jkt.kpkt.gov.my jkt... · 2018-01-16 · pada jalanan sebagai panduan pergerakan, melalui air...

LAMPIRAN A

GARIS PANDUAN

KAWALAN TIKUS

DI PIHAK BERKUASA TEMPATAN

i

ISI KANDUNGAN

Tajuk Muka surat

ISI KANDUNGAN i - iii

SENARAI GAMBARAJAH iii

SENARAI JADUAL iii

SENARAI LAMPIRAN iii

SENARAI SINGKATAN DAN ISTILAH iv

1.0 Pendahuluan 1

2.0 Objektif

2.1 Objektif Umum 2

2.2 Objektif Khusus 2

3.0 Skop Kawalan Tikus di PBT 2

4.0 Pengenalan Mengenai Tikus 3 - 5

4.1 Faktor Biologi Tikus 6

4.2 Faktor Bionomik Tikus 7

5.0 Penyakit-penyakit Berkaitan Dengan Infestasi Tikus 8 – 10

6.0 Tanda-tanda Kehadiran Tikus 11

6.1 Kesan-kesan Am 11 - 12

6.2 Tinja /Tahi Tikus (Dropping) 12

6.3 Kesan Tapak Kaki 13

6.4 Laluan (Runway) 13

6.5 Palitan (Smears) 14

6.6 Kesan Gigitan (Bitemarks) 14

6.7 Lubang (Burrows) 15

7.0 Kaedah Pengiraan Densiti Populasi Tikus 16

7.1 Indeks Tikus (Rat Index) 16 – 17

8.0 Kaedah Kawalan

ii

8.1 Kaedah Kawalan Fizikal, Mekanikal dan Sanitasi 18 - 25

8.2 Kaedah Kawalan Kimia dan Lain-lain Kawalan 26 - 30

8.3 Promosi Kesihatan 31 - 34

8.4 Kaedah Kawalan Secara Pentadbiran / Organisasi 35

9.0 Prosedur Kerja Selamat

9.1 Prosedur Kerja Selamat Kaedah Fizikal dan Mekanikal serta

Langkah Keselamatan 36 - 37

9.2 Prosedur Kerja Selamat Menggunakan Kawalan Kimia Jenis

Umpan 38

9.3 Prosedur kerja Selamat Menggunakan Kawalan Kimia Jenis

Serbuk 39

10.0 Peruntukan Perundangan

10.1 Tafsiran 40

10.2 Peruntukan Perundangan

10.2.1 Kuasa Memasuki 41

10.2.2 Tindakan Kawalan 42-45

11.0 Pelupusan Tikus 46

12.0 Penilaian Program

12.1.1 Perancangan Kerja Program Kawalan Tikus 47

12.1.2 Laporan Pencapaian Program 47

SENARAI RUJUKAN 48 - 49

SENARAI GAMBARAJAH

Gambarajah 1 : Tanda – Tanda Kehadiran Tikus 11

Gambarajah 2 : Bentuk Najis Tikus Dan Kesan Tapak Kaki Mengikut

Spesies 12

Gambarajah 3 : Tanda Palitan Dan Juga Laluan Tikus 13

Gambarajah 4 : Tanda Gigitan Tikus 14

Gambarajah 5 : Lubang Tikus 15

Gambarajah 6 : Pelupusan Tikus Menggunakan Krematorium 46

iii

SENARAI JADUAL

Jadual 1 : Ciri Morfologi, Habitat Dan Tabiat Tiga Spesies Utama

Tikus Di Malaysia 4 - 5

Jadual 2 : Penyakit – Penyakit Berkaitan Tikus. 8 - 10

Jadual 3 : Jenis Premis Dan Cadangan Penggunaan Rodentisid 27

Jadual 4 : Pengisian Aktiviti Promosi Kesihatan Untuk Kempen

Kesedaran Di Lokaliti Yang Mempunyai Infestasi Tinggi 32 - 33

SENARAI LAMPIRAN

Lampiran 1 – Laporan Bulanan Program Penghapusan Tikus PBT 50 - 51

Lampiran 2 - Carta Alir Pelupusan Tikus 52

Lampiran 3 - Proses Kerja Pelupusan Tikus 53 - 55

iv

SENARAI SINGKATAN DAN ISTILAH

COMBI Komunikasi melalui perubahan tingkahlaku (Comunication for

Behavioural Impact)

DBKL Dewan Bandaraya Kuala Lumpur

PBT Pihak Berkuasa Tempatan

IPM Integrated Pest Management

JPA Jabatan Perkhidmatan Awam

JKKK Jawatan Kuasa Kemajuan dan Keselamatan Kampung

KPKT Kementerian Kesejahteraan Bandar, Perumahan dan Kerajaan

Tempatan

LEV Local Exhaust Ventilation

MSDS Material Safety Data Sheet

NGO Badan Bukan Kerajaan (Non Government Organization)

PPKP Penolong Pegawai Kesihatan Persekitaran

PKA Pembantu Kesihatan Awam

PPE Pakaian Pelindung Keselamatan (Personal Protective Equipment)

WHO Pertubuhan Kesihatan Sedunia (World Health Organization)

PA Pekerja Awam

1

GARIS PANDUAN KAWALAN TIKUS DI PIHAK BERKUASA TEMPATAN

1.0 PENDAHULUAN

Tikus merupakan haiwan mamalia daripada kumpulan rodensia yang hidup dalam

persekitaran manusia dan hampir boleh ditemui seluruh dunia. Di kawasan

berpenduduk padat seperti di bandar, tikus banyak didapati di tempat-tempat

pembuangan sampah, pasar, premis makanan dan pusat penjaja di tepi jalan. Di

kawasan luar bandar pula tikus banyak terdapat di hutan, kawasan pertanian

seperti sawah padi, ladang kelapa sawit dan sekitar penempatan manusia.Tikus

dikategorikan sebagai makhluk perosak kerana menyebabkan kerosakan harta

benda, hasil tanaman serta menyebabkan manusia mengalami kerugian berjuta-

juta ringgit malahan turut menjadi punca kepada penyebaran penyakit berjangkit.

Di Malaysia, akhir-akhir ini infestasi tikus terutamanya di bandar-bandar menjadi

masalah kesihatan bandar dan menjadi isu hangat di media massa. Data dari

Kementerian Kesihatan Malaysia menunjukkan terdapat peningkatan kes

leptospirosis saban tahun di mana pada tahun 2011 terdapat 2,268 kes dengan 55

kematian, pada tahun 2012 terdapat 3,665 kes dengan 48 kematian manakala

pada tahun 2013 ialah 4457 kes dan 71 kematian, tahun 2014, 7806 kes dengan

92 kematian. Peningkatan kes ini menjadi salah satu indikator masalah infestasi

tikus yang semakin meruncing.

Disamping itu infestasi tikus juga merupakan salah satu masalah utama di setiap

Pihak Berkuasa Tempatan (PBT). Data daripada Jabatan Kesihatan & Alam

Sekitar, Dewan Bandaraya Kuala Lumpur (DBKL) menunjukkan peningkatan

tangkapan tikus sebanyak 39,688 ekor (347%) dari 11,422 ekor tahun 2007

kepada 51,110 ekor pada tahun 2012.

Setakat ini tiada garis panduan yang spesifik yang digunapakai oleh PBT dalam

mengawal infestasi tikus di premis-premis dan kawasan persekitaran PBT.

Sehubungan dengan itu garis panduan ini diwujudkan untuk membantu anggota di

PBT dalam menangani masalah infestasi tikus.

2

2.0 OBJEKTIF

2.1 OBJEKTIF UMUM

Untuk menangani masalah infestasi tikus di kawasan PBT.

2.2 OBJEKTIF KHUSUS

i. Untuk meningkatkan pengetahuan anggota di PBT mengenai tikus dan

kawalannya.

ii. Untuk menyeragamkan kaedah kawalan tikus di semua kawasan PBT.

iii. Untuk mengurangkan masalah infestasi tikus dan kerosakan harta

benda serta penularan penyakit.

3.0 SKOP KAWALAN TIKUS DI PBT Skop kawalan tikus di PBT meliputi :-

i. Pusat penjaja

ii. Pasar

iii. Premis makanan

iv. Premis perniagaan

v. Pusat pelancongan

vi. Tempat pengumpulan sampah

vii. Tapak pelupusan sampah

viii. Tempat-tempat awam

Namun begitu PBT masih boleh mengarahkan mana-mana pemilik atau penghuni

premis termasuk premis persendirian untuk menjalankan tindakan kawalan tikus

sekiranya terdapat bukti infestasi tikus di tempat tersebut.

3

4.0 PENGENALAN MENGENAI TIKUS

Roden merupakan haiwan mamalia yang mempunyai sepasang gigi kacip sebagai

ciri utamanya yang digunakan untuk mengerit. Empat puluh peratus daripada

spesies mamalia adalah roden. Ianya terdapat di semua benua kecuali Antartika.

Antara spesis roden yang utama ialah tikus, tupai dan landak yang dikategorikan

kepada tiga sub-order utama iaitu Myomorpha (mouse-shaped), Sciuromorpha

(squirrel-shaped) dan Hystrichomorpha (porcupine-shaped).

Tikus adalah spesis daripada sub-order Myomorpha, di bawah Famili Muridae.

Muridae merupakan kumpulan haiwan yang menjadi spesis dominan disebabkan

kebolehan menerima dan mengeksploitasi pelbagai persekitaran dengan bantuan

manusia untuk tersebar di serata dunia. Ia adalah tikus komensal yang

menyebabkan kerosakan pada rumah dan harta benda, memakan makanan

manusia dan mencemarkannya, merosakkan tanaman dan hasil komoditi di

samping boleh menyebarkan penyakit. Terdapat 26 spesies dan 200 sub-

spesies tikus di Malaysia dan dibahagikan kepada tiga jenis berdasarkan

habitatnya iaitu tikus yang hidup di hutan rimba, kawasan luar bandar dan

kawasan bandar.

Terdapat 3 spesis utama tikus bandar di Malaysia iaitu Tikus Mondok (Rattus

norvegicus), Tikus Rumah (Rattus rattus) dan Mencit Rumah (Mus musculus). Ciri-

ciri morfologi, habitat dan tabiat spesis tikus ini dapat diringkaskan di dalam Jadual

1.

4

Jadual 1 : Ciri Morfologi, Habitat dan Tabiat Tiga Spesis Utama Tikus di Malaysia

Ciri-ciri Rattus norvegicus Rattus rattus Mus musculus

Gambar*

Berat 150 – 600 g 80 – 300 g 10 – 21 g

Kepala

dan

Badan

Hidung tumpul, berat,

badan tegap, saiz : 18

– 25cm

Hidung tajam, badan

ramping, saiz 16 – 21

cm

Hidung tajam, badan

ramping, saiz 6 – 10

cm

Ekor Lebih pendek daripada

panjang badan dan

kepala, gelap di atas

dan cerah di bahagian

bawah, bulu pendek

dan keras. Panjang

ekor 16 – 21 cm

Lebih panjang

daripada panjang

kepala dan badan.

