for =earners of 9nglish;

>ith +"!8& . KFford$ KFford 3ni9ersity 2ress. h. -:-.7 ihat$ . >ohn. %-::?&. 3 "ictionary of 9conomics. KFford$ KFford 3ni9ersity 2ress. h. 1/.

-



Ujrah ; Isu!Isu dan 3plikasi dalam Kewangan Islam

'ontohnya, Syarikat NASRAHAN adalah merupakan sebuah syarikat

pembinaan tempatan yang ingin memulakan operasi membina sebuah rumah baru.

erikut ialah contoh transaksi operasi pembinaanL

T!ansaksi Nilai Konse

7embeli bahan binaan dan peralatan M/:,:::.:: "os sebenar kos asal

ahan binaan dan peralatan yang digunakan M?:,:::.:: elanja

aki bahan binaan dan peralatan yang tidak luput ataudigunakan

M-:,:::.:: Aset

E. stilah !nstitusi "e@angan slam#$

nstitusi bermaksud$ !badan atau organisasi yang ditubuhkan untuk sesuatu tujuan

tertentu#. "e@angan pula bermaksud$ ! perihal wang (keadaan atau mengurus

wang, iaitu segala sesuatu yang berkaitan dengan wang #.5 Adapun slam ialahmerupakan !agama yang disampaikan oleh Nabi 7uÍammad Ø allall Éhu ?3layhi

>asallam#.1: Apabila ketiga(tiga istilah ini dicantumkan menjadi satu perkataan,

maka ia boleh diertikan sebagai$ ! satu badan yang ditubuhkan untuk mengurus

wang berlandaskan prinsip dan ajaran Islam#. ni bermakna, institusi ke@angan

slam adalah merupakan sebuah institusi ke@angan yang berobjektifkan untuk

mengimplimentasikan prinsip ekonomi dan ke@angan slam dalam arena

perbankan.

2ada umumnya, institusi ke@angan slam boleh dibahagikan kepada beberapa

kategori, iaitu$11

a& 2erbankan slam1-$ a merupakan sebuah bank perdagangan yang beroperasi

tanpa unsur ribÉ. Kperasinya berlaku secara perkongsian untung

%mushÉrakah dan muÌÉrabah&. 3mumnya, bank ini memperolehi dana melalui

tabungan urus niaga dan tabungan pelaburan. "omponen sistem ini terdiri

daripada institusi perbankan slam, institusi perbankan komersil, institusi

perbankan saudagar, syarikat ke@angan, rumah diskaun, dan 2ersatuan

nstitusi 2erbankan slam.

8 Kamus "ewan. 8p.cit. h. /1.9 ibid . h. 155.1 ibid . h. /5:.11 ihat$ Surtahman "astin Hasan < Sanep Ahmad. %-::/&. 9konomi Islam; "asar dan 3malan. ;disi"edua. Selangor$ D@ama Sdn. hd. h. --E(-?E. ihat$ Dr Abdurrahman Raden Aji HaOOi < Hj 7ohdSahroll Hj 7ohd Roger %2yt&. %-::-& Konsep Perniagaan "alam Islam. runei Darussalam$ 3ni9ersitirunei Darussalam. h. 1??.12 2erbankan slam$ 7engikut definisi yang diberikan oleh 2ersatuan ank(ank slam Antarabangsa

% International 3ssociation of Islamic Banks& atau dengan singakatnnya I3IB ialah perbankan yangditubuhkan untuk menggerakkan dana dan menggunakannya selaras dengan Syari!ah slam bagi tujuan

mengembangkan ikatan kesatuan slam dan memastikan keadilan pengagihan di sampingmenggunakan dana tersebut selaras dengan prinsip slam. ihat$ Adnan 7. Abdeen < Dale N. Shook.%15E&. $he #audi <inancial #ystem. Ne@ =ork$ >ohn Piley < Sons td. h. 1:.

?




&+#-, /!01 &ei 120

b& nstitusi ke@angan bukan perbankan$ a terdiri daripada institusi ke@angan

pembangunan, institusi ke@angan kredit, operator takaful, syarikat pelaburan,

syarikat amanah pelaburan, syarikat insurans, koperasi, dan bank simpanan.

c& nstitusi kebajikan$ a merupakan sebuah institusi yang berkepentingan untuk

mendapat keuntungan dan memberi perkhidmatan berkebajikan kepada pihak tertentu. Antaranya ialah kumpulan @ang persaraan, pajak gadai, dan institusi

amal jariah.

d& nstitusi penga@as$ a terdiri daripada bank pusat yang menga@al dan

menga@asi semua kegiatan ke@angan supaya pengaliran dan penggunaan dana

dapat dilakukan dengan cekap dan berkesan serta menepati kehendak Syari!at.

Selain bank pusat, aitulmal juga merupakan penga@as yang menga@as

sistem fiskal dan mengurus hasil negara dari segi pengumpulan serta

perbelanjaannya.

7elihat kepada luasnya skop pengertian istilah !nstitusi "e@angan slam# ini

dan disebabkan keterhadan ruang dan @aktu, penulis hanya akan memilih institusi

perbankan slam sebagai subjek perbincangan kertas kerja ini supaya lebih terfokus

dan terarah.

Ringkasnya, menerusi definisi istilah(istilah yang disebutkan di atas, dapatlah

dibuat kesimpulan baha@a skop perbincangan kertas kerja ini yang bertajuk !"onsep

dan Aplikasi "os Sebenar dalam nstitusi "e@angan slam# akan memfokuskan

perbincangannya mengenai prinsip am yang berkaitan dengan kos sebenar dan

penerapan prinsip tersebut dalam pengurusan institusi perbankan slam.

"un#si Penu$uhan Ins%i%usi Pe!$ankan Isla&

+ungsi asas penubuhan sesebuah bank I pada umumnya I ialah untuk memudahkan

orang ramai menyimpan @ang dan sebagai tempat mereka mendapatkan kemudahan

bantuan pinjaman [email protected]? Sungguhpun terdapat kesamaan dari aspek fungsi dan

akti9iti di antara perbankan slam dan kon9ensional, konsep dan teorinya tidaklah

samaL objektif penubuhan bank kon9ensional ialah untuk memaksimakan keuntungansemata(mata menerusi amalan ribÉ. Sementara objektif penubuhan perbankan slam

pula didasari kepada dua faktor utama iaitu faktor keagamaan dan faktor

keuntungan.1E

"ajian lampau menunjukkan baha@a matlamat penubuhan bank slam itu

sendiri ialah bertujuan untuk berbakti kepada agama, bangsa, dan negara. 2erkara ini

jelas dilihat melalui teks berikut$ !$idak memadai sekiranya bank Islam hanya

setakat menonjolkan dirinya sebagai sebuah institusi kewangan yang mengamalkan

13 ihat$ "hurshid Ahmad %2yt&. %15:&. #tudies in Islamic 9conomics. eicester$ he slamic

+oundations. h. ?.14 ihat$ 7uhammad Ariff %2yt&. %15-&. &onetary and <iscal 9conomics of Islam. >eddah$nternational 'entre of Research in slamic ;conomics, "ing Abdul A6i6 3ni9ersity. h. ?:.

E




#yari?at Islam dan tidak mengamalkan ribÉ. $etapi bank Islam juga mesti

menonjolkan identitinya sebagai sebuah institusi kewangan yang mempunyai ciri

istimewa lain iaitu tidak setakat mementingkan keuntungan, bahkan juga menjadikan

aspek pembangunan dan kemajuan sebagai matlamat prioritinya, meningkatkan

keupayaan menghasil, membuka peluang pekerjaan, dan meningkatkan keupayaankilang serta industri tempatan dalam menghasilkan makanan agar dapat

mengurangkan kebergantungan masyarakat Islam dari negara luar #.1/

erdasarkan kenyataan di atas, dapat disimpulkan baha@a sistem perbankan

slam ialah suatu sistem yang diasaskan atas garispandu yang telah ditetapkan oleh

Syarak bersumberkan ajaran al()ur*Én dan al(Sunnah di samping sumber undang(

undang slam sekunder yang lain seperti IjmÉ‘ 8ulamÉ* tentang sesuatu hukum,

)iyÉ s, dan tidak ketinggalan juga rumusan hukum daripada kalangan 7ujtahid

melalui kaedah IstinbÉÏ . Hal ini dapat diperhatikan dengan jelas menerusi tatacara

pengurusan, mekanisme operasi konsep perbankan, dan sistem pembiayaan bank berkenaan.

