a bhg satu & dua

7/29/2019 A Bhg satu & dua

1/65

BAHAGIAN SATUPEDOMAN UMUM EJAAN RUMI BAHASA MELAYU

1. Latar Belakang

1.1 Sistem ejaan Rumi yang digunakan sekarang ialah Sistem Ejaan Rumi Baharu BahasaMalaysia yang dirasmikan penggunaannya pada 16 Ogos 1972. Sistem ini merupakancetusan daripada perjanjian penyatuan ejaan Rumi bagi bahasa Melayu dan bahasaIndonesia yang dasarnya dipersetujui pada tahun 1967. Sistem ejaan Rumi yangdilaksanakan pada tahun 1972 itu ialah hasil kesepakatan Majlis Bahasa Indonesia-Malaysia bagi pihak kerajaan Malaysia dan pemerintah Republik Indonesia. Badan yangditugaskan menyusun pedoman ejaan Rumi di Malaysia ialah JawatankuasaTetap BahasaMalaysia1 yang dilantik oleh Menteri Pendidikan Malaysia, dan Jawatankuasa inidiletakkan di bawah pengurusan Dewan Bahasa dan Pustaka.

1.2 Maklumat yang termuat dalam Pedoman Umum Ejaan Rumi BahasaMelayu ini berdasarkan dokumen-dokumen pedoman ejaan Rumi yang telah diterbitkan

oleh Dewan Bahasa dan Pustaka, khususnya daripada terbitan-terbitan yang berikut:

(i) Pedoman Umum Ejaan Bahasa Malaysia, Dewan Bahasa dan Pustaka,1975 (edisi kedua 1987);

(ii) Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Malaysia, Dewan Bahasadan Pustaka, 1975 (edisi semakan 1991); dan

(iii) Daftar Ejaan Rumi Bahasa Malaysia, Dewan Bahasa dan Pustaka, 1981(edisi kedua 1988).

2. Abjad dan Huruf

Abjad Rumi bahasa Melayu mengandungi 26 huruf yang tersusun seperti yang berikut:

Huruf Nama

A a e (spt. dlm. kata elak)B b biC c siD d diE e iF f ef G g jiH h ecI i ai

J j jeK k ke

1Mulai 3 November 1992 Jawatankuasa Tetap Bahasa Malaysia diubah namanya menjadi JawatankuasaTetap Bahasa Melayu


2/65

L l elM m emN n enO o oP p pi

Q q kiuR r ar S s esT t tiU u yuV v viW w dabliuX x eksY y waiZ z zet

3. Huruf Vokal

3.1 Dalam sistem ejaan Rumi, ada lima huruf vokal yang digunakan bagimelambangkan enam fonem vokal atau bunyi vokal baku. Huruf-huruf tersebut ialah a,e, i, o dan u.

Huruf Fonem Contoh Penggunaan

di depan di tengah di belakang

a /a/ api padi lusae (i) /e/ emas kena sosialisme

(ii) // enak petak taugei /i/ itu simpan murnio /o/ oleh kota pidatou /u/ ulang bumi ibu

3.2 Huruf e digunakan untuk melambangkan dua fonem vokal, iaitu:

(i) fonem e pepetyang (dalam buku ini) ditulis secara fonetik [e]; dan(ii) fonem e talingyang (dalam buku ini) ditulis secara fonetik [].

Catatan: Hurufe pepetdikenal sebagai hurufe bertanda di atas, iaitu dalamejaan lama atau ejaan Rumi Zaba (sebelum tahun 1972). Tanda diakritik di atas e pepet() tidak digunakan lagi dalam ejaan Rumi sekarang. Contoh:


3/65

Ejaan Lama Ejaan Sekarang

mak jadi emak kledek keledek mntri menteritmpoh tempuh

ptek petik

4. Huruf Diftong

Dalam sistem ejaan Rumi, ada tiga pasang huruf diftong yang melambangkan bunyi tigadiftong dalam bahasa Melayu seperti yang berikut:



ai /ai/ aising ghairah pandai

au /au/ aurat saudara harimauoi /oi/ oidium boikot amboi

5. Huruf Konsonan

5.1 Dalam sistem ejaan Rumi, ada 26 huruf konsonan yang digunakan bagimelambangkan 27 fonem atau bunyi konsonan (termasuk beberapa bunyi konsonansekunder), iaitu:



b /b/ bahasa sebut adabc /c/ cakap kaca Macd /d/ dua ada abadf /f/ fakir tafsir maaf g /g/ guna tiga beggh /gh/ ghaib Maghrib mubalighh /h/ hari saham tuahj /j/ jalan manja kolejk /k/ kami paksa katak - // - - kakak

- /

/ - nikmat jamik - /q/ kadi - -kh /kh/ khusus akhir tarikhl /l/ lekas alas kesal

m /m/ maka kami diamn /n/ nama anak daunng /ng/ ngilu angin peningny /ny/ nyata hanya -


4/65

p /p/ pasang apa siapq /q/ Quran wuquf buraqr /r/ raih bara putar s /s/ sampai asli lemassy /sy/ syarat isytihar Quraisy

t /t/ tali mata rapatv /v/ vitamin universiti -w /w/ wanita hawa -x /z/ xenon - -y /y/ yang payung -z /z/ zaman lazat lafaz

5.2 Daripada 26 huruf konsonan itu, terdapat lima huruf gabungan (digraf), iaitugh, kh, ng, ny dansy.

5.3 Selain itu, tiga huruf yang diperkenalkan supaya digunakan secara tetapsemenjak tahun 1972 ialah q, v danx.

(i) Huruf q digunakan sebagai padanan kepada huruf Jawi qaf ()untuk mengeja kata istilah agama atau kata yang mengenai agama yangberasal daripada bahasa Arab. Contohnya:

qariah Quranqunut wuquf

(ii) Huruf v digunakan untuk mengeja kata serapan daripada bahasa Inggerisdan bahasa-bahasa Eropah yang lain, di pangkal kata atau di pangkal sukukata, sebagaimana yang terdapat dalam ejaan bahasa sumber. Contohnya:

versi revolusivitamin subversif vokasional universiti

Catatan: Hurufve di akhir kata ditukar menjadi huruff. Contohnya:

active jadi aktifnegative negatif octave oktaf

(iii) Huruf x hanya digunakan pada pangkal kata istilah khusus yang tidakditukar menjadiz. Contohnya:

xylophone jadi xilofon


5/65

xenon xenonxenomorph xenomorf

5.4 Berkaitan dengan perenggan 5.1 hingga 5.3 di atas, terdapat dua jenisperubahan huruf konsonan daripada ejaan Rumi lama (sebelum tahun 1972) kepada ejaan

Rumi sekarang.

(a ) Perubahan lima huruf konsonan, iaitu:

Huruf

Lama

Huruf

Sekarang

Contoh Penggunaan

(i) ch c chachat jadi cacatchuchi cuciMach Mac

(ii) dh d dharab darabkadhi kadi

mudharat mudarat(iii) dz z dzalim zalimbedza bezadzat zat

(iv) sh sy mashhor masyhur sharat syaratmshuarat mesyuarat

(v) th1 s Ithnain Isninmithal misalbahath bahas

(b) Tanda koma di atas () dan () yang terdapat dalam sistem ejaan Rumilama (sebelum tahun 1972) tidak digunakan lagi dalam sistem ejaan Rumisekarang. Tanda-tanda koma tersebut digugurkan atau digantikan dengan hurufkonsonan Rumi seperti yang berikut:

(i) Tanda koma di atas () yang sepadan dengan huruf Jawi ain ()dihapuskan jika membuka suku kata. Contohnya:

alam jadi alammaaf maaf rai rai

1Hurufth ini sepadan dengan huruf Jawi sa () pada kata serapan daripada bahasa Arab - bukan huruf thpada kata-kata serapan bahasa Inggeris yang disesuaikan menjadi tdalam bahasa Melayu.


6/65

(ii) Tanda koma di atas () yang sepadan dengan huruf Jawi ain )digantikan dengan huruf konsonan) k jika menutup suku kata.Contohnya:mana jadi maknarayat,raayat

rakyat

tama tamak

(iii) Tanda koma di atas () yang sepadan dengan huruf Jawi hamzah :)dihapuskan jika membuka suku kata. Contohnya)masaalah jadi masalahsoal soal

(iv) Tanda koma di atas () yang sepadan dengan huruf Jawi hamzah ()digantikan dengan huruf konsonan kjika menutup suku kata. Contohnya:

nche jadi encik dato datuk ruyah rukyah

6. Persukuan

6.1 Setiap suku kata bahasa Melayu ditandai oleh satu vokal. Vokal itu dapat didahuluiatau diapit oleh konsonan.

6.2 Dari segi ejaan, dalam bahasa Melayu sekarang terdapat sebelas pola suku

kata yang berikut (hurufcondong):

Pola1 Contoh(1) V i-bu, gu-a(2) VK er-ti, ma-in(3) KV ra-kit, ban-tu

1Lambang V = Vokal, K = Konsonan. VK bererti sebuah suku kata yang mengandungi satu huruf vokalyang diikuti oleh satu huruf konsonan.


7/65

(4) KVK pin-tu, hi-lang(5) KKV dra-ma, indus-tri(6) KKVK trak-tor, elek-trik(7) VKK eks-port(8) KVKK bank-rap, kon-teks

(9) KKVKK kom-pleks(10) KKKV stra-tegi,skru(11) KKKVK struk-tur,spring

Catatan: Pola (1) hingga (4) ialah empat macam pola umum suku kata yangterdapat pada kebanyakan kata dasar dalam bahasa Melayu. Pola (5) hingga (11) ialahtujuh pola suku kata yang terdapat padanya huruf konsonan rangkap atau guguskonsonan, iaitu yang diserap daripada bentuk ejaan bahasa Inggeris atau bahasa-bahasaEropah yang lain.

6.3 Sebelas pola suku kata dalam bahasa Melayu itu terdiri daripada empat pola

suku kata terbuka dan tujuh pola suku kata tertutup. Suku kata terbuka ialah suku katayang diakhiri oleh huruf vokal, dan suku kata tertutup ialah suku kata yang diakhiri olehhuruf konsonan. Satu huruf vokal dapat berdiri sebagai satu suku kata terbuka.Contohnya (hurufcondong):

Suku Kata

Terbuka

Suku Kata

Tertutup

dra-ma dra-ma-tiker-ti er -ti

ke-ka-sih ke-ka-sihke-lam-bu ke-lam-buma-la-ri-a o-lehse-mu-a se-me-nan-jungteng-ku-juh teng-ku-juh

6.4 Pemisahan suku kata pada kata dasar adalah seperti contoh yang di bawah(hurufcondong):

Pola Contoh

(1) V i-a(2) V-VK a-ur(3) V-KV u-bi, i-su(4) V-KVK u-lar, u-nit

a-din-da, e-lek-trik(5) VK-KV un-ta, in-ci

um-pa-ma, ar-ki-tek(6) VK-KVK un-tuk, or-gan


8/65

al-mar-hum(7) KV-V di-a, pi-a-no

se-mu-a, ma-la-ri-a(8) KV-VK ma-ut, ta-ip

bi-du-an, kal-si-um

(9) KV-KV ha-wa, bi-rose-la-sih, dip-lo-ma(10) KV-KVK da-pur, me-sin(11) KVK-KV tam-pi, del-ta

teng-ku-juh, ma-ni-fes-to(12) KVK-KVK sum-pit, mag-net

se-me-nan-jung,struk-tur

6.5 Pemisahan suku kata ejaan pada kata terbitan dilakukan dengan caramemisahkan imbuhan, termasuk awalan yang mengalami perubahan bentuk, serta

partikel dan kata ganti singkat, daripada kata dasarnya terlebih dahulu sebelummemisahkan suku kata pada kata dasarnya. Contohnya:

Perkataan Pemisahan Suku Kata

belajar bel-a-jarberasa be-ra-saberinai ber-i-naidiperkatakan di-per-ka-ta-kankatakanlah ka-ta-kan-lahkeberangkatan ke-ber-ang-kat-ankesembilan ke-sem-bi-lanketakutan ke-ta-kut-anmemenuhi me-me-nuh-imengklasifikasikan meng-kla-si-fi-ka-si-kanmengutamakan meng-u-ta-ma-kanpemprosesan pem-pro-ses-anpertunjukan per-tun-juk-anseseorang se-se-o-rangterangkat ter-ang-katterjemahannya ter-je-mah-an-nya

7. Sistem Keselarasan Huruf Vokal

7.1 Keselarasan huruf vokal bererti keselarasan atau kesesuaian dua huruf vokal yangmembentuk dua suku kata pada kata dasar, iaitu pasangan antara huruf vokal di suku katapraakhir dengan huruf vokal pada suku kata akhir tertutup. Prinsip keselarasan hurufvokal ini berlaku dengan syarat yang berikut:


9/65

(i) Keselarasan di antara dua huruf vokal pada kata dasar.(ii) Kata dasar hendaklah berakhir dengan suku kata tertutup.(iii) Bagi kata yang mengandungi suku kata yang lebih daripada dua, aturan

tentang sistem keselarasan huruf vokal ini dikenakan pada dua suku kata

yang terakhir sahaja, iaitu suku kata praakhir dengan suku kata akhirtertutup.

7.2 Berdasarkan maklumat di perenggan 7.1 di atas, sistem keselarasan hurufvokal memberikan erti, antara lain, seperti yang di bawah.

