perkahwinan kaum murut.docx

8/14/2019 perkahwinan kaum murut.docx

1/10


2/10

Aktiviti 1:Kajian

Adat resam upacara perkahwinan kaum Murut

Malaysia adalah sebuah negara berbilang kaum yang hidup dalam suasana yang penuh

harmoni. Upacara perkahwinan selalu mendapat perhatian penuh dari semua golongan di

Malaysia. Di sebalik keramaian yang penuh warna warni, upacara ini melambangkan perpaduan

kaum yang mempunyai latarbelakang budaya dan adat resam yang berbeza. Kaum Murut

merupakan salah satu etnik yang terdapat di Sabah. Mereka merupakan suku kaum yang terbesar

di Sabah dan mempunyai istiadat perkahwinan yang unik di mana amalan tradisional masih

dikekalkan sehingga ke hari ini. Istiadat perkahwinan kaum Murut mempunyai keunikan yang

tersendiri tetapi proses perlaksanaanya agak kompleks dan rumit. Tujuan utama sesebuah

perkahwinan adalah bagi memastikan sesebuah kaum atau bangsa itu berkembang dan situasi ini

sama dengan kaum Murut Tagal yang mana perkahwinan antara suku Tagal digalakkan bagi

memastikan jalinan kekeluargaan antara suku menjadi lebih erat dan menggembangkan suku

kaum Murut Tagal. Pengekalan identiti kaum Murut sebagai salah satu suku kaum yang ada di

Sabah, menjadikan amalan perkahwinan kaum Murut yang sekian lama wujud masih diteruskan

dan diamalkan oleh generasi suku kaum ini.

Perkataan Murut di Sabah merujuk kepada kumpulan penduduk yang tinggal di lereng

bukit atau tanah tinggi. Manakala mengikut Porllard,istilah Murut berasal dari akar kata purut

iaitu berian atau hantaran mas kahwin. Kaum Murut merupakan suku kaum tertua di Sabah

yang berasal dari Annam Indo-China dan kepulauan Filipina. Secara tidak langsung mereka

mewakili sebanyak 2.9% daripada penduduk Sabah iaitu lebih kurang 50,000 orang yang mana

mereka menetap di pedalaman dan kawasan tenggara Sabah serta wilayah perbatasan antara

Kalimantan dan Sarawak dan Brunei. Suku kaum Murut adalah suku kaum ketiga terbesar di

Sabah. Situasi ini dapat dilihat apabila kaum Murut terbahagi kepada beberapa suku seperti

Murut Tahol atau Tagal, Tidung, Timugon, Sembakung, Paluan, Bookan, Kalabakan,dan Murut

Serundung. Manakala kawasan penempatan kaum Murut ini meliputi kawasan Tenom,

Kemabong, Pensiangan dan Keningau. Di samping itu juga, kaum Murut mempunyai bahasa
http://ms.wikipedia.org/wiki/Sabahhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Kalimantanhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Sarawakhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Tenomhttp://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Kemabong&action=edit&redlink=1http://ms.wikipedia.org/wiki/Pensianganhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Keningauhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Keningauhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Pensianganhttp://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Kemabong&action=edit&redlink=1http://ms.wikipedia.org/wiki/Tenomhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Sarawakhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Kalimantanhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Sabah


3/10

tersendiri yang berbeza antara suku kaum Murut yang lain seperti Lun Bawang/Lun Dayeh dan

ia disebabkan oleh faktor geografi sebagai penghalang dalam komunikasi bahasa mereka.

