ensiklopedia ekonomi islam (jilid 2)

ELINOMI ISLAM

ELONOMI ISLAMJILIU 2

Dr, MuhammadAbdu! Mun’irii Al-Jamnial

Penterjemah

Salahuddin Abdullah

DewanBahasadanPustakaKualaLumpur

1997

Bukuini adalahterjemahanyang sahdaripadabuku Mawsu’at al-Iqtithd al-islami,karanganDr. MuhammadAbdulMun’im al-JammalterbitanD~ral-Kit~bal-Misri, Kaherah,1980. TerjemahannyadalambahasaMalaysiadibuatoleh

SalahuddinAbdullah.

CetakanPertama1992CetakanKedua1997

© Edisi bahasaArabolehDir al-Kitib al-Misri, Kaherah,1980.© Edisi TerjemahanbahasaMalaysia,DewanBahasadanPustaka,

Malaysia1992

HakCiptaTerpelihara.Tidakdibenarkanmengeluarulangmana-manabahagianartikel, ilustrasi,dan isi kandunganbuku mi dalamapajugabentukdandengancaraapajuasamaadasecaraelektronik,fotokopi,mekanik,rakaman,ataucaralain sebelummendapatizin bertulisdaripadaKetuaPengarah,DewanBahasadanPustaka,Peti Surat10803,50926KualaLumpur, Malaysia.Perundingan

tertaklukkepadaperkiraanroyalti atauhonorarium.

PerpustakaanNegaraMalaysia DataPengkatalogan-dalam-Penerbitan

al-Jammal,MuhammadAbdul Mun’imEnsikiopediaekonomiIslamI MuhammadAbdulMun’im penterjemahSalahuddinAbdullah.Bibliografi : hIm. 733ISBN 983-62-2733-4(jil. 1).ISBN983-62-2732-6(jil. 2).1. Islamandeconomics--Encyclopedias.2. Economics--Religiousaspects--Islam--Encyclopedias.3. Economics--Encyclopedias.I. SalahuddinAbdullah. II. Judul.297.1978503

DicetakolehPercetakanDewanBahasadanPustakaLot 1037,Mukim PerindustrianPKNS

Ampang/HuluKelangSelangorDarul Ehsan

FasalSatu

FasalDua

FasalKetiga

FasalEmpat

Fasal Kelima

Fasal Enam

FasalTujuh

Fasal Lapan

Fasa~Sembilan

Fasal Sepuluh

Fasal Sebelas

FasalDua Belas

513

PerananWangMenurut Ibn Khaldun 513

SejarahEvolusi Wang

PerananWangMenurut Gresham

HargaMenurutIbn Khaldun

TeoriHargaMenurutSistemEkonomiTradisional

Utiliti

TeoriUtiliti

Persoa~anNilai Harga

TeoriHarga

Pasaran,PermintaandanPenawaran

TeoriPengeluarandanTeori Kos

Masa)ahKependudukan 591

KAN1~UNGAN

BAB 4 SISTEM INSURANS

Fasa)Satu : Analisis SistemInsuransModen

BAB 5 RIBA

BAB 6 TEORI-TEORI EKONOMIIBN KHALDUN

367

367

409

516

526

536

542

555

557

559

562

- 564

574

V

ENSILKOPEDIA EKONOM! ISLAM JILID II

Fasalsatu

FasalDua

FasalTiga

FasalEmpat

Fasal Lima

Fasal Enam

FasalTujuh

FasalLapan

FasalSembilan

FasalSepuluh

Fasal Sebelas

FasalDuaBelas

FasalTiga Belas

FasalEmpatBelas

FasalLima Belas

BIBLIOGRAFI

INDEKS

KewanganNegara

PerbelanjaanAwam

Persoalan-persoalanKewanganNegara

Be~anjawanNegara

BelanjawanSosial

Be1anjawar~PenyusunanProgramdan Perancangan

BelanjawanNegara-negaraArab

PenyelarasanKaedahPerancangan

di KalanganNegara-negaraArab

JabatanUntuk MenjalankanPekerjaandan UrusanKutipan CukaiMengikutPandanganIbnkhaldun

Hasil Mahsul danPendapatanNegara

KesanCukai dalamUsaha

MenggalakkanTabungan

KesanCukai dalamUsaha

MenggalakkanPengeluaran

KesanCukai dalamUsahaMenggalakkanPelaburan

HutangNegara

PengeluaranMata Wang(PembiayaanMengikut KaedahPelonggokanWangAtaupunInflasi)

BAHAGIAN II

BAB 7 KEWANGAN NEGARA

607

609

609

611

631

648

662

666

678

680

701

705

713

716

718

720

730

733

737

Vi

BAB4SISTEM INSURANS

FASAL SATU: ANALISIS SISTEMINSURANS MODEN

Perkara 240 Memperbaiki SistemInsurans Semasa

Agar Berlandaskan Panduan ilahi’

Definisi

Insuransmerupakansatusistemyangbercorakkoperatifyangberlandaskansatupe~anjiandi antarasatukumpulanmanusiayangsama-samabersetujumengikutsistemmi, supayaikut memikul apajugabebanbencanayangme-nimpasalahseorangdaripadamerekadanberkongsimenyumbangkanwangbagimengatasibencanaataupunmembayarpampasankeranaditimpaolehsesuatubencana.

Insurans daripadaSegiUndang-undang

Daripadasegi undang-undang,insuransmerupakansatu perjanjianyangmenyebabkanpenginsuransmembayarkepadapihakyang diinsuransatau-punkepadapihakyangdiinsuransitu dibayarbagi pihaknyasuatujumlahbayaranwangataupunsuatugantianlain yangmempunyainilai daripadasegikewangan,samaadadalambentukmatawangataupundalambentukSe-suatumanfaatdan faedahapabilaberlakusesuatubencanasesuaidenganpersetujuanyang telah dinyatakandalamperjanjian,iaitu sebagaibalasankepadawangyangtelah dibayar oleh pihakyang diinsuranskepadapihakpenginsuransnyamengikutcaradankaedahyangtelahdisebutkandalamper-janjianyangberkenaan.

Syarat-syaratdan Ciri-ciri UtamaKontrak Insuran8

(a) Wujudnyaindividu yangmerasabimbangakanditimpaolehsesuatubencanake atasdirinya sendiri,hartabendaatauseseorangyangdikasihi. Oleh yang demikian, dia ingin mencari suatu caraatau

1 Dr. Ibrahimal-Tahawi,kitab EkonoiniIslam,,danal-Marhumal-ImamDr. ‘AbdulRahman al-Haj, kitab Syarikat-syarikat Insuransdan PandanganSyariat Islamiah Tentangnya,Dr. ‘Ab-dul Naseal-Attar, kitab Hukum Syariat Islamiah TentangMasalah Insurans, dan ProfesorYusuf Kamal Muhammad,risalahyangberjudulSuatuKajian TentangMasalah Insurans.

ENSIKLOPEDIA EKONOMI ISLAM JILID II

ikhtiar yangdapatmeringankankesanbencanaitu, melalui suatubayaranpampasanwangyangdibayarkepadanyaketikaberlakunyasesuatubencanayang dapatmembantunyamenghadapiataupunmemperbaikiapajugakerosakanakibatsesuatukejadian.Individumi dan sudutpengertiankaedahinsuransdipanggilsebagai“Orangyangdiinsuranskan”yangdipandangsebagaisalahsatupihakyangterlibat denganperjanjianinsuransitu.

(b) Wujudnya suatupihak lain dalam perjanjianitu yangdinamakansebagaipihakatau“Orangyangmenginsuranskan”ataupunpengin-suransdanpihakmi biasanyawujud dalambentuksebuahSyarikatBerhadataupunsuatuSyarikatKoperatifyangakanmelaksanakankeinginanpihakyangpertamatadi.

(c) Sejumlahwangyangdibayarolehpihakyangdiinsuranskankepadapihakyangmenginsuranskansesuaidengansistemkontrakinsuransdanwangmi dinamakansebagaisumbanganatauyuran insurans,danbayaranatauyuran itu adalahsebagaibayaranjaminanyangmenyebabkanpihak penerimabayaranataupihakyangmenginsu-ranskanitu membayarwangpampasanyangtelahdipersetujuiolehpihakyangdiinsuranskan.

(d) Wujud kemungkinanberlakunyasesuatubencanayang menimpapihak yang diinsuranskan,samaada padadirinya sendiri, hartabendaataupunseseorangyangdikasihi, yang dinamakansebagai“Bencanayangdiinsuranskan”.

(e) Sejumlah wang yang dibayar oleh pihak yang menginsuranskankepadapihakyangdiinsuranskan,mengikutsyarat-syaratkontrakatassesuatuperkarayangdibimbangkanakanditimpasesuatuben-canadinamakansebagai“Kadar atauJumlahInsurans”.

U) Wujud jamirlan manfaatatau faedahkepadapihak yang diinsu-ranskan.Oleh yangdemikian,apabilatiadasebarangmanfaatataufaedah,makakontrakitu terbataldantidak sah.

Perkara241 - ‘SistemInsuransSemasaBertujuanMencariKekayaan untuk Kepentingan Orang Kaya, Bukan

Menjamin Kesejahteraan OrangMiskin2

Sesungguhnyamatlamatutamasisteminsuranspadazamankini adalahun-tuk melonggokkanharta danmenambahkankeuntungansehinggakanadasesetengahkalanganyangberpendapatbahawamatlamatmenambahkeun-

2 Rumusankajian ProfesorYusufKamalMuhammad.

368

SISTEM INSURANS

tunganitulah merupakansalahsatu kebaikansistem insunanszamanmidengantujuan menambahkanlagi tekanan dan segi memandangsahnyakontrakinsuransitudenganmenggunakannama,kepentinganataupundaru-rat (kepenluan),dan tidak tenlintassamasekali dalamingatannyabahawainsuransitu perlumempunyaimatlamatuntuk menyebarkankeamanandansalingmenasihatike arabberbuatbaik dansalingmengasihani,membantuorang yang malangdan menyelesaikankesulitan orang yang mendapatkesusahan.

OIehyangdemikian,makakejayaansisteminsuransitu tidak sepatutnyadiukur mengikutjumlah wangyang dapatdikumpulnya ataukeuntunganyang dicapai melalui yayasan-yayasanyangtelah dibentuknya.Sebaliknya,kejayaannyamestilahdiukurdan sudutsumbanganyangtelahdiberikannyakepadakeselamatanhidup anggotamasyarakat,danjugabakti untuk me-ringankanbebanbencanadanmalapetakayangdihadapiolehmereka.

Dipandangdan sudutmeningankanbeban-beban,makapelaburandanmengembangkanwangbukanlahmerupakanmatlamatutamaskiminsurans.Alasannya,dalamskim mi memangtiadasebarangjaminantentangrendah-nya kos pengurusandan bentambahnyapenghasilanyang dapatmemberikeuntunganbesar,iaitu suatu keadaanyang terpaksadipikul oleh pihakpemilik wangdalamusahauntuk menambahkekayaannyadalamrisiko yangbenatsekalipun.

Dansememangnyatiadasebarangkeraguanbahawasalahbencanayangmenimpasejanahumatmanusiaialah tenbukanyapeluangmencarikekayaanmelalui perniagaandi bawahskiminsurans.Alasannya,ia memberikesem-patanyangluasuntukmenyalahgunakansalahsatukepenluanasasmasya-rakat,iaitukeperluanmembenikanjaminankesejahteraanatautakaful keranatakaful itu memangmempunyaiperananyang sangatbesardalammasya-rakatyangtidak kurangjugakepenluanhidupnyayangasasisepertikeper-luankepadajaminanterpeliharakehonmatandin danhartabenda.OIehsebabpentingnyatakaful itu, makaajanantentangsalingmenegurd~nganpenuhrasakasih sayangdan membenijaminantercapainyahak orang miskin ituterkandungsebagaisalahsaturukun dalamajaranagama.

Faktor mi juga yang menyebabkansetiaporang ahli fikin yang insafsentiasabersikaprendahdin dankhusyuk terhadapkeagun-ganAllah dankesuciansyariat-Nyayangtelah menetapkanskim takafulitu sebagaisalahsatutugasdankewajipanorangkayadansuatuhakuntuk orangmiskin.

Di sampingitu, skim insuransyang berconakperniagaantidak bolehdisifatkansebagaisuatuskimyangbenbentukkopenatifkenanaiamerupakansatuskimkutipan yunanyangbencorakkapitalisyanghanyamengenalskimkoperatifitumengikutkadandanjumlah manfaatyangakandiperolehnya.

JerryFonheims3,seorangsarjanadan penyelidikAmenika menulisse-• perti benikut: “SyanikatPerkongsiandalambidanginsuransbukanlahsebuahsyanikatyangmenjalankanskim danrancangankerjasama(kopenatif)kerana

3 JerryForheims,FalsafahSistemKoperatifdalamJ3eberapal3uahMasyarakatModen,h]m.30.

369


syarikat-syarikatinsuransyangbercorakperniagaanitu sentiasaberoperasiuntuk mencapaipulangankeuntungankepadaparapemilik sahamnya,jugakeranasyarikat-syarikatinsuransitu bukanlahkepunyaanorangyangmengen-dalikanperjalanandanmengaturdasardanpolisinya ...“. Sarjanaberkenaanjugaberpendapatbahawafaktor yangmembezakansesuatupekerjaanataurancanganitu samaadabercorakkerjasamaataukoperatif ialah bertujuanuntuk memenuhikeperluansesuatukumpulan denganmenggunakankosyangpalingminimum dan segi ekonomi,jugadenganbentukdancarayangdapatmembawapulangankepadakumpulan itu. Kumpulan itu jugayangmemiliki pekerjaandalamskim itu, bukanoranglain daripadamereka.Ber-dasarkankaedahdi atas,makasetiapskimyangbertujuanmemberikankeun-tungankepadasesuatukumpulanorangyangmenjadipemegangsahamdanjuga menjualbarangandan perkhidmatankepadaoranglain yangmenjadipenggunabaranganitu, tidaklah boleh dipandangsebagaisuatuskim ko-peratif,walaupuniaberdasarkankonsepyangpernahdikemukakanolehparapakarskim insuransbahawaia diwujudkanberdasarkanprinsip yangselaludisebutolehparareformasisosialdan tokoh-tokohahli fikir ulung di EropahdanAmerika supayabercorakkoperatifdanbukanyangbercorakperniagaan.mi keranamerekapercayabahawaskiminsuransitu mempunyaifungsisosialdan tugaskemanusiaan.Oleh yang demikian,skim insuransmi tidak bolehdijadikansuatuobjekperniagaandansumbermencarikehidupandankeun-tunganbagisuatukelompokmanusia.Sekiranyabenarskiminsuransyangbercorakpemiagaanitu didinikan berlandaskanprinsip kerjasamadanko-peratifdengantujuanuntuk menyebarkansemangatsetiakawandi kalangananggota-anggotamasyarakat,makasudahtentuia tidak akanmendapatseba-rangtentangandanbangkangandalamsebuahnegarayangbercorakkapitalissepertidi Amerika. Dengandemikian,bentukskim insuranssekarangtelahmenjadipuncaberlakunyajenayahpenipuandanmengkhianatiamanahun-tuk mendapatkanbayaranpampasan.Di sampingitu, pihakyangdiinsurans-kan sesudahmembayarinsuransdalam beberapabidangbahayatertentu,merasatidak penting lagi untuk bersikapsentiasaberwaspadayang bolehmengakibatkanberlakunyabeberapasin kemalangan.Dalambeberapakeada-an tertentupula,keinginanuntukmendapatkanbayaranpampasanbolehme-nyebabkanpihakyangberkenaansengajamelakukankesilapandankeadaanseperti mi mungkin berlaku dalam skim insuranskebakarandan jugamemungkinkanseseoranganak mengambil sesuatutindakanyang tidaksepatutnyaterhadapbapanya,isteniterhadapsuaminyaatausengajamengam-bil tindakanmembunuhdin dalamskiminsuransnyawa.Skimmi jugabolehmenyebabkanlahirnyakesan-kesannegatifterhadapkekayaannegarauntukmembayarbeberapakerugianyangsengajadibuatataupununtukmelindungibeberaparancanganyangmenghadapikerugian.

Sememangnyatiadasebarangkeraguanbahawaskiminsuransyangber-conaksalingmenggantiataupertukarandalambentukasalnyaadalahsuatuperkarayangjanangbenlakukeranaia adalahminip kepadaskim insuransperniagaandan segipengertiankeadilandanskiminsuranspertukaranjuga

370

SISTEM INSIJRANS

mirip kepadaskim insuransperniagaandan segi pengertianpembahagianuntung.Olehsebabitu, makaundang-undangsentiasaberusahamendekatkanjurang.danmenutupkelemahandengantujuanmelahirkannatijahyanglain.Dengandemikian,makaia(undang-undang)membutirkandalaminsuranskeatasbarang-barang,bahawapihak yang menginsuranskantidak akan ter-libat denganbencanayangberlakusekiranyabencanaitu ialahhasildaripadakecuaianataukealpaan,danmelarangpampasansekiranyakemalanganatau-punbencanaitu terbukti dilakukandengansengaja,dandiikuti puladenganbatasanbayaranpampasanyangtidak terlibatdenganbencanayangberpuncadanipadasikapsengajaataucuai. Undang-undangjugatelahmenguatkuasa-kanbeberapasyaratpenyelesaianuntuk melindungikepentinganpihakyangdiinsuranskanyangmesti dipatuhi oleh pihak yang menginsuranskandanmembenikanpentafsiranuntuk kepentinganpihakyangdiinsuranskan.

Perkara242 - SejarahPerkembangandan PembahagianSkim InsuranssertaPandanganKemanusiaanIslam

yangBercorakKemanusiaanMengenainya

Padapenmulaannya,skiminsuransmi ialahsuatuskimkerjasamaataukope-ratif. Seterusnyaparapelabursedarakanbetapapentingnyaperananskimmilantasmenekaberusahauntukmenukarcoraknyamenjadibentukperniagaanyangmembawakeuntungan,makamerekapunmengubahcoraknyamenjadiinsuransperniagaan.Sikapsepentiinilahyangtelahmemaksapihakberkuasadanpembuatundang-undangcampurtanganuntukmenghentikaneksploitasitenhadappihakyangdiinsunanskanyangramaijumlahnya.Skim insuransituboleh dibahagikankepadabebenapajenis.

Perkara 243 - InsuransKoperatif

Padakebiasaannya,Skim InsuransKopenatifbenlakudi kalangansatukum-pulanmanusiasepertidikalangananggota-anggotasuatukerjayaataubidangpekenjaanbagimenghadapisesuatuancamanbencanaataubahayayangba-kal menimpamereka.Bagitujuanitu,menekamengadakanpungutanyurandikalangansesamamerekamengikutkadarataujumlah wang yang tertentuyang dibayaroleh setiaponangpekenja.Jumlahkutipan itu dijadikansatutabungbantuanyangakandigunakanuntuk membayarwangbantuanataupentolongankepadasesiapasahajadi kalanganmerekayangditimpa sesuatubencanaataubahaya.

Padaasalnya,skiminsuransitu menupakansuatuskim perkhidmatandankejayaannyadiukur dan sudutbantuandan pertolonganyang disum-bangkankepadakumpulanorangyangmenyertaiskim itu daripadajumlahkeuntunganyangdapatdiberikansebagaipulangankepadaparapemegangsahamnya.Tetapimatlamatmi kemudiannyatelahbertukardanbentuknyamenjadi sahampelaburandalambeberapabuahsyarikatinsuransyangber-corakperniagaankeranasyarikatitu beropenasimenerimapelaburansahambagiwangonangyangdiinsuranskan.

371


Dan sini, jelaslah betapapenting danbesannyapenananpelaburankeatas sesuatukerja yang mempunyaisuatu matlamat tersendiniyang pe-ngaruh keuntungantelah menguasaisegalasesuatu,dan tidak terkecualidalambidangkenjadanusahayangmempunyaimatlamatkemanusiaanse-perti skim insuransmi.

Dan memangtidak dinagukanlagi bahawawujudnya suatuskim insu-ransyangberasaskanIs1amakandapatmemberikansumbanganbagimenca-paiusaha-usahabaikke arabterlaksananyadengancepatsebuahmasyarakatIslam, kerana:

(a) Iadapatmenyediakanpeluangpekerjaanyangbencorakkemanusiaansertateratundanmemberikeutamaankepadafaktorkeimananbaikdan sudutfikinan danamalan,dalamjiwa orangyangmelakukanskim mi dan dapatmengeratkanhubunganmenekadan mengelak-kanpenpecahandi antarasesamameneka.

(b) DapatmenghindarkankesulitanorangIslamyangsentiasabenusahauntuk mentaati Allah dan menjauhkan din mereka daripadamelakukanpekerjaanyangdiharamkandenganmenyediakansuatujalan keluardaripadakesempitanyangmenyesakkannafasperkem-bangandankebangkitanIslam.

(c) DengankejayaanSkim InsuransIslam,makaia akanbenupayamen-jadi saksiyang benar sentadapatmemberangsangkanpihak kena-jaan-kenajaanIslam dan nakyatjelata kaum Muslimin untuk ber-tukarhaluandanipadamendiamisebuahbangunanyangdidirikan ditepi junangyanghampinruntuh untuk mendiamisebuahbangunanyang dibinabenasaskannasataqwakepadaAllah danbermatlamat-kan ataskeredaan-Nya.

Perkara244 - Skim InsuransBerbentukBursa

Skim insurans bentuk mi berbezadengan skim sebelumnyakerana iamelangkauisuatukalangantertentudalammenentukanjumlahanggotanya,iaitu kepadabentuksebuahYayasanyangIebih minip kepadacorak syanikat,tetapi dengansuatu cmi khususyangmembezakannyadengancmi yangpen-tamatadi, iaitu suatuciri asasidalambentukbahawasemuapemegangsahamsebagaipihakyangmenjalankanpenniagaaninsunansitu tidak wujud denganpengertianbahawaorangyangmenjalankanpenniagaaninsunansitu sendirimenjadi pihakyangdiinsunanskan.

Anggotakumpulanyangmenjalankanskiminsuransbenbent”lcbunsamisalingjamin menjamin di antarasesamasendinidalam mengatasidan me-ngelaksegalabentukancamanbahayayangmenimpasalahseorangatauSe-bahagiandaripadamerekadengansyaratbahawatempohberlakunyakaedahsalingjaminmenjaminitu berkaitandenganperbezaannilai penyertaanmereka

372

SISTEM INSURANS

secanamutlak, iaitu tidaktenikatdengansuatujumlahyangtententu,ataupunsecanarelatif, iaitu terbatasdengansuatubatasanyangsetiappesertatidakbolehmenuntut(pampasan)yanglebih danipadakadanyangditentukan.Olehsebabtanggungjawabtentangsalingjaminmenjaminitu sangatbenatdan segirisikonya, maka bebenapakumpulaninsuransyang bencorakbunsatenpaksamenentukanhadmaksimumpenyertaanpara anggotanya.Pendedahanparaanggotakepadatanggungjawabjaminan yang tidak terbatas tadi dengansendirinyamenyebabkanlahinnyasikapberhati-hati dan mengelakkandan-padamenggabungkandin dalamkeanggotaanskim mi. Oleh sebabitu, skimmi telah berusahauntuk meringankanbeban tanggungjawabitu denganmengadakanusahakawalan dan pengawasanuntuk menghadapikejadian-kejadianmalangdengancara melaburkanmodal-modalyang dapatdikum-pulkandi bawahskim mi.

Pensatuan-persatuansepertimi kebiasaannyadiwujudkanberdasankanbebenapakaedahtententu,danantarakaedahyangpalingpenting ialah:

(a) Pintu Terbuka

Modal persatuanitu tenbentukdanipadasaham-sahamyangtidak di-bataskanjumlahnya,iaitu setiaporangdaripadaahlinyamempunyaihak untuk membayaryuran dalampersatuanitu dan menanikdindengancaramenyerahkannyakepadaoranglain mengikutpenaturanpersatuanyangberkenaan.

(b) PengurusanyangBercorakDemokratik

Setiapanggotapersatuanmi ditentukanhanyamempunyaisatuundiatausatusuanasahaja,walaupunberapabanyak sahamyangdila-burkandalampersatuanitu.

(c) PulanganKeuntunganBerdasarkanJumlah Urus Niaga

Keuntunganbersihyangbolehdibahagikankepadaparaanggotadi-lakukan dengan memberikanperuntukankhususkepadajumlahmodal yang dilaburkandan sebahagianlagi diperuntukkankepadapara anggotamengikutkadar dan jumlah penglibatandin menekadalamunusniagapersatuanmi.

Di sampingitu pula, syarikat-syarikatinsuransyangberconakmenenimabayaranyunan dengancanabenansur-ansuntelah cubamenyalahgunakanbebenapakebaikanyangtendapatdalampensatuan-persatuaninsunansbursa,iaitu dengancaramembenijaminanberolehkeuntungankepadapihakpemilikwatikah insuransdan sebagaiakibatnyajumlahyuranitu boleh direndahkanapabilakeadaansyanikatberkenaanmendapatkeuntungan.Hal itu dilakukandengancara menurunkankadar bayaranansuranyuran. Dengan carami,maka lahirlah satu corak dan bentuk baru dalam syarikat insurans serba

373

ENSIKLOPEDIAEKONOMI ISLAM JILID II

guna,keranaia mencantumkancini-ciri skiminsunanssecaraberansundenganSkim InsunansBunsa. Namun demikian, dan segi praktikalnyapensatuan-pensatuanataukumpulan-kumpulaninsuransbunsaitu jarang sekali dapatmencantumkancini-cini khususdalampeningkatpenubuhannyadenganconakpenbadananyangdisebutkandi atastadi, iaitubenkumpuldanbencantumnyasifat dankepentinganpihak yangmenginsunanskandenganpihak yangdim-sunanskan,iaitu sikap dan sifat setiakawandi kalangansesamaanggotade-nganwujudnyapenbezaandan segipenyertaan.4

Perkara245 - PerniagaanInsurans

Perdagangan

Dan sudutundang-undang,insunansitu ditakrifkan sebagaisuatupenjanjiandi antaraindividu ataubadanyang dikenali sebagaipihak yangmenginsu-ranskandenganindividu lain yang dikenali sebagaipihak yangdiinsurans-kan.Penjanjianitu dipensetujuiolehpihakkeduayangakanmembayankepadapihak pertamasuatujumlah tertentumengikutkaedahdan canayang dise-butkandalampenjanjianitu ataupunsuatubahagiandaripadahargatententuyangdibayansekaligusolehpihakyangkedua,manakalapihak yangpentamapula akan membayankepadapihak yang kedua(sebagaisuatu kewajipan)suatu jumlah tententu wang ganti rugi ataupungaji bulanan padaketikabenlakunyasesuatukemalanganataudisebabkansesuatubahayaatauben-cana.Dankadang-kadang,disebutkanjugabahawajumlah wangitu dmbayankepadaonanglain danipadaonangyangdiinsunanskan.

Panapengulasundang-undangpulatelah mentafsinkanpenkataaninsu-nans sebagaipenjanjianuntuk membayarganti rugi ataupampasanwangdenganwang, manakalapihak yangtenlibat denganpenjanjianitu ataupunkeduapihak yang diinsuranskanmanakalabahanpenjanjianitu ialah wangatauhargayangbentuknyaialah ijab dankabul (memberidanmenerima).

Perkara246 - Dua Jenis Insurans

Insurans Din

Insurarisdin ialah suatubentukinsuransapabilaseseorangitu akandilin-dungi (melalui skim insunans)danipadabencanadanbahayayangmengan-camkeselamatanhidup,kesihatansertakeselamatananggotatubuhatauke-mampuanmenjalankanpekenjaan.Insunansbentukmi terbahagikepadadua:

(a) Insuransnyawa.Dalamskim i, pihakyangmenginsuranskanakanmembayarpampasanatauganti rugi kepadaahli-ahli wanisataupunkepadapihak yang diinsunanskansendinipada tanikh yang telahditentukanataupunbayananitu dibuat secarabercampurdi antarakeduapihak (ahli waris denganorangyangdiinsunanskan).

4 Kajian ProfesorYusufKamalMuhammad,him. 30.

374

SISTEM INSURANS

(b) Insuranskemalangan.Dalam skim in pihak yang diinsuranskanakanmendapatbayaranganti rugi (pampasan)jika ditimpakemalang-an ataupunsakityangmenyebabkannyatidakberupayauntuk men-jalankanpekerjaan.

InsunansKenosakan(Bencana)

laitu satu skim yang seseonangitu membayaninsunansterhadapkerosakanyangmenimpaharta-hantakepunyaannya.Skim mi tenbahagidua:

(a) Insuransbarang-banang.laitu sepertiinsuransnumah danipadadi-landa kebakananatau tanamandaripadamenjadi rosak ataupunmotokar danipadakemalanganatau sesuatubarangandanipadaditenggelamiair.

(b) Insunanstentang tanggungjawab.Dalam skim in seseonangitumenginsuranskanhanta-hantanyadanipadabencanadankerosakanyang menimpanyaapabiladia membayarsesuatupampasanbagisuatu tanggungjawabnyabenkenaansesuatukemalangan,iaitu Se-umpamaseseorangitu membayaninsunanstentangkemalanganyangmenimpa seorangyang lain dalam kejadianyang benlakuke ataskeneta kepunyaannya(seperti skim insurans pihak ketiga dalamskim insuranskereta) ataupunke atasbendahanisesuatutabungsimpananwangapabilahilangsesuatujumlahwangdanipadatabungsimpananitu.

Perjanjianinsuransyangbenconakpenniagaanmi ialah sejenispenjanjianyangdisebutkansebagaiperjanjiantunutandenganpengentianbahawapihakyang menginsuransbenhakmenetapkansyanat-syanatnyadan pihak yangdiinsuranskantiadajalan lain kecualimenenimasahajasyanatitu. Penjanjianmi juga ialah sejenispenjanjianyangbencorakandaianyangdipandangolehkebanyakansistempenundangansebagaisejenispenjanjiantipu keranatidakdiketahuijumlahpampasanyangakandibayardanjugajumlahpampasanituakandibayan.

Perkara247 - PelbagaiBadanyangMengendalikanSkimInsurans

InsuransyangBerconak Undang-undangatau Sosial

Skim sepertimi biasanyadikendalikanoleh pihak kerajaandenganberasas-kan bebenapaundang-undangyangdibuat oleh pihak kerajaan.Ia menang-kumi perkana-perkarabenikut:

(a) Sistembayaransarahidup dan hadiahsaguhati

Sistemdankaedahmi bentujuanmembuatpenuntukanbayaransara

375


hidup atausaguhati kepadaseseorangwarganegarapadaketika diaberhentikerja. Skim mi mendapatkansumberkewangandanipadacarumanyangdibayaroleh warganegarayangberkenaanmengikutkadarpotongangajinyadi sampingcarumanyangdibayarolehpihakkerajaanataumajikan tenhadapskimmi.

(b) Insuranssosial

laitu sepertiskim insuransterhadapkemalangan-kemalanganyangberlakupadamasabekerjauntuk nancanganbayananpadaketikatamattempohbekenjaataupunskim insuransmenghadapihan tua,danapabilatiadalagi kekuatanataukemampuanbekerjaataubayananpadaketika berlaku kematian, iaitu dengancaramembayarsarahidupsamaadakepadawarganeganayangberkenaanataupunkepadaahli-ahli warisnya.Kadang-kadang,bayanansarahidup mi bercoraksementarasahajasepertidalam keadaansedangmenganggurse-hinggamendapatpekenjaan.Dan kadang-kadangnyapula,bertenus-an selamahidup sepertiyangbenlakudalamkeadaantidakbenupayabekerja,tuaataupunmati.

Skim insurans sosialmi boleh juga dilaksanakandalam bentuk skiminsunanskesihatan,iaitu dengancanamembayankosnawatanbagi seseorangwarganegaraitu sehinggakesihatannyapulih semula.

Ins urans yang Bercorak Koperatif

Skim insunansmi biasanyadijalankanoleh sebuahpensatuankoperatifyangmempunyai taraf sebagaisebuahbadanbenkanun. Kebiasaannya,unusanperjalanannyadikawal oleh sebuahLembagaPengarahyang menjalankanskim insunans,iaitu dan sudut mendapatkanbayananyunan,menjalankanpengurusandanmemajukan,juga dan sudutmembayanpampasandangantirugi ataupunsara hidup kepadaorangyang benhakmenerimanya.Skiminsuransjenismi biasanyamendapatsambutandanperhatianbenatdaripadasemuapihak dalambeberapabuahnegaraBaratterutamadi Amerika Syani-kat danskim mi merupakan70 peratusdaripadaselunuhoperasiinsunansdinegaraitu.

Insurans yang Berdasarkan Penjanjian ataupunPelaburan yang Berconak Perniagaan

Kebiasaannya,skim insuranssepertimi dijalankanoleh sebuahsyanikatper-niagaanbenhaddengancaramengumpulwangmodal danipadaahli-ahli syari-kat ataupunpara pemegangsahamnyayang melaburkanwangitu dengantujuan mendapatkanuntung. Skim perniagaanjenis mi dijalankan di bebe-rapabuahnegara.Di Mesin,skim sepertimi banyakdilakukanolehbeberapa

376

SISTEM INSURANS

buahsyarikatsebelumberkuatkuasanyakeputusanpihak pemenintahuntukmemiliknegarakansyanikat-syarikattensebut.

Perkara248 - PelbagaiJenisBahaya

yangBoleh Diinsurans

Bahaya-bahayaitu biasanyadihadapioleh individu, persatuan,syarikatatauyayasanyang menjalankanskim insuransitu. Berikut disebutkanbebenapajenisbahayayangpentingsahaja,iaitu:

Insurans din

Insuransdilakukan untuk mengatasiapajuga ancamanbahayayangbakalmenimpakehidupanindividu yangberkenaanataupunmelemahkankemam-puannyabekerjaatauyangmembahayakankesihatan.mi dilakukandenganmembayansejumlahpampasanatauganti nugiyangmunasabahataupunsarahidupyangberterusanmengikutbentukbahayadanbencanayangmenimpa.

Ins urans TerhadapBeberapaJenisBencana

Skim insurans mi adalahbertujuanuntuk menghadapiapajuga ancamanyang dihadapi oleh pihak yang diinsunanskan,iaitu tentangwang ninggitataupunharta-hartakepunyaannyasepentidalamkeadaanmenghadapikeno-sakan,kebakananatau kecunian.Skim mi benakhindengancaramembayanpampasankepadapihak yang diinsuranskan.Skim mi boleh benlakubagimenghadapisebarangancamanbahayayangbakal menimpaindividu berke-naan.Biasanya,mengakibatkanbayananpampasankepadaindividu tententuataupunkepadaseseorangyanglain, iaitu sepertiyangseningdilakukanolehbeberapa~buah syanikat,pensatuan-pensatuandan badan-badantertentu de-ngancanamenginsuranskanwangninggit atauhantakepunyaannyayangten-dedahkepadakerosakanatau kehilangan.Bahkanbebenapabuah syanikatinsuranssendiripunmengmnsunanskanwangdanhartakepunyaannyakepadabeberapabuah syarikatinsuransyanglain yangdinamakansebagaisyanikat-syarikat penginsuranansemulaataupunReinsuranceCompanies,iaitu de-ngantujuan untuk mendapatkanjaminan insuransbagi dininya sendiri apa-bila ia menghadapikesulitanuntuk membayarbebenapabayaranpampasanyangbesarjumlahnya dantidak mampuditanggungnyasecarabersendinian.

Perkara 249 - PandanganBeberapa Fuqaha TerkemukaTentang Skim InsuransMasaKini

dan Cara Memperbaikinya

Terdapatsuatu krisis dan kesulitan besandi kalanganpara fuqaha ketikamerekamembuatrumusanuntuk membenarkansistemdan skim insuranssosialdanjuga skim insunansyangdimiliknegarakan,iaituyangdikendalikan

377


oleh pihak neganaatau kenajaansendiri dan juga tentangSkim InsuransBunsa walaupuncara dan kaedahpelaksanaannyatidak benbezadi antarasatudenganyang lain kecualidan segi konsephak milik. Huraian tentangmasalahmi boleh kita dapati dalam sebuahkitab karanganseonangtokohilmuan, iaitu al-marhumaI-SyeikhMuhammadAbu Zahnah.

Dalamkitab kananganSyeikhMuhammadAbu Zahrahitu, terdapatsatuhuraianyang menyatakan:“Mungkin adaonangyang mengatakanbahawaandamempenakui(halalnya)skimkoperatifyangdikuatkuasakanoleh pihaknegaradalambeberapabentukinsuranssuatukumpulan yangbersikapdanbercorakumum danjuga tidak terdapatpenyertaanbensamadalam keun-tungandanjugadalamkerugian”.

Bagi menjawabkemusykilan itu, kami katakan bahawapihak negaraataukenajaansendiri yang mengatunpelaksanaanskim itu yang kerugianakanditanggungoleh pihak yangmemegangsahampenyertaanskim itu, se-dangkankeuntungannyaakandinikmati olehpihaknegara.Dengandemikian,tiada sebanangkenaguanbahawakeuntunganitu dicapaioleh pihaknegana,makakeadaanitu menupakansuatubentukkeuntunganuntukseluruhanggotamasyarakatdan keuntunganitu juga mempunyaimanfaatdanfaedahyangmeratabagi seluruhmasyanakat.Olehyang demikian, andatentunyadapatmembuatperbandingandan mencaniperbezaansendiri di antara sebuahsyanikatyangsemata-matabenoperasidengantujuan mencapaikeuntunganuntuk parapemegangsahamsahajadengansebuahkerajaanyangbenkuat-kuasamengawaldan mengawasisegalaurusandanperjalanansyanikat danjuga sentiasaberusahauntuk mencapaikepentinganbagi seluruh anggotamasyanakatyang seluruh pendapatandan keuntunganbasil operasisyani-katdanskimyangdikendalikanoleh pihakkenajaanitu adalahuntuk faedahselunuhnakyat.

Di sampingitu, kemungkinanmasih adapihak yangmengatakanba-hawamaksuddanpengertianmi wujud dalamsyarikat-syanikatyangdimilik-negarakan,namun para pengasasdan penaja asal syanikat-syanikatyangberkenaanmasih mempunyai beberapabentuk kepentingandan jaminanuntuk mendapatkankeuntungandalambentuksesuatufaedahdanmungkmnjuga dalambentukbeberapabanyaksaham.Olebitu, kenjasamaataukopenasiitu tidak wujud lagi, keranapihak pengasasdanpenajaitu merupakanpihakyangterlibat denganpenjanjianitu, manakalapihak yangdiinsunanskanse-bagai suatu pihak yang lain dalam penjanjianskim itu sedangkankeadaansepentiitu tidak senupadengankaedahdankonsepskim insunanssosial,danmemangjelas sekali penbezaandi antanakedua-duanya.Dengandemikian,bianlahkita akhiri perbincangankita mi denganmenegaskanbahawame-mangtidakterdapatsebanangmaknadanpengertiankenjasamaataukopenasidalampelbagaiinsuransdi antarasyanikat-syarikatinsunansdenganpihakyangdiinsuranskan.

Walau bagaimanapun,padahakikatnyakita masihperlu membuatbe-berapabentukkajian danpenelitiantentangpelbagaibentuk skim insunans,danjuga terhadapskim insunansyangbercorakperniagaansertaSkim Insu-ransBursa.

378

SISTEM INSURANS

Perkara 250 - SebahagianPakardanPenulisMembahagikanSkimInsuransItu

kepada Dua Bahagian5

Skim Insunans KenanaKepenluan

Skim insuransmi tenmasukdalamsenanaikeperluan-kepenluansegeradanmendadak.Tanpanyamanusiatidak dapathidup denganbaik ataupunse-seorangberkenaantenpaksamenghadapisuatukekunanganyangbenatataukecacatanyangpanah.Skim mi termasukdalamlingkunganyangkita panggilsebagaikepenluandankewajipanyangsangatdipenlukan.

Skim Insurans KenanaKeselamatan

Skim mi merupakanskim yangdapatmembantuorangyangberkenaanuntukmendapatkanpampasanterhadapkerugiantanpamenjejaskankeperluannya,tetapi untuk membenikanjaminankeselamatanmenghadapipenkembangandan penubahanyang akanbenlakupadamasahadapan,iaitu dapatmeme-lihanakeuntungan,penghasilanataupunhartakepunyaannya,iaituyangkitanamakansebagaitujuan-tujuanyangberbentukmempenbaikikeadaan.Me-mangpadahakikatnyasisteminsuranspadazamankini adalahditegakkanberlandaskanpemikiranyanglebih minip kepadaconaknbadanipadaberben-tuk kerjasamaataukoperasi,keranatujuan danmatlamatpihakyangdiinsu-ranskanitu adalahuntuk mendapatfaedahdi bawahskimkeduami.

Sebagaicontoh,seorangyangmempunyaimodal berupasebuahkereta,dan kenetaitulahpuncarezekinya.Sekmranyakeretaitu nosakkenanakemalang-an,hilanglahpuncapencaniannyadansusahlahhidupnya.Seoranglagi lebihkaya, iabolehmembelilebih daripadasebuabkereta,kalaubenlakukemalang-an, ia tidaklah menempuhapa-apakesusahan.

Onangpentamatadi memenlukaninsuranskerjasama,onangkeduapulabolehjugamengambilinsurans,tetapiia mestilahmengelakdan yanghanam.Penkanayangharampulasebagaimanayangtelahkami katakanialah sesuatuunusniagayangberdasankannba.Kontrakinsunansperdaganganmerupakankontnakpampasanantarahantadenganhanta.Hantami berbentukwang.Per-tukaranberlakuantarahutangtertangguh,iaitu premium insunansdenganhutangtergantung,iaitu pampasan.

Ribayang diharamkanoleh RasululLahs.a.w. ialah nba jual beli yangberlakupertambahandalampertukarandantangguhanmasa.OIehitu, NabiMuhammads.a.w.mewajibkanpensamaandalamkadanpentukaranduajenisyangsamadanmasayangsama.

Riba buyu’ (jual beli) adalahdi antarabab yang sukandifahami olehsesetengahahli ekonomidanparafuqaha.

5 Petikankertaskeija ProfesorYusufKamal Muhammadyangberkaitandengancaramemper-betulkanSkim Insuranszamanmi ... yangdikemukakandalamSeminarInsuransyangber-langsungdi Kaherah,pada7 April 1979.

379


Perkara 251 - Hikmat KesimpulanPengharamanRiba

1. Membenipanduandan perangsangkepadaanggotamasyanakatsupayaberalihdaripadasistemberjualbeli secanabertukaryangbolehmembawapel-bagaiakibatdankekusutansertaperselisihankepadacaraberjualbeli secarabayarantunai.

2. Menghindarkanpertukananbentuknbadanipadasalingmembayarpam-pasansecarabayananwang kepadasaling bayar membayardalam bentukbarangan.

3. Menghindarkanbenlakunyaperbuatannba denganmenggunakanhe-lah danputarbelit dalamkenjaberjualbeli.

WalaupundalamTeoniKeynesseorangsanjanaekonomiyangterkemukatidak terdapatgambaranyangjelasberkenaannilai faedahyangbercorakba-rangan,namunkita dapatidalamnumusanteoninyasecaraumumsuatuisya-rat tentangbetapapentingnyanilai faedahdan sudutperanannya,kemudianKeynes sendinimengemukakanpertanyaanmengenaisamaadabenaratautidaknyabahawahanyawang sahajayang dapatmembenikannilai faedah?Kemudiandia sendinimembenijawapanmemangdapatditerimabahawanilaifaedahitu bersamaannilainyabaik danipadasumberapapun.Contohnya,se-jumlah gandumyangditenima atau diserahkansesudahbenlalusatu tahundanipadapenenimaanatau penyerahanjumlah tertentu sekarang.Dengandemikian,kalaulahseorangitu menenimaserahan100 irdab (suatunamasu-katanyangbersamaandengan24 gantangMesir) padahan mi kemudiandiamembayarbalik sejumlah 105 irdab selepassetahun,nescayabolehlahkitakatakanbahawakadarfaedahgandumitu ialah 5 peratussetahun.Dengandemikian, memangwujud nilai faedahgandum dan nilai faedah tembagasepertijuga wujud nilai faedahrumah-rumahkediaman,tetapi nilai faedahbentukmi berlainandaripadanilai faedahdalambentukbayananwang.6

Manakala sistem ekonomiIslam pula, mempunyai asaspeganganter-sendini benlandaskankaedahtentang betapapentingnya perintah tentangpengeluaranzakat dan penghanamannba yangdapatdirumuskandaripadaSurah‘al-Rum’:

; ~ ~ ci~ J~J~j2L:~~-~’ ~ vj,~ ~ -~ ~

~

‘.~‘ ~I:T.rJ_,JJ~

Terjemahan: Dan (ketahuilah, bahawa)sesuatupemberian atau tambahanyangkamu berikan (yakni pemberianyang bertujuan mendapatlebih dan-

6 Dr. JamaluddinMuhammadSa’id, Teori UmumKeynesdi Antara SistemKapitalis denganSistemSosialis,danDr. Yahya‘Tjways, EkonomiPolitik -

380

SISTEM INSURANS

padaitu), supayabentambahdalampusinganharta manusia, makaia tidaksekali-kali akan bertambahdi sisi Allah (tidak mendatangkan kebaikan).Dan sebaliknyasesuatupemberiansedekah(atauzakat)yangkamuberikandengantujuan mengharapkankeredaanAllah semata-mata,maka merekayangmelakukannyaitulah orangyangberolehpahala berganda-ganda.

(Surahal-Rum 30:39)

OIehyang demikian, makakeadaanekonomi tidak akanmenjadi baikdan stabil kecuali denganterlaksananyasistem kewajipan mengeluarkanzakatyang melarangmenyimpandan melonggokkanharta dan sistemeko-nom~iitu pula, boieh dinosakkanoleh perbuatanmelonggokkanharta yangdiperakui oleh amalannba yangjuga boleh mencetuskanpelbagaibentukkrisis dankesukaran.Dan apabilaperseimbangandi antarapuakdangolong-an (ataukasta)dalammasyarakatitu dapatdiatasidan diselesaikandenganpelaksanaanzakatyang diambil danipadaharta onangkayadan diserahkankepadaorang miskin, maka perseimbanganitu selalunyadirosakkanolehamalannba yangmenjadikanorangkayabertambahkayadan orangmiskinbertambahmelarat.Dankalaulahzakatdapatmenegakkansikapsalingjaminmenjamin kesejahteraandalam bidang kehidupan,maka amalannba pulamenjadipuncautamauntuk mempencepatkanproseskepapaandan keseng-saraandi kalanganorangmiskin.

Kaedahyangsamadengankaedahdi atasdapatdigunakandandilihatdalamskim insunans,iaitu kalaulahskim itu benjalandi antarawangdenganwang di sampingwujudnyalebihan,maka skim itu adalahsuatu skim yangharam.Tetapikalaulahskim itu dilakukandenganbenlandaskanpninsipmen-dermadanmembuatkebajikan,makaskim sepertimi sudahpastimembawakeberkatandanpentumbuhanyangbaik.Walaupundemikian,bolehdikatakansemuaskim insunansyang sedangbenjalansekanangsamaadainsunansper-dagangan,insurans bursayang disertai denganpembahagiankeuntunganmalahskim-skiminsunanssosialsendinipunseningtenjerumusdalamamalan-amalanyangdilarangoleh ajaranagama.

Perkara 252 - Ciri RhususKontrak Insurans

Kontrak yang Meletakkan Kewajipanpada KeduaPihak yang Terlibat dalam Kontrak Itu

Hal mi adalahkenanaia meletakkankewajipan kepadapihak yang diinsu-ranskanuntuk membayaryunaninsuranssecaraberansur,dan meletakkankewajipan ke atas pihak yang menginsuranskansupayamembayarfaedahatau ganjananinsunanskepadapihak yang diinsunanskanapabilabenlakusesuatubencana.

Kontrak yang Bentuknya Saling MembayarPampasan

Hal mi adalahkeranapihak yangdiinsunanskanitu dianggaptidak berhakmenenimasebarangganjananataupampasankecualiselarasdenganbayaran

381


yuranyang dibayanyangjuga menjadikewajipannya.Bayaranganjaranitutenbahagikepada:

(a) Ganjaranyangberbentukwangdanharta.Contohnya,menjual,me-nenimatempahandanpesanan,menenimaupahandanmenjalankanpenindustnian.Dalamkaedahin pertukaranbenlakudi antarawangdenganmanfaatdanfaedah.

(b) Ganjarandan pampasanyang bukan berbentukwang dan harta.Contohnya,penjanjianberkenaanperkahwinan,tentangkhulu’ (pe-mansuhanperkahwinandenganbayarantebusan)danjugaperjarijianberkenaandengansesuatucatatandan hutangpiutang.Dalam pen-janjian mi, skim pertukananbiasanyaberlaku di antarawang de-ngan sesuatuyang tidak benbentukmanfaatdan faedahdan tidakjugadenganwangkecualidalampenjanjianhutangsahaja.

Dalam setiapperjanjianyangtelah kita sebutkansebelumin didapatibahawahanammelakukanpentukaranwangdenganwangdengandisentakanoleh lebihansamaadasecanaserahandaripadatanganke tangandan diha-ramkanjuga benjual beli denganbayaranbertangguhkecuali dengancanaberhutangyangbetul ataupinjamanbakti.

Kontrak yang MestiDipatuhi

Dalam skim i, pihak yang diinsuranskanterpaksamenenimasyaratyangditetapkanolehpihakyangmenginsuranskankeranadiayanglebih berkuasa.

Kontrak yang Berterusan Mengihut Jangka Waktu

Kontrak mi biasanyaberlakupadaketikadanjangkawaktuyang agaklamadanpanjang.

Kontrak yang Mengandungi Unsur Penipuan

Kontraksepertii, iaitu setiappihakyangterlibat dengankontrakmi tidakbenupayamemberi jaminanketika kontrak itu dimeterai tentangjumlahwang atau faedahyang bakal diperolehi keranaurusannyatertakiuk dantenikat denganperkembangankeadaandan kemungkinanberlakunyaan-camanbahaya.

Perkara 253 - Penipuan danKesamaran

Salahsuaturukun kontrak insunansitu ialah wujudnyafakton bahayaataukemungkinan berlakunya penipuankenanabayaran pampasanitu tidakdiketahuibila akanbenlakudanbenapajumlahnya,danmungkinjugabahayaitu tidak akanbenlakudanpihak yangdiinsunanskanpula tidak mengetahui

382

SISTEM INSURANS

jumlah yangmesti dibayar,keranamungkin bayarannyasebahagiansahajadanmungkinpula semuasekalikeadaansepertimi mungkinmengakibatkanpenipuandankezaliman.

~ ~ k J Li J ~

I ~, ~L.~JI

~ ~$J~4~.dI~)~Ll ~ ~L.4 Ak))

Terjemahan:DaripadaAbi Hurairah r.a. katanya: “RasululLahs.a.w.telahmelarangdaripada menjualanak-anakbatu danjuga berjual beli secaraGharar (yangmengandungiunsurpenipuan)”.

(RiwayatMuslim,AbuDaud, Tirmizi danal-Nasaai).

Al-Gharar ialahmelakukanpenipuandanmemujuksupayamembeliha-ranganitu dengancarayangtidak betul.

Manakala para fuqaha pula mentafsirkanperkataanal-gharar itu Se-bagai“senbatidak tahu dan tidak jelas ataupunsaman-samar”,kerana per-kataangharar itu mempunyaipersamaanpengentiandenganperkataanjahilatauserbatidak tahu.

Parafuqaha pula telah sepakatbahawawujudnya faktor gharar yangsedikit sebanyaktelah menyebabkanrosaknyaakadjual beli keranatujuan-nya ialah bimbang akankehilanganbayaranpampasanyangboleh menim-bulkan pertelingkahandanpenbalahan.