(i) Huruf vokal e talingatau o di kata ekasuku tidak berubah apabila kata tersebutdiimbuhi awalan yang mengandungi huruf vokal e pepet. Contohnya:

bom: mengebom bukan mengebum

syor: mengesyorkan bukan mengesyurkan(ii) Huruf vokal e taling atau o di mana-mana suku kata terbuka tidak berubah

sekiranya digunakan huruf vokal a, e pepet, i atau u di suku kata sebelumnya.Contohnya:

belerang anggotadaerah gelorakaedah kelopakkecewa kunomereka pidatopendekar sekolahselera semboyantemberang semoga

(iii) Huruf vokal a di suku kata akhir tidak mengubah atau mempengaruhi hurufvokal e talingatau o di suku kata sebelumnya. Contohnya:

e-a: beta cetak gelenggangmeja dewan selempangreka dendang selendangsewa semak terendak

o-a: goda borang berontak kota hormat gelombangronda johan kerongsangrongga rosak terompah


10/65

(iv) Huruf vokal e talingdan o yang membentuk pasangan keselarasan e-e, e-o,o-e dan o-o tidak berubah kerana tidak dapat dipengaruhi oleh huruf vokala, e pepet, i, atau u di suku kata sebelumnya. Contohnya:

e-e: cerewet, kelengkeng, tempelenge-o: kerekot, pelecok, selekoho-e: celoreng, kerobek, temponeko-o: ceroboh, kelompok, pelopor

7.3 Dalam sistem ejaan Rumi sekarang, terdapat 18 pola keselarasan huruf vokalyang utama (primer) seperti yang berikut:

Pola Keselarasan Contoh

Suku Kata Suku Kata Penggunaan

Praakhir AkhirTertutup

(1) a - a asah, balak, halaman(2) a - i alih, balik, sumbangsih(3) a - u asuh, datuk, lembayung(4) e pepet - a emas, kelam, cemerlang(5) e pepet - i lebih, betik, sembelih(6) e pepet - u telur, tempuh, temenggung(7) e taling - a elak, dewan, belerang(8) e taling - e taling leceh, gelek, selekeh(9) e taling - o esok, telor, selekoh(10) i - a ingat, kilang,selinap(11) i - i intip, sisih, belimbing(12) i - u r iuh, tidur, periuk(13) o - a otak, borang, sekolah(14) o - e taling oleh, boleh, celoteh(15) o - o obor, borong, kelompok(16) u - a ubat, tumpang, ketupat(17) u - i usik, kuih, gerusih(18) u - u untuk, tunduk, tengkujuh

7.4 Daripada 18 pola itu, ada lapan pola yang berupa pola-pola yang berubahdaripada sistem ejaan Rumi lama (sebelum tahun 1972). Dasar mengenai perubahan inimenetapkan supaya digunakan huruf vokal i atau u di suku kata akhir tertutup sekiranyadigunakan huruf vokal a, e pepet, i atau u di suku kata praakhir.

Ejaan Rumi Lama Ejaan Rumi Sekarang

Pola Ejaan Contoh Pola Ejaan Contoh


11/65

(1) a e taling aleh a i alih(2) a o batok a u batuk (3) e pepet e taling lebeh e i lebih(4) e pepet o tempoh e u tempuh(5) i e taling pileh i i pilih

(6) i o tidor i u tidur (7) u e taling usek u i usik (8) u - o untong u - u untung

Catatan: Kata-kata yang mengalami perubahan tersebut biasanya mengandungihuruf konsonan akhirh, k, ngatau r.

7.5 Mengenai pola-pola keselarasan huruf vokal yang tidak berubah daripadasistem ejaan lama, dasar keselarasan huruf vokal menetapkan supaya digunakan hurufvokal e talingatau o di suku kata akhir tertutup sekiranya digunakan huruf vokal e talingatau ojuga di suku kata praakhir.

Pola Ejaan Contoh

(1) e taling e taling leceh, gelek, teleng, keledek, selekeh(2) e taling o tempoh, belok, telor, selekoh, kerekot(3) o e taling oleh, boleh, ponteng, celoteh, celoreng(4) o - o obor, pokok, borong, kelompok, seloroh

7.6 Di samping 18 pola keselarasan huruf vokal tersebut, dalam sistem ejaanRumi sekarang terdapat juga lapan pola keselarasan huruf vokal seperti yang digunakandalam ejaan lama itu (lihat perenggan 7.4), iaitu untuk mengeja kata-kata yang diserapdaripada bahasa asing, khususnya daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropahyang lain serta beberapa bahasa di Nusantara. Selain itu, ada sepuluh pola keselarasanhuruf vokal lagi yang biasa digunakan untuk mengeja kata-kata serapan dalam bahasaMelayu. Pasangan huruf vokal yang 18 pola ini ialah pola-pola sekunder dalam sistemkeselarasan huruf vokal.

Pola Contoh Kata daripada Contoh Kata daripada

Ejaan Bahasa di Nusantara Bahasa Inggeris

(1) a-e taling aneh, awet, kaget, laden,pamer, raden

kabaret, jaket

(2) a-o barong, calon, lakon,lancong, lapor, keraton,perabot, rampok

atom, kontraktor

(3) e pepet-e taling gembleng setem(4) e pepet-o bendok,jempol gabenor, interkom(5) i-e taling imlek tiket, kriket(6) i-o ijon, pilon diftong, transistor


12/65

(7) u-e taling tulen, ulet subjek (8) u-o bunglon, buron, lelucon kupon, konduktor (9) a-e pepet pakem teater, plaster (10) e taling-i hipotesis, objektif (11) e taling-u petroleum, spektrum

(12) e pepet-e pepet pepet(13) i-e pepet iseng artikel, filem, dividen(14) o-i fosil, hipokrit(15) o-u bonus, forum(16) u-e pepet lumer skuter, snuker (17) e taling-e pepet meter (18) o-e pepet Oktober, broker

8. Ejaan Kata Serapan daripada Bahasa Inggeris dan Bahasa-bahasa Eropah

8.1 Penyesuaian ejaan bagi kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasaEropah yang lain yang ditulis dengan huruf Roman dibuat menurut peraturanpenyesuaian huruf seperti dalam daftar contoh yang di bawah:

Bahasa Bahasa Contoh

Inggeris Melayu Penggunaan

(1) a a abstract: abstrakplate: plat

(2) ae ae aerial: aerialaerograph: aerograf

(3) ae e aesthetics: estetikahaematite: hematit

(4) ai ai aileron: ailerontrailer: trailer

(5) au au automatic: automatikauditorium: auditorium

(6) b, bb b barbecue: barbekulobby: lobi

(7) c s cent: sencylinder: silinder

(8) c, cc k carbon: karbonclassic: klasik

(9) cc ks accent: aksenvaccine: vaksin

(10) ch s echelon: eselonmachine: mesin

(11) ch, cch k cholera: koleratechnique: teknik


13/65

(12) d, dd d dividend: dividen(13) e e effective: efektif

system: sistem(14) ea ea bearing: bearing

idealist: idealis

(15) ea i beaker: bikargrease: gris(16) ee i beer: bir

jamboree: jambori(17) ei ei atheist: ateis

protein: protein(18) eo eo geometry: geometri

stereo: stereo(19) eu eu europium: europium

petroleum: petroleum(20) f, ff f factor: faktor

traffic: trafik(21) g, gg g geology: geologiaggressive: agresif

(22) h h harmony: harmonihotel: hotel

(23) i i identity: identititextile: tekstil

(24) ia ia dialect: dialekcriteria: kriteria

(25) ie i calorie: kalori(26) ie ai pie: pai(27) ie ie diesel: diesel

diet: diet(28) io io iodine: iodin(29) iu iu premium: premium

stadium: stadium(30) j, jj j journal: jurnal

jury: juri(31) k, kk k kilo: kilo(32) kh kh khaki: khaki(33) l, ll l liberalism: liberalisme

pill: pil(34) m, mm m mammal: mamalia

optimism: optisme(35) n, nn n neon: neon

tennis: tenis(36) ng ng congress: kongres

linguistics: linguistik(37) o o operator: operator

orthodox: ortodoks


14/65

(38) oa o cardboard: kadbodcoat: kot

(39) oe e foetus: fetusgonorrhoea: gonorea

(40) oi oi alkaloid: alkaloid

duboisine: duboisin(41) oo oo zoo: zoo(42) oo u cartoon: kartun

kangaroo: kanggaru(43) ou au accountant: akauntan

pound: paun(44) ou u coupon: kupon

serious: serius(45) p, pp p apple: epal

passport: pasport(46) ph f graph: graf

phoneme: fonem(47) q k quality: kualititechnique: teknik

(48) r, rr r lorry: lorirecruit: rekrut

(49) rh r rhetoric: retorikrhythm: ritma

(50) s, ss s express: ekspresstatus: status

(51) sc s proscenium: proseniumscience: sains

(52) sc sk scooter: skutertelescope: teleskop

(53) sch sk scheme: skimscholastic: skolastik

(54) t, tt t battery: bateritractor: traktor

(55) th t anthropology: antropologitheory: teori

(56) u u republic: republikunit: unit

(57) ua ua aquarium: akuariumdualism: dualisme

(58) ue u accrue: akrutissue: tisu

(59) ue ue duet: duet(60) ue digugurkan catalogue: katalog

cheque: cek(61) ui ui annuity: anuiti

equinox: ekuinoks


15/65

(62) uo uo quorum: kuorumquota: kuota

(63) uu u continuum: kontinumvacuum: vakum

(64) v v novel: novel

university: universiti(65) w w kiwi: kiwiwire: wayar

(66) wh w whisky: wiskiwhistle: wisel

(67) x ks express: eksprestaxi: teksi

(68) x x xenon: xenon(69) y i dynasty: dinasti

psychology: psikologi(70) y y royalty: royalti

yankee: yangki(71) z, zz z jazz: jazzodiac: zodiak

8.2 Bagi penyesuaian ejaan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropahlain yang ditulis dengan huruf Roman, yang dipentingkan ialah bentuk ejaan atau bentukvisualnya. Oleh itu, perubahan fonem asing ke dalam bahasa Melayu telah dilakukanapabila diperlukan sahaja. Contohnya:

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

carbon jadi karbon bukan kabancartoon kartun katunconductor konduktor kondakter dialogue dialog dailoginstitute institut institiutstructure struktur strakcer

Lebih-lebih lagi untuk menulis istilah seperti antropologi, sosialisme danpsikologi.

8.3 Kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lainadalah dikecualikan daripada peraturan sistem keselarasan huruf vokal menurut SistemEjaan Baru (seperti yang dijelaskan di perenggan 7.6). Contohnya:


atom tetap atom bukan atum


16/65

bonus bonus bonos, bunusfossil jadi fosil fosel, fusilpistol tetap pistol pestol, pistul

8.4 Ejaan gugus konsonan yang terdapat dalam bahasa Inggeris dan bahasa-

bahasa Eropah yang lain diterima dan dikekalkan bentuknya ke dalam bahasa Melayudengan beberapa penyesuaian. Contohnya:

(i) Penulisan gugus konsonan di awal kata (atau awal suku kata) seperticontohnya yang berikut:


bl- block jadi bl- blokbr- brake br- brek chl- chlorophyll kl- klorofil

chr- chronology kr- kronologicl- clinic kl- klinik cr- credit kr- kreditdr- drama dr- dramafl- flora fl- florafr- franc fr- francgl- glucose gl- glukosagr- gravity gr- grativikn- knot kn- knotkr- krone kr- kronepl- plumbum pl- plumbumpr- practical pr- praktisps- psychology ps- psikologipt- ptomaine pt- ptomainsc- scandal sk- skandalsch- scheme sk- skim;skemascr- script skr- skripsk- ski sk- skisl- slang sl- slangasn- snooker sn- snuker sp- spectrum sp- spektrumsph- sphere sf- sferaspr- spring spr- springsq- squadron sk- skuadronst- stable st- stabilstr- structure str- struktur tr- tragedy tr- trageditz- tzar tz- tzar


17/65

Catatan: Sebagai kekecualian bagi peraturan mengenai gugus konsonan sepertiyang disebut di atas, beberapa kata tertentu telah diterima menurut ejaan lama yangmenggunakan hurufe pepet. Kata-kata yang telah ditetapkan ejaannya oleh JawatankuasaTetap Bahasa Melayu itu termasuklah yang berikut:


class jadi kelas bukan klasclub kelab klab, klubglass gelas glasgrant geran granplan pelan planstamp setem stem

(ii) Penulisan huruf gugus konsonan di akhir kata (atau akhir suku kata) bagi kata

yang diterima bentuk gugus konsonannya seperti contoh yang berikut:Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

-lf golf jadi -lf golf-lt cobalt -lt kobalt-nce science -ns sains-nk bank -nk bank -ps forceps -ps forseps-rd standard -rd standard-rm chloroform -rm kloroform-rt consert -rt konsert-x complex -ks kompleks-xt text -ks teks

(iii) Huruf gugus konsonan di akhir kata dalam bahasa Inggeris yang disesuaikandengan penambahan huruf vokal dalam bahasa Melayu seperti contoh yangberikut:


-ct fact jadi -kta fakta-gm paradigm -gma paradigma-ism nationalism -isme nasionalisme-sm plasm -sma plasma

8.5 Kata daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain yang sudahterserap dalam bahasa Melayu dikekalkan ejaannya menurut kaedah ejaan bahasa Melayuitu. Contohnya:


18/65


bureau jadi biro bukan bureaucustom kastam kustomdriver drebar driver, driber

modern moden modernpension pencen pensionstation stesen station, stasion

stesyen

8.6 Semua hurufgyang diucapkan [j] dalam kata atau istilah bahasa Inggeris tetapditerima sebagai hurufgjuga dalam bahasa Melayu. Contohnya:


agenda tetap agenda bukan ejendagymnasium jadi gimnasium jimnasiumtechnology teknologi teknolojitragedy tragedi trajidi

Catatan: Sebagai kekecualian, hurufgyang diucapkan [j] menurut sebutan dalambahasa Inggeris yang disesuaikan menjadi huruf j dalam bahasa Melayu terdapat,antaranya, pada kata-kata yang berikut:

Bahasa

Inggeris

Bahasa Melayu

agent jadi ejencollege kolejcontingent kontinjenengine enjingarage garajgeneral jeneralimage imejledger lejar magistrate majistretmargarine marjerinprestige prestijregime rejimregiment rejimensabotage sabotajsergeant sarjan


19/65

9. Ejaan Kata Serapan daripada Bahasa Arab

9.1 Kata umum daripada bahasa Arab yang sudah terserap dalam bahasa Melayu diejadalam ejaan Rumi mengikut cara mengeja kata-kata jati dalam bahasa Melayu.Contohnya:

Ejaan Jawi Ejaan Rumi

EL sahabat

R darurat

qv hakim

sQ izin

uC kubur

zat

qve zalim

9.2 Istilah dalam bidang khusus agama Islam boleh ditulis dengan menggunakankaedah transliterasi huruf Arab kepada huruf Rumi seperti yang disenaraikan dalam bukuPedoman Transliterasi Huruf Arab ke Huruf Rumi (terbitan DBP, 1984). Contohnya:

Ejaan Jawi Ejaan Rumi

IPhadith

Q kidhib

pF isti'mal

ur qunut

riya

10. Penulisan Kata Dasar

Kata yang berupa kata dasar ditulis sebagai satu perkataan yang dipisahkan daripada katalain yang ada di sampingnya. Contohnya:

(1) Pak Kasim percaya bahawa engkau tahu akan perkara itu.(2) Restoran itu penuh sesak.(3) Saya ada komputer baharu.


20/65

11. Penulisan Kata Terbitan

11.1 Kata terbitan (atau kata turunan) ialah kata dasar yang berimbuhan (mempunyaiawalan, sisipan, akhiran atau apitan), atau kata dasar yang ditulis serangkai denganbentuk kata yang lain. Semua imbuhan (awalan, sisipan, akhiran dan apitan) dan semua

bentuk terikat lain yang tidak dapat berdiri sendiri ditulis serangkai atau bersambungdengan kata dasar atau bentuk dasarnya atau bentuk akarnya.

11.2 Penulisan kata terbitan yang berawalan seperti contoh yang berikut:

Awalan Bentuk Dasar Kata Terbitan

anti- karat antikaratauto- carta autocartabe- rambut berambutbel- ajar belajar

ber- asas berasasbi- adab biadabdi- makan dimakandiper- besar diperbesar dwi- fungsi dwifungsieka- bahasa ekabahasajuru- audit juruauditke- kasih kekasihmaha- siswa mahasiswame- nyanyi menyanyimem- baca membacamen- dapat mendapatmeng- ganggu mengganggumenge- pam mengepammemper- dalam memperdalampanca- indera pancainderape- laku pelakupel- ajar pelajarpem- bantu pembantupen- duduk pendudukpeng- hibur penghiburpenge- bom pengebomper- asap perasappoli- cakera policakerapra- sejarah prasejarahpro- kerajaan prokerajaanse- unit seunitsub- golongan subgolongansupra- golongan supragolonganswa- tenaga swatenaga


21/65

tata- negara tatanegarate- rasa terasater- sadai tersadaitri- bulan tribulantuna- karya tunakarya

Catatan: Awalan ber yang diikuti oleh kata dasar yang bermula dengan hurufr,salah satu daripada huruf r tersebut digugurkan. Contohnya:

Awalan berdiikuti oleh kata rambut,bentuk terbitannya ialah berambutBUKANberrambut.

Awalan bel hanya terdapat pada satu kata sahaja dalam bahasa Melayu iaituapabila awalan ber diikuti oleh kata ajar ,bentuk terbitannya ialah belajarBUKAN berajar.Awalan pel hanya terdapat pada satu kata sahaja dalam bahasa Melayu iaituapabila awalan per diikuti oleh kata ajar,bentuk terbitannya ialah pelajar

BUKAN perajar.Bentuk awalan yang boleh ditulis terpisah daripada kata dasar atau bentuk dasar yangmengikutinya hanya bagi tiga penggunaan yang berikut:

(i) Awalan maha ditulis terpisah daripada kata dasar atau bentuk dasarselepasnya yang bermula dengan huruf besar yang menunjukkan ganti namaTuhan atau nama khas yang lain. Contohnya:

Maha MengetahuiAllah Yang Maha EsaTuhan Yang Maha BijaksanaDuli Yang Maha Mulia

(ii) Bentuk terikat anti, pro dan kontra dapat juga ditulis terpisah sebagai katabebas seperti yang berikut:

bersikap antipro dan kontra

(iii) Tanda sempang (-) perlu digunakan apabila awalan se- diimbuhkan pada katanama khas yang bermula dengan huruf besar. Contohnya:

se-Nusantarase-Malaysia (Persatuan Pelajar Melayu Se-Malaysia)se-Tanah Melayu (Parti Islam Se-Tanah Melayu)

11.3 Penulisan kata terbitan yang berakhiran seperti contoh yang berikut:

Akhiran Bentuk Dasar Kata Terbitan


22/65

-an didik didikan-ah sultan sultanah-at muslim muslimat-i turut turuti-iah alam alamiah

-in hadir hadirin-isme nasional nasionalisme-kan jadi jadikan-man seni seniman-nita/-ita biduan biduanita-wan bangsa bangsawan-wati seni seniwati-wi dunia duniawi

11.4 Penulisan kata terbitan yang berapitan seperti contoh yang berikut:

Apitan Bentuk Dasar Kata Terbitan

ber--an anggap beranggapanber--kan dasar berdasarkandi--i ikut diikutidi--kan maklum dimaklumkandiper--i setuju dipersetujuidiper--kan tingkat dipertingkatkanke--an rai keraianme--i rindu merinduime--kan rata meratakanmem--i punya mempunyaimem--kan besar membesarkanmemper-i aku memperakuimemper--kan judi memperjudikanmen--i duduk mendudukimen--kan jatuh menjatuhkanmeng--i hadap menghadapimeng--kan harap mengharapkanmenge--i syak mengesyakimenge--kan sah mengesahkanpe--an laras pelarasanpel--an ajar pelajaranpem--an bayar pembayaranpen--an dapat pendapatanpeng--an ganti penggantianpenge--an cam pengecamanper--an adab peradabanter--i ajar terajariter--kan kata terkatakan


23/65

11.5 Penulisan kata terbitan yang bersisipan seperti contoh yang berikut:

Sisipan Bentuk Dasar Kata Terbitan

-el- tunjuk telunjuk-em- serbak semerbak-in- sambung sinambung-er- gigi gerigi

11.6 Penulisan kata terbitan yang mempunyai awalan meN- ataupeN- dengan kata dasaryang bermula dengan konsonan /k/, /p/, /s/ atau /t/ (yang bukan unsur pertama guguskonsonan) adalah menurut sistem morfofonemik bahasa Melayu seperti contoh yangberikut:

Imbuhan Bentuk Dasar Kata Terbitan

mem- pikul memikulmem--i patuh mematuhimem--kan panjang memanjangkan

men- tolak menolak men--i takluk menaklukimen--kan tajam menajamkan

meng- kata mengatameng--i kahwin mengahwini

ketua mengetuaimeng--kan ketat mengetatkan

ketengah mengetengahkan

meny- serang menyerangmeny--i salah menyalahimeny--kan sulit menyulitkan

pem- pulas pemulaspem--an pasang pemasangan

pen- tutur penuturpen--an tumpu penumpuan

peng- karang pengarangpeng--an korban pengorbanan

peny- segar penyegar


24/65

peny--an sempurna penyempurnaan

Catatan: Ada beberapa kata dasar yang bermula dengan konsonan /k/, /p/, /s/ atau/t/ yang tidak berubah bentuknya apabila diimbuhkan dengan awalan meN- atau peN-.Kebanyakan kata yang terlibat adalah berupa kata serapan daripada bahasa asing

(sebagaimana yang disenaraikan dalam buku ini).

11.7 Huruf gugus konsonan di awal kata dasar tidak berubah apabila diimbuhkandengan awalan meN- ataupeN- seperti contoh yang berikut:

Imbuhan Bentuk Dasar Kata Terbitan

membrek membrek mem--kan projek memprojekkan

mendraf mendraf

men--kan drama mendramakanmeng- gred menggredmeng--kan kredit mengkreditkan

pem- proses pemprosespem--an proses pemprosesan

pen- stabil penstabilpen--an draf pendrafan

peng- kritik pengkritikpeng--an gred penggredan

11.8 Catatan: Sehubungan dengan perenggan 11.1 hingga 11.7 di atas, aturanpenulisan imbuhan yang berubah daripada kaedah ejaan Rumi lama (sebelum tahun1972) kepada ejaan Rumi sekarang adalah seperti yang berikut:

(i) Tanda sempang (-) pada awalan di- dalam ejaan lama digugurkan dan awalanitu ditulis serangkai dengan kata dasar atau bentuk dasar yang ada selepasnyadalam ejaan sekarang. Contohnya:


di-makan dimakandi-pandang dipandangdi-prkatakan diperkatakandi-slideki diselidiki


25/65

(ii) Tanda sempang (-) pada awalan sa- dalam ejaan lama digugurkan dan awalanitu diejase dan ditulis serangkai dengan kata dasar atau bentuk dasar yang adaselepasnya dalam ejaan sekarang. Contohnya:


sa-bagaimana sebagaimanasa-blas sebelassa-orang seorangsa-saorang seseorangsa-umpama-nya seumpamanya

12. Penulisan Kata Sendi Nama

12.1 Kata sendi nama (kata depan) di dan ke, sama dengan kata sendi nama yang lain,ditulis terpisah daripada semua jenis kata yang ada selepasnya. Ada empat jenis kata yanglazim terdapat selepas kata sendi nama di dan ke.

12.2 Kata sendi nama di dan ke dipisahkan daripada kata nama yangmenunjukkan arah atau mengenai arah atau menunjukkan kedudukan sesuatu kata namayang ada selepasnya. Contohnya:

(1) Komputernya ada di atas meja tulis itu.(2) Cuaca di sana tidak sama dengan di sini.(3) Mereka berjalan menuju ke utara.(4)Ke manakah dia hendak pergi?

12.3 Kata sendi nama di dan ke dipisahkan daripada kata nama umum yangterdapat selepasnya. Contohnya:

(1) Pemuda itu bekerja di bangunan Dayabumi.(2)Di hutan itulah dia mencari rotan.(3) Pelajar itu berbasikal ke sekolah setiap pagi.(4) Memang tidak jauh dari sini ke kota lama itu.

12.4 Kata sendi nama di dan ke dipisahkan daripada kata bilangan atau kata yangmenunjukkan jumlah sebagai kata bantu tempat dan kata nama umum. Contohnya:

(1) Hujan malam tadi di empatkawasan sahaja.(2) Mereka mencarinya di setiap tempat.(3) Berita itu dihebahkan ke seluruh negara.(4) Peti undi telah dihantarke semua pusat pengiraan undi.


26/65

12.5 Kata sendi nama di dan ke dipisahkan daripada kata nama tempat atau namakhas yang lain yang ada selepasnya. Contohnya:

(1) Bapanya tinggal di Kuala Lumpur.(2) Isterinya meninggalkan di Tanah Suci Mekah.

(3) Seronok juga kalau dapat berkunjung ke Afrika Selatan.(4) Peniaga itu menetap di Kuching sebelum berpindah ke Sandakan.

12.6 Catatan: Peraturan penulisan kata sendi nama yang berubah daripada ejaanRumi lama (sebelum tahun 1972) kepada ejaan Rumi sekarang adalah seperti yangberikut:

(i) Kata sendi nama di dalam ejaan Rumi lama ditulis dengan menggunakantanda sempang (di-), iaitu sama bentuknya dengan awalan di-. Apabila tandasempang digugurkan dalam ejaan Rumi sekarang, kata sendi nama di ditulissebagai satu kata yang berasingan. Contohnya:


di-dalam di dalamdi-slatan di selatandi-jalan raya di jalan rayadi-pjabat di pejabatdi-satu daerah di satu daerahdi-sluroh dunia di seluruh duniadi-Hotel Mrlin di Hotel Merlindi-Uganda di Uganda

(ii) Kata sendi nama ka- dalam ejaan Rumi lama diubah menjadi ke, tandasempang (-) dihapuskan, dan ditulis terpisah daripada kata yang adaselepasnya. Contohnya:


ka-dalam ke dalamka-slatan ke selatanka-jalan raya ke jalan rayaka-pjabat ke pejabatka-satu daerah ke satu daerahka-sluroh dunia ke seluruh duniaka-Hotel Istana ke Hotel Istanaka-Uganda ke Uganda

(iii) Kata sendi nama kapada dalam ejaan Rumi lama diubah menjadi kepadadalam ejaan Rumi sekarang.