Cara kehidupan penduduk kaum Murut pula, kebanyakan mereka tinggal di dalamrumah

panjang yang berhampiran dengan kawasan sungai atau membuat penempatan di sepanjang

sungai dan hidup harmoni dalam sebuah keluarga besar yang menempatkan 10 hingga 20

keluarga. Manakala sumber ekonomi mereka secara keseluruhannya melibatkan hasil pertanian

dan tidak dinafikan kebanyakan mereka bekerja petani berpindah, pemburu dan penangkap ikan

sungai. Selain daripada itu juga sumber ekonomi mereka juga bergantung kepada aktiviti

pemungutan hasil hutan seperti damar, rotan dan madu lebah. Walau bagaimanapun pada masa

kini, seiring dengan proses kemodenan dan arus pembangunan negara, kaum Murut juga tidak

ketinggalan dengan arus kepesatan pembangunan dalam sektor ekonomi dan pendidikan. Situasi

ini dapat dilihat dengan penglibatan kaum Murut dalam perkhidmatan sektor swasta dan awam

terutamanya dalam bidang pendidikan, kesihatan dan pertahanan. Dari segi kepercayaan,

terdapat di antara mereka menganut agama Islam dan sebahagian besar lagi menganut agama

Kristian.

Namun demikian, kaum Murut masih mengamalkan adat istiadat yang diamalkan oleh

nenek moyang mereka sebagai adat turun menurun yang meliputi nilai estetika yang tinggi dalam

kehidupan . Terdapat adat istiadat kaum Murut yang masih kekal sehingga kini iaitu adat istiadat

upacara perkahwinan. Upacara perkahwinan orang Murut terutamanya Murut Tahol atau Tagal

adalah sangat unik kerana upacara perkahwinan yang diamalkan penuh dengan adat dan

berlangsung di rumah panjang dalam masa yang lama. Adat seperti tinauh atau Bului dan

barian sampai mati masih diamalkan hingga kini. Adat tinauh adalah adat yang paling

tertinggi dalam adat istiadat perkahwinan kaum Murut Tahol atau Tagal. Adat tinauh adalah

adat hantaran mas kahwin atau barangan perkahwinan yang terakhir oleh pengantin lelaki kepada

pengantin perempuan. Adat Tinauh ini boleh dilakukan selepas 20 atau 30 tahun selepas

perkahwinan mereka atau telah sudah beranak pinak. Adat ini boleh juga dilakukan semasa

perkahwinan berlangsung dan mengikut kemahuan serta kemampuan pihak pengantin lelaki.

Semasa membuat adat tinauh terdapat beberapa upacara yang perlu dilakukan. Adat Tinauh

tidak mengira sama ada barian yang diberi semasa perkahwinan dulu sudah mencukupi atau
http://ms.wikipedia.org/wiki/Lun_Bawanghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Rumah_panjanghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Rumah_panjanghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Rumah_panjanghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Rumah_panjanghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Lun_Bawang


4/10

tidak, ibubapa perempuan tetap juga mengadakan Tinauh. Sesetengah ibubapa beranggapan

tidak sempurna perkahwinan anak gadisnya jika adat Tinauh tidak diadakan selepas beberapa

tahun anak perempuan mereka tinggal bersama dengan suami. Manakala adat barian sampai

mati juga adalah adat kaum Murut yang sangat unik dan menjadi adat turun-temurun dalam

perkahwinan.Hanya murut dari etnik Tahol saja pernah mengamalkan barian sampai mati, tetapi

pada masa ini adat tersebut sudah tidak diamalkan oleh kerana arus pemodenan yang berlaku

kepada kaum Murut.

Secara umumnya sistem perkahwinan Murut Tagal adalah unik dan tersendiri tetapi

prosesnya agak kompleks dan rumit. Perkahwinan antara suku Tagal adalah digalakkan untuk

membina jalinan keluarga yang besar dan mengembangkan suku Tagal. Mereka tidak

menggalakkan perkahwinan dengan bangsa lain atau orang luar (vokun atau oko). Anak-anak

digalakkan berkahwin dengan bangsa sendiri (pahaka). Ini membolehkan purut atau berian

berada dalam lingkungan suku Tagal. Dalam perkahwinan orang Murut, usia juga memainkan

peranan yang penting di mana seawal umur 15 hingga 18 tahun bagi si teruna (pengantin lelaki)

dan 13 tahun bagi si gadis (pengantin perempuan). Dalam proses perkahwinan kaum Murut, ia

dimulakan dengan istiadat merisik dan bertunang,di mana ia diamalkan bagi memastikan

kelangsungan perkahwinan dijalankan secara tersusun dan mengikuti adat resam kaum Murut.