Di ba@ah skim bank slam, golongan penyimpan boleh dikategorikan kepada

dua golongan, pertama, para penyimpan yang menyimpan lebihan @ang yang

terkumpul dan boleh mengeluarkannya pada bila(bila masa tanpa notis. Simpanan

jenis ini adalah untuk tujuan keselamatan semata(mata. "edua, para penyimpan yang

tidak boleh mengeluarkan simpanannya tanpa notis. ebihan @ang mereka mungkin

telah dilaburkan dalam kegiatan produktif untuk jangka masa pendek 1C. 2ada akhir

tahun ke@angan, para penyimpan akan dapat berkongsi keuntungan atau kerugian

dengan pihak bank yang menyerupai di9iden.1

erhubung dengan pembiayaan ke@angan di institusi perbankan slam pula, ia

boleh dibahagikan kepada dua jenis, iaitu pembiayaan ekuiti %e%uity financing & dan

pembiayaan hutang %debt financing &. agi pembiayaan ekuiti, perbankan slam

mena@arkan kontrak perkongsian untung % profit sharing contract & menerusi al!

&uÌÉrabah dan al!&ushÉrakah. Sementara pembiayaan hutang pula, perbankan

slam mena@arkan kontrak pertukaran %contract of change& yang melibatkan

pembayaran bertangguh %deferred payments&.1

7enerusi ini, dapat difahami baha@a institusi perbankan slam akan

menggunakan semua simpanan @ang yang datang daripada para penyimpan untuk

memberi khidmat kepada kepentingan a@am bagi mencapai matlamat sosioekonomi

15 ihat$ DQ@"d, #asan =suf. %-::/&. 3l!&as @raf al!IslAm li al!IstithmAr al!CirA?; amD*aj

&u%taraÍ . 7esir$ Dar al(Nashr li al(>am8iyyat. h. 15/. Dinukil daripada !aOrr al(#Qlah al(Dniyyah f 7i$ra#. %155&. &arka* al!"irAsAt al!#iyAsiyyah wa al!Istaratjiyyah bi al!3Í rAm. h. ?5?.16 2elaburan jangka masa pendek$ pelaburan yang tidak melebihi tempoh dua tahun.17 ihat$ 7uhammad Abdul 7annan. %-::&. 9konomi Islam; $eori dan Praktis (3sas!3sas 9konomi

Islam. Radiah Abdul "ader %erj.&. ;disi Semakan Semula. "uala umpur$ A.S. Nordeen. >. -. h. E(E5.18ihat$ Hadenan o@pek < >oni amkin orhan. %-::C&. "uala umpur$ 3ni9ersiti 7alaya. h. E.

/




&+#-, /!01 &ei 120

slam yang berkaitan15 di mana @ang yang terkumpul digunakan untuk keperluan

ri6ab, pelaburan, pembiayaan, pinjaman ke@angan, dan perkhidmatan lain.-:

Konse dan Alikasi Kos Se$ena! dala& Pe!$ankan Isla&

7erujuk kepada fungsi dan mekanisme pengurusan di institusi perbankan slam,

peranan utama institusi berkenaan boleh diklasifikasikan kepada dua kategori utama,

iaitu$

a& 7emberi perkhidmatan$ 2erkhidmatan ini termasuk khidmat menyimpan dana

atau aset, menjelaskan hutang pelanggan, menjadi @akil pelanggan dalam berurus

niaga, dan sebagainya. 2erkhidmatan perbankan ini dapat diperhatikan menerusi$

i& 3l!>ad Ê‘ahL

ii& 3l!ahnuL

iii& 3l!>ak ÉlahLi9& 3l!×awÉlahL dan

9& 3l ( IstiÎ nÉ‘.

b& 7emberi pembiayaan$ 2embiayaan melibatkan semua jenis pinjaman dana yang

meliputi$

i& 3l!Bay‘ bi $haman Ó jil L

ii& 3l!IjÉrah $humma al!Bay‘L dan

iii& Bay‘ al!&ur ÉbaÍ ah.

ertitik tolak dari sini, konsep dan aplikasi kos sebenar dalam perkhidmatan

dan pembiayaan perbankan slam yang tersebut di atas dapat dihuraikan seperti

berikut$

1. 3l!>ad Ê‘ah %Simpanan- ال )'&% &$

>ad Ê‘ah bermaksud$ !harta yang ditinggalkan dengan seseorang sebagai amanah

iaitu untuk disimpan dengan selamat#.-1 >ad Ê‘ah adalah merupakan salah satu

khidmat halal yang dita@arkan oleh institusi perbankan slam. "hidmat ini dianggap

sebagai suatu khidmat yang berkebajikan kerana membantu menjaga harta orang lain

dengan selamat. ni bertepatan dengan kehendak slam yang menggesa supaya umat

slam saling bantu membantu dalam melakukan kebajikan sebagaimana +irman AllÉh

#ubÍÉnahu wa $a‘Él É$

19 ihat$ 7. 3mer 'hapra. %15/&. $owards a Eust &onetary #ystem. ondon$ he slamic+oundations. h. 1/E.2 ihat$ 9konomi Islam; "asar dan 3malan. 8p.cit . h. --C.21

ihat$ nternational Shari*ah Research Academy for slamic +inance %SRA&. %-:1:&. I#3+ompendium for Islamic <inancial $erms; 3rabic!9nglish . "uala umpur$ "aci rading Sdn. hd. h.?:/(?:C.

C




afsirnya$ ! "an hendaklah kamu bertolong!tolongan untuk membuat kebajikan dan

berta%wa, dan janganlah kamu bertolong!tolongan pada melakukan dosa (maksiat

dan pencerobohan#. # Ërah al!& É'idah, %/&$ -0

Dalam amalan institusi perbankan slam, al!>ad Ê‘ah adalah merupakan satu

kontrak yang berasaskan konsep amanah atau jaminan. 7enerusi kontrak ini, harta

simpanan boleh dibahagikan kepada dua jenis, iaitu deposit @ang tunai atau aset lain

seperti emas dan perak sebagai simpanan di bank. -- ank akan menjamin keselamatan

barang yang disimpan oleh pelanggannya. Dalam pada itu, bank boleh menggunakan

atau tidak menggunakan barang amanah tersebut. Palau bagaimanapun, barang

simpanan diberi jaminan oleh bank untuk dikembalikan kepada penyimpanL ia boleh

dikeluarkan pada bila(bila masa. agi simpanan @ang I pada la6imnya I bank akan

memberi Fibah %hadiah secara sukarela sebagai balasan kepada manfaat yang

diterima& @alau pun pelanggan hanya ingin membuat simpanan mereka di bank.

Selain itu, bank berkemungkinan mengenakan Ujrah %fi& kepada pelanggan

sebagai komisen menjaga harta simpanan khasnya yang berupa aset barangan.

Namun, caj yang dikenakan mestilah berpandukan kepada kos sebenar khidmat

penjagaan harta tersebut, contohnya kos penyelenggaraan dan khidmat lain yang

dirasakan perlu dilakukan oleh bank bagi memastikan harta yang disimpan terus dapat

dijaga dengan baik.

2roduk perbankan yang menggunakan konsep ini ialah deposit tabungan

% saGing deposit &, deposit semasa %current deposit &,-? khidmat pemegang amanah, dan

peti simpanan deposit.