Kontrak tentanginsunansitu ialah sejeniskontrak yangpenuhdengankemungkinan,manakaladan segiundang-undangpula ia ditaknifkansebagaisejeniskontrakyangmengandungiunsunpenipuandankesamarankeranaiadibuatberasaskankebimbangantentangberlakunyabencanaataupunbahayayangdiinsunanskanitu.

Kebanyakanparafuqahamengatakanbahawagharar itu mengandungibanyakkemungkinan,dan fakton kebetulanmemangmempunyaikesandanpengaruhbesaryangmenyebabkankeduapihakyangterlibat dalamkontrakitu terpaksapatuh kepadanya.Oleh yang demikian, gharar boleh menye-babkankontrak itu tidak sahkeranaurusannyadibuat berdasarkanfaktorkemungkinandan kesamananyang selalunyadiragui tentangsamaadaiaberlakuataupun tidak.

Suatu Bentuk Kontnah yang Banu Muncul

Suatubentukkontrakyangbelum dikenaldanolehyang demikian,kita tidakmenemuiwujudnyapandangandanpendapatpanaimam ataufuqahapadazamandahulu.Danolehyangdemikian,perlulahdilakukanijtihad tentangnya.

Perkara254 - Skim Insurans daripada Pandangan

Islam serta Hujah Pihak Penentang

Penbincangantentangkontrak insuransdanakibatyangtimbul danipadanya:

383


(a) Wujudnya kewajipan pihak yang menginsuranskankepadapihakyangdiinsuranskandanjuga(wujudnya)jaminanbayanangantirugiataupampasanyangbenbentukwangataupunkhidmatkepadapihakyang diinsuranskan,apabilaterlibat dengansesuatuancamanha-hayayang menimpanyasamaadaterhadapdin sendini,hartaben-danyaataupunkaum keluarga.

(b) Wujudnyakewajipanpihak yang diinsuranskankepadapihakyangmenginsuranskan,iaitu untuk membayaryuran yang berbentukwangdengancanatenatundan terhadjumlahnya sebagaiimbangankepadabayaranpampasanyangbakalditerimanya.

Perkara255 - Penilaian dan PertimbangandaripadaSudut Ilmu Fiqh

Tokoh ilmu fiqh pertamayang membincangkanmasalahskim insunansmiialah Muhammadbin ‘Abidin. Beliau telah membuathuraiandankomentaryang bertajuk Radd al-Mukhtar ‘ala al-Durri Mukhtar Syarhu Tanwir al-Absaar.

(~L.~I Lz~.d~, .~JI J~,, ~1 I

Padazamanmodenmi, kita dapatibeberapaorangpenulisbegitu aktifmengemukakanpandanganmerekaberkenaanmasalahmi. Pandangan-pan-danganyangdikemukakanitu terbahagikepadatiga bentuk:

(a) Pandanganyangbenpendapatbahawaskim insunansitu adalahsuatuskimyangdilarang(haram)samasekali.Pandangansepertimi menu-pakanpandanganmajoniti parapenulisyangberkenaan.

(b) Pandanganyang berpendapatbahawaskim mi adalahsuatu skimyang dibenarkan (jawaz). Di antara tokoh yang benpandanganse-perti mi ialah ProfesorMustafa al-Zanqa,Dr. Muhammadal-Bahi,danal-manhumSyeikhal-Khafif.

(c) Pendapatyangmenyatakanadaskim insuransyangdibenankandanadapulayangtidak dibenarkan(haram).

Di sampingitu pula,bebenapapersidangandan muktamantelah diada-kan untuk membincangkanmasalahmi, iaitu:

(a) Minggu Fiqh Islam yangkedua- iaitu minggu Ibn Taimiyyah yangberlangsungdi Damsyikpadatahun1961.

(b) Muktaman Kedua KonvensyenPenyelidikanIslam di Universiti al-Azhar,padabulan Mei tahun 1965.

384

SISTEM INSURANS

(c) MuktamarAntanabangsakali pentamaberkenaanEkonomiIslam diMakkahpadabulan Februaritahun 1967.

Perkara 256 - Keputusan-keputusan MuktamarKonvensyenPenyelidikan Islam

pada Tahun 1965

Elokjuga sekiranyakita kemukakanningkasankeputusanyangtelah dicapaioleh muktamarkonvensyenpenyelidikan Islam di Univensiti al-Azhar al-Syanif padabulan Mei tahun 1965. mi keranakeputusanitu merupakanringkasankepadapendirian yangberdasarkanilmiah yangtelah dikaji Se-hinggasekarangmi.

Muktamar mi telah membuatkeputusantentangmasalahinsuransse-perti benikut:

(a) Skiminsuransyangdijalankanolehpertubuhandanpersatuan-persa-tuanyangbenbentukkoperatifyang disertaioleh semuaorangyangdiinsuranskandengantujuan untuk menunaikanbeberapabentukpertolonganyang diperlukan oleh pana anggotanyadalam bentukpelbagaijenis bantuandan perkhidmatanadalah suatu skim yangdibenarkanolehhukumsyara’dantermasuksalahsuatukerjatolong-menolongdalammembuatkebajikan.

(b) Skim jaminan bayaran sara hidup yang dilaksanakandan dise-lenggarakanoleh pihak pemenintah(kenajaan)dan apajuga skimyang serupadengannyayang mengandungisistem jaminan ke-sejahtenaansosialyangdiamalkandi beberapabuahnegana,danjugabeberapaskim insuransyangdilaksanakandi beberapabuahnegarayanglain, semuanyaitu termasukdalampekenjaan-pekerjaanyangdibenarkan(faiz).

(c) Adapun,pelbagaibentukdanjenis skim insuransyangdikendalikanoleh bebenapabuahsyanikat (perniagaan),iaitu samaadainsuransyang khusus tentang tanggunganpihak yang diinsunanskanten-hadaporanglain danipadadininya sendiri, danjuga insunanskhususyangbenkaitandenganbeberapajeniskemalanganyangtidak bolehdipentanggungjawabkan,dan juga insunansnyawadanyangserupadengannya,makapihakmuktamartelah membuatkeputusanuntukmenjalankankajian danpenyelidikanyang lebih lanjut tentangnyamelalui sebuahLujnah (Jawatankuasa)yang merangkumi semuakalanganulamasyaniatdanjuga parapakarekonomi dan sosiologi,dengansyanatbahawapandangantentangmasalahtersebuthen-daklah tenlebih dahulu diambil kina berdasarkanpandangan-pan-danganyangdikemukakanoleh panaulamakaum Muslimin di se-luruh negaraIslam setakatyangmampudijalankan.

385


Di sampingitu, elok juga sekinanyakita kemukakanbeberapabantahandanbangkangantenhadapskim insuransmi danipadaahli-ahli fikir secaratertibsupayapendinianmerekaitu dapatdifahamidenganjelas, walaupunsecananingkas.

Bangkangan-bangkanganterhadapskim insuransitu terbahagikepadatiga bahagian,iaitu;

(a) Bangkangan-bangkanganterhadapyang bercoraksampingandantidak merosakkanperjanjiankalaukita menjauhkannya.

(b) Bangkangan-bangkanganyangbolehdimasukkanke dalamlingkung-an masalahyangdipentikaikan.

(c) Bangkanganyangtidakboleh dilangkaui.

Perkara257 - Bangkangan-bangkanganyang Bercorak Sampingan

Bangkangan-bangkanganterhadapskiminsuransmi yangbercoraksamping-an merupakanbangkangan-bangkanganyang tidak boleh dilibatkan dalamperjanjiantanpamengubahbentukasalnya.Salahsatudi antarabangkanganyangbercoraksampinganitu ialah:

Mengambil Hanta 0rang Lain dengan Carayang Salah, Termasuklah Riba

Sesetengahfuqahaberpendapatbahawaperjanjianinsuransitu bukanlahsejenisperniagaanyangkemungkinanbenlakupadapihak yangdiinsurans-kanyanghanyasempatmembayaryuransekaliatauduakali sahaja,kemu-diandiadapatmenenimasejumlahwangyangbanyakapabilaberlakubencanaataupunbahayayangdiinsuranskanitu ke atasdininya.Olehyangdemikian,parafuqahaberkenaanberpendapatbahawakeadaansepertimi bertepatandenganlananganAllah S.W.T. dalamSurahal-Nisa’:

~~

\ ZJ: L L._.J1 ~

Terjemahan:Wahaiorangyangberiman,janganlahkamumakan(gunakan)harta-harta kamusesamakamudengancarayangsalah (tipu, judi danSe-bagainya), kecualidenganjalan perniagaanyang dilakukan dengancarasukasamasukadi antara kamu,danjanganlah kamuberbunuh-bunuhansesamasendiri.SesungguhnyaAllah sentiasamengasihanikamu.

(Surahal-Nisä’4:29)

386

SISTEM INSIJRANS

Parafuqahayangberkenaanjuga benpendapatbahawapenjanjian insu-ransitu mengandungiunsunamalannbayangseningterdapatbahawasyani-kat insuransmembayanbeberapafaedahyangberbentuknba kepadaparapelanggandalambeberapaskim insuranstertentudi sampingyuranyangte-lah dibayarolehparapelangganyangbenkenaansebelumitu.

Dan dapatlahdipenhatikanbahawakonsepmakanhartaoranglain de-ngan canayang salahitu pasti berlaku dengantertubuhnyasyarikatyangmenjalankanperniagaaninsuransiaitu syanikatsendinianberhadyangmen-jalankanperniagaanitu, keranaia akanmelahirkanakibat sepentibenikut:

(a) Bahawapihakyangdiinsuranskantidakakanberhasilmendapatpu-langan yuran yang telah dibayarjika tidak benlakubencanaataubahaya(yangdiinsuranskanitu).

(b) Hilang sebahagianwang yang telah dibayar itu jika pihak yangdiinsuranskaningin membatalkanperjanjianberkenaan.

(c) Pengunanganjumlah wangyang dibayarbalik jika pihak yang di-insuranskaningin membatalkanperjanjian sesudahberjalan bagisuatutempohyangtertentu.

(d) Kadang-kadangpihak syanikatakanmenuntutbayaranyurantam-bahanketika berlakunyabencanayangberlebihan.

(e) Wangyunanitu akanterlibatdenganpenyalahgunaan,iaitu dengancara pulangankeuntunganperniagaanitu kepadaparapemegangsahamnya,bukankepadaparapembayarpremium.

(f) Bayarannba atau bungayang dikenakanapabilatenlambatmem-bayanyuran.

(g) Wangyangdibayarkepadaskim insuransitu akandigunakanuntukpelaburanyang benasaskannba dan kiraanyuran akandilakukandenganmenggunakanjadualpembayaranyangmengandungifaedahyangkompleks.

Skim insuransjuga bertentangandengankaedahdan prinsip undang-undanghartapusakadanwasiatyangmenupakansebahagiandaripadahukum-hukum Allah. Dan kemungkinanjuga akanberlaku perbuatanyai~diha-ramkan sepertimembunuhdin, membenijaminan keselamatankepadase-orangpenari, hasil perbuatanorangyang mabuk dan untuk kepentingantemanwanita.

Perkara258 - KelemahandanKeburukanyang Menimbulkan Pertelingkahan

Kelemahandankeburukanyangtendapatdalamskim insuransitu dapatkitaningkaskankepadaduabentuk:

387


(a) Bentuk gharar (kesamarandan kekelinuan) sertajahalah (tidakdapatdiketahuidenganpasti).

(b) Wujudnyaunsunpenjudiandangadaian.

Perkara259 - Kontrak InsuransMengandungiUnsurKesamaran dan Ketidakpastian

Masalahmi telahpunkita bmncangkansebelummi denganmemberikanhurai-an yangagakpanjangyangtelah kita bawakanhadis niwayatAhu HunairahyangbermaksudbahawaRasululLahs.a.w.telah melarangdaripadamenjualanak-anakbatu(yangmasihdalamsungaiataupundibukit, iaitu yangbelumdiketahui benapabanyak jumlahnya) dan juga benjual beli secanagharar(samar-samardantidak jelasjenisbarangnya).

Kita juga telah menyebutkanbahawajual beli secanagharar itu bolehmengakibatkanpenipuandanperasaantamakuntuk menerimahantaonangdengancanayangsalah.

Panafuqaha juga telah menyamakanperkataangharar’itu denganpenkataanjahalah atau serba tidak tahu. Alasannya,bahawakedua-duaperkataanitu mempunyaipensamaandanipadasegi maksuddanbentuknya.

Manakala sesetengahkalanganfuqaha pula, selalu menyebutkanha-hawakeduapihakyangterlibat dalamjual beli itu tidak mengetahuiberapabanyakbarangyangditenimanya.Oleh yangdemikian, dengansendininyaiamengandungiunsurgharar danjahalah sedangkanRasululLahs.a.w. telahmelarangkenasdaripadabenjualbeli secaraghararkenanabolehmengakibat-kan tenbataldan tidak sahnyasemuabayaranpampasanyangmengandungigharar dankesamaran.

Sememangnyatidak boleh dipertikaikan lagi bahawaperjanjian itumempunyai unsungharar (kesamanandan ketidakpastian).Oleh yang de-mikian, penjanjiantensebutdilarangkenanawujudnyakejahilandankeadaanserbatidak tahu di suatupihak yangterlibat denganpenjanjianitu. Penkarami merupakansuatuhal yangmencegahdanmenyekatkesahihannya.Begitujuga sekinanyakeduabelahpihak yangterlibatitu sama-samatidak tahudansaman-samantentangnya.

Perkara260 - Kontrak InsuransMengandungiUnsurPerjudian dan Pergadaian

Kebanyakanpanafuqahamemandangkontnak insunansitu sebagaisejeniskontrak yangmempunyaiunsurpenjudiandanpengadaian.Oleh sebabIslammengharamkanpenjudiandan pergadaian,makakontrak itu juga dipandanghanam. Denganpengentiandemikian, aI-SyeikhMuhammad Bakhit, bekasMufti NeganaMesin telahmenyatakansepertiberikut: “Ta (kontnakinsunans)adalahsuatu kontnakyang buruk dan segi pandangansyana’,keranaia di-lakukan dengancanabengantungkepadabahayadanbencanayangkadang-

388

SISTEM INSURANS

kadangherlakudan kadang-kadangtidak berlaku. Oleh yang demikian, iamempunyaipengertianpenjudian7...“.

Seonangtokoh ulamaterkemuka,iaitu al-Marhumal-SyeikhAhmadBekIbrahim telah menegaskansepertiberikut: “Mungkin adaseseorangyangdi-insuranskanitu meninggaldunia hanyasempatmenjelaskansekalibayaranyuran sahajamengikut kontnakinsunans.OIehyang demikian, makapihaksyanikatinsunansterpaksamembayanjumlah wangyangtelah dipersetujuidalamkontrakitu dengansecukupnyakepadapihakahli wanisnyaataukepadaorangyangdinamakanuntuk menerimabayaranberkenaan,tanpasebarangimbangandanipadabayananyuranyangdibayardanmasihtetap sedikitjikadibandingdenganjumlah pampasanyang ditenima.OIehyang demikian,sa-malah sepertisejenispenjudianataupunpekenjaanyangberbahayadanmem-bawanisiko berat. Sekinanyakeadaansepentiitu masihbelum boleh dipan-dang sebagaisejenisperjudian, maka bagaimanakahlagi bentuk penjudianitu? Rita katakan demikman kenanaamalanberjudi memangwujud dalamkontrak insunans.Dan sudutyang lain pula, sekiranyaonangyang diinsu-ranskanitu masihhidup sesudahmembayansemuayunan(ataupremium)in-suransitu, makadiaberhakmenenimabalik wanginsuransitu.Sekiranyadiameninggaldunia sebelumsempatmembayannyadenganpenuh,maka wangpampasanitu akandapatditenima oleh ahli wanisnya.Maka penbuatanse-perti mi adalahsejenispenjudian.Dia sendiri danjuga pihak syanikattidakmengetahuitentang apa yang akan berlaku pada masahadapankenanamungkin bahayaatau bencanaitu memangbenlaku. Oleh yang demikian,syanikat mesti membayanpampasaninsunansyang biasanyatidak selarasdenganyunanyangtelahdibayandanmungkinjugabencanaitu tidak benlaku,makaia (syanikat)tidakpenlumembayanapa-apabayanansedangkania telahmenenimabayaranyurannyatanpasebanangbalasandanganjaran(imbang-an). Dalam keadaansepertiinilah berlakunyaamalanpenggadaian,kenanakewajipan pihak syanikatuntuk membayarganti rugi atau pampasanituberkaitandanbergantungkepadasesuatubencanayangmungkinbenlakudanjuga mungkmntidak benlaku.Jika bencanaitu berlaku,maka ia mesti mem-bayanbalik wangyuran itu ataupunmembayanpampasandan kalau tidakberlaku,makaia tidak wajib membayarsesuatuapapun”.8

Sesetengahkalanganpenulismenyebutkanbahawapengadaiandanper-judian itu berlakudalamsesuatupenjanjiandi antarakedua-duapihak yangmembuatpembayaranwangdanbengantungkepadasesuatusyanattententu.Justenuitu, tendapatsuatupihak yangmenjadi kaya dan suatu pihak yangmendapatkenugian. Keadaankedua-duapihak itu samalahdengankeadaanyangtendapatdalamamalanjudi dangadaian.9

Perbuatandanperjanjiansepertiitu boleh menyebabkanhilangnyawang

7 Dan risalah beliau tentang tafsiran beberapaayat al-Qur’an yang disiarkan oleh PersatuanTafsir al-Qur’an padatahuri 1932.

8 Suatuperbincanganyang dibuat oleh Fadilah al-Syeikh Ahmad Bek Ibrahim dalarnMajalahal-Syubbanal-Muslimin, keluaranNovember1941.

9 Hasil kajian ProfesorYusufKamal Muhammad,(Petikanbebas)

389


danhantabendadalam usahamengejankeuntunganyangmasihsamardanpencapaiannyabergantungkepadabenlakunyasesuatukejadianyangmasihtergantungdan berkaitandengankebetulandan bencanayang tidak dapatdipastikan, iaitu suatu perbuatanyang boleh mengakibatkansalah suatupihak menjadiorangyangberuntungdanpihak yangsatulagi menjadipapakedanaakibat menanggungbebanhutang. Nasib dan untung memainkanperananpenting dan boleh mencetuskanpermusuhandan salingmembencisertamenghalangperasaaningatkanAllah. (Rujukayat91 Surah‘al-Ma’idah’).

Perkara261 - Beberapa Bangkangan yang TidakBoleh Dilangkaui dan Diketepikan

Ribadalambenjualbeli itu bukannbayangberkaitandenganhutang,yangjuga dinamakansebagainiba al-nasi’ah, iaitu nba dalam bayananhutangbertangguh.

Sebenannyanba al-buyu’ ataunba dalam benjual beli itu ialah nbatafaduldanal-nasaaiaitu adanyalebihandi antanahanga,iaitujenis jual belisecaratunai dalam keadaanada pensamaandi antanakedua bendayangdipertukankan(yangdibeni danyangditenima),bendasankannasagamayangmengatakan:“Sesiapasahajayangmenambah(membayarlebih) atau mintaditambah(dibayar lebih), makasesungguhnyadia telah menjalankannba”.Oleh yang demikian, makanbaberjualbeli itu ialah suatupenjanjiantukanmenukaryangbenlakutambahandan lebihanke atasjenis yang samadanhargayangberpatutan.Sedangkanperkarayangdisyanatkandalamberjualbell dan interaksisepentimi ialah wujudnyapersamaankadardannilai yangsalingmenenimaatausalingmenyerahdalamsatumajlis yangsama.

~ ~tJI I J,~JLi J L3 - L~JI ~

~ ~ ~ ~JU ~JI, ~ ~JI, t~, ~JL~ JI

~ ~.iL~I ~a ~jI~I

I~~L� I~~

~ ~ AI~)

Tenjemahan:Daripada ‘Ubadah bin al-Samit, katanya: “RasululLah s.a.w.telah bersabda:“Emas denganemas,perak denganperak, b~jigandumdenganbiji gandum,banli denganbarli, kurmadengankurma, dangaramdengangaram denganharga dan nilai yang samadan serupadaripadatanganke tangan; tetapijika bararzgjualanitu berbezadan segijenis danbendanya,makajuallah ikut sesukakamujika ia dilakukan dengancaradaripada tanganke tangan.

(Riwayat Ahmaddan Muslim).

~ ~WI I ~ J~ : JL~i~, ~J I

~JL~~ ~JL ~ ~JL~~JI, ~iJL~ ~ a~J~~atJI

390

SISTEM INSURANS

I i .ui . I I , I . ~ I ~ )1~t4~.LU ~UI~

Ls~

~ ~LJI ~I~)Terjemahan: Danipada Abi Sa’id al-Khudri, katanya: “RasululLah s.a.w.telah bersabda: “Emas dengan emas,perak denganperak, biji gandumdenganbiji gandum,barli dengan barli, kurmadengankurmadangaramdengangaram samadan serupa(jenis dannilainya). Maka sesiapayangmenambahatau mintaditambah,makasesungguhnyadia telah menjalan-han perbuatannba, samasahaja samaada yang menerimadenganyangmemberinya...

(Riwayat al-Bukhari dan Muslim).

Ibn Rusyd berpendapat:“Adapun dinar dan dirham, maka laranganmengambilnyalebih nyatadan jelasjika digunakanuntuk benjualbeli yangdilakukan bukan dengantujuan untuk mendapatkankeuntungandaripadasegi perniagaankenanatujuan sebenanbenjual beli itu ialah untuk membuatpenilaiantentangbanang-banangyangmempunyaimanfaatyangdiperlukan.Malik telahmenawikandanipadaSa’id bin al-Musayabbahawaadalahdiambilkira dalam menentukannba barang-barangitu danipadasegi sukatandannasaatau kecapannya.Pengentianitu sangatbaik sekali kenananasadankecapannyaitu adalahsuatu penkarayang sangatpenting dalam makananasasiumatmanusia,kenananasadankecapanitu samadenganusahamenjagamutudankeaslianyangdapatmembezakansamaadaia makananasasyangsebenarataupunbukan. Sesetengahkalangan tabi’m merawikanbahawaterdapatamalannba dalamsemuajenis barangyangwajib dikeluarkanza-katnya, manakalasebahagiantabi’irz pula memandangbahawamengambilmanfaatatasbarang-barangitu sendinijugadipandangsebagaisejenisamalannba,iaitu alinanmazhabIbn al-Majsyun”.

1°Suatu hal yang dikesalkanbahawakecacatanyang utama mi telah

diketepikanbegitu sahajaoleh sesetengahkalangandantidaktenlintasdalamfikinan mereka,walaupunsangatpentingdanmenupakansuatumasalahyangpenludijadikan tajuk penbincangan,penilaiandankajian.

Dr. AhmadFahmiAbuSunnahbenpendapatbahawaperjanjianinsuransitu adalahsejenispenjanjiantimbal balik wangdenganwang. Olehyangde-mikian, bayarandalampenjanjianitu dipandangsebagaiwangtunai kenanawang menupakanhartayang biasanyaditaknifkan di kalanganonangyangmembuatpenjanjianinsunans.Sedangkanboleh berlakukejadian menang-guhkandanmelebihkanjumlahbayanandenganadanyapersamaanjenis dansebabyangbenconaknilai harga.Manakalamatawangkertasdansunat-suratbenhargayanglain jugamerupakanalat-alatdanbahan-bahanpertukanan,keranadalampasaranwang mata,wang kentas danharga itu merupakannilai-nilai yang ditaknifkan. Oleh itu, sekinanyatidak terbukti adaunsuramalannba,maka pasti tidak akan wujud nilai nba dalam harga-hargabanangpadazamanmodenmi.

10 Bidayahal-Mujtahid wa Nihayahal-Maqsud,Jilid 2, him. 110.

391


OIehyangdemikian,makadalammelakukanpertukarandi antarasesuatubendadengansesuatubendayang lain yangbenlakudalam sebuahnegarawajiblah wujudnya pensamaannilai dan saling serahmenyerahdan terimamenenimatentangjenisbarangitu, dansekiranyatenlambatdiserahkansalahsatu bahanpentukaranitu ataupunterdapatlebihan salahsatunya,makapenjanjianitu menjadihanamkenanawujudnyaamalannbadalampentukanantersebut.Tambahanpulaskim insunansitu bukanlahtermasuksuatubentukmudarabah yangbencorakpelabunan,keranaia sebenarnyaadalahsejenispertukaranwang yang adapadaketika itu, iaitulah yunan atau premiumdenganwang yang bertangguh,iaitu bayananyang akan dilakukan padaketikabenlakunyakemalangan.”

Rita percayabahawasemuajawapanyangdibenikanke ataskeburukandan kecacatanmi menupakanjawapan-jawapanyang paling lemah keranatiadaasasyangkukuh.

Di bawahmikita akankemukakantiga bentukjawapansupayapembacadapatmengetahuibahawajawapan-jawapanitu tidak memuaskantentangmasalahinsuranspendagangan.

Perkara 262 - Pandangan Syeikh ‘Au al-KhafifBerkenaan Skim Insurans

pada Masa Ini

Al-Manhum aI-Syeikh ‘Aim al-Khafif (aI-KhufaiO berpendapatbahawa:“Ribaal-nasi’ah ataunbabentangguhtidakbenlakukecualiapabiladibayansejum-lahwangkenanaterdapatkelewatanmembayarhutangdanipadatanikh yangtelah dijanjikan. Oleh sebabitu, maka dalam skim insurans tidak wujudkedua-duabentuknba yangdihanamkanitu dan juga tiada sebarangpersa-maandengannya.Hal mi adalahkenanainsunansitu bukanlahsejenisskimsalingmembenigantian dalamenamperkara(yang disebutkandalamhadisNabi s.a.w. itu) dan juga baranganyang dikaitkan denganenamjenis itumengikut pelbagaipandanganmazhabyang menafikan wujudnya nba al-nasi’ah itu. Di sampingitu pula,kalaulahskim insunansitu diiakukanmelaluisuatupenkumpulankopenatifataujaminankesejahtenaansosial,maka samasekali ia tenlepasdanipadapengertianmu’awadah atau saling mengganti.Oieh sebabitu, maka tidak tendapatunsur gharar dan juga nba, tetapikalaulahskim itu dijalankanmelalui saiahsebuahsyanikatinsurans,makademikianjugahainya(yakni tenlepasdanipadaunsunghanardannba)keranakeadaansalingganti menggantiataumu’awadahitu berlakudi antanayuran-yuranyangdibayardenganjaminan yangwajib ditunaikan oleh pihak yangmenginsuranskanyangmungkmnjuga mengandungiunsurghanardalam ben-tuknisikoyangakantimbul dengansebabberlakunyakemalangandanmungkinjugatidak mengandungiapajuajenisgharan sekinanyakemalanganitu tidak

11 Dr. Ahmad FahmiAbu Sunnah,Insurans dalam MenghadapiAncaman MalapetakadanKeperluan,hIm. 9.

392

SISTEM INSURANS

benlaku.Oleh sebabitu, dalamskiminsunansjenismi tiada sebanangbentuknbaal-nasi’ah danjuga nbaal-fadli dantidakjugaal-sart, keranaal-sart itutidak wujudkecualidalampertukanandanpenggantiandi antanasalahsuatubentukwangdenganbendayanglain”)2

Masalah mi memangjelasdantidak perlukepadajawapanyangterpen-mci keranamasalahnbadalambenjualbeli itu memangbolehdidapatidalamsunahnabidanjuga ~jma’ panafuqaha,dannbapula tidak hanyaterdapatdalamhutangpiutang sahaja,dan tidak diberikankemaafankepadasese-buahbadanataukenajaanuntukmelakukanmuamalatsecaranba,walaupunapamatlamatdanalasannya,danmemangtidak akanbenlakusaling ber-tukarandi antanayunan-yurandenganpampasandanganti rugi. Oleh yangdemikian,makapertukaranitu adalahdiantarawangdenganwang,dantiadapihakyangmempertikaikanhal mi.

PnofesonMustafaal-Zanqabenpendapat:“Adapun syubhah(kesamaran)berkenaanadanyaamalannbadan sudutbahawapihakyangdiinsunanskanmembayarjumlahyuranyangsedikitsebaliknyaberhakmenerimapampasanyangbesarapabilabenlakubencanaataukemalanganyangdiinsuranskanitusebagaiganti rugi atasbencanaataukemalanganyangmenimpanya,mákaiaadalahsuatubentuksyubhahyangmengelirukandani segi lahirnya sahajasedangkanhakikatnyaia adalahsyubhahyangsangatlemahdan tidak her-fungsi langsung.mi menunjukkanbahawainsuransyang berasaskanper-janjian itu padadasarnyaditegakkanataskonsepsaling tolong-menolongdalammenghadapikesukanandanbencana-bencanayangtimbul akibatber-lakunyakemalangansecaramengejut.Dan kalaulahbenarbahawakeadaansepertimiboleh dipandangsebagaisejenisamalannbaataupunadasyubhahdankesamarannba,makawajiblah pula padaketikayangsamadikatakanbahawainsunansbursapunharamjugawalaupunia tidak bermotifkankeun-tungan,kenanadalamskim itu juga pihak yang diinsunanskandikenakanmembayanyunanyangkecil jumlahnyadanbenhakmenerimapampasanyangsangatbesarsekaliapabilabenlakusesuatukemalanganyangdiinsuranskan.Sedangkankebanyakanfuqaha yang sempat sayakenal dalam beberapamuktamardan seminaryang telah dilangsungkanbebenapakali, ataupunyang sempatsayabacatulisan meneka,menentanghukum menghalalkanskiminsunansyangbermotifkankeuntungan(insuranspenniagaan)sentiasamelahinkansokonganmerekaterhadapkaedahdan canapelaksanaanSkimInsuransBursasecaraijma’ dansebulatsuanabahawaskim itu bersihdan-padaunsuramalannba ataupunsyubhahnba atau lain-lain unsur yangmenyebabkannyaterlarang.Menekaselalumenyatakanbahawaskim itulahsebagaisuatuskim yangdilihat melakukankonsepkerjasamayang digalak-kanolehIslam.Dan kalaulahbenarwujudsyubhahnbadalamskimitu, makawajiblah dipandangharamjugaskim perjanjianbayaranbantuandan sarahidup untuk pegawai-pegawaikerajaan,keranapegawaikerajaanselalunyamemotongsejumlahkecil daripadagaji bulananmereka sebagaicaruman

12 Ibid.

393


untukdirinya sendinisesudahberpencendanahli warisnyaataukeluangater-dekatdapatmenenimasarahidupbulanansesudahdia meninggaldunia,iaitusuatujumlah bayananyangpadakeselunuhannyalebih kecil ataulebih besarjumlahnya daripadajumlah potongangaji bulanan sepanjangia memegangjawatan sedangkantabungskim pencenitu dikelolakanoleh sebuahorgani-sasikewanganyangbebasdanipadapengawasanpenbendaharaannegana~

Sikap mengambil dali! tentang halalnya Skim InsunansBunsa yangdirancangkanoleh pakar ekonomi bersandankanpandanganpanafuqahabahawaskim itu adalah suatu skim yang berasaskanskim kopenatif dankebajikansemata-mataadalah suatu hal yang tidak sepatutnyadilakukankeranaSkim InsunansBunsa itu sendinisepertiyangtelah kita kemukakandahulubukanlagi berbentukkoperatif dankebaikansemata-matakeranaiaIebih minip kepadaskim insuranspenniagaan.Oleh yang demikian, tidakboleh dijadikan suatu hujah untuk mengatasisyaniatAllah. Demikian jugahalnya dengansikap dan pandangansesetengahkalangan fuqaha yangmemandanghalal skim insunanssosialdengankonsepyang tidak tenjaminkeutuhannyadenganalasanbahawapihakneganaataukerajaanyangmeng-urus dan menyelenggarakannya,sedangkania hampir serupadenganskiminsunans pendagangandan segi wujudnya al-nasi’ah atau bayanan secarabertangguhdalambentuk wangdenganwang,tidaklahboleh dijadikan suatuhujah lain pula untuk mengatasisyaniat Allah. Dasan dan pninsip yangsebenannyatidak laiti bahawakita semuamestilahkembalikepadaasal,iaituuntukmemperbetulkankeadaanyangbenlakudengancanamenjadikansya-nat Allah sebagaisumberhukumsupayapampasanyangdibayardanditenimaitu betul-betul menjadi suatu bentuk denmadan amal kebajikan mengikutkeperluansebenan.

Perkara263 - PandanganDr. Muhammad al-Bahi

Dr. Muhammad al-Bahi cuba untuk menghalalkanal-nasi’ah itu denganmengemukakanpandangannyasepertibenikut: “Para fuqahazamandahulutelah mengambilsikap mengecualikanhukumannba dalampenkararemehtemehyang telah dibenankanoleh RasululLahs.a.w. sendinidengantujuanmengelakkandanipadaberlakunyabencanayanglebih besan,dan tendapatkata sepakatyang lahin danipadapenasaannedayang tidak disertai olehsebanangsyubhahdanipadakeduapihak yangterlibat dalampenjanjianitu,iaitu keadaanreda (ataupuas hati) itu akan membawamaslahatkepadakedua-duabelahpihak. Kemudianpanaulamaberkenaancubamenghindan-kan din danipadamengamalkanpninsip qiyas kenanabimbang akantimbulsyubhahnbapadasuatuhan nanti, makaia diamalkandenganmelua~sepertiyang telah dilakukan oleh onangYahudi terhadaporangArab padazamanIslam dulu. Sikap sepentimi adalah suatu amalanwarak yangpatut dibenipenghargaandandapatmemeliharaumatIslamdanipadaterjenumuskedalam

13 Ibid.

394

SISTEM INSURANS

kancahyangmembawaakibatbunuk,yangjugadapatmenghindarbenlakunyakeadaanyangumatmanusiamenjadihambawangdanhartabendadi sebalikkonsepbahawahartadanwangitu mestimelayaniusahadankenjagigih umatmanusiadalamhidup mi. Namun demikian, apabila wujud unsurkerelaanatau“reda” yangbenan-benantencetusdanipadajiwadalambermuamalatdandapatpula dipastikan wujud maslahatkeduabelah pihak dalam muamalatyangbenkenaanpada waktuyangmemangmemerlukanwujudnyamaslahatitu dan ia dapatditerima dengansenanghati, di sampingitu pula peranankepentingankedua belah pihak menjadi suatu penkanayang tidak hanyamenjadiperhatian keduapihak yangtenlibat sahaja,malah menjadi suatuperkarayangdiperlukanoleh seluruhanggotamasyarakatsupayaperkaraitutidak dipandangsebagaisuatu hal yang dibeni kemudahanuntuk bermua-malat dalam perkarayangbercoraknba mengikutcontoh perkaradan per-buatanyangdibeni pengecualian.RasululLahs.a.w.telahmembenikebenaranmenjualbuahtamarsecaratidak tunaiuntukkepentingankanak-kanakiaitukanak-kanakdibenarkanmakanbuah kurmayangmasihbelum masak(ru-tab) dalam musim rutab denganbayaranbuah kunmakening sesudahtibamusimnyakelak”.

Dengan berpandukanalasandi atas, patut dibeni kebenarankepadaseorangketuakeluargauntuk menyentaiskim insuransuntuk faedahanak-anaknyasendiri ketika menghadapimala petakayang berbentukkematiandalam masyarakatkita padazamanmi yangpenuhdenganpelbagaimasalahyangnumit.

Danipadapenjelasanmijuga,dapatdisimpulkanbahawasesuatuperkarayangmerupakansuatukelonggaranpadazamanlampausudahmenjadisuatujalan yangluas danselamatberpandukanperbezaanyangbenlakudi antaracarahidup kampungdengancarahidup bandardan carahidup yang serbamudahdansedenhanapadazamandahuludengankeadaanhidupyangsenbamodendanpenuhkomplekspadazamansekanang,danjugaberdasankanpel-bagai bentukkepenluandantuntutan dancabaran-cabanandi antarakedua-duazamantensebut.14

Sememangnyatidak diragukanbahawaDr. Muhammadal-Bahi cukupmakiumbahawaIslam telahmewujudkankonsepkesejahteraanmasyarakatmelalui skimzakatnyadanbahawaskim insuransitu tidak mampumenjadisuatugantiankepadaskim zakatsehinggaia boleh dipandangsebagaisuatuperkarayang sangatdiperlukansebagaikeperluanasas.Tambahanpulakitabukandanipadakalanganparapenyokongkonsepbahawanasagamaitu perludiketepikandenganalasanperkembanganzamankeranakita masihbenkeyakin-an bahawamaslahatdankepentinganumatmanusiadanmasyarakatadalahtenletakdi bawahpanduanyangdibawaoleh nasagama.Ritajuga tidakbolehmemandangpengecualianyang telah dibenikanoleh RasululLahs.a.w. itusebagai suatudasandan suatupninsip dasanitu sebagaisuatupengecualiandankita jadikan panduanungkapanyang dipetik danipada15 yangmenyata-

14 Dr. Muhammad al-Bahi, SkimInsurans dalam PanduanHukumIslamdanl3erbagaiKeper-luan MasyarakatModen.

15 RujukKitabNail al-’Autar,Jilid 5, him. 272.

395


kan:“Kalaulah faktor wujudnyasesuatumasyaqahataukesukaranitu bolehdijadikanalasanuntukmelakukansesuatuperbuatanharamdenganmengete-pikandalil syara’nescayaalasansepertimi akansentiasadijadikan alasandansebabbagi orangyangtidak ingin menunaikankewajipannya...“.

Demikianlahkesimpulanningkasdanipadasebahagianperbincanganyangbenlakutentangmasalahkontrakinsurans.

Sekanangtimbul suatumasalahpentingyangbenbangkitdanipadaper-bincangantentangmasalahkontrak insuransitu, iaitu: “Adakah asasdandasar utama dalam semuapenjanjian itu ialah ibahah atau boleh “hanus”ataupunkita penlu mengqiyaskansemuapenjanjianyangbanuwujud padazamanmi denganasasperjanjianyangtelahdiselidiki dandipenakuiolehparafuqahapadazamanlampau?”

Memang adapihak yang berpendapatbahawakontnak tentang insu-nansitu adalah suatukontrak yang barumuncul danyang belum disentuholeh sesuatunasagamasecarakhususdanjuga belum menangkumisesuatunasagama.

Memang benanlahbahawaasaldan dasar sesuatuitu adalah ibahahberdasarkanfirman Allah:

~ ~ s~~c- ~ —------ —.---

r ~i.JI ~

Terjemahan:Dialah (Allah)yangmenjadikanuntukkarnusegalayangadadi burni, kernudiandia menujudengankehendak-Nyakeanah (bahan-ba-han) langit, lantasdijadikan-Nya tujuh langit dengansempunna;danDiaMahaMengetahuiakantiap sesuatu.

(Surahal-Baqanah2:29)

Padabahagianpertamaataupermulaanayatdi atas,memberipengerti-an sebagaisuatunasbahawaoperasiinsuransitu boleh (halal) dilakukan,tetapi sebutanseperti mi tidaklah mutlak keranaboleh atau ibahah itubendasarkansuatu syaratbahawapenjanjianitu tidak bertembungdengansesuatuamalanyang diharamkan.Perkanasepertimi telah pun kita bin-cangkansebelumnya.

Orangyangmensyaratkansupayadilakukanqiyaskepadasesuatuper-janjian yangtendahulu,makaha! itu adalahsuatuperkarayangmempunyaimaksud untuk menyempitkan,iaitu suatu hal yang bertentangandenganmatlamatsyaniat,kenanakontnak-kontrakitu memangsudahwujud dan di-amalkanpadazamansebelumIslam lagi dengandibeni perakuanoleh parafuqaha sesudahia disusun menjadi suatu perkanayang halal dan bersihdaripadaunsuryanghanamdanIslamjugatelahmembukapelbagaipintu dankesempatanyanglain, maka dimetenailahbeberapajenis penjanjianberpan-dukanajaranIslam dengantujuan mencegahdanipadasegalabentukbahayadanmelaksanakankejayaanmasyanakat.

396

SISTEM INSURANS

Sebahagianfuqaha menambahkanbeberapahuraian dan pandanganmerekasebagaitambahankepadapandanganyanglalu, iaitu: 16

Perkara 264 - Kontrak Insurans MengandungiUnsur yang Buruk

Kontrak Insurans Mengandungi Unsur

Penipuan danPenganiayaan

Pihakyangdiinsunanskankebiasaannyamenenimabayananyangjauh lebihbesardanipadajumlah wangyangtelahdibayarnya.

Kontrak Insurans ialah SejenisKontrak yangTidak Seimbangdan Berat Sebelah

Pihakyang diinsuranskantenpaksamembayanwangyangsegeradengantu-juan mendapatbayaranwangyangbentangguh.

Kontrak Insurans Merupakan SuatuCabaran kepadaTahdirAllah

Perjanjianinsuransnyawabiasanyamenetapkanjangkamasayangtertentu,danjika benlakukernalangandanbencanayangdiinsunanskanitu dalamtern-pohyangbenkenaan,makapihak syanikatakanrnernbayarpampasankepadaonangyangdiinsuranskanataupunkepadaahli-ahli wanisnya.

Kontrak Insurans adalah SuatuPerkaraBaru yang Tidak Diperlukan

Kontnakitu merupakansuatupenjanjianyangbarumunculdanberkembangdalam beberapabuahnegara bukanIslam sesuaidengansuasanadanke-percayaanmeneka,dantidak sesuaidengansyariatIslam. Olehyangdemikian,ia bukanlahmerupakansuatuperkanayangdiperlukanolehkaumMuslimin.

Perkara 265 - Skim Insurans Menurut PandanganSebahagianFuqaha

Tendapatbeberapajenis danbentukskim insunansyangakankita sebutkandalarnhunaianbenikutdengantujuan menambahkanpenjelasantentangnyadankita telahpun rnenyebutnyasebelurnmi secararingkas.

Perkara 266 - Skim Insurans Kerjasama (Koperatif)

laitu suatuskim insuransyangdikendalikanolehsebuahPentubuhan(Persa-

16 Dr. Ibrahim al-Tahawi,EkonomiIslam.

397


tuan) Kenjasamayangmelaburkanwang panaanggotanyadalam batasdanlingkungan syaniatAllah, iaitu pelaburanyangdijalankanatasdasarbahawaapajuga sumbangandanyuran yangdibayar oleh setiapanggotabadanitudipandangsebagaisuatu sumbanganderma daripadanya,yang dilakukandengankerelaanhatinya. Dasanmi dengansendirinyamenafikan bentukpenjudian ataupunnba danjugagharardanlainnyayangboleh mencacatkankontrak insunanspadapandangansesetengahkalanganfuqaha, sepertijugawangyangdibayarolehpihakpertubuhankenjasamadipandangsebagaisejenissumbanganderma yang dibenikan oleh pihak pertubuhanataubadan itukepadapihak yang diinsuranskanapabila dia mendapatkemalangan,ter-utamasekali kenanajumlahwangyangdibayaritu tidaklah dibuat berdasar-kan hitungan peratustertentu sepertiyang lazimnya benlaku dalam skiminsuransnyawa di bawah kelolaansyanikat-syanikatinsunans,yangmenye-babkan pihak syarikat mengirajumlah dan kadar insuransitu mengikutjumlah pelaburannyayangberjalanmengikutsistemfaedah.

Oleh sebabamalankerjasamaatau tolong-menolongmerupakansalahsatuperkanayangdiperintaholeh Allah supayakita lakukanmelalui wahyu-Nya dalam kitab suci aI-Qur’an dan skim insurans kenjasamapula tidakmengandungisebanangamalannbadangharanpadawaktuyangsamapula iamampumelaksanakanmaslahatuntuk umatmanusia,makasudahtentulahia menupakansuatukontrak yangmempunyaiprinsip yangdibenarkanolehhukum syara’ dantidak menimbulkanbencanadanbahayawalaupunia me-nupakansuatumasalahyangbarumuncul.

Salahseorangpenyelidik dalam huraiannyaberkenaanskim insuranskerjasamami telah menyatakansepertibenikut:17

“Biasanya skim insuranskerjasamaatau koperatif itu dijalankan diantarasuatukumpulan onangyangterhadbilangannyasepenti di kalanganahli sebuahkilang perusahaanuntuk menghadapisegalabentukbahayadanbencanayang sering mengancamkeselamatandin mereka.Mereka meng-adakankutipan yunan sesamamenekadalambentukjumlah wangyangdi-bayaroleh setiaporangsebagaiyunanatausumbanganmasing-masing.Hasilkutipan itu dikumpul dalam sebuahtabungyang akandigunakansebagaibantuankepadaorangyangterlibat denganbencanadankemalangan”.

Sesungguhnyaskim insunanskerjasamaitu mempunyaimatlarnatyangmulia iaitu untukkeselamatansesamaumatmanusiadi sampingsalingmem-ben nasihatke anahsalingbersikapbelaskasihandanmembantuonangyangmendapatkesusahansertameningankanpendenitaanonangyangditimpake-malangan.Berpandukankepadakaedahmi, makakejayaanskim insuransitutidaklahbolehdiukur dan segijumlahoperasinyadanjuga keuntungansertabadan-badannya,kerana kejayaannyahanya dapat diukun berdasarkankejayaannyatentangjumlah sumbangannyakepadakeselamatandan kese-jahteraanonang ramai dan pertolongannyabagi meningankanpenderitaandankesusahanmeneka.

17 SuatukajiantentangcaramemperbetulkanSkim InsuransModen,olehProfesorYusufKamalMuhammad.

398

SISTEM INSURANS

Sememangnyamenjadisuatukesilapanbesandalamsejarahumatmanusiabahawaskim insuransitu dijadikan satusumberpencaniankekayaankeranaperbuatansepertimi berentimenyalahgunakanprojek yang sangatpentingdandiperlukanuntukmembantuanggotamasyarakat,dibawahkonsepjamin-an kesejahteraansosialkeranajaminan kesejahteraansosial tidak kurangpentingnyadanipadakeperluanhidup asasiyang lain bagi umat manusia,sepertikeperluanmelindungi maruahdanhartabenda. Inilah sebabnyame-ngapaamalansalingmembeninasihatdanpeningatansupayasalingbensikapbelaskasihandanbertimbangrasasertamenjaminhakorangmiskin menjadisalahsatutunggakdanrukun asasiagamaIslam.Faktorinilah yangrnenye-babkansetiapahli fikir bendinikhusyukmengenangkankebesarandankeagung-an syaniatAllah yangtelahmenetapkanpninsipjaminankesejahteraansosialsebagaisuatukewajipanyangmestiditunaikanoleh orangkayaterhadaphakorangmiskin.

Jenny Forheim, seorangpakar penyelidik ekonomi berbangsaAmerikatelah menyatakan,18 sepertibenikut:“Syanikatperniagaaninsunans(syanikatmnsuransyangberconakpenniagaan)bukanlahsuatuprojekkerjasama,keranasyarikat penniagaaninsurans itu sentiasaberoperasiuntuk mendapatkankeuntunganbagi parapemilik sahamnya,jugakenanasyanikatitu bukanlahmilik onangyang menjalankanpentadbinandan pengunusannya...“. Tokohpenyelidikmijugaberpendapatbahawafaktorutamayangdapatmembezakansesuatuusahadan projekitu samaadabenbentukkenjasamaatausebaliknyaialah rnatlamatpenubuhanbadanitu untuk menghadapikepenluan suatukumpulan manusiadenganmelibatkanperbelanjaandan tanggunganyangsangatmmnmmum,juga denganbentuk dan tempatyang diputuskan olehkumpulanitu, dengansyaratbahawaanggota-anggotakumpulanitu sahajalahyangmenjadipara pemilik projek tersebut,bukan onangyanglain danipadameneka.Berdasarkankaedahmi, maka setiapprojek yangbertujuanuntukmencanikeuntunganbagi suatupuakataukumpulanyangmenjadipernegangsaharndandengantujuanmenjualbarangandanperkhidmatankepadaoranglain yangmenjadigolonganpengguna,tidaklahbolehdipandangsebagaisuatuprojekyangbercorakkenjasamaataukoperatif. Sekiranyakeadaannyaadalahbenar sepertiyang didakwa oleh pakar-pakarskim insuransbahawaskiminsuransitu berdasarkankonsepkenjasama,makasudahtentupanaahli fikirdan refonmasisosialdi Eropahdanjuga di Amenika tidak membuatseruansupayaskim insunansitu dijalankanberdasarkanpninsipkenjasamadan bu-kanpninsipperniagaan.Seruanmerekaitu tidak lain keranamerekapercayabahawaskim insuransitu memangmempunyaisuatutugassosial dan sum-bangankepadaumat manusiamakadengandemikian, tidak sepatutnyaiadijadikan sebagaisuatubidangperniagaandansumbenkeuntungandankeme-wahanhidup bagi suatu golonganmanusiasahaja.Dan kalaulahbenarha-hawa skim insunansperniagaanitu ditubuhkanbendasankonsepkenjasama(koperasi)dengantujuan untuk menyebarkansemangatsetiakawan,maka

18 Rujuk buku FalsafahSkimInsuransKerjasamadalam MasyarakatModen,him. 30.

399


sudahpastiiatidak akanmendapatbangkangandantentangandalamsebuahnegarakapitalis sepertiAmerikaSyarikat.19

Perkara 267 - Skim InsuransBerdasarkanUndang-undang

Skim mi merangkumisernuajenis insuransyang ditetapkanoleh bebenapaundang-undangdan peraturannegarayang dijalankan dan dilaksanakanberdasarkanperuntukanundang-undangyangberkenaan.Di antaraskimituialah skimbayaranganti rugi danpampasankepadaparapekerjadan skimbayaransanahidup danelaun-elaunkhususbagi orangyangterpaksaberhentikerja ataupunyang mengidap sesuatupenyakityang menghalangmerekadanipadabekenjaatauskimbayaransaguhatikepadaahli-ahliwanispegawaidankakitangankerajaanyangmeninggaldunia.

Dalamskim-skiminsunanssepertii, pihakkerajaanturutmembenikansumbangandanmemainkanperanandengancaramembayancarumanmengikutkadaryangditentukansebagaitambahankepadacarumanyangdibayanolehrakyatyangjumlah sumbanganyangdibayanolehrakyatatauwarganegarasebagaisejeniscukai dancarumanyang dibayaroleh kerajaandipandangsebagaisuatuhakyangbakalditenimaolehindividu yangbenkenaansebagaiganjananataskhidmatyangdilakukannyakepadaneganaiaitu suatukaedahyangsamasekalitidak tenlibat dengansebarangkaedahgadaianataupenju-dian atau lainnya dalam pelbagaibentukkutipan bayaranskim insunansdanipadasesetengahkalangan.

Skim insuranssepentidi atastidak lain danipadasejenisperkhidmatandansumbangansosialdankemanusiaanyangdiuruskandanditadbirkanolehpihakkerajaanuntuk faedahnakyatjelatadengantujuanmembenikemudah-andankeselesaanhidup kepadamerekadanmeringankanbebanpendenitaanyangditanggungapabiladilandaolehsesuatukesusahanataumalapetaka.

PihakberkuasanegaraMesin telahmemilikneganakansernuasyarikatinsuransdengankuatkuasaundang-undangnombor117 tahun1961 dande-ngan demikian,maka semua syanikatyang benkenaanmenjadihak rnilikneganasepenuhnyadan tenus menjalankanoperasidankegiatannyauntukmembenikhidmatdanmanfaatkepadanegaradanrakyatjelata.