Warna gelap

seragam, tiada bulu,

panjang ekor 19 –

25cm

Panjang ekor sama

atau lebih sedikit

daripada panjang

badan dan kepala.

Warna hitam, tiada

bulu, panjang ekor 7

– 11 cm

Telinga Kecil, rapat, separuh

berbulu. Saiz 20 - 23

mm

Besar, menonjol,

nipis dan tidak

berbulu, tegak. Saiz

25 – 28 mm

Menonjol, besar. Saiz

15 mm atau kurang

Bulu Kelabu keperangan di

belakang, kelabu di

perut

Kelabu perang

kehitaman di

belakang, perut

putih, kelabu atau

kelabu kehitaman

Kelabu keperangan

di belakang, kelabu

di perut, bahagian

badan lain lebih

cerah

Tabiat Suka menggali dan

menggigit, boleh

berenang dan

menyelam

Suka memanjat dan

menggigit

Suka memanjat,

menggali dan

menggigit

Habitat Tinggal di dalam

tanah, parit dan

longkang, membuat

sarang di dalam tanah

Bersarang di cabang

pokok, luar dan

dalam rumah

Tinggal di dalam dan

luar rumah

5

Ciri-ciri Rattus norvegicus Rattus rattus Mus musculus

Najis 12 mm (3/4 inci).

Berbentuk gelendong

tirus

½ inci panjang

dengan hujung yang

tajam, berwarna

gelap

3-7 mm panjang,

berbentuk gelendong

Gambar

Najis*

Sumber* :- Lenny’s Bug Blog (www.LennysPestControl.com)

6

4.1 FAKTOR BIOLOGI TIKUS

Mengenali dan memahami biologi dan tabiat tikus sangat penting untuk

menentukan kaedah kawalan yang sesuai. Secara umumnya, semua tikus

mempunyai kitaran hidup, kelahiran, kadar tumbesaran dan aktiviti

kehidupan yang sama. Purata jangka hayat bagi seekor tikus adalah 1

hingga 3 tahun. Tikus hidup berkoloni dan setiap koloni mempunyai hierarki

yang mana seekor jantan dominan akan mengetuai satu koloni yang terdiri

daripada beberapa ekor betina dewasa, dan anak jantan dan betina yang

belum dewasa. Anak tikus jantan yang telah dewasa akan meninggalkan

koloni untuk membentuk koloni baru di tempat lain.

Kadar pembiakan tikus sangat tinggi kerana disebabkan oleh faktor-faktor

berikut :

1. Kematangan seks awal, iaitu seawal umur 42 hari hingga 75 hari,

berbeza mengikut spesies.

2. Tempoh bunting yang pendek, iaitu 19 hingga 24 hari sahaja.

3. Mampu membiak sepanjang tahun dan setiap kali melahirkan 5 hingga

7 ekor anak. Sebagai contoh, Mus musculus mampu melahirkan anak

sebanyak 10 kali setahun dan mampu melahirkan sehingga 50 ekor

anak.

4. Post-partum oestrus – keupayaan untuk mengawan lagi sejurus

selepas melahirkan anak.

7

4.2 FAKTOR BIONOMIK TIKUS

Tikus sangat bergantung kepada deria sentuhan, bau, pendengaran,

penglihatan dan rasa untuk berhubung dengan persekitaran bagi menjamin

kemandiriannya.

1. Deria sentuhan – Misai pada hidung dan bulu mata merupakan deria

sentuhan tikus yang sensitif bagi membantu pergerakannya. Oleh yang

demikian, ketika bergerak tikus gemar melalui tepi-tepi dinding atau

antara objek yang membolehkan misai atau bulu menyentuh

permukaan. Perlakuan ini menyebabkan tikus akan meninggalkan

tanda palitan (smear) pada permukaan laluannya.

2. Deria bau - Deria bau tikus amat tajam dan ia akan meninggalkan bau

pada jalanan sebagai panduan pergerakan, melalui air kencing dan

cecair genital untuk diikuti oleh tikus lain. Ianya juga sebagai penanda

bagi wilayahnya.

3. Deria pendengaran – Tikus boleh mengesan bunyi sehingga frekuensi

100 kHz, sebagai contoh, tikus rumah boleh mengesan bunyi sehingga

90 kHz dan menggunakan frekuensi pada kadar 22 kHz hingga 90 kHz

untuk berkomunikasi. Bunyi yang kuat akan menakutkan tikus.

4. Deria penglihatan – Deria penglihatan tikus adalah kurang baik

walaupun sensitif terhadap cahaya. Mata tikus berfungsi lebih baik pada

waktu malam berbanding waktu siang. Tikus biasanya tidak dapat

membezakan warna (buta warna) tetapi suka warna yang terang.

Disebabkan itulah, umpan tikus kebiasaannya berwarna terang untuk

menarik perhatian tikus.

5. Deria rasa – Deria rasa tikus sangat baik. Ia boleh membezakan antara

umpan kosong dengan umpan yang mempunyai racun. Deria rasa yang

baik ini menyebabkan berlakunya bait-shyness, iaitu situasi di mana tikus

akan menjauhi umpan apabila telah diketahui mengandungi racun.

8

5.0 PENYAKIT – PENYAKIT BERKAITAN DENGAN INFESTASI TIKUS

Tikus menimbulkan risiko besar kepada kesihatan manusia. Kajian menunjukkan

bahawa tikus boleh dijangkiti pelbagai jenis parasit dan ejen zoonotik, yang

seterusnya boleh menularkan penyakit kepada manusia, secara langsung atau

tidak langsung.

Di samping itu, tikus juga menjadi takungan (reservoir) untuk pelbagai penyakit

zoonotik. Antara penyakit yang dikaitkan dengan infestasi tikus adalah seperti

dalam Jadual 2.

Jadual 2 : Penyakit – penyakit berkaitan tikus.

Penyakit PLAGUE LEPTOSPIROSIS

Gambar

berkaitan

tanda atau

kesan

penyakit gangrene di jari

tangan

Kelenjar

bengkak

X-ray pesakit

leptospirosis

Jaundis

Agen

penyebab

Yersinia pestis gram negative

coccobacillus aerobik dan anaerobik

Leptospira (pathogenic) - Leptospira interrogans

Tempoh

inkubasi

1-7 hari 10 hari (julat 2-30 hari)

Takungan

(reservoir)

Tikus liar

Tikus, lembu, anjing, serigala,

arnab

Cara

Transmisi

i. Gigitan pinjal (flea) ii. Gigitan, cakaran tikus dan haiwan

peliharaan ii. Inhalasi titisan cecair pernafasan

(air droplet)

Langsung atau tidak langsung

daripada haiwan kepada

manusia melalui:

Luka / melecet (abrasion) kulit

Membran mukus (mulut, hidung & mata)

Inhalasi titisan air kencing

Pengambilan air / makanan yang tercemar

9

Penyakit PLAGUE LEPTOSPIROSIS

Tanda dan

gejala

Bubonic plague- 80% adalah jenis ini. Tanda-tanda dan gejala-gejala demam, kelesuan, menggigil, sakit kepala dan bengkak kelenjar. Tanpa rawatan 50-60% maut.

Septicemic plague gejala sama dengan bubonic plague dengan kegagalan pelbagai organ, septic

shock,pendarahan,disseminated

intravascular coagulation, dan

gangrene jari kaki dan tangan.

Pneumonic plague gejala adalah termasuk demam, menggigil, sakit kepala, septisemia, masalah pernafasan dan hemoptysis. Rawatan perlu dalam tempoh 24 jam selepas bermulanya gejala, jika tidak, boleh membawa maut.

4 kategori klinikal :

Gejala ringan seperti selsema

Sindrom Weil - jaundis, kegagalan buah pinggang, pendarahan

Myocarditis dengan aritmia

Meningitis/ meningoencephalitis

Pendarahan pulmonari dengan kegagalan pernafasan

Penyakit TYPHUS HANTAVIRAL

Gambar

berkaitan

tanda, kesan

dan vektor

pembawa

penyakit

Ruam

(macular

eruption)

Kutu Badan

Manusia

(Human body

louse)

X-ray dada

pesakit

Hantaviral

Pendarahan

pesakit

Hantaviral

Agen

penyebab

Bakteria Rickettsia prowazeki

Hanta virus

Tempoh

inkubasi

7 – 14 hari 4 - 40 hari

Takungan

(reservoir)

Tikus Tikus

10

Penyakit TYPHUS HANTAVIRAL

Cara

Transmisi

Gigitan kutu badan manusia - Pediculus humanus corporis yang dijangkiti

Najis kutu terkena pada luka dan kulit yang melecet

Inhalasi titisan air liur atau air kencing, atau melalui debu najis daripada tikus liar yang dijangkiti

Kulit yang pecah atau memakan makanan atau meminum air dicemari najis atau kencing tikus yang dijangkiti

Tanda dan

gejala

Demam yang tinggi, menggigil, sakit kepala, batuk, sakit otot yang teruk (severe myalgia), koma

Ruam (macular eruption) • 5-6 hari selepas onset • bermula di bahagian atas

badan dan merebak ke seluruh badan kecuali muka, tapak tangan dan tapak kaki

Penyakit ini amat serius, kadar kematian adalah 50 -60%. Boleh menyebabkan dua jenis sindrom iaitu: Hemorrhagic Fever with

Renal Syndrome (HFRS) –

gejalanya:

Demam

Lower back pain

Pendarahan

Kerosakan buah pinggang

Hantavirus Pulmonary

Syndrome (HPS) –

gejalanya:

Demam

Myalgia

Masalah gastrousus

Kegagalan sistem pernafasan

Shock

11

6.0 TANDA – TANDA KEHADIRAN TIKUS

Kehadiran dan infestasi tikus di sesuatu kawasan boleh dikenalpasti melalui

beberapa tanda. Adalah penting untuk mengetahui tanda-tanda kehadiran tikus

seterusnya menganggarkan populasi tikus supaya tindakan kawalan awal dapat

dijalankan sebelum infestasi menjadi serius dan mendatangkan masalah kepada

orang awam. Tanda-tanda kehadiran tikus dapat diringkaskan pada Gambarajah 1

di bawah :

GAMBARAJAH 1: Tanda – Tanda Kehadiran Tikus

6.1 Kesan-kesan am - Kehadiran tikus dapat diketahui secara langsung iaitu

dengan kewujudan tikus itu sendiri. Tikus akan kelihatan berlari di celah-

celah timbunan barang-barang, sampah sarap, timbunan kayu dan lain-lain

terutama pada waktu malam. Selain itu, tikus dapat dikesan kehadirannya

secara langsung dengan bunyi berdecit yang dihasilkan atau bunyi

12

pergerakannya pada siling, bumbung dan sebagainya. Kesan-kesan am

yang lain adalah seperti berikut:-

a. Kesan air kencing (urin) - air kencing tikus yang kering boleh dikesan

dengan menggunakan lampu ultra violet .

b. Bau tikus yang busuk - kerana ia akan sentiasa kencing disebabkan ia

mempunyai pundi kencing yang kecil.

c. Tikus hidup – tikus boleh dilihat berkeliaran di waktu siang atau malam

hari

d. Bangkai tikus – bangkai tikus ditemui di premis dan persekitaran.

e. Kesan gigitan- kesan gigitan pada makanan, perabut, wayar dan lain-

lain.