27/65

12.7 Kata sendi nama ke ditulis serangkai dengan kata yang ada selepasnyaapabila kedua-duanya dijadikan bentuk dasar yang sekali gus diimbuhkan dengan apitan,awalan atau akhiran. Contohnya:

Bentuk Dasar Kata Terbitan

ke bumi jadi dikebumikankebumikanmengebumikan

ke muka jadi dikemukakankemukakanmengemukakanterkemuka

ke samping jadi dikesampingkankesampingkanmengesampingkan

ke tepi jadi diketepikanketepikanmengetepikan

13. Penulisan Kata Ganti Singkat

13.1 Ada empat jenis kata ganti singkat dalam bahasa Melayu sekarang, iaitu kau, ku, mudan nya.

13.2 Kata ganti singkat kau dan ku sebagai awalan penanda pasif ditulis serangkaidengan kata dasar yang ada di belakangnya. Contohnya:

kauambil kuambilkaudengar kudengarkaulihat kulihatkauterima kuterima

13.3 Kata ganti singkat ku, mu dan nya sebagai unsur akhiran ditulis serangkaidengan kata dasar atau bentuk dasar yang ada di depannya. Contohnya:

cintaku cintamu cintanyakepadaku kepadamu kepadanyamenerimaku menerimamu menerimanya


28/65

Catatan: Kata ganti singkat ku, mu dan nya sebagai kata ganti bagi nama Tuhanmenggunakan huruf besar sebagai huruf pertama dan dihubungkan dengan kata yang adasebelumnya dengan menggunakan tanda sempang (-). Contohnya:

(1) Adakah mereka berdoa kepada-Ku?

(2) Bimbinglah hamba-Mu, ya Tuhanku.(3) Pejuang-pejuang tersebut memohon rahmat-Nya, hidayat-Nya dan petunjuk-Nya.

14. Penulisan Partikel

14.1 Ada empat jenis partikel dalam bahasa Melayu sekarang, iaitu lah, -kah, -tah danpun.

14.2 Partikel -lah, -kah dan -tah yang menggunakan tanda sempang dalam ejaan

Rumi lama ditulis serangkai dengan kata dasar atau bentuk dasar yang ada di depannya,tanpa tanda sempang, dalam ejaan Rumi sekarang. Contohnya:


ada-lah adalahtolong-lah tolonglahapa-kah apakahknapa-kah kenapakahbila-tah bilatah

14.3 Ada dua cara menulis partikelpun.

(i) Katapun yang berfungsi sebagai kata tugas yang bererti juga ditulis terpisahdaripada kata yang ada di sampingnya. Contohnya:

(1) Apa-apapun yang dimakannya, ia tetap kurus.(2) Jangankan dua kali, sekalipun engkau belum pernah datang ke sini.(3) Jika Israel berdegil, PLOpun berdegil.(4) Rambutnyapun tidak bersikat.

(ii) Ada beberapa perkataan yang telah ditetapkan ejaannya supaya ditulisserangkai dengan partikelpun, antaranya:

adapun ataupunandaipun bagaimanapunbiarpun kalaupunkendatipun lagipunmahupun meskipun


29/65

sekalipun sungguhpunwalaupun

15. Penulisan Kata Ulang

15.1 Kata ulang (atau kata ganda) dalam sistem ejaan Rumi bahasa Melayu sekarangditulis sepenuhnya dengan menggunakan tanda sempang (-) yang dibubuh di bahagiankata yang diulang. Angka dua (2) yang digunakan sebagai tanda ulangan dalam ejaanRumi lama dihapuskan dalam ejaan Rumi sekarang. Kata ulang yang ditulis denganmenggunakan tanda sempang termasuklah kata ulang semu, kata ulang jamak, kata ulangberentak, dan kata ulang berimbuhan.

15.2 Penulisan kata ulang semu seperti contoh yang berikut:

anai-anai biri-biri

hati-hati kuda-kudakupu-kupu labah-labahlabi-labi sia-siasumpah-sumpah tupai-tupaiular-ular undang-undang

15.3 Penulisan kata ulang jamak seperti contoh yang berikut:

anak-anak botol-botoljawatan-jawatan kekasih-kekasihpelatih-pelatih perkataan-perkataanrancangan-rancangan senator-senatorprojek-projek unit-unit

15.4 Penulisan kata ulang berentak seperti contoh yang berikut:

bolak-balik gerak-gerigunung-ganang huru-harakucar-kacir lauk-pauk mundar-mandir porak-perandaramah-tamah sayur-mayur serba-serbi serta-mertasimpang-perenang tunggang-langgang

Catatan: Apabila kata ulang berentak ini dijadikan bentuk dasar yang mendapatapitan, tanda sempang sebagai tanda ulangan tetap digunakan. Contohnya:

dikucar-kacirkankeramah-tamahanmemporak-perandakan


30/65

menggembar-gemburkan

15.5 Penulisan kata ulang berimbuhan seperti contoh berikut:

anak-anakan akhir-akhirnya

berjalan-jalan bersiri-siridibesar-besarkan ditiru-tirunyakarang-mengarang menulis-nulislama-kelamaan menggelepar-gelepar menangis-nangis memperbesar-besar segala-galanya zaman-berzaman

16. Penulisan Gabungan Kata

16.1 Ada tiga jenis gabungan kata yang unsur-unsurnya ditulis terpisah.

(i) Kata-kata bebas yang membentuk rangkai kata umum, termasuk rangkai kataistilah khusus dan kata majmuk, ditulis terpisah antara satu sama lain.Contohnya:

air hujan duta besar balai raya enam puluh duabom tangan kereta api cepatgempa bumi luar biasaguru besar latihan jasmanijalan raya model linearjam tangan nuzul Qurankapal terbang operator mesin cetakkata sifat kertas kerjakereta kebal perdana menterimeja tulis pernyataan bersamanasi minyak rukun tetanggasama ada segi empat panjangtengah hari setiausaha politik tepian gelanggang susu pekat manisterima kasih telefon dail terusular lidi

(ii) Gabungan kata yang dihasilkan daripada hubungan parataksis, atau yangdisebut rangkai kata setara, ditulis secara terpisah. Contohnya:

hidup mati adik kakak ibu bapa bijak pandaimakan minum cantik molek miskin kaya kampung halaman


31/65

sana sini rupa parastua muda tunjuk ajar

(iii) Gabungan kata yang merupakan simpulan bahasa ditulis secara terpisah.Contohnya:

buah hati anak emasduit kopi bulan madumakan angin puas hatipilih kasih lampu hijau

16.2 Kata ulang bagi gabungan kata yang ditulis terpisah dibentuk dengan hanyamengulangi kata nama yang diterangkan, iaitu kata yang pertama, dan bukan seluruhrangkai kata yang berkenaan. Contohnya:

Bentuk Dasar Bentuk Berulang

balai raya jadi balai-balai rayaguru besar guru-guru besar jurucakap rasmi jurucakap-jurucakap rasmikapal terbang kapal-kapal terbangketua pejabat kerajaan ketua-ketua pejabat kerajaanpegawai kanan pegawai-pegawai kanankertas kerja kertas-kertas kerja

16.3 Ada beberapa kaedah untuk menentukan penulisan gabungan kata yangserangkai dan bentuk ulangannya.

(i) Rangkai kata umum yang ditulis terpisah, termasuk istilah khusus dan katamajmuk, rangkai kata setara atau simpulan bahasa yang diimbuhi apitan,ditulis serangkai. Contohnya:

ambil alih jadi pengambilalihananak emas menganakemaskancampur aduk mencampuradukkanijab kabul diijabkabulkanlipat ganda melipatgandakantidak adil ketidakadilantidak harmoni ketidakharmoniansama rata menyamaratakansatu padu penyatupaduan

Catatan: Apabila apitan digugurkan, bentuk dasarnya hendaklah dikembalikanmenjadi rangkai kata yang ditulis terpisah.


32/65

(ii) Dalam sistem ejaan Rumi bahasa Melayu sekarang, telah ditetapkan sejumlahkata tertentu yang boleh ditulis serangkai. Gabungan kata umum yang ditulissebagai satu perkataan itu disenaraikan sebagai kata masukan dalam buku ini.Gabungan kata umum lain yang tidak disenaraikan dalam buku ini tidakditulis serangkai.

(iii) Pengulangan gabungan kata yang ditulis serangkai seperti contoh yangberikut:

jawatankuasa jadi jawatankuasa-jawatankuasasetiausaha setiausaha-setiausahasuruhanjaya suruhanjaya-suruhanjayatanggungjawab tanggungjawab-tanggungjawab

(iv) Gabungan kata yang ditulis serangkai dapat pula menjadi bentuk dasaruntuk membentuk kata terbitan. Contohnya:

setiausaha jadi kesetiausahaantanggungjawab penanggungjawabanwarganegara kewarganegaraantandatangan menandatangani

17. Penggunaan Tanda Sempang

17.1 Tanda sempang digunakan untuk menulis semua jenis kata ulang. Contohnya:

gunung-ganangkemerah-merahanmemperbesar-besarpegawai-pegawaiselambat-lambatnyasia-siatanggungjawab-tanggungjawab

17.2 Tanda sempang digunakan untuk memisahkan suku kata yang tercerai olehpenggantian baris. Contohnya:

...menangguhkan pe-

nyelenggaraan projek.

menangguhkan penyeleng-garaan projek.

menangguhkan penyelengga-


33/65

raan projek.

menangguhkan penyelenggara-an projek.

17.3 Tanda sempang digunakan untuk memperjelas ungkapan. Contohnya:

ber-evolusi dengan ber-revolusi

17.4 Tanda sempang digunakan untuk merangkaikan huruf kecil dengan hurufbesar pada kata yang sama. Contohnya:

anti-Rusiahamba-MuKDN-nyapan-Afrikanisme

pro-Malaysiarahmat-NyaSe-Malaysia

17.5 Tanda sempang digunakan untuk merangkaikan ke dengan angka bagipenulisan nombor ordinal. Contohnya:

ke-12 (kedua belas)ke-125 (keseratus dua puluh lima)ke-2,000 (kedua ribu)

Catatan: Nombor ordinal pertama hingga kesebelas tidak harus ditulis denganangka.

17.6 Tanda sempang digunakan untuk merangkaikan angka yang menunjukkantahun dengan akhiran -an. Contohnya:

tahun 50-an (tahun lima puluhan)tahun 80-an (tahun lapan puluhan)

17.7 Tanda sempang digunakan untuk menyatakan hubungan di antara kata-katapada rangkai kata setara tertentu atau rangkai kata istilah. Contohnya:

alat pandang-dengar


34/65

BAHAGIAN DUA

PEDOMAN UMUM SEBUTAN BAKU BAHASA MELAYU

1. Latar belakang

1.1 Bahasa Melayu baku ialah bahasa Melayu yang sempurna dari segi penggunaanaspek-aspek bahasanya, iaitu betul ejaannya, betul tatabahasanya, betul istilahnya, betulpenggunaan katanya, betul laras bahasanya dan betul sebutannya.

1.2 Maklumat yang termuat dalam Pedoman Umum Sebutan Baku BahasaMelayu ini berdasarkan dokumen-dokumen pedoman sebutan buku bahasa Melayu yangtelah diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka, khususnya daripada terbitan-terbitanyang berikut:

(i) Pedoman Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu, Dewan Bahasa dan

Pustaka, 1988.(ii) Daftar Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu, Dewan Bahasa dan Pustaka,1991.

(iii) Pedoman Sebutan Baku Bahasa Melayu, Dewan Bahasa dan Pustaka,1994.

1.3 Perancangan pembakuan sebutan bagi bahasa Melayu adalah menjadi salahsatu objektif DBP, iaitu sebagaimana yang termaktub dalam Akta Dewan Bahasa danPustaka 1959 (Disemak 1978; Pindaan dan peluasan 1995). Objektif yang dicatatkansebagai Tujuan-tujuan Lembaga Pengelola DBP mengenai perkara ini [Seksyen 5(1)]ialah:

(iv) untuk membakukan ejaan dan sebutan, dan membentuk istilah-istilah yangsesuai dalam bahasa kebangsaan;

1.4 Matlamat pembakuan sebutan bahasa Melayu adalah untuk menyeragamkansebutan dalam bahasa Melayu. Secara khusus, bertujuan yang berikut:

(i) Untuk mewujudkan satu variasi sebutan baku dalam bahasa Melayu yangdapat digunakan dalam situasi formal atau situasi rasmi.

(ii) Untuk meningkatkan kecekapan berbahasa Melayu baku di kalangansemua pengguna bahasa Melayu.

(iii) Untuk memantapkan sistem dan struktur dalaman bahasa Melayu, iaitusupaya sistem sebutan menjadi mantap dan baku sejajar denganpemantapan dan pembakuan tatabahasa, kosa kata (perbendaharaan kataumum dan istilah), sistem ejaan dan laras bahasa.

(iv) Secara khusus, untuk menyeragamkan cara berbahasa dan bertutur danmengurangkan penggunaan pelbagai variasi dan gaya sebutan sertamenghindarkan penggunaan dialek setempat dalam pengajaran danpembelajaran di peringkat sekolah.