-. 3l!ahnu %Jadaian - ال +*( &$

3l!ahnu ialah menjadikan suatu barangan yang berharga sebagai sandaran bagi

hutang jika hutang itu tidak dapat dilunaskan, iaitu dengan cara menjual barang yang

digadaikan dengan harga yang berpatutan pada @aktu menjualnya. -E 2ensyari!,tan al!

ahnu jelas disebutkan di dalam al()ur Én dan al(Sunnah. Di dalam al()ur*Én, AllÉh

#ubÍÉnahu wa $a‘Él É berfirman$

afsirnya$ ! "an jika kamu berada dalam musafir (lalu kamu berhutang atau memberi

hutang yang bertempoh, sedang kamu tidak mendapati jurutulis, maka hendaklahdiadakan barang gadaian untuk dipegang (oleh orang yang memberi hutang#.

# Ërah al!Ba%arah, %-&$ -?0

Dalam sebuah hadis Ø aÍÊÍ , 3mm al(7u*minn 8.*ishah aÌiall Éhu ?3nhÉada menceritakan kataya$

22 ihat$ Shabr, 7uÍammad !3thmÉn. %1555&. 3l!&u‘Émal Ét al!& Éliyyah al!&u‘ÉÎ irah f Ê al!<i%h

al!Isl Émi. >ordan$ Dar al(Nafa*es. h. -C?.23

ihat$ 9konomi Islam; "asar dan 3malan. 8p.cit. h. -E:.24 ihat$ Haji Ksman bin >antan. %-::1&. Pedoman &u'amalat dan &unakahat . Singapura$ 2ustaka Nasional 2te. td. h. ?E.




&+#-, /!01 &ei 120

ل 0/ % '(& ) + ت ا ; <= > ي ? > لا 0 ص @AB لا CDE F &EG ) ? H' >B )IHا = JF ( % K F LDM

7aksudnya$ !#esungguhnya abi Ø allall Éhu ?3layhi >asallam pernah membeli

makanan dengan 5bayar hutang bagi6 tempoh yang dimaklumi daripada seorang

Hahudi, dan Baginda telah menggadaikan perisai perangnya#. Hadis ri@ayat al(ukhÉriy0.

Seperti al!>ad Ê‘ah, al!ahnu juga berasaskan konsep amanah dan jaminan.

Sebagai pemegang amanah, bank berke@ajiban penuh untuk memelihara keselamatan

barang gadaian dengan cara yang @ajar sesuai dengan keadaan barang dan menjamin

untuk memulangkan barang gadaian kepada pemiliknya. Dalam hal ini, bank juga

boleh mengenakan penggadai caj sebenar penjagaan barang gadaian di samping

mengenakan bayaran se@a tempat menyimpan barang gadaian tersebut untuk

memastikannya tersimpan dengan selamat.

Apabila penggadai tidak membayar hutangnya, bank boleh menjual barang

gadaian berkenaan. Daripada hasil jualan, hak bank hanyalah sebesar jumlah hutangL

apabila hasil jualan lebih besar daripada jumlah hutang, maka selebihnya akan

dikembalikan kepada penggadai, dan apabila jualan kurang daripada jumlah hutang,

penggadai masih menanggung pembayaran yang kurang.-/

?. 3l!>ak Élah al!>ik Élah %;jen Pakil ل N( لا O $& - ال )Nل

2ara 8ulamÉ* telah bersepakat tentang pengharusan muamalat al!>ak Élah dengan

berpandukan naÎ al()ur*Én dan al(Sunnah. Daripada al()ur*Én, AllÉh #ubÍÉnahuwa $a‘Él É PQRSRT,U$

afsirnya$ !#ekarang utuslah salah seorang dari kamu, membawa wang perak kamu

ini ke bandar kemudian biarlah dia mencari dan memilih mana!mana jenis makanan

yang lebih baik lagi halal (yang dijual di situ kemudian hendaklah ia membawa

untuk kamu sedikit habuan daripadanya dan hendaklah ia berlemah!lembut dengan

bersungguh!sungguh (semasa di bandar dan janganlah dia melakukan sesuatu yang

menyebabkan sesiapapun menyedari akan hal kamu#. # Ërah al!Kahf , %1&$ 150

Sementara daripada al(Sunnah, ada dikisahkan dalam sebuah hadis Ø aÍÊÍ daripada 83r@ah katanya$

MV WW >X > ل + ت Y& CDال @ABص 0 ال ? > ي < => HB&' Z[?D ; اVF WW= HFB&EWWX Z\WWL= HFB&EWWX ]*اEWWG ̂WWA_ ) ي I >X > ل + ت _

/_ ?Eل < Xل X @_ N+Aي %< = CNل ) ا ت + الbت + ا aل + _ `Xي <7aksundya$ !#esungguhnya abi Ø allall Éhu ?3layhi >asallam telah

5mewakilkannya dengan6 memberinya satu dinar untuk dibelikan seekor kambing,

maka dengan wang itu dia telah membeli dua ekor kambing dan menjual seekor

daripadanya dengan harga satu dinar. =alu dia mendatangi abi Ø allall Éhu ?3layhi25 Pedoman &u'amalat dan &unakahat . 8p.cit. h.?5.




>asallam dengan menyerahkan wang satu dinar dan seekor kambing, maka Baginda

mendoakan keberkatan dalam jualannya, yang jika dia membeli tanah sekalipun pasti

dia akan beroleh keuntungan#. Hadis ri@ayat al(ukhÉriy0

"ontrak >ak Élah adalah merupakan satu kontrak per@akilan, di mana satu

pihak melantik @akil %ejen& dan memberi kuasa kepadanya untuk melaksanakan suatu

tugas khusus bagi pihak dirinya %orang yang di@akili&. Apa pun tindakan yang

dilakukan oleh @akil diterima pakai sebagai tindakan orang yang di@akili. 2roduk

yang menggunakan konsep ini ialah surat kredit dan kad kredit.-C 2ihak yang

menerima tugas itu pada kebiasaannya dibayar Ujrah kerana perkhidmatannya.

'ontoh, seorang pelanggan meminta bank membuat pembayaran kepada pihak

lain dengan syarat(syarat tertentu. Dalam hal ini, bank ialah ejen yang diberikan kuasa

untuk melaksanakan transaksi ke@angan bagi pihak pelanggan dan bank akan dibayar

Ujrah atas perkhidmatannya. Ujrah atas khidmat >ak Élah mestilah berbentuk jumlah

tetap yang berasaskan kos sebenar perkhidmatan bank dalam melaksanakan transaksi

ke@angan tanpa dikaitkan dengan had kredit untuk mengelakkan @ujudnya unsur

ribÉ.

E. 3l!×awÉlah %2emindahan Hutang - الح ) ال &$

7enurut istilah 8ulamÉ* #anaf , mereka mentakrifkan al!×awÉlah sebagai transaksi

!memindahkan tuntutan daripada tanggungan si berhutang kepada tanggungan

orang yang sedia mengambil tanggungan#.- ni termasuklah para penjamin hutang

yang memberi jaminan bayaran semula hutang.83lamÉ* al(ShÉfi! pula menakrifkan al!×awÉlah sebagai !akad ( Ê jÉb dan

%abËl pemindahan hutang daripada tanggungan seseorang yang berhutang kepada

orang lain, di mana orang lain itu mempunyai hutang pula kepada yang

memindahkan#.-

'ontohnya, pihak %A& berhutang dengan pihak %& SJD1::.::. Dalam masa

yang sama, pihak %'& berhutang dengan pihak %A& SJD1::.::. Dalam hal ini, pihak

%A& boleh merujuk pihak %& kepada pihak %'& untuk melakukan pembayaran hutang.

Di sini pihak %A& disebut sebagai &uÍÊl %pemindah&, pihak %& dipanggil &uÍÉl

%dirujuk&, sementara pihak %'& disebut sebagai &uÍÉl ?3layhi %penerima pindahan&,dan hutang yang dipindah pula disebut sebagai &uÍÉl bihi %dipindahkan&.-5 Setelah

berlaku aOad ×awÉlah, %A& terlepas daripada hutangnya kepada %& kerana

hutangnya berpindah kepada %'&, dan %'& harus membayar hutangnya itu kepada %&.

