FUNGSI DAN RITUAL YANG BERKAITAN DENGAN TARZAN SUMAZAU KAUM DUSUN, DI SABAH

Miliana Binti Kagus

Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni)

2011

Ousat Khidmat Maklumat. tikadrmik UiYIVCRSfTI MALAYSIA SAItAWAK

P. KHIDMOT MOKLUMAT AKADEMIK

UNIMAS

IIIIIIIIININIpII1000273101

FUNGSI DAN RITUAL YANG BERKAITAN DENGAN TARIAN SUMAZAU KAUM DUSUN, DI SABAH

MILIANA BINTI KAGUS

Projek ini merupakan salah satu keperluan untuk

Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian

(Pengurusan Seni)

Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif

UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK

2011

LI/

UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK

BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS

JUDUL: FUNGSI DAN RITUAL YANG BERKAITAN DENGAN TARIAN SUMAZAU KAUM DUSUN, DI SABAH.

SESI PENGAJIAN: 2008 / 2011

Saya MILIANA BINTI KAGUS

mengaku membenarkan tesis * ini disimpan di Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut :

SULIT (mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan atau kepentingan seperti termaktub di dalam AKTA RAHSIA RASMI 1972)

TERHAD (mengandungi maklumat Terhad yang telah ditentukan oleh organisasi/badan di mana penyelidikan dijalankan)

TIDAK TERHAD

Disahkan oleh

(TANDA

1. Tesis ini adalah hak milik Universiti Malaysia Sarawak 2. Pusat Khidmat Maldumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan

Membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja 3. Membuat pendigitan untuk membangunkan Pangkalan Data Maklumat Tempatan 4. Pusat Khidmat Maklumat Akadernik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan

membuat salinan tesis im sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi 5. ** sila tandakan ( )

ANANGAN PENULIS)

Qý 0

ý

(TANDATANGAN PENYELIA)

Alamat Tetap: Pejabat Pos Tamparuli Peti Surat 453 89257 Tamparuli, Sabah.

Tarikh: 20 Mei 2011 Tarikh: 20 Mei 2011

Catatan: * Tesis dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah, Sarjana dan Sarjana Muda **Jika tesis ini SULIT atau TERHAD, sila lampirkan surat daripada pihak berkuasa/organisasi

berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai SULIT atau TERHAD

i

Projek bertajuk "Fungsi dan Ritual yang Berkaitan dengan Tarian Sumazau Kaum

Dusun, di Sabah" telah disediakan oleh Miliana Binti Kagus dan telah diserahkan kepada

Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah Sarjana Muda Seni

Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni)

Diterima untuk diperiksa oleh:

Pn. Rahah Binti Hasan

Penyelia

Tarikh:

ZQ ý i r

ii

PENGHARGAAN

Syukur kepada Tuhan, kerana dengan limpah kurnianya maka dapatlah saya

menyiapkan Projek Tahun Akhir ini dengan baik. Kerja Projek Tahun Akhir ini telah berjaya

disiapkan dengan ilham, kurnia dan petunjuk yang telah dianugerahkan oleh-Nya. Terima

kasih yang tidak terhingga kepada kedua ibubapa saya yang telah banyak memberi dorongan

dan semangat serta sanggup berkorban masa dan tenaga untuk memberikan saya kewangan

sepanjang menyiapkan Projek Tahun Akhir ini.

Tidak lupa juga saya ingin menyampaikan penghargaan dan ucapan terima kasih yang

tidak terhingga kepada barisan pensyarah Universiti Malaysia Sarawak terutamanya Pn. Rahah

Binti Hasan selaku Penyelia Projek Tahun Akhir saya yang terlalu banyak membantu dan

membimbing saya sepanjang proses menyiapkan Projek Tahun Akhir ini. Tanpa tunjuk ajar

yang begitu jitu dan padu daripada beliau, tidak mungkin saya dapat menjayakan Projek

Tahun Akhir ini dengan baik.

Tidak lupa juga untuk mengucapkan berbanyak terima kasih kepada rakan-rakan yang

banyak memberi sokongan dan dorongan disamping idea-idea yang bernas pada masa saya

ketandusan idea dalam usaha menyiapkan Projek Tahun Akhir ini. Sekali lagi, jutaan

penghargaan diucapkan kepada semua yang terlibat secara langsung ataupun tidak langsung

dalam pembikinan kerja Projek Tahun Akhir ini. Semoga Tuhan memberkati dan memberikan

ganjaran yang besar kepada semua yang sentiasa membantu antara satu sama lain.

iii

Ous 7 aýt/ýK*ýyýidmat Mraklumat Akademik N(J d. TJ ý1

ý. ^1i: ) 73'; .

y Lý`iilbý!

