8/7/2020 2

SKIM PERKHIDMATAN PENOLONG PEGAWAI SAINS C29

MAKLUMAT KURSUS

KETERANGAN RINGKAS

KANDUNGAN

• Pengetahuan am• Prinsip Makmal

KUMPULAN SASAR

RUJUKAN

TOPIK

1.PENGETAHUAN AM

RUMUSAN

2. PRINSIP MAKMAL

PENGHARGAAN AKTIVITI

• Standard Precautions & GLP• Jenis-jenis sampel• Pengurusan stor & inventori• Pengendalian peralatan• Pengurusan kualiti• Pengendalian haiwan makmal• Pengendalian bahan kimia• Kawalan kualiti• Statistik asas

• Mikrobiologi• Parasitologi• Serologi, Virologi & Molekular biologi

• Patologi kimia• Hematologi• Transfusi Asas

Penolong PegawaiSains C29

1.• Menyediakan Penolong Pegawai Sains Gred C29 yang berpengetahuan, kompeten dan

berkemahiran dalam menjalankan tugas.

2.• Menghasilkan Penolong Pegawai Sains Gred C29 yang dapat berkomunikasi dengan berkesan dan

bekerja secara berpasukan

3.• Menghasilkan Penolong Pegawai Sains Gred C29 yang dapat menyelesaikan masalah melalui

pemikiran yang kritikal.

4.• Menghasilkan Penolong Pegawai Sains Gred C29 yang beretika dan bertanggung-jawab dalam

menjalankan tugas.

Membolehkan pegawai mengetahui, memahami dan mengaplikasikan

maklumat yang di senaraikan bagi skim ini.

Mengandungi dua kategori iaitu:

- Pengetahuan am

- Prinsip makmal: Mikrobiologi, serologi dan

Penolong pegawai sains U29

l

Keteranganringkas

Kandungan

Kumpulan sasar

Kumpulan Sasaran

• Semua Penolong Pegawai Sains Gred C29 lantikanbaharu di Kementerian Kesihatan Malaysia

Objektif

Untuk menyediakan dan menghasilkan

Penolong Pegawai Sains Gred C29 yang:

1. berpengetahuan, kompeten danberkemahiran dalammenjalankan tugas.

2. berkebolehanberkomunikasidenganberkesan danbekerja secaraberpasukan.

3. berkebolehanmenyelesaikanmasalah melaluipemikiran yang kritikal.

4. beretika danbertanggung-jawab dalammenjalankantugas.

‘Standard precaution’

-langkah pencegahan yang diambil semasa mengendalikan

sampel pesakit di hospital

-mengelakkan daripadaterkena jangkitan

-personal protective equipment (PPE)

-PPE merujuk kepadapenggunaan gaun,sarung

tangan perubatan, gogal dan pelindung muka

Rujukan:Pocket Guidelines for Standard Precaution, Occupation Health Unit, Ministry of Malaysia 2004.

‘Good laboratory practice’

-keputusan yang dihasilkanadalah konsisten dan

bersifat kebolehulangan

- memastikan keseragamankaedah ujian makmal

-sistem pengurusanmakmal berkualiti

- memastikan data/ keputusan yang dihasilkan

adalah berkualiti

Rujukan:Laboratory Biosafety Manual 3rd Edition, World Health Organization, Geneva 2004

Akta untuk memastikan keselamatan, kesihatan dankebajikan pekerja

Melindungi pekerja daripada risiko keselamatanatau kesihatan berkaitan pekerjaan yang dijalankan

Akta ini dinamakan Akta Keselamatan dan Kesihatan Pekerjaan dan terpakai di seluruh Malaysia

Rujukan:1. Pocket Guidelines for Standard Precaution, Occupation Health Unit, Ministry of Malaysia 2004.2. Laboratory Biosafety Manual 3rd Edition, World Health Organization, Geneva 2004

Rujukan:1. Pocket Guidelines for Standard Precaution, Occupation Health Unit, Ministry of Malaysia 2004.2. Laboratory Biosafety Manual 3rd Edition, World Health Organization, Geneva 2004

Melaporkan sebarang insiden yang berlaku Menyiasat dan mengkaji bagaimana kejadian

berlaku Mengambil langkah penambah-baikan yang

bersesuaian Menjalankan langkah pencegahan bagi

mengelakkan kejadian daripada berulang

-sampel biologi yang diambil daripada pesakit untuk danalisa bagi

menentukandiagnosa penyakit.Contoh sampel klinikal adalah darah, kahak, air kencing, tinja, nanah dan

swab luka.