35/65

1.5 Masalah sebutan disifatkan sebagai masalah yang sangat rumit. Oleh sebabitu, perancangan pembakuannya di Malaysia dilaksanakan selepas dimantapkan aspek-aspek bahasa yang lain. Antara kegiatannya diperturunkan seperti yang berikut:

(i) Mengadakan penyelidikan melalui beberapa bengkel dan seminar sejakawal Rancangan Malaysia Keempat (1981).(ii) Kegiatan kajian tentang sistem fonologi bahasa Melayu dan dialek

diadakan sejak awal tahun 1980-an. Beberapa bengkel diadakan sehinggaakhir tahun 1987.

(iii) Siri bengkel sebutan baku diadakan dalam tahun 1987 antara DBP denganPersatuan Linguistik Malaysia (PLM), Kementerian Pendidikan Malaysia,dan pakar-pakar bahasa.

(iv) Perumusan tentang pedoman sebutan baku dibuat oleh sebuahJawatankuasa Teknikal antara DBP dengan Pusat PerkembanganKurikulum, Kementerian Pendidikan Malaysia, dan PLM serta pakar-

pakar bahasa pada tahun 1987.1.6 Pelaksanaan penggunaan sebutan baku di sektor pendidikan di Malaysia

bermula pada penggal dua tahun 1988. Pelaksanaan ini adalah berdasarkan arahanPekeliling Ikhtisas Bil. II/1988: Pelaksanaan Penggunaan Sebutan Baku Ejaan RumiBahasa Malaysia di Sekolah-sekolah yang bertarikh 2 April 1988 yang dikeluarkan olehPengarah Bahagian Sekolah-Sekolah, Kementerian Pendidikan Malaysia.

1.7 Belum ada apa-apa arahan rasmi daripada kerajaan supaya dilaksanakanpenggunaan sebutan baku di sektor-sektor lain atau oleh orang ramai. Walaubagaimanapun, sektor kerajaan, swasta dan orang ramai digalakkan menggunakansebutan baku dalam komunikasi lisan tertentu.

1.8 Pihak Radio dan Televisyen Malaysia (RTM) belum melaksanakan sistemsebutan baku bahasa Melayu melalui siarannya secara menyeluruh. Hanya Radio DuaRTM (sekarang Radio Muzik) yang melaksanakan sebahagian penggunaan sebutan baku.

1.9 Pihak Sistem Televisyen Malaysia Berhad (TV3) juga telah menggunakansebutan baku bahasa Melayu melalui siarannya, terutamanya dalam rancangan berita,rencana dan hebahan rancangan.

1.10 Pelaksanaan sebutan baku bahasa Melayu di seluruh negara memerlukanmasa yang lebih lama. Masalah utama ialah kebiasaan sebutan lama yang sukar hendakdiubah kepada cara menurut sistem baharu. Kita berharap generasi baru dapatmelaksanakannya melalui amalan dalam sistem pendidikan.


36/65

2. Takrif Sebutan Baku

Bagi bahasa Melayu, sebutan baku ialah sebutan yang digunakan dalam situasi formalatau rasmi. Urusan atau kegiatan yang ditakrifkan sebagai formal atau rasmi termasuklahyang berikut:

(i) Pengajaran dan pembelajaran formal di institusi pendidikan oleh pegawaipendidikan, pensyarah, guru dan pelajar.

(ii) Ucapan pada khalayak ramai, seperti pidato, ceramah, syarahan,perbahasan, forum, pengumuman dan kuliah.

(iii) Komunikasi rasmi dan perbincangan di sektor awam, seperti dalammesyuarat rasmi, temu duga, wawancara dan ucapan dalam upacara rasmi.

(iv) Siaran melalui media elektronik (radio, televisyen dan filem), sepertipembacaan berita, penyampaian hebahan, ulasan dan pengacaraan sesuaturancangan.

3. Dasar Sebutan Baku

Dasar umum telah ditetapkan bahawa sebutan baku bagi kata bahasa Melayu hendaklahberdasarkan ejaan, iaitu sebutan menurut pelambangan huruf dan penyukuan kata, sertafungsinya dalam ayat. Sebagai garis panduan umum tentang sebutan baku bahasaMelayu, perhatian perlu diberikan kepada ciri-ciri sebutan yang berikut:

(i) Sebutan Huruf: Pada umumnya, setiap huruf dalam ejaan Rumi (dan Jawi)hendaklah dilafazkan dengan jelas menurut nilai bunyi bahasa Melayuyang dilambangkannya.

(ii) Sebutan Kata: Sebutan kata hendaklah berdasarkan ejaan secarakeseluruhan dan juga berdasarkan bentuk kata (pola-pola suku kata), samaada kata dasar atau kata terbitan.

(iii) Intonasi: Intonasi ialah nada suara yang turun naik atau tinggi rendahsewaktu bercakap, dan hendaklah berdasarkan jenis dan bentuk ayat ataukalimat dalam bahasa Melayu serta keperihalan keadaan yang berkenaan.

4. Lambang Bunyi Vokal

Lambang-lambang bunyi vokal yang digunakan dalam buku ini adalah seperti yangberikut:

HurufRumi

LambangBunyi

Keterangan

a [a] Bunyi vokal depan luas yang menjadi bunyi yang baku bagi huruf a.Contohnya:saya dilafazkan [sa.ya].

e [] Bunyi vokal depan separuh sempit yang menjadi bunyi yang bakubagi hurufe taling. Contohnya: leherdilafazkan [l.hr].

[E] Bunyi vokal depan separuh luas yang tidak dijadikan bunyi yang


37/65

baku bagi huruf e taling, tetapi boleh diterima bagi melafazkanbeberapa perkataan serapan yang tertentu daripada bahasa Inggerisatau asing. Contohnya: beg boleh dilafazkan [bg] atau [bEg].Lambang rasmi yang digunakan bagi bunyi vokal depan separuh luasini ialah [].

e [e] Bunyi vokal tengah yang menjadi bunyi yang baku bagi huruf epepet. Contohnya: segera dilafazkan [se.ge.ra]. Lambang rasmiyang digunakan bagi bunyi vokal tengah ini ialah [].

i [i] Bunyi vokal depan sempit yang menjadi bunyi yang baku bagi huruf i. Contohnya:gigi dilafazkan [gi.gi].

o [o] Bunyi vokal belakang separuh sempit yang menjadi bunyi yang bakuhurufo. Contohnya: tolongdilafazkan [to.long].

[O] Bunyi vokal belakang separuh luas yang tidak dijadikan bunyi yangbaku bagi huruf o, tetapi boleh diterima bagi melafazkan beberapaperkataan serapan yang tertentu daripada bahasa Inggeris atau asing.Contohnya: kos boleh dilafazkan [kos] atau [kOs]. Lambang rasmi

yang digunakan bagi bunyi vokal belakang separuh luas ini ialah[].u [u] Bunyi vokal belakang sempit yang menjadi bunyi yang baku bagi

hurufu. Contohnya:guru dilafazkan [gu.ru].~ [~] Lambang yang menandai bunyi vokal sengau.

5. Lambang Bunyi Konsonan

5.1 Lambang-lambang bunyi konsonan yang digunakan dalam buku ini adalah samadengan lambang-lambang yang digunakan dalam buku Pedoman Umum Ejaan Bahasa

Malaysia (1975), kecuali lambang-lambang bagi bunyi konsonan yang ditulis denganhuruf gabungan (digraf), iaitugh, kh, ng, ny dansy yang dalam buku ini digunakan hurufyang sama sebagai lambang bunyi. Senarai lengkap lambang bunyi konsonandiperturunkan di bawah.

Huruf

Rumi

Lambang

Bunyi

Keterangan

p [p] Plosif dua bibir tak bersuara. Contohnya: papandilafazkan [pa.pan].

b [b] Plosif dua bibir bersuara. Contohnya: bab dilafazkan

[bab].t [t] Plosif gusi tak bersuara. Contohnya: tatap dilafazkan[ta.tap].

d [d] Plosif gusi bersuara. Contohnya: dadah dilafazkan[da.dah].

k (i) [k] Plosif lelangit lembut tak bersuara. Contohnya: kakidilafazkan [ka.ki].

(ii) [] Plosif glotis (hentian glotis). Contohnya: layakdilafazkan


38/65

[la.ya].(iii) [] Geseran rongga tekak bersuara (penutup). Contohnya:

nikmatdilafazkan [ni.mat].(iv) [q] Plosif uvular atau anak tekak tak bersuara. Contohnya:

kadi dilafazkan [qa.di].

g [g] Plosif lelangit lembut bersuara. Contohnya: gigidilafazkan [gi.gi].s [s] Frikatif gusi tak bersuara. Contohnya: susu dilafazkan

[su.su].h [h] Frikatif glotis tak bersuara. Contohnya: hebah dilafazkan

[he.bah].c [c] Afrikat lelangit keras-gusi tak bersuara. Contohnya: cacat

dilafazkan [ca.cat].j [j] Afrikat lelangit keras-gusi bersuara. Contohnya: jajah

dilafazkan [ja.jah].l [l] Konsonan lateral. Contohnya: lalatdilafazkan [la.lat].

r [r] Getaran gusi. Contohnya: ikrardilafazkan [ik.rar].m [m] Nasal dua bibir. Contohnya: mimpi dilafazkan [mim.pi].n [n] Nasal gusi. Contohnya: nanti dilafazkan [nan.ti].ny [ny] Nasal lelangit keras. Contohnya: nyanyi dilafazkan

[nya.nyi].ng [ng] Nasal lelangit lembut. Contohnya: nganga dilafazkan

[nga.nga].w [w] Separuh vokal lelangit lembut. Contohnya: wawasan

dilafazkan [wa.wa.san].y [y] Separuh vokal lelangit keras. Contohnya: yayasan

dilafazkan [ya.ya.san].

f [f] Frikatif gigi-bibir tak bersuara. Contohnya: falsafahdilafazkan [fal.sa.fah].v [v] Frikatif gigi-bibir bersuara. Contohnya: veto dilafazkan

[ve.to].z [z] Frikatif gusi bersuara. Contohnya: zamzam dilafazkan

[zam.zam].sy [sy] Frikatif lelangit keras-gusi tak bersuara. Contohnya:

syaratdilafazkan [sya.rat].kh [kh] Frikatif lelangit lembut tak bersuara. Contohnya: khusus

dilafazkan [khu.sus].gh [gh] Frikatif lelangit lembut bersuara. Contohnya: maghrib

dilafazkan [magh.rib].q [q] Plosif uvular atau anak tekak tak bersuara. Contohnya:qari dilafazkan [qa.ri].

x(awal) [z] Frikatif gusi bersuara. Contohnya: xilofon dilafazkan[zi.lo.fon].


39/65

5.2 Selain 27 fonem konsonan yang dilambangkan oleh 26 huruf konsonan itu,dalam buku ini, terdapat juga beberapa lambang bunyi lagi yang digunakan bagi kataserapan daripada bahasa Arab supaya kata atau istilah yang berkenaan dapat dilafazkandengan bunyi yang sama dengan bunyi yang sebenar dalam bahasa sumbernya.

Sebahagiannya mempunyai ciri-ciri velarisasi atau istikla (zF). Lambang-lambang tersebut disenaraikan di bawah.

Huruf

Rumi

Huruf

Jawi

Lambang

Bunyi

Keterangan

t [t] Plosif velarisasi (istikla) gigi daun lidah tidak bersuara. Contohnya: tawafdilafazkan [ta.waf].

d [d] Plosif velarisasi (istikla) gigi daun lidah bersuara.Contohnya: kadi dilafazkan [qa.di].

k [] Geseran rongga tekak bersuara. Contohnya: nikmatdilafazkan [ni.mat].

s [s] Frikatif velarisasi (istikla) gusi tak bersuara.Contohnya: nas dilafazkan [nas].

s [th] Frikatif gigi tak bersuara. Contohnya: hadis dilafazkan[ha.dith].

h [h] Frikatif rongga tekak tidak bersuara. Contohnya: hadisdilafazkan [ha.dith].

z [dh] Frikatif gigi bersuara. Contohnya: zikir dilafazkan[dhi.kir].

z [z] Frikatif velarisasi (istikla) gigi bersuara. Contohnya:takzim dilafazkan [ta.zim].

6. Huruf dan Fonem

6.1 Huruf-huruf dan nilai bunyinya yang ditetapkan dalam bahasa Melayu adalah sepertiyang terdapat dalam buku Pedoman Umum Ejaan Bahasa Malaysia (1975), PedomanUmum Sebutan Baku Bahasa Melayu (cetakan kedua, 1989) dan Daftar Umum SebutanBaku Bahasa Melayu (cetakan pertama, 1991).