Perkara 268 - Skim Insurans BerdasarkanPerjanjian

laitu skim insunansyangdikeloladandikendalikanolehsyanikat-syanikatpen-niagaan.Dalamsoalmi, tentutimbulperbincangandanpententangandenganpendapatdanpandanganbebenapaorangfuqahasepentiyangdapatdilihat da-lampenbincanganyangtelahdibuatolehFadilahal-Syeikhal-Khafif (al-Khu-faif) berkenaanmasalahinsuransdanjuga basilkajiannyayangdibentang-kandalamperhimpunanpenyelidikanIslam di Kaherahbeliaumenyatakan:

19 Terjemahan aI-Ustaz‘Umar ai-Qubani.

400

SISTEM INSURANS

“Sesungguhnyahukum “harus” atau halalnyaskim insuransmelalui pen-janjianitu dapatdifahamkandenganjelas dannyatasesudahdiketahuibebe-rapapandangandanpendapatparafuqaha dalam masalahyangbenkaitandenganperkarayangbenikut:

(a) Terdapatjaminanberkenaantanggungjawabdan sudutbolehnyadi-lakukanpengantiandi antanakeduapihakdenganpembayaranwangdaripadasatu pihak, dan kemampuankeduabelah pihak untukmelakukankewajipanbagimengatasiancamanbahayayangrnungkmnwujud, ataupunpenkanayang masih tidak diketahui ketika per-janjian itu dibuat,dan suatusudutyanglain.

(b) Denganpenjanjian insuransitu sendini padazatnya, dan sudutbolehnyamembuatsuatuperjanjianyangbelumdiketahuisebelum-nya, iaitu sebelumlahirnya perundanganIslam dan padaketikawujudnya hukum “hanus” ataujawaz itu, maka apakahasasdandasaryangbenbentukpanduansyara’bagi “hanus” ataubolehnyadimetenaikansemuajenisperjanjianinsuransitu?

(c) Denganwujudnyaamalannbadan sudutpenganuhdanmotif yangrnenyertaiskiminsunansitu sendiniiaitu sarnaadamotifnyaadalahuntuk menyimpanataupunmelaburkanwangdalamamalanyangberbentuknba iaitu dan segi bahayanyaamalanitu bendasankanlananganagarnaberkaitandengankonsepinsuransitu”.

Perkara 269 - PenginsuransSemula

MasalahinsunansdalarnseminarIslam benkenaaninsunanskoperatif(insu-ranskerjasama)di bawahkelolaanFakulti SyaniahdanPengajianIslam danPensatuanBank-bankIslam Antarabangsapada11 hingga 13 Jamadilawaltahun1399 bersamaandengan7 hingga9 April 1979.

DalamhunaianyangdibuatolehProfesorPaulDeFourneause,PengarahBadanKenjasamaPenginsunanssemulaPusat,terdapatpenjelasansepertiberikut:

“Dalam masalahyangbenkaitandenganpenginsunanssemula,walau-pun tiada nasdan teks undang-undangyangmenyekatkebebasanbeberapabuahsyanikatinsunanskoperatifdalammelakukanpengmnsuranssemulake-padabebenapabentukoperasikhusus,namundapatlahditegaskanbahawabentukperniagaanyangwujudpadakonseppenginsuranssernulaitu menu-pakanpanduanyangdiambil olehpihakjabatanyangbenkenaanuntuk me-maksabeberapabuah syanikatyang mempunyaibentuk koperatif supayatundukkepadaperatunan-penatunanyangdikenakankepadasyanikat-syani-kat insunanspenniagaan...“.

Sikapsepertiitu didapatiolehsesetengahkalanganpakarsebagaimern-punyaiasasdandasarpegangan,kenanakalaulahamalanpenginsunanssemula

401


itu berbandingdengankoperasi-koperasipentaniandengantujuan menja-lankanfungsikoperasimerupakansuatumasalahyangtidak dapatdihindar-kan lagi, kecualiyangberkaitandenganbebenapapengecualiandi peningkatbankpusat,maka skim insuranssemulaataupenginsuranssemulaitu me-mangboleh dilakukantanpaterikat kepadakemungkinan.

mi bererti syanikat-syarikatkerjasamaataukoperatifyangmenjalankanskim insuranssepertiitu berhakataupunboleh menubuhkanbebenapakum-pulan daripadasyanikat-syanikatitu sendiri(iaitu syanikat-syarikatkenjasama),dengantujuan supayakumpulan syanikatitu menjalankantugas dan kerjapenginsunanssemulayang menangkumiurusanjaminan bersamakepadasemuabahayadankemalanganyangditerima dalamskim insunanssyarikat-syarikatyangterlibat.

Manakalasyanat-syanatpentingbagi penubuhandan openasikumpulanataupunsyanikat-syarikatpenginsuranssemulakoperatifyangdiletakkandibawahkelolaanKementenianKewanganyang selarasdengansyanat-syaratyangdikenakanke atassyanikat-syanikatkenjasama(koperasi)denganketen-tuan bahawamestilah wujud sejumlahminimumnya empatbuah syanikatyangberkongsiuntuk menubuhkansebuahgabungansedangkanuntuk me-nubuhkansebuahsyarikatneinsuransikopenatifitu diperlukanwujud seku-rang-kurangnyatujuh buahsyanikatgabungan.

Berkenaanhadminimum modal sebuahbadangabunganpenginsuranssemula itu pula, hendaklahsamadenganmodal yang wujud pada sebuahsyanikat kerjasamaatau koperasi, sedangkanmodal bagi sebuahsyanikatpenginsuranssemulakoperatif itu adalahmengikutyang disebutkandalamsyanat-syaratpenubuhantanpaterikat kepadasesuatuhadminimum.

Di sampingitu pula,badangabungansyanikatinsuransyangbertujuanmenjalankanpenginsunanssemulaitu tidak boleh mengulangiinsuransatau-pun menja1ankanopenasipenginsunanssemulaitu kecuali untuk bebenapajenis kemalanganyangkhususbenkaitandengananggota-anggotabadanitusahaja,sedangkansyanikat-syanikatpenginsuranssemulakoperatif berhakmelakukankegiatan bentukar-tukarmenanggungnisiko ke atas beberapabahayadankemalangandenganbeberapabuahbadanlain yangtidak benga-bungdalam persatuanitu.

Manakalaorganisasi-onganisasiumum (sepentimesyuanatagung)bagikumpulan-kumpulandan syanikat-syarikatpenginsunanssemulayang her-corakkenjasamaataukoperatif itu adalahdanipadasemuasyanikatyangben-gabungdalampersatuanitu.

Sekiranyasyarat-syanatoperasiyang dikenakanke atasbadan-badangabungankoperasiitu agakmenyulitkandankurangdisenangi,namunbebe-napapensyaratandalam undang-undangnegeniPerancisberkenaandenganmasalahinsunansitu memberikanbeberapakelonggarankepadabeberapabentukkenjasamadi kalangansyanikatpenginsuranssemulayangberbentukkoperatifyangmenjalankankegiatandalambeberapabidangyangtidak her-corak perniagaanuntuk mencapaipenyelarasandalam bidangmembuatpe-nyelesaianmasalahpenginsunanssemula.

402

SISTEM INSURANS

Oleh keranaJabatanPenyelarasanInsuransmenjalankankegiatankearahmeringankanbeban-bebanyangterpaksaditanggungoleh syanikat-sya-rikat yangberkenaan,makabiasanyakeningananitu dilakukan di peningkatpenginsunanssemulayangmenyebabkanpenyelanasanbidang penginsuranssemulabagi menjalankanperananTabungPenyelanasyang bertugasmem-buatpenyelesaianmenjaminperseimbanganoperasiyangdapatmenjagahu-bungandi antarapihak pembayandanpenenimaskim insunansitu.

Perkara 270 - Syarikat InsuransKoperatif Pertamayang Beroperasi Menurut Landasan

Hukum-hakam Syariat Islam

Salah satuhasil usahapanacendekiawanyang menumpukanperhatiankearabperkembanganpenekonomianIslamyangmenggembinakansetiaporangyangmemberikanpenhatiankepadamasalahmi ialahkelahiran sebuahsyani-katinsuranskenjasama(koperatif)yangbenopenasimengikutpanduanhukum-hukum syaniatIslam yangsuci di Republik Sudan.Syanikat insunanskope-ratif itu menjalankanoperasinyatanpaterlibat denganamalangharar,jaha-lah danal-ghabnu (penganiayaandan penindasan)dan tidak mengandungisebarangperjanjianyangbenbentukperjudian(muqamanah)atausalingmem-bayarpampasan(mu’awadah)dangadaian(murahanah),sepentijuga ia her-sih danipadasebarangunsunnba dalamjual beli yangdipandangsebagaike-cacatandani suduthukumsyara’.

Seluruh umat Islam mengharapkansupayasyanikatmi akanmenja-lankanoperasinyaterus-menenussupayaia dapatmenjadipanduandan tela-dan kepadasemuasyanikat insuransyang lain supayaturut menjalankanopenasinyamengikutpanduanhukumsyaniatIslamyangSucidanAgungitu.Allah jualah yangmengurniakanTaufik.

Skim Alternatif Islam dalam Operasi Ins urans Nyawa(Skim Takaful Mudarabah Islam Ke-3)

Skim alternatifataugantianIslammi dijalankanbendasankankonsepSijil Pe-laburanIslamyangbertujuanuntuk menjalankankegiatanmenyimpanwangatau takaful di kalangan kaum Muslimin denganberpandukepadahadisRasululLahs.a.w.:

-~ ~I I~i ~I,JI ~>JI ~ ~ ~ ~~II Jt~~4J~ ~JI ~ ~ ~I~i ~

Terjemahan: Penbandingandan perumpamaanorang beniman itu dansudut saling benkasihdan bertimbang nasa sesamamereka adalah Se-umpamasuatu lembagabadanmanusia,apabila sahajasuatuanggotanyamenasasakit makaselunuhbadandan tubuh itu akan ikut menderitatidaklelap tidur dandiserangdemam....

403


Matlamat utama penerbitansijil-sijil takaful mudarabah Islam ialahsupayasijil-sijil itu dapatmenjadi suatu wasilah ataujalan bagi wujudnyasuasanasalingterikat, bantumembantudanjamin menjamin di antanase-samakaum Muslimin untukmelabundanmenyimpanwangmerekamengikutkaedahsimpananwangdalamIingkunganpninsip-pninsipsyaniatIslam. Skimpenerbitansijil mijugamempunyaimatlamatasasuntukmemeliharakeluargasetiap onangIslam yangmenyahutpanggilanTuhannya(meninggal dunia)dan memberiperlindungankepadakeluangayangberkenaandanipadahidupdalam keadaantenbiarkenanatiada bahankeperluanasasdan tidak men-dapatperhatiandaripadaanggotamasyarakatsesudahkematianorangyangmenyarahidup mereka,melaluibentuktakafuluntukseluruhkaumMuslimindi manasahajamerekaberadatanpamengirabangsadannegara.

Bagimembolehkanmasalahmi dibahaskandenganagakterpenincidanuntuk mendedahkanmatlamat-matlamatdankaedahpelaksanaannya,kamiherpendapatpenlulahmasalahmi dirakamkansecaratenpeninci,sepentihuraianyangbenikut;

Sebenannyamatlamatutamaskimpenenbitansiji! pelaburan,simpananwang dan takaful Islam untuk kaum Muslimin mi ialah bagi mewujudkansuatu wasilah ataujalan bagi membolehkankaum Muslimin menjalankanpelaburandanmenyimpanwangmenekasecarajangkapanjangdi sepanjanghayatnyamengikut suatucarayangsamasekali tidak terlibat dengankeke-liruan dansyubhahnba. Alasannya,amalanmelaburdanmenyimpanwangmenupakansuatukaedahbanudalammenjalankanpelaburandanmenyimpanwangdalamjangkapanjangdi sepanjanghayatnyamengikutsuatucarayangsamasekalitidak terlibatdengankekeliruandansyubhahnbakeranaamalanmelabundanmenyimpanwangmerupakansuatukaedahbarudalambidangekonomiyang akan membolehkanahli-ahli wanis setiap onangIslam, yangmasihkecil, menghadapisegalabebancabanankehidupandengancarayangtenhormatdan muliasesuaidengantaraf hidupseorangIslam dankehormat-ansebuahkeluargaIslam, denganberpandukanhadisJunjungans.a.w.:

I~i ~~I~JI ~JI ~� ~I ~ ~ ~i

~ ,4J~~JI ~ ~J~ ~ -~

Terjemahan:Penbandingankeadaanhidup onangbeniman itu dani sudutsikap saling berkasihmesra dan bentimbangnasa di kalangan sesamamerekabagaikansebuahlembagabadanatau tubuhmanusia,yangapabilasahajasatu anggotanyamenderitasakit maka selunuhbadanpun akantenlibatdengankeadaantidak lelap tidur dandisenang demam....

DanipadapanduansabdaJunjungans.a.w.i, lahirlah dayautamadancetusanfikiran untuk menerbitkansijil-siji! syanikatmudanabah Islamiahyangketigaatasdasaruntukmenjalankanpelaburanwangbagitempohyanglebih panjang(20 tahun)supayadapatmembenipeluanguntuk mendapatke-untunganyanglebih besardaripadapenghasilanpelaburan-pelaburanjangka

404

SISTEM INSURANS

panjangyangberbentukpelbagaiprojek pentanian,penindustrian,hartatanahdanbangunan-bangunan.Pelaburanjangkapanjangmihelum sempatdilaku-kan melalui skim mudanabahyangpertamadan keduadahulukenanatern-pohnyasangatsingkat. Hal mi dengansendininyaakan dapatmembuktikankemampuansistemperekonomianIslam yangpenuhdengannilai-nilai yangmulia dalam pelbagaihidang pelabunanbaik dalam bentukjangka pendek,pertengahandanjangkapanjang.

Sememangnyatidak dinagukanbahawapninsip ekonomi bagi inisiatifmenerhitkansijil-siji! mi adalahuntuk membenipeluangkepadapihak yangmenjalankanpelabunanuntukmempelbagaikanpelaburannyadanmenjalan-kan operasi jangka panjangyang dapat menambahkanwang denganba-nyaknya,di sampingmenggunakanwangitu dalambebenapakegiatanoperasipembangunantempatandalambeberapabuahnegaraIslam. Di sampingitu,tidak syak lagi bahawadenganterlaksananyaprojek-projekpembangunanitubanyakpeluangpekenjaandapatdiwujudkan bagi para belia (Islam) kaumMuslimin di sampingdapatmengukuhkandan memantapkanlagi beberapasektorperekonomiantempatandi kalanganumatIslam sendini.

Pelaksanaanskim takaful di antanaparapesertanyaadalahdilakukandenganbenpandukanprinsip alternatifIslam kepadaoperasiinsuransnyawayang ditolak oleh ajaran dan kaedahfiqh Islam atasbeberapasebabyangterangdannyatasekali,kenanaskim insuransnyawamengandungibeberapasudutamalanyangdiharamkanolehIslam,iaitu sepertiamalannba,perjudian,ghanandanjahalah(keadaantidak mengetahuidenganjelastentangskim itusendini)danpenkana-perkarayangmengelinukansepertiyangtelahdijelaskanolehpanaularnafiqh Islam dalamkonseppembayananberhagaibentukpolisiinsunansnyawa.Di sampingitu, skim mudarabahIslam yangketiga mi jugatelahdisertakandengansuatuunsunbanu,iaitu unsurtakafulyangbertujuanmembenijaminankeselamatandanketenanganpenasaankepadasetiaporangyangmenjadiketuakeluangabenkenaankesejahteraananggotakeluargame-reka selepasmenekameninggaldunia.

Sesungguhnyaskim takaful mi dilaksanakandi seluruhperingkatumatIslam keranaia dapat mempereratkanhubungandi antaraseluruh kaurnMuslimin di kalangankeluargahesarumat Islam di mana sahajamerekaberadadengansesamasaudananyakaumMuslimin, baikyangdekatmahupunyangjauh.

Penlujugadisebutkandi sini,bahawamelalui skim sijil takafulmi setiaporangIslam akanberolehfaedahdanmanfaatnyasemasamasihhidup, selainfaedahyang bakal didapati oleh kaum keluarganyasesudahdia meninggaldunia kelak.

Di sampingitu pula,seandamnyaonangIslam itu terusmembayanyunanpenyertaannyadalamskim mi sehinggaselesaitempohmudarabah,makadiaakandapatmenenimasemulasemuayunanyangtelahdibayaritu sepenuhnyadenganmendapatbayanankeuntunganyang dikhaskanuntuk memhayansumbangantakaful sesamakaum Muslirnin. Setiap orangpeserta(anggotayangmenyentai)skim mi berhakmenarikdin danipadaskim mudarabahmi

405


danmengambilbalik semuasekaliwangnyatanpadikurangkansedikitpun, disampingmendapattambahanjumlahkeuntungandenganpotongan5 peratusbahagianrizab modal, dan keadaansepertimi dilakukan mulai tahunyangketiga skim mi benjalan. Sesetengahkalanganfuqaha yang pakan dalambidangsyaniatIslam menyebutkansepertibenikut:2°

“Oleh keranasyaniat Islam yang suci telah membenigalakanke arahpenyentaandan pelaksanaanskim takaful, saling benhubunganrapat danbantu membantudi kalangansesamakaum Muslimin, maka semuapihakyangmenyertaiskimmudarabahtelah sepakatuntukmengadakansuatuper-untukan khusus danipadajumlah keuntunganskim takaful mi mengikutkadaryangdiperlukan. Oleh keranaitu, maka setiaporangyang menyertaiskimmi dengansendinimengasingkansebahagiandanipadajumlahkeuntung-anyangdiperolehimengikutkadarpenyertaannya,sehagaisumbangantanpasebarangbayaran balik untuk membayarbaki jumlah yuran yang belumsempatdijelaskansepenuhnyaoleh setiaporangyangmeninggaldunia sebe-lum selesaimembayaryurandalamskirnnyasehinggahabistempohnya(iaitutanikh yang dia berhakmenenimasumbanganskim mi) yang akan dibayankepadaahli wanis setelahkematianketuakeluargamereka,dalambentukbayanantakaful Islam dengansyanatbahawasemuapengakuan(sunat-suratakuan dan watikah) yang dikemukakanoleh ahli pesertayangrneninggalduniaitubetuldansahihyangtidak dipenlukanlaporanpihakdoktor,danjugakematianketuakeluangayangberkenaanbukanlahkenanapenbuatanmem-bunuhdin yangdiharamkanoleh Islam (kematianbiasa).Jugadisyaratkanbahawahendaklahtempohpenyentaanahli yangberkenaandalamskim mu-danabah itu tidak kunang daripadasatu tahun (berdasankantanikh yangdicatatkan dalam sijil mudanabahnya),juga hendaklahahli itu membayaryurannyadenganteratur dansempurnasebelumbeliau meninggaldunia,dalamtempohpembayaranyangtelahditetapkan,jugatiadasunatpermohon-an menanikdin danipadaskimmisebelumbeliaumeninggaldunia,iaitu suratyangditandatanganisendinioleh ahli yangberkenaan”.

Berkenaanpandanganagamaterhadapskimmudarabahmi, parafuqahatelah melahirkanpandanganmerekasepertibenikut:“Sijil mudanabahIslammi diperkenalkandan dibenikan kepadapara pesertadalam bentuk yangsangatpraktikal dansesuaidenganajananIslam dan sudutmuamalah,iaitusuatulapanganyangtelahbegitulamaditinggalkandandiabaikanolehkaumMuslimin di sepanjangmerekamendenitakelapanandan mundur di bawahpenindasanpihak penjajahyangtelah berusahabersungguh-sungguhuntukmencampakkaum Muslimin ke lembahkemundurandankehancuran,bukan-nyamenaikkantarafhidupdanmeningkatkantahapkemajuanmereka”.

SungguhpunIslam bukanlah suatu agamayangbercorakkependetaanyangmenggalakkanpara penganutnyahidup sebagaisami dan orangyangbencikankeduniaan,malahia adalahsuatu agamayang menyelaraskandiantaratuntutandankeperluanrohanidanjasmani,dandi antarakehidupankebendaandankerohanian.

20 Di antaratokoh fuqaha itu iaiah Fadilah Syeikh MuhammadKhafif, bekasMufti negaraMesir, danFadilahDr. ‘Au Hassan‘Abdui Kadir, dan Syeikh ‘Abduiiahbin ‘All al-Mahmudi.

406

SISTEM INSURANS

Oleh kenanawang dan hartabendasertakemajuanekonomi itu menu-pakantunggakkehidupandan di bawah sistemIslam,kemajuankewangandanperekonomianitu hendaklahsuci danbersihdanipadaunsuramalannbadanlain-lain amalanyanghertentangandengansyaniatIslam,makapanduandanajaranitu perlulah dipatuhisepenuhnyasupayasetiaporangIslamtidakterlibatdanterjerumusdalamperkara-perkanayangdilarangoleh syariatitu.

Manakaladan sudutperekonomian,suatuhal yangdiketahuiumumha-hawa kebanyakanmasalahperekonomianyang menghancurkanbeberapakepentingannegana-negarayang paling kuat di dunia berpuncadanipadamuamalahberbentuknbadanfaedah-faedahbesanyangdiperolehiolehbebe-rapabuahbankdanipadabeberapaorangyangmemenlukanpinjamankeranapadadasarnyamuamalahyangberorientasikannbaitu ialahmuamalahyangtidakmengenalmaknabelaskasihanatautolong-menolongsedangkanajaranIslam datangke duniamembawaprinsip yangbersifatsebagainahmatuntukalamsemestamembawasuatusistem perekonomianyanglengkapsempunnadan dilimpahi oleh pninsipkemanusiaandan bantu-membantudi kalangansesamakaumMuslimin.

Di pandangdan sudut sosialdan kemasyarakatan,maka tidak dma-gukan bahawasesuatusistemekonomiyang berasaskankasih sayangdanmuhibah di antara sesamaumat manusiaakan dapatmelahirkan prinsippensaudaraandansalingbentimbangrasadi antanasesamamerekadanmeng-hapuskanbibit-bibit dendamdan kebencian. Padamasayang samapula,sistemekonomiyangmembawapninsip-pninsipyangmulia sepentiitu pastidapatmentadbinkansikap perikemanusiaandi kalanganpelbagaipeningkatkehidupanmasyanakatyangmemerlukanberbagaipentolongandan bantuanuntuk mencapaitarafhidup yangmulia lagi terhonmat.

Oleh yang demikian, maka tidak syak lagi bahawasijil takaful Islamyang diperkenalkandi kalangan kaum Muslimin mi adalahsuatu bentukpenghayatanyang praktikal kepadasistem ekonomi Islam yang boleh di-pandangsebagaialternatif ataugantian Islam kepadaskim polisi insuransnyawa.

Dalambulan Julai tahun 1979, muktamanIslam di Genevatelahbersi-dangmembincangkanmasalahmelahirkansuatusistemtakafulIslam sebagaisatu alternatif kepadapelbagaibentuk polisi insuransnyawayang sedangberjalan di dunia sekarang.Padaakhir persidanganmuktamaryang her-kenaantelah memutuskanuntuk memperkenalkandan mengeluankansuatubentuksijil kenjasamayangbanusebagaiganti danalternatifkepadapelbagaibentukpenjanjianinsunansnyawayangtidak diperakuioleh syaniatIslam.

Muktamaryangbenkenaanjugatelah memutuskansupayasemuabankIslam menggunakanwang yang disimpan dalam jagaannyauntuk menge-luankansijil-sijil gantianyangberconakIslam bagi mengambiltempatpolisi-polisi insunansnyawayangsedangbenjalansekarang.

407

BAB5RIBA

Perkara 271 - Masalah Riba

Di antaramasalahyangsangatterkenaldi kalanganorangArabpadaZamanJahiliah ialah meluasnyaamalanmenerimadanmemberipelbagaijenis fae-dah dalam semuajenis hutang-piutang,baik yang berbentukpenggunaanataupunpengeluaran(untuk digunakanbagi kepentingansendiri ataupununtuk digunakan sebagaimodal dalam sesuatubidang perniagaanyangmembawapulanganpendapatan).Mereka(orangArab padaZamanJahiliah)menamakanfaedah-faedahitu sebagainba.Perkataanal-nbaitu sendiriber-maknamenambahsesuatukepadasesuatuperkaraataubendadan dengandemikian, seringdisebutraba al-maalu denganmaksudbahawawangitubertambah,dan rabafulan al-rabiyah denganmaksudmeninggikansampahitu danarbaitul syai’ denganmaksud menambahjumlahsesuatuitu.

Kitab Suci al-Qur’anyang diturunkanoleh Allah S.W.T. dalambahasaArabtelah menggunakanperkataanitu denganmaksudyangsamasepertidiatas.FirmanAllah S.W.T.:

J~L L~)J~U~ ~

~ ~ ~.JJ ~

Terjemahan:Danengkaumelihatbumi itu kering, kemudianapabilaKamiturunkan hujan menimpanya,bergeraklahtanahnya (dengan tumbuhanyang berbagai-bagai),dansuburlah ia, serta menumbuhkanberjenis-jenistanamanyangindahpermai.

(Surahal-Hajj 22:5)

Oleh yangdemikian, perkataanrabat dalam ayatsuci di atasmemberimakna“bertambahdan subur” keranatelah dimasuki oleh air dan tumbuh-tumbuhan.


FirmanAllah S.W.T.:

~ ~

~ : ~ J~..dI~

Terjemahan:Danjanganlah kamu menjadisepertiperempuanyang telahmerombaksatupersatubendayangdipintalnya, sesudahia selesaimemin-talnyadenganteguh;dengankamumenjadikansumpahkarnusebagaitipudaya (untukmencabuliperjanjianyangtelah dimeteraikan)sesamakamu,disebabkanadanyasatugolonganyanglebihramai daripadagolonganlain.SesungguhnyaAllah hanyamahumengujikamudenganyangdemikianitu;danDia sudahtentuakan menerangkankepadakamu,pada Ran Akhiratakanapayangkamuberselisihanpadanya....

(Surahal-Na/il 16:92)

Oleh itu, perkataanarbaadalamayatdi atasjuga membenikanmakna“bertambahbanyak” danipadasegi jumlah danbanyaknyawangyangdapatdikumpulkan.

Dan firman Allah S.W.T.:

O • I : ~ ~ ~

Terjemahan:Dan Kami jadikan (Nabi ‘Isa) ibni Maryam bersama-samadenganibunya sebagaisatu tanda (mukjizat~);dan Kami telah tempatkankeduanyadi tanah tinggi, tempattinggal yang ada tanam-tanamandanmataair yang mengalir....

(Surahal-Mu’minün23:50)

DalamayataI-Qur’an di atasmi perkataanrabca itu membawamaknatanah yang tinggi. Perkataanal-nba itu juga membawamaknayang samadalamhadis-hadisjunjungankita RasululLahs.a.w.:

W ~ ~ ç51 L~z>~L4 L~,\J~L~i ~ U~

•~�~~.JU~ ~ diiI J~~JI ~ L~~JI ~L~Jl

Tenjemahan:Demi Allah kami tidak mengambildan menerimasesuapmakananpun melainkanmestiadayanglebihnyadi sebalikmakananitu;yakni makananitu berlebihan, iaitu makananyang telah didoakanolehRasulullahs.a.w.supayaberkat....

Dalam al-Qamus al-Muhit karangan al-Fairuzabadi menyebutkan

410

RIBA

perkataanraba:ai zadawa nama.Rabadalamayatmi maksudnyaialahber-tambahdansubur.

Sedangkandalam kitab Mukhtar al-Sahah karangan al-Razi pulapenkataanraba itu “benenti yang mengambil lebih banyak danipadayangdiberikan kepada saya ...“. Dalam kitab asasal-Balaghah kananganal-Zamakhsyariepula terdapatketerangansepertiberikut rabaal-maalu,yarbuzaadawa arba ‘ala al-khamsin ai zada‘alaiha. Maksudnya,“wang nbaialahwangyangbertambahdanarba ke ataslima puluh benmaknamenambahkanjumlahnyamelebihi angkalima puluh ...“.

Dalamhuraianbenkaitanpenkataannba dalamkamusyangbernamaal-Mukjam al-Wasit (keluananKonvensyenBahasaArab Mesir): raba al-syaiuyarbuwa rabu: namawazada(tumbuhdanbentambah).Dan dikatakannbaal-mal itu ialahwanghartaatauwangitu bentambahdenganbanyaknya;danrabba ialahperbuatanmelakukannba.Manakalaal-nbapula ialahtambah-an.Perkataanal-nbadan segi hukum syana’pula ialah suatutambahanataulebihan yangterlepas danipadabayananbalik hutang (tiada kaitan denganbayaranhutang)yangtelahdiletakkansebagaisyanatkepadasalahsatupihakdalamsesuatuperjanjian(pinjamanwang).Manakalaperkataanal-nbadalamilmu ekonomi pula dimaksudkansebagaisejumlahbayananwangyang di-lakukanoleh pihak yangmenerimahutangsebagaitambahandan lebihankeatasjumlah wangyangdipinjamnyamengikutbebenapasyanatkhusus(yangtelah dikenakansebelummenenimawangpinjaman).

Perkara 272 - Masalah Riba SepertiyangDisebut dalamKitab “Akhlak danMuamalat dalamIslam”

Maknanbatelah disebutkandalamkitabyangbermaknaAhhlakdanMuama-lat dalam Islam,huraiannyasepertiberikut:

“Al-nba mengikut pengertian lafziah atau harfiahnya ialah suatutambahanatau lebihan yangmelebihi daripadajumlah pinjaman asal, dannbajuga setanafdenganpelbagaibentukfaedahyangtidak dibenarkanolehagamaIslam. Riba ialah salah satu muamalat yang diharamkandalamsyaniatIslam”.

Islam tidak membenarkanorangkaya menjadibertambahkaya tanpasebarangusahaatau pekenjaanyang membina,dan Islam juga tidak mem-bolehkanonangmiskinmenjadilebihmiskin danpapakedana,keranakeadaansepertiitu boleh membawaakibattimbulnya kepincangandan pertumpahandarahdalammasyanakat,danjugabolehmenjejaskanperseimbangankeadaanhidup masyarakatdan segi ekonomidansosial.

Amalan nba juga boleh memberangsangkanpara pengamalnyaagansuka bensikapmalasdan boleh pula mencetuskankeganasanuntuk mero-sakkanmasyarakat,danmendorongumatmanusiamenjadikorbanrasacintadin dantamakhaloba.

FirmanAllah S.W.T.:

411

ENSIKLOPEI)IA EKONOMI ISLAM JILID II

s1~LJ~

TV1 ~Vo ti :T ~).LJI~

Terjemahan:Orangyangmemakan(mengambil)nbaitu tidakdapatberdinibetul melainkan seperti berdirinya orang yang dirasuk syaitan denganterhuyung-hayangkeranasentuhan(syaitan)itu. Yangdemikianialah dise-babkanmerekamengatakan:“Bahawa.sesungguhnyaberjualbeli (berniaga)samasahajasepertinba ...“. PadahalAllahtelah menghalalkanberjualbelidan mengharamkannba. Oleh itu sesiapayang telah sampaikepadanyaperingatan (larangan) danipada Tuhannya lalu ia berhenti (daripadamengambilnba), makaapa yangtelah diambilnyadahulu (sebelumpeng-haramanitu) adalah menjadihaknya,danperkaranyaterserahlahkepadaAllah. Dan sesiapayang mengulangilagi (perbuatanmengambilnba it u),makamerekaitulah ahli neraka,mereha kekaldi dalamnya.Allah susutkan(kebaikanharta yang dijalankan denganmengambil)nba, dan Dia pulamengembangkan(berkat harta yang dikeluarkan) sedekah-sedekahdanzakatnya.Dan Allah tidak sukakepadatiap-tiap orang yang kekal terusdalam kekufuran,danselalu melakukandosa....

(Surahal-Baqarah2:275—276)

Hunaiannya,onangyang menerimadan memakannba itu tidak akanbangkit danipadakubur-kuburmenekapadaHan Akhirat kelak melainkandalamkeadaanbingung,dantenhuyung-hayang,setiapkali menekacubaben-din merekaterusjatuhdanrebahsemuladandengandemikian,merekadapatdikenali oleh semuaonangyang dibangkitkansemulapadaHan Akhirat itudengansifat-sifatmerekayang dipandangrendahdan hina, manakalaAllahS.W.T.pulamembangkitkanmenekadalamkeadaansepentiitu sebagaisuatupenyeksaanke atas meneka,keranaketika hidup di dunia merekatelahmencampunadukkanjual beli atauperniagaanitu denganamalannba dalamsatuperjanjian,dan merekatelah menjadikanamalannba itu setanasepertiperniagaan.Padaanggapanmenekakalaulahandaboleh menjual sesuatubaranganyang benhargasatu dirham itu denganhangadua dirham, makamengapakahtidak boleh anda memberi pinjam satu dirham pada masaseseorangitu sedangmenghadapikesusahandengansyanatdia membayarduadirhamkepadaandapadaketikadia kaya?Demikiankepencayaanmenekadalammasalahmi.

Sesungguhnyamerekatelah bensikapmelampaudanberlebihandalammasalahmi hinggamerekamemandangpenniagaanitu samadenganamalannba sedangkanAllah S.W.T. telah menghalalkanberjualbeli atauberniagadantelahmenghanamkanamalannba,keranadalambenniagadanberjualbeliterdapatamalanpentukananbaranganyangbiasanyabertambahmahaldantinggi harganyadenganberlalunya masa,dan tambahanhangaitu adalahdengantujuan mengimbangisuatumanfaatyangbakaldiperolehioleh pihak

412

RIBA

pembeli baik yangberupabahanmakananatau pakaianataupunlain-lain,manakalapengharamanniba itu pula keranatiadasebanangbahantukaranataugantianyangdiperolehi oleh pihak penerimapinjaman itu, dan lebihanatau tambahanyang dibayarnyabukanlahatas sebarangtukaran,bahkansebaik sahajaberlalunya tempoh hutang itu maka pihak yang menenimahutangmestimembayannyasupayahutangitu berlanjutantempohnyadengandikenakantambahanbayaran,makamiberertibahawatambahanbayananituditenima dengansecanazalim dan aniaya sentaberdosa.Dengandemikian,onangyangsampaikepadanyanasihatdan teguranTuhannyamengenaiha-ramnya amalan nba itu untuk kepentinganmasyarakatlantas berhentimelakukanamalannba itu, makaapajua faedahdankeuntunganyangtelahdiperolehinyapadazamanJahiliah dahulumenjadikepunyaannyamanakalaurusandankeadaannasibnyapadaHan Akhirat kelak tenserahkepadabudibicara dan pentimbanganAllah S.W.T. keranaAllah pasti akanmengambiltindakan balaskeranadosanyamenenimadan melakukannba itu sesudahtununhukum syara’yangmengharamkanamalannbaitu, manakalakesilap-an dan kesalahannyamelakukanamalannba sebelumdaripadaturunnyahukumsyara’mengenaihanamnyaamalannbaitu makahal itu telahdimaafkanolehAllah S.W.T. Dan sesiapasahajayangkembalisemulamelakukanamalannba yang hanamitu sesudahturunnya hukumhanamitu, maka onang ituadalahseorangyangtidak mahumenenimanasihatdan panduanTuhannyadandengandemikiandiatermasukorangyangakanmenjadipenghuninenakaselama-lamanya.

Manakalaayat267 pulamembenipengentianbahawaAllah akanmeng-hapuskankebenkatandanipadaamalannba dan membinasakanhantaatauwang yang dipenolehi kemudiannya, dan dengan demikian tidak bolehdimaafkan oleh seseonangpun sesudahnya,sedangkanAllah sentiasame-lipatgandakanpahalaamalansedekahdan tenusmenenusmencurahkanke-berkatankepadahartayangdisedekahkanjugamengembangkandanmenyu-bunkandalamduniami di sampingmelipatgandakanganjaranpahalakepadapembenisedekahitu di Akhirat, keranaAllah tidak nedakepadaorangyangmemandangnibaitu sebagaisuatuperbuatanyanghalal dilakukan,dan tenusmelakukandosadanbersikapmelampaudalamunusanitu.1

SabdaRasululLahs.a.w.:

•Ji JJ ~3L~i }~~j, 1~JI~

Tenjemahan:Amalanniba itu walaupunbanyakuntungnya,makaakibatnyaakan menjadisedikitjua(makaia akanbentukarmenjadisedikit).

Imam al-Bukhani dan Muslim telah merawi~anhadis daripadaAhiHurairahbahawaRasululLahs.a.w.telahbensabda:

1 Dr. MuhammadAbdul Mun’im al-Jammal,al-Tafsir al-LU Qur’an al-Majid, yangdiperakuioiehKonvensyenPenyeiidikanIslam, him. 284.

413


J L~ ~JJI ~ ~4 A~~3 J L~ 3 ..L~

o~~4J~ ~

•J~j~J~A~ çç~~

Terjemahan:Sesiapasahaja yang memberisedekahyang bennilai sebijibuah kunmadaripada hasil pekerjaanyang baik, sedangkanAllah tidakakan menerimakecualiperkarayang baik sahaja, makaAllah menyambutpembeniansedekahitu dengantangankanan-NyakemudianAllah menjagadanmembelaisedekahitu untukfaedahorangyangmemberinyaitu sepertisetiap onang kamu menjagadan membelaianak kudanya,sehinggalahpahalanyamenjadisepertisebuahgunung....

Parafuqahaberpendapat:

(a) Ribaialahbayananlebihanyangditenimaoleh pihakpemberihutangtenhadappinjamandanipadapihakyangberhutangataupeminjam.

(b) Penbuatannyamenenimabayaranlebihan itu dilanangoleh agama.Hukum haramitu dikenakanke ataspihak yang membenihutangmelalui ayat-ayatAllah mengenailanangannba itu danpihak yangmenenimapinjamanjuga mesti patuh kepadakehendakayatyangbenkenaan.

(c) Sebabutamahukumhanammenenimadanmengamalnbaitu adalahuntukmenjagakesucianhubunganbaik antanasesamaumatmanusiadanipadaunsurpenindasan.

(d) Hukum perundangansyana’tentangmasalahitu tidak membabitkanzaman lampautetapi oleh yang demikian, hukum mi tidak mem-benatkanpihak pembenihutangsupayamembayarbalik jumlahnbayangtelah ditenimasebelumberkuatkuasanyahukumpengharamannba itu.

(e) Hukum tentanghanamnyaamalannbami adalahsuatuhukumyangbenkaitandenganneganadankenajaan.Oleh yang demikian,pihakkerajaanwajib mengambil tindakan tegas dan berkesanke atassemuaonangyangmengamalkannba.

(f) Sesungguhnyapihakpenenimapinjamanyangberadadalamkesusah-an benhakdibeni tempoh lanjut untuk membayarhutangnya Se-

hinggadia mampumembayannya.Kebanyakanperundanganmodenpun mengambil kaedah mi. Peruntukan Undang-undangSivilMesin juga membenikelongganankepadapihak hakim untuk mem-benarkan pihaW peminjam membayanbalik pinjaman mengikutkemampuannya.

Rita telah menyebutkanbahawapenkataannba dalam bahasaArabbermaknalebihan atau tambahan.Semuafaedahke atas pinjaman yang

414

ElBA

berbentukpengeluaranataupunberbentukpenggunaanadalahdiharamkanoleh Islam secanategas,keranaRasululLahs.a.w.telahmengharamkanseba-ranglebihanatautambahanke atassemuajenis pinjaman.

Sepertiyangtelahditegaskan,nbaitu ialahtambahanataulebihanyangdiperolehi melalui pelbagai cana dan kaedah yang tidak dibenarkan olehhukum syara’sepentifaedahdanbunga,nasuahataupunsebanangkeuntung-an yangbensumberdanipadasistemperniagaanyangtendapatunsurpenipu-an dan penindasan,juga usahamencariwang di peningkat individu ataunasionalatauantanabangsayangbenlandaskankaedahamalannbami.

Dengandemikian, prinsip utamayang mesti dijadikan panduandalamusahamencaniwangdankeuntunganitu ialah tambahan,lebihanataukeun-tunganyang diperoleh itu adalahhasil suatu usahadan pekenjaantanpasebanangpenindasandanpenyalahgunaankuasadanapajua pun.2

Perkara 273 - Riba dalam Masyarakat Zaman Purba

Riba PadaZaman PemerintahanFir’aun di Mesir

Bukhunis, seorangnaja dinasti ke-24 (dan segi pemerintahanparaFir’aun)yang memenintahnegaraMesir sebelumMasehi telah menguatkuasakanundang-undangyangmengharamkanbayaranfaedahyangmelebihidanipadajumlahmodal.3

Suatupenkanayang patut diberi perhatiandenganpenuhnasabanggaialahundang-undangyangtelahdikeluarkandandikuatkuasakanolehFir’aunBukhuris sejak3000 tahunyanglampauitu telahdiikuti olehpihak KerajaanMesin dalam abadke-20 mi melalui Perkana(Seksyen)232 undang-undangsivil Mesir yangmenyatakan:“Dalam keadaanapajua pun, tidak dibolehkanbahawajumlah faedahitu melebihi daripadajumlah modal . .

Di sampingitujuga, Solonseonangahli falsafahMesinpunbatelahmene-gaskanbetapapenlunyadihapuskansistemnibaitu sebagaisalahsuatupenkarayang sangatpenting dalam melakukanperubahanmasyarakatyang telahbeliaukemukakanpadazamanhayatnya.5

Perkara274 - Riba pada Zaman Babylon

Dalamundang-undangHamurabiyangdikeluarkanpadatahun1950 sebelumMasehi, tendapatsuatupenintahtegasmenghapuskanamalannba. Di sam-pingitu pula, telah ditemuibeberapakepingantulisan seonangpegawaibankBabylon yang membeni penjelasanbenkenaanamalan-amalanbank pada

2 Dr. MuhammadAbdul Mun’im al-Jammal,Akhlakdan MuamalatDalamPandanganIslam,dalambahasaArab, dandalambahasaInggoris,iaiahMorals andTransactionin Islam.

3 Rencanatulisan Dr. Ibrahim al-Tahawi,Majalah al-Azhar, keiuaranbulanMuharam 1371(1951M), oieh al-MarhumDr. ‘Abduilah Daraz.

4 Dr. al-Sanhuri,Masadiral-HaqFi al-Fiqhi al-Islami,Jilid 3, him.216, danArabFuad,al-RibaBainaal-Iqtisadi WalDini, him. 11 dan12.

5 Ibid.

415


zaman itu6 yang terdapat amalan membeni pinjaman dengan faedah 12 pe-

ratusdanipadamodal.7

Perkara275 - RibapaclaZamanYunani Kuno

Plato telah menyerusupayaamalannba diharamkan samasekali (secaramutlak). Ini disebutkandalam kitabnya yang bennama“Jiwa Undang-un-dang” sepentibenikut: “Tidak halal seseorangitu membenipinjamankepadasaudaranyasecaranba”.8

Demikianjuga halnya denganAristotle yangmemandangbahawawangitu tidak lain danipadasuatualat untuk memudahkanpertukanandan me-menuhibenbagaibentukkepenluanhidup umatmanusia.Beliau selalusahajamencelawangfaedahdantidak bensetujuwangitu digunakansebagaisuatusumbenmendapatkankekayaanmelalui faedahataubunga,dengananggapanyang sekepingwang itu tidak mungkin dapatmelahinkan sekepingwangyanglain pula.

Aristotle juga mengatakan:“Tiada tendapatsuatu lojik pun yang lebihkuat danipadalojik yang mengatakandan memperakuibahawabendayangpaling buruk sekali ialah nba yangmengambiluntungdanipadawangyangsamajuga...”.

PERKARA 276 - Riba Di KalanganOrangRumawi

Padaasalnya,penenimaanwangfaedahitu dihanamkankemudianamalannyamulai muncul dengan lahirnya golongan saudagandan peniaga.Namundemikian,suatukawalandanpengawasanketattelahdiadakankeatasamalandanjuga jumlah faedahitu dengananggapanbahawabertentangandengansemangatkemanusiaandankonsepkerjasamayangsemestinyamenjadiamalanmasyarakatmanusia.Oleh sebabitu, banyak sekali undang-undangdiper-kenalkandan dikuatkuasakanuntuk melindungi rakyat jelata danipadaba-hananya.Jesteniantelah membuatundang-undangbahawajumlah faedahpaling tinggi yangboleh dikenakanialah 12 peratus.

Danipadaketeranganmjelaslahbahawaorang-onangpadazamanpunbasudahpun mengetahuidanmengenalpastiapakahnbaitu, danmerekapulatelahberusahamenyekatdanmenentangamalannya.

Perkara277 - Riba Menurut PandanganAgamaYahudi

DalamajananagamaYahudi,amalannba dihanamkansamasekali yangdi-sebutkandalam Bahagian18 Kitab Hizqiyal: “Bahawa setiapmanusiayang

6 Ibid.7 ProfesorThrahimZaki al-Din,Nazariatal-Riba al-Muharram,him. 1.8 Dr. ai-Sanhuri, Madasiral-Haq Fi al- Fiqhi al-Islami,Jiiid 3, him. 216, Arab Fuad,al-Riba

Bainaal-Iqtisad Wal Dini, him 11 dan 12, danDr. Labib Syuqair,Tarikh aI-Fikri al-Iqtisadi,oieh danjugabuku Plato,al-Qawanin,Jiiid 5, sertabuku Aristotle, al-Siasat(Politik), Jiiid 1,Bab 10.

9 A1-Ustaz (Profosor)Muhammadai-Banna,MajalahLiwa al-Islam, 14 Disember1965.

416

RIBA

baik, dan bercakapbenarlagi adil, tidak akansanggupmemberi (pinjamansecara)nba . ~ Manakala dalam kitab yang berkaitandenganal-Khurujataukeluardan kuranganpula terdapatfirmanTuhan: “Anda telah membeni-han pinjaman sekepingperak kepadarakyat jelataku yang miskin, makajanganlahandajadi sepertiseonangpemakannba ... danjanganlahpulakamuhe atasnyanba .. .

ManakaladalamBab25-26Kitab al-Lawiyin pula, terdapatnas:“Makajanganlahandabenikanperakmuitu dengansecaranba ...“.

Manakaladalamkitab lagu-lagudannyanyian(Mazamir) pulaterdapatungkapansepertimi: “Orang berimanitu tidak akan membeni(pinjaman)mengikutsistemnba ~

Namun demikian,parapenditadanguruagama(Yahudi) kernudiannyatelah menetapkanbahawahukum-hukumitu adalahterbatasdalammuama-lat di antarasesamaorangYahudi sahaja,denganberpandukepadakandung-an Kitab Taurat yangmenyatakan:“... apabilaseorangsaudaramumemerlu-kan (pertolongan),maka janganlah andamemberinya(meminjam) dengancaranba ...“.

OrangYahuditelah mentafsirkanpenkataan“saudara”dalamkitab sucimerekasebagai“orangYahudi”. Olehsebabitu, merekatelahmelarangsetiaporangYahudi memberipinjaman wangkepadaseorangYahudi yanglain de-ngan dikenakan faedahatau bunga,dan merekamembenarkandan mem-bolehkanpenbuatanmemberipinjaman wangdengandikenakanfaedahdanbunga itu kepadaorangyang bukan Yahudi. Sifat dan sikap bunuk sepentiinilah telah didedahkanoleh al-Qur’an melalui firman Allah dalam Surahal-Nisa’:

~ Si~U~’~~ ~ ~

~

I 1 S 5 1 • ~ L ~ ~

Terjemahan:Maka disebabkankezalimanyang amat besardaripadapen-buatanorang Yahudi,Kami haramkanatas merekamakananyang baik-baik,yangpernahdihalalkan bagi mereka,dan disebabkanmerekabanyakmenghalangmanusia dan jalan Allah. Dan juga (disebabkan)merekamengambilnbapada hal merekatelah dilarang melakukannya,dan (dise-babkan)merekamer2akanharta orangdenganjalan yangsalah (tipu, judidan sebagainya).Dan (ingatlah) Kami telah menyediakanbagi orangyangkafir di antara mereka,azabsiksayangtidak terpenisakitnya....

(Surahal-Nisd’4:160 - 161)

10 Ishah, Bahagian18, ayat6 — 10.11 Ibid., ayat 22—25 dan35.12 Ibid.

417


Perkara278 - Riba Menurut PandanganAgamaKristian

AgamaMasihi telah mengharamkannbadenganjelas dan nyata sekali. Diantanabukti pengharamanitu ialah:

“Sesungguhnyanba itu hendaklahkita benlindungdaripadanyakeranaundang-undangTuhanmelarangnya

DantersebutdalamInjil Lucas:“Apabilakamumembenipinjamankepadaorangyangkamumengharapkanbalasanhadiahnya,makaapakahkebaikanyangdapatdibenikankepadakamu?...“.

“Tetapi ... buatlah kebajikan, dan benilah pinjaman tanpa menunggupulangankeuntungannya... . Oleh yang demikian, ganjaranpahalakamubanyaksekali

MalahagamaMasihimenjangkaujarakyanglebihjauhlagi daripadaitu,tidak cukupdenganhanyamelarangamalannbasahaja,tetapimenyenumem-benikanpinjamanmodal sendiri kiranya pihak peminjamsangat-sangatme-merlukannya:“Kalaulah kamu memberi pinjam kepadaorangyang kamunantikanuntuk membayarbalik, makaapakahkelebihanuntukkamu? Sebe-narnyaorangyangbersalahdanberdosasahajayangsanggupmemberipin-jaman kepadaorangyang berdosadengantujuan mendapatbayaranbalikyangsetimpal.Kasihilahmusuh-musuhkamu. Berbuatlahbakti danberilahpinjaman sedangkankamutidak mengharapkansesuatuapapun

Perkara 279 - Kelonggaran Menerima Wang Faedahdalam Masyarakat Kristian

Negana-neganayangberagamaMasihi terustundukdanpatuhkepadahukum-hukum agamamereka mengenaiharamnyawang faedahitu sehinggakehujung abad ke-13, kemudian tekanan hidup penekonomiantelah menye-babkanwangfaedahpinjamanitu muladiambil, iaitu sebagaiakibatdanipadamunculnya suatu puak atau golongan saudagaryang mula mendapatpe-ngaruhdalammasyarakatberkenaandi suatupihak danpenganuhgerejadisuatu pihak yang lain, yang menyebabkanterbukanyapeluangmengambilfaedahdan bunga wang itu dalam pelbagaibidang muamalat kewangansedikit demi sedikit, yang dimulai oleh bebenapakeadaandan bentuk pe-ngecualian,dankemudiannyamenjadi suatucanadankaedahyangdibenar-kan oleh undang-undangdan juga diputuskanoleh mahkamah-mahkamahpengadilan.

Perkara 280 - PandanganDr. Abdul Razak Al-Sanhuri

Terdapatbeberapabidangpengecualianyang mula-muladibeni kelonggaranuntuk mengambilfaedahdan perkaraitu telah dirumuskanoleh Dr. AbdulRazakal-Sanhunisepertibenikut:

13 Ibrahim Zakiyuddin,Kumpuian al-Safawi,him. 289, dipetik daripadakitab Teori MengenaiRibayangDihararrikan.

14 Injil Lucas,Ayat 6 — 24 dan 35 daripadaFasalEnam.15 Ibid.

418

ElBA

1. Pihakyangmembenipinjamanbolehmembuatperundingandenganpihakpenenimapinjamanuntuk membayarimbuhanganti rugi mengenaikenugianyangdialaminyakenanamembenipinjamanwangitu (Damnurn Emargene).Oleh yang demikian, maka telah dibeni kebenarankepadabeberapabuahPersatuanPinjamanBakti (MontsdePete)untukmendapatkanbebenapajenisfaedahyangkecil jumlahnyake ataswang yang dipinjamnya sebagaigantirugi penbelanjaanyang dikeluankannyauntuk membayarganti nugi pekenjadan untuk menguruskanpinjamanitu.