6.2 Najis tikus (Droppings) - Ianya akan dilihat bertaburan di sekitar kawasan

yang ada punca makanan. Najis berwarna hitam, tekstur lembut dan berkilat

ketika masih baru dilepaskan dan akan menjadi keras, warna bertukar pudar,

mudah relai jika dipicit selepas sehari atau dua hari kemudian. Tikus akan

membuang najis sekali atau dua kali setiap jam dan saiz serta bentuk

najisnya berbeza mengikut spesis (Gambarajah 2).

Sumber :- http://www.extension.org/pages/63911/school-ipm-action-plan-for-rodents

Gambarajah 2 : Bentuk najis tikus dan kesan tapak kaki mengikut spesies.

13

6.3 Kesan Tapak Kaki

a. Boleh dikesan di atas permukaan yang berdebu.

b. Kesan kaki belakang mempunyai 5 jari dan kesan kaki hadapan 4 jari.

c. Akan meninggalkan kesan garisan yang beralun kerana ia mengheret

ekornya terutamanya tikus tua. Bagi tikus muda akan mengangkat

ekornya ke atas.

d. Boleh ditentukan dengan kesan baru atau lama dengan menekan

hujung jari ke atas debu tapak kaki dan bezakan kedua-duanya.

Perhatikan kedalaman, kejelasan dan kebersihan.

6.4 Laluan (Runway)

a. Tikus akan mengikut laluan yang sama bagi perjalanan dari sarang ke

sumber makanan (Gambarajah 3).

b. Laluan perjalanan dari sarang ke sumber makanan akan membuatkan

rumput mati (di kawasan lapang).

c. Jika di dalam bangunan kesan kelihatan di tepi dinding, tangga atau di

celah – celah perabut.

d. Biasanya laluan yang selalu digunakan akan dipenuhi dengan najis,

laluan yang tidak digunakan akan berdebu dan bersawang.

Tanda Palitan Tikus Tikus akan menggunakan laluan (runway) yang sama dan meninggalkan tanda palitan (smear).

Sumber:- Rodent Prevention, San Mateo Country Mosquito and Vector Control District. http://www.smcmad.org/rodent_prevention.htm

Gambarajah 3: Tanda palitan dan juga laluan tikus.

14

6.5 Palitan (Smears)

a. Bulu tikus yang berminyak akan meninggalkan kesan palitan pada

laluan. Laluan ini meliputi lubang masuk atau keluar, tepi dinding dan di

sekeliling bangunan (Gambarajah 3).

b. Palitan baru ditentukan dengan menggariskan dengan kuku atau benda

tajam dan ia akan menunjukkan kesan garis kerana ia lembut dan

melekat pada jari bila disentuh.

6.6 Kesan Gigitan (Bitemarks)

I. Tikus akan menggerit (gnawing) setiap hari untuk memastikan giginya

pendek dan boleh digunakan (Gambarajah 4).

II. Menggerit pada permukaan untuk memasuki bangunan.

III. Menggerit bungkusan, kotak, guni atau bekas untuk memperoleh

makanan.

IV. Di dalam rumah kesan gigitan terdapat pada sabun mandi, paip, kabel

elektrik, dinding dan almari.

V. Jika terdapat kesan gigitan yang baru, warna pada permukaan bekas

gigitan akan lebih cerah dan segar.

Kerosakkan akibat gigitan tikus: Tikus menggigit untuk memastikan gigi sentiasa kekal pendek, mereka juga menggigit untuk membuat laluan masuk.

Sumber:- Roden prevention, San Mateo Country Mosquito and Vector Control District.http://www.smcmad.org/rodent_prevention.htm

Gambarajah 4: Tanda gigitan tikus.

15

6.7 Lubang (Burrows)

a. Lubang boleh diperhatikan semasa pemeriksaan biasa melalui mata

kasar. Rujuk Gambarajah 5.

b. Ia didapati di sepanjang luar bangunan, di lantai tempat letak kereta

(basement), di luar premis perniagaan, rumah kediaman dan ladang.

c. Lubang juga terdapat di benteng, kawasan tanah tambak, bawah

belukar dan tumbuhan – tumbuhan tebal.

d. Untuk mengesan samada lubang baru, perhatikan longgokan tanah di

tepi lubang.

e. Lama - kelamaan longgokan akan menjadi rata dan laluan masuk akan

menjadi bersih.

f. Lubang lama biasanya akan ditumbuhi dengan rumput, sarang labah –

labah dan ranting kayu.

Sumber :-

Wild Norway Rat Behaviour, www.ratbehaviour.org/WildRats.htm.

Gambarajah 5: Lubang Tikus

16

7.0 KAEDAH PENGIRAAN POPULASI TIKUS

Tikus dikategorikan salah satu makhluk perosak dan kehadirannya dalam jumlah

yang banyak akan menyebabkan masalah kepada manusia dan mengakibatkan

kerugian berjuta-juta ringgit. Oleh itu, maklumat populasi tikus sangat penting

dalam usaha untuk mengawal populasi tikus di sesuatu kawasan supaya

populasinya dapat dikawal pada tahap yang tidak mendatangkan masalah.

Kaedah yang boleh digunakan untuk memperolehi indeks tikus adalah seperti di

bawah:

7.1 Indeks Tikus (Rat Index)

Indeks tikus ialah bilangan tikus yang di tangkap menggunakan perangkap

bagi tempoh masa tertentu. Indeks ini boleh digunakan apabila menjalankan

rutin tangkapan bagi memantau populasi tikus.

Kaedah:

a. Dua belas perangkap tikus yang berumpan perlu dipasang di tempat-

tempat yang berkemungkinan besar menjadi laluan tikus. Pemilihan

lokasi untuk memasang perangkap perlu ditentukan dengan

pemerhatian yang dibuat terlebih dahulu.

b. Perangkap hendaklah diperiksa setiap hari dan bilangan tikus yang

ditangkap selama tempoh tujuh hari dicatitkan.

c. Perangkap tanpa tikus hendaklah dipindahkan ke laluan tikus yang lain

atau menukar umpan.

d. Indeks tikus adalah berdasarkan kepada bilangan tikus yang ditangkap

dari 12 perangkap yang dipasang dalam masa 7 hari. Kadar infestasi

tikus adalah dikira seperti berikut :-

17

INDEKS

BILANGAN TIKUS DITANGKAP

DALAM MASA 7 HARI DARI 12

PERANGKAP

TAFSIRAN DAN TINDAKAN

0a 0 (Tiada tikus di perangkap) dan

tiada tanda infestasi

Tiada tindakan kawalan. Aktiviti promosi kesihatan dijalankan. Permantauan berkala diperlukan ( Contoh setiap minggu )

0b 0 (Tiada tikus di perangkap) tetapi

ada tanda infestasi

Tindakan kawalan dan pemantauan susulan perlu dijalankan. Aktiviti promosi kesihatan dijalankan

1 1 – 10

Rendah (tindakan kawalan dijalankan dan pemantauan berterusan ) Aktiviti promosi kesihatan dijalankan

2 11 – 25

Sederhana (kawalan perlu dilaksanakan sehingga sekurang – kurangnya indeks 1 dicapai) Aktiviti promosi kesihatan dijalankan

3 26 dan lebih

Tinggi (kawalan segera perlu dilaksanakan sehingga sekurang – kurangnya indeks 1 dicapai) Aktiviti promosi kesihatan dijalankan

Nilai Indeks dan Anggaran Jumlah Tikus

e. Jika kurang atau lebih bilangan perangkap yang digunakan dalam

tempoh lebih atau kurang dari 7 hari, formula berikut hendaklah

digunakan :-

Sumber: Trapping to Estimate Rodent Populations-A Demonstration

Project, T.L. Steinhart &A. W. Karsten, Center Iowa State University

(Diubahsuai).

Bilangan tikus ditangkap X 12

Bilangan Tikus = Bilangan perangkap yang dipasang ______________________________________ X 7 Bilangan hari perangkap dipasang

18

8.0 KAEDAH KAWALAN

8.1 Kawalan Fizikal, Mekanikal dan Sanitari

Kawalan tikus melibatkan segala usaha yang dijalankan untuk meningkatkan

tahap kebersihan persekitaran, mengurangkan bekalan makanan serta

tempat perlindungan dan mengurangkan populasi tikus melalui aktiviti

kawalan.

KAWALAN KAEDAH AKTIVITI

Kawalan Fizikal Kawalan / penghapusan

burrow

1. Menutup lubang-lubang tikus

dengan kaedah menampal

menggunakan simen konkrit.

2. Meletakkan rodent proffing di

laluan masuk.

3. Tumpuan perlaksanaan adalah

di aras bawah bangunan,

binaan konkrit longkang dan

dinding.

4. Sila rujuk carta alir 8.1.1

Kawalan

Mekanikal

Penggunaan perangkap tikus

1. Mempelbagaikan mekanisma /

umpan. Contoh : kelapa bakar,

ikan kering, inovasi sangkar

tikus.

2. Diletakkan di laluan dan ruang

yang terbuka (laluan tikus).

19


Kawalan

Mekanikal

Penggunaan gam

1. Meletak dan menempatkan

gam di atas papan plywood.

2. Pada ruang premis yang

tertutup seperti dalam

bangunan / ruang sempit.

Penggunaan tangguk / sauk

berjaring

1. Menangkap tikus yang

berkeliaran dan selalu

dilaksanakan pada waktu senja.

2. Digunakan jika bacaan indeks

infestasi tinggi.

Kawalan Sanitari

Persekitaran

Pengurusan sisa pepejal

1. Penggunaan tong sampah yang

sempurna, bertutup dan

mencukupi.

2. Kutipan sampah berjadual.

3. Penggunaan plastik sampah.

4. Digunapakai di semua premis

perniagaan / kediaman.

20


Kawalan Sanitari

Persekitaran

Penstoran bahan mentah

yang baik

1. Platform ditinggikan dari aras

lantai.

2. Jarak dari dinding 6 inci.

3. Jadual penyelenggaraan /

pembersihan stor.

4. Kawalan ke atas bilik stor

supaya tidak dimasuki tikus (rat

proofing).

5. Digunakan di premis

perniagaan yang berasaskan

bahan makanan mentah.

Pemasangan perangkap

minyak (grease trap)

1. Semua premis makanan

diwajibkan pemasangan

perangkap minyak (syarat

lesen).