ýüýA V1ýiRA! 'tfýº,.

ISI KANDUNGAN

PERKARA

Pengesahan

Penghargaan

Kandungan

Senarai Gambar

Senarai Jadual

Abstrak

Abstract

BAB 1 PENGENALAN

1.1 Latar Belakang / Sejarah

1.1.1 Sejarah Negeri Sabah

1.1.2 Latar Belakang Kaum Dusun

1.1.3 Latar Belakang Tarian Sumazau

1.2 Definisi

1.2.1 Tari

1.2.2 Ritual

1.2.3 Adat

1.3 Permasalahan Kajian

1.4 Objektif Kajian

1.5 Kepentingan Kajian

1.6 Skop Kajian

1.7 Hipotesis

1.8 Kesimpulan

MUKA SURAT

i-ii

iv - vi

vii

vii

Vlll

ix

1

9

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

iv

BAB 2 SOROTAN KESUSASTERAAN

2.1 Pengenalan

2.2 Kajian Lepas

BAB 3 METODOLOGI KAJIAN

3.1 Pengenalan

3.2 Kaedah Kajian

3.2.1 Kaedah Kualitatif

3.2.2 Data Primer

3.3.3 Temu Bual

3.3.4 Data Sekunder

3.3.5 Populasi

3.3.6 Instrumen Kajian

3.3.7 Limitasi Kajian

3.3.8 Kesimpulan

BAB 4 ANALISA DAPATAN KAJIAN

28

29 - 66

67

68

69

69 - 70

71

72

73

74

75

4.1 Pengenalan 76

4.2 Dapatan Kajian

4.2.1 Pergerakan dan Makna di Sebalik Tarian Sumazau 77 - 83

4.2.2 Fungsi Tarian Sumazau Dalam Masyarakat Dusun 84 - 90

4.2.3 Tempoh masa tarian sumazau dipersembahkan 91 - 93

4.2.4 Amalan Kepercayaan Animisme Suku Kaum Dusun 94 - 98

4.2.5 Mengapakah masyarakat Dusun pada masa kini kurang

mengetahui tentang sejarah 99 - 104

4.2.6 Pandangan responden mengenai upacara ritual yang berkaitan dengan tarian sumazau pada masa kini? 105 - 109

V

4.2.7 Perubahan Terhadap Persembahan Tarian Sumazau.

Apakah Pendapat Responden?

4.3 Rumusan

BAB 5 KESIMPULAN DAN CADANGAN

5.1 Pengenalan

5.2 Kesimpulan Setiap Bab

5.3 Cadangan

5.4 Cadangan kepada pengkaji pada masa akan datang

5.5 Kesimpulan

5.6 Penutup

BIBLIOGRAFI

LAMPIRAN

V1

SENARAI GAMBAR

Muka Surat

Gambar I Peta Negeri Sabah 5

Gambar 2 Gunung Kinabalu 6

Gambar 3 Pergerakan tangan dihayunkan ke hadapan dan ke

belakang serentak dengan enjutan kaki kanan dan kaki kiri 78

Gambar 4 Kedua-dua belah tangan didepakan ke sisi dengan

pergelangan tangan digerakkan ke atas dan ke bawah 80

Gambar 5 Tarian sumazau ditarikan oleh satu pasangan yang terdiri

daripada lelaki dan perempuan 81

Gambar 6 Menunjukkan persembahan tarian sumazau yang ditarikan

secara berpasangan antara lelaki dan perempuan 82

SENARAI JADUAL

Jadual 1 Soalan umum yang dikemukakan kepada para responden 74

vii

ABSTRAK

Tesis ini mengkaji fungsi dan ritual yang berkaitan dengan tarian Sumazau kaum Dusun.

Kajian ini mengenalpasti kaitan pergerakan dengan ritual tarian Sumazau yang saling

melengkapi. Seterusnya, pengkaji akan menganalisa faktor kepercayaan animisme yang

berkaitan dengan penyembahan semangat padi oleh kaum Dusun yang merupakan faktor

utama wujudnya tarian Sumazau. Hasil kajian menunjukkan bahawa faktor kepercayaan

memainkan peranan penting dalam tarian sumazau yang menyebabkan tarian ini dikekalkan

dan diamalkan sehingga ke hari ini.