7enerusi contoh ini, dapat dilihat baha@a al!×awÉlah TQRcd,e,U f,gc h,i,UQjQegkj cUgce TQicdcfe,U T,f,i,l lcg,Um dkcg,Umn

26 9konomi Islam; "asar dan 3malan. 8p.cit. h. -E:.27 ihat$ Al(4uhayl, Pahbah. %-::-&. 3l!<i%h al!IslamÊ wa 3dillatuh. Damsyek$ Dar al(+ikr. j. C. h.

E1.28

ihat$ Al("hin, 7u$oaf É et.al. %155C&. 3l!<i%h al!&anhajÊ ‘alÉ Madhhabi al-ImÉm al-ShÉf‘Ê. Damsyek$ Dar al()alam. j. ?. h. 1C.29 ihat$ I#3 +ompendium for Islamic <inancial $erms. 8p.cit. h. E.

5




&+#-, /!01 &ei 120

Hukum beramal dengan al!×awÉlah ialah harus berpandukan kepada naÎ al(

Sunnah dan keputusan IjmÉ‘. Dalam al(Sunnah, Sabda Ras"lullÉh Ø allall Éhu

?3layhi >asallam$

MpA تي _ \F@ 0 ? ;NEGD pAID q= ; rا s @ t Bu لا K[/7aksudnya$ ! Penundaan hutang oleh orang kaya (yang mampu adalah satuke*aliman, sekiranya ditunjukkan (dialihkan hutang itu kepada seseorang yang

mampu maka terimalah pengalihan 5hutang6 itu#. Hadis &uttafa%un ?3layh0

Adapun IjmÉ‘, berkata bnu )udÉmah$ !$elah bersepakat sekalian ahl al!?Ilm

(?ulamÉ' tentang pengharusan al!×awÉlah secara keseluruhan#.?:

7enurut amalan institusi perbankan slam, al!×awÉlah ialah transaksi

pemindahan @ang atau hutang dari satu pihak ke satu pihak yang lain atau dari suatu

akaun ke akaun yang lain dan bank mendapat bayaran Ujrah kerana perkhidmatan

yang diberikan.?1 Ujrah bagi perkhidmatan memindah hutang atau dana pada

la6imnya adalah berbentuk kos perbelanjaan sebenar bank seperti perbelanjaan pos,

telefon, faks, setem, dan sebagainya.?-

vRwxce y,Um TQUmmcU,e,U ewUfQd kUk k,i,l ekRkT,U z,Um{dQTkUx,l,U x,U, |Telegraphic Tran!er }{ ~Qe eQTP,R,{ xR,j dQRTkUg,,U{ x,U fQP,m,kUy,n

/. 3l!IstiÎ nÉ‘ %empahan ^B• ت <€ا - &$

3l!IstiÎ nÉ‘ ialah membuat tempahan barang yang khusus daripada pengilang atau

tukang0 dengan memberikan spesifikasi tertentu. 2engilang atau tukang0 dipanggil

sebagai ØÉni‘, orang yang menempah barang dipanggil sebagai &ustaÎ ni‘, dan

barang yang ditempah dipanggil &aÎ nË‘. "ontrak al!IstiÎ nÉ‘ adalah sah di sisi

Syarak0 atas dasar hajat keperluan yang meluas. 83lamÉ* telah bersepakat mengenai

keabsahan kontrak ini dengan syarat jenis barang yang ditempah, bentuk, spesifikasi,

dan masa penyiapan %penghantaran& barang haruslah dinyatakan dengan jelas. ??

2engharusan beramal dengan al!IstiÎ nÉ‘ ,x,i,l berdasarkan prinsip al!

IstiÍ sÉn?E kerana kontak tersebut telah menjadi amalan biasa yang dilakukan oleh

orang ramai pada setiap masa tanpa sebarang bantahan. 7aka secara tidak langsung,@ujud satu konsep IjmÉ‘ di kalangan umat slam terhadap keharusan akad jual beli

al!IstiÎ nÉ‘n Selain itu, akad al!IstiÎ nÉ‘ juga berperanan memberikan kemudahan

urusniaga kepada umat slam.

3 ihat$ bn )udÉmah, 8AbdullÉh bin AÍmad bin 7uÍammad. %1555&. 3l!&ughnÊ. 8Abdullah bin8Abd al 7uÍsin < 8Abd al(+attÉÍ 7uÍammad al(Hel@ %2yt&. ;disi "eempat. Saudi$ Dar 8Alam al("utub. j. . h. /C.31 ihat$ Sudin Harun. %.&. Prinsip dan 8perasi Perbankan Islam . "uala umpur$ erita 2ublishing

Sdn hd. h. 5.32 ihat$ rshd, 7aÍm"d 8Abd al("ar m AÍmad. %-::1&. 3l!#hÉmil f Ê &u‘Émal Ét wa ?3maliyyÉt

al!&aÎÉrif al!Isl Émiyyah. >ordan$ Dar al(Nafa*es. h. 1:.33

ihat$ I#3 +ompendium for Islamic <inancial $erms. 8p.cit. h. 1:-.34 ihat$ Al(AshOar, 7uÍammad SulaymÉn et.al. %155&. BuÍËth <i%hiyyah f Ê )aÌÉ yÉ I%tiÎÉdiyyah

&u‘ÉÎ irah. >ordan$ Dar al(Nafa*es. j. 1. h. --C.

1:




Dalam amalan perbankan slam, akad al!IstiÎ nÉ‘ PwiQl xki,ece,UxQUm,U ~,R, dQi,Umm,U TQTkUg, P,Ugc,U P,Ue cUgce TQTPc,ggQTd,l,U P,R,Um elcfcf P,mk dkl,e xkRkUy, sama ada meminta bank untuk

mendahulukan bayaran tempahan atau dibayar kemudian. 3ntuk mendapat

keuntungan, bank boleh menempah barang tersebut pada harga rendah danmenjualnya kepada pelanggan dengan harga pasaran semasa, dan menuntut

pembayaran sama ada secara tunai, atau secara bertangguh, atau cara ansuran?/

mengikut tempoh yang dipersetujui di samping boleh mengenakan caj perkhidmatan

sebenar kepada pelanggan bagi semua urusan yang berkaitan dengan tempahan

tersebut.

Amalan perniagaan yang boleh menggunakan konsep ini ialah pembiayaan

perumahan, biaya penyambungan %bridging financing &, dan pembiayaan projek.?C

C. 3l!Bay? bi $haman Ó jil %>ual eli dengan Harga angguh K F L ) F ]‚X p ي A لا -&$

3rus niaga al!Bay‘ bi $haman Ó jil % BB3& melibatkan proses menjual sesuatu dengan

disegerakan penyerahan barang dan ditangguhkan pembayarannya dengan harga

ansuran berserta dengan suatu margin keuntungan yang dipersetujui0 sehingga ke

satu @aktu atau tempoh yang telah ditetapkan.

3rus niaga BB3 merupakan satu akti9iti perniagaan jual beli tangguh yang

diharuskan sama seperti jual beli biasa. Asas pengharusan urus niaga mengikut konsep

ini merujuk kepada naÎ al()ur*Én iaitu$

afsirnya$ !$idaklah menjadi salah, kamu mencari limpah kurnia (keuntungan

daripada perniagaan dari $uhan kamu#. # Ërah al!Ba%arah, %-&$ 150

2erbe6aan di antara jual beli tangguh dan jual beli biasa adalah harga jualan

bagi jual beli tangguh lebih mahal daripada harga biasa dan harga jualan itu

meningkat mengikut tempoh masa penangguhan yang dikehendaki oleh pelanggan.

Kperasi kontrak BB3 di institusi perbankan slam bermula dengan pemilihan

pelanggan terhadap suatu aset yang ingin dibeli. "emudian mendapatkan pembiayaan

BB3 daripada bank. 2elanggan berjanji untuk membeli aset tersebut pada harga jualan

yang dimasukkan margin keuntungan. ank seterusnya membeli aset yang

dikehendaki secara tunai. Hak milik aset kemudiannya berpindah tangan kepada bank.

ank menjual aset itu kepada pelanggan dan menyerahkan hak milik aset kepadanya

pada harga jualan pokok %harga asal& dengan dimasukkan keuntungan. 2embayaran

kepada bank boleh dibuat secara tangguh atau ansuran dalam tempoh yang

dipersetujui.