Permulaan tertib perkahwinan kaum Murut dimulakan dengan melakukan adat merisik. Semasa

hari merisik atau pamalaan, pihak lelaki akan menghantar rombongan ke rumah pihak

perempuan untuk memastikan perempuan yang dihajati oleh seseorang lelaki itu masih belum

berpunya. Adat merisik ini amat penting dalam perkahwinan kaum Murut bagi memastikan

keharmonian dan mengelakkan perselisihan faham di antara suku kaum Murut. Setelah selesai

adat merisik dilaksanakan, pihak lelaki akan ke rumah pihak perempuan untuk kali kedua bagi

melaksanakan adat pertunangan. Dalam adat pertunangan atau lebih dikenali sebagai antamong,

rombongan kaum lelaki Murut akan ke rumah pihak perempuan dengan menghantar angundan

atau angkaunan iaitu jurucakap. Angundan atau angkaunanyang terdiri daripada lapan orang

iaitu empat lelaki dan empat perempuan akan membawa bungkusan dan tapai untuk

membincangkan hal perkahwinan. Peranan angundan adalah untuk memastikan berian yang

dipersetujui dihantar mematuhi ketetapan berian seperti yang telah dipersetujui. Dalam proses

pertunangan,perundingan akan berlangsung atau dikenali sebagai (angator ra papandai) dan


5/10


6/10

Adat istiadat majlis perkahwinan orang Murut lazimnya akan dijalankan dengan meriah

dan penuh adat istiadat. Kelazimannya upacara perkahwinan dilangsungkan selama lima hari

berturut-turut. Tiga hari yang pertama dijalankan di rumah pengantin perempuan manakala hari

selebihnya dilangsungkan di rumah pengantin lelaki. Pengantin perempuan akan memakai

pakaian asli gadis Murut dan berhias cantik pada hari tersebut. Sekumpulan gadis yang dikenali

sebagai tambuloi dipertanggungjawabkan untuk menghias pengantin perempuan. Setelah

bersiap, pengantin perempuan duduk di dalam sebuah bilik khas yang ditabiri beberapa helai

kain dari jenis yang mahal. Seterusnya, ibu bapa pengantin lelaki akan masuk untuk membawa

menantu mereka keluar. Tetapi sebelum itu, mereka perlu membayar harga kain yang menabiri

pintu bilik tersebut dengan nilai yang telah dibuat dengan ibu bapa pengantin perempuan dahulu.

Setelah selesai, pengantin perempuan dibawa keluar dan dipersilakan menjamah seberapa

banyak tapai yang disukainya. Kemudian pengantin perempuan dibawa keluar dan rumahnya

untuk dibawa ke rumah pengantin lelaki. Ketika itu pukulan 'egal'iaitu pukulan gong besar dan

gong kecil akan didendangkan. Pukulan istimewa ini dipalu untuk memberi semangat selamat

jalan kepada pengantin perempuan dan pada masa inilah berlaku tangis-tangisan di pihak

pengantin perempuan kerana sedih dengan perpisahan itu. Di samping itu juga, suku kaum Murut

akan berpesta bagi meraikan sesebuah perkahwinan dengan disertakan cara adat seperti

apasawang. Dalam pesta ini jamuan kepada tetamu disediakan di mana tetamu dihidangkan

dengan tapai, tamba pait (jeruk i kan), tamba ulak (jeruk daging)dan pesta ini akan berlarutan

sehingga larut malam atau ke pagi. Upacara minum tapai adalah wajib dan pertandingan

meminum tuak secara persahabatan juga diadakan, di mana mereka akan bergilir-gilir menyedut

tapai menggunakan buluh kecil sambil diiringi dengan tarian lansarandan acara berbalas pantun

atau lebih dikenali sebagai ahilalangkut.