Vlll

ABSTRACT

This thesis examines the ritual and function which link to the Dustin's Sumazau dance. This

study identify the movements of sumazau dance that mutually complementary to the fertility

rites ceremony. Furthermore, the researcher will analyze the ritual and believes that relates to

rice spirits worship by the Dusun community. The analysis of this study shows that factor such

as believes plays an important role in the continuation and practiced of the Sumazau dance

which are slowly coming into extinction due to modernization and changing of lifestyles.

ix

BAB 1

PENGENALAN

1.1 LATAR BELAKANG/ SEJARAH

1.1.1 Sejarah Negeri Sabah

Sabah adalah negeri kedua terbesar di Malaysia yang terletak di pulau Borneo iaitu

pulau ketiga terbesar di dunia. Negeri sabah yang dahulunya dikenali sebagai North Borneo

meliputi kawasan seluas 75,133 kilometer persegi. Di sebelah barat, Sabah dipisahkan dari

Semenanjung Malaysia oleh Laut Cina Selatan dengan jarak kira-kira 1,700 kilometer

manakala di sebelah utaranya ialah Laut Sulu sementara di bahagian timurnya Laut Sulawesi

(Ismail Yusoff, 2004). Negeri Sabah yang juga digelar sebagai "Negeri Di Bawah Bayu",

bukan sahaja kaya dengan keindahan warisan semulajadi tetapi juga kaya dengan warisan

budaya penduduknya. Contohnya dari segi asal usul, bahasa, tarian, muzik dan pakaian

tradisional, serta Perayaan Kaamatan yang disambut setiap tahun pada bulan mei di seluruh

bahagian negeri Sabah.

Di samping itu, masyarakat di negeri Sabah juga mempunyai pelbagai hasil kraf yang

unik dan menarik. Achmad Sopandi Haji Hasan dalam buku penulisan beliau yang bertajuk

"warna peribumi etnik sabah: menjejaki warisan yang hilang" mengatakan bahawa, "Negeri

sabah yang juga digelar "negeri di bawah bayu" merupakan antara negeri yang terkenal dan

kaya dengan kpelbagaian kebudayaan termasuklah kraf tradisionalnya. Penggunaan warna

pada kraf tangan tradisional masyarakat Sabah yang berbilang kaum diperolehi daripada bahan

1

pewarna yang "mesra alam" berhubung rapat dengan kehidupan seharian masyarakat di Sabah

ketika itu. Perkara itu telah wujud sejak berabad-abad yang lalu, malah dipercayai wujud sejak

zaman batu lagi (Achmad Sopandi Haji Hasan, 2002)".

Penciptaan kraf yang terdapat di negeri Sabah ini mempunyai pelbagai jenis di

samping motif-motif tertentu yang berkait rapat dengan alam sekeliling, kepercayaan dan adat

resam masyarakat yang berbilang kaum. Selain itu, masyarakat penduduk Sabah juga

menggunakan pelbagai warna yang kebanyakkannya berunsurkan kepada warna alam

semulajadi. la disebabkan oleh keadaan kedudukan petempatan masyarakat Sabah pada masa

dulu yang dikelilingi oleh alam sekitar yang belum terjejas dengan pelbagai kemajuan dan

pembangunan seperti pada masa kini.

la turut diakui oleh Achmad Sopandi Haji Hasan, yang mengatakan bahawa

"Penggunaan warna tradisional telah lama diamalkan sejak dahulu oleh pelbagai etnik di

Sabah seperti Kadazandusun, Murut, Bajau, Suluk, Sungai, Kadayan, Tidung, Rungus, dan

Lun Dayeh. Warna alam semulajadi mengalami zaman kegemilangannya ketika itu kerana

berkait rapat dengan keperluan harian, agama dan tradisi tempatan. Penghasilan warna ini

diperolehi daripada bahagian akar, batang, daun, bunga, buah dan biji. Selain mempunyai ciri

serta sifat yang membolehkannya digunakan sebagai bahan pewarna, pelbagai barangan kraf

seperti tembikar, anyaman mengkuang, anyaman rotan, peralatan upacara ritual, peralatan

pertanian, peralatan berburu, peralatan transportasi dan pelbagai senjata tradisional. Hasil-hasil

kraf tangan tempatan, terbukti bermutu tinggi dan mempunyai reka corak yang menarik".

Petempatan penduduk peribumi Sabah agak berselerak, iaitu mengikut kawasan

tertentu, khususnya di kawasan pedalaman dan di pesisir. Contohnya, penduduk peribumi

bukan Islam seperti Dusun, Murut dan Rungus tidak suka bergantung kepada pencarian laut

2

dan justeru itu mereka menetap di kawasan pedalaman. Kawasan ini memudahkan mereka

menjalankan aktiviti bercucuk tanam, memburu binatang dan sebagainya. mereka juga

dikatakan memilih petempatan ini untuk menjauhkan diri mereka daripada terperangkap dalam

peperangan, rompakan dan pembunuhan yang sering berlaku di kawasan pesisir. Contohnya

pada tahun 1840, rompakan, peperangan dan pembunuhan sering berlaku di Teluk Marudu,

Teluk Gaya, Teluk Kimanis dan Teluk Brunei (Mat Zin Mat Kib, 2002).