35 ibid . h. -?5.36 9konomi Islam; "asar dan 3malan. 8p.cit. h.-?5.

11




&+#-, /!01 &ei 120

eberapa contoh produk dalam amalan perbankan yang menggunakan konsep

ini ialah pembiayaan perumahan, harta komersil, kad kredit,? pembiayaan barang

elektrik, perabot, motosikal, dan barangan lain.

. 3l!IjÉrah $humma al!Bay‘ %Se@a "emudian eli p ي A لا ;ƒ VHL„ $& - ا

2ada dasarnya al!IjÉrah bermaksud !memiliki manfaat atau faedah penggunaan

sesuatu barang atau perkhidmatan0 yang diharuskan untuk suatu tempoh tertentu

pada harga atau bayaran yang telah ditentukan#.?

83lamÉ* bersepakat mengatakan baha@a kontrak se@a adalah dibenarkan

dalam slam. 2engharusan beramal dengannya jelas disebutkan di dalam al()ur*Én

dan al(Sunnah. Di dalam al()ur*Én AllÉh #ubÍÉnahu wa $a‘Él É berfirman$

afsirnya$ !#alah seorang di antara perempuan yang berdua itu berkata; J>ahaiayah, ambilah dia memjadi orang upahan (mengembala kambing kita, sesungguhnya

sebaik!baik orang yang ayah ambil bekerja ialah orang yang kuat, lagi amanah#.

# Ërah al!)aÎ aÎ , %-&$ -C0

Dalam sebuah hadis menyebutkan, Ras"lullÉh Ø allall Éhu ?3layhi >asallam

bersabda$

M>…+? †‡& CD KA… Z+LD + ي Lا ا ([?D/7aksudnya$ ! Berikanlah upah buruh (pekerja itu sebelum kering keringatnya#.

Hadis ri@ayat bnu 7É jah < al(ayhaOiy, Ø aÍÊÍ 0

7ajoriti 8ulamÉ* +iOh berpendapat baha@a se@aan adalah merupakan satu

kontrak yang mengikat yang tidak boleh diingkari oleh orang yang menye@akan dan

penye@a0. Selain itu 8ulamÉ* +iOh juga telah mentetapkan baha@a syarat sah kontrak

se@a itu mestilah manfaat dan nilai se@aan itu dimaklumi. erhubung dengan tempoh

se@a, 8ulamÉ* mengklasifikasikannya kepada tiga kategori, iaitu$ se@aan yang

berkuatkuasa secara serta merta, se@aan yang berkuatkuasa pada tarikh mendatang

yang ditentukan, dan se@aan yang tertakluk kepada suatu keadaan tertentu di masa

hadapan,?5 contohnya musim banjir, musim kemarau, dan sebagainya.

entuk amalan al!IjÉrah di perbankan slam telah diperbaharui sesuai dengan

keperluan semasa. a dikenali dengan nama al!IjÉrah $humma al!Bay‘. a melibatkan

dua kontrak yang berasingan, iaitu, pertama ialah kontrak IjÉrah %penye@aan& yang

akan ditandatangani terlebih dahulu sebelum kontrak kedua iaitu kontrak Bay‘%belian& dimeterai. "onsep IjÉrah ini pada la6imnya digunakan dalam membiayai

barangan pengguna terutamanya pembiayaan kenderaan. 7elalui kontrak pertama,

pelanggan akan memajak kereta tersebut daripada bank pada kadar se@a yang telah

dipersetujui untuk suatu tempoh tertentu. 2ada akhir tempoh pajakan, kontrak kedua

37 ihat$ 9konomi Islam; "asar dan 3malan. 8p.cit. h. -?(-?5.38

ihat$ 8.mir, 7uÍammad 7uÍammad. %15-&. &ulakhkhaÎ al-"Í#Ém al-Shar‘i$$ah ‘"lÉ al-M%‘&amad min Madhhab al-MÉli#i$$ahn ˆQUml,‰k: Ši-‹,gP,!,l ,i-Šlikyy,ln ln 213n39 ihat$ I#3 +ompendium for Islamic <inancial $erms. 8p.cit. h. -.

1-




akan dilakukan bagi membolehkan pelanggan membeli kenderaan tersebut pada harga

yang telah dipersetujui. "ontrak(kontrak tersebut mestilah dimeterai dengan turutan

yang betul.

Sebagai contoh, menerusi kemudahan pembiayaan kereta, pelanggan memilih

kereta yang ingin dibeli. "emudian pelanggan memohon pembiayaan IjÉrah untuk kereta tersebut daripada bank dan berjanji akan memajak kereta tersebut daripada

bank setelah bank membeli kereta tersebut. ank seterusnya menjelaskan pembayaran

kereta berkenaan kepada penjual. "ereta seterusnya menjadi hak milik bank dan

memajakkannya kepada pelanggan dengan kontrak IjÉrah untuk satu tempoh yang

telah ditetapkan. 2ada akhir tempoh pajakan, bank menjual kereta tersebut kepada

pelanggan pada harga yang telah dipersetujui.

2embiayaan yang menggunakan konsep ini ialah pembiayaan perumahan,

kontrak se@a beli, pajakan, pembiayaan projek ,E: dan sebagainya.

. Bay‘ al!&ur ÉbaÍ ah %>ual eli 3ntung - Xي pال [ +Œا Xح &$

ransaksi Bay‘ al!&ur ÉbaÍ ah I dalam konteks fiOh tradisional I ialah menjual satu

barangan pada harga asal di samping margin keuntungan yang dimaklumkan dan

dipersetujui oleh penjual dan pembeliE1 sama ada dimaklumkan secara umum atau

terperinci.E- ni bermaksud, penjual mestilah memaklumkan kepada pembeli kos

sebenar aset dan margin keuntungan yang ditambah semasa perjanjian jualan dibuat.

2rinsip umum dalam al!&ur ÉbaÍ ah ialah perbelanjaan langsung pembelian

barang dan perkhidmatan proses jual beli %seperti bayaran perkhidmatan broker& boleh

dimasukkan sebahagian daripada kos asal barangan. Sementara perbelanjaan bagi

tujuan peribadi atau pun yang tidak berkaitan dengan pembelian barangan tidak boleh

dimasukkan dalam kos asal barangan.E?

7uamalat ini harus di sisi Syarak dan diklasifikasikan sebagai jualan

berkonsepkan amanah %kejujuran& kerana bank mendedahkan harga pembelian

sebenar dan memaklumkan keuntungan yang ditambah.EE "eharusannya dapat dilihat

menerusi +irman AllÉh #ubÍÉnahu wa $a‘Él É yang mengharuskan jual beli$

afsirnya$ ! 3ll Éh telah menghalalkan berjual!beli (berniaga dan mengharamkan

ribÉ#. # Ërah al!Ba%arah, %-&$ -/0

"eharusan beramal dengan al!&ur ÉbaÍ ah dalam jual beli adalah merupakan

ma6hab >umh"r 83lamÉ* yang terdiri daripada al(mÉm Ab" #anfah, al(mÉm

7Élik, al(mÉm al(ShÉfi!{ x,U R,T,k xk e,i,Um,U TÉbi‘Ên ,Ug,R,Uy,

4 9konomi Islam; "asar dan 3malan. 8p.cit. h. -?.41 ihat$ 8Abdul 7un8im, 7aÍmd. %1555&. &u?jam al!&uÎÏ alaÍ At wa al!3lfA* @al!<i%hiyyah. "aherah$Dar al(+adilah. j. ?. h. -/?.42 ihat$ >Q6, 7uÍammad. %.&. )awÉnn al!3Í kAm al!#har?iyyah wa &asA'il al!<urD% al!

<i%hiyyah. eirut$ Dar al(8lm li al(7alayin. h. -5.43 ihat$ 9konomi Islam; $eori dan Praktis. 8p.cit . j. -. h. 11E.44 ihat$ I#3 +ompendium for Islamic <inancial $erms. 8p.cit. h. 1.