2. Jadual penyelenggaraan yang

sistematik secara individu atau

menggunakan perkhidmatan

kontraktor.

3. Sisa makanan / lemak

diselenggarakan dengan

sempurna.

4. Digunapakai oleh semua

premis makanan.

21

8.2 Kaedah kawalan menggunakan pendekatan pengurusan pest (roden)

secara bersepadu ( IPM )

Pengurusan pest (rodent) secara bersepadu ( Integrated Pest

Management, IPM) yang meliputi 4 komponen utama seperti berikut:-

(a) Survey yang termasuk pemeriksaan premis, penyediaan peta dan

analisa, penyediaan laporan lengkap seperti kadar prevalen dan punca

infestasi serta cadangan penyelesaian;


Kawalan

Sanitasi

Persekitaran

Penempatan semula gerai

penjaja haram (pemutihan)

1. Menyediakan perkhidmatan

kutipan pelupusan sampah

berjadual.

2. Menyediakan tong sampah

yang sempurna (bertutup).

3. Digunapakai untuk gerai atau

penjaja haram (pemutihan).

Kawalan ke atas premis

terbiar / kosong

1. Notis arahan penghapusan

kacau ganggu terhadap pemilik

premis (Akta 171, Seksyen 82).

2. Notis arahan pembersihan

premis terhadap pemilik premis

(Akta 171, Seksyen 82).


terbiar / kosong.

Kawalan terhadap jenis

perniagaan yang berisiko

seperti kelapa parut,

pemprosesan ayam dan

sebagainya.

1. Kawalan pembuangan sisa

dengan lebih sempurna.

2. Tempoh perlaksanaan : Serta-

merta (syarat pelesenan).


perniagaan yang berisiko.

22

(b) Mengenalpasti nilai “treshold” untuk menentukan tindakan kawalan

bagi menghalang kerosakan dan membuat penilaian risiko;

(c) Intervensi untuk pencegahan, mengurangkan populasi dan

menghapuskan tikus; dan

(d) Penilaian melalui pemantauan berterusan bagi memastikan kaedah

kawalan menggunakan pendekatan IMP adalah berkesan dan

ditambah baik sekiranya perlu.

23

8.1.1 CARTA ALIR KERJA-KERJA KAWALAN FIZIKAL DAN MEKANIKAL

TIKUS

8.1.1.1 Carta Alir Kerja Kawalan Tikus Menggunakan Tangguk / Sauk

Berjaring

Persediaan logistik dan

anggota

Mula

Ada

Tiada

Tamat

Aktiviti menangkap tikus

menggunakan tangguk/sauk

Masukkan ke dalam sangkar

Gunakan kaedah

lain

Lupuskan secara selamat

Hasil tangkapan

24

8.1.1.2 Carta Alir Kerja Kawalan Tikus Menggunakan Gam

Persediaan logistik

dan anggota

Mula

Ada

Tiada

Tamat


menggunakan gam

Masukkan ke dalam bekas

yang sesuai

Gunakan kaedah

lain


Hasil tangkapan

25

8.1.1.3 Carta Alir Kerja Kawalan Tikus Menggunakan Perangkap Tikus

Mula

Ada

Tiada

Tamat


menggunakan perangkap

Gunakan kaedah lain


Hasil tangkapan

Persediaan logistik

dan anggota

26

8.1.1.4 Carta Alir Kerja Kawalan Tikus Secara Menutup Lubang Tikus (Burrow)

Mula

Tidak Aktif

Aktif

Tamat

Tutup lubang tikus

Gunakan kaedah

lain

Pantau susulan

lubang yang

ditutup

Persediaan logistik

dan anggota

27

8.2 KAEDAH KAWALAN KIMIA DAN LAIN-LAIN KAEDAH

8.2.1 Pendahuluan

Penggunaan bahan kimia adalah salah satu cara yang paling meluas

digunakan dalam aktiviti kawalan tikus. Bahan kimia (rodenticide)

kebiasaannya berbentuk umpan makanan, cecair dan juga debu. Terdapat

dua jenis cara tindakan rodentisid iaitu secara serta-merta (akut) dan juga

secara perlahan-lahan (antikoagulan). Racun akut bertindak secara pantas

melalui sekali pengambilan manakala racun antikoagulan bertindak secara

perlahan melalui pengambilan secara berulang dan seterusnya

menyebabkan kematian akibat pendarahan dalaman. Aplikasi rodentisid

mestilah toksik terhadap tikus dan pada masa yang sama selamat kepada

organisma bukan sasaran.

Aktiviti kawalan mesti dikekalkan sehingga paras eradikasi yang dikehendaki

tercapai. Secara amnya, aktiviti kawalan menggunakan rodentisid adalah

berjaya jika umpan tidak diganggu selama 2 minggu dan tiada kehadiran

tikus baru dikesan.

8.2.2 Penggunaan Rodentisid Mengikut Jenis Premis

Pemilihan penggunaan rodentisid mestilah bersesuaian dengan lokasi,

persekitaran dan kepadatan populasi tikus. Walau bagaimanapun,

penggunaan bahan kimia (rodenticide) tidak digalakkan digunakan di premis

makanan kerana berisiko tinggi menyebabkan pencemaran makanan kecuali

sekiranya infestasi tikus terlalu tinggi.

28

Jadual 3: Jenis Premis dan Cadangan Penggunaan Rodentisid

BIL JENIS PREMIS KETERANGAN JENIS

1 Gudang Bangunan berasingan untuk

tempat penyimpanan

barang bukan makanan.

Antikoagulan

2 Stor Tempat / bilik yang bersaiz

kecil dan sederhana untuk

penyimpanan barang /

makanan dan sebagainya.

Antikoagulan

3 Rumah Tempat bangunan

kediaman manusia.

Antikoagulan

4 Flat Tempat bangunan 4 tingkat

ke atas untuk kediaman

manusia bersaiz kecil dan

sederhana.

Antikoagulan

6 Tempat Rekreasi Tempat tumpuan awam

bagi menjalankan aktiviti

riadah dan rekreasi.

Antikoagulan

7 Pasar Bangunan dan tempat

tumpuan awam bagi

mendapatkan makanan

basah dan kering.

Antikoagulan

8 Tempat

Pembuangan

Sampah

Tempat penempatan tong

sampah berpusat.

Antikoagulan

29

8.2.3 Jenis Rodentisid

Senarai Rodentisid yang berdaftar dengan Lembaga Racun Makhluk

Perosak adalah seperti berikut:

Bahan Aktif Jenama Racun

Tikus Formulasi

Kepekatan (%)

Kesan

Klasifikasi hazard `active

ingredient’ oleh WHO

Zinc Phosphide

Gold Coin Mapa Vita

Powder Powder Powder

80 80 80

Akut 1b - Highly hazardous

Generasi Pertama Warfarin Chlorophacinone Diphacinone Coumatetralyl

Tikumin 1000 Ebor Baits KG 22 Rat Bait Tikumin Bait HRU Rat Bait DSP Chlorophacinone 0.25 Check Check bait Hentikus Butik S Trixon Rakus FPS-C Yasodion Racumin Paste Coumatrac

Bait Bait Bait Bait Bait Bait

Bait Bait Bait Bait Bait Bait

Granule

Bait Powder

1.0 0.05 0.05 0.05 0.05 0.25

0.29 0.01 0.29

0.005 0.25 0.25

0.005

0.0375 0.75

Antikoagulan

Antikoagulan

Antikoagulan

Antikoagulan

1b - Highly Hazardous

1a - Extremely hazardous

1a - Extremely hazardous

1b - Highly Hazardous

* Senarai ini dikemaskini oleh Lembaga Racun Makhluk Perosak dari semasa ke

semasa.

30

Bahan Aktif Jenama Racun

Tikus Formulasi

Kepekatan (%)

Kesan

Klasifikasi hazard `active

ingredient’ oleh WHO

Generasi Kedua Bromadiolone Brodifacoum Flocoumafen

Lanirat Bait Butik G2 Ratox Q-Rat KG 33 Ratikus Ebor 401 DSP Bromadiolone 0.25 Talon Ebor 2030 Tornado Matikus Bounty Jasper Rattus BM Ratgone ZA Ratbait Echo Emtikus Aratta Storm Stratagem Storm BB

Bait Bait Bait Bait Bait Bait Bait Bait

Bait Bait Bait Bait Bait Bait Bait Bait Bait Bait Bait Bait

Bait Bait Bait

0.005 0.005 0.005 0.25 0.005 0.25 0.005 0.25

0.005 0.003 0.003 0.003 0.003 0.005 0.003 0.005 0.005 0.003 0.003 0.005

0.005 0.005 0.005

Anticoagulan

Anticoagulan

Anticoagulan

1a - Extremely hazardous 1a - Extremely hazardous 1a - Extremely hazardous

* Senarai ini dikemaskini oleh Lembaga Racun Makhluk Perosak dari semasa ke

semasa.

* Racun dari kelas 1a (extremely hazardous) dan dari kelas 1b (highly hazardous) perlu

dikendalikan oleh anggota yang terlatih - WHO

31

8.2.4 Formulasi Rodentisid dan Penggunaannya

BIL FORMULASI RODENTISID PENGGUNAAN

1 Debu / Serbuk - Lubang

- Laluan tikus

- Digaul dengan umpan yang

bersesuaian

2 Bait (Pallet/ Paste/ Wax Block) - Di dalam Rat Bait Station (RBS)

- Lubang

- Laluan tikus

8.2.5 Pengurusan Dan Pelupusan Rodentisid

8.2.5 (a) Pengurusan rodentisid hendaklah mengikut kepada akta dan `

garis panduan yang berkaitan.

8.2.5 (b) Semua sisa rodentisid hendaklah dilupuskan mengikut Akta Kualiti

Alam Sekeliling (1974) di bawah Peraturan-Peraturan Kualiti Alam

Sekeliling (Buangan Terjadual) 2005 oleh operator yang berdaftar

dengan Jabatan Alam Sekitar.

8.2.5 (c) Pemantauan berterusan untuk menilai kesan penggunaan racun

termasuk keberkesanannya, kesan keracunan terhadap anggota

pekerja, haiwan lain dan alam sekitar perlu dilakukanoleh pihak

profesional seperti Pegawai Sains. Ini adalah bertujuan untuk

memastikan keberkesanannya dan mengelakkan ‘primary

poisoning’ atau ‘secondary poisoning’ terhadap pekerja, kanak-

kanak dan haiwan peliharaan seperti anjing dan kucing.

32

8.3 PROMOSI KESIHATAN

Promosi kesihatan adalah salah satu komponen penting dalam aktiviti

kawalan tikus. Ini kerana tanggungjawab untuk mengawal populasi tikus

tidak hanya terletak pada PBT semata mata. Penglibatan komuniti adalah

penting supaya kesannya akan dirasai oleh keseluruhan lapisan masyarakat

sama ada dari segi kesihatan, ekonomi, keselamatan dan juga imej PBT dan

juga negara amnya.