6.2 Dalam bahasa Melayu, terdapat enam fonem atau bunyi vokal baku, 27 fonematau bunyi konsonan, dan tiga bunyi diftong. Fonem atau bunyi dan huruf yang

melambangkannya dalam sistem bunyi bahasa Melayu adalah seperti yang berikut:

(i) Huruf dan fonem vokal:

HurufVokal

Fonem/Bunyi

Ejaan Sebutan

a [a] parang [pa.rang]


40/65

e taling [] perang [p.rang]e pepet [e] perang [pe.rang]i [i] giling [gi.ling]o [o] golong [go.long]u [u] gulung [gu.lung]

(ii) Huruf dan fonem diftong:

Huruf

Diftong

Fonem/

Bunyi

Ejaan Sebutan

ai [ai] pantai [pan.tai]au [au] pulau [pu.lau]oi [oi] kaloi [ka.loi]

(iii) Huruf dan fonem konsonan:

Huruf

Konsonan

Fonem/

Bunyi

Ejaan Sebutan

b [b] beban [be.ban]c [c] cacat [ca.cat]d (1) [d] dadah [da.dah]

(2) [d] Ramadan [ra.ma.dan]f [f] fajar [fa.jar]g [g] gagap [ga.gap]gh [gh] ghaib [ghaib]h (1) [h] hodoh [ho.doh]

(2) [h] hadis [ha.dith]j [j] jajah [ja.jah]k (1) [k] kaki [ka.ki]

(2) [] kakak [ka.ka](3) [] nikmat [ni.mat](4) [q] kadi [qa.di]

kh [kh] khusus [khu.sus]l [l] lalat [la.lat]m [m] mampu [mam.pu]n [n] nanti [nan.ti]

ng [ng] nganga [nga.nga]ny [ny] nyanyi [nya.nyi]p [p] papan [pa.pan]q ( ) [q] qari [qa.ri]r [r] rakam [ra.kam]

(1) [s] susu [su.su](2) [s] soleh [so.lh](3) [th] sanawi [tha.na.wi]


41/65

sy [sy] syarat [sya.rat]t (1) [t] tatap [ta.tap]

(2) [t] tarikat [ta.ri.qat]v [v] visa [vi.sa]w [w] wawasan [wa.wa.san]

x [x] xenon [z.non]y [y] yayasan [ya.ya.san]z (1) [z] zaman [za.man]

(2) [z] zalim [za.lim](3) [dh] mazhab [madh.hab]

7. Bunyi Vokal

7.1 Ada enam vokal tulen yang menjadi vokal baku dalam bahasa Melayu, iaitu /a/, //,/e/, /i/, /o/, dan /u/. Dua lagi vokal tulen, iaitu fonem [E] dan [O], tidak dianggap sebagai

vokal baku, tetapi boleh digunakan untuk melafazkan kata-kata serapan tertentu,terutamanya daripada bahasa Inggeris atau bahasa-bahasa Eropah yang lain.

7.2 Huruf vokal a dilafazkan dengan bunyi [a] pada semua kedudukan, terbukaatau tertutup, di awal, di tengah atau di akhir kata. Contohnya:

Ejaan Sebutan

ada [a.da]bahasa [ba.ha.sa]senjata [sen.ja.ta]manakala [ma.na.ka.la]merdeka [mer.d.ka]pelihara [pe.li.ha.ra]usaha [u.sa.ha]

Catatan: Bunyi [a] ini sudah digunakan dengan mantap pada kata-kata sepertiyang berikut:

Ejaan Sebutan

anda [an.da]astaka [as.ta.ka]bola [bo.la]wanita [wa.ni.ta]wira [wi.ra]


42/65

7.3 Huruf vokal e taling dilafazkan dengan bunyi [], dan bukan dengan bunyi[E], bagi kata-kata jati dalam bahasa Melayu pada semua kedudukan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

enak [.na]cetak [c.ta]dewan [d.wan]kereta [ke.r.ta]peka [p.ka]sate [sa.t]selekeh [se.l.kh]seret [s.rt]

7.4 Huruf vokal e pepet dilafazkan dengan bunyi [e] pada semua kedudukan.

Contohnya:

Ejaan Sebutan

enam [e.nam]empat [em.pat]senarai [se.na.rai]cedera [ce.de.ra]menteri [men.te.ri]mekanisme [me.ka.nis.me]

7.5 Huruf vokal i dilafazkan dengan bunyi [i] pada semua kedudukan.Contohnya:

Ejaan Sebutan

ini [i.ni]isteri [is.te.ri]mimpi [mim.pi]giling [gi.ling]pimpin [pim.pin]

7.6 Huruf vokal o dilafazkan dengan bunyi [o], dan bukan dengan bunyi [O], bagikata-kata jati dalam bahasa Melayu pada semua kedudukan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

olah [o.lah]omboh [om.boh]perabot [pe.ra.bot]


43/65

rompak [rom.pa]sekolah [se.ko.lah]sokong [so.kong]tonton [ton.ton]

7.7 Huruf vokal u dilafazkan dengan bunyi [u] pada semua kedudukan.Contohnya:

Ejaan Sebutan

ubi [u.bi]umbut [um.but]hulu [hu.lu]tumpu [tum.pu]lurus [lu.rus]sumbu [sum.bu]

7.8 Huruf vokal i di suku kata akhir tertutup selepas suku kata praakhir yangmengandungi bunyi [a], [i], [e] atau [u] dilafazkan dengan bunyi [i] juga. Contohnya:

Ejaan Sebutan

balik [ba.li]didih [di.dih]sembelih [sem.be.lih]putik [pu.ti]

7.9 Huruf vokal u di suku kata akhir tertutup selepas suku kata praakhir yangmengandungi bunyi [a], [i], [e] atau [u] dilafazkan dengan bunyi [u] juga. Contohnya:

Ejaan Sebutan

batuk [ba.tu]hibur [hi.bur]temenggung [te.meng.gung]tengkujuh [teng.ku.juh]

8. Bunyi Diftong

8.1 Ada tiga diftong asli dalam bahasa Melayu, iaitu /ai/, /au/ dan /oi/.

8.2 Huruf diftong ai dilafazkan dengan bunyi [ai] pada semua kedudukan (sukukata terbuka). Contohnya:


44/65

Ejaan Sebutan

baiduri [bai.du.ri]hairan [hai.ran]

kelarai [ke.la.rai]pantai [pan.tai]

8.3 Huruf diftong au dilafazkan dengan bunyi [au] pada semua kedudukan (sukukata terbuka). Contohnya:

Ejaan Sebutan

saudara [sau.da.ra]tauge [tau.g]harimau [ha.ri.mau]

kemarau [ke.ma.rau]8.4 Huruf diftong oi dilafazkan dengan bunyi [oi] dan bukan dengan bunyi [Oi],

bagi kata-kata jati dalam bahasa Melayu (suku kata terbuka). Contohnya:

Ejaan Sebutan

sepoi [se.poi]kaloi [ka.loi]peroi [pe.roi]tampoi [tam.poi]

9. Bunyi Konsonan

9.1 Huruf-huruf konsonan dilafazkan dengan nilai bunyinya sebagaimana yangdisenaraikan di perenggan 5 dan 6.2.

9.2 Huruf konsonan rdilafazkan dengan bunyi [r] pada semua kedudukan, samaada sebagai pembuka suku kata atau sebagai penutup suku kata. Contohnya:

Ejaan Sebutan

hilir [hi.lir]kotor [ko.tor]lumpur [lum.pur]pasar [pa.sar]pelantar [pe.lan.tar]resam [re.sam]


45/65

rukun [ru.kun]saudara [sau.da.ra]serta [ser.ta]

10. Sebutan bagi Sistem Keselarasan Vokal

10.1 Sebutan bagi kata dasar dua suku kata atau lebih dengan suku kata akhir tertutupadalah menurut pola-pola sistem keselarasan huruf vokal ejaan Rumi. Ada 18 polakeselarasan bunyi vokal yang utama dalam kategori ini.

10.2 Daripada 18 pola tersebut, ada lapan pola yang berupa pola-pola yangberubah daripada sistem sebutan keselarasan vokal yang lama seperti yang berikut:

Pola

Lama > Baru

Ejaan

Lama > Baru

Sebutan

Lama > Baru

[a-] > [a-i] balek > balik [ba.l] > [ba.li]sumbangseh > sumbangsih [sum.bang.sh] > [sum.bang.sih]

[a-o] > [a-u] basoh > basuh [ba.soh] > [ba.suh]lmbayong > lembayung [lem.ba.yong] > lem.ba.yung]

[e-] > [e-i] lbeh > lebih [le.bh > le.bih]smbleh > sembelih [sem.be.lh > sem.be.lih]

[e-o] > [e-u] tlor > telur [te.lor > te.lur]tmnggong > temenggung [te.meng.gong > te.meng.gung]

[i-] > [i-i] siseh > sisih [si.sh > si.sih]krisek > kerisik [ke.ri.s > ke.ri.si]

[i-o] > [i-u] tidor > tidur [ti.dor > ti.dur]bliong > beliung [be.liong > be.liung]

[u-] > [u-i] putek > putik [pu.t > pu.ti]gruseh > gerusih [ge.ru.sh > ge.ru.sih]

[u-o] > [u-u] tundok > tunduk [tun.do > tun.du]tngkujoh > tengkujuh [teng.ku.joh > teng.ku.juh]


46/65

10.3 Sepuluh pola keselarasan bunyi vokal pada kata dasar yang berakhir dengansuku kata tertutup yang tidak berubah dalam ejaan lama dengan dalam ejaan sekarangadalah seperti yang berikut:

Pola

Keselarasan

Ejaaan Sebutan

[a-a] balak [ba.la]halaman [ha.la.man]

[e-a] semak [se.ma]tembelang [tem.be.lang]

[-a] semak [s.ma]belerang [be.l.rang]

[-] leher [l.hr]selekeh [se.l.kh]

[-o] telor [t.lor]selekoh [se.le.koh]

[i-a] kilang [ki.lang]selinap [se.li.nap]

[o-a] borang [bo.rang]pedoman [pe.do.man]

[o-] boleh [bo.lh]celoteh [ce.lo.th]

[o-o] obor [o.bor]kelompok [ke.lom.po]

[u-a] tumpang [tum.pang]ketupat [ke.tu.pat]

11. Sebutan bagi Kata Dasar

11.1 Sebutan bagi kata dasar berpedomankan kaedah pemenggalan suku kata ejaan(kecuali apabila terdapat urutan bunyi dua vokal yang tidak sama, iaitu pola V-Vyangmenerbitkan V-VK, KV-VK). Contohnya:

Pola

Suku Kata

Kata Pemenggalan

Suku Kata

Sebutan


47/65

V-KV ubi u-bi [u.bi]utara u-ta-ra [u.ta.ra]

V-KVK ikan i-kan [i.kan]

adinda a-din-da [a.din.da]

VK-KV inci in-ci [in.ci]umpama um-pa-ma [um.pa.ma]

VK-KVK angkat ang-kat [ang.kat]almarhum al-mar-hum [al.mar.hum]

KV-KV lama la-ma [la.ma]selasih se-la-sih [se.la.sih]

KV-KVK dalam da-lam [da.lam]serampang se-ram-pang [se.ram.pang]

KVK-KV tampi tam-pi [tam.pi]tengkujuh teng-ku-juh [teng.ku.juh]

KVK-KVK canggih cang-gih [cang.gih]gelanggang ge-lang-gang [ge.lang.gang]

11.2 Sebutan bagi kata dasar yang mengandungi urutan bunyi dua vokal yangtidak sama, iaitu yang berpola V-Vyang menerbitkan pola V-VK, KV-VdanKV-VK, atauurutan bunyi vokal dengan diftong, biasanya dilafazkan dengan bunyi geluncuran atausisipan [y] atau [w]. Dalam buku ini, sebutan bagi urutan bunyi dua vokal tersebut tidakditandai dengan sisipan bunyi [y] atau bunyi [w] sesuai dengan jenis vokal yangberurutan dan tidakdipisahkan dengan tanda titik suku kata. Contohnya:

Kata Pemenggalan

Suku Kata

Sebutan

lain la-in [lain] (Tidak ditranskripsi [la.yin])daun da-un [daun] (Tidak ditranskripsi [da.wun])dia di-a [dia] (Tidak ditranskripsi [di.ya])kiambang ki-am-bang [kiam.bang] (Tidak ditranskripsi [ki.yam.bang])piutang pi-u-tang [piu.tang] (Tidak ditranskripsi [pi.yu.tang])buaya bu-a-ya [bua.ya] (Tidak ditranskripsi [bu.wa.ya])juita ju-i-ta [jui.ta] (Tidak ditranskripsi [ju.wi.ta])

12. Sebutan bagi Kata Terbitan


48/65

12.1 Sebutan bagi kata terbitan pada dasarnya menurut pola pemenggalan suku kata yangberdasarkan pola ejaan juga, iaitu VK-, KV- dan KVK-. Walau bagaimanapun, bagibeberapa bentuk terbitan dengan awalan tertentu, terdapat cara sebutan yang bervariasi.