Berdasarkan kepada jumpaan arkeologi, Sabah telah diduduki oleh penghuni sekurang-

kurangnya 28,000 tahun yang lalu. Masyarakat aslinya terdiri daripada sekurang-kurangnya 30

kumpulan menggunakan lebih daripada 50 bahasa dan tidak kurang daripada 80 dialek.

Kumpulan etnik yang utama adalah, Kadazandusun (merupakan satu pertiga dari jumlah

penduduk Sabah), Murut dan Bajau. Kumpulan penduduk asli yang lain termasuk Bonggi,

Iranun, Ida'an dan Brunei.

Setiap etnik ini mempunyai adat resam, kebudayaan dan amalan kepercayaan yang

berbeza-beza. Mereka terdiri daripada penduduk peribumi bukan Islam dan peribumi Islam.

Kumpulan etnik Dusun, Murut dan Rungus, kebanyakkannya bukan beragama Islam. Setiap

kumpulan etnik, khususnya Dusun dan Murut mempunyai subkumpulan etnik masing-masing.

Manakala kumpulan etnik Idahan, Bajau, Iranun, Sulu, Bisaya, Melayu-Brunei, Orang Sungai,

Tidong pada keseluruhannya beragama Islam. Petempatan seperti ini juga memberi dua

gambaran, iaitu wujud dua sistem kepercayaan di kalangan penduduk peribumi Sabah,

kumpulan etnik yang tinggal di pedalaman dan di pesisir terdiri daripada pertama, kumpulan

etnik peribumi bukan Islam yang merangkumi kumpulan etnik Dusun, Murut dan Rungus

serta subkumpulan etniknya yang mengamalkan kepercayaan animisme; dan kedua,

3

masyarakat peribumi Islam Sabah yang terdiri daripada kumpulan etnik Bajau, Idahan, Iranun,

Sulu, Bisaya, Melayu-Brunei dan Orang Sungai (Mat Zin Mat Kib, 2002).

Sabah diperintah oleh British North Borneo Chartered Company pada tahun 1881 -

1946. Dalam tempoh itu, masyarakat Sabah yang pada awalnya terdiri daripada beberapa suku

kaum peribumi telah berubah menjadi sebuah masyarakat majmuk dengan kemasukan orang-

orang Cina, India, Cocos dan Indonesia. Kaum Cina merupakan kumpulan penduduk bukan

asli yang terbesar. Dengan kemasukan mereka ini khasnya untuk kepentingan ekonomi

Inggeris pada ketika itu, Sabah menjadi sebuah masyarakat yang berbilang keturunan dan

agama.

Banci penduduk yang pertama telah dibuat oleh Syarikat Berpiagam Borneo Utara

pada 18 Februari 1981. Jumlah penduduk yang tercatat dalam banci tersebut 67,062 orang

yang terdiri daripada suku kaum Dusun, Murut dan lain-lain (34,166); Bajau (11,150), Cina

(7,156); Sulu (3,333); Brunei (3,546); tanpa catatan (unrecorded) (2,596); warga negara

Hindia Timur (2,232), Melayu (1,488); warga negara India dan Sri Lanka (319); Eropah (245);

Dayak (135); Jepun (129); Filipina (74); Serani (54) dan lain-lain 39 orang. Penduduk yang

terdapat dalam banci ini telah dicerakin dan dihalusi, dapat dibahagi kepada dua kumpulan,

iaitu penduduk peribumi Sabah dan pendatang. Keadaan seperti ini berterusan hinggalah Banci

Penduduk 1960 (Mat zin mat kib, 2002). Berdasarkan banci penduduk tersebut, ia

menunjukkan bahawa masyarakat di negeri Sabah terdiri daripada pelbagai bangsa yang

dibahagi kepada dua kumpulan utama iaitu kumpulan peribumi Sabah dan pendatang.

4

Mak: sr; ai tikademik UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK

ýalomDanOan ý .. ý iaona ý '-J`)rýý( ýanoo. nýana

ý '°'äýä .,. ý, a, , ýo

\v . ̀ l

BRUNEI

1 `ý

SARAWAK

ýs a^a ý ̀arýv

0

SOUTH CHINA

SEA

�ýo: 4:: °: ý

-ý . ýýTý. ý

: i,; o,.ýýeýmiýI°°'°

igan'

. , -c.. t.ý

KALIMANTAN (INDONESIA)

(Garnbar 1: Peta Negeri Sabah)

u ADOYI . anm an tar)

Kola KinoDol

k.. ý, a,. ýý,ru^9avaý, o S, -. o 0

utla

ýöý,,, aýo

,. ý.