Dalam masyarakat Murut, amalan ritual juga diamalkan semasa istiadat perkahwinan

dilaksanakan. Situasi ini,menurut kepercayaan dapat membantu mereka dari ditimpa perkara

malang dan malapetaka. Kebiasaan amalan ini akan dilaksanakan oleh Angundan iaitu orang

yang telah diamahkan sebagai wakil pengantin. Antara amalan ritual yang dilaksanakan adalah

Pengir aan ti buku, upacara Upan-Upan Baawang, upacara sinapapar dan animpuun. Bagi

amalan ritual pengiraan tibuku iaitu amalan ritual bagi menetapkan tarikh dan masa bagi


7/10

upacara tinauh. Dalam ritual ini, Angundan akan menentukan tarikh yang sesuai dengan

menggunakan rotan, dan ia tarikh tersebut dibuat melalui simpulan yang dibuat pada rotan

tersebut sehinggalah tarikh yang dingini menjelang tiba apabila simpulan terakhir pada rotan

tersebut. Dalam masyarakat kaum Murut tarikh juga memainkan peranan penting bagi

memastikan pasangan penggantin kekal dalam perkahwinan yang dibina kerana proses

perkahwinan kaum Murut memerlukan kos perbelanjaan yang banyak. Setelah itu upacara

Upan-Upan Baawang dilakukan, upacara ini ialah upacara pertemuan antara rombongan

pengantin. Kedua-dua pihak akan bersepakat untuk bertemu di suatu kawasan pertengahan

perjalanan ke rumah pengantin perempuan sebelum rombongan pihak lelaki (tambului) tiba di

tempat persandingan. Upacara ini diamalkan bagi memastikan kedua-dua pasangan diarak dan di

bawa bagi mendapat restu dari semua pihak. Manakala upacara sinapaparpula diadakan bagi

bertujuan untuk menolak bala semasa acara tinauh dilangsungkan. Dalam upacara ini, seorang

pawang akan memainkan peranan dalam melancarkan amalan ritual ini. Mengikut amalan tradisi

ritual ini, pawang tersebut akan memulakan ritual dengan menggunakan dua ruas buluh yang

telah dipotong halus. Kemudiannya ia diisikan ke dalam bekas air yang bercampur darah

binatang dan kemudiannya ia dijampi mengikut istiadat perkahwinan kaum murut. Setelah jampi

dibaca oleh pawang tersebut, bekas yang berisi dua ruas buluh dan darah binatang kemudiannya

diletakkan di bawah sasangjang iaitu pentas khas yang dibina. Pada peringkat terakhir, setelah

ritual ini selesai diadakan, rombongan tambului(pihak lelaki) akan dipersilakan naik ke atas

pentas tersebut dengan membawa semua barang-barang yang dibawa sebagai berian seperti

gong, tajau, kain batik, manik-manik (kotus) dan diikuti upacara ritual terakhir iaitu animpuun.

Dalam ritual animpuun ini, kedua-dua pihak akan berbalas pantun ketika berada di langsaran.

Langsara merupakan satu tempat yang disediakan semasa upacara perkahwinan diadakan di

mana ia merupakan sebuah lantai yang dibina dan diperbuat dengan menggunakan buluh dan

kayu-kayu yang disusun secara menindih antara satu sama lain manakala tujuan pantun diadakan

adalah untuk mengeratkan lagi hubungan antara pihak tambului dan amahun.

Di samping itu juga, dalam masyarakat Murut, tarian juga merupakan sebahagian amalan

ritual yang sering diamalkan. Tarian yang sering ditarikan ialah Tari an Mansayau yang mana

tarian ritual ditarikan dan dipersembahkan di majlis-majlis perkahwinan, hari-hari kelepasan am

suku kaum Murut seperti hari Pesta Menuai Padi. Tarian ini akan diiringi dengan pukulan


8/10

sembilan biji gong, sebuah gendang dan satu set bakakung atau kulintangan. Alat-alat yang

terdapat dalam tarian ini akan dipalu mengikut rentak-rentak tertentu dan yang lazim dimainkan

ialah pukulan bernama magadang.Melalui tarian ini, ragam-ragam tarian yang ditarikan tidak

terhad kepada satu bentuk sahaja dan boleh ditarikan oleh sepasang penari (lelaki dan wanita).