12.2 Kata terbitan dengan mana-mana bentuk awalan beR-, peR-, teR-, meN-,

peN-, di-, bel-, ke- atause- (termasuk yang digunakan sebagai unsur apitan) dengan katadasar yang bermula dengan bunyi konsonan atau awalan di-, ke- atau se- dengan katadasar yang bermula dengan vokal atau diftong, dilafazkan menurut cara pemenggalansuku kata ejaan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

bernyanyi [ber.nya.nyi]belajar [be.la.jar]menyanyi [me.nya.nyi]menunggu [me.nung.gu]

penyanyi [pe.nya.nyi]penunggu [pe.nung.gu]diambil [di.am.bil]dimakan [di.ma.kan]ketua [ke.tua]keadaan [ke.a.da.an]kesepuluh [ke.se.pu.luh]seekor [se..kor]sekampung [se.kam.pung]termakan [ter.ma.kan]peratus [pe.ra.tus]

12.3 Kata terbitan dengan awalan meN- atau peN- (termasuk yang digunakansebagai unsur apitan) dengan kata dasarnya yang bermula dengan bunyi vokal ataudiftong dilafazkan menurut cara pemecahan suku kata ejaan juga. Contohnya:

Ejaan Sebutan

mengarah [me.nga.rah]mengedar [me.ng.dar]mengikut [me.ngi.kut]mengolah [me.ngo.lah]mengundi [me.ngun.di]pengarah [pe.nga.rah]pengedar [pe.ng.dar]pengikut [pe.ngi.kut]pengolah [pe.ngo.lah]pengundi [pe.ngun.di]


49/65

12.4 Kata terbitan dengan awalan meN- atau peN- (termasuk yang digunakansebagai unsur apitan) yang mengandungi kata dasar ekasuku dilafazkan menurut carapemecahan suku kata ejaan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

mengepam [me.nge.pam]mengepos [me.nge.pos]mengetim [me.nge.tim]pengecat [pe.nge.cat]pengelap [pe.nge.lap]pengetut [pe.nge.tut]

12.5 Kata terbitan dengan awalan beR-, peR-, mempeR-, dipeR-, teR-, menteR-atau diteR- (termasuk yang digunakan sebagai unsur apitan) dengan kata dasarnya yangbermula dengan bunyi vokal atau diftong dilafazkan dengan dua cara iaitu (i) sebutan

menurut cara pemenggalan suku kata ejaan, atau (ii) sebutan menurut cara pemenggalanbentuk awalan dengan kata dasarnya. Keutamaan diberikan kepada cara yang pertama.Contohnya:

Ejaan Sebutan

berangkat [be.rang.kat] atau [ber.ang.kat]berekor [be.r.kor] atau [ber..kor]berempat [be.rem.pat] atau [ber.em.pat]berikut [be.ri.kut] atau [ber.i.kut]berombak [be.rom.ba] atau [ber.om.ba]

berubat [be.ru.bat] atau [ber.u.bat]perelok [pe.r.lo] atau [per..lo]memperelok [mem.pe.r.lo] atau [mem.per..lo]diperelok [di.pe.r.lo] atau [di.per..lo]terangkat [te.rang.kat] atau [ter.ang.kat]teringat [te.ri.ngat] atau [ter.i.ngat]

12.6 Kata terbitan dengan akhiran -an, -i, -kan (termasuk yang digunakan sebagaiunsur apitan) atau partikel -lah, -kah, -tah atau kata ganti singkat -ku, -mu atau -nyadilafazkan dengan satu cara sahaja, iaitu menurut pola pemenggalan suku kata ejaan.

Contohnya:

Ejaan Sebutan

tajaan [ta.ja.an]akhiran [a.khi.ran]menjalani [men.ja.la.ni]menjalankan [men.ja.lan.kan]


50/65

inilah [i.ni.lah]apakah [a.pa.kah]bilatah [bi.la.tah]sahabatku [sa.ha.bat.ku]rumahmu [ru.mah.mu]

jasanya [ja.sa.nya]jauhkanlah [jauh.kan.lah]cintailah [cin.ta.i.lah]

12.7 Kata terbitan yang mengandungi kata dasar yang berakhir dengan bunyihentian glotis [] yang menerima akhiran -an atau -i dilafazkan dengan dua cara, iaitu (i)bentuk sebutan yang berpola bunyi suku kata KV-KVK, atau (ii) bentuk sebutan yangmenerima sisipan bunyi hentian glotis sebagai penutup suku kata akhir kata tunggal.Dalam buku ini, lambang [] diletak di bahagian atas (superskrip) untuk menunjukkanbunyi yang lemah atau yang tidak sepenuhnya. Walau bagaimanapun, keutamaan

diberikan kepada cara sebutan yang pertama. Contohnya:

Kata Sebutan

ejekan [.j.kan] atau [.j.kan]keelokan [ke..lo.kan] atau [ke..lo.kan]pujukan [pu.ju.kan] atau [pu.ju.kan]didikan [di.di.kan] atau [di.di.kan]memasuki [me.ma.su.ki] atau [me.ma.su.ki]menduduki [men.du.du.ki] atau [men.du.du.ki]

12.8 Sebutan bagi kata terbitan dengan mana-mana bentuk apitan meN--kan,meN--i, peN--an, di--kan, di--i atau ke--an, atau dengan mana-mana apitanyang mengandungi awalan beR-, peR- atau teR- dengan kata dasar yang bermula denganbunyi konsonan, diasaskan pada pedoman umum sebutan bagi kata terbitan denganawalan dan kata terbitan dengan akhiran seperti yang disebut pada perenggan 12.2, 12.3,12.4, 12.6 dan 12.7 di atas. Contohnya:

Ejaan Sebutan

memasukkan [me.ma.su.kan]

mengumumkan [me.ngu.mum.kan]memasuki [me.ma.su.ki] atau [me.ma.su.ki]mengenai [me.nge.na.i]pelesenan [pe.l.s.nan]pendidikan [pen.di.di.kan] atau [pen.di.di.kan]pengetusan [pe.nge.tu.san]penyiasatan [pe.nyia.sa.tan]


51/65

dielakkan [di..la.kan]digemari [di.ge.ma.ri]dimasuki [di.ma.su.ki] atau [di.ma.su.ki]keagungan [ke.a.gu.ngan]kecantikan [ke.can.ti.kan] atau [ke.can.ti.kan]

bertaburan [ber.ta.bu.ran]perkhidmatan [per.khid.ma.tan]terselesaikan [ter.se.le.sai.kan]memperbaharui [mem.per.ba.ha.ru.i]menterbalikkan [men.ter.ba.li.kan]mencintainya [men.cin.ta.i.nya]

12.9 Kata terbitan dengan apitan beR--an, beR--kan, peR--an, peR--kan,peR--i, mempeR-kan, mempeR--i, diperR--kan, dipeR--i, teR--kan, teR--

kan, teR--i, menteR--kan atau diteR--kan dengan kata dasarnya yang bermula

dengan bunyi vokal atau diftong diasaskan pada pedoman umum sebutan bagi kataterbitan dengan awalan dan kata terbitan dengan akhiran seperti yang disebut padaperenggan 12.5, 12.6 dan 12.7 di atas. Contohnya:

Ejaan Sebutan

berurusan [be.ru.ru.san] atau [ber.u.ru.san]berasaskan [be.ra.sas.kan] atau [ber.a.sas.kan]perubahan [pe.ru.ba.han] atau [per.u.ba.han]peruntukan [pe.run.tu.kan]/[pe.run.tu.kan] atau [per.un.tu.kan]/

[per.un.tu.kan]

memperuntukkan [mem.pe.run.tu.kan] atau [mem.per.un.tu.kan]memperingati [mem.pe.ri.nga.ti] atau [mem.per.i.nga.ti]diperingatkan [di.pe.ri.ngat.kan] atau [di.per.i.ngat.kan]diperakuri [di.pe.ra.ku.ri] atau [di.per.a.ku.ri]teruruskan [te.ru.rus.kan] atau [ter.u.rus.kan]

Kecuali kata seperti bererti yang dilafazkan dengan satu cara sahaja, iaitu[ber.er.ti].

12.10 Kata terbitan yang terdiri daripada mana-mana bentuk imbuhan dengan katadasar yang berupa kata ulang yang bermula dengan bunyi konsonan dilafazkan menurut

cara pemecahan suku kata ejaan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

meraba-raba [me.ra.ba.ra.ba]melambat-lambatkan [me.lam.bat.lam.bat.kan]membuat-buat [mem.buat.buat]mendayu-dayu [men.da.yu.da.yu]


52/65

menggaru-garu [meng.ga.ru.ga.ru]mempermain-mainkan [mem.per.main.main.kan]berhati-hati [ber.ha.ti.ha.ti]berdua-duaan [ber.dua.dua.an]tersedu-sedu [ter.se.du.se.du]

diada-adakan [di.a.da.a.da.kan]diperbesar-besar [di.per.be.sar.be.sar]kekuning-kuningan [ke.ku.ning.ku.ni.ngan]selambat-lambatnya [se.lam.bat.lam.bat.nya]

12.11 Kata terbitan yang terdiri daripada awalan meN- (termasuk yang digunakansebagai unsur apitan) dengan kata dasar yang berupa kata ulang yang terluluh bunyikonsonan pertama [k], [p], [s] atau [t] dilafazkan dengan cara pemenggalan suku kataejaan. Contohnya:

Ejaan Sebutan

memukul-mukul [me.mu.kul.mu.kul]mengata-ngatai [me.nga.ta.nga.ta.i]mengesat-ngesatkan [me.nge.sat.nge.sat.kan]menangis-nangis [me.na.ngis.na.ngis]menyeru-nyeru [me.nye.ru.nye.ru]

12.12 Kata terbitan yang terdiri daripada awalan meN- ataupeN- (termasuk yangdigunakan sebagai unsur apitan) dengan kata dasar yang berupa kata ulang yang bermuladengan bunyi vokal atau diftong dilafazkan dengan mengulangi bunyi suku kata keduayang mengandungi bunyi [ng] itu walaupun, dari segi ejaan, bentuk yang diulang itutidakditulis dengan hurufng. Contohnya:

Ejaan Sebutan

mengada-ada [me.nga.da.nga.da]mengagung-agungkan [me.nga.gung.nga.gung.kan]mengejek-ejek [me.nge.je.nge.je]mengenjut-enjut [me.ngen.jut.ngen.jut]mengikut-ikut [me.ngi.kut.ngi.kut]mengusik-usik [me.ngu.si.ngu.si]

pengogak-ogak [pe.ngo.ga

.ngo.ga

]

12.13 Kata terbitan yang terdiri daripada awalan beR-, peR-, teR- atau apitan beR--an, beR--kan, peR--an, peR--kan, peR--i, mempeR--kan, mempeR--i,

dipeR--kan, dipeR--i, teR--kan, teR--i, menteR--kan atau diteR--kan dengankata dasar yang berupa kata ulang yang bermula dengan bunyi vokal atau diftongdilafazkan dengan dua cara, iaitu (i) sebutan menurut cara pemenggalan suku kata ejaan


53/65

dan mengulangi bunyi suku kata ejaan tersebut, atau (ii) sebutan menurut carapemenggalan bentuk awalan dengan kata dasar dan mengulangi bunyi kata dasar tersebut.Keutamaan diberikan kepada cara yang pertama. Contohnya:

Ejaan Sebutan

berangan-angan [be.ra.ngan.ra.ngan] atau [ber.a.ngan.a.ngan]beriring-iringan [be.ri.ring.ri.ri.ngan] atau [ber.i.ring.i.ri.ngan]memperolok-olokan [mem.pe.ro.lo.ro.lo.kan] atau [mem.per.o.lo.o.lo.kan]teragak-agak [te.ra.ga.ra.ga] atau [ter.a.ga.a.ga]teringat-ingat [te.ri.ngat.ri.ngat] atau [ter.i.ngat.i.ngat]terumbang-ambing [te.rum.bang.am.bing] atau [ter.um.bang.am.bing]

13. Sebutan bagi Kata Serapan daripada Bahasa Inggeris

13.1 Sebutan bagi kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yanglain didasarkan kepada pedoman umum yang menghendaki supaya setiap hurufdilafazkan menurut nilai bunyinya dalam bahasa Melayu.

13.2 Huruf vokal a dilafazkan dengan bunyi [a] juga dan bukan dengan bunyi [e],[], [E], [i], dan sebagainya. Contohnya:

Ejaan Sebutan

album [al.bum]

atom [a.tom]data [da.ta]popular [po.pu.lar]radio [ra.dio]skandal [skan.dal]

13.3 Huruf vokal e taling dilafazkan dengan bunyi [] sekiranya sebutannyadalam bahasa sumber bukan bunyi pepet [e]; atau boleh dilafazkan dengan bunyi [E] bagikata ekasuku seperti dalam bahasa sumber. Contohnya:

Ejaan Sebutan

generasi [g.ne.ra.si]kabaret [ka.ba.rt]sen [sn]telefon [t.l.fon]teori [to.ri]


54/65

sel [sl] atau [sEl]beg [bg] atau [bEg]

13.4 Huruf vokal e pepetdilafazkan dengan bunyi [e] juga pada semua kedudukan

terbuka atau tertutup. Contohnya:

Ejaan Sebutan

artikel [ar.ti.kel]dividen [di.vi.den]meter [m.ter]parlimen [par.li.men]presiden [pr.si.den]sistem [sis.tem]

Catatan: Bunyi epepet ini termasuklah bagi hurufe di akhir bentuk -isme danbentuk-ase yang menjadi penanda unsur enzim seperti yang berikut:

Ejaan Sebutan

sosialisme [so.sia.lis.me]nasionalisme [na.sio.na.lis.me]amilase [a.mi.la.se]lipase [li.pa.se]

13.5 Huruf vokal i dilafazkan dengan bunyi [i] juga pada semua kedudukan kata,termasuk kata yang diucapkan dengan bunyi diftong dalam bahasa sumbernya.Contohnya:

Ejaan Sebutan

dinamo [di.na.mo]idea [i.da]identiti [i.dn.ti.ti]firma [fir.ma]krisis [kri.sis]organisasi [or.ga.ni.sa.si]

13.6 Huruf vokal o dilafazkan dengan bunyi [o]; atau boleh dilafazkan denganbunyi [O] bagi kata ekasuku seperti dalam bahasa sumber. Contohnya:

Ejaan Sebutan

akordion [a.kor.dion]


55/65

bom [bom]ekonomi [.ko.no.mi]hormon [hor.mon]komando [ko.man.do]sos [sos] atau [sOs]

kos [kos] atau [kOs]tol [tol]