_"RýIaMOIYCu

40^ý

ý I

,,: o, o .1iKinnhnlu onr4_.. V. ý..

a4au"_

. ý...

'j_ YI N n JLOV! ] MI . A

ý . 1ý. ý"vo"ýaaeýsmma.'1 - -

. ea o o. .. o, a ºý-

ý ý

'aue; saa.

a ¢r

Aker Range.

INOllonal Park ý Mý uoýweai .

I I r IS. M] Y7r

/ .. orron

"tamb. ",

A

59mla( )Kz

s-ý ýr-13 -

Malian Basin

0

71

ý

lonýoYonltbW

0

lýr1M IýbnEý ýaýý

S ptfoff3ýýý

num Iley

0

Tawau Hill

-Aiayau

antlokan

4lonoo Dolu

,. ý

SABAHLEGEND

. Main Town

" Town

ArporI

.........   Pork$ & Forests Reserve

............................ Mounlorn

`'hump s[>rn

- Rood

ýn*«« RaJ Track

a

SULU SEA

t-p. u

` reneawn iIieýa

L21tMe1OYInq IIIOnO

0

ýooýý ,. ýoýCELEBESSEA

ýODaýaýIiionC

ýýDeOOn

IýIOnC . , i .

5

Salah satu lambang kemegahan oleh penduduk di negeri Sabah ialah Gunung Kinabalu

yang mempunyai puncak tertinggi di Malaysia dengan ketinggian mencecah 4,095 meter dari

aras laut. Gunung Kinabalu juga merupakan gunung tertinggi di Asia Tenggara iaitu di

belakang Hkakabo Razi di Myanmar (5881 meter) dan Puncak Jaya di Indonesia (4884 meter).

Masyarakat di negeri Sabah menganggap Gunung Kinabalu sebagai lambang yang dapat

memberikan semangat juang dan satu padu rakyat Sabah. Di camping itu, Gunung Kinabalu

ini menyimpan pelbagai cerita dan kisah-kisah yang misteri. Menurut kepercayaan masyarakat

Kadazandusun di Sabah, Gunung Kinabalu merupakan tempat bersemadinya semangat mereka

selepas meninggal dunia.

Dambar 2: Gunung Kinabalu, Sabah.

6

Unsur-unsur budaya yang diwarisi oleh masyarakat tradisional di Sabah, menampilkan

satu kepercayaan sistem adat yang menjadi landasan dalam kehidupan mereka. Telah menjadi

lumrah dalam kehidupan masyarakat tradisi bahawa wujudnya hubungan yang erat antara

mereka dengan alam semesta yang secara tidak langsung telah menular dalam pembentukan

sistem adat mereka. Penghasilan motif-motif dalam kerja tangan masyarakat tradisional Sabah

merupakan bahan yang boleh memberi gambaran terhadap pengaruh kosmos (Ismail Haji

Ibrahim, 2002).

Kenyataan oleh Ismail Haji Ibrahim tersebut menunjukkan bahawa masyarakat Sabah

berpegang kepada kepercayaan animisme sebagai amalan kepercayaan yang utama pada masa

dahulu. Namun, pada masa kini amalan kepercayaan terhadap animisme oleh masyarakat di

Sabah ini tidak lagi diamalkan lantaran kedatangan oleh agama Kristian dan agama Islam.

Selain itu, perubahan yang berlaku juga disebabkan oleh kemajuan dan peredaran masa yang

semakin canggih dengan teknologi moden. la turut diakui oleh Ismail Haji Ibrahim dalam

buku beliau yang bertajuk "Warisan Seni Etnik Sabah". Beliau mengatakan bahawa

"Kepesatan perkembangan teknologi telah membawa banyak perubahan terhadap seni warisan

ini. Pembudayaan ini memberi impak terhadap kehidupan normal masyarakat tradisional".

Di samping itu, seni tari juga merupakan salah satu daripada cabang kesenian yang

amat menarik minat segolongan besar masyarakat di Sabah. Seperti negeri-negeri yang lain,

Sabah juga kaya dengan tarian tradisional. Kepelbagaian tarian-tarian tradisional di sabah

merangkumi tarian ritual dan moden. Selain Tarian sumazau kaum Dusun, terdapat juga

tarian-tarian tradisional oleh kaum-kaum lain yang terdapat di negeri Sabah. Antara tarian-

tarian tradisional oleh kaum lain yang popular di Sabah ialah tarian Limbai kaum Bajau,

Magunatip daripada kaum Murut, dan tarian Daling-daling daripada kaum Bajau Semporna.