2. Pihakyangmembenipinjamanjugaboleh memintapihak penenimapin-jaman sebagaiganti nugi ataskeuntunganyang luput dan tenlepasdan-padanya,iaitu keuntunganyang sangatkecil jumlahnya kenanamembenipinjamanitu (Lucnun Cesson).Dalamkeadaansepentimi disyaratkansupayapihakpembenipinjaman itu mendapatkanpersetujuanpihakyangmenenimapinjamanterlebihdahulu,danhendaklahganti rugi itu tidak melebihijumlahkeuntunganbersihyangboleh dicapaiolehpihakyangmenerimapinjamanitusekiranyawangitu masihterusdi dalamtangannya,sesudahditolak penbe-lanjaanbagi mencapaikeuntunganitu danjuga hendaklahdisahkanbahawapihakpembenipinjamanitu tidakmempunyaisaluranlainuntukmendapatkankeuntungan,iaitu seumpamadia masihboleh mendapatkeuntunganmelaluipelaburanyangboleh dan mampudilakukannyadenganmenggunakanwangyanglain daripadayangdipinjamnyaitu.

Tetapi syanat-syaratsepertimi biasanyatidak dapatdipenuhi kecualidalam beberapakeadaankeranasistemperekonomianpada Zaman Pente-ngahandahulubelum lagi menupakansuatu sistemkapitalisyang sebenar,danjugapadamasaitu, masihbelumwujud lagi syarikat-syanikatpenniagaanyang besan-besaryang sentiasamemerlukanmodal untuk menghasilkanpengeluaranbarangan.

3. Pihak pembenipinjamanjuga boleh meminta supayapihak peminjammembenikansedikit keuntungankepadanyauntuk membayarinsunansataskehilanganyangmungkindihadapiolehwangyangdipinjamkannya(PercuimSortis);tetapi pengecualianitu masihbelum dapatditerimakecualipadaakhirabadke-14memandangkanbegitubesarbahayadanpercanggahannyadenganajaran-ajaranagamayangdipertahankanoleh pihak gereja.

4. Pihakpemberipinjamanjuga berhakmemintapersetujuanpihak pene-rima pinjaman(peminjam)untukmengenakansuatusyaratsampingankepadaperjanjianpinjaman itu (PoenaConcentionalis)yang pihak peminjamjikatidak melunaskanbayaranpinjaman itu padawaktuyang telah ditetapkanwajib membayarsuatujumlah tambahansebagaidendakelewatannyamem-bayarpinjamanitu.

Pihakpegawaigenejaserbasalahuntuk membenarkansyanatmi, tetapikemudiannyamerekamencapaikeputusanuntuk membuatperbezaandi an-tara suatu syanat sampinganyang ketenlaluan,iaitu tidaklah dibolehkan

419


keranapadaketika syaratitu dikenakanuntuk menyembunyikansuatuben-tuk nba yang buruk di sebalik persetujuanatau syarat itu, dengansuatusyanat lain yang berbentuk suatu ancaman dan ugutanyang tidak melebihikadarkeuntunganyangtelah dibenarkanoleh pihak gerejadalambeberapakeadaantertentu,dansyaratmi memangsuatuperkarayangbetul danbolehdikenakan.Tujuanasalnyatidak lain danipadasemata-matamemberiingatankepadapihak penenimapinjaman supayamembayarbalik pinjamannyaitudalamtempohyangtelah ditentukan.

5. Pihakpembenipinjamanjuga berhakmengenakansuatusyanatsupayapihakpeminjammembayarsuatujumlahfaedahsebenandanipadamodal asaljika keadaanitu dibolehkanoleh undang-undangsivil atauadat kebiasaanuntuk berbuatdemikian. Dengan demikian, maka faedahyang berkenaandianggapsahdanmempunyaisandaranundang-undang(titre legal).

Dalam mengamalkanpengecualianmi, memangdidapati bahawaun-dang-undangatauadat kebiasaanitu telah pun mengambilkira keadaanperkembanganekonomi semasa,lantasmembuatkeputusanbahawapihakpemberipinjamanitu berhakmemperolehikeuntungansebagaibalasankepadakerugianyang ditanggungakibat membenipinjamanwang itu, juga kepadakeuntunganyang telah terlepasdanipadânya,dan biasanyadalam keadaansepentimi disyaratkanbahawajumlahfaedahitu sewajannyaadalahberpatut-an dantidak benlebihan.

Perkara281 - SelepasRevolusi Perancis

Akibat Revolusi Perancis,muncul pelbagaibentuk pemikiran, falsafah danalinanyangbenkembangsecaraberansur-ansuryangmembenankanpengam-bilan wangfaedahdanberikutnyalahir undang-undangNapoleonpadatahun1804, iaitu undang-undangSivil Perancistelah dijadikan sebagaisumbernujukan kebanyakanundang-undangdi beberapabuah negara. Kemudianmuncul pulaundang-undang3 Septembertahun1808 di negeniPerancisyangmenyebuttentangbataspengambilanfaedahyangdibenarkanoleh undang-undangsebanyak5 peratusdalam kes-kessivil dan 6 peratusbagi kes-kesperniagaan.Selepasitu, wujud pulaundang-undang5 Ogospada1935 yangmenyatakanbahawasesiapasahajayang membenipinjaman wang dan me-ngenakanfaedahyanglebih tinggi danipadakadarfaedahbiasadipandangSe-bagai melakukankesalahanjenayah amalannba yang buruk. Oleh yangdemikian, jumlah faedahyang lebih danipadakadanfaedahbiasaitu akandirampas. Begitu juga jumlah yang lebih danipadaitu hendaklahdikem-balikankepadapihak peminjamnya.

Perkara282 - Dalam Undang-undang Itali

Undang-undangnegaraItali menetapkanbahawakadanfaedahyangdibenar-kan oleh undang-undangialah 5 peratus.Walaubagaimanapun,undang-un-dangitu jugamemberikebenarankepadakeduabelahpihakmembuatpakatan

420

ElBA

tanpasebanangikatanundang-undangkepadasuatujumlahfaedahyanglebihtinggi danipadaitu. Namundemikian,mengikutundang-undangnegaraItalitindakan undang-undangakan diambil ke atasamalannbayang dilakukanoleh sesiapasahajayang melanggarbatasandan kadar yang munasabahdanipadapengambilanfaedahdengansyarat pihak pemberi pinjaman me-nyalah guna dan mengeksploitasikeadaanpenenimapinjaman yang sangatmemerlukanwang.

Perkara 283 - Amalan RibapadaZamanJahiliah

Penduduk-pendudukMakkahsecarakhususnyadanorangArab secaraumum-nyamempunyaipelbagaibidangpenniagaanbesaryangberasaskanamalannba. Negeni-negeriyang terletak dalam kawasan SemenanjungArab itumempunyaisuatukeadaandansuasanayang sangatsuburbagi amalannba,keranakita dapatinegeni-negenitersebuttidak mempunyai sebarangbahanpertanianpadazamanitu, dan dengandemikian ia sangatmemenlukanba-han-bahanmakanandaripadanegeniluar melalui perniagaankafllah yangsentiasaberulang-alikke negeniSyamdi sebelahutaradannegeniYamandisebelahselatan.D emikianjugakafilah-kafilahyangmembawabarang-barangdaganganpadamusim-musimperayaandanpenhimpunanonang-orangArabsepertimusim Haji danPasarUkazdan lain-lainnya.

Sebagaihasil danipadakegiatanekonomiyangbermusimitu, makake-datanganbahan-bahanmakananjuga berlakusecarabermusim,iaitu setiaporarigdapatmemperolehbahan-bahanmakanandanbahan-bahankeperluanyangdiimpot ataudibawadatangdan negeriluarpadamusim-musimtertentusahajasetiaptahun.Tetapi kepenluanorangramaikepadabahan-bahanitutidak mengenalmusimkeranaia tetapberlaku berterusan,dan oleh kenanaitu, orangArab terpaksaberhutangdan meminjam wanguntuk memenuhikeperluannyadengansyaratakanmembayarnyaapabilatiba sahajakegiatanperniagaannyayang bermusimitu, yang benpuncadanipadakeadaanalamsekitannya.Dengandemikian,makabermuamalatsecaraberhutangitu dipan-dang sebagaisuatupenyelesaianyangperlu dilakukanbagi menghadapipcI-bagaibentukmasalahperekonomian,danmi dengansendininyamenyebabkanlahir dan munculnyasuatu golonganyang menjalankanperniagaandalambentukwang.

Golonganpeniagadan saudagarwang mi telah bertambahjumlahnyadenganmenimbulkanberbagaibentukkesusahandanmalapetakadi negeri-negeriArab itu.

Salah seorangsasterawantelah menulis tentangmasalahmi sepertiberikut: “Wang memangboleh didapatidenganbanyakdi MakkahdanTaif,dan mi disertai pula oleh wujudnya suatu golongan pengamalnba yangberniagasecaranba sehinggaamalannbaitu menjadisumberutamakekayaanyangmenyebabkanmerekamenjadiorangyangberpenganuhdanbenkuasa”.Manakalajumlahnbayangmerekakenakankepadapihakpeminjamialah diantara 40 peratushingga 100 peratus. Di antara bukti bahawagolongan

421


penjahatmimempunyaipengaruhdankekuasaanialahbahawamerekatelahberhasilmemaksaparapeminjamwangmerekauntuk memaksaisteni-istenidan anak-anakpenempuanmerekamenjadi pelacun.Amalan nbajuga telahmenyebabkannamaiparapenerimapinjamanwangmelanikandin menekakeGunun Saharadan menggabungkandin menekadengangolongan samsengdanpenyamun,danjugamenyebabkanmerekamenjadihambasahaya.Makatidak syaklagi bahawakeadaanmi jauhlebih burukdandahsyatlagi danipadagambaranyang dibenikanoleh pujanggaInggenis,Shakespearkepadatokohpengamalnba berbangsaYahudi Shelok dalam niwayatnya yang popular“Merchant of Venice” itu.

Dan Ummul Qura (bandarMakkah) adalahbergantungkepadakema-juan perniagaansehinggaia telah menjadipusatperdaganganyangterbesardi SemenanjungArab.

Ahli-ahli sejarahpennah menyebutkanbahawaMakkah merupakannangkaianperhubungandi antara Maanab dan Ghaznatdalam penjalananutamakafilah-kafilah yangmenjalankanpenniagaandi negeni-negenibaratdan timun (timun dan barat)di sampingperjalananke negeniSyam sebelahutara dan negeniYaman di sebelahselatan. Hal mi telah pun disebutkandalamal-Qun’an:

~ LJ4 ~

~ C~c~t ¶ ~‘ S ti S • 1

Terjemahan:Kerana kebiasaanamantentenamonangQunaisy(pendudukMakkah)(iaitu) kebiasaanamantenteramperjalananmereka(menjalankanpenniagaan)pada musimsejuk (kenegeniYaman),danpada musimpanas(ke negeri Syam),maka hendaklahmerekamenyembahTuhanyang rae-nguasainumah(Kaabah)mi, Tuhan yang membenimenekapenghidupan:menyelamatkanmere/iadanipada kelapanan,dan mengamankanmerekadanipadaketakutan.

(Sunahal-Qunaisyh106: 1 —4)

Panasejarawanjuga menyebutkanbahawaMakkah memangmempu-nyai tanafdanperananyangsangatpentingsehinggamenyebabkankemajuanekonomi,kebudayaandan kemajuanhidup penduduknyadapatmenguasaiseluruhkampungdan bandar-bandanlain di sampingkedudukantingginyadalambidangkeagamaan,keranaorangQuraisymerupakanorangyangber-hak menjagakeselamatandanjugakebersihanKaabah.

Di samping itu pula, penniagaanmerupakansuatu punca kehidupanyangsangatbesarpengaruhnyadi dalamjiwa panapendudukMakkah;hal midapatdilihat denganjelasnyasesudahonangMuhajinindan kalanganQuraisyitu berhijrahke Madinahwalaupuntelahdiberi bantuandanpertolonganolehorangAnsaruntuk mengurushartamerekadan melakukansetiappekerjaanyangmenyebabkanmerekatidak penlulagi berusahadanmenantaumencanirezeki.Walaubagaimanapun,sebahagiandanipadamerekatidak mahutinggal

422

RIBA

diam sahajadengankemudahan-kemudahanyang telah disediakanuntukmerekaitu, tetapi merekatenusmenjalankanpekerjaanyangsangatmerekasukai,iaitu berniaga.

Tentangkeadaanmi Abu Hurairah telah mengatakan:“Saudaradan-padakalanganMuhajinin terussahajasibukmenjalankankenjaberjualbeli disesuatupasan “~6

DemikianlahkedudukanUmmu al-Quradan segi pengaruhnyasebagaitempatasal dan sumberpenghidupan,juga dalam bidang penniagaandansebagaipusatkegiatankafilah-kafilah yangsentiasadinanti kedatangannyaoleh pendudukMakkah, keranasebahagianbesarmerekatelah mengguna-kan wang untuk berniagabaranganyang dibawa oleh kafilah-kafilah itu.Cenita tentang kafilah pimpinan Abu Sufyan bukanlah merupakansuatucerita yang aneh dan asing lagi kepadakita, yang kebimbangannya(AbuSufyan) kepadakeselamatankafilahnyalahyang mencetuskanpeperanganBadar.OrangQunaisytelahikut sertamembenisahammemajukankewangankafilah mi, dan tidak syak lagi bahawapembeniansahamitu memerlukanWang; dengandemikian apabilabeberapaorangmereka tidak mempunyaiwangyangsecukupnyauntukmembiayaipenjalanankafilah itu, makamerekapun berusahamendapatkanpinjaman mengikutkaedahnba yangmesti di-bayarbalik kepadapihak pemberipinjamanitu denganbergantungkepadakeuntunganyang bakaldiperolehinyamelalui penggunaanwangdalamper-niagaankafilah itu, dengankepercayaanbahawakeuntunganitu akanme-lebihi jumlahniba ataubungayangdikenakandalamusahanyamendapatkanpinjaman.mi berentibahawaorangQuraisyyang ikut methbeni sahamke-padaperniagaankafilah itu memainkanperanansebagairakankongsi yangtidak aktif mengikutistilah zamansekarangyangmeminjamkanwangkepadaorangyang menjalankandan mengendalikanperniagaanitu, untuk mem-beli pelbagaibanangandalam sesuatuperjalananke selatanatauke utara,kemudiandijualnyapula baranganitu daiarnperjalananyangakandatang,dan akhirnya pihak peniaga itu membayanbalik modal yang telah dibeni-kan itu iaitu modal yang telah dipinjamnya dahulu denganditambahkanjumlah nba yang telah dipersetujui sebelumitu, di sampingberoleh faedahdanipadajumlahkeuntunganyangmasihberbakis...sudahditolakhutangdanfaedahnya.

Oleh sebabitu, orangQuraisy sangatterkejut ketika Islam mengha-ramkannba, sepertiyangtelahdicenitakanolehayat ‘Sunahal-Baqarah’:

— — —-- ~.. — 5, ~— -1~----~-‘-~~ —-.-‘~- -~ -

~ ~

S~Vo ~I :T ~JLJI~

16 Ai-Zahabi, Sian A’laam al-Nubalaa,Jilid 2, him. 429, dan rujuk juga kitab karanganDr.Ibrahim al-Tahawi.

423


Terjemahan: Yangdemikian ialah disebab/ian menekamengatakan:“Ba-hawa sesungguhnyaberjual beli itu samasahaja sepertiniba”~ PadahalAllah telah menghalalkanberjual-beli (berniaga)dan menghararn/ian nba.Oleh itu sesiapayangtelah sampai /iepadanyapeningatan(larangan)dan-pada Tuhannya lantas ia berhenti(danipadamengambilnba), ma/ia apayangtelah diambilnyadahulu (sebelumpenghanamanitu) adalah menjadihaknya,danperkananyaterserahlahkepadaAllah. Dan sesiapayang me-ngulangi lagi (perbuatanmengambilnba itu) ma/ia mere/ia itulah a/uneraka, mere/iakekaldi dalamnya.

(Surahal-Baqarah2:275)

Manakala maknapenkataanmereka“berjual beli samasahajasepertiniba”, iaitu sama-samamendapatupah atau tambahankepadamodal asal,kerananbayangberhakditenimaoleh pihakpemberipinjamanitu merupakanupah modal. Dengandemikian,maka nbamengikutkaedahmi merupakansuatuamalanyangtidak dapatdipisahkandalamkehidupanpenekonomianmereka,dantuan-tuanpunyawangdi Makkahtidak hanyasetakatmembenipinjaman kepadaonangtempatanyangmenetapdi Makkah sahaja,malahpengaruhdan tumpuankerja mereka itu merebakke selunuh bandardansegenapperkampungandi SemenanjungArab.

Danipadahunaiandi atas,jelaslah bahawaorangArab sebelumIslambermuamalatsecaranibadalamduabentuk:

1. Padaketika menerimapinjaman yang dibuat (melalui perjanjian) bagisuatujangka masayang ditetapkandengandikenakannba yang melebihikadarmodal pinjamanitu. Lebihanjumlahbayaranitu ditentukanmengikutpersetujuandi antarakeduabelahpihak,adakalanyapihakpenenimapinjam-an membayarnyasecaraansuranbulanan, dan kadang-kadangnyabayananitu dilakukansekaligussesudahtamattempohyangditetapkanitu.

Sekinanyapihak penenimapinjaman itu tidak mampu membayarnyapadatempohyang telah ditetapkanitu, makadia diberi suatu tempohbanusesudahdikenakankos yang berlipatgandajumlahnya atas pinjaman itu.Dalamkeadaantertentudia dikenakanmembayarjumlahlebihanitu melaluiansuran bulanan sesuai dengantempoh lanjutan yang dibenikan sebagaiimbangankenanakelambatanmenjelaskanbayarannya.

2. Ketika menjualbanang-barangdenganhargabertangguh, iaitu apabilacukup tempoh yang ditetapkan pembeli masih belum mampu membayar,maka tempoh pun dilanjutkan lagi, dengandemikianhargaakanditambahpula selanasdenganIamanyatempohitu.

Bagi menentukanganisannba padapandanganIslam, elok sekinanyakita kemukakanmasalah-masalahberikut:17

(a) Menentukanwang dan hanta-hartayang tendapatpenanannba di

17 Kitab basilkaryaDr. Ibrahimal-Tahawidankitab karanganDr. Gharib ai-JammaidanjugaDr. MuhammadAbdul Mun’im aI-Jammai,kitab al-AkhlakWalMuamalatFil Islam.

424

RIBA

dalamnyaatau denganperkataanlain menentukanwangdanharta-hartayangberbentuknba.

(b) Menentukandanmengenaliapakahyangdinamakansebagainbaal-fadli itu.

(c) Menentukandanmengenaliapakahdia nbaal-nasi’ah itu.

(d) Menentukandan mengenaliapakahyang dikatakan pinjaman de-ngan dikenakanfaedah(bunga)itu.

Perkara 284 - PenentuanWang dan Harta yang BerbentukRiba Menurut ilmu Fiqh Islam

AI-Qun’an begitutegasdanlantangsekalimenyatakanhukumhanamnyanbatanpamenjelaskanjenis-jenisnyaataupunbidangopenasinyadalammuama-lat kewangan.Namun demikian,tiada sebarangperbezaanpendapatdi ka-langankaum Muslimin tentanghukumharamnyanba itu.

Puncasebenarpenselisihandanpenbezaanpendapatkaum Muslimin ha-nyalah tentangjenis-jenis muamalatyang mengandungiunsur-unsunnibayang dihanamkan,keranahadis Nabi s.a.w. yang berpenanansebagaipem-ben penjelasanberkenaankandungankitab Suci al-Qun’an benkenaanpe-ranan ijtihad dan fikiran. Oleh yang demikian, timbullah pelbagaialirandalam fahamanilmu fiqh Islam berkaitandengannbayangdihanamkanitu.Dengantujuanmemberikanpenjelasanberkenaankandunganhadisdanben-bagaibentukijtihad yang lahir danipadahadis-hadisitu, makadi sini kamiakankemukakan secananingkas sahajasuatu penbincangandan hunaiantentangperananhadissebagaisuatusumbenhukumuntuk menentukanjenis-jenis wang dan hanta yang berbentuknba, dengandisusuli oleh huraiantentang betapaluasnyanuanglingkup nba itu mengikut penjelasanhadisberkenaan.Di sampingitu, perbezaanpendapatmengaparuanglingkup nbaitu begituluas.Dan akhir sekalipengertiandanpenentuanbenkenaansetiapjenis nbayangbenkenaanitu.

Perkara285 - Hadis sebagaiSumber Penjelasanbagi Menentukan JenisWang dan Harta

yangBerbentuk Riba

Al-Hadis al-Syariftelahmenerangkanbebenapajenishantayangdianggapse-bagaibahan-bahanyangboleh tenlibat denganamalannba, iaitu:

(a) Emas;(b) Perak;(c) Biji gandum;(d) Barli;

425


(e) Kurma (tamar);dan(0 Ganam.

Seterusnyaal-Hadisjuga telah menyatakanjalan keluardanipadaben-lakunyaamalannba dalamharta-hartabenkenaanketikaberrnuamalat, ke-ranaRasululLahs.a.w.bersabda:

)~ Z..~iJb~ . L~J~iJ[, ~ 1~JL~t.t~.~JU ~

• ~ Lt~~ L~J~ ‘~..

1~LL~4J~J~ ~

• L~J~I, ~ )t~~JL~~, . ~ J~iJ~,~

Tenjemahan:(Benjualbe/i) emasdenganemas,samanilai dan timbangan,secanatunai, dan bayananyang lebih itu ia/a/i nba. Benjual be/i penakdenganperak, serupadan samasecanatunai, dan yang selebihnyaia/a/inba. Dan (jual be/i) gandumdengangandum,sarna dan serupa,secanatunai,danyangselebihnyaia/ah nba. Dangaramdengangararn samadanseni/ai, secanatunai, manaka/ayang se/ebihnyaialah nba. Dan bar/i de-nganbanli, samadansenilai, secaratunai,manakalayangselehihnyaialahniba. Dan kurmadengankunma,senupadansarna,secaratunai, manakalayangselebihnyaialah nba.Danji/ia benlainanjenismutunya,ma/iajuallahmengikutkehendakhatimu, asa1/ian secanatunai

Perkara 286 -Ruang Lingkup AmalanRiba Menurut Hadis

Menurut sorotanhadisdi atas,timbul satukemusykilansamaadahukumnbaitu hanya terbataskepadaenampenkarayangtelah disebutkandalamhadisitu, iaitu emas,penak,biji gandum,banli, kunma dangaramsahaja.Ataupunmerangkumisemuajenisharta,makanandanlain-lain.Yakni adakahhukumnbaitu terhaddantenbataskepadaenampenkanayangdisebutkanitu sahajaatauadasuatumaknadanmaksudtertentudi sebaliknya,yangtidakterdapatdalambahanyanglain? Dengandemikian, makabenda-bendayangtenlibatdenganhukum nba itu disebutdalam hadis secanaterbatassahaja,dengandemikian tidakberkait kepadabahan-bahanyanglain danipadanya,ataupunsecaraumumberdasarkepadamaknayangterdapatdalambahan-bahanyangdisebutkanitu danjuga di dalambahanyanglain. Sebagaicontohnyamaknadanpengertianhukun’i nibaitu masihwuj udjuga padabahan-bahanyanglain,dengandemikian bahan-bahanyang lain ikut terlibat denganhukum nbayang haram itu, dan ikut terlibat juga dan segi hukum dan sebabatau‘illatnya, samaada dan segi wujud atau tidak wujudnya?Terdapatsuatukumpulan fuqaha yang berpendapathukum haramnyanba itu hanyalahterbataskepadaenambahanyangdisebutdalamhadis itu sahajadan tidakmelibatkanbahan-bahanyang lain. Tokoh utamayang memegangpendiniansepentimi ialahQatadah.

426

ElBA

Pendinian seperti mi juga menjadi peganganmazhabAhli al-Zahir.Pendinianinijuga menjadipilihanyangtelah dilakukanoleh Ibn ‘Uqail dalamkitab karangannyayangterakhir.

Walaubagaimanapun,majoniti fuqaha, berpendapatbahawahukumben-kenaanenambahanitu tidaklah hanyaterbataskepadaenambahanyangdisebutkanitu, keranahadis itu tidak menyebutkanbahawahukumnba ituhanyaterbataskepadaenampenkaraitu sahaja,hanyayangdisebutkantidaklain daripadawujudnya hukumnba dalam enambahanatau penkanaitu.Dengan demikian, sebabutamamengapaRasululLah s.a.w. menyebutkanenamperkanaitu secarakhususbolehlahdirujukkepadakenyataandanfaktabahawabahan-bahanutamayangterlibat denganunusanberniagaatauben-jual beli padazamanitu ialahenampenkanayangdisebutkanitu. Bend~sankanmi, makaparafuqahatelahmenetapkansuatukaedahbahawahukumnbaituadalahsuatuhukumyangberkaitandenganwujudnyasebabatau ‘illat nbaitu yang disebutkansebagaihukum yang mu’alal dan selanjutnyatidaklahterbataskepadaenamperkarayangdisebutkandalamhadisitu sahaja,malahhukumitu benkaitjuga kepadasemuajenis barangyangmempunyai sebabyang ‘illat hukumyang enamperkaraitu, bahawabarangitu juga dengansendininyamenjadisuatubarangyangterlibatdenganamalannba,bendasan-kankaedahyangberkaitdengan‘illat hukum,baik dan segiwujud atautidakwujudnya.

Perkara 287 - PerbezaanPendapat Tentang ‘Illat MengapaRuang Lingkup Riba Begitu Luas dan Kesannya?

Golongan yang benpendinianbahawahukum itu benlakuberdasarkan‘illatatau mu’alal. Majoniti fuqaha telah berbezapendapatdi kalangan sesamamerekaberkenaanpenentuan‘il/at itu kepada tiga pendapat. PanafuqahadaripadamazhabHanafi dan Hanbali mengambilkira secaraumum sahajaiaitu menganggapsamataraf sahajakeenam-enampenkarayangdisebutkansebagaimempunyai‘illat nbaitu, manakalaparafuqahamazhabSyafi’i pulaberpendinianbahawapenilaian‘il/at berkenaanemasdanperakbenbezadanberlainandengan‘il/at padaempatperkanayangkemudiandanipadaemasdanpenakitu.

ManakalaparafuqahamazhabMaliki pulasependapatdenganmazhabSyafi’i dalammasalahemasdan perak dan sepakatpula denganpendinianmazhabyanglain daripadaSyafi’i dalamkaitan denganempatperkanayangkemudianitu.

Apabila dibuat perbandingandan pertimbangantentang perbezaanpendapatfuqahaitu, makayangpalingmenonjolsekaliialahpeganganmazhabHanafi kepadajumlah danjenis (mutu) barang,danpendapatmazhabSyafi’ibenkenaannilai harga ataupuncita nasa(makanan).Dengandemikian, didalamhunaianselanjutnyakita akantumpukanperhatiantentangpenbezaandi antana kedua mazhabitu sahaja.

MazhabHanafiberpegangkepadakaedahbahawaciri utamayangdapatmenentukanidentiti hartayangbenbentuknbaitu denganwujud duaperkana

427


yang mestiberkumpuldalamhartaitu, banulahbanangitu dapatdisifatkansebagaihartayangberbentuknbaataumempunyaicini-cini nba (ribawiyah)dan dengandemikian setiapsatunyamenjadi suatu bahagian ‘illat; dan ti-daklahmemadaiwujudnyasatu ‘il/at sahaja,untuk memandangpenkaraituadalahlayakmenjadibarangyangberbentuknba(ribawi). Kedua-duaperkanaitu ialah kadandanjenis.

Yang dimaksudkandengankadar itu ialah banangatauhartaitu dan-padabendayangbolehditimbangsepentiemasdanpenak,ataupunyangbolehdisukatsepertigandum,barli, kurmadanganam.

Manakalayangdimaksudkandenganjenis yangkeduaitu ialahkedua-duabarangyanghendakditukankanitu hendaklahdanipadajenisyangsama,iaitu denganpengentianbahawaemashendaklahditukandenganemas,penakdenganpenak,gandumdengangandumdan setenusnya.

SedangkanfuqahamazhabSyafi’i pulaberpendapatbahawa‘illat dalammenentukanhukum emasdan perakitu ialah “harganya”sahaja,manakalagandum,barli, kurmadan garamiaitu “cita rasanya”sahaja.

Dengan demikian, maka ‘illat yang sebenarnyahanyalah satu sahajabagi setiapjenis barangitu, iaitu barangitu hanya mempunyai satu ‘il/atsahajayangwujud padabarangitu, dan apabila‘illat itu wujud, makajadilahbanangitu banangyangberbentuknba(ribawi). Kalau tiada‘illat, makatiadabentukribanya.

Perkara288 - TakrifRibaal-Fadli

Ribaal-fad/i ialahpentukanansesuatubanangyangsamanupadanbentuknyadengandisertaioleh suatubayanan(ataunilaian) lebihan.18Keadaansepentimi menyebabkanwujudnyanbadi sisi mazhabHanafi keranatenkumpulnyakedua-duabahagianniba, iaitu kadar (samaada dan segi timbanganatausukatan)yangsamajenis.

Dengandemikian,apabiladijual sesuatubarangyangdisukatataudi-timbangsamaadabahanmakananataubukanbahanmakanan,dengancanakiraanhargaatautanpakiraanhargadengansuatubaranglain yangsejenisdengannyadalam keadaanwujud lebihan, maka berlakulah nbaal-fadlidalam penjualanitu dan akibatnyajual beli itu menjadinosak(tidak sah).

Manakala dalammazhabSyafVi pula, nbaal-fad/i itu benlakudengansebabadanya‘illat nba, iaitu satucita rasaatauhangadengandisentaiolehwujudnya syanat, iaitu pensamaanjenis. Bendasankankaedahmi (supayatidak benlakuamalannba) wajib adanyapersamaankadarataskeduajenisbarangitu apabiladijual bahanmakanandenganbahanmakananyangsamajenisnya,samaadayang ditimbangatau tidak, disukatatau tidak disukat.Kalautidak, makajualantidak sah.

18 Yangdimaksudkandenganwujudnyapersamaandi antarakeduabarangyangdipertukar-kan itu iaiah wujudnya persamaanjenis dan kadar sahaja, bukan sifat dan rupa bentuksebabkaiauiahwujud persamaandi antarakeduabarangyangditukarkan itu daripadasegijenis, kadar dan sifat, maka tiadaiah iagi erti dan maksud pertukaran itu, kerana keduanyaserupadan segenapsegi.Dr. ai-Sanhuri, rujuk Masadiral-Haq Fi al-Fiqhi al-Islami,Jiiid 3,him. 208.

428

ElBA

Demikianlahjugakedua-duabarangitu mestisenupadan setarafapabiladijual bendasankanhangadenganharga,dansamajenis sepentibenjualemasdenganemas,danperakdenganperak.Kalau tidak,makajualan tidak sah.

Perkara289- Takrif Ribaal-Nasi’ah

Ribanasi’ahataunbaal-nasa,itu ialahjumlahhutangbentambahapabiladi-lanjutkan tempohnya.Menurut pandanganmazhabHanafi, nba jenis mibenlakusemata-matadenganwujudnya salahsatu danipadaduasudut ‘i//atnbaal-fad/i, iaitu samaadakadandanjumlah, ataupunsamajenissahaja.

Oleh yang demikian,makanba al-nasi’ah itu boleh benlakudalamduakeadaan,iaitu:

(a) Bahawa setiap satu barang yang dipentukankanitu disukat atauditimbang,samaadasamajenisnya ataupuntidak.

(b) Kedua-duabarangpertukaranitu mestilahdanipadajenisyangsama.

Namun demikian,hukumsepentimi tidaklah benlakusecaramutlak keatassemuabarangyang(boleh)ditimbang,keranaia akanmenyebabkantidakbolehbenlakunyaberjualbeli secaraal-salarn (bai’ al-salam)yangtelahdibenikebenanandan kelonggaranoleh RasululLahs.a.w. untuk menjalankannya,denganpengertiantidak boleh lagi menjual kapasataugula umpamanyadenganemasatauperaksecanakelebihannilai (nasi’ah), sepentijuga ia bolehmengakibatkantidak dibolehkanmenjualbahan-bahanselaindanipadakapasdan guladengancanabayananbentangguh,sedangkanpenjualansepentiitudibenankanoleh hukumsyara’.

Bagimengelakkanberlakunyapenkanayangdilarangmi, ulamamazhabHanafi telah membahagikanbarang-barangyangditimbangitu kepadaduabahagianbanangan;

(a) Kedua-duajenis mata wang, iaitu emasdan perak (yang telahdigunakan sebagaimata wang dan alat pertukananpada zamandahulu),dankedudukannyahendaklahditimbangmengikutkadanmisqalataupunalattimbang bernamamisqal.

(b) Bahan-bahanlain yangbiasanyaditimbang,sepentibesi,tembaga,gula, kapasdan lain-lamnnyayangbiasanyaditimbangdenganalattimbangbernamaqubban.

Kedua-duajenis barangdi atas(emasdanpenakdenganbesi,tembaga,gula dan kapas)tidak samadan senupadan segi alat menimbangnya;dandengandemikian,bolehlahdipertukarkansalahsatudaripadaemasdanpenakdenganbahan-bahanlain itu secananasi’ah dansalarn.

Keadaandi atasitu adalahberkaitandenganhukumnba al-nasi’ah disisi mazhabHanafi.AdapundalammazhabSyafi’i ia benlakudi manasahaja

429


apabilakedua-duabarangyangdipertukarkandenganbahanmakanandapatdikecapi rasanyasama-samadalam bentuk harga,samaadakedua-duanyasamajenis ataupuntidak.

Dengan demikian, maka tidak boleh dilakukan kaedahnasi’ah dalampertukaranatau penjualantamar (kurma) dengantarnar, juga pertukanankurma dengangandum,seperti juga ia tidak boleh dilakukan dalam per-tukaranemasdenganemasdanjuga denganpenak.

Perkara290 - MengenalPinjamanyangDikenakanFaedah

Konsepdangambanansepentimi adalahsuatukonsepyangbelum kita hunai-kan sedangkanbentukpinjamanjenis mi tenusmenenusberlaku setiaphani,iaitu bentuk pinjam meminjam dengandikenakanfaedah, sebagainatijahdanipadasemuajenisnbayangtelahkita kemukakan.Tenutamayangbenkaitandengankandunganhadis di atasiaitu dalambidang berjualbeli danbukanbidang pinjaman.Namun demikian, pinjaman yang dikenakanfaedah itu,walaupunbukan sejenisjual beli, adalahsuatu perjanjian dan persetujuanyangberbentuknba dalamundang-undangmodensekarang.Jadi, persoalanyangberbangkitsekanangadakahpinjamandenganfaedahitujugatermasukdalam lingkungan perjanjian yang berbentuknba dan segi hukum Islam,ataupuntidak?

Memangkalaukita perhatikanbahawafaktondan sifat“jual beli” adalahasaldanpokokdalambenbagai-bagaiperjanjianyangbenbentuknba,mengikutpandangan(hukum) Islam,makadengandemikian,dapatlahdibuatkesimpul-an bahawapinjaman denganfaedah itu tidaklah termasukdalam senanaiperjanjianyangbenbentuknbakenanaiabukanlahsejenisamalanbenjualbeli.Namundemikian,ia tetapdipandangsebagaisuatuamalannbamenurutpan-danganIslam,keranadua alasan:

(a) Bendasankanqiyas ke atasjual beli yangbenconaknba (nibawi) ke-ranawujudnyatambahandanlebihanwangdalamsemuaurusan.

(b) Berdasarkanalasanbahawaia termasukdalam pengertianumumhadisyangdirawikandanipadaRasululLahs.a.w.yangmenyatakan:

~ U~~IJ~ 4XJIJ~~1

Tenjemahan: “Bahawa sesungguhnyaRasululLah s.a.w. telah melanangseseonangme/a/iu/ian sebarangpinjaman yang membawarnanfaat dan/ieuntungan...

19 Madasir a/-Haq Fi al-Fiqhi al-Islami, him. 265, dipetik daripadakitab a/-Badai’i oieh ai-Kasani,Jiiid 7, him. 395 - 396. Kitab al-Muhazzab,Jiiid 1, him. 304. (Dirawikan daripada‘tJbaybin Ka’ab dan lIbn Mas’uddan Thn ‘Abbas, yangbermaksud:“Bahawa me/arangdan-pada melakukanpinjamanyangmendatangkanmanfaat”).

430

RI BA

Memangjelasbahawamanfaatdanipadapinjamanitu tidak akanwujudmelainkandengandikenakanmanfaatbungaataufaedahyang disyaratkanterlebih dahulu (atauyang telah ditetapkansebelumpinjaman itu dibeni);sebabkalau tiada kejadian seperti itu iaitu syanatyangdikenakansebelummembeni pinjaman itu, maka tiada sebaranghalangan(tidak mengapadi-tenimafaedahitu), keranamanfaatitu dalamkeadaansedemikian,termasukdalam bab“pembayaranyang baik dan benjudi”, iaitu suatukeadaanyangdigalakkankenanaNabi s.a.w. telahbensabda:

~ ~ ~�~:.~-1~�,L...Tenjemahan: Orang yang paling baik di antana kamu ia/a/i orang yangpalingbaik dalarn rnembayanhutang

Sememangnyatidak diragukanbahawasalahsatucanaterbaik dalammembayarhutangitu ialah membenikankelebihanatautambahansedikitSe-banyakke ataskadanpinjamanasal. Hal mi disokong pulaoleh sabdaRasul-ulLah s.a.w. kepadaseonangyangsedangmenimbangbanangketika hendakmembayarhutangnyayangwajib dibayar(~)~~) yangbermaksud:“Tim-bangkandenganbaik dan /ebihkansedikit timbanganitu”.21

Perkara291 - RibaMerupakanPuncaKrisis Ekonomi

Seorangahli ekonomibangsaAmenika,Dr. HenrySemmonstelahmembenikanpandanganberkaitan knisis ekonomi yang melandakebanyakannegaradidunia padatahun1930-andanbeberapatahunkemudiannyasepentibenikut:“Tidaklahketerlaluanjika kita mengatakanbahawafaktonpalingbesaryangmenyebabkanpelbagaibentuk knisis ekonomiyangtidak henti-hentinyamiadalah keranakegiatanyang dilakukan oleh bank-bankpendaganganyangsengajamelakukanpembazinanyangmenjolokmatadankadang-kadangpulasikapkedekutdalammenyediakanpelbagaicarapertukananwang. Danme-mang tidak diragukanbahawabank-bankyang berkenaansebagaiakibatsikap monopolinyaakandilanda oleh pelbagaibentuk dan knisis yang lebihparah dandahsyatlagi; makamenjadikewajipanbeberapabuahnegaradankerajaanyangberpengaruhuntuk mengambiltindakansegenasupayabank-bankitu kembalisemulamenjalankantugasnyadenganpenuhtanggungjawabsebagaialat dalambidang penukarandan pengedananwang”. Oleh itu, ten-buktilah bahawabank-bank tensebutdenganpenananyang dimainkannyadalam mengendalikanamanahdan kepercayaandalam bidang kewanganmenupakansuatutempatpengurusanwangberlandaskansimpanandengankepercayaanbahawasimpanan itu akan terus mengalin kepadanyadapatmenunaikansuatusumbanganyangsangatberfaedahkepadaselunuhmasya-

20 Riwayatal-Tirmizi danai-Nasaai.21 RiwayatImam ‘Ahmad daiamkitab Musnadnya,danal-Hakim daiamkitab Mustadrak,dan

thn Hibbandalamkitab Sahihnya(sahihIbn Hibban).

431


rakatdalam melicinkanperjalananmuarna/atdan urusanperdagangan,te-tapi padamasayang samajuga bank-bankitu boleh membawabencanake-padamasyarakat,iaitu bencanayang secarakhususnyaberpuncadanipadaduasumber.

Pentama,bahayadanbencanayangbenupaamalanmemberikekayaanyangtidak betul dengansebabpelbagaibentukfaedahyangdiperolehmelaluisyanat-syaratyang dikenakankepadapihak penenimapinjaman dan sikapyang sukamengelakkandin danipadaikut sertadalambeberapapnojekparapenenimapinjaman yangpenuhdengannisiko.

Kedua,sikap yang menjadiamalanbiasanyauntuk membukapeluangmeminjamdengancanaseluas-luasnyapadawaktu ekonomi sedangmantapdankehidupanmasyanakatyangsedangmewahdenganmengenakanpelbagaibentukjaminan yang berlipatgandajumlahnya danipadajumlah pinjamanyangdibenikandan dengankadarfaedahyangbesar,juga sikap dan kecen-denungannyauntuk menyempitkanpeluangmendapatkanpinjamanataupunmenutupsamasekali peluangitu padamasaekonomi sedangmenunundankehidupanmasyarakatdalam keadaanmelesetkenanabimbang memikulkenugian.Padaketika mni, ia melakukanpelbagaicanauntuk menekandanmemaksapihak peminjam untuk segenamembayanbalik pinjaman merekadengantujuan mendapatkansemulawang yang dibeni pmnjamkepadanya.Sikapmembukadanmenyempitataumenutuppeluangmeminjamwangyangdilakukanolehpihakpengurusanbank-bankmerupakanfaktorpalingpentingdalamkepincanganekonomiyangmencetuskanpelbagaibentukknisis.

Oleh sebabitu, dalamnegara-negarakapitalisperananyangdijalankanolehbank-bankdalammembiayaiprojek-projekpembangunandanperdagang-anyangbesanmelaluipelbagaibentukcaganandanjaminanmenupakansuatusumbenyang bolehmelahirkankebaikandan mencetuskankebunukanpadaketikayangsama.Sebaliknya,sistemekonomiIslam sangatmembenikanpen-hatianke arah usahamengelakkansebarangbencanadanbahaya,juga kearahmencapaidanmengekalkanmanfaat.

Perkara292 - PandanganBeberapaOrangPakarEkonomidaripadaKalanganOrangBukanIslamTentang

WangFaedahatauBunga

ProfesorG. Haberlen,pakar ilmu ekonomidi Univensiti Harvarddi AmenikaSyanikat telah menulis di dalam bukunyaKernakmuran dan Kemelesetanbahawatiadasuatumasalahyangmenimbulkanperbezaanpendapatdi ka-langanparapakanekonomiselainmasalahyangbenkaitandengannilai wangfaedahataubungabank. Masalahmi masihmenupakansuatupensoalanyangbelum mencapaisebanangpenyelesaiansehinggasekanang,danketika ben-lakunyakemelesetanterbesardi seluruhduniakapitalis padatahun 1929,makasistemperekonomiankapitalishampirtumbanguntuk selama-lamanyaakibatmenebaknyawabakpengangguran.Dengandemikian,timbullah kese-danandi kalangan para pakar ekonomi setelahtenbuktinyabetapaburuk

432

ElBA

perananyangdimainkanolehbank-bankyangbercoraknbadalammencetuskantragediitu. Hasil danipadakegoncanganekonomiitu muncullahseorangtokohyangbernamaLord J.M. Keynesyangkemudiannyadiiktinaf sebagaipelopordanpemimpinpakanekonomimoden yangmengknitiksistemekonomikiasikdanmengisytihankansikap “bertaubat”nyake atassistemitu, sambilmelan-cankanseranganyang tidak mengenalampun tenhadapbungaatau faedahbank. Padamasaahli-ahli ekonomiklasmkmemandangbahawakadarfaedahitulah yang menupakanfaktor utama dalam menentukantaraf simpananwang;denganpengentianbahawasetiapkali bertambahnyakadarfaedahitu,maka semakinbertambahrizab simpanan,danpadaketika yangsamapulaKeynesmempensendakanpandanganmerekadanmenyatakanbahawakadanfaedahitu tiadasebanangkaitannyadengansimpanan,kerananizabsimpananitu selalunyabergantungkepadafaktorpenghasilan(iaitu tanafpendapatanyang tinggi) kepadaadat dan tnadisi yangberlaku dalam sesebuahmasya-rakat, sertadononganuntuk menyimpan wang adalah suatu penkarayangberasingandanipadakadarfaedahsehinggabeliautelah menegaskanbahawadasardanpolisi kewanganitu mestidibenikanperhatianke arahmenurunkankadarfaedah,dansetiapmasyarakatyangsedangberkembangmaju itu pastiakansampaike suatu peningkatyangkadar faedahitu tiada, iaitu ke pe-ningkat yang tiada lagi sebarangfaedahdikenakan ke atas semuajenispinjaman.

Kemudianmuncul pula munidnya Sir Roy Hanrodyang menerbitkansebuahbuku yang benjudulKe Anah Suatu SistemEkonomiyang BergerakDinamik. Dalambuku itu beliaubukan sahajamembelapandanganKeynes,malahmenokoktambahlagi denganjelasdan terangdanbeliaumenyatakanbahawasistemekonomibebasitu tidak boleh kekal dan tahanlama, selagimasih wujud suatu puak tuan-tuanpunya modal yang terus menjalankankegiatanmemberi pinjaman wang melalui bank-bank di sampingmengautpendapatanyang dinamakansebagai“faedah” tanpamenghadapisebanangnisiko ataupunmenjalankansuatuusahadan pekenjaanyang membawake-bajikan. Puak itu menjadibebanyang tenpaksadipikul oleh panapenerimapinjamanyangterpaksabekenjabertungkus-lumusmenghadapipelbagaiben-tuk nisiko. Dengandemikian,masyanakatitu penlusegenadiselamatkandani-padapelbagaibentukancamankejahatanyangditimbulkan oleh puakmino-riti mi dengancaramelakukansuatuusahayang benkesanyang akhirnyamelakukanlarangandan penghanamankadanfaedah, dan padaketika itusemuapemilik wangtenpaksamelaburkanwangmenekamelalui pelbagaicanayangproduktif yangmembenifaedahkepadamasyarakat.

MemangbenanbahawaIslamialah agamaSamawiyangterakhir sebagainikmat Allah kepadaumat manusiasejak merekamula dilantik menjadikhalifah Allah di bumi-Nya mi, dan memangtidak dapat disangkal lagibahawasemuahukumagamami bercorakmenyeluruhdankaedah-kaedah-nya berbentukdasan-dasardalam kehidupanitu mampu dan kuat untukmenegakkanperekonomianlengkapbagi mereka,yangdapatmenyelamatkanmerekadanipadasetiapbentukfitnah untuk melindungisemuakepentinganmerekadanipadadilanda oleh unsur yang sia-sia dan tidak berguna,iaitu

433


suatubangunanyangtegakdi atasdasaryangkukuh dan kuat, iaitu dasarkeadilan yang syumu/ menyeluruhdan kebenaranyang terang dan nyata,iaitu suatu binaan yang tidak akandidatangi oleh kebatilan dani segenappenjunu, baik dan hadapanmahupun dan belakang,serta tidak mampudigangguoleh gelombanghawa nafsuyangganasataupunoleh alinan-aliranfikiran yangpalsu.

Perkara293 - PenubuhanBank Islam TanpaFaedahdi Wilayah Indiana,Amerika Syarikat

Beberapakalangan ahli ekonomi Muslim yang cintakan agamamereka diwilayah (State) Indiana di Amenika Syanikat telah berhasil menubuhkansebuahBank Islam tanpafaedahsejak tahun 1977 dalam bentuk sebuahSyarikat Berhad berteraskankepadahasil simpanankaum Muslimin tem-patanyangdijalankandenganmodal permulaansebanyaksatuperempatjutadolar, manakalamodalnya sekarangberjumlah di sekitan 650 nibu dolar,walaupunjumlah modalnyamasihterlalukecil, tetapi usahadankegiatanitumestidiikuti jejaknya.

Langkahpertamausahami adalahdenganmenjualsahamyangbernilai100 dolar setiapsatu.Danipadahasiljualan mi danjuga danipadabeberapabentuk simpananyang sangatterbatasjumlahnya, bank mi telah menja-lankankegiatannya.Di antarausahanyaialah melaburkanwangdalambebe-rapabuahsyanikatdanprojek-projekkecil, iaituprojekpenetasantelur, peme-lihanaanlembu,pembelianhartatanahdanjuga penubuhankedaidobi yangagakbesardanseterusnya.Hasil daripadapendapatan(keuntungan)projek-projekkecil itu didapatisuatujumlahkeuntungantententupadaakhir tahun.Danipadakeuntunganitu 10 peratusdipenuntukkanbagimembenikanpinjam-anbakti (al-Qardal-Hassan)iaitusebagaibantuankepadaonangyangmemer-lukan bantuandanipadakalangan kaum Muslimin. Dan denganizin dankehendaktuanpunyawangtensebut,maka2.5 peratusdanipadakeuntungan-nya itu dikeluarkansebagaizakat.

Di sampmngitu pula, setiappemegangsahamberhakmendapatkanpin-jamanuntuk dirinya sendiniatauuntuk oranglain denganmencagarkannilaisahamnyasebagaijaminan.

Projek-pnojekkecil sepentidi atas,terusdigiatkanpenjalanannyadenganharapanuntuk mendapatkejayaan.

Para pelopondan penganjunusahami membenitahubahawamasalah“modalkewangan”,yangmerupakanperkanapalingpentingyangpadadasarnyabergantungkepadapenyertaanaktifparaanggota,kemudianpembelianbebe-rapajumlah sahamsentapenyertaanbeberapaorangtokoh daripadaneganaKuwait dannegeni-negeriEmiriyah Arab Bersatusentabeberapapenyertaansecarakecil-kecilandaripadasatukumpulanyangterbatasdaripadabebenapabuah perkumpulandanjama’at Islam di dunia Arab. Penkumpulan-penkum-pulan benkenaanbiasanyamembenikansumbanganbagi membinabeberapabuah masjiddan menubuhkanbebenapabuahpejabatdakwahIslam di luar

434

ElBA

negenidi sampingmembenikansumbanganratusandolanuntuk membantukegiatan PersatuanPelajar-pelajarIslam di luan negeni.Menekajuga ben-usahamembinabebenapabuah sekolahdan unit-unit kesihatandi sampingmelaksanakanbeberapaprojek yangbenmanfaatuntuk kaum Muslimin danjugakepadaonangbukanIslam.

Menekajugatelahmenyediakankemudahanuntukmenjalankankajianyangsangatbergunadanmenilai kesemuahadisNabi s.a.w. danmenentukankadar dan taraf kesahihansetiap hadis itu dengan menggunakanmediaelektronik, bertujuanmembenikankemudahanuntuk mendapatkanmanfaatdanfaedahdaripadahadis-hadisRasululLahs.a.w.untuk parapenyelidikdanpemikirkaum Muslimin.

PihakKonvensyenPenyelidikanIslam di Universiti al-Azhan al-Syanifjuga telah dibeni maklumatmengenaiusahami supayadapatikut membeni-kanfikirannya tentangmasalahmi.

Perkara294 - Usaha-usahaPenubuhanBank Islam

Usahapertama untuk melaksanakanhukum-hukumsyaniat Islam dalamyayasan-yayasankewangandanurusanbanktelahbermula dalambebenapabuahBank Simpanandi Mesindalamtahun1963,yangtelahdiikuti pulaolehbeberapasin usahayang senupadi Pakistan,dan kali keduanyadi Mesin(Bank SosialNasertahun 1971)kemudianoleh Bank PembangunanIslam diArab Saudi tahun 1971, Bank Islam Dubai tahun 1975, Bank Islam FaisalSudantahun 1977, Bait al-Tamwil (dewan Kewangan)Kuwait tahun 1977,Bank Islam FaisalMesir 1977, dan seterusBank KewanganIslam Jordanpadatahun1978.