1?




&+#-, /!01 &ei 120

PUc ‹cUxlkR{ Ž,!x PkU ,i-‹cf,yykP{ PUc ŽRU{ ŽlcR,yÍ{ ,i-,el!ky{ x,U ,i-l,zRkyn45

Dari perspektif amalan perbankan slam hari ini, para pelanggan akan

memohon pembiayaan daripada bank untuk membeli suatu barangan dengan

memberikan spesifikasi tertentu seperti kuantiti, jenama, sifat, dan sebagainya. ank akan membeli barang yang dipohonkan seperti yang diterangkan dengan syarat

pelanggan berjanji untuk membelinya daripada bank. arang dijual pada harga asal

dan dicampur dengan kos pembelian serta kadar keuntungan yang dimaklumkan.

ank menetapkan cara pembayaran dengan mengenakan syarat bayaran pendahuluan

%deposit& kepada pelanggan sebagai jaminan. ayaran seterusnya dilakukan secara

ansuran %sesuai dengan kemampuan pelanggan& dalam tempoh dan pada tarikh

tertentu.EC Harga jualan dibuat sama ada dengan cara peratusan atau dengan harga

tetap % flat amount &. Amalan jual beli ini disebut sebagai !al!&ur ÉbaÍ ah al!

&aÎ rafiyyah# % Banking &ur ÉbaÍ ah&.

Sekiranya bank membeli barangan tersebut dengan cara kredit dan menjualnya

mengikut prinsip al!&ur ÉbaÍ ah, maka bank perlu menjelaskan perkara tersebut

kepada pelanggan. Hal ini perlu dimaklumkan atas dasar prinsip kejujuran kerana

pada la6imnya barangan yang diperolehi secara kredit adalah lebih tinggi nilainya

daripada yang diperolehi secara bayaran tunai.E

Sebagai kesimpulan daripada apa yang telah dibincangkan, dapat diperhatikan

baha@a akti9iti ekonomi yang dimainkan dalam sistem perbankan slam ialah yang

melibatkan urus niaga pertukaran barang berasaskan transaksi sebenar. a bukan

berasaskan ribÉ sepertimana yang diamalkan oleh institusi perbankan kon9ensional.

Dalam ertikata lain, sistem perbankan slam ialah suatu sistem yang menekankan

pentingnya keadilan, belas kasihan, tiada eksploitasi, tiada penipuan, dan tiada urus

niaga atau akti9iti haram.

Hal ini bebe6a sekali dengan amalan sistem perbankan kon9ensional yang

hanya mementingkan keuntungan semata dengan konsep ribÉ yang menyebabkan

timbulnya konflik dan spekulasi. Amalan ribÉ diharamkan dalam slam kerana ia

boleh menghalang orang ramai daripada terlibat secara langsung dengan akti9iti

transaksi perniagaan atau akti9iti ekonomi sebenar. nilah sebabnya mengapa sistem

perbankan slam itu dipanggil sebagai pro(perniagaan, pro(pembangunan, pro(

pekerjaan, dan anti kemelesetan. 7aka tidak hairanlah kalau kadar keuntungan bank

slam pada @aktu kega@atan ekonomi masih boleh meningkat.

Isu Be!$an#ki% Da!iada Kos Se$ena!

45 ihat$ Al(ShanOo, 7uÍammad 7u$oaf É. %-::1&. "ir É sah #har ‘iyyah li 3hammi al!?U%Ëd al!

& Éliyyah al!&ustaÍ dathah. ;disi "edua. 7adinah 7una@arah$ 7aktabah al(83lum @a al(Hikam. j. 1.h. ??.46

ihat$ ‘ÉleÍ, ‘ÉleÍ . %-::1&. 3l!#iyAsah al!a%diyyah wa al!&Aliyyah f I ÏÉr i* @Am al! &ushArakah f al!I%tis @Ad al!IslAm . 7ansurah$ Dar al(Pifa*. h. -5.47 9konomi Islam; $eori dan Praktis. 8p.cit . j. -. h. 11E(11/.

1E




ertitik tolak daripada perbincangan di atas, terdapat dua isu penting yang perlu

dijelaskan berkaitan dengan kos sebenar, iaitu$

1& su Ujrah$

3l!Ujrah ialah komisen, yuran, atau fi yang dikenakan kepada para pelanggan bagisuatu perkhidmatan yang diberi. eberapa produk perbankan yang menggunakan

konsep ini I seperti yang telah diterangkan I termasuk al!>ad Ê‘ah, al!ahnu, al!

>ak Élah, al!×awÉlah, dan al!IstiÎ nÉ‘.

Sukacita menarik semula perhatian pembaca, menerusi perbincangan di atas,

penulis secara berulang kali menekankan baha@a Ujrah bagi kesemua perkhidmatan

yang dikenakan kepada pelanggan mestilah berasaskan nilai @ang asal %kos sebenar&

yang dikorbankan oleh pihak bank dalam menyediakan suatu perkhidmatan. Apa pun

besar atau kecilnya suatu pembiayaan itu, penulis mengandaikan baha@a bentuk dan

kos perkhidmatannya tetap sama. ni bererti Ujrah mestilah diberikan amaun tetapdalam bentuk angka @ang yang jelas dan bukannya dalam bentuk peratusan

%contohnya 1T, -T, dan ET& sebagaimana yang diamalkan oleh beberapa buah bank

slam.

erikut diba@akan dua contoh perkiraan Ujrah %1T setahun&, tempoh bayaran

balik pinjaman %1/ tahun& bagi dua jumlah kredit yang berbe6a dengan menggunakan

formula ! <lat ate#E untuk melihat hubungan di antara Ujrah dan jumlah hutang$

i& >umlah hutang %SJD1:k&$'aj Ujrah U SJD1:,::: V 1T V 1/ tahun U SJD1,/::

>umlah perlu bayar U SJD1:,::: B SJD1,/:: U SJD11,/::>umlah bayaran bulanan U SJD11,/:: 1: bulan U SJDC?.5:

ii& >umlah hutang %SJD1/k&$

'aj Ujrah U SJD1/,::: V 1T V 1/ tahun U SJD-,-/:

>umlah perlu bayar U SJD1/,::: B SJD-,-/: U SJD1,-/:

>umlah bayaran bulanan U SJD1,-/: 1: bulan U SJD5/./

Dengan mengambil contoh kiraan di atas, menunjukkan baha@a semakin besar

jumlah hutang yang diberikan maka semakin besar pula Ujrah perkhidmatan yangdikenakan. Dalam hal ini 8ulamÉ* telah bersepakat baha@a sebarang tambahan dan

manfaat terhadap hutang adalah termasuk dalam kategori ibÉ al!asÊ'ah yang

diharamkan dalam slam.E5 ni setentunya akan memberatkan para pelanggan untuk

melunaskan bebanan hutang yang mereka tanggung. Hal ini bertentangan dengan

konsep slam yang mahukan supaya manusia saling mempermudahkan semua urusan

sepertimana Sabda Nabi 7uÍammad Ø allall Éhu ?3layhi >asallam$

M =+ فtBI €= = =+Y t Xا =€ =+’ t %Iا /& =+’ tا

48 <lat ate$ >uga disebut #traight =ine iaitu mengambil kira jumlah keseluruhan pinjaman setiap

tahun dalam kiraan bayaran ansuran tahunan.49 ihat$ 7i$ri, Raf O ="nus. %-::1&. 3l!E Émi‘ f Ê U ÎËl al!ibÉ. Damsyek$ Dar al()alam. h. -1.