7

Tarian limbai adalah sejenis tarian asli masyarakat suku Bajau. Tarian Limbai ditarikan

ketika menyambut ketibaan pengantin lelaki yang diarak ke rumah pengantin perempuan.

Sebaik sahaja rombongan pengantin sampai, perarakan dihentikan sementara, lalu tarian

Limbai dipersembahkan di hadapan pengantin. la merupakan upacara khas sebagai isyarat

menjemput pengantin naik ke rumah untuk melakukan istiadat ijab qabul yakni pernikahan.

Irama dan bahasa tarian mengiringi anggota-anggota rombongan pengantin naik ke rumah.

Penari-penari melambai-lambaikan selendang mereka sebagai lambang mengundang dan

mengucapkan selamat datang.

Tarian magunatip pula merupakan tarian tradisi masyarakat suku kaum Murut dari

suku Kuhijau (Kwijau). Magunatip berasal dari perkataan `apit' yang bermakna jepit. la

membawa maksud ketika menari kaki penari terjepit atau terapit di antara dua batang kayu

(buluh) jikalau tidak cekap mengelakkannya. Biasanya tarian ini tidak memerlukan iringan

muzik disebabkan oleh bunyi buluh itu yang dilagakan akan menimbulkan bunyi yang kuat

serta rentak dan irama yang menarik. Tarian Magunatip bertujuan untuk memeriahkan sesuatu

upacara yang diadakan.

Selain tarian tradisi daripada suku kaum Murut, terdapat juga tarian tradisi oleh kaum

Bajau iaitu tarian daling-daling. Tarian ini bukannya tarian asal suku kaum Bajau di Daerah

Semporna, sebaliknya ia dibawa oleh orang-orang Suluk dari Kepulauan Mindanau.

Pertumbuhan masyarakat Bajau dan Suluk yang sering mempengaruhi, maka hadirlah tarian

ini sebagai milik masyarakat Bajau yang menetap di Semporna. Perkataan Daling-daling

berasal daripada perkataan Inggeris iaitu darling yang bererti kekasih. Tarian ini adalah tarian

hiburan di majlis-majlis tertentu yang sifatnya berbalas pantun di antara penari lelaki dan

perempuan (Sumber : Laman Web Rasmi Perpustakaan Negeri Sabah).

8

1.1.2 Latar Belakang Kaum Dusun

Orang Dusun terbahagi kepada beberapa suku kaum seperti suku kaum Dupas di

Labuk, Lotud di Tuaran, Tatana dan Bundu di Kuala Penyu, Tanggara dan Kadazan di

Penampang dan Papar, Tombonuo dan Paitan di Sungai Paitan, Tebilug, Garo dan

Kimaragang di Kota Marudu, Lingkabau di Sugut, Bonggi di Pulau Banggi, Sarayo,

Sonsogon, Panansawa Tingaras dan Lobou di Ranau, Kudat dan Kota Marudu, Tutong di

Brunei, Minokok, Mangkaak, Luba, Lingkabau, Tobilung, Nulu, Talantang di Kinabatangan

dan Tagahas, Tuhawon dan Liwan di Tambunan. Nama-nama tersebut wujud berdasarkan

nama pokok, nama sungai dan bukit seperti Tagahas yang berasal dari nama sejenis pokok

jenis keras yang dipanggil tegas, Tuhawon berasal dari sejenis pokok buah-buahan yang

dipanggil Tuhawon, Bundu berasal dan sejenis pokok buah-buahan yang dipanggil Belunu,

Paitan berasal dari nama Sungai Paitan, Tanggara bererti kawasan laut yang ditumbuhi dengan

kayu bakau (Suraya Sintang, 2007).

Mereka tinggal di Bahagian Pantai Barat, Pedalaman, dan Pantai Timur Sabah.

Kelompok-kelompok Dusun tersebut terdiri daripada 12 suku yang dikenali sebagai suku

Dusun Papar, Dusun Putatan, Dusun Penampang, Dusun Ranau, Dusun Lotud, Dusun Kiau,

Dusun Rungus, Dusun Tagas, Dusun Tempasuk, Dusun Tambunan, Dusun Tatana, dan Dusun

Tungku atau Begahak. Suku-suku kaum Dusun bermukim di kawasan yang berasingan serta

menggunakan dialek yang berlainan, tetapi tidak timbul masalah kekangan komunikasi antara

satu suku dengan suku yang lain.