Perkara295 - Bank-bankIslam yang Masih di PeringkatPersiapan(untuk Ditubuhkan)22

(a) Bahrain;(b) Luxembourge;(c) Munitania;(d) Senegal;(e) Pakistan;(0 Maghnibi (Moroko);(g) JenmanBanat;dan(h) Malaysia.

Perkara296 - Riba Menurut PandanganSyariat Islam

Tendapatsuatukumpulanpandanganyangmeluaskanlagi bidangnba yangdiharamkan,iaitu kumpulanfikiran dan pendapatyangbersikapkeras ten-tangnyadan memandangkesemuajenis niba itu diharamkansecanamutlak

22 Dr. MuhammadAbdui Mun’im ai-Jammal,BankIs/amFaisal, danjugabuku karanganDr.Ghariebal-Jammal.

435


dan qat’ie tanpasebarangperbezaandi antara sesuatujenis niba dengansesuatujenis nba yanglain tanpasebarangpeningkatdalamdarjatpengha-naman,iaitu denganmenyatakanadajenis nbayangdihanamkandani suduttujuannyadanadapulayangdiharamkandan segicaranya.

Perkara297 - Riba danAl-Qur’an

Penghanamanal-Qun’anke atasamalannbaberlakudi bebenapatempat.DiantananyatentanghikmatAllah disebalikpengharamannbadanjugabenkaitanpengharamansecanabenansur-ansundan berpeningkat-peningkat,dimulaidanipadasebutandansindirankepadabentuknasyangtenangdannyata, dandanipadalananganyangsebahagiankepadalanangansecaramenyelunuhsertategas.Di peningkatpermulaanAllah berfirman, ‘Surahal-Rum’:23

,. ~ ~- ~‘— ‘-‘--_ - —,. . -_,..- .~ .

)_~ ~__1~ ~ L~UJ~A ~1J L?~)~y~~-~)

e ~~\ ti :~. ~ ~

Terjemahan:Dan (ketahui/ahbahawa)sesuatupembenianatau tambahanyangkamuben/ian,supayabentambahkembangnyadalampusinganhantamanusiama/ia ia tidakse/ia/i-/ia/i a/iankembangdi sisi Allah (tidakmenda-tang/ian kebai/ian).Dan seba/iknyasesuatupembeniansedekahyang kamuben/iandengantujuan menghanap/iankeredaanAllah semata-mata,ma/iamere/ia yang me/a/iu/iannya itulah orangyang berolehpahala berganda-ganda....

(Sunahal-Rum30:39)

Penafsinanayatmi sepentiyangtercatat dalamkitab al-Tafsir al-MajidLil Qur’an al-Majid yang menjadi sumbenrujukanKonvensyenPenyelidikanIslam,yangmenyebutkanbahawasesiapayangmembenikansesuatubentukpembeniandengantujuan untuk mendapatkankemegahandan tambahanhartadanipadasesamamanusiadanjugakenanainginkansebutannamayangmasyhurpadapandanganorang namai,maka tiada sebanangpahalayangdiperolehidi sisi Tuhannyakeranadia tidak melakukanperbuatandemikiandengantujuan mengharapkankeredaanTuhannya.Adapun zakat yangdi-bayandandikeluankanoleh setiapMukmin itu denganmengharapkankunniaAllah semata-mata,makaorangsepertiitulahyangAllah gandakanpahalanyadanmemperbanyakkanganjarannya.FirmanAllah:

, ~ ~— . — ~,— .—~-- ~- -.- —~- ~ :‘ ~-

~ ~8~,23 L_~~.-L~~a~~3\~

~‘Lô Z..~I :~ ~)LJI ~

23 Dr. MuhammadAbdul Mun’im ai-Jammal,op. cit., him. 2435.

436

ElBA

Terjemahan:Siapa/iahonangnyayang(mahu)membenikanpinjamankepadaA/la/i sebagaipinjamanyang bai/i (yang i/ihlas) supayaAllah melipat-ganda/ianbalasannyadenganbenlipatganda banya/inya?Dan (ingatlah),Allahjualah yang menyempitdanyangmeluas/ian(pembenianneze/ii),dankepada-Nyalahkamusemuaa/ian dikembali/ian....

(Suraha/-Baqanah2:245)

Padapandangansebahagianfuqaha, ayatsuci di atasmerupakansatupeningatanyangnegatifkepadakaum Muslimin keranaia menyebutkanba-hawanbaitu adalahsuatuamalanyangtidakdiberi pahaladi sisiAllah,tetapimasihbelummenyebutkanbahawaAllah telahmenyediakanazabseksakepadapengamalnba itu berlainan denganzakat yang telah disediakanganjaranpahalayang bergandabanyaknyadi sisi Allah S.W.T.

Manakalapadapandangansebahagianfuqahapula ayatmi berkenaanorangyang membenisesuatuhadiahdenganharapanakanbenolehbalasanyang lebih mahal danipadahadiahyangdibenikannya.Penbuatansepertimitiada sebanangdosa mengenainya,dan penbuatanmi selalu disebut olehsesetengahkalangan sebagai“nba pembenian”ataupun“nba yang halal”,tetapi tiadasebarangupahdanganjaranpahalakerana penbuatansepertiitutidak direstui oleh Allah. Tempatyangkeduasepentiyang tersebutdalamKitab Suci al-Qur’an mengenaionangYahudi yang diharamkanoleh Allahmelakukannba, tetapi menekaterus menenimanba itu lantas merekadi-kenakanazabseksaoleh Allah disebabkanperbuatanmaksiat menekaitu.Hukum hanamnyanba disebutkansecanakiasansahajabukanberdasarkansuatunasyangterangdannyata. FirmanAllah:

~ L~ ~ ~~ ~

S 1 5 S 1 t ~L.~JI ~

Tenjemahan:Ma/ia disebab/ianperbuatanzalimyangamatbesandanipadaperbuatanorang-onang Yahuai,kami haram/ianatas mere/ia makananyangbaik-bai/iyangpernahdihalalkanbagimere/ia,dandisebab/ianmere/iabanyak menghalangmanusiadani jalan Allah. Dan juga (disebab/ian)mere/iamengambilnbapadahalmere/iatelahdilanangmela/iu/iannya,dan(disebabkan)mere/iamema/ianhartaorangdenganjalanyangsalah(tipu,judi dansebagainya).Dan (ingatlah) Kami telah menyedia/ianbagi onangyang/iafin di antanamere/ia,azabsi/isa yangtida/i terpenisa/iitnya.

(Surahal-Nisä’4:160— 161)

Manakalayangketigatentanglarangannbadisebutdenganterangyangjelas sekali, dalamkeduaayattendahuluyangboleh dipandangsebagaikatapengantaryangmembayangkanmaksudpengharamanitu. Namundemikian,lananganketigami merupakansuatulananganseparuhsahaja,iaitu larangan

437


danipadaamalannba yang buruk, dan terus bertambahsehinggamenjadibenlipatgandajumlahnya.

Dengandikemukakanlaranganyangberbentukseparuhin makajiwamanusiadilatih danbensediauntuk menenimaanahandan penintahlarangansecaramenyelunuhatassemuaamalannba,baik yangsedikit mahupunyangbanyak.FinmanAllah:

\~L~ ~ ~ \ \iL~~ ~ ~

S~~S~ ti :5~

Tenjemahan:Wahai orangyang beniman!Jangan/ah/iamu ma/ian ataumengambi/nba denganberlipat ganda; dan henda/ilah/iamu bentaqwa/iepadaAllah supaya/iamu berjaya.Dan pe/iharalah din /iamu danipadaapi nera/ia,yangdisedia/ianuntukorang/iafin....

(Surahdli-’Imndn 3:130— 131)

Tafsiran ayat di atasAllah S.W.T. melarangdanipadamemakandanmenenimanba dalam agamaIslam sepertiyang telah ditenimapadazamanjahiliah danjuga danipadamelakukanmuamalat secaranba kerana(padazamanjahiliah dulu), apabilaseseonangitu mempunyaihutangpadasese-onangyanglain, apabilasampaitempohhutangitu mestidibayartetapipihakpenenimapinjaman belum mempunyaiwang untuk membayanhutang itu,makapihakpembenihutangberkatakepadapihak penenima:“Bayanlahlebihlagi, nescayasaya lanjutkan tempoh”. Perbuatansepentimi mungkin di-lakukan benkali-kali danhutangpun semakinbertambahdan tambahanitudipandangsebagaibengandabanyaknya.

Oleh yangdemikian,takutlah kepadaAllah wahai orangyangbeniman,danbentaqwalahkepada-Nyasupayakamutenlepasdanipadaazab-Nya.

Islam tidak menghalalkanamalannbakerana ia mengandungiunsurkekerasandan penyalahgunaankeperluandankesempitanpihak yangben-hajatkepadapentolongan.

Tafsiranayat131, takutilah azabnenakaitu danjauhilah danipadame-lakukanpenbuatanyangboleh menyebabkankamu masuknenakadanjauhi-lah amalantidak mahu mematuhipenintah-penintahAllah. Nenakaitu me-mangtelah disediakanolehAllah S.W.T untuk onangyangkafir kepadaAllahdan meninggalkansunuhandan perintahAllah sentamelakukanperbuatanmaksiatyangmembawabencanadankehancunan.

Al-Qun’an mengemukakanbebenapaayatyang menggambankankebu-nukan amalannba dan onangyang melakukannyadengansatu gambaranyangbunuk danmenolaksemuaalasanyangdikemukakan.FirmanAllah:

~ ~ ~24 Rujuk Kitab a/-Mabsut,Jilid 12, him. 110 — 111.

438

ElBA

L

/ ~ - 5, -_t— ~ -~-~ —-~ -~ -

~ ~i~to\LDJL4,4J~

~~V1 VV~ ti :~ kJLJI ~

Terjemahannya:Orang-orangyang memakan~‘mengambi/) nba itu tida/idapatberdinibetu/me/am/iansepertiberdininyaorangyangdinasuksyaitandenganterhuyung-hayang/ierana sentuhan(syaitan) itu. Yangdemikianialah disebab/ianmere/iamengata/ian:“Bahawasesungguhnyabenjual be/iitu samasahaja seperti niba’~Padaha/A//a/i te/ah menghalalkanberjualbe/i (benniaga)danmengharam/iannba.Ole/i itu sesiapayangtelahsampaikepadanyapeningatan(/arangan) dan Tuhannya /alu ia benhenti (danmengambilnba), ma/ia apa yang te/ahdiambi/nyadahulu (sebelumpeng-haramanitu) ada/ah menjadihaknya,danper/iaranyatenserahlahkepadaAllah. Dan sesiapayangmengulangilagi (perbuatannba itu) makamere/iaitulah a/i/i neraka, mere/ia keka/di dalamnya.Allah susut/ian(kebai/ianharta yang dijalankan dengan mengambil)nba, dan Ia pula mengem-bang/ian (berkat harta yangdike/uar/ian)sede/iah-sede/iahdan zakatnya.DanAllah tidak sukakepadatiap-tiap orangyang/ie/ial terusdalarnkekufur-an, danse/a/ume/akukandosa....

(Surahal-Baqarah2:275—276)

Kita telahpun mengemukakantafsiranayat-ayatmi dalampenkara272yanglalu.

Benkenaanpenghanamannba Allah juga telahberfirman:

— •, ,, 0~~/~~.- ./‘ ~ ~ ~

~3 ~~ ~ ~ ;~~~L:;;~ ~

~ i~ ~

5~ A • S~V ~ ~ V A T ~}_JI k.)y—

Terjemahan:Wahaiorangyangbenman!Bertaqwa/ah/iamukepadaA//a/idan tinggalkanlah (janganmenuntutlagi) sa/ii ba/i nba (yangmasihadapadaorangyangberhutang)itu,ji/ia benar/iamuorangyangbenman.Ole/iitu, /ia/au /iamutidak juga melaku/ian(penintahtentanglarangannba itu),ma/ia /ietahuilah /iamu; a/ian adanya peperangandan Allah dan Rasul-Nya, (a/ibatnya /iamutidak menemuise/amat).Dan jika /iamu bertaubat,ma/ia ha/i /iamu (yangsebenarnya)ialah po/io/i asal hantakamu. (Denganyang demikian) /iamutidak ben/a/uzalim /iepada sesiapa,dan kamujugatida/i diza/imi oleh sesiapa.Dan ji/ia orang yang berhutangitu sedangmengalami kesempitanhidup, ma/ia berilah tempoh sehingga /apanghidupnya. Dan (sebaliknya) bahawa kamu sedekahkanhutang itu(kepadanya)adalah lebih baik hagi kamu, kalau kamu mengetahui

439


(paha/anyayang besaryang kamua/ian dapati /iela/i)....(Suraha/-Baqanah2:278 —280)

Tafsirannya,“Wahai orangyangbeniman! peliharalahdini kamu dan-padaseksaanAllah dengancanakembali semulake jalan Allah dan bekerjamelakukankepatuhankepada-Nyadan mengikuti segalasuruhan-Nyadantinggalkan amalannba yangmasihadapadakamu itu dan juga wangkamuyang masih belum dibayar oleh orang yang berhutangitu dan putuskanurusanmuama/atsecaranba itu dengansentamertajika kamu benan-benarorangyangbenimankeranasebenarnyatidak wujud iman itu bensama-samadenganpenbuatanmaksiat,terutamasekalidenganhermuama/atsecaranba”.

Sekiranyaorangyangbenimanitu tidak mahu melakukananahandanpenintahAllah supayameninggalkanamalannbaitu sentamenta,danmerekabelumjugabertaqwakepadaAllah danbelummeninggalkansisawangnbaitumakaAllahmembeniamanankerasdanancamanbahawamenekaakanditimpaazabyangpalingdahsyatdanketahuilahbahawadenganbensikapsedemikianmerekadalamkeadaanberpenangdenganAllah S.W.T.danRasululLahs.a.w.kenanamerekatelah terkeluandanipadaganis panduansyaniatAllah disc-babkankedegilanmerekakepadaperintah-Nyadan tidak mengikuthukum-hukum Allah dan merekajuga membelakangkanajananyang telah dibawaoleh RasululLahs.a.w. Adapunjika merekameninggalkanamalannba dantidak lagi mengambil wang nba yang masih berbaki serta menyesalataspenbuatanmerekaselamami sambil tunduk patuhkepadasemuapenintahdan suruhanagama,maka merekaberhakmengambilkembali modal asalmereka,dan meninggalkansebarangtambahandanipadaorangyangbenhu-tangkeranatidak mahuberlakuzalim kepadamereka.

Danjika masihadaonangyangmempunyaihakmembayanhutangkamuitu beradadalamkeadaansusah,makakamu benkewajipanmembenitempohsehinggamenekabenadadalamkeadaanmudahdanberdayamembayarhu-tangmereka.

Di sampingitu, jika kamubersedekahkepadaonangyang sedangdalamkesusahanitu, iaitu danipadakalanganorangyangberhutangkepadakamudengancaramembebaskanmerekadanipadahutangitu samaadasemuanyaataupunsebahagiannya,makapenbuatansepentiitu adalahsangatbaik dan-padamenunggubayanandanipadamenekadan lebih besarpahalanyadi sisiAllah,jika sekinanyakamu benar-benanmengetahuikurniadankepujianyangbegitubesardanipadaAllah di dunia danganjaranpahalayangbanyaksekalidi Han Akhinatkelak.

Parafuqahatelahbersetujumengistilahkan nbajenis mi sebagai“nbahutang”, iaitu berlakunya tambahanbayaran keranadilanjutkan tempohbayaran.lajuga dinamakansebagai“nbaal-nasi’ah” ataupun“nibajahiliah”.Ribajenis mi telah pun dihanamkanoleh al-Qun’an dan kebanyakannyadi-lakukanpadazamanjahiliah. Walaupunkita telahmenyentuhmasalahnbaa/-fad/i denganagakterpeninci,namunsayasukamenambahlagi penjelasantentangnya.

440

El BA

Dalamsesuatukespenjualanataupertukanansesuatubarangandenganbaranganyang lain yang biasanyadisukat ataupunditimbang, maka hen-daklahpertukaranatau jualan itu berlaku dengansegeradan sertamertatanpasebanangpenangguhan.Dan seandainyapenyerahanitu dilambatkanbagi suatu tempoh yang tertentu, maka penjualanataupunpentukananitumenjadihanam. Demikianjua halnyajika ditukan sesuatubanangandengansesuatubananganyanglain danijenisyangsamasepentibiji jagungdenganbijijagungataupuntembagadengantembaga,makapertukarandanpenyerahankedua-duabaranganitu hendaklahberlaku seberapacepatdan sentamertasebaik sahajapensefahamandicapai iaitu sebelumkedua-duapihak yangmembuatpersetujuandan perjanjianitu berpisah, dan pastikanwujudnyapersamaantimbangandan sukatanjika bananganyang dipentukarkanitubiasanyaditimbangataupundisukat. Sebanangtambahanke ataskedua-duabananganitu tidak dibenarkanolehIslam (kenanaia termasuksejenisamalannba).Ribasepertiinilah yangselaludisebutsebagainbabenjualbeli ataupunnbaal-fadli.

Al-Sarkhasie24telahmenghunaikanhadisRasululLahs.a.w. niwayat‘AbiSa’id al-KhadnidanipadaRasululLahs.a.w.:

I -~ j~ ~ ~, ~ ~J ~ 1 ~ .~ ~J~ a~JI

~ JL~~JL ~ ~ ~ ‘.I~ j~ )~t~

I~ L~J~Ij ~ I~ ~ ~ ~ J~ ~~ L~J ~� ~i ~ ~I

Tenjemahan:Emas (dibayar atau ditu/iar) denganemas itu henda/ilahsenupadan sama,dan tangan/ie tangan, dan sebananglebihan atasnyaialah nba. Pera/i denganpena/,senupadansama,dan tanganke tangandan sebanangtambahanialah nba.Gandumdengangandum,serupadansamadan tanganke tangandan sesuatutambahanialah nba, ganamdenganganamserupadansamadan tangan/ie tangandanyangselebihnyaia/a/i nba, bar/i denganban/i serupadansamadan tangan /ie tangan dansebarang tambahannyaia/a/i nba, mana/ala /urma pu/a dengan/iunmasenupadansamadan tanganketangan (tunai) manakalasesuatutambah-an atasnyaia/a/i nba. Tetapi /ia/aulah bananganitu dan jenis yang ben-/ainan, ma/a jual/ah sesu/iahati /iamu secaratunai....

Yangdimaksudkandenganperkataansamaitu ialah wujudnya pensa-maannilai ataupuntimbanganbukan sifat dan bentuknya.Manakaladanitanganke tanganpulamaksudnyaialah sama-samamelihat keranamenen-tukan keadaansamaada senupaitu biasanyabenlakudengansama-samamelihatdanmungkinjuga dengancanasalingpegangmemegangbaranganitudengantangan..., tetapi pendapatyangpaling sahih ialah maksudnyata’yin

24 Ibid.

441

ENSIKLOPEDIAEKONOMI ISLAM JILII) II

ataumenentukandenganpasti.Namundemikian,penentuanberkenaanwangtidak akanberlakukecualidengancaramemegangnyakeranatidak memadaisetakatmembeniisyanatatau menunjukkansahajadalammenentukannilaiwang.Oleh yangdemikian,pensyanatanmemegangitu ialah bagi mempasti-kan benlakunyata’yin yangtelahdisebutkandalamnashadisdi atas.

Manakalapenkataansebarangtambahanialahnbamungkmnbenmaksudtambahandalamkadardanjumlah,danmungkinjugatambahandengancarasesuatubananganitu ditenimasecanatunai danbayarannyasecanabertangguhkeranakedua-duapengentianitu samasepenti yang dikehendakiolehperka-taanitu.

Dan adatersebutdi dalambebenapakitabfiqh bahawa:“Setiappinjamanyang melibatkan sesuatumanfaat atau faedahmaka pinjaman itu adalahsejenis (amalan)nba” kenanamanfaatitu adalahsuatu penkarayang disc-butkan,iaitu: “Suatu kelebihanyangtidak setandingdenganbayaranganti”.

Perkara 298 - Golongan yang MenyempitkanRuangLingkup Riba

Suatugolonganfuqahayangdipeloponioleh Ibn Rusyd, Ibn aI-Qayyim,‘AbuIshak al-Syatibidan lain-lamnnyatelah mengambilsikapbenlembutmengenaimasalahnba. Kumpulan mi telah berusahamemecahkansikap keras dantidak mengenaltolak ansuroleh golonganfuqahayangmempunyaisikap danpendirianyangkenasmengenaimasalahnba.Kumpulanfuqahayang mengam-

bil sikap benlembutmi telah membuatperbezaandi antaranba al-nas’iahdenganmemandangnyasebagainba yangtenangatau nbayangqat’ie (nbayangtidak bolehdita’wi/kan lagi mengenaiberlakuamalannibanyadanhanamhukumnya),iaitulah nbayanghanampadazatnya,dengannbaal-fad/i yangmereka pandangsebagaisuatujenis nba yang khafie atau tensembunyi,ataupunnbayangbukanqat’ie, iaitu sejenisnbayanghukumnyajuga haramtetapi bukan padazatnya kerana ia merupakansuatu jalan kepadaber-lakunyanbaal-nasi’ah. Kemudianmunculpulasuatualiranyanglebih ringanpandanganmenekatenhadapamalannibaataupunnuanglingkup nibaitu, danmemandangkedua-duanbaal-fad/i dan nba al-nas’iah yang disebut dalamhadisRasululLah s.a.w. itu hanamhukumnya,bukankenanazatnya,tetapikenanamenutupjalankepadaamalannba.Mengikutpandangangolonganmisatu-satunyanbayangdihanamkanpadazatnyaialah nbajahiliah sahaja.

Kemudian muncul pula suatu alinan modenyang berpendinianbahawakeadaandan suasanapenekonomianyang menyebabkanhanamnyanba itutelahbenubahsamasekalidanipadasuasanayangasal,danhukumnibapadazamanmoden in benbezadanipadahukumyangberkaitandengannyapadazaman lampau.Dengan demikian, dapatlahdikatakanbahawadalam ilmufiqh tendapatbeberapaalinan yang benbezasikap dan pendinian masing-masingdengansikapmerekamenyempitkannuanglingkupyangdicakupiolehnba,iaitu:

(a) Sikap paling minimum dalambidangmenyempitkannuanglingkupniba ialah alinanyang dipelopori oleh Ibn Rusyddan Ibn al-Qayyim

442

RIBA

yang membezakandi antara nba al-fadli dengannba al-nas’iah,kerananba al-fadli itu ialah sejenisnba yangkhafie (tersembunyi)dannba al-nasi’ah ialah nbayangjali (jelasdanterang).

(b) Kemudian muncul pula aliran yang keduadan segi penyempitanruang lingkup nba, iaitu aliran yang membezakandi antaranbayangdisebutkandi dalamhadisNabi s.a.w.dannbayangdisebutkandalamhadisadalahnba yangkhafie,manakalayangdisebutkandidalamal-Qur’anialah nbayang jali (jelasdanterang).

(c) Aliran yang memandangruang lingkup nba sangatsempit ialahaliran yang dipelopori oleh ‘Abdullah bin ‘Abbas iaitu aliran yangmemberikantumpuanperhatiankepadanbayangdisebutkandalamal-Qur’an,iaitu nbajahiliah sahajayangdipandangharam,manakalabentuk-bentuknba yang lain daripadanba jahiliah itu tidaklahharamhukumnya,samaadanbaal-fadli danjuganbaal-nasi’ah.

Perkara 299 - 300 - Huraian TentangPendapatIbn al-Qayyim dan Ibn Rusyd

Kedua-duatokohyangberkenaan,terutamasekali Ibn al-Qayyimtelahmem-bezakandi antaranba al-nasi’ah, iaitu nba yang terangatau nba qat’iedengannbaal-fadli sebagainba yang tersembunyi(khafie) ataunbayangbukan qat’ie; manakalanba al-nasi’ah itu padapandanganbeliau (Ibn al-Qayyim) adalahharamkeranazatnya sebagaipengharamanatassegalaben-tuk tujuan, iaitu pengharamanyang telah diterangkanoleh ayatal-Qur’an,iaitu amalannbayangselaludilakukanoleh orangArabpadazamanjahiliahdahulu,danjuga sejenisnba yangtidak diragukanlagi, mengikutpendapatImamAhmadbin Hanbal.

Manakalanba al-fadli juga diharamkan,tetapi pengharamannyaadalahdan segikedudukannyasebagaiwasail(jamakkepadaperkataanwasilatyangbermaknajalan) mengikut kaedahsad al-dharai’e bukan haramnyayangdimaksudkanpadadirinya sepertiharamnyanbaal-nasi’ah.Sebagaicontoh-nya ialah menjualbarangyangberharga5 dinar dengan6 dinar secaraber-tangguhadalahtidak dibenarkankeranaperbuatanitu merupakannbaal-nasi’ah. Amalan seperti itu tidak dibenarkan,walaupundilakukan denganserta merta kerana amalan seperti itu adalah termasuk nba al-fadli.Demikianlahpandangandan pendirianIbn al-Qayyim tentangmasalahitukeranakalaukita membenarkanpenjualanitu secarasertamertadan kitaharamkannyasecarabertangguhnescayaorang ramai akan menggunakankeadaansertamerta itu sebagaisuatujalan kepadaamalannba al-nasi’ahdan nescayasetiaporangakan membelibarangyang berharga5 dinar itudengan6 dinaryangdidakwabahawapenjualanitu adalahtunai, dankedua-duanyapula salingmenyifatkanbahawamasayangdiambil untuk menenimabayaransebanyak6 dinar itu, dengandemikian,bermaknadia telahmenjual

443


baranganyangbernilai 5 dinar itu dengan6 dinar, dan dia menggunakanbentuk jualan tunai sebagaija~andan cara untuk melakukanjualan ber-tangguh, maka nba al-fadli itu menjadi suatu jalan atau saluran untukmelakukannbaal-nasi’ah,dan oleh sebabitu, nbaal-fadli itu diharamkan.

Perkara301 - Ribaal-Jali, Riba al-Nasi’ah dan Riba al-Fadli

Ribayang terang(al-Jail) ialah nba yang disebutkandi dalam aI-Qur’an,manakalanba yang tersembunyi(khafie) itu ialah nba yang disebutkandalamhadis.

Terdapattiga kategoriyang membezakankedua-duanya(nba ai-nasiahdengannbaai-fadii):

(a) Ribajahiliah (nbayangjali danterang)ialah nba yangdisebutkanoleh al-Qur’an mengenainya.Tandayang zahir ialah orang yangmemberihutangberkatakepadaonangyangmenerimahutang(pin-jaman)itu padaketikahendakmembayarhutang(tetapitidak mampudibayarnya;“Sekarang(terserahkepadaanda) samaadaandahen-dakbayarsertamertaataupunandahendakmembayarlebih (mem-ben nba) ...“.

(b) Riba al-nasi’ah (nbayang tersembunyisebagaijalan dan salurankepadayangterang).Ribajenismi adadisebutkandalamhadisNabis.a.w. danbukan sahajalebih luas bidangopenasinyadanipadanbajahiliah bahkania benbezadaripadanba jahiliah itu sepertiyangtelahdinyatakantadi dalampelbagaialiranfuqaha.

(c) Ribaal-fadli, iaitu sepertiyangtelah disebutdan diterangkandalamhadisyangmulia di atas.

Perkara 302 - Rumusan Masalah Riba

1. Sekiranya kedua-duabaranganyangdipertukarkanitu ialah baranganyangberbezadanisegijenisnya,(iaitu sepertipertukaranperakdenganbahanmakanan),makatiada sebarangsyaratatauikatan yang dikenakanke ataspertukaranitu.

2. Sekiranyatabiat dan sifat kedua-duabaranganyang dipertukarkanituhampirserupa,tetapitidaksama,makakita dapatipihaksyara’merasacurigaberdasarkankemungkinanbahawakeduapihak yangbermuamaiat itu ber-hasratuntukmelakukansuatuamalannba.Danolehsebabitu, makawalaupunsyara’ memberikelonggaranuntuk bertukar-tukarbaranganitu telah mele-takkan suatu syaratdan ikatan untuk menutupjalanberlakunyapinjamanyangharam di bawah topengamalanberjual beli. Dan bagi melaksanakansekatandanikatan itu jika kedua-duabahantukarandanipadasuatujenis

444

RIBA

yangsama,tetapibentukyangbenlainan(iaitu sepentiemasdenganperakdangandum denganbanli), maka adasatu syaratsahajayang diletakkan,iaitusyaratbayaranataupertukarantunai, iaitu tidak bertangguh-tangguhdansegipenyerahankedua-duabahantukaranitu. Perbezaandan segijumlahnyatidak menjadipersoalanmengapadantidak berbangkitlagi.

3. Sekiranyakedua-duabahanpertukaranitu danipadajenisdan banang-an yang samasepertiemasdenganemasdan disertai oleh keadaansalingmengenalidenganpasti mengenaibentuk, sifat dan nilainya, kenanatanpasebarangperbezaandan segi bentuk, sifat dan nilai (hanganya),makaper-tukaranitu tidak bermaknasamasekali. Dalam keadaansepentimi, per-tukaranitu hendaklahdapatmemenuhikedua-duasyaratmi iaitu persamaanjumlahnya dan sifat sentamertayakni tidak bentangguhdalam melakukanpertukaran,kenanakeadaanbertangguhbo~ehmembawatencetusnyasuatukonsepataufikiran yangdilarangoleh syara’,yangtujuansebenarialahuntukmelakukanpinjamandenganmengunakannamaberjualbeli.

Manakalaaliran yangmengatakanbahawayangharamnyaialah nbajahiliah, iaitu yang disebutkan da1amal-Qur’an sahaja,iaitu aliran yangberpegangkepadadasardan konsepbahawaniba itu hanyaberlaku dalambentuknasi’ah.

~ ~Ls.~~lJ,i

Terjemahan:Ibn ‘Abbas menyatakandaripada ‘Usamah bahawa Nabis.a.w.telahbersabda;“Tidak ada hukumnba itu melainkanyangbercorakal-nasi’ah ... “.

Berdasarkanhadisdi atas,makagolonganmi tidak memandangharamkepadanbaal-fadli, danyangharampadapandanganmerekahanyalahnbanasi’ah.Dalil yangpalingnyatamengenaisikapmerekaialahriwayatal-Subkidalamkitab Takiimatai-MajmukLi Syarhial-MuhazabdaripadaImanSyafi’ibahawapandanganIbn ‘Abbas tentangtidak haramnyanibaal-fadli itu ialahpandanganpara pendudukMakkah; keranakemungkinanmereka seringmengamalkanperniagaanmengikutkaedahyangmenyempitlingkungannbaal-fadli; dan para pendudukMakkah memangmemahami~adis berkaitannba ai-fadii, tetapi mereka ta’wilkan hadis berkenaandenganpengertianmakruhsahaja,bukanhukumhanam.25Selanjutnyaparapengikutaliran mibenpendirianbahawayangdimaksudkansebagainba al-nasi’ah itu ialahnbajahiliah sahaja,iaitu lain daripadanba nasi’ah yang diisyaratkanoleh ba-hagianakhir hadisRasululLahs.a.w.

25 Rujuk kitab Taklimatal-MajmukLi Syarhial-Muhazab,Jilid 10, him. 38.

445


.~ 1~~1� IS! ~ ~ ~ iL~ ~I ~-~L.-I ~,

Terjemahan:Dan sekiranyajenis barang-barangitu berbeza(tidak sama,makajuallah ikut sesukahati anda asalkania dilakukan dengansecaratunai....

SabdaRasululLahs.a.w.di atasmembawamaksudbahawajika benlakupertukanandi antarabarangdenganbarang yangberlainanjenis dan rupa,maka bolehlah dilakukan tambahandalam pentukaran,tetapi tidak bolehdilakukan jual beli secanabentangguh,malah pentukaranitu hendaklahdi-lakukanserentakdan tanganke tangan.

Mengikut aliranmi, bermuamalatsecara‘potongdanpercepatkan’bolehdilakukan (tidak haram); iaitu dalam bentuk pemberi pinjaman menuntutsupayahutangataupinjamanyangdibenikannyasecarabertangguhdibayarsegeradalambentukganti rugi ataupampasanyangdiambilwalaupunnilainyalebih kecil daripadahutang asalnya.Muamalat jenis inilah yang biasa di-lakukan oleh bank-bankpadazamansekarangdalam bentuk diskaun ataupotonganharga.Muamalatjenis mi dihalalkanoleh Ibn ‘Abbasdan juga be-berapaorangtokohfuqahamazhabHanafi. Walaubagaimanapunia dilanangoleh suatu kumpulan fuqahayang lain, di antaramerekaialah Ibn ‘UmardaripadakalanganparasahabatRasululLahs.a.w., Imam Malik, Imam‘AbuHanifah sendinidan juga al-Thauri. Di sampingitu pula, pandanganImamSyafi’i dalam masalahmi mempunyai pendapatyang berbeza-beza,yaknitidak begitutegas.

Alasanyangdigunakanolehgolonganyangtidakmembenankanmuama-iat jenis mi ialah wanggantian itu serupadenganwangtambahanpadapan-danganyangdisetujui secaraijma’ mengenaihanamnya(wangtambahanataulebihanitu). Bentuk persamaannyaialah bahawadalamkedua-duakeadaan,faktorwaktuitu mempunyaikadardannilai harga.Manakalapeganganpihakyang membenankanmuamalat seperti itu ialah hadis riwayat Ibn ‘AbbasbahawaapabilaRasululLahs.a.w.memenintahkanpengusiranorangYahudidan Bani al-Nadir, inakabeliau telah didatangi oleh beberapaorang wakilsukuYahudiyangberkenaansambilmembuatrayuandenganberkata:“WahaiNabi Allah! Tuan telah mengeluarkanpenintah mengusirkami sedangkankami mempunyaibanyaklagi hutangyangbelum dibayar(oleh pihak pene-nima hutang) ...“, maka RasululLah s.a.w. pun menjawab:“Turunkan nilaihutangitu dansegerakanlahpenyelesaiannyadan(keluarkandan kampunghalaman kamu)...”. Dan oleh sebabitu, maka punca perbezaanpendapattentanghukummuamalatmi ialah ia bertentangandengankaedah‘qiyas al-Syabah’ (qiyasberdasarkanpersamaankeserupaan)ke atas hadis in jugakerananibayangdiharamkanpadazatnyaitu adalahkeranaadanyabayaranlebih kepadahak asal(wangpinjaman)itu sebagaiimbangankepadatempohyangditentukanataupunyangberlalu.Adapunmasalahmelakukanpotonganataudiskaun dengansesukahati pihak pemilik asalsebagaibalasankepadabayaransegera,makatiada sebaranghukumlarangantentangnya,danqiyasyangdilakukandi sini denganadanyatambahanpandanganyangdipersetujui

446

RI BA

haramnyasecaraijma’ sepertiyangdikatakanoleh Ibn RusydsebagaisejenisqiyasSyabah,sedangkanalasanitu suatualasanyangdaif.26

Namundemikian,tiada alasanuntuk melarangmuamalatdilakukanolehorangyang memangdalam suatukeadaanyangmemenlukanmuamalatSe-demikian berdasarkepadanasyangdisebutkanda~amhadisberkenaanke-nanaorangyangmenyatakanmusykil kepadaRasululLah s.a.w.itu sedangdalamkeadaansangatmemenlukansupayahutangmerekadibayardandisele-saikansebelumsampaitempohyangtelah dijanjikan.

Perkara303 - Aliran danPandangan yangTerpengaruh dengan Perkembangan

Ekonomi Semasa

Selanasdenganbeberapaaliran fikiran modenyangmemandangbahawanbayangdiharamkanolehagamaitu hanyalahterdapatpadapinjaman-pinjamanyangbersetujuuntuk digunakandan bukanuntuk diusahakandalambidangperusahaandan pengeluaran.Oleh yang demikian, dalam lingkungan mi,iaitu lingkungan penggunaandan pemakaianyang bukan bertujuanuntukdiusahadalam bidang pengeluaranpara pengamalniba memerasdan me-nyalahgunakankeadaanyangsedangdihadapioleh onangyangterdesakdansangatmemerlukanpinjaman danjuga orangmiskin danmemaksamerekamenenimasistemamalannbayangburuk itu. Tetapi setelahsistempereko-nomian menghadapibanyak perubahandan syanikat-syanikatpemiagaanbenkembang,makakebanyakanpinjamanberbentukpinjamanyangproduktif;bukanlagi pinjamanpenggunaan.Oleh itu antaramasalahyangperlu dibeni-kan perhatianialah kesan-kesanyang dibawa oleh perkembanganpeneko-nomian itu dalam situasi zamankini yang juga membawaperkembangandalam hukum-hukumagamatentangnya.Masalahmi dapatdilihat secarakhususapabilasesuatusyanikatbesardanpihak kerajaansendiri menerimapinjaman daripadarakyat jelata danpara penyimpankecil-kecilan. Dengandemikian, makakeadaanjadi berubahdan pihak yang menerimapinjamaniaitu pihak syanikat-syarikatbesar dan kerajaan menupakanpihak yangbenkuasadan pihak pemberi pinjaman pula iaitu rakyãt jelata dan parapenyimpankecil-kecilanmerupakanpihak yanglemah danmesti diberikanperlindungan.27Dengandemikian,perlulah adasuatuhukumdanperaturanbenkenaanpinjamanyangbercorakproduktif itu dalamilmu fiqh Islam danhukumyangberkenaanitu perlulahselarasdengantabiatpinjaman-pinjamanitu, iaitu suatutabiat dan sifat yang samasekaliberbezadengantabiat dansifat-sifat yang ada pada pinjaman yang berbentukpenggunaan.Walaubagaimanapunkeadaannyatidak terlepasdaripadaduakemungkinan.

26 Ibn Rusyd,Ghayatal-Mujiahid, Jilid 2, hlm.119,danIbrahim ZakiyuddinBadawi,Nazariyaal-Riba al-MuharramFi al-Syariatal-Islamiyah,him. 204.

27 RujukkepadahasilkajianyangtelahdikemukakanoiehProfesorMa’arufal-Dawalibi, (BekasPerdanaMenteri Syria)yangdisampaikannyadalamMuktamarFiqh Islamdi Paris dalamtahun 1951, danjugahuraianDr. al-Sanhuri,terdapatdalamkitab Madasir al-Haq, Jilid 3,him. 233.

447


Pertamanya,pihakkerajaanyangbertindakmembenikanpinjamankepadapihak pengusahadan pengeluar.Kedua ialah pinjaman-pinjamanproduktifitu diikat denganbeberapasyarattententudandikenakanjumlahfaedahyangmunasabah.

Namun demikian, pihak yang memandangbahawaruanglingkup nibaitu sangatluas telah membuatbangkanganterhadap pandangandi atasdenganmenyatakanbahawasukarsekali dan sudutpraktiknyauntukmem-buatpenbezaandi antarapinjaman-pinjamanyangbercorakpnoduktifdenganpinjaman yangberbentukpenggunaanhingga dibolehkanmenerimafaedahbagi jenis pinjaman produktif dan diharamkanmenerimaskim pinjamanpenggunaan.

Dalambeberapakeadaanadalahjelas danmunasabahpulabahawada-lam bebenapaskim pinjamanyangberconakpnoduktifitu eloklah juga dike-nakansuatukadarfaedahyangmunasabahsepertibeberapaskim pinjamanyang dilakukan oleh bebenapabadankerajaan dan syanikat-syanikatper-niagaan.Namun demikian, dalambeberapabentuklain pula terdapatbebe-rapa skim pinjaman yang kerapkali berlaku di antanaorangperseorangandenganbeberapabuah bank dan badan ataupun pentubuhan-pertubuhankewangan.Oleh yang demikian, adakahpinjaman seperti yangterakhir miboleh dipandangsebagaipinjaman-pinjamanproduktif yangboleh dikenakansuatukadarfaedahyang munasabahataupunia merupakanpinjaman-pin-jaman penggunaanyang samasekali tidak boleh dikenakan faedah? Danadakahboleh dibuatperbezaanyangjelas tentangkedua-duajenis pinjamanitu, satu dibenarkandan satu lagi diharamkan?Jelassekalibahawadalammenentukanperbezaandi antanakeduajenis pinjaman itu adalah suatuperkarayang sukardanrumit. Dengandemikian,tiadajalan lain bagi meng-atasimasalahmi kecualimelalui salahsuatudaripadaduacara, iaitu perta-manya, dibenarkan pengambilanfaedahyang berpatutanterhadapsemuajenis pinjaman. Kedua dilarang samasekali pengambilanfaedahke atassemuajenis pinjaman.Jika ditakdirkankita membuatandaiandalamusahamencari alasanyang benpatutandalam perdebatan,maka memangbolehdibuat perbezaantentang pinjaman produktif dan pinjaman penggunaan,maka masalahpengambilanfaedahyangmunasabahdalam skim pinjamansepertimi atasalasan‘darurat’ sebenarnyatidak dapatbertahanlama.mikeranadalam skimpinjamansepertimi ( pinjamanproduktif) keadaandaru-rat menurut pengertiansyara’, tidak wujud, sebabyang wujud sebenarnyaialah keperluan,bukandarurat.Di sampingitu, sewajarnyaia dibezakandiantarakeduakeadaan,iaitu (daruratdengankeperluan).~

Memanglah pihak-pihak yang memegangkaedah mendahulukanke-pentinganumumtenlebih dahuludaripadakepentingankhususdenganber-pandukankepadakonsep ‘darurat’ bersandarkepadasuatu dasar bahawaIslam telah meletakkanke atas setiap undang-undangitu, suatu undang-undangyanglebih tinggi berlandaskankaedahsyara’yangbermaksud:“Kae-

28 Ibid.,him.234.

448

RIBA

dahdaruratmi menghalalkansemuaperkarayangdilarangataudiharamkan...“ danfirman Allah:

~_* , — -~ -~ —-------— — -~ — — —,- ~——

‘~ tI :i ~L~’~Ia,,.~

Terjemahan: “... PadahalAllah telah menerangkansatu persatu kepadakamuapayang diharamkan-Nyaatas kamu, kecualiapayang kamuter-paksamemakannya”.

(Surahal-An’dm 6: 119)

Namundemikian,kalanganyangberpegangkepadaaliranbahawanuanglingkup nba itu begituluas menjelaskanbahawadalamusahauntuk menen-tukanundang-undangyangberkaitandengan‘darurat’ itu dapatdilaksanakanmengikutpanduansyara’tidaklahcukupbahawasetiapindividu yangbenkaitanitu mengetahui(ataupunmempunyai ilmu pengetahuanyang secukupnya)tentangkaedah-kaedahsyaniatIslam. Individu itujuga penlumempunyaisifatwara’ dantaqwayangdapatmenghalangnyadanipadabersikaptenlalu bebasatau mengambilsikap meluaskanhukum agama,ataupunbegitu cepat dangopohmengamalkankaedahrukhsah(kelonggaranyangdiberikanolehhukumagama)bukanpadatempatnyayangsebenar;sepertijuga dia perludanwajibmeninjau tenlebih dahulu segalabentuk penyelesaianyangboleh dilakukandan dibenarkanoleh syariat Islam; sebabdenganmembuattinjauan dengansebaik-baiknyatenlebih dahulu dia mungkin tidak bertemu dengansuatukesimpulanyangmemandangbegitupenlusekalikaedahrukhsahataupenge-cualianitu dilakukan,iaitu sepertikeadaanyangbiasanyaberlaku,mengikutsunahAllah di kalanganorang-orangyangteguh bentengkeimanannya.Fir-manAllah:

~, ___,c ~_- — — —~. ~— .——

~

¶ ¶ ~I :1~ ~U~JI~

Terjemahan:... Dan sesiapayangbertaqwakepadaAllah (denganmenger-jakansuruhan-Nyadanmeninggalkanlarangan-Nya),nescayaAllah akanmengadakanbaginya jalan keluar (daripada segala perkara yangmenyusahkannya),sertamembeninyarezekidan jalan yangtidak terlintasdi hatinya.

(Surahal-Taldq 65:2 —3)

Perkara 304 - Aliran Imam Muhammad ‘Abduh Berkenaan Riba

Di antarapendapatdan pandanganyang senadadenganaliran-aliran yangmenyempitkanruanglingkup nba itu ialah beberapapendapatdanpandang-an Sayid MuhammadRasyid Ridh yang boleh didapati melalui nangkaiantulisanyangdisiarkannyadaripadasin pelajaranyangditenimanyadaripada

449


gurunyaal-ImamMuhammad‘Abduh. Di sampingitu juga,daripadabeberapafatwa yang masyhurdan popular yang dinisbahkandan dikaitkan denganbeliau (Imam Muhammad‘Abduh) mengenaifaedah-faedahyang diberikanolehpihakyangberkuasaTabungSimpananPejabatPosyangdinyatakanolehal-MarhumSayidRasyidRidh sepertiberikut:

“Kalaulah hendakdikatakanbahawaal-Ustazal-Imam(Syeikh Muham-mad ‘Abduh) pernahmemberikansuatufatwa nasmitentangmasalahwangTabung Simpanan PejabatPos, maka fatwa itu boleh didapati dalam sinkumpulan fatwa-fatwabeliau di KementenianUndang-undangdan boleh di-penolehdanipadasumberKementenianyangbenkenaan;sedangkansayasendiribelum melihat fatwa yangbenkenaan,tetapi sayatelah mendengartentangmasalahmi dalampercakapandanucapanbeliauberkenaanmasalahtentang-an pihak Khadewi terhadapbeliau”. Ringkasanpercakapanbeliauberkaitanmasalahyangberkenaanadalahsepertibenikut:

“Apabila pihak kerajaantelahmenubuhkanKumpulan WangSimpanandi bawah kelolaanJabatanPos melalui perintahkerajaanKhadewi dengantujuan memberikemudahankepadaorang miskin untuk menyimpanwangyang lebih danipadahasil pendapatanbulanan merekayang masih berbakidalam simpananmereka setelahdigunakanuntuk penbelanjaankeluangamerekadanjuga supayawangsimpananitu dapatdigunakansebagaisuatupelabunanuntuk meneka,dan memangtelah ternyatabahawahampir 3000onanggolonganbenpendapatanrendahdanipadakalanganpenyimpandalamKumpulan Simpananyang benkenaandalamTabungPejabat(Jabatan)Posengganmenenimapembahagianwang keuntunganhasil danipadasimpananmereka dalam Kumpulan SimpananWangyang telah ditubuhkan melaluiPerintahKerajaanKhadewi itu. Pihakkerajaantelah bentanyakepadasayatentangwujud atautidak suatujalankeluaryangbendasarkanhukum syara’untuk menjadikanwangyangdipenolehisebagaihasil keuntunganitu suatuperkanayanghalaldan suduthukumsyara’ supayaorangmiskin danberpen-dapatannendahdanipadakalangankaumMuslimin itu tidak bendosakeranamenenimawangyangberkenaandan memanfaatkannya.Sayapun membenijawapanlisankepadapihakkenajaanmengenaikemungkinanwujudnyahukumsepentiitu danpadapandangansyara’ denganberpandukankepadahukum-hukumyangberkaitandenganSyanikatMudarabahdalampenggunaanwangyangdisimpandalamTabungJabatanPositu”.

ManakalaKetua SetiausahaNegaramenyembahkankepadaKhadewibahawakami (pihak pegawaitadbir) telah pun bermesyuaratdan memintapandanganmufti mengenaimasalahmi (hukum menerimawangkeuntungandanipadawang simpanan di PejabatPos), maka mufti memberi jawapanbahawawangkeuntunganitu boleh ditenima(sedangkanbenitayang disem-bahkanitu tidakbetuldanmerupakarisatufitnahsemata-mata),makaKhadewipunamatmurkadanbentitah:“Mana bolehmufti beranimenghalalkanamalannba?Betamesti bermesyuanatdan mendapatkannasihatdanipadabebenapaorangtokohulamayanglain danipadabeliau(SyeikhMuhammad‘Abduh yangpadaketika itu bertugassebagaiMufti NegaraMesin) dalammasalahmi”.

450

RIBA

KemudianKhadewi pun menjemputbeberapaorangtokohfuqahaterkemukadan Universiti al-Azhanuntuk mengadakanmesyuaratdan perbincangandiIstanaal-Qubbahdanmenitahkankepadaulamaberkenaansupayamencanisuatujalan penyelesaianbenpandukepadahukum syara’mengenaimasalahsimpananJabatanPos supayarakyat jelata nampak bahawabagindalah(Khadewi)RajayangmemberiperlindungandanmembelaagamaIslam sertasukamelaksanakanrancanganpembangunannegaradanrakyatdenganber-pandu kepadahukum-hukumsyaniat Islam, dan pihak kerajaanhendakmemaksarakyatkaum Muslimin menenimasentasuka melaksanakannan-canganpembangunannegaradan rakyat denganberpandukepadahukum-hukum syaniat Islam, dan pihak kerajaanhendakmemaksarakyat kaumMusliminmenenimawangnbadengansokonganmufti, sekiranyatidak dihalangoleh BagindaKhadewi.

Setelahmengadakanmesyuaratitu, pihak panafuqahayangberkenaanmengemukakanmemorandumkepadabagindaKhadewi melalui SetiausahaJabatanKewangan.(MakaSyeikhMuhammad‘Abduhpunmembenitahulagi);“Maka SetiausahaJabatanKewangan(kementenianKewangan)yang ber-kenaanmengedankannaskah memorandumitu kepada saya untuk men-dapatkan sokongandan persetujuan.Maka saya dapati isi memorandumyangbenkenaanitujugadibuatbendasarkanalasanyangsamadengannasihatdan pandanganyangtelah sayabenikankepadapihak kerajaansecaralisansebelumitu ...“.

Inilah ucapanyang telah saya dengar daripadamulut beliau (ImamSyeikhMuhammad‘Abduh) Rahimahullah.Dan sayapercayabahawabeliaumenyatakanbahawaparaulamayangberkenaanadalahdanipadakalangantokoh-tokohfuqahaempatatautiga mazhab,dansayakurangpastisamaadaempatatautiga mazhabyangtelah beliauucapkanitu.

Walau apapunjalan keluaryangtelah dibuat oleh pihak ulamauntukmenghalalkanpenggunaanwangfaedahdanipadaTabungSimpananitu, masihtidak nampakbahawawangitu tenmasukdalamkumpulan wang nbayangtelahdipandangharamsecarajima’ ulama.Manakalayangdipandangharamsecanaijma’ itu ialah nbayanglain danipadanbaal-fadli, iaitu bayaranlebihsebagaibalasankeatashutang,iaitu nbaal-nasi’ahyangberlakudandiamal-kan padaZamanJahiliah. Ribayangtelah diharamkansecarajima’ itu jugatelahpunditenangkanolehImamAhmadketikabeliauditanyatentangbentuknba yangtidak diragukanlagi (hukum haramnya)sepertihukumyangtelahditerangkanoleh paraulamayanglain mengenaipenerimabayarandanme-lanjutkan tempohmembayarbalik pinjamanitu. Maka beliau (ImanAhmad)pun menjawab:“Bahawa seseonangitu adasejumlahhutangyangmesti di-bayaroleh pihakyangmenenimapinjaman,makatuan punyahutangitu punbenkatakepadaonangyangmenenimahutangitu setelahcukup tempohnya:“Sekarangtensenahlahkepadaanda, samaadahendakmembayanhutangsemuanyaataupunanda hendakmembayarlebih ...“ dan sekiranyapihakpenenimahutangitu tidak (dapat)membayarhutangyang berkenaanpadatempohyangtelahditentukanitu, makatuanpunyawangitu akanmelanjutkan

451


jumlah tempohnya~••“~29 Al-Faqih Ibn Hajar telah menyebutkandi dalamkitabnyaal-Zawajir bahawanasa’ataupunbayaranlebih itu dibuat denganbendasarkanjumlah bulan, dan dengandemikian, maka ia menjadi puncautamamengapajumlah bayarantambahanitu menjadiberlipat gandadanmenghancurkannumahtangganya.