Bagi konteks pakaian pula, penari lelaki aka memakai pakian yang dipanggil bangkaddan abag

sementara pakaian wanita pula dipanggil linambongan dan pinangkit. Manakala tarian kedua

yang sering ditarikan ialah Tarian Lansarandi mana ia merupakan tarian yang amat terkenal

dalam suku kaum Murut. Tarian ini sering dilakukan semasa acara perkahwinan dilangsuangkan.

Kebiasaannya, tarian ini hanya dilakukan di lantai khas yang berukuran kira-kira 81 kaki persegi.

Lokasi lantai khas terletak di tengah-tengah rumah panjang yang diperbuat menggunakan kayu

bulat. Kayu bulat dipasang berlapis-lapis secara khusus supaya boleh melantun seperti "spring".

Dalam tarian ini terdapat sekumpulan penari lelaki dan perempuan. Kaum perempuan akan

memakai pakaian tradisional warna hitam dan hiasan manik-manik yang berwarna-warni. Bagi

kaum lelaki mereka akan memakai topi berbulu burung serta pakaian diperbuat daripada kulit

kayu bercampur kain berwarna. Dalam tarian ini, penari akan membuat satu bulatan sambil

melonjak-lonjak di atas lantai lansaran dengan diringi oleh bunyi hentakan susunan kayu bulat di

bahagian bawah lantai lansaran. Selain itu, penari lelaki akan melonjak ke atas untuk mencapai

"kinkilat" yang digantung di bahagian atas sambil bersorak tanda gagah. Pengakhiran tarian

Lansaran ini ialah berbalas-balas pantun tanda mengeratkan lagi tali silaturahim antara mereka.

Pada masa dahulu, tarian ini diadakan bagi menyambut kepulangan para pahlawan yang telah

mencapai kemenangan setelah bertarung di medan pertempuran.

Penggunaan pakaian tradisional kaum Murut boleh dilihat dari dua sudut zaman iaitu

zaman klasik dan zaman moden. Di zaman klasik, pakaian-pakaian tradisional ini dipakai semasa

upacara-upacara ritual, hari perkahwinan dan sebagai pakaian seharian. Di zaman moden pula,

pakaian-pakaian tradisional ini hanya dipakai untuk tujuan yang tertentu seperti di hari

perkahwinan serta untuk acara-acara kebudayaan. Selain daripada itu, kadangkala juga pakaian

tradisional boleh dipakai pengapit pengantin. Sehubungan itu, kebanyakan suku kaum di Sabah

memilih hitam sebagai warna pakaian tradisional mereka. Penggunaan warna hitam asalnya

daripada kepercayaan bahawa warna hitam adalah lambang kekuasaan atau warna ketuhanan

yang mana dapat melindungi si pemakai daripada makhluk-makhluk halus yang jahat. Ada juga


9/10

sesetengah pihak mengatakan bahawa penggunaan warna hitam adalah disesuaikan dengan cara

hidup dan keadaan semulajadi di waktu itu. Semasa upacara perkahwinan wanita kaum Murut

akan menggayakan pakaian pinongkoloiaitu sejenis pakaian di mana ia terdiri daripada baju dan

gaun yang panjang. Pakaian ini diperbuat dari kain kapas berhiaskan motif sarat dari manik-

manik berwarna-warni. Di samping itu juga wanita Murut akan dipakaikan dengan perhiasan diri

juga dari manik seperti rantai rarangkol dan hiasan kepala salupai. Di samping itu juga

terdapat beberapa pakaian kaum wanita yang lain di mana ia sering dipakai semasa upacara