Sebelum aktiviti promosi kesihatan dijalankan, kawasan yang telah

diinfestasi dengan tikus perlu dikenalpasti terlebih dahulu. Antara kawasan

yang selalunya mengalami masalah infestasi tikus adalah :

i. Pusat penjaja/pasar

ii. Pusat riadah

iii. Kawasan perumahan rakyat dan rumah kos rendah

iv. Kawasan longgokan sampah haram

v. Kawasan yang selalunya mempunyai aduan tikus secara berulang

vi. Kawasan berlakunya kejadian wabak leptospirosis

8.3.1 Kaedah pelaksanaan

8.3.1(a) Kempen kesedaran bahaya tikus

Kempen kesedaran tikus adalah untuk memberikan kesedaran kepada

masyarakat mengenai impak buruk akibat populasi tikus yang tidak

terkawal. Jadual 4 menunjukkan aktiviti yang dicadangkan untuk kempen

kesedaran.

33

Jadual 4: Pengisian aktiviti promosi kesihatan untuk kempen kesedaran di lokaliti yang mempunyai infestasi tinggi

Bil. Aktiviti Objektif Panduan Indikator Tanggungjawab

1. Ceramah

Untuk memberi penjelasan mengenai kesan infestasi tikus kepada masyarakat

Memberi kesedaran kepada masyarakat setempat

Menekankan mengenai pengurusan sisa makanan dan sampah yang sistematik dan sempurna

Kumpulan sasaran:

i. Penduduk setempat ii. Penjaja iii. Pelajar Sekolah iv. NGO

Sekurang kurangnya 1 ceramah

Jabatan/Bahagian Kesihatan atau Jabatan yang berkaitan

2 Gotong-royong

Membersihkan kawasan -kawasan persekitaran yang menjadi tempat pembiakan tikus

Kumpulan sasaran :

i. Penduduk setempat ii. Penjaja iii. Pelajar Sekolah iv. NGO

Sekurang kurangnya sekali dalam tempoh kempen

Jabatan/Bahagian Kesihatan atau Jabatan yang berkaitan

JKKK/Agensi Kerajaan

NGO

34

Bil. Aktiviti Objektif Panduan Indikator Tanggungjawab

3 Pemasangan banner dan bunting

Memberi kesedaran kepada masyarakat

Banner dan bunting dipasang sepanjang kempen berlangsung

Banner dan bunting dipasang di jalan utama

Sekurang -kurangnya 5 bunting dan 1 banner dipasang di kawasan

Jabatan/ Bahagian Kesihatan atau Jabatan yang berkaitan

4

Edaran poster dan risalah

Memberi pengetahuan kepada masayarakat

Risalah diedarakan kepada kumpulan sasar:

i. Penduduk setempat ii. Penjaja iii. Pemilik Premis

Makanan/Perniagaan iv. Pelajar Sekolah v. NGO

Sekurang -kurangnya 1 risalah dan poster untuk setiap premis


5 Pertandingan Menggalakkan penglibatan masyarakat

Pertandingan Premis dan Kawasan Kediaman Bersih

Sekurang-kurangnya sekali sepanjang tempoh kempen


35

8.3.2 Kempen Pembasmian Tikus

Kempen pembasmian tikus dijalankan oleh pihak PBT secara mobilisasi

masyarakat di mana pihak PBT dan masyarakat bersama-sama

menjalankan aktiviti pembasmian tikus di kawasan yang telah dikenalpasti.

Melalui kempen ini, pihak PBT menyediakan kepakaran teknikal serta

kemudahan logistik termasuk alat dan juga racun.

8.3.2(a) Mewujudkan Jawatankuasa Khas Kolaborasi Kawalan Tikus

Menubuhkan Jawatankuasa melibatkan pelbagai agensi kerajaan dan NGO

yang berkaitan bagi membincangkan isu-isu berhubung masalah tikus di

Pihak Berkuasa Tempatan. Antara agensi kerajaan utama yang terlibat

adalah:

i. Pejabat Kesihatan Daerah

ii. Jabatan Pengairan dan Saliran

iii. Jabatan Perkhidmatan Veterinar

iv. NGO yang berkaitan

8.3.2(b) Mewujudkan Program COMBI (Communication for Behavioral

Impact)

Program COMBI merupakan satu pendekatan yang

diperkenalkan oleh Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO).

Ianya menggunakan pendekatan komunikasi untuk mengubah

tingkah laku manusia. Untuk melaksanakan program COMBI,

satu jawatankuasa perlu ditubuhkan yang melibatkan

masyarakat bagi mengatasi masalah tikus setempat.

Bagi memastikan kejayaan kempen yang dijalankan, kerjasama

daripada semua pihak terutamanya pihak masyarakat, NGO,

institusi pendidikan dan agensi kerajaan diperlukan.

36

8.4 Kaedah Kawalan Secara Pentadbiran / Organisasi

8.4.1 Keperluan Unit Kawalan Pest dan Roden di Pihak

Berkuasa Tempatan (PBT)

Semua PBT perlulah komited menjalankan program ini melalui

pewujudan Unit Kawalan Pest dan Roden. Perjawatan,

keperluan logistik dan peralatan yang dicadangkan bagi unit ini

mengikut kategori PBT adalah seperti berikut:

KATEGORI

PIHAK

BERKUASA

TEMPATAN

KEPERLUAN

LOGISTIK

TENAGA

KERJA

KEPERLUAN

PERALATAN

PP

KP

PK

A

PA

PE

MA

ND

U

Majlis Daerah 1 buah

kenderaan 1 2 4 1

1. Perangkap

tikus

2. Rats

proofing

3. Peralatan

Perlindungan

Diri (PPE)

4. UV light

5. Fume hood

6. Stor kimia

Majlis

Perbandaran

2 buah

kenderaan 2 4 10 2

Dewan

Bandaraya

4 buah

kenderaan 2 4 10 2

8.4.2 Polisi-polisi kawalan kaedah ‘self monitoring’ Menguatkuasakan prosedur sedia ada iaitu laporan

penghapusan tikus di kalangan premis makanan mengikut

syarat perlesenan hendaklah dilaksanakan. Kebanyakan PBT

telah mensyaratkan semua premis makanan berbuat demikian

bagi memenuhi syarat-syarat perlesenan tetapi tidak banyak

PBT yang mengambil tindakan susulan penguatkuasaan

terhadap kaedah ini.

37

9.0. PROSEDUR KERJA SELAMAT

9.1 Prosedur Kerja Selamat Kawalan Fizikal Dan Mekanikal Serta Langkah Keselamatan

KAEDAH KAWALAN

KERJA HAZARD RISIKO LANGKAH KESELAMATAN ( PEKERJA )

LANGKAH KESELAMATAN ( AWAM )

A Menggunakan Tangguk / Sauk Berjaring

1. Kawasan kerja tidak rata / semak / lubang

2. Bekerja dalam keadaan posisi badan yang tidak ergonomik

1. Tergelincir dan Jatuh (slip & fall) 2. MSD ( mascular skeletal disease)

1. Memakai PPE ( Baju lengan panjang, sarung tangan, but keselamatan)

2. First Aid Kit disediakan 3. Personal hygiene

(membersihkan diri selepas selesai tugas)

4. Frequent Short Break

Pemberitahuan kepada masyarakat setempat mengenai aktiviti dengan menggunakan pembesar suara atau media komunikasi lain beberapa jam sebelum aktiviti dilaksanakan.

B Menggunakan Gam

1. Pendedahan kepada pelarut organik.

Penyakit alahan kulit terhadap bahan kimia

1. Memakai PPE (baju lengan panjang, sarung tangan, but keselamatan)

2. Memakai sarung tangan kulit

Pemberitahuan kepada masyarakat setempat mengenai aktiviti dengan menggunakan pembesar suara atau media komunikasi lain beberapa jam sebelum aktiviti dilaksanakan supaya mereka menjaga keselamatan anak-anak dan haiwan peliharaan.

38

KAEDAH KAWALAN

KERJA HAZAD RISIKO LANGKAH KESELAMATAN

( PEKERJA )

LANGKAH KESELAMATAN

( ORANG AWAM )

C Menggunakan Perangkap Tikus

1. Terdedah kepada objek tajam

2. Bekerja di persekitaran yang kotor/semak

3. Perangkap tidak disenggelara dengan baik

1. Luka tertusuk 2.Jangkitan penyakit

zoonotik seperti leptospirosis, melioidosis dsb. 3. Patukan ular

1. Memakai PPE (baju lengan panjang, sarung tangan, but keselamatan)

2. Peralatan First Aid disediakan 3. Personal hygiene

(membersihkan diri selepas selesai tugas)

Pemberitahuan kepada masyarakat setempat mengenai aktiviti dengan menggunakan pembesar suara atau media komunikasi lain beberapa jam sebelum aktiviti dilaksanakan.

D Menutup lubang tikus dengan menggunakan tanah liat atau simen atau lain-lain yang sesuai.

1. Terdedah kepada objek tajam

2. Bekerja di persekitaran yang kotor/ semak

1. Luka tertusuk 2. Jangkitan penyakit zoonotik. 3. Patukan ular 4. Tergelincir dan jatuh.

1. Memakai PPE (baju lengan panjang, sarung tangan kulit, but keselamatan dsb).

2. Mendapatkan pelalian ATT (Anti Tetanus) (sekiranya perlu).

3. Mengambil Prophylaxis antibiotic (sekiranya perlu).

4. Kebersihan diri (membersihkan diri sebelum balik ke rumah).

Pemberitahuan kepada masyarakat setempat mengenai aktiviti dengan menggunakan pembesar suara atau media komunikasi lain beberapa jam sebelum aktiviti dilaksanakan

Nota :Mana-mana petugas/kakitangan yang melaksanakan tugas kawalan tikus, jika terkena gigitan tikus perlulah dirujuk kepada

Pegawai Perubatan/hospital/klinik berdekatan SERTA-MERTA untuk pemeriksaan dan pengendalian selanjutnya.

39

9.2 PROSEDUR KERJA SELAMAT MENGGUNAKAN KAWALAN KIMIA JENIS UMPAN

BIL KERJA HAZAD RISIKO

LANGKAH

KESELAMATAN

(PEKERJA)

LANGKAH KESELAMATAN

(ORANG AWAM)

1 Menyediaan racun

- Mengalihkan racun dari bekas besar kepada bekas kecil

Pendedahan terus

kepada kulit dan

pernafasan manusia

i. Keracunan ii. Sakit kulit

i. Latihan kepada pekerja ii. PPE – Sarung

tangan(chemical resistance), apron, penutup hidung dan mulut (rujuk MSDS)

iii. Basuh tangan selepas penyediaan racun

iv. Penyediaan First Aid Kit

Meletakkan notis

pemberitahuan aktiviti

kawalan tikus sedang

dijalankan pada hari operasi

dilakukan.