13.7 Huruf vokal u dilafazkan dengan bunyi [u] juga pada semua kedudukan kata,termasuk kata yang diucapkan dengan bunyi diftong atau bunyi [yu] dalam bahasasumbernya. Contohnya:

Ejaan Sebutan

industri [in.dus.tri]kurikulum [ku.ri.ku.lum]

subsidi [sub.si.di]unik [u.nik]unit [u.nit]universal [u.ni.ver.sal]universiti [u.ni.ver.si.ti]

13.8 Huruf diftong ai dilafazkan dengan bunyi [ai], dan bukan dengan bunyi [e]atau seumpamanya, pada semua kedudukan kata (suku kata terbuka) dalam bahasaMelayu. Contohnya:

Ejaan Sebutan

aileron [ai.le.ron]aising [ai.sing]trailer [trai.ler]

13.9 Huruf diftong au dilafazkan dengan bunyi [au] dan bukan dengan bunyi [o]atau [O] pada semua kedudukan kata (suku kata terbuka) dalam bahasa Melayu.Contohnya:

Ejaan Sebutan

audit [au.dit]auditorium [au.di.to.rium]automatik [au.to.ma.tik]autonomi [au.to.no.mi]

13.10 Huruf diftong oi dilafazkan dengan bunyi [oi] dan bukan dengan bunyi [Oi]dalam bahasa Melayu. Contohnya:


56/65

Ejaan Sebutan

konvoi [kon.voi]koboi [ko.boi]boikot [boi.kot]

13.11 Beberapa bentuk gabungan dua huruf vokal dilafazkan menjadi bunyi vokaltunggal dalam bahasa Melayu. Contohnya:

Kata Sebutan

diesel [di.sel]protein [pro.tin]oak [ok]zoologi [zu.lo.gi]aerobik [.ro.bik]

13.12 Huruf konsonangdilafazkan dengan bunyi [g], dan bukan [j], dalam bahasaMelayu. Contohnya:

Ejaan Sebutan

agenda [a.gen.da]agensi [a.gen.si]geografi [geo.gra.fi]geologi [geo.lo.gi]strategi [stra.te.gi]teknologi [tek.no.lo.gi]tragedi [tra.ge.di]

Catatan: Bunyi [g] bagi hurufgini sama dengan bunyi yang terdapat dalam kata-kata Melayu jati yang dilafazkan dengan bunyi [g] juga. Contohnya:

Ejaan Sebutan

gagang [ga.gang]gigi [gi.gi]gelagat [ge.la.gat]

13.13 Huruf konsonan x yang terletak di awal kata dilafazkan dengan bunyi [z](seperti dalam bahasa sumber). Contohnya:

Ejaan Sebutan

xenolit [z.no.lit]


57/65

xenon [z.non]xerofit [z.ro.fit]xilem [zi.lem]xilofon [zi.lo.fon]

13.14 Huruf gugus konsonan di awal kata atau awal suku kata dilafazkansepenuhnya. Contohnya:

Ejaan Sebutan

deskriptif [ds.krip.tif]drama [dra.ma]klasik [kla.sik]profesor [pro.f.sor]tragedi [tra.g.di]struktur [struk.tur]

13.15 Bentuk gugus konsonan dengan /s/ sebagai konsonan akhir, seperti /ks/, /ns/dan /ps/, dilafazkan sepenuhnya di akhir kata atau akhir suku kata. Contohnya:

Ejaan Sebutan

ambulans [am.bu.lans]forseps [for.sps]insurans [in.su.rans]sains [sains]

13.16 Huruf konsonan yang dilafazkan dalam bentuk bunyi yang lemah (ataudihilangkan) ialah unsur gugus konsonan akhir dalam rangkap yang lain, seperti -rd, -rt,-rm, -ltdan -lm. Contohnya:

Ejaan Sebutan

standard [stan.dad]konsert [kon.set]kloroform [klo.ro.fom]kobalt [ko.bat]napalm [na.pam]

13.17 Gugus konsonan awal yang tidak dibunyikan salah satu unsurnya dalambahasa sumber dilafazkan dengan dua cara seperti yang berikut:

Ejaan Sebutan

knot [knot]/[knOt] atau [not]/[nOt]


58/65

pneumatik [pneu.ma.tik] atau [neu.ma.tik]psikologi [psi.ko.lo.gi] atau [si.ko.lo.gi]

13.18 Kata atau ungkapan serapan daripada bahasa Perancis (atau bahasa-bahasaEropah yang seumpamanya) yang diterima bentuk ejaannya yang asal dilafazkan menurut

sebutan asal dalam bahasa sumber. Contohnya:

Kata/Ungkapan Sebutan

ad hoc [Ed.hOk]esprit de corps [s.pri.de.kO]ex officio [ks.efi.syio]vis-a-vis [vi.ze.vi]

13.19 Kata terbitan dengan mana-mana awalan, akhiran atau apitan yang kata

dasarnya berupa kata serapan daripada bahasa Inggeris (atau bahasa-bahasa Eropah yanglain) dilafazkan menurut kaedah sebutan kata terbitan seperti yang dinyatakan diperenggan 12.1 hingga 12.13 di atas. Contohnya:

Ejaan Sebutan

berteknologi [ber.tk.no.lo.gi]diimport [di.im.pot]dikritik [di.kri.tik]keunikan [ke.u.ni.kan] atau [ke.u.ni.kan]kritikan [kri.ti.kan] atau [kri.ti.kan]

menelefon [me.n.l.fon]memproseskan [mem.pro.ss.kan]mengeksport [me.ngk.spot]mengetin [me.nge.tin]mengkreditkan [meng.kr.dit.kan]pelesenan [pe.l.s.nan]pengeposan [pe.nge.po.san]pengkatalogan [peng.ka.ta.lo.gan]perekonomian [pe.r.ko.no.mi.an] atau [per..ko.no.mian]perindustrian [pe.rin.dus.trian] atau [per.in.dus.trian]

14. Sebutan bagi Kata Serapan daripada Bahasa Arab

14.1 Peraturan sebutan bagi kata serapan daripada bahasa Arab ada dua, iaitu (i) carasebutan yang tertakluk kepada pedoman umum sebutan kata Melayu jati, dan (ii) carasebutan menurut bunyi asal dalam bahasa sumber.


59/65

14.2 Kata serapan daripada bahasa Arab yang sudah lama menjadi kata umumdilafazkan sesuai dengan sebutan kata jati dalam bahasa Melayu. Contohnya:

Ejaan Jawi Ejaan Rumi Sebutan

GL sahabat [sa.ha.bat]R darurat [da.ru.rat]qv hakim [ha.kim]sQ izin [i.zin]uC kubur [ku.bur] zat [zat]qve zalim [za.lim]

14.3 Kata daripada bahasa Arab yang asalnya bermula dengan bunyi ain ( ) dansudah terserap sebagai kata umum tetapi difikirkan perlu dikekalkan sebutannya sepertidalam bahasa sumber boleh dilafazkan dengan dua cara, iaitu (i) cara sebutan menurutbunyi yang sudah terserap, dan (ii) cara sebutan yang mengekalkan bunyi ain.Keutamaan diberikan kepada cara sebutan yang sudah terserap dalam bahasa Melayu.Contohnya:


q alam [a.lam] atau [a.lam]upn ilmu [il.mu] atau [il.mu]pn ulama [u.la.ma] atau [u.la.ma]sC keaiban [ke.ai.ban] atau [ke.ai.ban]

Kecuali kata seperti akidah yang dilafazkan dengan satu cara sahaja iaitu[a.qi.dah].

14.4 Kata yang mengandungi suku kata tengah atau kata akhir yang bermuladengan bunyi ain dilafazkan dengan satu cara sahaja iaitu dengan melahirkan bunyi ainitu. Contohnya:


G saat [sa.at]Ep Jumaat [ju.ma.at]0 rai [ra.i]P kaedah [ka..dah]uR firaun [fir.aun]


60/65

14.5 Hurufkyang sepadan dengan huruf ain sebagai penutup suku kata tengahatau suku kata akhir boleh dilafazkan dengan dua cara, iaitu (i) dengan bunyi hentianglotis [], atau (ii) dengan bunyi geseran rongga tekak bersuara []. Contohnya:


Gv rakyat [ra.yat] atau ra.yat]Gun maklumat [ma.lu.mat] atau [ma.lu.mat] jamik [ja.mi] atau [ja.mi]z iklan [i.lan] atau [i.lan]

14.6 Kata serapan yang berupa istilah agama atau yang berkaitan dengan aktivitiagama Islam dilafazkan sesuai dengan bunyi asal dalam kata bahasa sumber. Dalam halini, sebutan asal seperti dalam bahasa Arab hanya digunakan bagi kata atau istilahserapan yang telah dipilih dan ditetapkan supaya dilafazkan menurut bunyi Arab ituwalaupun ditulis menurut kaedah umum ejaan Rumi. Contohnya:


0 kadi [qa.di]IP hadis [ha.dith]Z Ramadan [ra.ma.dan]qpv tayamum [ta.yam.mum]0 raji (talak) [raj.i]ub tawaf [ta.waf]

14.7 Kata yang berakhir dengan huruf tamarbutah ( , E ) dalam ejaan Jawidilafazkan dengan berdasarkan huruf tatau h yang telah ditetapkan dalam ejaan Rumi.Contohnya:


RJ hijrah [hij.rah]Rv akhirat [a.khi.rat]Er sunah [sun.nah]Gu sunat [su.nat]

tP )EP

hidayah/hidayat [hi.da.yah]/[hi.da.yat]


61/65

14.8 Istilah agama Islam yang ditulis atau dieja menurut kaedah transliterasi hurufArab kepada huruf Rumi dilafazkan menurut bunyi asal seperti dalam bahasa sumber.Contohnya:


Transliterasi

IP hadith [ha.dith]Q kidhib [ki.dhib]pF istimal [is.ti.mal]ur qunut [qu.nut] riya [ri.ya]

15. Bunyi Sengau (Penyengauan)

15.1 Pada umumnya, bunyi sengau atau bunyi nasal terdapat pada vokal yang wujudselepas bunyi-bunyi nasal, iaitu selepas bunyi [m], [n], [ny] atau [ng]. Contohnya:

Ejaan Sebutan

matang [ma.tang]semut [se.mut]nasi [na.si]manis [ma.nis]nyaman [nya.man]

hanyut [ha.nyut]nganga [nga.nga]dingin [di.ngin]

15.2 Suku kata (terbuka atau tertutup) yang bermula dengan bunyi konsonan [w]dan [y] (bunyi separuh vokal) yang hadir selepas suku kata terbuka yang bermula denganbunyi sengau [m], [n], [ny] atau [ng] turut juga menjadi suku kata yang disengaukan.Contohnya:

Ejaan Sebutan

maya [ma.ya]mawas [ma.was]aniaya [a.nia.ya]menawarkan [me.na.war.kan]nyawa [nya.wa]menyahut [me.nya.hut]mahal [ma.hal]


62/65

mengawan [me.nga.wan]

15.3 Bunyi vokal yang diikuti oleh bunyi konsonan sengau tidak disengaukan jikatidak didahului oleh bunyi konsonan sengau. Aturan ini merujuk kepada kata serapandaripada bahasa Inggeris (atau bahasa-bahasa Eropah yang lain) yang menyengaukan

vokal sebelum bunyi konsonan sengau. Contohnya:


Ejaan-Sebutan Ejaan-Sebutan

bomb [bmb] bom [bom]cent [snt] sen [sn]contract [kn.trEkt] kontrak marathon [mE.re.thn] maraton [ma.ra.ton]tender [tn.de:] tender [tn.der]Bren-gun [brn.gan] bren-gan [brn.gan]

Catatan: Kecuali bank[bangk].

15.4 Selain bunyi sengau yang sepadan dengan bunyi huruf ain dalam kataserapan daripada bahasa Arab, terdapat juga beberapa patah kata bahasa Melayu yangdilafazkan dengan bunyi vokal sengau tanpa pengaruh bunyi konsonan sengau. Gejalaini mungkin merupakan variasi sebutan bagi bentuk baku tanpa bunyi sengau.Contohnya:

Ejaan Sebutan

sia [sia]sempoa [sem.poa ]

16. Sebutan bagi Nama Khas

16.1 Nama orang di Malaysia atau di luar Malaysia dilafazkan menurut kebiasaan orangyang empunya nama atau kebiasaan setempat atau kebiasaan antarabangsa. Contohnya:

Ejaan Sebutan

Muhammad Hatta [mu.ham.mad] [hat.ta]Saad bin Said [sa.ad] [bin] [sa.id]James Bond [jms] [bnd]Nelson Mandela [nl.sen] [man.d.la]Lim Keng Yaik [lim] [kng] [yk]Boutros Boutros-Ghali [but.ros] [but.ros] [gha.li]


63/65

16.2 Nama tempat di Malaysia atau di luar Malaysia dilafazkan menurutkebiasaan sebutan setempat atau kebiasaan antarabangsa. Contohnya:

Ejaan Sebutan

Selangor Darul Ehsan [se.la.ngor] [da.rul] [h.san]Bosnia-Herzegovina [bos.nia.her.ze.go.vi.na]Pyongyang [pyong.yang]New Zealand [niu] [zi.lnd]Sunway Lagoon [sun.wi] [le.gun]

16.3 Nama Khas yang lain yang mengandungi atau tidak mengandungi namaorang atau nama tempat dilafazk

a bhg satu & dua

Documents