1/




&+#-, /!01 &ei 120

7aksudnya$ ! Buatlah mudah dan jangan mempersulit, dan sampaikanlah khabar

baik dan jangan menakutkan#. Hadis ri@ayat al(ukhÉriy0

Selain itu, adapun kaedah penentuan Ujrah yang berdasarkan peratusan

tertentu daripada had kredit tidak menepati hukum Syarak dan ia bercanggah dengan

keputusan majoriti penasihat Syariah di peringkat antarabangsa. 7ajlis SyariahAAK+ % 3ccounting and 3uditing 8rganisation for Islamic <inance Institutions& dan

hasil keputusan "esatuan +iOh slam Sedunia kali ke(? pada tahun 15C berpendapat

!dibenarkan untuk mengenakan kos perkhidmatan dengan syarat ianya adalah kos

sebenar. Faram untuk mengenakan kos yang lebih daripada kos sebenar. Kos!kos

tidak langsung seperti gaji pekerja, sewaan tempat dan tanggungan lain sesebuah

institusi tidak boleh dimasukkan di dalam kos pengurusan sebenar bagi suatu

pinjaman#./: 2enetapan ini dibuat ialah kerana peratusan yang dikaitkan dengan

jumlah pinjaman telah menyebabkan jumlah kos pengurusan yang sama I kerana

menggunakan peralatan dan sistem yang sama I menjadi berubah mengikut jumlah pinjaman yang diberi. 2erubahan kos pengurusan sudah tidak lagi menjadi kos

pengurusan tetapi menjadi kos faedah dan ribÉ yang dikenakan bagi setiap sen @ang

pinjaman.

-& su 3ntung >ual eli$

idak syak lagi baha@a harga memainkan peranan penting dalam menentukan

keuntungan berurusniaga. Semakin tinggi harga yang diletakkan, semakin tinggi

keuntungan yang diraih. Namun, tanpa disedari kenaikan harga ini memberi kesan

negatif terhadap pengguna yang terpaksa akur menanggung beban.

Dalam konteks perbincangan kertas kerja ini, seperti yang telah dijelaskan

dalam fungsi penubuhan institusi pebankan slam, antara tujuan penubuhannya ialah

untuk meraih keuntungan. 3mumnya, slam telah memberi kebebasan kepada para

peniaga untuk menentukan margin keuntungan masing(masing. Namun demikian,

kebebasan yang diberi tidaklah boleh melepasi batas dan norma perniagaan yang telah

ditentukan oleh slam sehingga menyebabkan ada pihak yang ditindas dan di6alimi.

+irman AllÉh #ubÍÉnahu wa $a‘Él É:

afsirnya$ ! "an janganlah kamu makan (atau mengambil harta (orang!orang laindi antara kamu dengan jalan yang salah#. # Ërah al!Ba%arah, %-&$ 10

idak ada dalam slam batasan tertentu tentang kadar keuntungan %yang harus

diambil dalam perniagaan atau jual beli&. ni adalah mengikut pandangan yang paling

Î aÍÊÍ daripada para 8ulamÉ* slam./1 2eniaga hendaklah menetapkan harga mengikut

kadar yang diredhainya dan juga diredhai oleh pembeli. ni kerana akad jual beli

terbina di atas saling redha meredhai antara penjual dan pembeli sebagaimana +irman

AllÉh #ubÍÉnah% 'a Ta‘ÉlÉ:

5 AAK+. #hariah #tandard . No 51. h. ??.51 ihat$ 4aynuddn, 7uÍammad Amn. %-::&. Bayna al!# É'il wa al!<a%Êh. eirut$ Al(Amirah. h.

1:.

1C




afsirnya$ !>ahai orang!orang yang beriman, janganlah kamu makan (gunakan

harta!harta kamu sesama kamu dengan jalan yang salah (tipu, judi dan sebagainya,

kecuali dengan jalan perniagaan yang dilakukan secara suka sama suka di antara

kamu#. # Ërah al!isÉ, %E&$ -50

7argin keuntungan yang terlalu tinggi mengandungi unsur penindasan yang

diharamkan oleh slam. Akibat daripada tekanan ke@angan yang berpunca daripada

ketamakan para peniaga yang mementingkan margin keuntungan, kebanyakan orang

terpaksa bertungkus lumus bekerja siang dan malam, bahkan ada yang hingga

sanggup melanggar perintah dan larangan AllÉh #ubÍÉnahu wa $a‘Él É %seperti

mencuri, merompak, menggadai maruah, dan bermacam(macam lagi& demi mencari

@ang untuk menampung kenaikan harga pasaran.

7erujuk kepada produk pembiayaan al!Bay‘ bi $haman Ó jil , al!IjÉrah$humma al!Bay‘, dan Bay‘ al!&ur ÉbaÍ ah, perhatian serius harus diberikan kepada

penentuan harga barangan dan perkhidmatan. Sungguhpun tidak terdapat penetapan

khusus dalam Syarak secara kuantitatif tahap minimum atau maksimum meraih

keuntungan, slam tetap ada memberikan panduan kualitatif kepada para peniaga

tentang konsep meraih keuntungan dalam perniagaan iaitu penentuan harga mestilah

mengambil kira kos sebenar menghasilkan suatu barangan, atau kos sebenar suatu

perkhidmatan.

Dalam hal ini, bank perlu menunjukkan baha@a kadar keuntungan yang

diambil adalah @ajar dilihat dari segi risiko yang terlibat dalam urusniaga ini, masayang digunakan oleh bank untuk menyediakan pembiayaan, nilai tambah yang ada

pada barangan, dan yang terpenting sekali ialah sifat barangan yang dijual sama ada ia

dikategorikan dalam barangan (ar Ëriyyat , ×É jiyyat , atau KamÉliyyat . Harga yang

terlalu mahal akibat daripada kerakusan bank memperoleh keuntungan akan

menyebabkan kesempitan hidup seluruh masyarakat kerana tidak mampu memenuhi

keperluan harian, apatah lagi keperluan yang paling asas iaitu makanan, pakaian, dan

tempat tinggal.

Penu%u: Kesi&ulan dan 'adan#anSebagai penutup kertas kerja ini, maka diba@akan kesimpulan dan saranan berikut$

1& 2emahaman terhadap konsep kos sebenar dalam operasi perbankan slam adalah

merupakan satu elemen penting kerana dengan memahaminya akan dapat

meningkatkan keupayaan seseorang pengurus bank untuk melaksanakan fungsi

pengurusan bank dengan baik, khasnya berkaitan dengan penetapan harga jualan

untuk meraih keuntungan.

-& "os asal suatu aset mestilah dinyatakan dengan jelas di dalam kontrak jual beli

bagi mengelak daripada berlakunya ketidakpuasan hati pelanggan, penipuan, dan

kesalahfahaman.

1




&+#-, /!01 &ei 120

?& "os sebenar mestilah merujuk kepada jumlah nilai @ang asal yang dikorbankan

oleh bank untuk mengadakan suatu aset atau perkhidmatan.

E& "os perkhidmatan perbankan boleh dirujuk kepada aspek berikut$

a& "os penjagaanL

b& "os penyelenggaraanLc& "os penyimpananL

d& "os transaksi ke@anganL

e& "os bayaran operasi %setem, pos, telefon, faks, dan sebagainya&L

f& "os bayaran proses jual beli %khidmat peguam, khidmat broker, dll&L dan

g& "os lain yang dirasakan sesuai.

/& Ujrah yang dikenakan oleh bank bagi suatu urusniaga hendaklah diperincikan

dengan jelas di dalam kontrak. 2erkhidmatan dan nilainya perlu disenaraikan.

ukannya dalam bentuk peratusan, bagi mengelak penjenamaan semula ibÉ al!

asÊ'ah dengan nama !'aj 2erkhidmatan#.

C& Semua konsep perbankan slam yang melibatkan hutang, sekiranya peminjam I

disebabkan kesukaran yang di luar ka@alannya I tidak mampu untuk mematuhi

jadual pembayaran balik hutangnya, bank perlu memberikan kelonggaran masa

kepada peminjam untuk membayar hutang tanpa mengenakan sebarang bayaran

ganti rugi %$a‘wÊÌ & Éliy& seperti menaikkan kadar dan jumlah kos hutang yang

belum dibayar. Amalan ini sangat bertepatan dengan kehendak slam yang

mengharamkan muamalat ribÉ.

& ank perlu sentiasa menjadikan norma slam sebagai landasan untuk menentukanmargin keuntungan di samping peka terhadap permasalahan yang dihadapi oleh

masyarakat setempat.