2 Menempatkan racun di

lokasi yang di kenal pasti

- Laluan - Lubang - Habitat

Pendedahan terus kepada kulit dan pernafasan manusia

i.Keracunan ii.Sakit kulit

i. Latihan kepada pekerja ii. PPE – sarung

tangan(chemical resistance), apron, penutup hidung dan mulut (rujuk MSDS)

iii. Basuh tangan selepas penyediaan racun

Pendedahan terhadap binatang berbisa seperti ular

i. Dipatuk ular i. Latihan kepada pekerja ii.PPE- Peralatan khusus

(penyepit dan bekas) iii. Penyediaan First Aid Kit

40

9.3 Prosedur Kerja Selamat Menggunakan Kawalan Kimia Jenis Serbuk

BIL KERJA HAZAD RISIKO LANGKAH KESELAMATAN

KEPADA PEKERJA

LANGKAH KESELAMATAN

KEPADA ORANG AWAM

1 Menyediakan racun

Mengalihkan racun dari bekas besar kepada bekas kecil

Pendedahan

terus kepada kulit

dan pernafasan

manusia

• Keracunan • Sakit kulit • Masalah

pernafasan • Iritasi mata

• Latihan kepada pekerja • PPE – Sarung tangan(chemical

resistance), penutup hidung dan mulut (respirator), apron dan goggle (rujuk MSDS)

• Basuh tangan – basuh bekas, guna alatan berasingan selepas penyediaan racun

• Penyediaan di tempat bertutup yang mempunyai pengudaraan baik

• Penyediaan First Aid Kit • Alat pencuci mata kecemasan

Meletakkan notis

pemberitahuan aktiviti

kawalan tikus sedang

dijalankan pada hari operasi

dilakukan.

2 Meletak racun di

lokasi yang dikenal

pasti seperti laluan

dan lubang

Pendedahan terus kepada kulit dan pernafasan manusia

Keracunan

Sakit Kulit

Masalah Pernafasan

Iritasi mata

Latihan kepada pekerja

PPE – Sarung tangan(chemical resistance), penutup hidung dan mulut, apron dan goggle

Basuh tangan – basuh bekas, guna alatan berasingan selepas penyediaan racun

Penyediaan peralatan khusus – Mist blower

41

10. PERUNTUKAN PERUNDANGAN

10.1 TAFSIRAN

Definasi Kacauganggu

Akta Kerajaan Tempatan 1976 (AKTA 171)

Seksyen 2

“kacau ganggu” ertinya sesuatu perbuatan, ketinggalan atau benda yang menyebabkan atau

mungkin menyebabkan bencana, kegusaran, kesalahan, kerosakan, bahaya atau kecacatan

kepada deria penglihatan, bau, atau pendengaran atau yang membencanakan atau berbahaya

atau yang mungkin membencanakan atau berbahaya kepada kesihatan atau harta atau yang

menjejas keselamatan atau hak-hak penduduk-penduduk umumnya.

Public Health Ordinance 1960

Seksyen 89

The following shall be deemed to be nuisances liable to be dealt with in the manner provided by

this Part :-

(i) any collection of water, sewage, refuse or other fluid or solid substance, or any cesspit,

latrine, urinal or ash-pit, which is in such a state or so situated, constructed or maintained as

to permit, or be liable to permit, the breeding or development of any of the life-stages of

mosquitoes, flies, helminths or other insects or parasites which may convey or cause

diseases of human beings or domestic animals;

Definasi Perosak

Peraturan-Peraturan Kebersihan Makanan 2009

Peraturan 2 :

“perosak” ertinya mana-mana haiwan yang berkebolehan mencemarkan makanan secara

langsung atau tidak langsung.

42

10.2 PERUNTUKAN PERUNDANGAN

10.2.1 Kuasa Memasuki

1. Seksyen 72(1)(a) Akta Kerajaan Tempatan 1976 (AKTA 171)

Satu pihak berkuasa tempatan yang mempunyai kuasa boleh mengadakan, menyelenggara

dan menjalankan perkhidmatan-perkhidmatan kebersihan bagi membuang dan

menghapuskan ataupun bagi menguruskan sampah, bangkai binatang dan segala jenis

sampah sarap dan cecair buangan.

2. Seksyen 103(1) & (2) Local Government Ordinance (Sabah No.11 od1961) 1961

Pengerusi dan mana-mana pegawai yang diberikuasa boleh memasuki mana-mana premis

bagi tujuan penguatkuasaan Ordinance.

3. Seksyen 5(1) – (5) Akta Pemusnahan Serangga Pembawa Penyakit 1975 (Pindaan 2007) (AKTA

154)

Ketua Pengarah, seseorang Pegawai Kesihatan atau Inspektor boleh memasuki premis bagi

tujuan menjalankan kuasa di bawah akta ini.

4. Seksyen 36 Undang-Undang Kecil Establisymen Makanan 1987

Kemasukan ke dalam establisymen makanan oleh Pegawai Majlis adalah dibenarkan bagi

tujuan penguatkuasaan undang-undang kecil ini.

5. Seksyen 1(a) Akta Makanan 1983 (AKTA 281)

Seorang Pegawai Berkuasa boleh memasuki pada bila-bila masa yang munasabah mana-

mana premis yang dipercayai sebagai premis makanan.

6. Seksyen 26(a) Undang-Undang Kecil Tred Perniagaan dan Perindustrian 1987

Seorang pegawai yang diberikuasa boleh memasuki mana-mana premis yang digunakan

atau pegawainya percaya dengan munasabah digunakan bagi maksud tred perniagaan.

43

10.2.2 Tindakan Kawalan

1. Akta Kerajaan Tempatan 1976 (AKTA 171)

Seksyen 76(1) Memusnahkan tikus

Pegawai Kesihatan boleh menyampaikan notis kepada pemunya atau penduduk premis

untuk memusnahkan tikus dan untuk menghapuskan tempat pembiakannya dan untuk

mencegahnya daripada berada semula.

Seksyen 76(2) Memusnahkan tikus

Ketidakpatuhan notis dalam tempoh tujuh hari dari penyampaiannya apabila disabitkan,

boleh didenda atau dipenjarakan dan pihak berkuasa tempatan itu boleh mengambil

milik premis itu dan mengambil apa-apa langkah sebagaimana yang difikirkannya perlu

untuk melaksanakan maksud seksyen ini.

Seksyen 80 Kacauganggu hendaklah dihapuskan

Pihak berkuasa tempatan hendaklah mengambil langkah memberhentikan,

memusnahkan dan menghapuskan segala kacauganggu.

Seksyen 81(c) Kacau ganggu yang tindakan secara terus boleh diambil atasnya di bawah

Akta ini

Bagi maksud Akta ini, tindakan boleh diambil secara terus di bawah Akta ini atas perkara

yang berikut iaitu apa-apa timbunan atau letakan yang mana suatu kacau ganggu atau

mungkin menjadi suatu tempat pembiakan bagi nyamuk atau lalat atau apa-apa vermin

dan apa-apa benda lain yang diisytiharkan oleh Pihak Berkuasa Negeri sebagai suatu

kacau ganggu.

Seksyen 82(1) – (13) Notis mengkehendaki kacau ganggu dihapuskan

Pihak berkuasa tempatan boleh menyampaikan satu notis kepada orang yang

menyebabkan kacauganggu bagi melaksanakan tindakan penghapusan kacauganggu

dan mencegah berlaku semula kacauganggu tersebut.

Proses penyampaian notis kacauganggu bagi tindakan penghapusan dan pencegahan

boleh dilaksanakan mengikut peruntukan yang digunapakai.

44

2. Akta Makanan 1983 (AKTA 281)

Seksyen 11 Penutupan premis tidak suci

Pengarah atau seseorang pegawai diberi kuasa boleh memerintahkan penutupan mana

mana premis yang tidak dibersihkan dan disucikan keadaannya hingga mendatangkan

bahaya kepada kesihatan.

3. Peraturan-Peraturan Kebersihan Makanan 2009

Peraturan 16 Kawalan Perosak di Premis Makanan

Tuan punya premis makanan hendaklah mengekalkan keadaan premis makanan bebas

daripada mana-mana perosak, mengambil semua langkah yang praktis untuk

memusnahkan dan mengelak infestasi semula serangan perosak tanpa menimbulkan

ancaman kepada keselamatan makanan.

Peraturan 15(2) Kebersihan Premis Makanan- Premis makanan hendaklah bebas

daripada apa-apa timbunan kotak, tin, botol kosong, sampah atau apa-apa barang lain

yang tidak berkaitan dengan urusan premis makanan untuk mengelakkan kemasukan

dan sarang perosak;

Peraturan 17(3) Pelupusan sampah- Semua tempat simpanan sisa makanan, hasil

sampingan yang tidak boleh dimakan dan sampah lain hendaklah direka bentuk dan

diuruskan dalam cara yang sedemikian yang membolehkannya dikekalkan bersih, jika

perlu bebas daripada haiwan dan perosak.

4. Akta Pencegahan dan Pengawalan Penyakit Berjangkit 1988 (AKTA 342)

Seksyen 18(b),(c) & (d) Membasmi kuman dan menutup premis

Pegawai diberi kuasa boleh memerintahkan supaya premis itu atau mana-mana

bahagiannya dibasmi kuman, dibasmi serangga atau dibasmi tikus atau memerintahkan

supaya premis itu atau mana-mana bahagiannya ditutup sehingga premis itu dibasmi

kuman, dibasmi serangga dan dibasmi tikus dengan sempurnanya.

Seksyen 19(1) Pemusnahan struktur

Seseorang Pegawai Kesihatan boleh memerintahkan pemusnahan apa-apa struktur di

mana suatu kes penyakit berjangkit telah berlaku jika struktur itu tidak berupaya dibasmi

kuman dengan sempurnanya.

45

5. Undang-Undang Kecil Pelesenan Establisymen Makanan 1987

Seksyen 15(1) Pengawalan Serangga/binatang perosak

Setiap pemegang lesen establisymen makanan hendaklah pada setiap masa

mengambil langkah-langkah sesuai yang mungkin perlu untuk menjadikan establisymen

makanannya bebas dari tikus, lalat, serangga atau kutu dan hama membiak.

6. Undang-Undang Kecil Pasar 1987

Seksyen 7(b) & (e) Kehendak-kehendak Kebersihan

Pemegang lesen sesebuah pasar awam dan persendirian hendaklah memastikan bahan

makanan yang dijual dan disimpan berada dalam keadaan bersih dan dilindungi dengan

berkesannya dari lalat, vermin, serangga, habuk, kotoran atau lain-lain bahan atau

benda yang merosakkan.

Seksyen 17 Sekitar gerai hendaklah dijaga kebersihannya

Tuan punya gerai hendaklah menjaga gerai atau petaknya dan di sekitarnya supaya

berada dalam keadaan bersih dan memuaskan pihak Majlis.