Rujukan:Buku Manual Perkhidmatan Makmal di Hospital-hospital

- merujuk kepada sampel yang tidak mempunyai kaitan secara

langsung dengan perawatanpesakit

- istilah ini juga merujuk kepadasampel yang di ambil dari

persekitaran.

Sampel klinikal Sampel bukan klinikal

Label sampel dengan identiti pesakit

Rujukan:Buku Manual Perkhidmatan Makmal di Hospital-hospital

Cara pengambilansampel klinikal

Memastikan jenis sampel yang diperlukan dari pesakit

Menyediakan pesakit, sesetengah sampelperlukan pesakit berpuasa

Mengenal pasti pesakit agar sampel diambildari pesakit yang betul

Menggunakan kontainer sampel yang betul

Rujukan:Buku Manual Perkhidmatan Makmal di Hospital-hospital

Sampel klinikal perlu dihantar ke makmaldengan kadar segera samada dalam suhusejuk atau suhu bilik

Sampel integriti dan kualiti perlu dikekalkan

memastikan keselamatan mereka yang pengendalikan samplesemasa proses penghantaran

Kaedah penghantaran

Menyenaraikan jenis spesimen yang perlu disimpan

Lokasi penyimpanan dan individu yang bertanggung-jawab menjaga spesimen

Tempoh dan kaedah penyimpanan bagimemastikan kualiti sampel dikekalkan

Sistem yang bersesuaian erlukan bagi menyelenggara rekod simpanan

l

Satu polisi bertulis berkaitan penimpanan spesimen klinikalperlu disediakan. Maklumat berikut perlu diperincikan:

Rujukan:Buku Manual Perkhidmatan Makmal di Hospital-hospital

- sistem inventori adalah sistem pengurusan stok dan reagent yang dibeli dan diguna-pakai di makmal- Melibatkan komunikasi rapat antara makmal, sistem pembelian hospital, dan syarikat pembekal- Sistem inventori yang baik dapat memastikan bekalan reagen sentiasa ada dan ujian makmal tidak

terganggu

Rujukan:1. Basic Virology Third Edition Edward K. Wagner, Irvine MartinezJ. Hewlett, David C. Bloom, David

Camerini, Blackwell Publishing

Mengawal selia dan merekod

Tarikh luput reagentpembelian

pembekal

penerimaan Pengurusan reagen

penyimpanan

pesanan tetap

Bilangan stok

Fungsi dan kegunaan peralatan dan apparatusmakmal. 1.4.2 Penyelenggaraan dan kalibrasi peralatanmakmal.

1.4. Pengendalian dan penyelenggaraan peralatan makmal.

Rujukan:1. http://www.who.int/ihr/training/laboratory_quality/3_b_content_equipment.pdf2. http://www.acc.co.nz/PRD_EXT_CSMP/groups/external_ip/documents/guide/wpc108940.pdf

Fungsi dan kegunaan peralatan dan apparatusmakmal. 1.4.2 Penyelenggaraan dan kalibrasi peralatanmakmal.

1.5. Sistem pengurusan kualiti makmal..

Rujukan:Laboratory quality management system: handbook. World Health Organization (WHO) (2011)

Fungsi dan kegunaan peralatan dan apparatusmakmal. 1.4.2 Penyelenggaraan dan kalibrasi peralatanmakmal.

1.6. Pengendalian dan pengurusan haiwan makmal.

1.7:Penyediaan Bahan Kimia

• Membuat pengiraan untuk menyediakan reagen dan bahan kimiamengikut kepekatan yang tepat

• Menerangkan konsep nisbah dan bahagian (proportion) dalampenyediaan reagen

Objektif Pembelajaran: Menerangkan prosedur penyediaanreagen dan bahan kimia

1.8: Kawalan Kualiti Dalaman

• Negative / positive control

• Sampel kawalan kualiti (QC sample)

• Reference material

Objektif Pembelajaran: Menerangkan kepentingan kawalankualiti dalaman (Internal quality control)