Kumpulan etnik Dusun mempunyai beberapa subkumpulan berdasarkan bahasa

percakapan, kepercayaan dan tingkah laku yang ada persamaan antara satu sama lain. Hampir

9

semua etnik Dusun yang mendiami kawasan pedalaman terdiri daripada golongan pagan yang

menganut animisme. Mereka percaya kepada semangat, serta roh baik dan jahat yakni

pencipta alam yang dinamakan kinoingan atau minamangun (Mat zin mat kib, 2002).

Kaum Dusun juga membentuk sistem sosiobudaya mereka sendiri mengikut daerah.

Sosiobudaya boleh ditakrifkan sebagai himpunan konsep, gagasan, kepercayaan dan nilai-nilai

yang diterima oleh setiap individu atau kelompok masyarakat dari hasil perkembangan

kebudayaan. Pendek kata, kebudayaan itu tersimpan dalam kelompok suku bangsa atau etnik

dengan sistem-sistem sosial yang dimilikinya, di samping nilai-nilai dan gagasan yang

terbentuk atas pengaruh ekosistem yang melingkarinya (Abu Hamid, 2003: 1-2). Perkara ini

turut diakui dalam buku penulisan "Kehidupan Beragama Masyarakat Kadazandusun" oleh

Suraya Sintang yang mengatakan bahawa "Mereka membentuk sistem sosiobudaya mereka

sendiri dan membentuk identiti masing-masing berdasarkan kepada nama dan tempat tinggal

mereka (Dayu Sansalu, 2002: 415)".

Selain itu, terdapat juga cerita lisan tempatan mengenai asal nama perkataan orang

Dusun. Menurut cerita lisan orang Dusun, perkataan `Dusun' berasal dari nama seorang Ketua

Cina bernama Lo Sun. mereka tiba di Sabah sekitar abad ke-14, ketika berlaku ekspedisi ke

negeri ini pada zaman pernerintahan Maharaja Dinasti Ming di bawah pemerintahan Maharaja

Yung Lo yang memerintah negeri Cina dari tahun 1403 hingga 1424 Masihi. Rombongan

tersebut diketuai oleh Laksamana Cheng Ho yang singgah di negeri Sabah untuk mengambil

mutiara di puncak Gunung Kinabalu.

Cerita rakyat berkenaan menyebut bahawa terdapat beberapa ahli rombongan telah

terpisah atau ketinggalan perahu pelayaran dan tidak dapat balik ke negeri Cina. Mereka

akhirnya tinggal di kaki Gunung Kinabalu dan berkahwin dengan wanita tempatan di Ranau

10

dan memperkenalkan nama mereka sebagai Lo Sun sempena nama ketua rombongan mereka

iaitu `Lo Sun' yang sama sebutannya dengan perkataan `Dusun'. Nama tersebut akhirnya

disebut sebagai Dusun. Namun begitu, pengertian perkataan dusun yang dikaitkan dengan

cerita lisan yang mengatakan perkataan itu berasal dari ketua Cina yang bernama Lo Sun tidak

dapat dibuktikan kerana sebelum kedatangan orang Cina, istilah `dusun' telah lama wujud dan

diguna pakai oleh pemerintah Brunei (Suraya Sintang, 2007).

Pada masa dulu, masyarakat Dusun mengamalkan kepercayaan animisme serta

semangat dalam setiap hidupan di alam ini. Bagaimanapun kebanyakkan dari masyarakat ini

telah pun meninggalkan amalan serta kepercayaan ini kerana kedatangan agama Kristian dan

Islam dalam kehidupan mereka. Namun begitu, segelintir golongan tua masih lagi

mengamalkannya terutamanya mereka yang tinggal di pedalaman Sabah.

Kepercayaan animisme lain yang masih dipercayai dan diamalkan oleh sesetengah

Kadazandusun Islam dan Kristian ialah kepercayaan selepas mati, kewujudan semangat yang

terkandung dalam objek hidup dan mati, peranan `bobolian' dan beberapa bentuk kepercayaan

lain (Suraya Sintang, 2007). Orang Dusun juga percaya tentang adanya kehidupan selepas

mati. Konsep kepercayaan selepas mati bagi orang Kadazandusun adalah suatu yang aneh.

Mereka percaya bahawa apabila meninggal dunia, roh mereka akan berkunjung dan berehat di

puncak Gunung Kinabalu untuk selama-lamanya.

Selain itu, mereka juga percaya kepada kewujudan semangat yang terkandung dalam

objek hidup atau tidak hidup yang luar biasa seperti binatang, batu besar dan pokok. Semangat

ini boleh menyebabkan keburukan kepada manusia jika diganggu. Masyarakat Dusun

mempunyai asas kesamaan sistem sosial dari aspek budaya objektif dan budaya subjektif.