Seksyen 18(1) – (5) Membuang Sampah

Tuan punya gerai hendaklah mengadakan bilangan tong sampah yang mencukupi dan

menyelenggara secara teratur dengan kaedah yang diluluskan oleh Majlis.

Tuan punya gerai hendaklah menyelenggara pengumpulan sampah mengikut kaedah

yang diluluskan oleh Majlis.

7. Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam 2007 (AKTA 672)

Seksyen 79(1) Kuasa penguatkuasaan

Seseorang pegawai yang diberikuasa boleh menyiasat berkenaan apa-apa kemudahan

pengurusan sisa pepejal, tanah dan premis lain untuk memastikan penyenggaraan dan

kebersihan sepatutnya.

8. Akta Hidrogen Sianida (Pewasapan) 1953 & Peraturan-Peraturan Hidrogen Sianida

(Pewasapan) 1953

46

Peraturan 16 Notis hasrat menjalankan pewasapan kepada pegawai

Setiap operator yang berlesen yang mengendalikan hidrogen sianida hendaklah

memberi notis kepada Pegawai Kesihatan pihak berkuasa tempatan mengenai hasrat

kerja-kerja pewasapan.

Peraturan 17 Notis hasrat menjalankan pewasapan kepada peghuni

Setiap operator yang berlesen yang mengendalikan hidrogen sianida hendaklah

memberi notis kepada penghuni premis mengenai hasrat kerja-kerja pewasapan.

9 Protection Of Public Health (Sarawak Chepter 30)1999

Secsyen 32(1) Regular Inspection Of Designated Premises

The Director or any Public Health Officer shall make regular inspection of premises used for

designated trade, and may, by order in writing, direct the owner or occupier thereof to take all or

any measures at the expense of any owner or occupier, within such time and date to be

specified in the Order-

(a) To improve the sanitary conditions of such premises

(b) If the premises or part thereof found to be infested with disease bearing insects or

rodents, to disinfect the same or, to remove breeding places for such insects or rodents, and

preventing their reappearance, and

(c) To clean the premises or part thereof internally or externally or both internally or

externally.

10 Local Government Ordinance 1961

Secsyen 49D Order For Demolition Of House Unfit For Habitation.

a) Where a closing order has been made in respect of any dwelling-house and the Authority is of

the opinion that the continued existence of such dwelling-house is dangerous or injurious to the

health of the public or of the inhabitants of the neighbouring dwelling-house it may make a

complaint to a Magistrate’s Court, and such Court after hearing the complaint may make on the

owner a summary order for the demolition of such dwelling-house within a time specified in such

order.

47

b) Any person who fails to comply with the summary order shall be guilty of an offence and shall

on conviction be liable to a fine not exceeding one hundred ringgit for each day during the period

of his default.

c) Where a person fails to comply with the provisions of a summary order the Authority may

execute the order and may recover the cost of such work from the owner.

11 Syarat-syarat yang dilaksanakan secara pentadbiran termasuklah :-

Setiap premis makanan perlu mendapatkan pengesahan tiada sebarang infestasi tikus atau

urungan di premis tersebut daripada mana-mana syarikat kawalan ‘pest’ yang berlesen dan

diluluskan sebelum mendapatkan lesen perniagaan atau memperbaharui lesen perniagaan.

Nota :

Cadangan meminda peruntukan Undang-Undang Kecil Pelesenan Establisymen

Makanan dengan meletakkan klausa kepada pemunya premis makanan

mendapatkan perkhidmatan kawalan ‘pest’ (lalat, lipas dan tikus) sebelum

mendapatkan lesen perniagaan atau memperbaharui lesen perniagaan.

48

11.0 PELUPUSAN TIKUS

11.1 Tikus hidup yang ditangkap menggunakan perangkap dikutip dan dimasukkan dalam

bekas yang kedap air (water tight) dan kedap udara (air tight).

11.2 Tikus dimatikan dengan menggunakan bahan kimia ethyl ether. Kadar sukatan yang

diperlukan perlulah dirujuk pada label bahan kimia tersebut.

11.3 Tikus yang mati akibat dari racun tikus hendaklah dikutip di lapangan dalam tempoh 24

jam selepas racun diletakkan oleh pekerja menggunakan penyepit atau penyodok.

Pencarian berterusan perlu dijalankan sehingga tiada lagi bangkai tikus ditemui.

11.4 Tikus yang mati di lokasi berair, disembur dengan menggunakan disinfektan seperti

klorin, lysol dan seumpamanya. Biarkan selama 10 minit sebelum bangkai tikus dikutip

dengan menggunakan penyepit atau penyodok. Bangkai tikus dimasukkan ke dalam beg

plastik dan diikat kemudian dimasukkan ke dalam beg plastik kedua yang juga diikat.

11.5 Semburan racun serangga (insecticide) hendaklah dijalankan sekitar 1 meter radius dari

bangkai tikus ditemui bagi tujuan mematikan kutu tikus.

11.6 Bangkai tikus boleh dilupuskan dengan kaedah berikut:

11.6.1 Dibakar dalam krematorium haiwan (rujuk gambarajah 6 dibawah)

11.6.2 Ditanam di tempat yang khusus

11.6.3 Dilupuskan di tapak pelupusan sisa pepejal

Carta Alir dan Proses Kerja Pelupusan Tikus adalah seperti di Lampiran 1 & 2.

Gambarajah 6 : Kaedah Pelupusan Tikus Menggunakan Krematorium (Gambar: Ehsan Jabatan

Kesihatan DBKL)

49

12 PENILAIAN PROGRAM

12.1 Perancangan Kerja Program Kawalan Tikus

Setiap PBT hendaklah merancang dan mengatur program kerja penghapusan tikus setiap tahun.

Semua kawasan sasaran hendaklah dijadualkan mengikut masa bersesuaian. Kawasan berisiko

tinggi mempunyai jadual kerja yang lebih kerap berbanding kawasan risiko rendah.

12.2 Laporan pencapaian program hendaklah dinilai setiap bulan.

Laporan hendaklah dibentang dalam Jawatankuasa Kesihatan PBT berkenaan pada setiap bulan.

Laporan kepada KPKT hendaklah dihantar setiap bulan. Contoh laporan seperti Lampiran 3.

50

RUJUKAN

1. Laporan Tahunan Jabatan Kesihatan & Alam Sekitar DBKL 2012.

2. Control of Communicable Diseases Manual 2004, 18th Edition, David L. Heymann, MD.

3. Vector Control Series Rodents, Training and Information Guide, WHO 1987.

4. Lenny’s Bug Blog (www.LennysPestControl.com). 4 Julai 2013,

5. School IPM Action Plan for Rodents (http://www.extension.org/pages/63911/school-ipm-action-

plan-for-rodents). 4 Julai 2013.

6. Roden prevention, San Mateo Country Mosquito and Vector Control District.

(http://www.smcmad.org/rodent_prevention.htm) 4 Julai 2013

7. Wild Norway Rat Behaviour, www.ratbehaviour.org/WildRats.htm. 4 Julai 2013

8. Trapping to Estimate Rodent Populations-A Demonstration Project, T.L. Steinhart &A. W.

Karsten,Center Iowa State University.

9. Akta Kerajaan Tempatan 1976

10. Akta Keselamatan Dan Kesihatan Pekerjaan 1994

11. Kementerian Kesihatan Malaysia (2011). Garis Panduan Untuk Diagnosis, Pengurusan Dan

Pencegahan Serta Kawalan Leptospirosis di Malaysia

12. DBKL ( Aktiviti Kawalan Rodensia di DBKL )

13. Pestisid and Their Application For The Control of Vectors and Pests of Public Health

Importance, Sixth Edition, World Health Organization (WHO) (2006).

14. Senarai Racun Makluk Perosak Berdaftar, Jabatan Pertanian Malaysia-

www.doa.gov.my/web/senarai-racun-makhluk-perosak-berdaftar.

15. Peraturan-Peraturan Kualiti Alam Sekeliling (Buangan Terjadual) 2005

16. Chemical Control of Rodent, Lam Yuet Ming, MARDI Research, Bumbung Lima, Kepala Batas,

Pulau Pinang

17. Peraturan-peraturan Keselamatan dan Kesihatan Pekerjaan ( Penggunaan dan Standard

Berbahaya Kepada Kesihatan) 2000

18. Garispanduan Keperluan Kelengkapan Peralatan Perlindungan Diri

19. Communication for Behavioral Impact (COMBI)- A toolkit for Behavioral and Social

Communication in Outbreak Response

20. Sciences Lab (2013), Material Safety Data Sheet Ethyl ether MSDS,

http://www.sciencelab.com, 21 Mei 2013.

21. Jabatan Kerajaan Tempatan (1987), Undang-Undang Kecil PBT (Jilid Satu), Kementerian

Perumahan dan Kerajaan Tempatan, Kuala Lumpur.

http://www.lennyspestcontrol.com/

http://www.extension.org/pages/63911/school-ipm-action-plan-for-rodents

http://www.extension.org/pages/63911/school-ipm-action-plan-for-rodents

http://www.smcmad.org/rodent_prevention.htm

http://www.ratbehaviour.org/WildRats.htm

http://www.doa.gov.my/web/senarai-racun-makhluk-perosak-berdaftar

http://www.sciencelab.com/

51

22. Jabatan Kerajaan Tempatan (1987), Undang-Undang Kecil PBT (Jilid Dua), Kementerian

Perumahan dan Kerajaan Tempatan, Kuala Lumpur.

23. Lembaga Penyelidikan Undang-Undang (2011), Akta Makanan 1983 (AKTA 281) & Peraturan-

Peraturan (Hingga 5hb Julai 2011), International Law Book Services, Petaling Jaya, Selangor

Darul Ehsan.

24. Lembaga Penyelidikan Undang-Undang (2009), Akta Kerajaan Tempatan 1976 (AKTA 171),

International Law Book Services, Petaling Jaya, Selangor Darul Ehsan.

25. Lembaga Penyelidikan Undang-Undang (2008), Undang-Undang Kecil Bangunan Seragam

1984, International Law Book Services, Petaling Jaya, Selangor Darul Ehsan.

26. State of Sabah (1997), Local Government Ordinance 1961, Government Printer, Sabah.

27. State of Sabah (1997), Public Health Ordinance (Sabah No.11 od1961) 1960, Government

Printer, Sabah.

28. Undang-Undang Malaysia (2007), Akta Pemusnahan Serangga Pembawa Penyakit dan

Peraturan-Peraturan & Akta Pencegahan dan Pengawalan Penyakit Berjangkit dan Peraturan-

Peraturan (Pindaan Januari 2007), MDC Publishers Sdn. Bhd., Kuala Lumpur.

29. Undang-Undang Malaysia (2007), Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam 2007

(AKTA 672), Percetakan Nasional Malaysia Berhad, Kuala Lumpur.

30. Akta Hidrogen Sianida 1953 (AKTA 260) (Semakan 1987), Jabatan Percetakan Negara (1987),

Kuala Lumpur.