1.9: Statistik Asas

• Menerangkan kepentingan mengumpul data makmal secara terus semasa kejadian (real time) dengan tepat dan jelas

• Menghuraikan definisi, cara pengiraan dan fungsi statistik asas seperti berikut: – Purata– Median– Frequensi– Kadar– Standard deviation– Insiden dan prevalen– Coefficient variant (CV)– Peratus

Objektif Pembelajaran: Menerangkan prinsip basic statistic yang digunakan di makmal

1.9: Statistik AsasObjektif Pembelajaran: Menerangkan prinsip basic statistic yang digunakan di makmal

0

2

4

6

Category 1 Category 2 Category 3 Category 4

Comparison

Series 1 Series 2 Series 31st Qtr 2nd Qtr 3rd Qtr 4th Qtr

• Table• Graf• Carta seperti carta bar dan pai

Membentangkan hasilanalisa data

2.1:Pengetahuan asas berkaitan mikrobiologi.

Bersaiz panjang antara 1µm hingga 3µm dalampelbagai bentuk. Memerlukan sumber nutriendari persekitaran dan manusia

Organisma paling kecil yang memerlukan selhos untuk replikasi dan bersaiz antara 20µnm sehingga 200nm

Organisma eukaryotes terdiri dari pelbagai saizdan bentuk. Ditemui di persekitaran dan bolehmenyebabkan penyakit

Bakteria

Virus

Fungus

Organisma eukaryotes yang boleh terdiri dari seltunggal atau multiselel. Boleh hidup di persekitaran atau tubuh hos

Parasite

Sumbernutrien

Agen

Pengeras

pH spesifik

Bahan

tambahan

Keperluanlain

2.1.2: Keperluan MediaNitrogen, carbon, inorganic salts, minerals, peptones , infusi daging

Agar: Rumpai laut (merah)

Gas (CO2 atau O2) dansuhu inkubasi

• Mikroorganisma amatsensitif pH

• Majoriti perlukan suhuneutral

Dye penunjuk pH, antibiotik tertentu, sumber nutrien lain

2.1.2: Pengkelasan media:

Media pengangkutan

Media asas

Media pengkayaan

Media pemilihan

Media pembezaan

• Mengumpul dan membawa organisma fastidious• Membawa organisma dalam tempoh yang panjang• Menyediakan sumber bukan nutrien

Boleh menumbuhkan kebanyakan organisma aerobik dan fakultatifanaerobic

Ditambah nutrien spesifik bagi membolehkan penumbuhan organismatertentu

Mengandungi bahan tambahan seperti dye atau antibiotik bagimenggalakkan penumbuhan organisma tertentu atau merencatorganisma tertentu.

Mengandungi bahan tambahan bagi pengenalpastian awal bakteriatertentu berdasarkan perbezaan morfologi

2.1.4: Teknik Asas Mengkultur bakteria & kulat

2.1.4: Jenis-jenis pewarnaan

PewarnaanGram

Pewarnaan bakteria untuk mengetahui klasifikasiGram berasaskan komposisi dinding selnya

Pewarnaan Acid fast

Pewarnaan bakteria acid fast yang mempunyai mycolicacid lipid dan lilin yang banyak pada dinding selnya

PewarnaanFluorochrome

Pewarnaan bakteria menggunakan bahan fluorescendan memerlukan mikroskop fluorescen

Pewarnaan khas Pewarnaan khas bagi melihat bahagian tertentubakteria:• Pewarnaan granul• Pewarnaan flagellar• Pewarnaan endospora• Pewarnaan kapsul• Pewarnaan negatif

KulturTujuan

Pemencilan bakteria darisampel klinikal untuk ujianlanjut seperti identifikasidan ujian kerintanganantibiotik

identifikasiujian kerintangan

antibiotik

• berdasarkan tindak-balas terhadap ujianbiokimia

• Bergantung kepadakeupayaan bakteriauntuk menghasilkanenzim tertentu yang dapat mencernakanbahan kimia yang terdapat didalam bahanujian

• contoh : API , VITEK

Phenotypik

Sistemautomasi

• berdasarkan maklumatgenetik bakteria

• Contoh:

• Riboprinter :

• MALDI-TOF)- ‘mass spectroscopy Matrix-Assisted Laser Desorption Ionization–Time of Flight’