Budaya objektif terdiri daripada bahasa, pakaian, pekerjaan malah dalam bidang budaya

11

pemuzikan seperti tarian sumazau dan alat -alat muzik sompoton, turali, tongkungon,

tagunggak, bakokong, kulintangan tring, bungkau dan gong manakala budaya subjektif ialah

upacara pemujaan seperti pembacaan doa atau 'Megendi' dengan menggunakan

"komborongoh" adalah satu kemestian dalam masyarakat Dusun ketika memulakan sesuatu

perkara seperti masuk rumah baru, mengubati pesakit, menghindari gangguan syaitan, dan

sebagainya (Ismaily Bungsu, 1988). Peranan `Bobolian' dianggap penting dalam masyarakat

Dusun kerana boleh berkomunikasi dengan makhluk halus.

Kepentingan 'Bobolian' dapat dilihat dalam mengendalikan beberapa upacara seperti

amalan memuja roh dan semangat tengkorak, `Rumodson' (upacara naik rumah baru),

`moginakan' (upacara keramaian bagi mengumpulkan sanak saudara), mengubati orang sakit,

merayakan temasya seperti tamu besar, perkahwinan dan beberapa upacara adat yang lain

(SaifLSaifuddin Hj. Daud, 1993). Sehubungan itu, dapat disimpulkan bahawa kepercayaan

kepada Tuhan sebagai kuasa pencipta wujud dalam kehidupan masyarakat Dusun pada masa

dulu yang lebih cenderung kepada pengaruh kepercayaan terhadap kuasa alam sekeliling

seperti kuasa penunggu dan kewujudan semangat.

Kaum Dusun mempunyai banyak amalan adat resam dan tradisi yang diwarisi

berasaskan fahaman dan adat "Pagan" kaum Dusun. Tradisi adalah adat-adat sosial yang

diperturunkan daripada satu generasi ke satu generasi yang lain melalui proses sosialisasi.

Tradisi juga menentukan nilai dan moral masyarakat tersebut, iaitu peraturan-peraturan

tentang yang mana betul dan yang mana salah dan yang mana dipuji dan disanjung dan yang

mana yang dikeji dan dibenci oleh masyarakat. Konsep tradisi juga meliputi wor"ldview atau

pandangan dunia yang melibatkan kepercayaan tentang persoalan hidup dan mati dan kejadian

12

alam dan makhluknya. Dengan perkataan lain, konsep tradisi ini berkait rapat dengan sistem

kepercayaan, nilai dan cara berfikir sesuatu masyarakat (Norazit Selat, 1989).

Sebelum kedatangan agama Islam dan Kristian, masyarakat Dusun dianggap 'Pagan'.

Kehidupan awal mereka diwarnai dengan corak kepercayaan animisme yang mengakui

kewujudan Tuhan yang bernama `kinorohingan'. Tuhan ini mempunyai pelbagai nama yang

berbeza mengikut etnik dan tempat-tempat suku kaum itu berada (Suraya Sintang, 2007).

Masyarakat Dusun mempercayai bahawa adanya alam ghaib seperti Tuhan dan setiap

perbuatan mempunyai balasan baik buruknya.

Bagi masyarakat Dusun, Tuhan ialah "Kinorohingan" dan mempunyai kuasa tertinggi

dari segala sesuatu. Tuhan merupakan tempat mereka berkomunikasi atau meminta sesuatu

khususnya kesihatan, keselamatan dan meminta perlindungan danpada sebarang penyakit serta

dapat menghalang pengaruh kuasa ghaib seperti syaitan atau Rogon' dalam bahasa Dusun.

'Rogon' ialah kuasa kejahatan yang memberi keburukan dan kemusnahan kepada manusia

(Hamidun Udin, 1992) Ini jelas terbukti dalam upacara-upacara masyarakat Dusun, contohnya

apabila membuka tanah baru untuk pertanian, membina rumah dan masuk rumah baru,

mengubati orang sakit, upacara sebelum menuai padi dan sebagainya. Semua aktiviti tersebut

akan dimulai dengan bacaan mantera dan pemujaan kepada `Kina-ohingan'.

Dan aspek perkahwinan, adat perkahwinan orang Dusun tidak jauh berbeza dengan

adat perkahwinan kelompok etnik peribumi Sabah yang lain sama ada dari kalangan penganut

Islam ataupun Kristian. Bagi orang Dusun Kristian, pernikahan biasanya dilangsungkan di

gereja menurut tatacara perkahwinan dalam agama itu. Bagi orang Dusun Islam, pernikahan

boleh dilangsungkan di masjid atau surau tetapi biasanya diadakan di rumah mengikut tatacara

perkahwinan dalam agama itu (Saif(cýSaifuddin Hj. Daud, 1993: 50-54).

13