perkahwinan di antaranya ialah pipir ot, salupai, sin ikot, rarangkol dan holong. Manakala, bagi

kaum lelaki pula, pakaiannya lebih kepada kulit kayu. Pakaian tradisional kaum Murut bagi

lelaki ialah dikenali dengan pakaian puputul yang diperbuat daripada kulit kayu. Babaru

puputuldipotong mengikut kepanjangan fesyen jaket. Aba puputulpula, cawat sepanjang dua

meter diperbuat daripada isi kayu yang dilukis dengan motif dari manik atau warna. Tupi

sinulatanialah perhiasan kepala yang diperbuat daripada kulit kayu.

Dalam perkahwinan Murut, makanan juga memainkan peranan penting bagi memupuk

kerharmonian kedua-dua keluarga pihak pengantin. Kebiasaannya juadah dihidangkan bagi

meraikan sesebuah upacara perkahwinan dan memohon masyarakat setempat mendokan

kebahagian pasangan pengantin tersebut. Antara makanan yang dihidangkan semasa upacara

perkahwinan diadakan ialah nasi daripada beras padi buki t yang dimasak dan dibungkus

menggunakan daun ikek. Makanan ini merupakan hidangan utama dalam upacara perkahwinan

dan ia disertakan dengan hidangan lain seperti ikan peli an masak stim, gul ai ayam dan ubi

kentang bersama cendawan, gulai daging, ikan pekasam, khinzir pekasam, khinzir masak

dalam buluh, ikan masak dalam buluh, umbut masak dalam buluh, pisang dan tembikai serta

air tapai. Semasa upacara perkahwinan dijalankan juadah ini turut dijadikan sebagai hantaran

balasan daripada pihak perempuan kepada pihak lelaki. Pada kebiasaannya makanan yang

dijadikan hantaran terdiri dari tiopo sinalitan r a punti (beras hancur campuur pisang), kasaou

(ubi manis), malau (keledek), kelupis (pulut campur kacang), kuih pisak dan kasila masak

bambu(ubi kayu rebus dalam buluh). Manakala bilangan hantaran kebiasaanya terdiri daripada

dua bekas bagi setiap makanan bagi melambangkan pasangan suami dan isteri.


10/10

Secara keseluruhannya upacara perkahwinan kaum Murut di Sabah amat unik dan

merupakan salah satu budaya yang berharga dalam masyarakat berbilang kaum di Malaysia ini.

Upacara tinauh yang wujud dalam adat resam masyarakat Murut juga merupakan adat yang unik

dan penuh dengan makna-makna yang tersirat di sebalik upacara ritual dan tradisional. Dengan

adanya pelbagai kepercayaan dan adat resam ini, secara tidak langsung ia akan mewarnai corak

kehidupan sesebuah budaya masyarakat dan ia akan berkembang dalam suasana yang harmoni.

Amalan adat resam kaum Murut ini sememangnya boleh menjadi penghubung antara kaum di

negara ini terutamanya dengan suku kaum yang ada di Sabah. Ia dapat dilihat melalui

menglibatan kaum-kaum lain dalam meraikan sesuatu upacara yang diadakan di samping

mewujudkan sikap tolong-menolong dalam menjayakan sesuatu upacara. Situasi ini menjadi

lebih kukuh lagi, apabila amalan tolenransi yang wujud dalam masyarakat Malaysia dalam

mengamalkan kepercayaan dan adat resam masing-masing. Penglibatan pelbagai lapisan

masyarakat kaum Murut dalam upacara perkahwinan menunjukkan adat resam ini merupakan

salah satu alat penyatuan kaum Murut. Walaupun adat resam ini hampir dilupai oleh golongan

muda, tetapi ia tetap diamalkan kerana cirri-ciri tradisional yang ada di dalam adat resam ini

mempunyai semangat muafakat, kerjasama dan hormat-menghormati di kalangan masyarakat

yang terlibat.

perkahwinan kaum murut.docx

Documents