Daripadahuraiandi atas,nyatalahbahawapendapatSayidRasyidRidhdalammasalahmi adalahtertaklukkepadaaliranyangmenyempitkanruanglingkup amalannba, dalamnba yangdiharamkanitu mengikutpandanganbeliau hanyanba yang diharamkandengannas al-Qur’an sahaja,dannbaitulah jugayangdimaksudkanolehNabi s.a.w.dalampidato beliaupadahanHaji Perpisahan,bahawanbaitu hendaklahdijauhi,dannibayangdimaksudkandalam hadis itu dan juga yang bersamaandengannyaialah niba jahiliah.3°Mengikut pandanganIbn ‘Abbasnbajahiliah itulah satu-satunyanbayangdihanamkan.Adapun nba nasi’ah yang terkandungdi dalam hadis yangbenkaitandenganhukum nba al-fadli itu boleh juga difahamkansebagaihararnmengikutpandanganIbn ‘Abbas. Tetapisikapyangpalingbaik dalammembuat kesimpulan tentang pandanganIbn ‘Abbas mi ialah pandanganbahawayanghanampadapandanganbeliau ialah nba jahiliah sahajasamasepenti pendapat Ibn al-Qayyim bahawanba jahiliah itu sahajalahyangdiharamkanataskaedahtahrim makasidsebagaiikutan kepadapendapatImam Ahmad bahawanba jahiliah itu sahajanba yang tidak diragukantentangnya.Ada pun tentangmasalahnasi’ah yangterkandungdalamhadisyang berkaitandenganmasalahnbaal-fadli itu, ia termasukdalambidanghukum yang terdapat dalam hadis-hadisberkaitan, iaitu mengikut Ibn al-Qayyim bagi menyekatmenebaknyaamalanitu. Maksudlaranganitu adalahuntuk menyatakanbahawaperbuatanitu termasukdalam perkara-perkarayang tidak disukai ataupunmakruh ataupundengantujuan memberipan-duansahajadanbukanuntukmenentukanhukumnyakenanatujuanmenyekatamalanitu daripadaberleluasaadalahsuatumasalahyangzanni (mengikutijtihad), danbukan suatumasalahyangqati’e (hukumnyajelas berdasarkannas). Kesimpulan mi dibuat bendasarkanrumusanyang boleh dilakukansesudahdikumpulkan hadis-hadisyang berkenaandan dibandingkanpuladengannasal-Qun’anyangmerupakansumberutamadalil qati’e,keranadalil

29 Ibn ai-Qayyim,A’lain al-Muq’iin, Jilid 1, him. 201.30 Pendapatsepertimi serupadenganperkataanal-FaqihIbn Hajardalamkitab al-Zawajir dan

perkataanal-Fakhru al-Razi dan al-Baidawi sertabeberapaorang tokoh lain dalam me-nyatakanapakahsebenarnyaribajahiliah itu, iaitu nbaal-nasi’ahkeranasalahseorangpadazamanjahiliah itu (sebagaicontohnya)memberipinjamanwangkepadaseseorangyanglaindengansyaratakanmengutipbalik wangfaedahpinjamanitu setiapbulan ataskadaryangtertentu sedangkanmodal asalnyatidak terjejas dengansebabbayaranbulanan itu danapabilatamattempohyangtelahditetapkanuntuk membayarhutangitu dia pun menuntutsupayasemuahutangnyaitu dijelaskan. Dan sekiranyaorang yang berhutangitu tidakmampu membayarbalik hutangpokok, makatuanpunyamodal itu pun bersetujumelanjut-kan tcmpohbayaranbalik dengandilanjutkanlagi tempohmembayarnya.Amalansepertimidinamakansebagainba al-nasi’ahwalaupunpadahakikatberlakunyajugapenindasandaniajuga merupakansuatuamalannba al-fadli, keranatambahantempohlahyang menjadimasalahutamadalam pinjamanbentukmi dan amaiansepertimi menjadisuatu amalanbiasadalammasyarakatumat manusia.

452

RIBA

asaltentangmasalahnba itu adalahdalammasalahyangbenkaitandenganhutang-piutangsahaja(tidak berkaitan denganunusanberjual beli sepertiyangdisebutkandalambebenapahadis itu).

Perkara305 - Sayid Rasyid Ridh Menurut AliranImam Malik Berkaitan Riba

SayidMuhammadRasyidmembenipenjelasanbahawadalammasalahnbamibeliau mengikut contoh yang telah diberikan oleh Imam Malik yang telahmeletakkanhukummelarangmemakandagingburung-burungyangganasitudalamsenaraimakruhsahajakeranalananganitu bertentangandenganprin-sip dasar dalam nas-nasal-Qun’an yang berkaitan denganbeberapajenismakananyangdiharamkan,iaitu bangkai,darah,dagingbabi danbinatang(halal) yangdisembelihbukankeranaMlah.

Manakalapinjaman dengandikenakanfaedah itu pula tidaklah bolehdimasukkandalam senarainba yangdiharamkankeranaia tidak termasukdalambentuknbajahiliah yangdihanamkanitu walaupunpinjamandenganfaedahitu termasukdalamgambaranyangterdapatdalamhadis-hadisyangberkaitandenganenam penkana(emas,penak, gandum,barli, kurma danganam)tetapi ia tidak mengandungimaksuduntuk pengharaman,sebabIa-rangandalamhadis-hadisyang berkenaanitu bukanlahdengantujuan me-mandangnyasebagaiharam. Demikian juga tidak termasukdalam amalannba itu pertukaranbarang-barangyangenampenkanaitu (yangtelah dise-butkandalamhadisNabi s.a.w.);apalagiperbuatanmelabunkanwangdalamsyanikat-syarikatperniagaanyangtidak semestinyatertaklukkepadasyarat-syaratyang telah ditentukanoleh para fuqaha tentangnya,keranahakikat“berjual beli” itu adalahbenlainansamasekalidenganhakikatnbaitu sendiri.31

Dengan perkataanlain, Sayid RasyidRidh menganggapbahawanbajahiliah itu sebenarnyanba yangteranglagi diharamkanoleh agamaataszatnyayangmengandungipelbagaitujuan,dandengandemikian,mengamal-kan nbajenis mi samasekali tidak dibenarkankecualioleh sebabtimbulnyakeadaandaruratyangbenan-benartidak dapatdielakkanlagi, iaitu sepertihalnyakeadaandanuratyangmemaksahinggamenyebabkanhalal memakanbangkaidandarahdan selepasnbayangterangmi, timbul pulamasalahnbayanglebih ringandanipadayangpertamatadi, iaitulah nbaal-nasi’ah dannibaal-fadli yang telahdisebutkandi dalamhadisNabi s.a.w. yangkita pandangtaraf kedudukannyalebih rendahdan ringan dan segi larangannyakeranadanipadasebutandan ibarat hadis yang boleh membeni anggapanbahawalaranganterhadapamalankedua-duajenis nba itu (niba nasi’ah dan nbaat-fadli) itu adalahdenganmaksudmembawahukummakruhdanbukanhukumhanam.Pandangansepertimi sangatdekatdanminip kepadamazhabpegang-an Ibn ‘Abbas.

31 Sayid MuhammadRasyid Rmdh, SebuahRisalah Mengenai Masalah Riba, dan ProfesorIbrahim ZakyuddinBadawi, Teori Riba DalamHukumSyaniatIslam,him. 240.

453


Sayid Rasyid Ridh pennahmenyiarkan suatu rangkaiantulisan yangdicedukdan diambil danipadabebenapamajlis pengajianal-Marhumal-ImamMuhammad‘Abduh iaitu berkenaantafsir ayat-ayatsuciyangadakaitan de-nganmasalahnbadalam‘Surahal-Baqarah’:

~ ~L ~L1J~ \~J\4L~

.ivi tI :T ~JLJI~

Terjemahan: Allah susutkan (kebaikan harta yang dijalankan denganmengambil)nba,danDia pula mengembangkan(berkathartayangdikeluar-kan) sedekahdan zakatnya....

(Surahal-Baqarah 2:276)

Beliau telah menyalinkan pengajanangurunya (Syeikh Muhammad‘Abduh) sepertibenikut: “Perkataansusutdalam ayat suci di atasbukanlahberertisusutnyajumlahpertambahanwang,keranamaksudsepertiitu adalahbertentangandengankenyataandanfaktayangdapatdilihat danjugaberla-wanandenganhasil usaha,kenanamaksudsebenardaripadapenkataansusutdi sini ialahakibatbunukyangbiasanyaditenimaoleh setiappengamalnbaitudalambentukpermusuhandankebencianorangramaidanpenyakitwas-wasseningmenimpadirinya danpelbagaibencanalagi”.

Masalahpermusuhanonangramai terhadappengamalnba itu keranadia menjadimusuhkepadaonangyangmemenlukanpertolongandan dibencioleh onangyangsedangditimpakesusahan.Olehitu, permusuhandankeben-cian itu biasanyaboleh menimbulkanpelbagaijenis keburukandan bahayadan pencabulanke atashartabenda,jiwa danhasil-hasilpertaniandan jugabuah-buahan.Kesandanipadasikap permusuhandankebencianitu memangtelahmunculdikalanganbeberapabangsayangmengamalkansistemnbaitu.Golonganmiskin seningmemusuhigolonganhartawandankaum buruh pulaseningmemberontakterhadapparamajikan yangkayaraya sehinggaperten-tangandi antaragolonganmiskin dengangolongankaya merupakansalahsatumasalahyangpalingmenyulitkandi kalanganmereka.

Dengan demikian, kesimpulan aliran dan mazhab al-Marhum SayidMuhammadRasyidRidh itu ialahbahawabeliauhanyaberpuashati denganfatwa yang dihubungkaitkankepadaSyeikh Muhammad‘Abduh dan jugapendapatyangmengatakanbahawanba yangdiharamkanitu hanyalahnbajahiliah yangjelasdihanamkanbendasankantujuan-tujuan(buruk)dalamertikata (sesiapayang memberi wang kepadaseseorangyang lain dan mene-tapkankadarfaedahtertentusebagaibahagiannyayangmesti dibayar).Be-liau telah mencadangkansupayapendapatseperti itu dijadikan panduanmelalui sebuahbuletin yang diterbitkanberjudulHuraian TentangMasalahRiba dan beliau telah menyatakanpendapatnyadenganterangtentangha-lalnya “Pinjaman denganfaedah” denganbersandarkepadaalasanbahawanibajahiliahitu dalambentukyangmenyatakanbahawatambahanfaedahitutidak timbul kecualiketika luputnyatempohpinjamanitu adalahsatu-satunya

454

RIBA

amalannbayangdiharamkanmelalui nasal-Qun’andanjugayangdipandangsebagainba di sisi Ibn ‘Abbas(dalamhukummenolakharamnyanbaal-fadli)danjuganba yangtidak diragukanmengikutpandanganImam Ahmadsertanbahakiki yangdiharamkanpadazatnyadi sisi Ibn aI-Qayyim.32

Perkara306 - PandanganSyeilth JawisyTentang Riba

1. Maksud nba nasi’ah itu ialah nba jahiliah yang bentuknyaberlipatgandadaripadajumlahhutangasal.

2. Hukumhanamnyanbayangtidak benlipatgandaitu sebenarnyabukanlahbenpandukepadanas al-Qur’an, tetapi benpandukepadasuatukaedahusulfiqh yangmembenikanhukumsesuatuyangbanyakitu kepadasesuatuyangsedikit,sedangkankaedahsepertiitu bukanlahsuatukaedahyangdipersetujuisecanaijma’ulama. Dengandemikian,pendapatmengenaimasaI~hmi adalahsamadenganpendapatyangdilakukan tenhadapmasalahminumankenas,yangmengatakan:

“Sesuatuminumanyangjika diminumdenganbanyakjadimabuk,makameminumsedikitpun haramjuga”.

3. Skim Mudarabahal-Syariah(Skim pawah modalyangberpandukepadahukumsyana’)menentukanbahawaakibatkenosakandan kerugianitu hen-daklah ditanggungoleh pemilik wang (kecuali sekiranyapihak yang menja-Iankan skim itu berlakucunang).Pihakpemilik wang(pemodal)pula berhakmengenakansyaratkepadapihak yangmenjalankanpenniagaansecaramu-darabahitu supayatidak menjualbanang-banangyangdipenniagakandibawahSkimMudarabah itu dengankeuntungankurangdanipada10 peratussebagaicontohnya.Oleh yangdengandemikian,pihakpemodalitu dapatmengetahuidan awallagi tentangjumlahkeuntunganyangakandiperolehinya.

4. SesungguhnyaRasululLahs.a.w. sendinitelah membayanlebih (kepadapemodal)daripadajumlah yang telah dipinjamnya. Dengandemikian, me-ngapakahkita tidak boleh menentukankadar bayaranlebih itu sejakawallagi, iaitu semasamembuatpenjanjianpinjaman?

5. Sebahagianbesarorangyang mendapatpinjaman danipadabank-banktertentu melalui kaedahbayaranfaedahtidak menghadapikehancunanisirumah, tetapi kehancuranisi rumah disebabkanoleh sikap bonos dan fasiksentasikap merekayangsuka bermuka-mukadanbermegah-megahdenganwangyangbanyak.

32 RujukMajalah al-Manar, Jilid 5, danJilid 9, bertarikh23.6.1906,mulai dan him. 332 danseterusnya.

455

ENSIKLOI’EDIA EKONOMI ISLAM JILID II

Perkara307 - PandanganSyeikh ‘Abdul WahabKhallafTentangRiba

Sahibul Fadilah Syeikh ‘Abdul WahabKhallaf menyatakan:“Sesungguhnyasesiapayangmemberi 1000 poundkepadaseonangpeniagaatau pemboronguntuk digunakandalamperniagaannyadanmendapatkeuntungankepadanyasebanyak50 pound setiapbulan. Perbuatansepertmmi adalahsejenis skimmudarabahataupawahmodal.Wang50 poundyangditenimanyasetiapbulanitu adalahsebagaikeuntungandaripadawangnya.Semuabantahanyangdi-buat atasanggapanbahawaamalansepertimi adalahsuatubentukmudara-bah hanyalahberdasarkanalasansalahsuatusyaratskim mudarabahitu ia-lah kadarkeuntunganitu hendaklahmengikutnisbah keuntungansebenaryangdiperolehi,bukanmengikutkadaryangtelahditetapkanterlebihdahulu...”.

Fadilah al-Syeikh selanjutnyatelah memberikanjawapankepadaban-tahan itu dengan mengatakanbahawa: “Tiada sebarangdalil yangmensyaratkandemikiandi dalamkitab suci al-Qur’andanjuga dalamsunahNabi s.a.w.,apalagi parafuqahatelahmenetapkanbahawakalaulahamalanmudarabahitu terbatalkeranaketiadaansalahsatusyanat,makaorangyangmenjalankanperniagaanitu bertukanmenjadiseorangpekerjakepadapemo-dal tersebut.Olehitu, keuntunganyangdiambilnyahasildanipadaperniagaanyangdijalankannyabolehlahdipandangsebagaiupahataugajinya.Olehyangdemikian,walaupunamalansepertimi tidak bolehdipandangsebagaisejenisamalanmudarabah,makaia dapatdipandangsebagaisuatukerjaambil upahataupunmakangaji . . . ~

Perkara308 - Adakah Teori TentangKeperluanUmumyangMenyeluruh MembenarkanPengambilan

SejumlahKecil Faedahke Atas Pinjaman?

Di antarateonisemasayangpalingpentingdalammasalahmempensempitkanruanglingkup nba itu ialah teori yangdikemukakanoleh ProfesorDr. AbdulRazakal-Sanhuni.Teoniyangberkenaandapatdirumuskansebagaiberikut:34“Kalau kita masihmahu benpegangkepadapninsip haramnyaamalannbasebagaisuatu dasaryang umumdan menyeluruhdalam semuabentukdanrupa,makakita mestijugamengekalkanpninsiptentangwujudnyaperbezaandi antaranbajahiliah danipadasuatusudutdannbanasi’ah dannbaal-fadlidanipadasuatusudutyanglain pula.Alasannyabahawawujudnyaperbezaandi antarakeduajenis nba itu merupakansuatumasalahyang cukup jelassekalidantiada alasansamauntuk dipentikaikan...“.

Hal mi ialah kerananbajahiliah itu diharamkanpadazatnya sebagaipengharamanatasbebenapatujuannya,dansetiapsatudaripadanibanasi’ahdannbaal-fadli itu walaupundihanamkansebagamhanamnyajalandancara,bukanharamatastujuan, iaitu bagimenutupjalankepadakeburukan.~

33 Rujuk MajalahLiwa’ al-Islam,keluaranMei,1951.34 Dr. ai-Sanhuri,op. cit., Jilid 3, him. 237.35 Sadal-Sharie ataupunmenutupjalan merupakansuatuprinsip yangtelahdipersetujuioieh

imam-imam(ilmu fiqh) kaumMuslimin,dansalahsatucaramenutupjalanitu ialahmenen-

456

RI BA

Sehubungandenganpenbezaanyangtelah dibuat oleh ProfesorDr. al-Sanhuribahawanba jahiliah itu tidak dapatdipandangsebagaiboleh atau“harus”dilakukankecualioleh suatukeadaandaruratyangbenar-benarmen-desaksepertikeadaandarunatyang membenarkanmemakanbangkaidandarah. Adapun untuk mendapatkankebenananmengamalkannba nasi’ahdan nba al-fadli itu, maka cukuplah sekadarwujudnya kepenluan untukmelakukannya.

Berdasankankaedahitu, maka sistemekonomikapitalis mtu yangmasihberkuasadan diamalkandalamkebanyakannegaradi dunia sekarangmem-punyai keistimewaannyatensendini.Alasannya,orangyang terlibat menja-lankanaktiviti-aktiviti penekonomiansangatmemerlukanmodalyangbesaruntuk meneruskankegiatanmeneka.Menekatidak merasakeberatanuntukberurusandenganbeberapabuah syanikatmudarabahdan peminjamwangbagimendapatkanmodalyangmerekaperlukan,bahkanbeberapabuahsyari-kat benhadsendiripunyang mempunyaimodal yang dikumpulkandaripadapenyertaanbeberapabuah anaksyarikatdi bawahnya,kebiasaannyasangatmemerlukantambahanwangur~tukmemenuhikeperluanbeberapaaktiviti-nya. Oleh yang demikian,muncullah suatukeperluanumum yangmenyelu-ruh dalam sistemekonomikapitalis untuk mendapatkanpinjamansebanyakmungkin bagm membolehkanpihak individu, perbadanandanbank-bankun-tuk memberikanpinjamanwang.Dalamskimpinjamansepertimi pihakyangmenerimapinjamanitu menupakanpihak yangkuat danpihak pemberipmn-jaman itulah pihak yanglemahlagi daif sertaperlu diberikanperlindungandan pembelaan.Dengan demikian, selagi keperluankepadapinjaman itumasihwujud, bagi tujuan mendapatkanmodal,dan selagi wangyangdibeni-kan sebagaipinjaman tidak menjadihak milik negara,malah menjadimiliksetiapindividu yangtelahmenyimpanwangitu dengansusahpayahdanpenatjenihnya sendiri, maka menjadi hak individu yang berkenaanuntuk tidakdianiayaidantidak melakukanpenganiayaanselamamasihwujudkeperluanuntuk mendapatkanpinjamanwangitu.

tangberbagaiheiahyangdigunakansebagaiaiasanuntuk meiangkauiikatan taklif danke-wajipanberagama,danmencegahbeberapaperkarayangpadazahirnyadipandangsebagaibendayangdiboiehkanataupundiharuskanoiehhukum agamatetapiiatidak lain daripadajalan dan cara yang dipergunakanuntuk sampaikepadasesuatuamalanyang terlarangsepertiberbagaijenis amalanbeijual beli yangpadazahirnyasahtetapi digunakanuntukmenghaiaikanamalannba. Dan kaedah-kaedahmi tidak dipertikaikan oleh seorangpundanpadakalanganfuqaha,walaupunada berlakubeberapabentukperbezaanpendapatdikalanganparaImam danfuqaha dan segipelaksanaandan dan sudutpeninciannya.Sebe-narnyaThn Rusydtelahbersikapmeiampauapabilabeliaumembuatperakuansepertiberikutdalamkitab Muqaddimah:“Bahawa orang yang memandangkaedahmenutup jalan ituadalahdaripadamazhabMaliki, danImam Abu Hanifah danai-Syaf’ie sertaparapengikutmerekamemandanghukumnyasebagaiperkarayangbolehdilakukan,manakalapandangandan pendinianyangpaling sahihnyaialahpendirianImam Malik danorangyangmengikutpandanganpendapatnyakerana sesuatuperkarayang boleh menimbuikan sesuatuyangharamitu adalahharamjugasepertiharamnyaperkaraitu sendini”.Seterusnyabeliauteiahmengemukakanbeberapadaiii berdasarkannas al-Qur’an dan al-Sunahdenganpanjangiebar. (Jiiid 2, him. 198 dan 199). Dr. MuhammadSaiamMadkur, MajaiahAl-Qanun WalIqtisad,bilangan4, keiuaranDisembertahun1959,him. 1058, dansebuahrencanayangber-tajuk Al-MaqqasahFl FiqhiAl-Islami: BahtuMuqaran.

457


Perkara309 - MasalahFaedahModal

Olehyangdemikian, faedahkeatasmodal pokok itu boleh ditenimaberdasar-kan kaedahpengecualiandaripadaprinsip pengharamannyabendasankanbatas-batasberikut:

(a) Samasekali tidakdibenankan,dalamkeadaanyangbagaimanaseka-lipun untuk dikenakan faedah ke atas modal-modal yang telahdibekukan(keranaia nbajahiliah yangterkutuk itu).

(b) Dalam hal yang berkaitan dengankadar faedahyang kecil, makapmhakpembuatundang-undangperlumembuatperaturanyangjelassertasekatan-sekatanyangtidak boleh dilangkaui dan sudutkadarfaedahdanbagaimanaia dikenakanjuga dan sudutjumlah faedahyangboleh dikenakansertadanipadapelbagaisudutlain yangperludibenikan perhatian oleh pihak pembuatundang-undangdengantujuankepenluanitu dapatdinilai dengancarayangberpatutan.

Dr. al-Sanhurmselanjutnyameneruskanlagi huraiannyadenganme-ngatakan:“Bahawa wujudnya keperluankepadafaedah itu tidak berlakuselain sistem ekonomi kapitalis sahaja”.Adapun di bawah sistemekonomisosialis,semuamodal itu adalahmenjadi milik kerajaan,bukanmilik paraindividu. Dengandemikian,masalahkadarfaedahitu perlulahdisemaksemula,keranakemungkmnanfaedah itu tidak penlu lagi dikenakandalam sistemsosialis; dengandemikian, nba itu pun kembali semulakepadahukumnyayangasal,iaitu haram.

Demikmannumusanringkasmengenaiteoni Dr. al-Sanhuni.Sebabutamamengapabeliau menasateori mi boleh dilakukanadalahkeranapadaasalnya,semuabentuk nba itu haramhukumnya, samaadanba jahiliah, nba at-nasi’ah ataupunnba al-fadli. Sebabutamayangmendorongkepadapengha-ramanamalannbaitu adalahuntukmelindungiumatmanusiadaripadamen-jadi mangsaperbuatanmonopoli ke atasbahanmakananmerekasertame-ngawalmereka danipadamenjadi mangsapermainanjahat panapengamalnba yangmenggunakanwang sebagaialat untuk menganiayamerekadanmencegahperbuatantipu dayadanpemerasanterhadapmereka.

Demikianlahhuraiansecaraumumtentangmasalahyangberkaitande-nganasalusul nba. Namundemikian,masihadalagi satubentuknba yangsangatbunukpenindasannyake atasonangyangberhajatkepadapertolongandanjuga orangmiskin. Arahanyangtelah diturunkanmelalui al-Qur’anten-tangnyadenganamarankerasdanjanji tentangbalasanyang buruk.Gamban-an danbentuk niba sepertimi ialah sepertiyangdiamalkanoleh orangArabpadaZamanJahiliah dahulu, iaitu tuan punya wang selalunyadatangme-nemui peminjamwangapabilasampaitempohyangtelah ditetapkanuntukmembayarbalik pinjamanitu denganmengatakankepadanya:“Tersenahlahkepadaandasekarang,samaadahendakmembayarsemuahutangitu ataupunhendakmelanjutkantempohnya”.DalambahasaArab, perkataanturabbiyaitu bermaknabahawahutang itu bertambahlagi jumlahnyakepadaonang

458

RIBA

yangmasihperlukepadahutangitu sebagaibalasankepadatempohbayaranbalik. Keadaanatauperbuatansepertimi hampir serupadenganapayangdisebutkanpadazamanmi sebagaifaedahatasfaedahataupunfaedahyangkompleksataupunkeuntunganyangberlapis.Maksudnyaialahbahawapihaktuan punyahutangitu akandapatmengautbeberapajenis keuntunganataufaedahyangberasingandaripadafaedahyangtelah terkumpul sebelumnya.Maka dengandemikian,dia pun bertanyakepadaorangyangberhutangitu:“Terserahlahkepadaandasekarangsamaadaandahendakmembayarmodalsayabensertadenganfaedahnyaataupunandahendakmemberinba dengancanaanda mencampurkanfaedahyang sudahdikenakanatasmodal asal”.Oleh yang demikian, modal asalyangtelah dicampurdenganfaedahnyamtuberubahpula menjadimodal asalyangbaruyangakanbentambahpula jum-lahnya denganfaedah-faedahbaruyang dikenakansebagaibalasankepadatempohyangtelah dilanjutkan itu.

Bentuk nba sepertidi atasyangmasihbenlakupadazamanmodenmiadalah suatu bentuk amalannba yang senupadengannba jahiliah yangdihanamkansecarategaspadazatnyasebagaipengharamankepadabeberapatujuannyasendmrmdanbukansebagaipengharamansebagamsatujalan. Ribasepertiinilah yangselalunyamenjadipuncabencanadankehancurankepadaorangyangbenhutangdanmenyebabkanmodal asalpihak pemilik wangitubertambahbenlipat ganda dalam masabeberapatahun sahaja. Dengandemikian, bererti pihakpemilik wangyangmembenikanpinjaman mengikutcanami menjadi seorangpemakannba yangberlipat ganda,iamtu suatuke-adaanyangdikutuk oleh Allah S.W.T. dalamal-Qur’an.Berdasankanalasansepertidi atas,amalannba sepertimi tidaklah dibenarkandan dihalalkanpadaawallagm keranateoni “Jawaz” adalahtidak mungkmnbolehbenlaku,iaitudalamamalannba sepertmmi. Hal mi adalahkeranakeadaandanunatyangmenyebabkankeduabelahpihak itu tenpaksabermuamalatdengannbaben-tuk i, iaitu suatukeadaandaruratyangmenyebabkanhalalnyamemakanbangkaidan darahtidak boleh ditenimasamasekali walaupunia boleh dite-rima dani sudut pihak penenimapinjaman yang sangatmemenlukanwanguntukmemeliharahidupnyadanpihak pemilik wangyangsanggupmembeni-kanpinjamandengansyarat-syaratyangberlainan.Namunamalansepentimitidak dapatditerima dan digambankantentangwujudnya dan segi pemilikwang sebagaipihak yang mendorongnyaberbuatdemikian selaindononganperasaantamakdanhaloba,sertasifat-sifatkedekutdanbakhil.

Adapun amalan-amalannbayanglain yangmengenakanfaedahyangkecil ke atas pinjaman dan juga nba al-nasi’ah dan nba al-fadli, adalahdiharamkanoleh hukumagama.Walaubagaimanapun,hanamnyabukanlahdan suduttujuannyatetapi dan sudutkedudukannyasebagaijalan kepadaberlakunyanbajahiliah itu. Sebahagianbentuknbaitu, terutamanyayangbenkaitandenganenamperkarayangdisebutkandalamhadisNabi s.a.w.jugadenganfaedahpinjamanyang disebutkanmelalui nas-nashadms, danseba-hagiannyayangberkaitandenganbeberapaperkaralain yangdikaitkan olehparafuqaha denganenamperkanayang tersebutdalamhadis-hadisNabi

459


s.a.w.ituadalahhasilusahadanijtihad parafuqaha, yangdilakukanmengikutkaedahilmu usul fiqh yang tidak dapat diragukan tentang selamatdantepatnyausahamerekaitu. Semuajenisnba itu merupakanjalan dancarasahaja,bukan tujuan dan matlamatnyaatau amalanitu diharamkanatasalasanuntuk menutupjalan kepadabahayadan kemudanatanyang lebihbesaryang menjadi asasbagi hukum haramdan dalam keadaan-keadaantertentuboleh dikecualikanapabilaterdapatkeadaanyangmemenlukanun-tuk dilakukan. Manakala panduanmengenaikeperluan itu, seperti yangdinumuskanolehIbn al-Qayyimialah wujudnyasuatukepentinganyangmen-desakyang menyebabkanbentuk nba itu menjadi luput, tetapi hukumha-ramnyamasihkekaljuga.Apabilakeadaanumatmemenlukandanmendesak,amalanitu bolehdilakukandalambentukpengecualiandaripadadasarharam,danbolehdilakukanmengikutkadarkeperluandanmaslahat, dengancatatanbahawaapabilakeadaanmemerlukanataupunkepentingandanmaslahatitutiadalagi, makahukumharampun berlakusemula.

Perkara310 - Bon-bon

Di kalanganpanapenyimpanwang,adayang sukamelabunkanwangnyadidalambadan-badanyangbenbentuksimpananyangmewakili pihak penyim-panberkenaan.Wangitu dilabunkandi dalam suatubentuk simpananyangdiletakkandi bawah skim pinjaman,maitu yang dianjurkanoleh pihak kena-jaan, bankatauyayasan,dan wangpinjaman itu lazimnyadigunakanuntukmenjayakanpelaksanaanrancanganpembangunanekonomiyangdijalankanberpandukepadasuatuundang-undangkhasyangdibeni namatententu,dantidak boleh digunakandengansewenangnyasepertimenjualbon ataupunmenolakfaedahdanhasilkeuntunganjugaia tidakboleh ditolak dandipotongjumlahnya,walaupunboleh mendapatkanpinjaman denganmenggunakanbon-bonitu sebagaijaminan.

Dalam masalahmi banyakpendapatdan pandanganyang telahdiberi-kan,iaitu tentanghalalnyamuamalatsecarabon pelaburanmi padapandang-anhukumsyara’.Pandangandanpendapatitu kita kemukakansecararingkassepertibenikut:

Perkara 311 - Pandangan Profesor Muhammad Baqir al-Sadi”

ProfesonMuhammadBaqir al-Sadrberpendapatbahawabon-bondan doku-mensentasunat-suratberhargayangdikeluarkanolehpihakkerajaankepadasetiaponangyangmenyimpanwangnyadalamskim-skimpelaburananjuranpihakkerajaanakandibayarsuatukadarfaedahtertentu.mi keranawangfaedahyang diterima daripadaskim seperti mnm tidaklah boleh dipandangsebagaisejeniswangnba.

Tetapipihak pengarangbuku mi tidak dapatmenerimapendapatPro-fesor Muhammad Baqir al-Sadn selagi wang simpanan berkenaantidakdigunakandalamskim-skimpelaburanyangtertakluk kepadakaedahsama-samamenanggungkeuntungandankerugian,(iaitu tidak dibuatberdasarkan

460

RIBA

kaedahperjanjianbersyanikatdalammasalahuntungnugi di antanapihakyangmembenidanmenenimapinjamanataupunpemilik wangdenganpihakyangmenjalankanperniagaandenganwang berkenaan).

Perkara312 - Pandangan al-SyeikhYasin Suwailam Taha

Fadilah SyeikhYasin SuwailamTahatelahmengemukakansatukertaskerjayang membmncangkanmasalahdokumen-dokumendan bon-bon pelaburankepadamuktamarketujuh KonvensyenPenyelidikanIslam di Universiti al-Azharyangmengandungirumusansepertiyangbenikut:

1. Bahawamuamalat sepentimi belum lagi wujud dan lahin padazamanawal Islam. Oleh yang demikian, perundanganIslam bolehlah mengambilsikapmengamalkanprinsipmelaksanakanhukumyangdipanggilsebagaiat-Maskutu anhu, iaitu yangmasihdipendamdanmasihbelumdilahirkan lagi,iaitu prinsip bahawadasarbagi sesuatuskim yang membawamanfaatituialah ibahah ataupun“dibolehkanataubolehdilakukan” danskimyangmem-bawamudaratadalahdilarang.Dan segipandangansyara’,setiapmuamalatyangmembenimanfaat,yangmasihbelumadaketentuanhukumberkenaanadalahdibolehkanataupunmubah.mi keranaia suatubentuk muamalatyangboleh membenimanfaatkepadapihak yangmenjalankantugas,(iaitupihakbankataupunkenajaandanparapemilikwang,iaitupihakyangmenjal-ankantugasakanmendapathasil usahanyabegitujuga pihak pemilik wangakanmendapathasil wangnya).Fadilah al-Syemkhtelah membuatrumusandemikianberdasarkankaedah-kaedahperundangansepertibenikut:

(a) Bahawaundang-undangIslamtetapkekal abadidansesuaidiamal-kan di sepanjangzamankenanaia ditegakkandi atasdasar-dasarperundanganyangumumdanmengandungisuatuhmkmatyangme-rangkumisemuamasalahkeagamaanbagikehidupanumatmanusiadansemuaperubahanyangberlakudalambidangkaedahmencanisumbenpenghidupandanpelbagaijenismuamalat.Manakalaprmn-sip-pninsipagamapulatelah diserahkankepadapihak pembuatUn-dang-undanguntuk mengurusmasalahpentadbinandan penyele-saianmasalahnyakepadakebijaksanaanakal fikiran dan kemam-puanumatmanusiaberdasarkansabdaNabi s.a.w.:

Terjemahan: “Kamu lebih tahu pengertiandan lebih arif teatang urusankeduniaan”.

Hadismi memberikanpengertianbahawamasalah-masalahkeduniaanitu bukanlahmerupakanmasalah-masalahyangmesti diselesaikanoleh un-

461


dang-undangsyaniahIslam.Malahtugasutamaundang-undangdalammengen-dalikandan menyelesaikanmasalah-masalahkeduniaanitu ialah mengarahdan memanduakal fikiran manusiasupayasentiasamembenikanperhatianyangcermatdan teliti kepadasemuamasalahyangdihadapidan selesaikandalamkehidupandunia mi sentamemimpinmerekamengenaicarapenyele-saianitu danjugabagaimanacaranyamemperolehmanfaatmelalui penyele-saiandalamsemuaunusankehidupanmereka.Denganbenpandukepadapan-duan danpimpinanitu, maka akal fikiran dapatmenjalankantugastentangbagaimanakahmengenalpasti bentuk danjenis masalah-masalahduniawisejauhmanaia diperlukanserta carabagaimanaia boleh dimanfaatkandibawahkaedah;

“Tidak adabahayadanyangmenyebabkanbahayadalam (amalan)Islam‘~

(b) Pninsip-prinsipperundanganyang menjadi dasarkepadaundang-undang Islam tidak pernah lapuk walaupun ia menghadapmdanmelalui zamanyang benlainandalamkeadaanhidup manusiayangbenbeza-beza.Faktoryangpalingpentingdalamusahamembuktikankemampuanundang-undangIslamitu bagi setiapzamandantempatialah usahamenjalankan kajian dan penyelidikan berdasarkanpenasaancinta yang murni dan tidak berbelahbagi kepadaagamadan ilmu pengetahuanberlandaskankajian ilmiah yangberfaedah.

(c) Undang-undangIslam ditegakkandi atasdasarijtihad dalamusahamemahamipninsip-prinsipperundangandanmembuatnumusanhu-kum-hukumyangpnaktikalberdasarkanpninsip-pninsipyangberke- -

naanyangdapatmemanduumatmanusiake arahmencapaipenyele-saianyang mudahdantepat dalam semuakeperluandan masalahhidupyangmenekahadapi.

(d) Apabila sesuatuperjanjianyangberkaitandenganurusanrnuamalatitu mengandungisesuatukesamaran(Syubbah)yang bolehmenye-babkanperjanjian itu tidak sah dilakukan,tetapi masih adajalanlain untuk melakukannyamelalui suatukaedahijtihad yang bolehmencapaimaksudperjanjianitu tidak mengandungisyubbah,makawajib dibuat penyelesaianmelalui kaedahyang kedua tanpa ber-pegangkepadabentukdankonsepperjanjianyangmula-mulatadi.

(e) Islam membina dan menegakkantugas membuat penyelesaianmasalah-masalahdi ataspninsip membermkemudahandantidak me-nyusahkandan membebankandenganberpandukankepadakaedah“kesukaranitu melahirkankemudahan”dan“keadaan-keadaandaru-rat memaksauntuk menghalalkansemuaperkarayangdilanang”.

Alasanpalingkuatyangboleh digunakanuntuk menentangkaedahdancarapenyelesaianyang dikemukakandi atasadalah denganbahawapihak

462

RIBA

pemodalyang bermotifkan keuntunganitu telah diketahui kadarnyasejakpermulaanlagi kenanajumlahbahagiankeuntunganitu telahdibuat terlebihdahulu denganmenentukankadar penatuskeuntunganke atasmodal asal.Keadaansepertimi boleh memudaratkanpihak usahawan(onangyangmen-jalankan perniagaandenganmenggunakanmodal yang benkenaan)keranaadakemungkinanbahawawangitu tidak membawakeuntungankecualiataskadaryang telah ditentukan sebagaibahagianpemilik modal sahaja,yangakan menenimadengansepenuhnyadan menyebabkanpihak usahawanituterpaksamenanggungakibat ataukerugian atasusahanya.OIeh sebabitu,muamalatmengikut kaedahmi dilanangdan segi hukum syara’ mengikutdasarhukumyangmasihdidiamkantadi,keranamuamalatitu mengandungiunsurbahaya.

Sebagaijawapankepadabangkangandanbantahansepertidi atasdapat-lah dikatakanbahawadan segi kenyataandan pnaktiknyamuamalatsepentimi adalahsuatubentukmuamalatyangdapatdiyakini bahawakemungkinankebimbangandi atastadi adalahsuatuperkarayang sangatjarangberlakuNadir keranabiasanyapihakusahawanberkenaanakanmendapatbahagiankeuntunganyangbesardaripadamodalyangdiperniagakannyaitu. Olehyangdemikian,kenaguanataukebimbangantentangkeuntunganitu adalahsuatuperbuatandanandaianyangmenonjolkansikapkeraskepalayangtidak perludibenikanperhatian.Di sampingitu, memangtelah dimaklumkan tentanghukum syana’yang sentiasaberdasarkankejadianyangbiasaberlakuatauperkanayangghalib sahaja;manakalayang janang-jarangatau nadir itudipandangtentaklukkepadahukumghalib dalamsemuamasalah.

Pendinianpanafuqaha tentangmasalahmi cukupmasyhurdanpopularsekali,iaitu “perkara yangnadir ataujarang-jarangberlakuitu tiadahukumbaginya,danhukumnyaialah hukumperkarayangkerapkali berlaku, iaituyang ghalib”. Adapun pendapatyang mengatakanbahawakeuntunganituadalahfaedah-faedahke ataspinjaman, maka pendapatmi adalah suatupendapatyangbendasarkepadapninsipyangbertentangandenganfakta dankaedah-kaedahyangtelah diperakuidan ditetapkandi dalamilmu fiqh danjuga ilmu usul fiqh.

Bukti bahawaia bertentangandenganfakta ialah wangitu tidak dibenidanditenima sebagaihutangataupinjamanmengikutmaknahukumsyara’,tetapi ia diberi dan ditenimasebagaimodal yang dilaburkandalampelbagaipnojekperniagaantanpamemandangkepadapihakpembenidanpenerimanyadan sudutnamanya.Adapun pertentangannyadenganpninsip-pninsipilmufiqh danusul pula adalahkeranatelahditetapkandalamkaedahitu bahawahukum syara’ adalah berkaitandenganamal perbuatanpanahambaAllahdenganberdasarkankepadahakikat-hakikatperbuatanitu sendiribukande-ngan namanya,iaitu perkarayangdiambil kira itu ialah inti danisi amalanitu, bukannamanya.

2. Muamalatjenis mi bolehjuga dikatakansebagaisejenismuamalatyangsudahpun wujud padazamanawalperundanganIslam, dandikenali sebagai

463

ENSIKLOPEDIAEKONOMI ISLAM JILIT) II

qirad, iaitu pinjamariataupunmudarabah ataupawahmodal. Amalanqiraditu memangsuatuamalanyang dipandangsebagaimubah(boleh dilakukanatauharus)dan segihukumsyana’dandengandemikianjuga,mubahdanjaizdibenankansamaadakita memandangnyasebagaisebahagiandanipadaamalanqiraditu adalahsuatuamalanyangserupadansetanafde-ngannya.Ini adalahkeranameletakkanhukumke atassemuaatausuatubendaserupadan samaitu selalunyamengambilhukum yangsamadenganhukumyang dikenakankepadasesuatudanserupadengannya.

Alasanpenting yangboleh digunakanbagi menentangaliran mi ialahparaimam ilmu fiqh telahpunmeletakkansyanatbagi sahnyasesuatuamalanqirad ataupunpinjamanitu bagi setiappihak pengusahadan pemodalhen-daklah dilakukan denganmengambilkina suatujumlah tertentu danipadaselunuhkeuntunganyangdicapai.mi adalahkeranapenentuankadarkeun-tungankepadasalahsatupihak sahajamenupakanamalanqirad yangtidaksahkeranakemungkinanakanmembawakemudanatanpihak yanglain.

Bangkangansepentidi atasboleh dijawab denganmengatakanbahawaamalanqirad atau pinjam meminjam itu menupakansuatu amalanyangtersendiniataupunsatubentukmuamalatdaripadapelbagaibentukmuama-lat yang telah dibahaskanoleh pam imam ilmu fiqh sebagaisuatumasalahyang tidak disebutkan melalui nas al-Qur’an dan juga hadis Nabi s.a.w.Manakalasemuapandangandan pendapatyanglahir tentangnyaadalahSe-bahagiandaripadabeberapapendapatyangtelah disalin daripadasesetengahkalangansahabatNabi s.a.w. yang semuanyamembenikankesimpulanba-hawa bermuamalatsecaraqirad itu memangtelah berlaku sejak ZamanJahiliah dulu lagi dandiamalkanoleh masyanakatArab sejakdahuluhingga-lah ke zamankelahinanIslam, danNabi s.a.w.pun mengetahuidanmemberiperakuanmengenaiamalanqirad mi. Adapunsyarat-syaratyang berkaitandenganamalanqirad itu yangbolehdidapatidalamkitab-kitabfiqh, ia adalahsebahagiandanipadabebenapasyaratyang dikenakan bendasarkanijtihadyang dirumuskandanipadabeberapakaedahumum syana’ bukan daripadanas-nasal-Qun’an ataupunsunahNabi s.a.w.yangkhususbenkaitandengansyarat-syaratitu.36

Dengan demikian, syanat-syanatyang tentulis dan dinakamkandalamkitab-kitabfiqh itu perlulahdibenikanperhatiandalampelbagaibentukamalanqirad danjugacarasertakaedahyangtelahdibuat oleh imam-imamilmu fiqhitu. Berdasarkanalasanmni, maka tempatbenlakunyasyanatyang menjadilandasankepadabangkangandi atas adalah danipadabentuk qirad yangdikenali olehimam-imamitu, iaitu gambarandanbentukqirad danpinjaman

36 Ibn Qayyim teiah menyatakandalamkitabnyaal-Huda al-Nabawi: “Dan syariat Islam itudibinadan ditegakkanberdasarkanprinsip memeliharama.slahathamba-harnbaAllah dantidak menyekatkebebasanmereka dalam melakukan perkara-perkarapentingyangtidakdapat dihindarkan, dan urusan kehidupan merekapun tidak akan sempurnamelainkandenganwujudnyaperkarapentingitu”. Kacdahyangberdasarkanpninsipsepertiiniiah yangteiah diperakui oieh uiama usui fiqh daiam masaiah ‘illat (sebabmusabab)yang boiehdiqiyaskan.

464

RIBA

yangbenlakudi antaraindividu denganindividu dan berlakunyapelabunanwangpinjamanitu mengikutearnyangbegitu primitif keranacaraitu bolehmenimbulkankemungkinanyangboleh diambil kina dan sudutilmu fiqh danjuga hukum syara’ dalam usahameletakkanhukum itu padatempat yangsewajarnya.Ini berbezadenganmuamalatmodenyangbenlakudi antaraparaindividu denganbebenapabuahyayasanawamyangskim pelaburanitu dija-lankanmengikutkaedahsaintifik yangsudahdikaji dengansedalam-dalamnya.Oleh sebabitu, muamalat-modenmi tidak boleh menjaditempatbagi syanatyang disebutkantadi keranakemungkinanyang dipandangboleh berlakudalamskimpelaburanmodenmi tidak berlaku dalamskim qirad yangsenbasedenhanaitu, keranasyanatmi bukanlah suatusyaratyangmesti diambilkira dalamsetiapbentukamalanqirad itu, walaudalamapajugabentuk dancarasekalipun,keranaia (syanatitu) tidak lain daripadasuatusyaratberben-tuk ijtihad yang disertai dengansebabatau ‘illat yang perlu wujud dalammenjalankanijtihad, iaitu ‘illat mencegahbahaya;dan dengandemikian,syanatitu tidakpenludisebatikandalamsemuajenisamalanqirad itu. Adapunpendapatyangmengatakanbahawasyaratsedemikianpenlu diambil kira didalamsetiapbentukamalanqirad atauskimpinjaman,walaupuntanpa‘illat,makain adalahsuatupendapatyangditolak olehkaedah-kaedahusulfiqh dantidak diterima oleh manhajdan kaedah-kaedahparaimam dan sudut pan-dangan dan aliran mereka masing-masing,kerana keputusanyang telahdiperakukantentangmasalahmi berpandukankepadakaedah-kaedahyangtelah ditetapkanolehpanafuqahabahawasetiaphukum syana’yangmempu-nyai sesuatu‘iltat hukum mengikutkeadaan‘illatnya samaadadani sudutwujud dantiadanya.

Dengandemikian,pendapatmi berakhir dengankesimpulandan kepu-tusansepertibenikut:

1. Mengambilkeuntungandanipadasijil-sijil pelaburandansimpanan-sim-panandalam pelbagaibentukTabungSimpananwangitu adalahjaiz atauhalal dan suduthukum syana’,samaadakita memandangamalanmelabunboleh membenikeuntungan,sebagaisejenis hukum yang telah didiamkantentangnyaataupunkita memandangdanmenganggapsebagaisejenisamalanpinjammeminjamqirad ataupunsetanafdengannya,samaadaia disebutkandengannama-namain iaitu pelabunan,pinjaman atau simpananbenjaminataupundinamakanmengikut nama-namayang lumnah digunakandalampelbagaiskim pelabunandan pinjaman wang, kenanapandangandan per-hatiandan sudutmengambilkina sesuatupenkanaitu denganberdasarkaninti danhakikat skim itu sendini,bukannamanyayangpelbagaibentuknya.

Pengeluaranataupunpengambilankesimpulanhukum mengenaimu-a-malat mi mengmkutcara dan bentuk yang telah disebutkandi atasadalahsuatubentukyangberdasarkanpanduanbeberapakaedahilmu fiqh (qawa’idfiqhiyah)danilmu usulfiqh. Olehyangdemikian,kesimpulanhukumitu tidakdapat dianggaptenjejasoleh sebabadanyakesamaranyang dikaitkan keatasnya,yangberdasarkepadabeberapadalil syar’ie yangtidak mempunyai

465


landasankeilmuanyangbenan.Olehitu, pendapatyangmengatakanbahawakeuntungan-keuntungansepentiitu tenmasuksejenisnbaadalahsuatupen-dapatyang berdasankanalasanyang bententangandenganfakta dan jugadenganbebenapakaedahyang telah ditetapkandalamilmu fiqh sendinidanjuga dalamilmu usul fiqh.

2. Muamalatsepertimi menupakansuatumuamalatyangbetul dansahih.Pendapatyangmengatakanbahawamuamalatjenismi adalahsuatumuama-tat yangbatal dantidak sahadalahpendapatyangberdasarkansuatusyaratyangberbentukijtihad belakayang diletakkanbukanpadatempatnyayangwajansepertiyang telah diletakkan oleh imam-imamilmu fiqh; keranaper-buatanmeletakkan sesuatuperkara bukan pada tempatnyayang sebenanadalahsuatuperbuatanmenyekatmaslahatdankepentinganumat manusiadanjuga menyempitkanbidangusahamenekadan segimuamalatdanurusanperniagaan.Perbuatansedemikiansudahpastibertentangandengankaedah-kaedahdanpanduan-panduanyangtelah ditetapkanoleh syariat Islamyangsentiasamemberikanperhatianberatkepadainaslahatdankepentinganumumdalamsistemdankaedahpenundangannya.37

Perkara313 - Pandangan Fadilah al-SyeikhAu al-Khafif (al-Khufif)

Fadilah al-Syeikh Ali al-Khafif telah menegakkanpendapatnyaberasaskandasan-dasarbenikut:

DasarPertama

Dalammenghayatiurusanmuamalatyangberkaitandenganunusankewang-an danjuga yangberkaitandenganurusankehidupanmereka,umatmanusiadibeni kebebasanuntuk membuatdan memetenaikanpelbagaibentuk pen-janjian atasdasardanbatasyangtelah ditetapkanoleh syaniatIslam danjugapninsip-prinsipnyamengikutkeperluandankepentinganmerekatanpaseba-rang sekatandan halangan,kenanaperjanjian-perjanjian itu dibenarkanmengikutperaturansyara’ tidak lamn dengantujuan untuk memenuhibebe-rapa keperluan asasumat manusia dengan tujuan menjadi jalan untukmencapaimaslahatdan kepentinganmeneka. Oleh sebabitu, pada ketikaundang-undangdan syaniatIslam dipenkenalkankepadaumat manusia,iatelah memperakuikaedahmuamalatyangtelah sediawujud di SemenanjungArab, iaitu setelahia mengharamkanamalanyang merbahayakandan me-lengkapkanmanayang kurang, mempenbetulkansesuatuyang boleh mem-bawa kerosakan,menjelaskanmana yang samandi sampingmembeni ke-longgarankepadaumat manusiauntuk melakukanbebenapajenis perjanjianyangpadaasalnyatidak bertepatandengansunahdan peratunannya,yangmenjadikebiasaankepadamerekadengandisertamolehpeningatandanamanan

37 Ibid.

466

RIBA

supayamerekasentiasamenjauhibahayayangmungkmntimbul daripadanya.Bagimencapaimatlamatpenjanjianitu, undang-undangIslamtelahmewajibkansupayaperjanjian-perjanjianitu dipatuhi se’~araumum. Dengandemikian,sebarangpendapatyangbercanggahdenganpanduansyara’mi tidak akandapatmemenuhimaslahatdankepentinganhidupumatmanusia,danurusanhidup merekajuga tidak benjalandenganlancansentatidak dapat mengikutipenkembangansistemmuamalatdan pendapatsentaciptaan-ciptaanmodenyang pelbagaibentuk sertapenemuanbarudanjuga segalayangberkaitanyangberbentukperubahandanperbezaaneara,kaedah-kaedahmenggunakansemuakemudahanuntuk manfaatumatmanusia.~

DasarKedua

Sesuatumuamalatyangtelahmenjadiamalanumumdalamsuatubentukdankaedahtententuyang telah diketahum umum tidaklah menjadi suatu daliluntukdianggapsebagaisesuatuamalanyangberlainandanipadaciri muama-lat yanglazim benlakuatausesuatupenbezaanbentukasalyangbolehdipan-dang sebagaisuatu perbuatanyang dilarang dan segi hukum syana’. Inikeranasekiranyasalahsatu syaratdalam sesuatubentuk muamalatyangtelahmenjadi kebiasaanumum itu suatuperkanayangtelah diwajibkanolehhukum syana’ supayadipelihanadan tidak dilangkaui,maka sesungguhnyaperintah syara’ supayamenjagadan memelihanasyarat-syanatitu dengantujuan supayatidak ditinggalkankewajipanyangtelahdiperintaholeh syana’,dan syana’ telah mewajibkan supayamematuhi syanat-syanatitu. Adapunperbezaanyangberlakudalammuamalatitu adalahsuatuperkarayangtidakbenkaitandenganhukumwajib danpenintahbagimemeliharaamalanitu dansegi muamalat ialah berdasarkanadat dantradisi sahaja,danpihak syara’sendiribersikap“diam” tentangnya,makapenbezaanitu adalahdalamunusansyana’ dan tidak pula dinyatakansebananghukum tentangnya,maka padaketika itu hukum amalanbenkenaanserupa dengannyatenmasukdalamsenaraiibahahataupun“dibolehkanatau bolehdilakukan”.