& "adar keuntungan boleh dirujuk kepada aspek berikut$

a& Risiko urusniagaL

b& 7asa yang digunakan untuk menyediakan pembiayaanL

c& Nilai tambah pembiayaan asetL dan

d& Sifat aset yang dijual sama ada dalam lingkungan (ar Ëriyyat , ×É jiyyat , atau

KamÉliyyat .

5& Sebagai sebuah institusi slam yang benar peka dengan kepentingan a@am danmembangun sosioekonomi masyarakat, bank slam kini perlu lebih kreatif dalam

mengadakan konsep pembiayaan baru, khasnya dalam masa berlakunya bencana

alam seperti kebakaran, banjir, gempa, kemarau, kebuluran, dan sebagainya.

3ntuk itu dicadangkan supaya institusi perbankan memperkenalkan dua konsep

berikut, iaitu$

a& Bay‘ al!$awliyyah %الت ) لي p ي X&$ >ualan pada kos asal barang I di mana

pembeli mengetahui harga tersebut I dengan tiada tambahan keuntungan dan

tiada kerugian kepada bank.

1




b& Bay‘ al!>ad Ê‘ah % %&'( لا p ي X&$ 7emaklumkan pelanggan kos asal barang

dan menjualnya pada harga yang lebih rendah daripada kos asal.

15




&+#-, /!01 &ei 120

Bi$lio#!afi

I Al()ur*Én al("ar m.

I 8Abdul 7un8im, 7aÍmd. %1555&. &u?jam al!&uÎÏ alaÍ At wa al!3lfA* @al!<i%hiyyah."aherah$ Dar al(+adilah.

I Adnan 7. Abdeen < Dale N. Shook. %15E&. $he #audi <inancial #ystem. Ne@=ork$ >ohn Piley < Sons td.

I 8.mir, 7uÍammad 7uÍammad. %15-&. &ulakhkhaÎ al-"Í#Ém al-Shar‘i$$ah‘"lÉ al-M%‘&amad min Madhhab al-MÉli#i$$ahn ˆQUml,‰k: Ši-‹,gP,!,l ,i-Šlikyy,ln

I Al(AshOar, 7uÍammad SulaymÉn et.al. %155&. BuÍËth <i%hiyyah f Ê )aÌÉ yÉ I%tiÎÉdiyyah &u‘ÉÎ irah. >ordan$ Dar al(Nafa*es.

I . >ohn. %-::?&. 3 "ictionary of 9conomics. KFford$ KFford 3ni9ersity 2ress.

I DQ@"d, #asan =suf. %-::/&. 3l!&as @raf al!IslAm li al!IstithmAr al!CirA?;

amD*aj &u%taraÍ . 7esir$ Dar al(Nashr li al(>am8iyyat.

I Dr Abdurrahman Raden Aji HaOOi < Hj 7ohd Sahroll Hj 7ohd Roger %2yt&.%-::-& Konsep Perniagaan "alam Islam. runei Darussalam$ 3ni9ersiti runeiDarussalam.

I Hadenan o@pek < >oni amkin orhan. %-::C&. "uala umpur$ 3ni9ersiti7alaya.

I Hajah Noresah binti aharom %2yt.& %-::/&. Kamus "ewan. 'et. E. Selangor$

Da@ama Sdn. hd. h. 1C.

I Haji Ksman bin >antan. %-::1&. Pedoman &u'amalat dan &unakahat . Singapura$2ustaka Nasional 2te. td.

I nternational Shari*ah Research Academy for slamic +inance %SRA&. %-:1:&. I#3 +ompendium for Islamic <inancial $erms; 3rabic!9nglish. "ualaumpur$ "aci rading Sdn. hd.

I rshd, 7aÍm"d 8Abd al("ar m AÍmad. %-::1&. 3l!#hÉmil f Ê &u‘Émal Ét wa

?3maliyyÉt al!&aÎÉrif al!Isl Émiyyah. >ordan$ Dar al(Nafa*es.

I >Q6, 7uÍammad. %.&. )awÉnn al!3Í kAm al!#har?iyyah wa &asA'il al!<urD% al!

<i%hiyyah. eirut$ Dar al(8lm li al(7alayin.

I Al("hin, 7u$oaf É et.al. %155C&. 3l!<i%h al!&anhajÊ ‘alÉ Madhhabi al-ImÉmal-ShÉf‘Ê. Damsyek$ Dar al()alam.

I "hurshid Ahmad %2yt&. %15:&. #tudies in Islamic 9conomics. eicester$ heslamic +oundations.

I 7. 3mer 'hapra. %15/&. $owards a Eust &onetary #ystem. ondon$ he slamic+oundations.

I 7i$ri, Raf O ="nus. %-::1&. 3l!E Émi‘ f Ê U ÎËl al!ibÉ. Damsyek$ Dar al()alam.

-:




I 7uhammad Abdul 7annan. %-::&. 9konomi Islam; $eori dan Praktis (3sas!3sas

9konomi Islam. Radiah Abdul "ader %erj.&. ;disi Semakan Semula. "ualaumpur$ A.S. Nordeen.

I 7uhammad Ariff %2yt&. %15-&. &onetary and <iscal 9conomics of Islam . >eddah$

nternational 'entre of Research in slamic ;conomics, "ing Abdul A6i63ni9ersity.

I Nabih Jhattas %2yt.&. %-:::&. 3 "ictionary of 9conomics, Business : <inance;

9nglish!3rabic. eirut$ ibrairie du iban 2ublishers.

I 2. Dilys %;dt&. %-::/&. ew 87ford Business 9nglish "ictionary for =earners of

9nglish; >ith +"!8& . KFford$ KFford 3ni9ersity 2ress.

I bn )udÉmah, 8AbdullÉh bin AÍmad bin 7uÍammad. %1555&. 3l!&ughnÊ.8Abdullah bin 8Abd al 7uÍsin < 8Abd al(+attÉÍ 7uÍammad al(Hel@ %2yt&. ;disi

"eempat. Saudi$ Dar 8Alam al("utub.

I ‘ÉleÍ, ‘ÉleÍ . %-::1&. 3l!#iyAsah al!a%diyyah wa al!&Aliyyah f I ÏÉr i* @Am al! &ushArakah f al!I%tis @Ad al!IslAm . 7ansurah$ Dar al(Pifa*. h. -5.

I Shabr, 7uÍammad !3thmÉn. %1555&. 3l!&u‘Émal Ét al!& Éliyyah al!&u‘ÉÎ irah

f Ê al!<i%h al!Isl Émi. >ordan$ Dar al(Nafa*es.

I Al(ShanOo, 7uÍammad 7u$oaf É. %-::1&. "ir É sah #har ‘iyyah li 3hammi

al!?U%Ëd al!& Éliyyah al!&ustaÍ dathah. ;disi "edua. 7adinah 7una@arah$7aktabah al(83lum @a al(Hikam.

I Sheikh Abdullah asmeih. %155:&. $afsir Pimpinan al!ahman Kepada Pengertian

al!)ur'an. 'et. 1:. "uala umpur$ ahagian Hal ;h@al slam, >abatan 2erdana7enteri.

I Sudin Harun. %.&. Prinsip dan 8perasi Perbankan Islam. "uala umpur$ erita2ublishing Sdn hd.

I Surtahman "astin Hasan < Sanep Ahmad. %-::/&. 9konomi Islam; "asar dan

3malan. ;disi "edua. Selangor$ D@ama Sdn. hd.

I he Dictionaries Department %2yt.&. %1555&. 3 Pocket "ictionary of 9conomics :

+ommerce; 9nglish!3rabic!9nglish. eirut$ ibrairie du iban 2ublishers.

I 4aynuddn, 7uÍammad Amn. %-::&. Bayna al!# É'il wa al!<a%Êh. eirut$ Al(

Amirah.

I Al(4uhayl, Pahbah. %-::-&. 3l!<i%h al!IslamÊ wa 3dillatuh. Damsyek$ Dar al(+ikr.

-1

abdul nasir_konsep dan aplikasi kos sebenar

Documents