31. Undang-Undang Malaysia (2008), Akta Keselamatan dan Kesihatan Pekerjaan dan Peraturan-

Peraturan (Pindaan Mei 2008), MDC Publishers Sdn. Bhd., Kuala Lumpur.

32. World Organization of Animal Health (2012), General Disinfection Guidelines, http://www.oie.int,

04 Julai 2013.

33. Dr. Ahmad Zaidi Bin Hj. Zainal (2013), DBKL Experience in Rodent Control, Bengkel Garis

Panduan Kawalan Tikus di PBT Siri 1/2013, Institut Latihan KPT, Berjaya Resort Hill, Bukit

Tinggi, Pahang, 08/05/2013.

34. Recommendation for euthanesia of experimental animals Part 2, Document for the European

Commission 1986, Euthanesia of animal used for scientific purposed, Autralian and New

Zealand Council for the Care of Animals 2001.

http://www.oie.int/

52

(Lampiran 3) BKS/JKT/TIKUS/2013/00

LAPORAN BULANAN AKTIVITI KAWALAN TIKUS DI PIHAK BERKUASA TEMPATAN (PBT)

Nama PBT : ______________________________________________ [1]

Bulan : ___________________ [2] Tahun : _____________________ [3]

BIL [4]

TARIKH AKTIVITI [5]

TEMPAT AKTIVITI [6]

KATEGORI AKTIVITI (Tandakan )

[7]

KAEDAH KAWALAN (Tandakan )

[8] JENIS BAHAN KIMIA YANG DIGUNAKAN (Nyatakan)

[9]

JENIS PERANGKAP YANG DIGUNAKAN

(Nyatakan) [10]

BIL

TIK

US

DIT

AN

GK

AP

H

IDU

P / B

AN

GK

AI T

IKU

S

DIP

UN

GU

T

[11]

TINDAKAN PENGUATKUASAAN (Nyatakan Bilangan)

[12]

Ru

tin

Op

era

si

Ad

ua

n

Kaji

an

Sia

sata

n

kes

La

in-l

ain

(Nyata

kan

)

Kim

ia

Pera

ng

kap

Fiz

ikal

La

in-l

ain

(n

yata

kan

)

No

tis

Ko

mp

au

n

Tin

da

kan

Ma

hkam

ah

BILANGAN AKTIVITI PENDIDIKAN KESIHATAN BERKAITAN KAWALAN TIKUS YANG DIJALANKAN (Nyatakan Bilangan)[13]

GOTONG-ROYONG

[13a]

CERAMAH

[13b]

PAMERAN

[13c]

KEMPEN

[13d]

RISALAH DIEDAR

[13e]

POSTER DIEDAR

[13f]

BUNTING

DIPASANG

[13g]

KAIN RENTANG

DIPASANG

[13f]

Laporan disediakan oleh :

Nama Pelapor : ………………………………………………………………….. No Tel : …………………………………... Jawatan : ………………………………………………………………….. E-Mel : ……………………………………

Bahagian/Jabatan : ………………………………………………………………….. Tarikh : …………………….

Nota : Laporan ini hendaklah dikemukakan setiap bulan kepada Bhg. Kesihatan Persekitaran, Jabatan Kerajaan Tempatan, KPKT melalui e-mel [email protected] atau faks ke 03-88913098

pada atau sebelum 10hb bulan berikutnya. Sekiranya tiada aktiviti dijalankan pada bulan tersebut, nil reporting masih perlu dikemukakan.

53

PANDUAN MENGISI FORMAT LAPORAN BULANAN AKTIVITI KAWALAN TIKUS DI PIHAK

BERKUASA TEMPATAN (BKS/JKT/TIKUS/2013/00)

1. Laporan ini hendaklah dikemukakan untuk aktiviti kawalan tikus yang dijalankan setiap

bulan pada atau sebelum 10 hb bulan berikutnya.

2. Sekiranya tiada aktiviti dijalankan pada bulan tersebut, laporan ini masih juga perlu

dihantar sebagai nil reporting.

3. Keterangan bagi setiap ruangan dalam format tersebut adalah seperti dalam jadual di

bawah :

NOMBOR

RUANGAN KETERANGAN

1 Nyatakan nama PBT yang melaporkan aktiviti

2 Nyatakan bulan kalendar bagi aktiviti yang dilaporkan

3 Nyatakan tahun

4 Nyatakan bilangan mengikut turutan aktiviti

5 Nyatakan tarikh aktiviti dijalankan

6 Nyatakan tempat aktiviti dijalankan contohnya ‘Pasar Borong Selayang’ atau ‘Kawasan Perumahan Taman Mahkota’

7

Tandakan kategori aktiviti yang dijalankan seperti berikut:

Rutin – aktiviti terancang yang dibuat mengikut jadual

Operasi – aktiviti yang dirancang khas pada skala yang besar dan melibatkan pelbagai unit/agensi

Aduan – aktiviti susulan daripada aduan yang diterima

Kajian – aktiviti yang dijalankan bagi tujuan mendapatkan maklumat atau pengumpulan data

Siasatan kes – aktiviti susulan daripada kejadian jangkitan kes penyakit berpunca atau disyaki daripada pencemaran oleh tikus yang dilaporkan

8 Tandakan kaedah kawalan yang dijalankan samada melalui penggunaan bahan kimia, perangkap, fizikal (contohnya menutup lubang tikus) atau lain-lain kaedah

9 Nyatakan nama bahan aktif dan jenama (trade name) bahan kimia yang digunakan dalam aktiviti kawalan tikus

10 Nyatakan jenis perangkap yang digunakan contohnya perangkap sangkar, gam, sauk, ‘break bone’, ‘transit killer rat’ (TKR) dan sebagainya.

11 Nyatakan bilangan tikus yang ditangkap hidup menggunakan perangkap atau bilangan bangkai tikus yang dipungut selepas diracun

12 Nyatakan bilangan bagi tindakan penguatkuasaan yang diambil semasa aktiviti yang dijalankan samada notis, kompaun atau tindakan mahkamah

13a-13f Nyatakan bilangan mengikut kaedah aktiviti pendidikan kesihatan yang dijalankan berkaitan aktiviti kawalan tikus bagi sepanjang bulan yang dilaporkan

4. Laporan ini hendaklah dikemukakan menerusi e-mel di alamat [email protected] atau

melalui faksimili di nombor 03-88913098.

5. Sebarang pertanyaan, sila berhubung dengan pegawai di Bahagian Kesihatan

Persekitaran, Jabatan Kerajaan Tempatan di talian 03-88913364.

54

CARTA ALIR PELUPUSAN TIKUS

Basmi kuman

Tikus hidup

Tikus mati (Bangkai)

Mula

Kumpul ke dalam tong

Kumpul tikus

Matikan tikus (ethyl ether)

Tapak pelupusan

sisa pepejal Tanam Bakar (krematorium

haiwan)

Lampiran 1

Tamat

Pelupusan akhir

Basmi kuman di tempat bangkai dikutip (sekiranya lokasi berair).

Masukkan bangkai ke dalam beg

plastik (dua lapis)

Basmi serangga di

tempat bangkai dikutip.

Keadaan tikus

55

Lampiran 2

PROSES KERJA PELUPUSAN TIKUS

BIL ANGGOTA TERLIBAT

TINDAKAN DOKUMEN BERKAITAN

1 Pembantu Kesihatan Awam/Pekerja awam

Kumpulkan tikus yang hidup dan bangkai tikus.Gunakan PPE seperti but getah (wellington boot), sarung tangan getah, topeng mulut (surgical mask), ‘splash goggles’.

Dr. Ahmad Zaidi

Bin Hj. Zainal

(2013)


Kumpulkan tikus hidup yang ditangkap ke dalam bekas yang tidak telap air, bertutup rapat dan kedap udara. Perangkap tikus hendaklah dicuci dengan bersih dan dibasmikuman setiap kali selepas digunakan.

Dr. Ahmad Zaidi

Bin Hj. Zainal

(2013)


Matikan tikus menggunakan diethyl ether dengan kadar sukatan yang diperlukan;

• Lakukan dalam ruang yang mempunyai ruang pengudaraan baik.

• Keluarkan bangkai tikus dari bekas tersebut menggunakan penyepit atau penyodok dan diletakkan dalam beg plastik dan diikat.

• Gunakan PPE yang sesuai sepanjang mengendalikan tikus.

Sect. 2 – Composition and information on ingredients; Sect. 7 – Handling and Storage; Sect. 8 – Exposure controls / Personal Protection. (MSDS diethyl ether, ScienceLab. Chemicals & Laboratory Equipments(2013)

4 Pembantu Kesihatan Awam /Pekerja awam

Bangkai tikus:

Semua tikus yang mati diracun di lapangan hendaklah dikutip.

Pekerja hendaklah menggunakan penyepit atau penyodok semasa menjalankan kutipan.

Bangkai tikus dimasukkan ke dalam beg plastik.

Tempat bangkai dikutip hendaklah disinfeksi (dinyahjangkit).

PPE yang sesuai sentiasa digunakan sepanjang mengendalikan tikus.

Dr. Ahmad Zaidi Bin Hj. Zainal (2013)

56

BIL ANGGOTA TERLIBAT

TINDAKAN DOKUMEN BERKAITAN


Basmi kuman Semburan disinfektan seperti Lysol, cecair klorin di lokasi bangkai ditemui (sekiranya lokasi berair).

Pengalaman daripada Majlis Daerah Lahad Datu, Sabah, Bengkel Garis Panduan Kawalan Tikus di PBT Siri 2/2013, Hotel Heritage, Tawau, Sabah, 04/07/2013.


Basmi serangga • Semburan racun serangga dijalankan

dalam lingkungan 1 meter radius dari titik bangkai tikus ditemui.

Pengalaman daripada Majlis Daerah Lahad Datu, Sabah, Bengkel Garis Panduan Kawalan Tikus di PBT Siri 2/2013, Hotel Heritage, Tawau, Sabah, 04/07/2013.


Masukan bangkai tikus ke dalam beg plastik. Dr. Ahmad Zaidi Bin Hj. Zainal (2013)


Basmi kuman • Semburan disinfektan seperti Lysol,

cecair klorin dan sebagainya ke atas bangkai di dalam beg plastik.

• Beg plastik hendaklah diikat rapat dan dibawa ke tempat pelupusan.

General Disinfections Guidelines by R.F Kahrs


Pelupusan akhir - Semua bangkai tikus boleh dilupuskan dengan kaedah berikut :-



Bakar bangkai tikus dalam krematorium haiwan.

Dr. Ahmad Zaidi

Bin Hj. Zainal

(2013)


Tanam bangkai tikus di tempat khusus. Dr. Ahmad Zaidi

Bin Hj. Zainal

(2013)


Tanam bangkai tikus di tapak pelupusan sisa pepejal.


jkt.kpkt.gov.my jkt... · 2018-01-16 · pada jalanan sebagai panduan pergerakan, melalui air...

Documents