• MicroSeq 500- ‘16S DNA Bacterial Sequencing Kit’

Genotypik

Bertujuan untuk memastikan samada antibiotik yang diujimampu untuk membunuh atau merencat pembiakan bakteria

didalam malmal ( in vitro)

Dilakukan menggunakan panel antibiotik tertentu berdasarkangaris panduan standard

Tidak perlu dijalankan jika sifat kerintangan antibiotik sesuatuorganisma telah di ketahui

Antara kaedah yang boleh di gunakan untuk membantu proses identifikasi bakteria

Hanya dilakukan keatas bakteria patogen dan bukan bakteriakomensal

Teknik ‘diffusion’ Teknik ‘dilution’

- disk yang mengandungiantibiotik dalam kepekatantertentu di letakkan ke atas agar yang telah disapu dengansuspensi bakteria yang ingin diuji- antibiotik dari disk akan meresapke dalam agar- selepas tempoh pengeraman zondisekeliling disk yang tiadapertumbuhan bakteria di ukur.

- bakteria yang ingin diuji dimasukkanke dalam tabung uji mengandungisuspensi antibiotik dalam kepekatanyang berbeza- Selepas tempoh pengeraman, kepekatan antibiotik terendah yang mampu untuk merencatkantumbesaran / membunuh bakteriadiambil kira sebagai ‘minimum inhibitory’ atau ‘minimum bactericidal concentration’

Rujukan:1.Monica Cheesbrough 2000, District Laboratory Practice in Tropical Countries Part 2, Cambridge University Press 2.Medical Microbiolgy. Jawetz,Melnick and Adelberg’s3.Koneman’s Color Atlas and Textbook of Diagnostic Microbiology. Washington Winn

- simpan pada suhu 4◦C- kultur diatas nutrient agar- kultur ke atas nutrient agar dandilitupi minyak mineral

- di simpan didalam‘cryoprotectant’ contoh glyserol- simpan pada suhu rendah -80◦C- kaedah ‘freeze drying’

Jangka masa pendek Jangka masa panjang

Bidang Parasitologi adalah pembelajaran berkaitan organisma yang tergolong didalam kumpulanProtozoa and Metazoa, host / agent perumah yang terlibat dan hubungan antara organisma dan

host tersebut Pengetahuan asas berkaitan parasit dan penyakit yang berkaitan dengannya adalah penting.

- Ameba- Giardia- Leishmania- Balantidium- Plasmodium,- Cryptosporidium

- ticks- Fleas- lice

- mites

Protozoa

- platyhelminths): trematodes (flukes) dan cestodes(tapeworms).

- acanthocephalins- nematodes,

Helminths Ectoparasites

Pemeriksaan ujian ova dan sista spesimentinja

Pemeriksaan kehadiran filaria dalam darah

Pemeriksaan kehadiran trofozoit malaria dalamdarah

Pemeriksaan bagi penentuan jenis-jeniscacing didalam spesimen tinja

l

FUNGSI :Rujukan:1.Textbook of Medical Parasitology. 4th Edition. SubhashChandra Parija2.Paniker’s textbook of Medical Parasitology. Sougata Ghosh3.Perasitology for Medical and Clinical Laboratory Profesionals. John W. Ridley

2.3 Serologi, Virology dan Molecular biologi.Pengetahuan asas berkaitan virology.

Jenis-jenis cell line. Teknik asas untuk mengkultur virus.

Pengenalpastian virus. Pengenalpastian virus.

Teknik molecular.

Rujukan:1. Basic Virology Third Edition Edward K. Wagner, Irvine MartinezJ. Hewlett, David C. Bloom, David

Camerini, Blackwell Publishing

2.4 Patologi KimiaPengetahuan asas berkaitan biokimia

Jenis-jenis tiub dan container spesimenAplikasi sistem database makmal.

Teknik/kaedah/prinsip asas ujian-ujian biokimiaUjian ke atas pemantauan penyakit.