Bendasankanhunaiandi atas,sekiranyaperjanjianyangberkenaanitumerupakansuatu bentuk perjanjian yang baru (muncul) dan tidak samadengansalahsuatupenjanjianyangbiasadibuatdengandisertaiolehwujudnyadasanpertamayangbarndisebutkandi atastadi, makahukumnyaialahjawaz(bolehataudibenankan)bermuamalatberdasarkanperjanjianbaruitu.

Adapunjika perjanjianitu menupakansuatupenjanjianyang samaatausenupa(seakan-akan)dengansesuatubentuk perjanjianyangtelah dikenalhukumnyadenganpastidan segi syana’,iaitu sepertihukummengenaipela-bunan yang menjadi tajuk perbincangankita mi, yang dapat dilihat dan

38 Semuaisi perbincanganmi, mulai danipadaDasarPertamatadi dan seterusnyaadalahdipetik danipadakertaskerjayangteiahdikemukakanolehFadiiahal-SyeikhAu ai-Khafif(ai-Khufif) kepadaMuktamarKe-7KonvensyenPenyeiidikanIslamdenganTajuk:“SuatukajiantentanghukumsyaniahIslam berkenaanmasalahsijil-sijil pelaburandenganketiga-tigaben-tuknyaitu berdasarkanpraktikdanamalankaedah-kaedahumumilmu fiqh dan dasar-dasarsyara’tentang muamalat”.

467


difikirkan sebagaimempunyaipensamaandankesenupaandenganpeijanjianSkim Mudarabahdan sudutbahawawangdalamkedua-duaskim itu (muda-rabah dan pelabunan)benadadi suatu pihak, dan usahamemperniagakanwangitu di suatupihakyanglain. Maka padaketika itu wajiblah dilihat dandikaji danisudutyangsama,samaadawujud atautidak sebarangpenbezaandiantananya(penjanjianyang banu, iaitu penjanjianpelaburan)denganper-janjian yangsamaatausenupadengannya(perjanjianmengenaimudarabah).Danjika perbezaanitu (kalauwujud) tentangsesuatusyaratyangsyara’me-wajibkansupayadipelihara(yangadadalamperjanjianyangdahuluiaitu mu-darabahtetapi tidak dibeniperhatiandalampenjanjianyangbarn iaitu pela-buran),maka perjanjianitu (yangbaru) dilarangdan tidak dibolehkan,danbermuamalatmengikutperuntukanpenjanjianitu juga dilarang.Begitujugaapabilasyara’melarangdimasukkansesuatupenkaraatauunsundalamsesuatuperjanjian,makapenkaraataupununsurmtu dilarangjugadalammana-manapenjanjianyanglain. Hal mi adalahkenanawujudnyaunsuritu dalamsesuatupenjanjian lain yang mungkin boleh membawabahayadan bencanayangmenjadi ‘illat mengapaperjanjian pentamaitu dilarang. Dengan demikian,dalamkeadaanyangsamaperjanjianyangkeduapundilarangjuga,samaadamengikut pandangankita bahayaitu adalahsuatuperkarayang tidak betuldan sudutpersamaannyaataupuntid.akbenkaitdenganperjanjianyanglain.

Sekinanyaterdapatperbezaandi antarakeduapenjanjianitu terdapatdalam sesuatuperkanayang tidak tersebutdalam mana-mananas syara’supayadipeliharadandijaga,dantiada sebarangdalil syara’supayaia dikete-pikan, danperbezaanitu hanyabenlakudalamperkarayangtermasukdalambidangijtihad, yangpanafuqahabenpendapatsupayaperkanaitu dipelihara,dijaga dandibenikanpenhatiandalamsuatuunsuryangwujud dalamsesuatuperjanjianyang samadan senupadengannyaberdasarkanadat dan tradisikenanaingin benpegangkepadakonsepyangtelah dipenakuioleh syana’secaraihtiati (menjagakesempurnaansupayatidak dilangkaui);makaperjanjianituboleh dipandang sebagaisejenis penjanjian yang baru muncul secanabensendiniandantiada sebanangkaitan denganpenjanjianyangserupayangtelah dilakukan sebelumnya,makahukumnyajuga boleh dikatakansebagaijawaz berdasankandasarpentamatadi, ataupunkita memandangnyamem-punyam sesuatukaitan denganperjanjianyang senupadengannyadanjugadengansesuatubentuk perjanjian pentama,tetapi tidak dapatmemenuhisyarat-syaratyangtelah ditetapkandandiwajibkan oleh parafuqahasupayadipenuhi bendasankanijtihad mereka.Dengandemikian, mempunyaibentukhukumyangtelah disusunoleh panafuqaha keranaketiadaansyarat-syanatmi sebagaibataldantidaksahmengikutsejauhmanabentukpensamaanyangmembolehkannyadisamakandenganhukumsesuatupenjanjianyang serupadengannyadan untuk menjadikannyasebagaisatubentukdanipadapelbagaibentukpenjanjianyangtidak dapatmemenuhisyanat-syaratyang telahdite-tapkanoleh panafuqahaberdasarkanijtihad merekasendini, danjugapensa-maanyang tmdak semestinyamenimbulkan natijah yang senupa,makaper-janjian yang berkenaanbolehlahdipandangsebagaisuatu penjanjianyangtensendiriyangbanudiadakandanmempunyaihukum ibahat.

468

RIBA

Pendapatyangtepatberkaitanmasalahmni ialah jika persamaanitu di-dapati sebagaihasil wujudnyapensamaandan segi nukun danunsur-unsurpenjanjianitu dan juga dan segimaknadanpengertiannya,dan juga wujudhasnatdan tujuan keduabelah pihak yang membuatperjanjian itu, makawajiblah disamakantarafnya denganpenjanjianyang tendahuludan mem-punyai pensamaandengannyadan memandangnyasebagaimempunyaikon-sep dan bentukyang serupadengannya,walaupuntidak dapatmemenuhisemuasyaratnya,keranasesudahwujud persamaansepertmitu, makatiadalagi sebarangpenbezaanpokok yangmembolehkankedua-duanyadipandangsebagaiperkanayangbenlainandan tidak serupa,danoleh sebabitu bentukpenjanjianitu dipandangmempunyaiciri dan syaratyang telah ditetapkanoleh parafuqahamengenaiperjanjianitu. Adapunkalau perbezaanitu her-laku dan sudut rukun-rukun atau makna dan tujuan penjanjian itu atauhasratnya,makapadaketika itu tiadalagi alasanuntukmenggabungkandanmenyamakannyadenganperjanjianyangtendahuluitu.

DasarKetiga

Penjanjianitu hendaklahdilakukandenganpilihan kenelaandan suci hati diantanakedua-duabelahpihak yangmembuatpenjanjiandanjuga tidak mem-punyai unsur nba dan subahat,juga bensih danipadabencanayang mero-sakkan, serta tidak mempunyai unsun penipuan dan sorokanyang dapatmemenuhimanfaatdanmaslahatkepadapenjanjianitu, dan ditambahlagidengansuatu syaratpenting,maitu bahawaperjanjian itu bukanlah suatuperjanjianyangditegaholehsyara’dantidak menyebabkantimbulnyasesuatubahayadanbencanaserta tidak menyebabkanseseonangtertentumendapatkerugiandanterlepassesuatuhaknya.

Dasar Keempat

Sesuatumasalahatau unusanitu dianggaptenkeluandanipadalingkungandasan-dasarsyana’ apabilaia bertentangandengansesuatunas syara’ ataujima’ ulama. Sekinanyasesuatumasalahitu masih menjadi perbincanganataupunmenimbulkanperselisihanpendapatdi kalanganparafuqahasamaadaia bolehdipandangjaizatauboleh dilakukandan segihukumsyana’,makapadaketika itu bolehlahia dipandangjaiz(bolehdilakukanatauharus)dalamkeadaanseseorangitu berpegangkepadasalahsuatupandangandan kepadasuatudalil syana’dantidak benpegangkepadapandanganyangmengatakanbahawaurusanitu tenkeluardanipadabidang dasarhukum syana’. Hal mikenanasandaranutamahukum-hukumsyara’ dan kewajipan untuk meng-amalkan ialah keputusanyang benpandukankepadazan yang rajih (kepu-tusan yang kuat) pada pandanganmana-manaulama mujtahid. Dengandemikian,apabilaseseorangitu menyandankansesuatuhukumitu kepadazanseseorangmujtahiddanjugakepadatarjihnya,makaperbuatannyaitu adalahsuatu asasyangkukuh untuk memandangnyasebagaisuatuhukum syara’yangbolehdiikuti dandijadikanpanduansentadiamalkanuntukmenjadiasas

469


bagi onangyangberkenaansupayatmdak mengamalkannyadengananggapanbahawaianya sudah terkeluar danipadabatashukum syara’ berdasarkanpninsip bahawasemuahukum syana’ itu wajib dipatuhi, baik daripadasegisunuhanmahupundanipadasegi lanangannya.

SetelahmengemukakanbeberapasyanatherkaitanSyanikatMudarabahdenganpenbandingankepadamasalahsijil-sijil dan dokumen-dokumenpela-bunan,Fadilah al-SyeikhAu al-Khafif (al-Khufaif) membuatkesimpulanSe-perti benikut: “Bahawa perjanjiantentangpelaburanyang sedangkmta bin-cangkanmi mengandungisyarattentangkeuntunganyang berhakditenimaoleh pihak usahawanyangmempernmagakanwang, iaitu pihak kenajaanben-dasankansuatukadar yang telah dmtentukan,iaitu selain danipadaperun-tukan sebanyak5 peratusyang telahdiagihkankhususuntuk pemilik wangboleh dipandangjaiz mengikutpendapatImam Malik dan panafuqahape-ngikut mazhabnya”.Dengandemikian,penjanjianpelaburanitu tidaklah her-canggahdenganpninsip-pninsiphukum syana’danbenmuamalatmelalui per-janjian itu tidak boleh dmpandangsebagaitenkeluardanipadalandasandasan-dasarilmu fiqh. AlasannyaialahkiranyamengikutpandanganImamMalik,seseonangpemilikwangitu boleh(jaiz) membenikanwangnyakepadaseseorangyanglain dengantujuan untuk digunakandalambidangpenniagaandengansyaratselunuhkeuntungannya adalahuntuk pemilik wangdan orangyangmemperniagakanwang itu tidak mendapatsesuatufaedah,sepertijuga de-nganpembeniansesuatubarangdengansyanatyangsama(yangdipandanghalaldanmubah).Dansekiranyajaizdanmubahpula,semuakeuntunganitudibenikankepadapihak usahawanyang memperniagakanwang itu tanpamembenikanapa-apajammnandancagarankepadamodalitu, dantiadasesuatumanfaatyangakandiberikan kepadapemilik wang(modal). Demikianjugasekinanyabolehdanjaizkeuntungandanipadahasil perniagaanitu dibenikankepadaoranglain yangtiada sebaranghubungandengankeduabelahpihakdantiadakaitannyadenganpenjanjianyangberkenaan,makasudahtentulahhukum“harus” ataujawazitu dibenikankepadasuatupenjanjianyangmenen-tukan bahawasuatu jumlah tententu danipadakeuntunganitu dibenikankepadapihak pemodaldan bakinya dibenikankepadapihak petugasatauusahawanyang menjalankan perniagaanitu sekinanyaada keuntungan.Sekiranyatiadasebanangkeuntunganyangdidapatiolehusahawanitu, melaluiusahanyamemperniagakanwang itu usahawantersebuthanyalahmenja-lankankhidmatbakti kepadatuan punyamodal.Keadaansepertimi tidaklahsebunukdaripadamenentukansyaratbahawasemuakeuntunganitu adalahuntuk pihak pemodalataupununtuk onanglain yangtidak berkaitan,iaituselagikeduabelahpihakyangtenlibatdenganpenjanjianitu bersetujudengansyarattersebutdan selagi keduabelah pihak yang benkenaanmempunyaihasnatdan tujuan yang samapadaketika membuatdanmemeteraikanper-janjian itu.

Penkarayang penlu dibenikanperhatiandi sini ialah pensyanatanituadalahkhusustentangpembahagiankeuntungandi antarapihak pemodaldengan pihak kerajaan sebagaipihak yang mengusahakanwang itu dan

470

RIBA

penghayatanperjanjianitu sebagaikewajipanmemenuhiperuntukanapabilaadakeuntungan.Sebaliknyajika berlakukerugian,makasyanatyangberke-naantidak mempunyaisebanangpenananlagi danpatuhankepadaperjanjianberkenaandalamkeadaansepentimi tidaklahberbezadengankaedah-kaedahfiqhiyah tentangperjanjianpinjamaniaitu dan segiketentuanbahawakerugi-anitu dikenakankepadamodal pokok.Seterusnyapihakyangmengusahakanwangitu tidakholehdianggapbentanggungjawabtentangkenugianitu, sepentijuga sekinanyaberlakukekuranganataukesusahanwangmodal yangbukandisebabkanolehkecuaianpihak pengusaha.Makahal itu menjadi tanggung-an pihak pemodaldan pihak pengusahadengansifatnyasebagaionangyangbenpandukepadakaedah-kaedahumumtentang penjanjiandankaedah-kae•dahtentangamanahitu tidak boleh dipensalahkan.mikenanabukanmenjadisalahsuatusyaratpenjanjianitu bahawapihakpengusahamestimembayar5penatuskepadapemodalpadaketikaberlakukenugiandanjuga tidakmenjadisyanatbahawapihak pengusahamestibentanggungjawabjika sesuatukeku-ranganjumlahwangataumenjaminkeselamatanwangitu atauusahawanitudanpihak pemilik wangbenhakmenerimawangnyadenganselamatketikameminta supayawangitu dikembalikankepadanyawalaupunwangitu me-ngalamikekunangan(kerugian).Bendasarkankaedahitu, makasyanatberke-naanbayarankeuntungan(kepadapemodal)walaupunpihak pengusahase-bagaipekenjayangmeniagakanwangitu menghadapikerugian,sebagaihasilkewajipan yang disebut dalam penjanjiantidaklah boleh dijadikan sebagaisalahsuatuunsurpenjanjianitu dantidak bolehdijadikan sebagaisalahsuatusyaratyang dikenakan oleh pemodal.Syaratseperti itu, kalaupundibuat,tidak lehih daripadasatujaminan oleh pihak bank yang membermjaminantentangkeselamatanmodalitu sebagaimilik onangyangmemilikinya. Demikianjugajaminanuntuk membayarkeuntungandalamsemuakeadaan(samaadauntungataunugi) yangdialami oleh pelaburanyangberkenaanadalahsuatujaminanyangdibuat secarasukarelaoleh pihak banksahaja.

Manakalajaminan yang dibenikan oleh pihak bank itu semata-matabertujuansupayatimbul kepercayaanpihak pemodal untuk melakukanper-janjian pelabunanitu dansentiasamenaruhkepercayaankepadakaedahdancanabagaimanapelaburanitu dilakukan sertakejujuranpihak pengurusanyangmengendalikanpelabunanitu dengantujuanmenanikminatorangramaiuntuk melabur,supayasimpanandi peningkatkebangsaantambahberkem-bangdanmodal yangaktif itu terusbertambahjumlahnyauntuk dilaburkandalampelbagaiskimpembangunanneganasertakemakmuranumum.

Terdapatanggapanbahawajaminansepertiitu merupakansejenisjamin-an yang tidak sah dilakukan kenanatidak dapat memenuhi syanatyangditentukandalamwangpelabunanitu. Anggapansepertmmtu tidakmempunyaisebarangpenganuhataukesankepadaperjanjianberkenaandanipadasudutsah atau tidaknya,jaiz atau tidaknya,keranamasalahitu adalahdi luandaripadabidangpenjanjianitu dan juga bukanmerupakansyanatyang dise-butkandi dalamnya.Ini memberikansuatu anggapankepadaumumbahawajaminan seperti itu tidak sah dan sudut pandangansyana’ jika menekame-

471


nanuhkepencayaanbahawaapabilapihak bankmemberikanjammnansepentiitu, makaiapasti tidakakanmungkirdanapabilapihakbankmembuatjamin-an,makaiamerasaberkewajipanuntukmenunaikannyasupayatidak terjejasnamabaiknya, terutamaapabilajaminan mi dibuat denganberpandukanundang-undangyang dirangkasendinioleh manusiayang dijadikan amalandan mesti dipatuhi. Namun demikian, masalahmi tidaklah perlu dijadikansuatumasalahyangboleh menimbulkanpentikaiandi antanapihak pemilikwangdenganpihakbank,keranakemungkinanberlakunyakerugianataupunkekurangan(kemerosotannilai) wangmodal yangterlibat denganperjanjianitu adalahsuatu penkanayangjarang(nadir) berlakuhingga ke peningkattidak boleh benlaku. Inilah keadaansebenartentangmasalahmi tanpame-lihat kepadasudutsahatautidaknya.

Selain danipadaperjanjian tersebut,tiada suatu apapunyangmenen-tukanbatasperhubungandi antanapihak pemilik wangdenganpihak kena-jaantentangmasalahmi. Sepertiyangtelahdinyatakanperjanjianberkenaantidak mengandungisebarangsyanatyangmenentukanbahawapihakkerajaanberkewajipanmenjaminkeselamatanmodalitu ataupunbenkewajipanmem-bayankeuntungankepadapihakpemodalbenkenaanapabilabenlakukerugian,sebabkandunganpenjanjian itu ialah tentangcarabagaimanakeuntunganakandiagihkan dan dibahagikan.Pembahagianuntungitu akandilakukanapabilahanyaterdapatkeuntungan.Sekmranyatiadakeuntungan,makasoalpembahagianuntungitu tidak berbangkit. Buktinya ialah bahawawangitutidak dibayar berdasarkanpenjanjianitu melainkandengantujuan untukmelaburkannyadan untuk medapatkanhasil danipadapelaburanitu, yangpadakebiasaannyadilakukan dalam bentuk penkongsiandi antanapihakpemilik wangdenganpihak pekerja,iaitu pihakpertamadenganbenmodalkanwangnya dan pihak kedua pula bermodalkantenagadan usahanya.Jikapenjanjianitu adamenyebutkantentangbahagianyangakandiperolehiolehsalahsatupihak,makahal itu menupakansuatukenyataantentanghakpihakyang lain, dan penkanaitu berlaku dalam masalahyangkhususberkaitandenganpembahagianuntungbukankewajipan kepadapihak pekenjauntukmembayarkeuntungankepadapihak pemilik wangdalam apajua keadaansekalipun.Apayangtenlintasdalamfikinan pemodaldenganberbuatdemikianapayangdiletakkansebagaisyanatuntukfaedahdininya itu adalahdaripadahasil pendapatanusahapekenja itu melalui penjanjianyang berkenaan;sedangkanmengikut pninsip amar ma’rufnya sebagaisuatu pnnsip yangselalu disebarkankepadaumum yang menyebabkanpenjanjianitu menjadilengkapsempurnaialah wangyang dibayar kepadapemodalsebagaihasilkeuntunganitu dan kewajipan yang ditentukanoleh perjanjianitu tidaklahboleh melangkauihad dan batasmi. Inilah yang perlu menjadikandunganapabilaperjanjian sepentiitu menjadi suatu perkarayang holeh membawakebajikandanjuga mengandungiunsunkemudahanuntuk orangramaiyangbolehmenyebabkansemuabentukmuamalatmerekasentiasaberjalandiataslandasanyangbenandanmenjauhi anggapanbahawapihakkenajaanbenke-wajipan membayarbahagianpemilik wang tanpamengirasamaadausaha

472

RIBA

pelabunanitu mendapatkeuntunganataupunmengalamikerugian.Perkarasepertimi tenmasukdalam lingkungan mewajibkan sesuatuperkarayangbukanwajib danmenenimawangtanpabalasan.Lainlah halnyakalauwangitu diterimadenganikhlasdansenanghati olehpihakpembayarnya.Keadaansepertimi memangboleh berlakukenanabiasanyapihak kerajaansentiasamengeluankanperbelanjaanapabila difikinnya bahawapenbelanjaanyangdikeluarkannyaitu dapatmembenikansesuatufaedahdan manfaatkepadamasyarakat.

Memang tidak diragukan bahawasumbanganwang seperti mi bolehmenanikramai lagi panapemodaluntuk melabunkanwangmerekamelaluicarayangmudahsepertimi, yangjuga mengandungijaminandanipadapihakbank. Hal mi dapat menghasilkansejumlah besar wangyang dapatdibe-lanjakanoleh pihak kenajaandandilabunkannyadalampelbagaibidangpem-bangunanekonomiyangakan dapatmemberipulangankepadamasyanakatyangjuga boleh menambahkankekayaannegara,kemakmuranmasyarakat,meningkatkanilmu pengetahuansertakekuatannegara,di sampingbebenapafaedahyang tersembunyidalam membentuktabiat suka menyimpanwanguntukrancanganpelaburandanmemimpinmenekasupayasentiasabensikapcermatdanmencegahmerekadanipadamenyimpandanmembekukanwangtanpasebanangmaslahatdanfaedah.

Sekinanyawujud suatu pendapatyang mengatakanbahawajaminanpihak bank sudahmenjadisuatuamalanyanglumrah dan diketahuiumum,dan oleh kenanakejadian ataupunamalanmi sudahmendapatperhatianumumyangmenyebabkanperjanjiansepertiitu begituterkenal,sedangkaniasebenannyamerupakansejenisjaminanyangtidak sahdan segi syara’,makaalasansepertiitu tidak mencacatkanataupunmenjejaskanperjanjianitu ke-nanamemangjaminan yangdibuat oleh pihak bank dengantujuan supayaperkanaitu diketahuiumum dan menjadi suatu dayapenanikkepadaonangramaiuntuk menyertaiskim pelaburandan ia tidak menjejaskanpenjanjianitu kenanajaminan itu dibuat oleh orangataupunpihak ketiga yang tidaktenlibat sebagaisalahsatu pihak yang membuatpeijanjian tersebut. laituorangataupihakketiga,yanglain danipadapihak kenajaankenanapihakbankmempunyaibidang tugas yang berlainandanipadabidang tugas kenajaan,kenanacmi perbezaandalam keperibadianitu ialahperbezaanbidangtugas,terutamakaitannyadenganmasalahjaminan.

Pelaburanyangdilakukan oleh pihak negaraatau kenajaanitu adalahdibuat dalampelbagaiprojek pelaburanyangdiperakukanmelalui skim dannancanganpembangunanyang diluluskan melalui anggananperbelanjaannegana.Dalambidangpelaburansepertimnmlah pihak kenajaanmempenolehmandatdan kuasadanipadapanapemilik wang yang membuatpenjanjiandenganpihaknya, sedangkansemuaprojek yangwangitu dilabunkanmalahprojek yang sudah diluluskan pelaksanaannyamelalui penancanganyangteliti dansahdan segiundang-undangdanhukumsyara’.39Melalui penjanjian

39 mi adalah berkaitan dengan sijil-sijil peiaburan yang diiaksanakan di negeni Mesir dandikeiuarkan oleh Bank Bumiputera Mesir berdasarkanperuntukanundang-undangNo. 8,tahun1965 danjugabeberapakeputusankerajaanyangberkenaandengannya.

473


sepertimi jugapihak pemilik wangtidakberhakmengenakansesuatubentukikatan atausyaratkepadapihak kenajaan.Ini supayapihakkerajaantidaktenikat dan terkongkongdalam melakukanusahapelaburandan membuatpilihan juga penentuantentangprojek yangdapatmembawamaslahatdankeuntungan.Ketentuansepertimi tidak bercanggahdengansesuatudasarperundanganIslam,sepertijuga ketetapanyangmenentukanbahawapihakpemilik wang tidak boleh menanikbalik wangmeneka,walau sedikit pun,sebelumtamatsetahundanipadatanikhperjanjianitu dimeteramkan.4°Ketetap-ansepertimi danrangkaianyangberkaitandengannyatidaklah menjejaskansebarangjuadasarundang-undangsyana’dantidak pulabercanggahdengansetiapsesuatupninsipnya.Adapun setelahtempohsetahunitu selesai,makaperjanjian itu tidaklah begitu ketat lagi, dan pihak pemilik wangbenhakmemohondibayar balik setengahatau semuawangnyabila-bila sahajadiamahuberbuatdemikian.Hal mi selarasdengankandunganperjanjiantentangpenananpihak pekerja(pengusaha)sebagaiwakil tuan punya wanguntukmembayanbalik sejumlah wangitu sebagaitandamembatalkanperjanjmanmengikutkadanwangyang dibayanbalik, walaupunkeuntunganyangditeni-manyaadalahmengikutjumlah simpananataupelabunannyadalamtempohsetahunyanglalu. Dengandemikian,berentibahawakeuntunganitu dibayarmengikut bentuk penjanjiandan juga didapati perjanjian asal tiada suatularangan,makamenenimasebahagiankeuntunganjuga tidak dilarang.41

Perkara314 - Kesimpulan

Denganbenpandukepadahuraiandan alasanyangtelah dikemukakansebe-lum mi, dapatlahdibuatkesimpulandenganjelasnyabahawapenjanjianten-tangsijml-sijil pelaburanitu tidak mengandungiunsurpenipuan(gharar) yangburukkepadasalahsuatupihak yangterlibat denganpenjanjianitu, kenanapmhak pemilik wang sendini sudah cukup maklum mengenaikemanakahpenginyawang yang dilabunkannya,dan pasti bahawawangnya itu akandibayarbalik kepadanyadengansepenuhdan sempurnaapabiladiminta. Inisepentijuga dia menaruhsepenuhkepercayaantentangkeuntunganyangsangatdiharapkan.Demikian juga pihak kenajaan,kenanaia tidak akansanggupmelakukanmuamalatdenganmenggunakanwangitu kecualisetelahia pencayadan dapat menjangkadenganterang keuntunganyang bakaldipenolehmelalui skim pelaburanitu. Oleh sebabitu, wangyangdilaburkanmelalui penjanjianpelabunandenganpihak kerajaanadalahlebih baik dan-padawangmodalyangdilabunkandalamsyanikat-syanikatperniagaan.

Sedangkanamalanqiradyangmengandungipelbagaibentukkemungkin-an itu akanmengalamikenugianmelebihi danipadaperjanjiansepentimi pundibolehkanoleh hukumsyara’. Oleh itu, kepercayaantentangsahih danha-lalnya penjanjiansepertimi adalahsangatkuat alasannya,tenutamasekaliapabiladiperhatikanbahawaamalanpelaburanitu begitujauh sekali dan-

40 MengikutsistempelaburanMesir,tempohnyaiaiah 6 buian.41 Kadar 3 peratussetahunmengikutkaedahpelaburan(sijil-sijii pelaburan)di Mesir.

474

RIBA

pada terlibat dengan amalan nba dan syubhat,kenanakeuntunganyangberhakditenimaolehpihak pemilik wangadalahdenganberasaskanwangnyasendinidanmanfaatyang dipenoleholeh pihak yangmemperniagakanwangitu didapatimelalui kegigihannyabekenja.Sedangkanamalanrmbaitu benlakudalam amalanqirad atau pinjam meminjamdan juga pertukaranbarang,sedangkanperjanjiantentangpelabunanitu bukanlahsuatupenjanjianpmnjammeminjam dan bukan juga perjanjianbenkaitanpertukaranwang denganwang.Lagi pun penjanjianmi tidak membawasebarangperjanjiandan tidakjuga menimbulkanpertengkanandi antanakeduabelah pihak. Seperti yangtelah dinyatakansebelummi bahawaia tidak mengandungisebarangunsurpenipuandangharar dan tidak pula diketahuiwujudnyasebaranglanangandantegahandaripadahukumsyana’tentangnya,keranaia adalahsuatuper-janjian yangbarumuncul padazamanmodenmi; jugakeranaumat manusiaberhakmembuatpelbagaibentuk perjanjian tentangpenkanayangmerekadapatimengandungimaslahatataupunkepenluanuntukmereka,sepentiyangtelah kmta terangkansebelummi. Maka berdasankanketenanganyang telahlalu,memeteraikanpenjanjianberkenaanmasalahpelabunanitu adalahsuatuperkarayanghalal dilakukan (jaiz).

Di antaramasalahpenting yang dikemukakanmelalui pendapatdanpandanganFadilah al-Syeikh ialah cadanganpembaharuandan pembaikanterhadapskim pengeluaransijil-sijil pelaburanitu. Penubahandan pemba-haruanseperti itu boleh juga dilakukan secaramenyeluruhke atas sistempengeluaranbon-bonyangditenbitkan olehpihak kenajaan.Tenmasukdalamnangkapembaharuanitu ialahmencanijalanuntukmenentukandanmemas-tikan bahawasetiaporangyangmempenolehsijil-sijil danbon-bon itu tidakmenghadapisebarangkesulitan danmasalahdan segihukumsyana’di sam-pingmembenikansumbanganke anahmencapaimatlamatpembangunanne-gara dan mendapatmanfaat danipadatabungkewanganyang ditubuhkandenganmatlamatmencapaitujuanpembangunannegana.Danmemangtelahdimaklumibahawapihakkerajaanbiasanyamenggunakanwangyangtenkum-pul danipadahasil usahapengeluaransijil-sijil dan bon-bonitu melaluibebe-rapabuahbank (dan demikianjuga denganbon-bonyangdikeluarkan olehpihak kerajaan),dalam meneruskanprojek-projek pengeluananyang akanmembawamanfaatpulangankepadarakyatjelata.

Kelazimannya, projek-projek pembangunanyang berkenaanakanmengemukakanlaporantentang penjalanankewangandan baki kira-kirapadasetiaptahunmaitu laponanyangmenerangkankadarkeuntunganyangdiperoleh dan kerugianyang dialaminya. Ini memudahkanpihak kerajaanuntuk menghitungjumlahkeuntunganbersihyangdapatdiperolehdanipadaprojek-projekitu danjugajumlahsumbangankewanganyangdmberikankepadaprojek-pnojekberkenaanberbandingdenganjumlahbesarmodal yangdiper-lukan oleh beberapapihak bagi membiayaikejayaanpnojek-projekitu. Olehsebabitu, para pemegangsijil-sijil pelaburanakan mendapatperuntukankhususdanipadajumlahkeuntunganbersih,sesuaidengankadarpenyertaanmereka dalam pembiayaanprojek tensebut.Keadaansepentimi memangmenepatimatlamatuntuk membenikanfaedahdan manfaatkepadaumum,dan padawaktu yang samajuga tidak berbangkitlagi segalasesuatuyang

475


dipandangsebagaisuatu amalanyangdilarang oleh hukum syana’ dan segimenggunakanwangsimpanannakyatjelatauntuk menegakkanekonomine-ganadantidak syaklagibahawawangpulangannyatetapkukuh dantenjaminkenanaluasdanpelbagaijenis danbidangprojekdenganmenggunakanwangsimpanannakyat.Sekiranyaadasesetengahprojek yangmengalamikenugianataupunyangmemperolehijurnlah keuntunganyangkecil sahaja,makahalsepentiitu pasti akandapatditampungpula oleh pelbagaikeuntanganyangdiperolehidaripadabidangprojek yanglain.

Perkara315 - SistemIslam SebagaiAlternatif

Orangnamaiselalunyasukamenyimpanwangmerekayangberlebihandan-padakeperluandalambank-bankdenganbenolehfaedahyangsangatrendahkadarnyayang telah ditetapkanoleh pihak bank kepadawang simpananmereka.Di sampingitu, pihakbankmenjalankanpenananmembenipinjamanwang yang disimpan mtu dengandikenakankadanfaedahyang tinggi. miberertipihak bankmendapatkeuntungandanipadajumlah penbezaandi an-tanakeduakadartersebut(kadanyangdibenikannyakepadapenyimpandankadanyang diambil danipadapeminjam). Manakalapihak bank pula meng-anggapsemuawangsimpananparapenyimpanitu sebagaiwangbaki yangakanterusdipinjamkannyadengandikenakanfaedahyangtinggi, dan setiapkali seseonangpeminjamitu membayanbalik wangpinjamannya,makapihakbankakanmemasukkannyakedalamakaunwangbaki tadi. Keadaansepertiitu benjalantenus (membeni pinjaman dan mengembalikanwang bayarankepadaakaunpenyimpan).Denganberbuatdemikian,pihakbankyangmeng-amalkansistemnbadi sampingdapatmengautkeuntunganyangbesardalamkeadaanselesadan amandanipadasegalabentuk bahayadanbenpuashatidenganpulangankeuntunganyangdiperolehinya,sedangkania samasekalitidak menghadapisebanangkemungkinanmengalamikerugian.Kaedahpen-jalananbank sepertimi pasti terlibat denganamalanniba yang diharamkanoleh syara’ walau bagaimanapunia dikendalikan dan walau betapakecilsekalipunfaedahyangdikenakan.

Perkara316 - KaedahPelaburanSyar’ie

Bank IslamditubuhkanselarasdenganpanduanhukumsyaniahIslam dalamsemuabidang usahabank kewangan,perniagaandan urusan-urusanpela-bunan dan menubuhkanbeberapapnojek penindustriandan pembangunanekonomisertapembinaannegarasentamengambilbahagianaktifdalamsemuabidangdi dalamdanjuga di luar negeri.

Perkara317- PenggunaanWangBankIslam

SelarasdenganHukum Syara’

Pelabunansemuawang simpananpelanggandilakukanmelalui bank, iaitudengansifatnyasebagaiwakil kepadakumpulanpanapenyimpan.Bank Islam

476

RIBA

mempunyaialat-alatkelengkapankepakarandankemampuanyangcukupba-gi menentukancarabagaimanapelaburanitu dijalankan,jugauntukmemilihpihak-pihakyangakanmenjalankanpelaburanitu sertasyarat-syaratnya.

Manakalapelaburanitu puladilakukanmelalui suatuperjanjianberkongsi(musyarakah)ataupinjaman(qirad) ataupunpawahmodal(mudarabah)yangdiberikanolehhukumsyara’dantidakbolehmengambilbalik wangyangtelahdisimpandenganniat melaburmelainkanmelalui suatupemberitahuanyangdisampaikankepadapihak bank terlebih dahulu oleh orang yang berhakmenerimabalik wang simpananberkenaanataupunoleh seorangwakilnyayangsahdan segihukumsyara’selewat-lewatnyadalammasasebulansebe-lum tamattempohsimpananitu. Dan sekiranyapihakbank tidak menerimapemberitahuantersebutdalam masayangtelah ditetapkanitu, maka wangsimpananitu dianggapsebagaisambungankepadaprojek pelaburanitu bagisuatu tempoh baru pula, dan demikianlah seterusnya.Pihak pengurusanbank,dalamkeadaanluar biasadanberdasarkanbeberapaalasanyangkuatdan munasabah,berhak memberi kebenarankepadapihak pemilik wangsimpananuntuk menarikbalik iaitu tidak lebih daripadasetengahjumlahsimpanannyadalamtahunkewanganyangsama.Manakalaparapenyimpandalam kira-kira pelaburanpulaberhakmendapatkeuntungandaripadahasilpelaburanitu mengikutjumlahwangsimpanannyadanjugamengikutberapalama wangitu disimpan, merekajuga terpaksamenanggungkerugianyangdialami oleh skim itu.

Adapun wang yang digunakanoleh pihak bank, daripadakumpulanwangsimpananyanglain, tidak akanmengalamisebarangkerugian.

Perkara 318 - Pinjaman-pinjaman

Pihakbank berhakmemberikanpinjamanyang pelbagaibentuk dan corakkepada para individu, jabatan-jabatan,yayasan-yayasandan juga badan-badanberkanunsepertijuga ia berhakmemberikanpinjaman-pinjamanyangdikhususkankepadabeberapaprojek yangboleh membawamanfaatkepadaorangramaiseperti yangtelahditetapkanoleh pihakbank.Manakaladewanpimpinanbank pula berhakmenentukankaedah-kaedahdan panduan-pan-duanyangdapatmenjaminwangpinjaman itu dapatdibayarbalik, sepertijuga pihak pengurusanbankberhakmengenakanbeberapaperaturanyangdapatmenjamindenganpastibahawajumlahpinjamandankemudahanyangdiberikanitu tidakakandigunakankecualibagitujuanyangdikhaskansahaja.Bank juga boleh melaburkansebahagiandaripadawangnyaataupunwangyangdisimpanoleh parapelanggannyadalambeberapaskim pelaburanyangmendatangkankeuntungansamaadaprojekpelaburanlangsungyangdiawasisendiri oleh pihak bankatau projek-projektidak langsung.Pihakbankjugatelahmenubuhkanbeberapabuahyayasanpelaburanyangdibiayainyasendiriyang yayasan-yayasanberkenaandipandangsebagaiejen atau wakil yangmenjalankantugaspelaburanitu bagi pihak dan di bawah pengawasandanpenyeliaannya,begitu juga bagi mengurus dan mengendalikanbeberapaprojek pelaburan.

477


Pihakbank berkewajipanmemastikankeselamatanperjalananprojek-projek pelaburanyang diawasinyadan juga projek-projek pelaburanyangturut dijayakannyadenganmenggunakanwang para penyimpanyang pel-bagaibentukdancoraknya(dengansifatnyasebagaiorangtengahatauwakilmereka),danjuga projek-projekyangdiberi bantuandalambeberapabentukpinjamanbakti kepadaparapemilik danjugaparapengurusnya.

Perkara319 - Bersyarikat atauMudarabahatau Qirad42

Mudarabah itu ialah sejenisbentukperkongsianyangpihak pemodalberadadi suatupihak dan pekerjaandi suatupihak yanglain. Mudarabah mi jugapernah disebutsebagaimuqaradah atauqirad, keranapihak pemilik wangmengambilsebahagiandaripadawangnyadanmenyerahkanwangitu kepadapihak pengusahaatau pekerjayang dipanggil mudarib, dan panggilan mu-darib itu diberikankepadapengusahaitu keranadialahyangberusahadanbergerakdi bumi Allah mi untukmenjalankanperniagaandanmengembang-kan wang.

FirmanAllah S.W.T.:~. •-:~ —-‘—•- ~ V——)—-—

• t V T J-•.:~~~k.~,—Terjemahan:... Dan yanglainnyaorang-orangyangmusafir di mukabumiuntukmencarirezekidaripadalimpahkurnia Allah.

(Surahal-Muzzammil73:20)

Parafuqahamentakrifkanperkataanmudarabahitu sepertimi: “Suatubentukaqad (perjanjian)untuk berkongsidalamkeuntungandengansyaratbahawawangadalahdisuatupihak,danpekerjaanmemperniagakanwangitudi suatupihakyanglain. Danpihakpemilik wangmungkinbanyakjumlahnya(lebih daripadaseorang),sepertijugajumlah pekerjanyamungkin lebih dan-padaseorang.Mudarabah mi adalahdipandangsebagaisejenis perjanjianyangberkaitandenganmasalahkewanganyangberlegardi sekitarmanfaatdanmudarat”.

Rukun-rukunnya

Rukun-rukunmudarabah itu hanyaterdapatdua perkarasahaja,iaitu ijabdankabul,iaitu ucapanyangdapatmembenikanmaksudmudarabahitu. Con-tohnyaialahbahawapemilikwangituberkata:“Ambil wangmi dangunakanlahuntuk berniagadengansyaratandaakanmendapat1/3 keuntungannyaataupunambillahwangmi danpemiagakanatauusahakania” dansebagainya.

42 Fadliiah SyeikhAu al-Khafif, Ahkam al-Muamalat al-Syariah,muiai him. 234, denganpe-nuh penghargaankepadabeliau. Kami petik yang tidak bercanggahdenganpandanganmajoriti fuqaha.

478

RIBA

Syarat-syarat

Pemilik wangitu mestilahseorangyanglayak dancukupsyanatuntuk mem-ben penwakilankepadaseorangyanglain, manakalasyanatpadaonangyangakan menjalankanperniagaanitu pula ialah dia hendaklahseorangyangcukup syanatkelayakanuntuk menjadiseorangwakil. Syaratmi ditetapkankenanaorangyangmenjalankanperniagaan(mudarib)itu sebagaiwakil pihakpemilik wangdalam menjalankanpekenjaanatau penniagaanitu dan jugaseonangpenenimaamanahsepentijuga setiaporangahli kongsidenganrakankongsinya.

BeberapaSyaratyang Berkaitan denganModal

1. Modal hendaklahbenbentukemas,perakataupunwangtunai yangsahdigunakan.Modal itu tidak boleh dalam bentuk tanahatausesuatubaranglain,kecualiapabilapihakpemilik wangmembenikuasakepadapihakpekenja(pengusaha):“Juallahtanah(ataubarang)mi danambillah wanghangauntukdiperniagakan”.Padaketika itu pengusahayangbenkenaanbertindaksebagaiwakil pemilik modal (tanahitu) untuk menjualnyakemudianmenggunakanwangharganyadalampenniagaan(setelahhangadibayar).Perjanjianmudara-bah itu masihbelum boleh dipandangsahlagi padaketika pemilik modal itumemberikuasakepadapengusahauntuk menjualnya,melainkan sesudahhanganyaditenima. Sekiranyapengusahayangberkenaantelah melakukansesuatupenkinaandan unusansebelumdanipadawanghargatanahitu dite-nima, maka semuapenkinaandan urusanyang dilakukan itu masih belumboleh dipandangsebagaiperkiraanuntuk menjalankanmudarabahitu lagi.

2. Jumlahmodalyangdikeluarkariataupunwangyangdisenahkandiketahuidandimakiumi olehkeduabelahpihak. Dengandemikian,tidaklahsahmodalitu diberikandalamjumlahyangtidak diketahuiataupuntidak terang,untukmenghindarkandaripadaberlakunyaperbalahandanpertengkaran.

3. Modal itu adalah satu bendayang adadi hadapandan dapat dilihat.Maka tidak sahwanghutangdijadikan modal dalammudarabahkecualihakpemilik wangbenkata:“Peganglahwanghutangitu dantakperludibayar,dangunakanlahuntukbenniagamengikutskim mudarabah”.

4. Modal itu hendaklahdisenahkanoleh yang memilikinya (pemilik ataupemodal)kepadaorangyang mengusahakannyasupayadapat digunakanuntukpenniagaan.Dengandemikiansekinanyapemodalitu mengenakansyanatsupayadia jugaikut benusahadanbenniagadenganorangyanghendakmen-jalankanpenniagaanitu, makabatallahamalanmudarabah,keranaperbuat-an sepentiitu boleh menjejaskanpenyerahanwangataumodal itu. Apa yangdikehendakidalammelakukanpenyerahanwangataumodalitu ialahpemilikwangitu tidak bolehikut benusahaataubenniagabersamadenganpengusaha,sepertiseorangtuan tanahtidak boleh ikut bekerjabersamadenganorangyangmengusahakantanahnya.Tetapikalauseorangpemegangamanahatau

479


seonangbapamembayarwangkepadaseseorangyang lain bagi pihak anakataupunonangyang di bawahjagaannya,bagi dijalankanperniagaansecaramudarabah dengan syaratbahawadia hendaklah diambil bekenja dalamperniagaanyang benasaldanipadawang anak atau onangyang di bawahjagaannya,maka hal sepertiitu dibenarkan,kenanabapaataupunpenjagasebagaipemegangamanahitu berhak menggunakanwang anak ataupunorangyangdi bawahjagaannyauntuk diperniagakandi bawahskim mudara-bah,kenanatiadalarangandanipadaorang-onangyangmenjalankanperniagaanmudarabahitu.

Dan sememangnyatelahdiketahuibahawamudarabahitu adalahsuatuperkongsiandi dalamkeuntungan.Dengandemikian, mestilahdipersetujuidenganjelasnyabahagiankedua-duapihak yang tenlibat dalam penjanjianmudarabahitu, iaitu bahagianpemodaldan bahagianpengusahanyasebabsekiranyaditentukanbahawasemuakeuntunganitu menjadihak pemodaldan kenja yang dilakukan oleh pengusahaitu dipandangpercumasahaja,yakni tanpasebarangupahdaripadahasilkeuntunganperniagaanitu, makaperjanjiansepentiitu dipandangsah. Dalamkeadaansepertimi, pihakpemo-dal disebutsebagai“barangan”danpengusahaitu dipanggil “penjualbanang-an”. Sekiranyaditentukan bahawasemuakeuntunganitu akan diperolehioleh pihak pengusaha,makapadaketika itu pengusahayangbenkenaanber-penanansebagaipenerimapinjaman wang modal itu danipadapemiliknya.Demikianjuga wajib bahawabahagianyangakandiperolehiolehsetiappihakitu ditentukan kadarnyadan diketahui pula oleh kedua-duabelah pihak.Dengandemikian, maka tidaklah sah mensyaratkanbeberaparinggit ataudinhamyangditentukanuntuksalahsuatupihak,iaitu sepertiduapuluh paunsetiapbulan ataupun 115 danipadajumlah modal untuk pemilik modal atausebagainyakenana perkara seperti itu boleh menyebabkanterputusnyaperkongsianitu, keranamungkinjugakeuntunganyangdiperolehitidak lebihdanipadajumlah yangtelah disyanatkanitu.

Kesimpulan

Semuasyanatyang boleh menyebabkanberlakunyasesuatukeadaanyangjahil atau tidak pasti tentang keuntungan,ataupunboleh mengakibatkanterputusnyaperkongsianadalah dipandangboleh membatalkanperjanjianmudarabah.Sekiranyasyarat-syaratitu tidak menyebabkanterbatalnyapen-janjian danterputusnyapenkongsian,makaperjanjiansepertiitu adalahsahsertatidak bercanggahdengankandunganperjanjianitu, dan menjadibataljika menyalahi isi penjanjiantersebut,tanpa melibatkankesahihanusahainudarabahbahawasemuakenugianatausetengahnyahendaklahditanggungoleh pihakpengusaha.

Huhumnya

Onangyang menjalankanperniagaanmelalui perjanjian mudarabah yangjuga dipanggilmudarib itu menjalankantugassebagaiwakil kepadapemilik

480

RIBA

wangmodal dalam menjalankanpekerjaannyadan sebaiksahajamenenimapenyenahannya,maka wangyangadadalam tangan, adalahmenjadi wangyangdiamanahkankepadanya.Demikianlahkeadaansetiaponangyangmen-jadi wakil kepadaseorangyanglain. Oleh yangdemikian,onangyangmeng-usahakanwang itu menjadi penjamin kepada pemiliknya, sekinanyadiameninggalduniadalamkeadaantidak membenitahubenkenaandenganwangamanahitu kepadaonanglain (sepertiahli wanisnya).Danjika adakeuntung-an, makapara petugasberhakmenerimakeuntunganitu mengikut isi pen-janji~n;tetapi sekinanyaperniagaanitu mengalamikenugian,makakenugianitu ditanggungolehpihak pemodalitu sahaja,dandialahpihakpertamayangberhakbertanggungjawabdanmembuatkira-kina tentangkeuntunganwangtersebut.

Demikianjugahalnyasekinanyaberlakusesuatukejadiandiluar dugaanke atasmodal asal,maka hendaklahdipenhitungkandan diambil kira dan-padajumlah keuntungankeselunuhansebabyangsamasepertidi atas.Dansekiranyakeuntunganitu tidakdapatmenampungjumlahmodalyanghilang,maka jumlah yang lebih daripadamodal itu hendaklahdiambil daripadamodal asal, danpihak pemodaltidak bolehmengenakansesuatutindakankeataspihak pengusahaakibat daripadakejadianyang di luan dugaanyangtidak disengajakanitu. Tiadasebanangperbezaandalamkeputusansepertidiatasdi antarasuatukeuntunganyangmasih lagi belum dipisahkandenganmodal asaldankeuntunganyangdiasingkandandibahagikandi antarapihakpengusahadenganpihak pemodal,yangdilakukan mengikutsepentisepentiyangtelah dipensetujuidalamperjanjian.Dalamkeadaansepertimi, merekawajib sama-samamenolakkeuntunganmasing-masingyng sudahdibahagikanitu, dandihitunglebih dahulukadankerugianataukerosakansehinggamodalasalitu dapatdiserahkembali kepadapemiliknya. Setelahditolak kerugiandan kenosakan,baki jumlah tersebutboleh dibahagidi antarakeduabelahpihak mengikut persetujuanmereka(seperti yang disyanatkandalam pen-janjian). Dengandemikian,wangkepunyaanpengusahaitu, iaitu wangkeun-tungan tersebuttidak bolehdipandangmantapdanmenjadimiliknya, kecualisetelahditolak dan diselesaikanunusanmudarabahdan modal asal itu di-serahkankepadatuannya.Danjika wangitu digunakanuntuk urusandininyasendini (sebelumdiselesaikankira-kina) kemudianmodal itu menjadirosak,makadia menjadipenjaminbagi keuntunganyang telahdiambilnya dahulu,sehinggalahdia menyenahkanmodal asalitu kepadatuannyadalamkeadaanyangselamat.

Perkara 320 - Mudarabah BebasdanMudarabah Terikat

Mudarabah Bebas

Mudarabah bebasialahsatubentukmudarabahyangtidakterikat denganSe-barangikatan (syanat).

481


Mudarabah Terihat

Mudarabahterikat ataubensyanatitu ialah mudarabahyangdiikat dengansesuatuikatan tertentu sepentimasa, tempatataubentukperniagaanyanghendakdijalankanataupundenganmelakukanmuamalatdenganorang-orangyangtententusahaja,seumpamanyapemilikwangtunutmenyertaipengusahaatau“mudarib” itu untukmenjalankanmudarabahbagitempohdia menenimawangmodal,ataupunperniagaanmudarabahitu mestilahdilakukandiKaherahatau Kuala Lumpur sahajaataupunmenjalankanpenniagaankapasataubijinin sahaja,ataupunmestibermuamalatdan berunusniaga denganpen-duduk sesebuahbandantertentu sahaja.Dalam keadaansepentiitu, peng-usahatenikat dengansyaratyang telah ditentukankenanadia menupakanseonangwakil, kenanasetiaporangwakil itu mestilahtenikat dengansyanatatauikatan yangtelahditetapkanoleh orangyangdiwakilinya. Sekinanyadiamelanggarsyanatitu, benentidia melanggarsyaratyangtelahditetapkandanbentanggungjawabataspenbuatannyaitu danperniagaanyangdijalankanituadalahuntuk dirinya sendinibukanuntukpemodalitu lagi. Keuntunganyangdipenolehjuga menjadikepunyaannyabukankepunyaanpemodal,dan jugatidak tenikat dengansyanattensebut.Jika berlakusesuatukekuranganatasmodal, dengansesuatusebab,maka perkaraitu adalahmenjadi tanggung-jawabnyadandia mestilahmenggantimodal itu. Apabila mudarabah(iaitupenkongsian)itu terbatal dan tidak sah oleh sesuatusebabtententu, iaitusepentimengenakansyarattentangsuatujumlahtententudanipadakeuntung-an untukpemodal,danpekenjaanyangdilakukanoleh pengusahadalamper-niagaanitu bertukarsebagaionangupahanuntukmemperniagakanwangitu,maka dia benhakmendapatupah ataugaji yang setanafdenganorangyangbekenjasepentinya,samaadadia mendapatuntungataupuntidak, dan diatidak benhaklagi menenimakeuntunganyang diperuntukkankepadanyamelalui penjanjianasalkenanape~anjianitu sudahterbatal.Dia hanyabenhakmenenimaupahatau gajinya sahajakeranatentu dia tidak relabekerjade-ngan pencumatanpaupah ataugaji. Jumlahgajinyapula, tidak boleh lebihdanipadakadankeuntunganyang telah disebutkandalam syaratperjanjianasal. Demikian pandanganAbu Yusuf. ManakalaMuhammadal-Syaf’ie ber-pendapatbahawadiabenhakmendapatgajinyasamasepertiyangdisyanatkandalampenjanjianasal;dan jika wangataumodal itu rosakdalamjagaannyasecanatidak sengajadan bukan keranakecuaiannya,maka dia tidak wajibmenggantinya.