Rujukan:1.Peter Campbell & Anthony Smith, 3rd Edition, 1993. Biochemistry Illustrated2.Carl Burtis, Edward Ashwood & David Bruns, Tietz Textbook of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics, 2005. 3.Jacobs De Mott, 2001. Laboratory Test Handbook, 5th Edition4.James Westgard, 2002. Basic QC Practice, 2nd Edition

2.5 Kawalan kualiti dalaman (Internal Quality Control).

Rujukan:1. Basic Virology Third Edition Edward K. Wagner, Irvine MartinezJ. Hewlett, David C. Bloom, David

Camerini, Blackwell Publishing

2.5 Hematologi

Rujukan:Victor Hoffbrand, Paul Moss. 2011. 6th Edition. Essential Haematology. Wiley

Hematologi Asas Ujian Makmal Ujian Mikroskopi Ujian Lanjut

• Hematopoiesis• Plasma darah• Sel darah merah• Sel darah putih• Platelet

• Full blood count• Serum iron• Serum ferritin• Serum Folate• Analisa

hemoglobin• G6PD assay• Ujian koagulasi

• Morfologi seldarah merah

• Morfologi seldarah putih

• Thrombocytosis

• Pemeriksaanslaid bone marrow

• Immunopheno-typing

• Analisakromosom

• Ujian molekular

• Proses pembentukan sel darah yang berasaldari sel stem pluripotent.

• Proses ini menghasilkan sel-sel darah yang juga sebahagian daripada komponen darah.

Sel stem pluripotent

Sel progenitor myeloid

Sel progenitor lymphoid

Sel progenitor eritroid

Sel progenitor granulosit monosit

Sel progenitor eosinofil

Sel progenitor megakaryosit

Sel Limfosit B

Sel Limfosit T

Sel NK

Sel darah merah

Sel neutrofilSel monositSel basopfil

Sel eosinofil

Platelet

KomponenDarah

Plasma Darah

Sel darah merah

Sel darah putih

Platelet

• Neutrofil• Monosit• Eosinofil

• Basofil• Limfosit

Cecair kekuningan yang berfungsisebagai matrix ekstraselular bagimenampung sel-sel darah

Kegunaan:Untuk memeriksa paras hemoglobin, seldarah putih dan platelet

Adalah sejenis molekul protein dalam sel darah merah yang bergabungdengan oksigen dan karbon dioksida yang melalui sistem peredaran darah. Kekuranganhemoglobin menyebabkan anaemia. Anemia terbahagi kepada 3 jenis bergantung kepadasaiz sel darah (MCV) dan jumlah hemoglobin pada setiap sel darah merah (MCH). Gejalaanemia adalah seperti pening, keletihan, lesu, pucat dan sesak nafas.

Full blood count

Jenis Anemia Anemia microcytic hypochromic

Anemia normocytic normochromic

Anemia macrocytic

Ciri MCV < 80 fl MCV normal (80-100 fl) MCV >100 fl

MCH < 26 pg MCH normal (26-33 pg) MCH > 33 pg

Diagnosis Kekurangan zat besiTalasemia

Penyakit Kronik (contohnya: kegagalan buah pinggang)Anemia hemolitik

Kekurangan B12Kekurangan folateMyelodysplastic syndromeKecacingan

Serum Folat

G6PD Assay

AnalisaHemoglobin

UjianKoagulasi

Jenis ujian Kegunaan Keabnormalan

Ukuran paras zat besi

Ukuran paras subtaip hemoglobin seperti Hb A, Hb A2 dan Hb F danmengesan abnormal hemoglobin

Ukuran aktiviti G6PD

Mengesan aktiviti pembekuandarah

Serum ferritinUkuran paras feritin memberi

gambaran sebanyak mana zat besitersimpan di dalam tubuh

Kekurangan feritin terjadi akibat kekuranganzat besi. Berlebihan feritin disebabkan

berlebihan penyimpanan zat besi (talasemiamajor) dan akibat acute phase reactan

(inflamasii)Nilai yang rendah berlaku dalam keskekurangan folate

Nilai Hb subtaip yang tertentu dapatmengesan jenis talasemia sepert alpha dan

beta talasemiaParas yang rendah berlaku pada kes

kekurangan enzim G6PDKeputusan yang panjang untuk ujian

Prothrombin Time (PT) dan Activated Partial Thromboplastin Time (APTT) terjadi akibat

penyakit pembekuan darah yang tidak normal

Serum iron

Ukuran paras folate

Nilai yang rendah berlaku dalam keskekurangan zat besi

Kegunaan:Untuk memeriksa bilangan dan morfologi seldarah merah, sel darah putih dan platelet

Ujian

Sel darah merah Sel darah putih Platelet

Normochromic normocytic Leucocytosis

Kaedah: - Pencalitan slaid - Pewarnaan Leishmen- Mikroskop cahaya

Macrocytosis

Microcytic hypochromic

Fragmented cell

Basophilia

Eosinophilia

Neutrophilia

Thromobocytosis

Platelet clump

Thrombocytopaenia

Hasil pemeriksaan ujian mikroskopi:

Ujian Lanjut HematologiJenis ujian Kegunaan

Analisa kromosom

Memeriksa morfologi setiap peringkat sel darah, sel darah putih danplatelet dari peringkat muda hingga matang. Ujian lanjutan ini bergunauntuk memeriksa sel leukemia (blast cells) bagi pesakit leukemia

Immunophenotyping Ujian ini digunakan untuk mengenal-pasti subtaip leukemia akut bagimendapatkan diagnosis yang tepat

Pemeriksaan slaid bone marrow/ sum-sum tulang

Ujian ini digunakan untuk mengenal-pasti kehadiran kromosom yang tidaknormal bagi kes leukemia dan hemato-onkologi. Ujian ini penting untukmengetahui diagnosis spesifik dan membantu mengenal-pasti prognosis pesakit

Ujian molekularUjian ini digunakan untuk mengenal-pasti kehadiran mutasi spesifikuntuk talasemia. Ia juga digunakan untuk mengenal-pasti abnormal cantuman gene (fusion gene) pada pesakit leukemia dan hemato-onkologijuga untuk mengetahui diagnosis spesifik dan membantu mengenal-pastiprognosis pesakit

2.6 Transfusi asas

Rujukan:1. http://www.nhs.uk/conditions/Blood-groups/pages/introduction.aspx2. http://anthro.palomar.edu/blood/ABO_system.htm3. Joint United Kingdom (UK) Blood Transfusion and Tissue Transplantation Services Professional Advisory Committee. (http://www.transfusionguidelines.org/transfusion-handbook)

Transfusi Asas Ujian Makmal Reaksi Transfusi Akut

• Penderma darah• Produk darah

• Ujian saringan• Ujian keserasian

• Gejala klinikal• Tindakan pihak wad

dan makmal• Ujian makmal

Penderma Darah Produk Darah

Penderma dipilih mengikut kriteriatertentu yang ditetapkan oleh bank darah

Ujian-ujian yang dijalankan ke ataspenderma:1. Ujian ABO blood grouping2. Ujian Antibo

Rumusan• Dua (2) kategori asas iaitu Pengetahuan Am

Perkhidmatan dan Prinsip Makmal adalah pentingdifahami oleh Penolong Pegawai Sains.

• Pengetahuan ini akan digunakan untuk mendudukipeperiksaan perkhidmatan subjek Jabatan sebagaisyarat pengesahan jawatan dalam skim perkhidmatanini.

AKTIVITI• Apakah yang dimaksudkan dengan media selective?• Nyatakan kepentingan ujian Full Blood Count?• Nyatakan kepentingan internal control di dalam ujian

makmal?• Huraikan prinsip asas ujian serologi?• Senaraikan ujian saringan bagi penderma darah?• Nyatakan kepentingan PPE dalam menjalankan tugas di

dalam makmal?

PENGHARGAAN

TAJUK

AGENSI/KLUSTER

PAKAR BAHAN KURSUS (SME)

PEREKA PEMBELAJARAN

SUKATAN BAGI PERKHIDMATAN SUBJEK JABATAN PENOLONG PEGAWAI SAINS C29KEMENTERIAN KESIHATAN MALAYSIA (KKM

INSTITUT PENYELIDIKAN PERUBATANMAKMAL KESIHTAN AWAM KEBANGSAAN SG BULOHHOSPITAL PAKAR SULTANAH FATIMAH, MUAR

DR ROHAIDAH BINTI HASHIMDR EZALIA BINTI AZLANPN ROZIELA MOHD HELMI BIN UJIR

DR ROHAIDAH BINTI HASHIMDR EZALIA BINTI AZLANPN ROZIELA MOHD HELMI BIN UJIR