KosDua PerbelanjaanMudarib

Segalapenbelanjaanpihak pengusahaatau mudarib, iaitu yangberkaitandenganunusanpenjalanannyamenjalankantugas-tugasperniagaandi bawahpenjanjianmudarabah adalah menjadi tanggunganperniagaanitu. Perbe-lanjaanyangbenkenaanadalahmeliputi makanan,pakaian,kenderaandanpenginapanyang dia benhakmembelanjakanwang syanikatitu dengancanayangbetul. Sekinanyadia sedangbermukim(tinggal di tempatsendiri),makapenbelanjaanhidupnyaadalahdanipadawangnyasendini.

482

RI BA

Perkara-perharayangMenyebabkanBerahhirnya Mudarabah

Perjanjianmudarabahberakhindenganbenlakunyapenkara-penkarabenikut:

1. Rosakataubinasanyasemuawang yangdigunakandalampemiagaanmudarabah,secaratidak sengajadanbukan disebabkanoleh kecuaiansebe-lumiadigunakandandibelanjakankenanakehilanganataukerosakantempatuntuk menjalankanperniagaanitu. Sekinanyawang ataubarangitu rosaksesudahdigunakan,makamudarabah itu tidak tenbatal,sepertipihak peng-usahatelah membeli sesuatubanangdagangandenganmenggunakanwangyang benlebihandalam tangannyakemudian baranganitu menjadi rosakmaka dia masihboleh mengambilwang lain danipadapemodaldan dengandemikianmudarabahitu tidak terbatal.

2. Benlakukematiansalahsatupihakyangterlibatdalamperjanjianmuda-rabah, iaitu pemilik wang ataupunpengusaha.Sekinanyapemilik wangmeninggaldunia, makadengansendirinyatenpecatataupunlucutlah tugaspengusahaitu samaadadiamengetahuiatautidak tentangkematianpemilikwangitu diatidak benhaklagi menggunakanwangitu (wangyangdiambilnyauntuk menjalankanmudarabah)kecualidengancanamenjualnyajika iamenu-pakan suatubarangdagangan.Jika pemilik wangitu meninggaldunia danhanta mudarabah itu menupakansuatu barangan,maka pihak pengusahaboleh menjualnya dan mengambil wang tersebutsupayadapat diketahuikadankeuntungannya;tetapi sekiranyapadaketika kematianitu berlaku simatiadamenyimpanwangdalamtangannya,dia tidak berhakmenggunakanwangitu untukmembeli sesuatubarangankeranapadaketika itu perjanjianmudarabahsudahpunberakhirdanwangitu menjadimilik ahli warisataupunorangyangdiwasiatkanolehpemodal.Demikianjugajikapengusahameninggaldunia,makabahagiannyaadalahmenjadimilik ahli warisnya.Jika dia tidakmempunyaiahli wanis,makapihak hakim benhakbertindaksebagaiahli wa-nisuntukmenerimabahagiannyaitu. Sebahagianfuqahaberpendapatbahawabahagianitu adalahuntuk pemilik wang bensama-samadenganahli wanispengusaha.Pendapatdanpandanganyangpentamatadi adalahlebih sahih.

3. Jika salahseorangdaripadakeduapihakyangtenikatdenganperjanjianmudarabahitu menjadigila danpenyakitgila itu adalahberpanjangan.Apa-bila penyakitgila itu menyerang(menimpasalah seorangdanipadakeduaonangyangberkenaan)sedangkanhantayang diperniagakantelah menjadibarangdagangan,makapihak pengusahaataupunorangyangmenjagahantaitu berhakmengembangkanhantatensebutdalambidangperniagaan.

4. Jika pihak pemodal memecatpengusahayang memperniagakanmo-dalnya, kenanapengusahaitu bukanlah seorangpetugastetap yang tidakbolehdipecatataupunditamatkanperkhidmatannya.Namundemikian,peng-usaha itu masih belum boleh dianggap sudah dipecat melainkan setelah

483


dibenitahumengenaipemecatanitu dan wang atauharta itu telah ditukarmenjadiwang(dengandijual banang-barangdagangan).Dan sekiranyapadamasapemecatanitu dibuat hantaitu masihbelum dijual, makapihak peng-usahaitu benhakmenukarbentukhartaitu dengancanamenjualnyamenjadiwang tunai supayadapatditentukankadar keuntungannya,dan dia tidakbenhaklagi menggunakanwangitu untuk membelibarangankenanaperjanjianmudarabahsudahbenakhir.

SekinanyaSyanikatMudarabah itu mempunyaihutangyangmasihbe-lum diselesaikan,danjugaadamempunyaisejumlahkeuntungan,makapeng-usahaitu bolehlahdiupahuntukmengutiphutangtersebut,walaupunsetelahdibebaskandanipadatugasdankhidmat asalnya,keranadia adalahseonangpekerjayang dibayanupah atau gaji dan mengutip hutang itu merupakansebahagiandanipadatugasnya. Sekinanyaperniagaanitu tidak memperolehsebanangkeuntungan,maka pengusahaitu tidak boleh dipaksa mengutiphutang-hutangitu, tetapihendaklahdianahkansupayadiamewakilkankepadapemilik wangmodal itu untuk mengutipnya.

Perkara 321 - Adakah PerjanjianMudarabah ItuTelah Wujud dan Diketahui Orang

PadaZaman Jahiliah?

Amalanbenkongsibenniagaataupunmudarabahmemangtelah dikenalonangpada Zaman Jahiliah dahulu. Abu Na’im dan tokoh-tokohyang lain telahmenawikanbahawaRasululLahs.a.w.telah menjalankanperkongsiansecanamudarabahdenganSiti Khadijah ketika bagindaberusia25 tahun,bagindatelah pengi bermusafirke Syam membawabarangdaganganSiti Khadijahmelalui kaedahmudarabah sebelumbeliau mengahwininyadengandisentaioleh sahayanyabemamaMaisarah dan beliau telah berjaya memperolehkeuntunganbesardanmendapatbahagiandaripadakeuntunganitu. Amalanpenniagaansecaraniudarabahmi merupakansuatuamalanyangpopulardanterusberlaku sehinggakezamansesudahbeliaudilantik menjadiRasulAllah,lalu beliau pun mempenakukansupayaamalan itu ditenuskan.Penakuansepentiitu memangmengandungimaslahat,kenanadalammasyanakatumatmanusia itu ada onang yang mempunyai Wang, tetapi tidak pandaimenggunakannyauntuk mencarikeuntungandanadapulayangmempunyaikepandaian,tetapitidak mempunyaiwang. Dengandemikian,makaperlulahorangyang mempunyaiWang, tetapi tidak pandaimenggunakannyauntukmencanikeuntungandenganmendapatkanbantuanorangyangmempunyaikepandaianuntuk mengembangkanwangnya.

Tentangmasalahmi para fuqaha telah mengemukakanayat-ayatal-Qur’ansepentiberikut:

—-‘—-- ~ •—-,---—

~ \J L))p-Lj.

LI : V ~ J..~,.j

484

RIBA

Terjemahan:Dan yang lainnya orang-orangyang musafir di muka burniuntukmencarirezekidaripada limpah kurnia Allah.

(Surahal-Muzzammil73:20)

• LI :i~ ~ ~

Terjemahan: Kernudian setelahselesaisembahyang,maka bertaburanlahkamu di rnuka burni (untuk menjalankanurusan masing-rnasing)dancarilah apayangkarnuhajati daripada lirnpah kurniaAllah, serta ingatlahakanAllah banyak-banyak(dalarn segalakeadaan),supayakarnu berjaya(di duniadandi akhirat).

(Surahal-Jurnu’ah62:10)

~~ :~\~~ ~/‘t__~S43 ~ 40\ ~j~�=~ U• ~-~ç~j ~

\ A LI : ~ ~LJI ~

Terjemahan: Tidaklah menjadisalah,karnu mencari limpah kurnia dan-pada Tuhan karnu (denganmeneruskanperniagaanketika mengerjakanHaji). Kernudianapabilakamubertolakturundan padangArafah(rnenujuhe Muzdalifah), maka sebutlah nama Allah (dengan doa,”talbiah” dantasbih) di tempatMasy’ar al-Hararn (di Muzdalifah) daningatlah kepadaAllah denganrnenyebut-NyasebagaimanaDia telah rnernbenikanhidayatpetunjukkepadakarnu; dan sesungguhnyakarnusebelurnitu adalahdan-padagolonganorang-orangyang salahpadajalan ibadatnya.

(Surahal-Baqarah 2:198)

Ketiga-tiga ayat suci di atas, secanamenyeluruh dan mutlaknya me-nyebutkantentang amalanmengembangkanharta dan wang dengancaramudarabah,dan ia dinamakanmudarabahkerana pengusahaataumudaribitu mengendalikanunusanmengembangkanwang itu dengancana musafirpergi jauh dan bertungkus-lumus mencari rezeki melalui penniagaandan

perusahaan.

WangyangDiperkongsikandalamSkim Mudarabah

MengikutpandanganfuqahamazhabZahini danramailagi fuqaha,wangyangdigunakan untuk skim mudarabahitu ialah wangyang boleh menghasilkankeuntunganhasil daripadausahainudarabah (ataupawah modal). Apabilawang yang dikeluarkan untuk menjalankanpenkongsiansecaramudarabahdanpihak pengusahamenggunakanwanguntuk membelibinatangtennakanyang akan diperniagakan,lalu binatangitu melahirkan anak, maka anakbinatangitu dengansendirinyamenjadi hakkepunyaanpemodal.Bermakna

485


pihak pengusahatidak akanmendapatsebanangkeuntungandanipadaanakbinatangitu, keranayangbolehdiambil oleh pengusahaitu hanyakeuntunganhasil danipadapenniagaan.mi kenanatujuan utama skim mudarabah ituadalahuntukmenjalankanperniagaan.Kelahinananaktersebut,makaianyaboleh menyebabkanberakhinnyapenjanjianmudarabahitu dantenbatalhakmilik atas anakbinatang itu adalahmenjadi kepunyaanpemodal sahaja,kenanapengusahaitu tidak berkongsidenganpemodaldalamusahamencanimodal. Perkongsianmereka hanyalah berlaku danipadakeuntunganyangdipenolehsahaja.

Tugasdan Peranan Pengusaha

Tugasutamamudarabahatau pengusahaitu ialah mempenniagakanWang,iaitu untuk mencanikeuntungan,danjugamengembangkanwangitu denganberjual beli. Dia juga benhakmewakilkan kepadaorang lain untuk menja-lankantugasitu di sampingberhakpergimusafin,memesandanmenyimpanbaranganmengikut adatkebiasaanorang-onangyangberniagadan kadang-kadang mudarabah itu dilakukan bagi menggantikanbanangdenganmenggunakankaedah al-Takwid, bahawapihak pemodal membeni izinkepadanyauntuk melakukansesuatutindakanmengikutfikinannya sendiri.Di sampingitu, pihak pengusahabenhakmembayarwangitu kepadaseonangyanglain dengantujuan supayaia menjalankanpenniagaanitu.

Tindahan Pemilih WangBerkenaanWangMudarabah ataupun Qirad

Apabila pemilik wangmelakukansuatu tindakan ataupunmembuatsuatukeputusantentangwang denganmendapatpersetujuanpengusahasebagaisuatu tindakan yang dapatmembantunyadalammenjalankantugas,makatindakansepentiitu adalahsahdanbetulsertatidak membenisebarangkesanyangboleh menjejaskanpenjalananmudarabahitu. Adapunjika dilakukan-nya tanpa izin dan persetujuanpetugas, maka tindakan seperti itu tidakdibenarkan.

Sesetengahkalanganfuqaha berpendapatbahawapandangantentangmasalahmi serupadengantabiatdankebiasaanyangdiamalkandalamsistemwakalah atauperwakilan, seonangwakil dilantik untuk melakukansesuatutugasitu tidaklahbenmaknapihakpemilik yangberkenaankehilangansemuahakuntuk ikut campurdalamsesuatuurusanyangberkaitandenganmasalahyangberkenaan.Berdasarkanpendapatfuqahasepertidi atas,makaapabilaseorangpemilik wangitu mengambilsesuatukeputusanberkenaanwangmu-darabah itu, makakeputusannyaitu dipandangsah dengansyaratbahawapihak pengusahapula berhakmenyatakanbantahankepada pemilik wangbenkenaansupayamenarikbalik keputusanitu sekiranyadidapatiadasesuatubencanayang akan menimpanya.Keadaansepentimi hanyaboleh benlakuapabilaseorangpengusahaitu telah menggunakanwangmodalyang diteni-

486

RIBA

manyauntuk membeli bananganyang difikin dapatmemberi keuntungan.Manakalacanamelakukanbantahanitu adalahdenganmenggunakanwangyangtelahdibayaritu untuk dininyasendinidanmenyenahbalik modalasalitukepadatuannyabensama-samadengankeuntungannya,itupun sekinanyaadakeuntungan.

Oleh sebabseonangpengusahaitu adalahseorangwakil kepadapemilikwang dalam menjalankanunusan penniagaan,dan hak milik sebenarnyamasihtetapkepunyaanpemilik wang,makapengusahaitu tidak boleh mem-beli sesuatubanangdaripadapemilik wang denganmenggunakanwangsya-nikat mudarabahdantidak bolehjugamenjualkansesuatubanangankepadapemilik wangitu keranaperbuatansedemikianmerupakanpentukaranwangyangdipunyai oleh seorangpemilik sahaja,danpenbuatansepentiitu tidakdibenankan.

Sesetengahkalanganfuqahabenpendapatbahawahak yang adapadapemilik wangterhadapwangsyanikatmudarabahitu ialahhak untuk meng-awasi dan menyeliasahaja,bukan hak untuk bentindak atau mengambilsesuatukeputusan.Hak mengatasidan menyelia itu dalam istilah asingsebagaiLa ProprietePleine. Manakaladalam membuatkeputusanpemodaladalahsepentiseonangasingyangtiadakaitan denganwangitu, keranahaksebenaruntuk bentindakdanmembuatkeputusanialahhakpengusaha.De-ngandemikian,pemilik wangtidak melanangdanmenghalangnyadanipadabertindakdan membuatkeputusanselamasyarikat mudarabah itu masihbenjalan.Dalamkeadaanmi, wang syanikatmudarabah itu berbandingde-ngan keduabelah pihak itu seakan-akanwang kepunyaanseorangasing,menekabolehbenjualbeli.

ParafuqahamazhabSyafiepulabenpendapatbahawapihak pengusahatidak boleh membeli sesuatubaranguntuk perniagaanitu melebihi danipadajumlah modal yang diperoleh danipadakadar keuntungankecuali denganmendapatkeizinandaripadapihak pemilik wangtenlebihdahulu.mi kenanapenbuatansepertimimerupakansuatupenbuatanmengenakanhutangkepadawangsyanikatmudarabah,dantentunyaperbuatansepertimi tidakbolehdi-lakukan melainkandenganmendapatkeizinan danipadapemilik wangter-lebih dahulu.

Perkara 322 - Sebahagiandaripada Keputusan-keputusanKonvensyenPenyelidikan Islam di Kaherah dalam

Muktamar Ke-2 padaTahun 1385H= 1965M

Faedahke atas semuajenis pinjaman menupakanamalannba yangharam.Dalampersoalanyangsedemikianmi tidakadasebanangpenbezaandiantarapinjaman yang benbentukpenggunaandenganapa yang dinama-kan sebagaipinjamanproduktif. Alasannya,bahawanas-nasal-Qur’an dansunahsemuanyamenegaskandenganjelastentanghanamnyakedua-duajenispinjamanitu.

Ribayangbanyakatausedikitadalahsama-samaharammengikutpenger-tian dantafsinanyangsahihkepadafinman Allah:

487


• . ~ ~

I~. LI :T ~ jl~~Terjemahan: Wahai orang-orangyang benirnan! Janganlahkarnu makanatau rnenerimanbadenganbenlipatganda.

(Surah ili-’Irnnin 3:130)

Meminjamkanwangdengandikenakannbaadalahhanamdantidakdibolehkanoleh sesuatukeperluandan juga danunat,begitu juga menenimapinjamandengannba hanamhukumnyadan tidak terangkatdosanyamelainkanjikadipaksaoleh sesuatudanunatyangmendesak.

Semuaurusanbank sepentikira-kina simpanansemasa,pengeluarancek-cek,sunat-sunatjaminan, bil-bil sentawatikah-watikah kewanganyangdigunakandalamperhubunganperniagaandi antarapihak saudagandenganbebenapabuah bankdi dalam negeritermasukdalamnangkaianunusanpen-tadbinandan pengurusankewangandan bank yang dibenarkanoleh syana’;dan apajuga bayaranatau belanja yang ditenima sebagaibalasandalamsemuaurusanitu tidaklah termasukdalam senanaiamalannba.

Semuajenis simpanantetap yang mengikutjangka masayang diten-tukan denganmendapatbayananfaedah, atau membuatdokumenjaminanpenniagaanyang dikenakan faedahdan unusan-unusanpinjam meminjamyang mengamalkanfaedah semuanyatenmasukdalam amalanmuamalatyangberbentuknbayangdiharamkan.

Keputusankepadamasalahmuamalatbankyangberkaitandenganuru-sanbil-bil dan surat-suratdagangluar negeni ditangguhkansehinggaselesaiperbincangandanpenyelidikantentangnya.

Perkara323 - Muktamar Ke-3 yang Berlangsungdi Kaherah padaTahun

138611=1965M

Setelahmengkaji denganteliti muktamarbersetujumemperakukanbahawasemuajenis bil dan surat-suratpertukaranluar negeni, padahakikatnyatidaklah berbezadenganbil-bil dan surat-suratdagangdalam negeri, danhukumnyaadalahjawaz dan segi syara’ kecualibil-bil yang mengandungiunsur-unsuramalannba,dan hukumnyahanamdani segi syana’,kecualibil-bil dan surat-suratpertukaranyangberkaitandenganurusaninsunansyangmasihbelum dibuatkeputusantentanghukumnyasetakatmi.

Perkara324 - Muktamar Ke-6 yang BerlangsungdiKaherahpada Tahun 1391 H = Mac 1971 M

PihakmuktamarbersetujusupayaditubuhkansebuahBank mslamyangben-sih dan tidak tenlibat denganamalan-amalanyang dilarang oleh hukum

488

RI BA

syara’.Muktamanjugamenanuhsepenuhkepencayaantentangkeimananyangteguhdan sambutanhangatsemuaneganadan kenajaanIslam dan seluruhkaum Muslimin di segenappeningkat,untuk menyokongusahapenubuhanBank Islam dan tunut sertamengambilbahagianyang benkesanuntuk men-jayakanrancanganmi, SupayadengantentubuhnyaBank Islam mi dapatlahkinanyadipenuhi suatukepenluanyangsangatmendesakdalambidangpelak-sanaansistemekonomiIslamyangtelahlamadihanapkandandinantikanolehselunuhkaum Muslimin.

Perkara325 - Adakah WangBoleh Dianggap SebagaiSejenisBaranganPerniagaanyangBoleh Digunakan

Untuk Mencari Keuntungan?

Undang-undangIslamtidak menganggapwangsebagaisejenisbaranganyangboleh dipenniagakandan tidak dibenankanpenbuatanmencari keuntungandenganmenggunakanwang.Anggapandanpendirian sepertimi adalahke-nana denganmenggunakanwang sebagaialat mencari keuntungan,makaakantimbul suatubahayabesandalambidangperekonomian,keranaorangyangmempenniagakanwangitu tentunyatidak menjalankansebarangpeken-jaandalambidangpentanian,pertukarigandanjugapenniagaan.Masalahmiadalahsuatumasalahyang umumnyadiketahui oleh pakar-pakarekonomitermasukpakan-pakanekonomiyangbukanIslam,yangmembenankanamalannba. Pendinian Islam menghanamkanmencani keuntungan denganmenggunakanwangberdasankanalasanbahawapekenjaanseperti itu dapatmembenipendapatantanpasebarangusahadanpekenjaan.

Dengandemikian, tidak wajan pihak kerajaanuntuk membenikan per-lindungankepadawangdan menentukanhanganyayangditetapkankepadaonangramaisupayaia bertukandanberubahmenjadisuatubarangansepertisemuabaranganyang lain. Pendapatyang mengatakanbahawawang itutidak lebih peranannyasebagaisuatupekerjaanyang disimpanataupunSe-bagai tempat simpananbagi semuaharta atau sebagainyasepertiyangdi-anjurkanoleh sesetengahkalanganahli ekonomiadalahsuatu konsepataualiran fikinan yangtidak dapatditenimaoleh undang-undangIslam. Orang-orangyang percayakepadapandangansepenti itu seningbenusahauntukmengamalkansuatupenkanayangdilanangoleh agama,iaitu amalannba.

Perkara326 - PengaruhBank Terhadap Situasi Ekonomi

SuatukumpulankaumMuslimin yangmempunyaipersamaankeinginandankeimanan telah benhasil menubuhkan sebuahBank Islam yang tidakmenggunakanmuamalatsecarafaedah,samaadamenerimaataupunmem-beni faedahitu di bawah peruntukanundang-undangpenubuhansyanikat-syanikatdi bandarkediamanmereka.

Kumpulan yangbenkenaanbensetujusebulatsuarauntuk menghayatikonseppenubuhansebuahbank danmenangkakertasken~jadanjuga menen-

489


tukan jumlah modal dan hangasetiap sahambagi anggotakumpulan itu.Keputusanpakatanitupun dicatatdalamsebuahwatikahyangmenekatanda-tanganibersama,yang dinamakansebagai“PiagamPenubuhan”dan orang-orang yang benkenaanitu, iaitu panapelopor penubuhanBank Islam midipanggilsebagaipenajaatau“Pengasas”.

Tokoh-tokohpengasasitu tenusberusahauntukmerangkadanmenyusunkaedah-kaedahdanperaturan-penatunanyangakandilaksanakanoleh BankIslam itu, yangdinamakansebagai“PenatunanDasar”.

Kemudianparapengasasyangberkenaanpun mengemukakan“PiagamPenubuhan”itu disertakandengan“PeraturanDasan” tadi kepadapihak-pihakyangbentanggungjawab(kenajaan)dengantujuan untuk mendapatkankebenanan(lesen)bagi penubuhanbankyangbenkenaan.

Setelahkebenananataupunlesenitu dipenolehi,bank yang berkenaantenus menggabungkandini sebagaianggota dalam PersatuanBank-bankIslamAntanabangsa.

ManakalaPersatuanBank-bankIslamAntarabangsapula,sentiasaber-minat untuk membeni bantuanteknikal di peningkatpenmulaandan jugaperingkat-peringkatberikutnyajika diminta berbuatdemikian.

Para pengasasialah pemegang-pemegangsaham pentamayang me-lahirkan dayautamauntuk menubuhkanBank Islam. Oleh keranamerekayakin bahawapenubuhanBank Islam mi adalahsuatuperkanayangsangatpenting,makamerekasanggupbenusahadenganmengorbankanmasa,tenagadan wangringgit sehinggalahBank Islam itu berjayaditubuhkan. Dengandemikian,makapenananmerekadalammenjayakanusahaitu dankefahamanmerekatentangtujuan danmatlamatnyaadalahlebih besandanipadaonang-onanglain, demikianjugausahadankesungguhanmenekauntukmemelihanakesejahteraandanperkembangannya.

Daripadakalanganpanapengasasitu, terbentuklahsebuahbadanpe-ngurusyangpertamayangdilengkapiolehbeberapaoranganggotapakaryangmembenikanbantuanmelalui pengetahuandan pengalamanmereka.Majlispimpinanyangberbentukbadanpengurusmi berjalanuntukbeberapaketika.

Untuk beberapajangkamasa,majlis pimpinanataubadanpengurusmi(sebagaijawatankuasapenaja)menjalankanperanandan tugassebagaiahli-ahli mesyuaratagungsehinggamesyuaratagungpertama.Semuami adalahsuatupengecualianyangdiberikanmengikutperaturanundang-undangdasanataupunpenlembagaanbankdalampeningkatpentamapenubuhannya.

Perkara327 - Perkara-perkaraPenting yang Perlu Disenaraikandalam Perjanjian PenubuhanBank

Di antaraperkara-perkarapentingyangperludisenaraikandalampenjanjianpenubuhanbankataudalamUndang-undangDasar(PenlembagaanBank) ituialah sepertibenikut:

(a) Suatudekiarasiyangmenyatakanpersetujuansemuapengasasyangmenurunkantandatangan(atauyang menandatangani)perjanjianitu untukmenubuhkansebuahSyarikatBerhaddibawahperaturan-

490

RIBA

penatunanpenlembagaanyang dikembarkanbersamanaskahpen-janjian.

(b) Namabank.

(c) Tempatdi manaibu pejabatbank diletakkan,dengandisenaraikanpulabahawabankbolehmenubuhkancawangan-cawangan,pejabat-pejabatperwakilandi dalamdandi luar negeri.

(d) Bahawabank mi dalam semuabidang muamalatnyaadalah ter-takluk di bawah peraturan-penatunandan kaedah-kaedahsyaniatIslam,tenutamatentangmasalahtidakmengamalkannba,samaadamenenimaataumembeninya,dalambentukapajua pun.

(e) Jumlah modal bank, jumlah sahammodal dan juga harga setiapsaham.

(f) Jumlahsahamyangtelahdibeli ataudikeluarkanolehsetiapanggotapengasas(penaja)bersertaharganya,danjumlah sahamyangakanditawankankepadaorangramai, iaitu apabilapihakanggota-anggotateras(pengasas)tidak mampumembuatkutipan ataubayaransepe-nuhnyakepadasahammodal.

(g) Tujuanpenubuhanbank.

(h) Tandatangananggotapengasas(penaja).

Perkara328 - Perkara-perkaraPentingyangMenjadiUndang-undang Dasar dan PerlembagaanBank

Perkara 329 - Pertama, Penubuhanthu Pejabat,Tujuan dan Tempoh

1. Kebenaranpenubuhanbank adalahmengikutperuntukanundang-un-dang,iaitu mengenaipembentukansebuahBank Islam yang akanmenja-lankan urusan dan muamalatnyamengikut hukum-hukum syariat Islam,terutamadalampengurusanpengharamanniba(Bahawabankmi dinamakansebagaibank ... yangberbentuksebuahSyanikatBerhad).Namasebenarbankitu seperti(BankOktoberIslam Mesir)mestilahdinyatakan.

2. Ibu pejabatataumankasbesarbankrdanpihakbankberhakmenubuhkancawangan-cawanganataupunpejabat-pejabatperwakilandi dalamdanjugadiluannegeni.

3. Tujuan penubuhanbank (hendaklahdibutirkan denganlengkapdanterpeninci).

491


4. Jangkamasayangditentukanbagipenubuhanbank,dania bolehdisam-bung dan dipanjangkanlagi mengikut penuntukanyang dibutinkan dalamUndang-undangDasanatauPenlembagaan.

Perkara 330 - Kedua,SahamSimpanandan Sumbangan

1. Jumlahmodal danjumlah sahamyangdiperuntukkanbagimodal,hangasetiapsatusaham.

2. Jumlahsaham-sahamyangtelah disumbangkanoleh ahli-ahli pengasastentangharganya,danjumlah sahamyangakandibuka kepadaonangnamai(apabilakutipanjumlah modal parapengasastidak mencukupi).

3. Lembagapenganahhendaklahmenetapkanmasamengutipsaham-sahamyangmasihbaki, dan menetapkantanikh tutupnya.

4. Lembagapengarahjuga hendaklahmenetapkancanabagaimanapeng-agihansahamdilakukan di antaraparapemohonjika permohonanmelebihijumlah sahamyangdisediakan.

5. Lembagapenganahjuga penlu menentukanapakahlangkahyangakandiambil apabilaparapembeli sahamtidak membayarhangasahammerekasetelahhabis tempohyangditetapkan.

6. Modal dan jumlah sahamdapat ditambah denganpenjualan semulasahamdenganmendapatpersetujuanmajlis umum (mesyuaratagung)ben-dasarkancadanganLembagaPengarah,dandisebutkanjumlahsaham-saham(yanghendakditambah)dannilai pengeluanannya,sertapemegang-pemegangsahampermulaandibeni keutamaanuntuk membeli saham-sahamitu setiapkali sahambaruhendakditawankan.

7. Jumlah modal juga dapat dikurangkandenganmembuatpensetujuanmesyuaratagungluar biasamengikutcadanganLembagaPengarah,dengandisebutkancarabagaimanapenguranganataupenurunanitu akandilakukan.

8. Saham-sahamitu dibahagikanmengikutnamapembeli danpemiliknya,danhendaklahdimiliki oleh onang-orangIslam sahaja.

9. Sijil-sijil sahamhendaklahdikeluarkan daripadasebuahsenaraidanbuku pendaftaranyangdibuat denganteratur dan rapi denganmempunyainombor-nomborsin danmenyebutkansemuaketeranganyangtendapatdalamsijil-sijil itu.

10. Hendaklahdisebutkancaratentangpertukarandan hak milik saham-saham.

492

RIBA

11. Bahawabank boleh menenimasimpananamanahdan simpananpela-bunandanlain-lainnyatenmasukkina-kinasimpanansemasa.

12. Boleh disebutkandalamperaturanyangbenkenaantentangkadansim-pananminimum bagi projek pelabunandenganmembenikebenarankepadaLembagaPenganahuntukmemindakadanyangberkenaan.

13. Bankberhakmenenimasumbangandanamanahyangbersyanatataupuntanpasyarat.

14. Bank juga mempunyaisifat dan taraf sebagaiorangtengahdan wakilyangdiberikan olehundang-undangdanhukumsyara’sepenuhnyadanipadakumpulanpenyimpan-penyimpandalammelaburkanwangsimpananmeneka.

15. Pihakbankjuga boleh membenipinjamankepadapelanggan-pelangganyangmempunyaikina-kinasimpanandanwangsimpanandalambankdalambentuk pinjaman bakti mengikut syarat-syaratyangditetapkanoleh pihakLembagaPenganah,sebagaimanaparapelanggandanpenymmpanitu benhakmendapatkeutamaanbagi mempenolehdan menggunakanpelbagaiper-khidmatanyangdisediakanoleh bank.

Perkara 331 - Ketiga, PenggunaanWang Simpanandan Punca-puncaPendapatan

1. PihakLembagaPengarahberhakmenetapkantempohmatangnyasim-pananpelaburan.

2. Pihakbankboleh melabunwangsimpananpelabunandan apajua yangdifikinkannyaelok digunakanbagitujuanpelabunan,samaadadaripadawangsimpananbiasadanjuga kina-kira simpanansemasa.

3. Pelaburanboleh dijalankanmengikutkaedahmudarabahataupunkae-dah-kaedahlainnya mengikutperaturanperkongsianyang dibenarkanolehhukumsyara’.

4. Setiappenyimpandalamkina-kinapelabunanberhakmendapatbahagiandanipadabenbagaibentukkeuntungandani usaha-usahapelaburanmengikutnilai dantempohsimpananyangberkenaan,sepertijugadiamestiikutmemikulakibatdanipadasebarangkenugianyangdialami.

5. Semuawang yang diguna oleh bank danipadasemuajenis simpanantidak akantenlibatdengansebanangkenugian.

6. Pihakbank benhakmembenikanpinjaman-pinjamanbakti kepadabe-berapaindividu dalamkeadaan-keadaantertentu dan mengikutperaturan-penaturanyangditentukanoleh pihak LembagaPengarah.

493


7. Pihakbank juga boleh mengendalikanbebenaparancanganpelaburan(yangdiawasinyasendini)ataupunmelakukanbeberapajenispelabunanyangtidak langsung,sepertijuga ia benhakmenubuhkanbebenapabuahyayasan-yayasanyangdibiayainyadengantujuansupayayayasan-yayasanyangbenke-naanmenjalankanskim-skim pelaburanitu bagi pihaknya(bank itu) dandibawahpengawasannya,baik dan sudut penubuhanatau pengurusanprojek-projekpelaburanitu.

8. Bank-bankberkewajipanmemastikansemuapnojek-pnojekpelaburanitudapatberjalandenganselamatdan sempurna,danbankjuga benhakmenja-lankanpengawasandanpemeniksaanke atassemuaprojekyangdibiayainya.

9. Semua penjanjian yang dimeteraikan oleh pihak bank dengan pihak-pihak lain untuk berkongsi,bekenjasamaataupunmenjalankanskim pela-buranhendaklahdipastikansesuaidenganhukum syaniatIslam, dan hen-daklahpnojekyang menjadisubjekperjanjianatau muamalatitu tidak me-ngandungibentuk-bentukdan conak-conakpenkhidmatanataupunpekerjaanyangdilarangdandiharamkanoleh syaniatIslam.

Perkara 332 - Keempat, LembagaPengarah

1. Jumlahanggotanya:Pemilihanmerekadilakukanoleh mesyuaratpensi-danganagung.Lembagayangbenkenaanakanmemilih seonangpengenusidanseonangbendahani,danbendahariboleh dilantikdanipadaseorangyangbukanahli LembagaPengarah.Dalammasalahmi pihakjawatankuasapenajaben-hak memilih sebuahJemaahPengarahuntuk tempohbebenapatahun.

2. LembagaPenganahakan benmesyuaratsekali padatiap-tiap ... bulanyang padaumumnya dilakukandenganjemputandanipadaPengerusiLem-bagabenkenaanyangakanmenentukantempohmesyuaratitu dalamjadualkerjanya.

3. PengerusiLembaga Penganahdengan sendininyamenjadi pengenusimesyuanatLembagayang berkenaan.Dan jika beliau tidak hadir, makamesyuaratitu akandipengenusikanoleh....

4. Mesyuanat-mesyuaratLembagaPenganahtidak boleh dipandangsahkecualijikaia dihadiniolehsekurang-kunangnyamajoniti ahli Lembagabenke-naandankeputusan-keputusannyajuga hendaklahdibuat denganberdasan-kan suanamajoniti ahli yang hadin. Sekinanyasamabanyak suara yangmenyokongdan menentangsesuatukeputusanadalahsamabanyak, makapengerusimesyuanatboleh membuatkeputusanmengenainya.

5. Keputusanmesyuarathendaklahdicatat dalam sebuahbuku catatankhasdanhendaklahditandatanganioleh pengenusidan setiausahaLembagaPenganah.

494

RIBA

6. Boleh juga dicatatkan dalam undang-undangdasantentang benapakahjumlah pensetujuanpanaanggotauntuk menentukansuatu sikap berkenaanbeberapamasalahtertentu, iaitu sepentimembuatcadangantentangpindaanjumlah modaldanmelanjutkantempohpenjalananbank.

7. LembagaPenganahbenhakmembuatkeputusantentangsemuamasalahkecualimasalah-masalahyangtelahdiputuskansebagaihakMajlis Mesyua-rat Agung.

8. PengerusiLembagaPenganahialah wakil kepadapihak bank dalamsemuapensidanganmahkamahdanjuga dalam semuaperhubungannyade-nganpihak lain, danpengerusijugabenhakmenandatanganisecanabersendini-an (seonangdin) bagi pihakbank semuasunatdandokumenmengikutkepu-tusanyangdibuat oleh Lembaga.

9. LembagaPenganahjugabenhakuntukmelantikpengunus-pengurusatauwakil-wakil benkuasapenuhataupunpeguam-peguamdanjugamenurunkanataumembenihakkepadamenekauntuk menandatanganisemuasunatdandokumenbagi pihak bank, samaada secaraberseonanganataupunsecanabenkumpulanmengikutsuratkeputusanbank.

10. Pihak LembagaPengarahbentanggungjawabmenentukansistem pen-tadbirandansemuaunusandalamanbank.

11. PihakLembagaPenganahjugaakanmenyediakananggaranbelanjawanbank,kina-kinauntungrugi mengikutkaedahdandasar-dasarperakaunandisampingmenjagaidentiti bank sebagaisebuahinstitusi kewanganIslam.Anggananbelanjawandan penyatakina-kinayang berkenaanitu biasanyadilakukanbagi setiaptahunkewangan(dandalamtempoh ... bulan daripadaberakhinnyakira-kina yangberkenaan).

12. LembagaPenganahjuga akanmengemukakanlaporantahunantentangkegiatandanaktiviti bank dalamtempohsetahunyanglalu, jugaberkenaankedudukankewanganbankitu padahujungtahunyangberkenaan.

13. Anggaranbelanjawandan laponansertakunci kira-kira yang terakhinhendaklahdisiarkandalam akhbar, ataupunhendaklahdisampaikanbebe-napasalinannyayangdisertakandenganpengakuanpemeriksakira-kira sertaningkasandankesimpulandanperakuanoleh LembagaPengarahkepadase-tiap onangpemegangsahammelalui kiniman posberdaftarsebelumberlang-sungnyamesyuaratataupensidanganagungselama... hanipalingkurang.

Perkara333 - Jawatankuasa(Lembaga)PengawasHukum Syara’

1. JawatankuasaPengawasanHukum Syara’ (syarie) hendaklahdibentukdenganmengandungisenamai... anggotayang majonitinyadipilmh daripada

495

ENSIKLOPEDIAEKONOMI ISLAM JILII) II

kalanganpanafuqahadalambidanghukum syara’,pakanekonomi danahli-ahli undang-undangpenbandinganyang yakin kepadakonsepBank Islam.Merekadipilih olehmesyuanatataupersidanganagungsetiap... tahunsekali.Tanpa tenikat kepada peratunanitu, ahli-ahli jawatankuasapenaja bankbenhakmemilih anggota-anggotajawatankuasaPengawasSyarie yangper-tamabagi tempoh ... tahun.

2. TugasutamaJawatankuasa(LembagaPengawas)penasihatsyarie ialahmemberikannasihatdanpanduandalammasalahyangberkaitandenganpe-laksanaanhukum-hukumsyaniat Islam dan menekamempunyaihak yangsenupadenganhak panapemeniksakira-kina, iaitu hak-hakyangbenbentukkemudahandankeistimewaan.

3. Pihak Lembaga Penganahberhak menjemput wakil jawatankuasaPengawasSyarieuntukmenghadirimana-manajua pensidangan,tetapi wakilitu tidak mempunyaihakbensuanaataumengundi.

4. PihakJawatankuasaPengawasSyarieberhakmendesaksupayadiadakansuatu mesyuanatkhas untuk mengemukakanpandangandalam bebenapamasalahyangberkaitandenganhukum-hukumsyara’ apabilakeadaanme-menlukandibuatsedemikian.

Perkara334 - Keenam,Majlis MesyuaratAgung

1. Majlis Mesyuanat(Persidangan)Agungyang sebenan(biasadilakukan)adalahmewakili selunuhpemegangsaham.

2. Setiaporangpemegangsahammempunyaihak untukmenghadiriMajlisMesyuarat(Persidangan)Agung. Hak kebebasanuntuk mengundidan ben-suanadalamMajlis MesyuaratAgungitu dijamin oleh undang-undangyangkhususberkaitandengansyanikat-syanikat.Setiappemegangsahamitu ben-hak diwakili oleh seonangpemegangsahamyanglain dalamMajlis MesyuanatAgung, secarawakil. Perwakilan atau penlantikanwakil itu hendaklahdi-lakukan secanabentulis dalam suatubonangyang dikinimkankepada pihakpejabatMesyuanatAgungsekurang-kunang... han sebelumMesyuaratAgungitu benlangsung.

3. Tidak dibenankanmenetapkansebarangikatan atau syanatataupunmembuatpindahanhak milik saham-sahambank dalam buku daftannyamulai daripadatanikh disiarkansunatjemputanmesyuanathinggalahselesaimesyuaratagungitu.

4. MesyuanatAgung biasanyadiadakan setiap tahun dalam tempohbulan setelahberakhmnnyatahunkewanganbank,biasanyadi tempat,tanikhdanmasayangditentukandalampembenitahuanjemputanmesyuanat.

5. MesyuanatAgung akandipengerusikanoleh PengerusiLembagaPeng-

496

RIBA

anahataupunoleh bendaharinyaapabila PengerusiLembagaPengarahitutidak hadin.

6. MesyuanatAgungbensidangbiasanyauntuk mendenganpenakuandanlaponanLembagaPenganahmengenaikegiatan dan kedudukankewanganbank, juga laporanBadan Pengawasatau PenasihatKira-kina (PemeniksaKira-kina) danjuga laporansertakunci kina-kina kewangansentalaporanmengenaipembahagiankeuntungan,memilih ahli-ahli LembagaPenganahsentaahli-ahli BadanPengawas(Penasihat)Syarie dan melantik PemeniksaKira-kina (junuaudit)dan menentukankadanupahatauelaun penkhidmatanmereka. Sebagaipengecualiandaripadaperaturanmi pihak jawatankuasapenajaberhakmenentukanjumlahbayaransaguhati kepadaanggota-anggotaLembagadan LembagaPenganah,anggota-anggotaBadan PengawasatauPenasihatSyariesentapanapemeniksakira-kina yangpertama.

7. LembagaPenganahbenhakmemanggilMesyuaratAgung padabila-bilamasayangdifikinnya perluberbuatdemikian.

8. MesyuaratAgung juga boleh diadakan dengan permintaandaripadapihak pemeniksakina-kina (junuaudit)ataupunpanapemegangsahamyangmemiliki sekunang-kunangnya10 penatusdanipadaselunuhmodal.

9. PersidanganMesyuanatAgung itu boleh dipandangsah dengansyanatbahawasekunang-kunangnya... penatusmodal bank itu diwakili dalamMesyuaratAgung itu. Jika jumlah minimum peratusitu tidak mencukupidalamMesyuaratAgung kali keduadalamtempoh ... han yangakandatangdan MesyuaratAgung kali yang keduadipandangsah,walaupunberapaba-nyakjumlah sahamyang diwakili.

10. Keputusan-keputusanMesyuaratAgungdibuatmelalui suanatenbanyak(majoriti) parahadinin. Dan jika didapati undinya samabanyak,makaundipengenisimenjadiundi pemutus.

11. Setiap pemegangsahamyang hadir dalam MesyuaratAgung adalahberhakmembincangkanlaporanyangdikemukakanoleh LembagaPenganah,anggananbelanjawandan laporankina-kina terakhin,dengansyaratbahawasoalan-soalanitu hendaklahdikemukakankepadaUnusetiaLembagaPenga-nah selama... han sebelumMesyuanatAgungitu bensidang.

12. Butin-butinpenbahasandan perbincanganMesyuaratAgunghendaklahdicatatkandalam sebuahbuku peningatanmesyuanatdenganditandatanganioleh pengerusimesyuanat,setiausahadan parapenginaundi danpemeniksakira-kina.

13. MesyuanatAgungtidak benhakmemindatujuan asalbank dantarafnyasebagaisebuahinstitusi kewanganIslam ataupunmembuatsebarangtam-

497


bahantentangtugas-tugaspanapemegangsaham.Hanya mesyuanatkhassahajayangboleh memindapenatunan-penaturanyanglain danipadaperkarayang telah disebutkantadi, dengansyanatcadanganpindaanitu telah dike-mukakansecanatenpenincisebelumnyadalampembenitahuanjemputanme-syuanatitu.

14. Panahadinin dalamMajlms-majlis MesyuanatAgungKhasitu hendaklahmewakili sekurang-kunangnya... penatusdanipadaseluruhmodal dankepu-tusan-keputusannyahendaklahdibuatdengankelebihan(majoniti) ... peratusdanipadajumlah modal.

15. Majlis MesyuanatAgung tidak boleh membincangkanmasalah-masalahyanglain selainmasalahyangtelah dibentangkandalamagendamesyuanatyangtelah dinyatakandalamkertasjemputanmesyuanatitu, dengantujuanmembenikantumpuankepadamasalahyangdipandangsangatpentinguntukdibincangkanmengikut agendayang telah ditetapkandalam kentas-kentasmesyuanat.

16. SegalakeputusanMesyuanatAgungyangdibuat mengikutperaturanmiwajib dipatuhi oleh semuapemegangsahamtermasukpemegang-pemegangsahamyang tidak menghadiri MesyuanatAgung yang berkenaanataupunpemegangsahamyangmempunyaipendapatdanpandanganyangbenlainandanipadaapayangtelah diputuskanoleh MesyuanatAgungitu.

Perkara335 - Ketujuh, Tahun Kewangandan PembahagianUntung

1. Tahunkewanganbankmibermuladan awalbulan ... danberakhirpadahujungbulan ... setiaptahun.

Tahun kewanganpertamabenmuladan tanikh penubuhanbank danbenakhirpadaakhir bulan ... tahunbenikutnya.

2. Berkenaandenganpembahagianuntungpula,makaiadilakukansetelahditolak semuapenbelanjaandanunusanpenjagaandanpengawasan.

Perkara336 - Kelapan, Dua OrangPemeriksaKira-kira

1. Bankhendaklahmempunyaiduaorangpemeniksakina-kira yangdilan-tik danipadaonangawamdalam MesyuaratAgung, dan tugasmenekadite-tapkanoleh MesyuaratAgung.

2. Kedua-duaorangpemeniksakina-kiraitu menjalankantugasmenekaben-mula daripadatanikh penlantikanmerekahinggakepadaMesyuanatAgungyangakan datang.Jika terdapatsalahsatukekosonganjawatanpemeniksakina-kira itu dalam tempoh tahunkewanganitu, oleh sesuatusebab,maka

498

RIBA

Lembaga Penganahhendaklahmelantik onang lain sebagaipenggantinyadengansebenapasegena.

3. Padabila-bila masasahajapihak pemeriksakina-kina, benhakmelihatdanmenyemaksemuabukucatatanbanksertasemuasunatdandokumennya,danjugabenhakmemintalaponandanpenjelasanyangmenekafikinkan penludilihat dalam bidang tugasmereka.Merekajuga berhakmemastikanhantabendakepunyaanbank benadadalamkeadaanselamatdan berjalandenganbetul. Manakalapihak LembagaPenganahpula berkewajipanmenyediakansegalakemudahankepadapemeniksakira-kina untuk mendapatsemuakete-ranganyangdikehendaki.

4. Apabilapihakpemeniksakina-kiratidak dapatmenjalankantugasmenekadenganlancar,kenanaadanyasesuatuhalangan,makamenekabenkewajipanmembenitahuLembagaPengarahmelalui suatu memorandumyang akandibentangkandalam MesyuanatAgung dalam mesyuaratnyakali pentama,sekinanyapihak LembagaPengarahtidakmembenikemudahankepadamenekadalammenjalankantugasmeneka.

5. Kedua-dua pemeniksakira-kina itu hendaklah hadir dalam majlisMesyuanatAgung bagi memastikanbahawasemuaurusanyang dicatatkandalamjadual mesyuanatitu betul semuanya.

6. Kedua-duapemeniksakina-kiraitu bertanggungjawabtentangkesahihandankebenaransemuakenyataandanbutir yang tenkandungdalamlaporanmenekaatassifat menekasebagaiwakil semuapemegangsaham.Setiappe-megangsahampulabenhakbenbincangdenganmenekadanmemintapenjelas-antentangmasalahyangdibentangkandalammajlis MesyuaratAgung.

Perkara337 - Kesembilan,Peraturan-peraturanTerakhir

1. Bila bankmiboleh dibubarkan.

2. Penyelesaian(masalahhutangpiutang,hartadansebagainya)dancara-carapenyelesaianitu dilakukan.

Perkara338 - Tujuan-tujuan Bank Islam yang MestiDisebutkan dalam Undang-UndangDasar

Tujuan utama penubuhanBank Islam adalah untuk menjalankan semuaunusanurusniagabank,kewangandanperniagaan,sertamenjalankankegiat-an pengurusanpelaburan dan menajabeberapaprojek penindustriandanpembangunanekonomidan kemakmurannegarasertadalambidang-bidangyang berkenaandi dalam dan di luar negeni;Bank Islam juga memainkanperananpentingdalamoperasibenikut:

499


(a) Membukaakaunsimpanankewangansemasa.

(b) Membukacawangantentang pegangan-pegangancaganandan se-bagainya.

(c) Menenimasimpanan-simpanandan melabunkannyabensama-samawangkepunyaanbank dan segalaunusanmuamalatyangdibenan-kan oleh hukumsyana’.

(d) Menyimpansemuaamanahdenganselamatdalamtempatsimpanankhusus.

(e) Mengeluarkansurat-suratjaminan.

(f) Mengeluankandan menenimainsuranspenibadi dan baranganSe-bagaitanggungan.

(g) Menjalankanurusanpentukaranwangluar negeni.

(h) Mengeluankancek-cek.

(i) Menenimadokumen-dokumendagang, iaitu seperti saham-sahamsyanikat,bon-bondanbil-bil perdagangandenganmaksudmenjagakeselamatannyadanmendapathak-hakyangbenkaitandengannyabagipihak parapemiliknya danjugamembayandanmendapatkern-bali cek-cek,sunat-suratpenintahdan suratkebenananmengeluar-kanbelanja,selamatidak mengandungifaedah-faedahyangbencoraknbaataupunamalan-amalanyangdilanangolehhukumsyara’.

(j) Menjalankan kewajipan menyimpan barang-banangyang diama-nahkanoleh para pelanggansebagaijaminan kepadaunusanper-niagaanmenekadansemuaunusanmenyimpanamanahyanglain.

(k) Mengeluarkan sijil-sijil sahambagipihak yayasan-yayasandan syani-kat-syanikatserta memberibantuankepadayayasan-yayasandansyanikat-syanikatberkenaandalamunusanmemungutsaham-sahamdi peningkatpenmulaanpenubuhannyaataupununtuk menambahjumlah modalnya.

(I) Menjalankanurusansebagaipemegangamanah(atausetiausaha)beberapaprojek pelaburandanapajugaurusankewangandanbankyangtidak bercanggahdenganhukum-hukumsyariatIslam.

(m) Bankjuga akanmenjalankanurusan-unusanperniagaan,penindus-tnian dan pertaniandan bidang-bidanglain, sarnaadasecaralang-

500

RIBA

sungataupunmelalui beberapabuahsyanikatyang ditubuhkanolehbankatauyangdisertaiolehbank sebagairakankongsinya.

(n) Menjalankankegiatansebagaiwakil bagi bank-bankdan yayasan-yayasanyangmenjalankanunusandengantujuanyangsama.

(o) Menyewa dan membeli tanah, mendini dan membeli bangunan-bangunandanhanta-hantadengantujuanmenyertaibebenapabidangkegiatannyadalambatas-batastujuan danmatlamatnya.

(p) Menjalankandan menyentaibeberapabidangpelabunanyangben-lainandalamsemuaunusanyangdibenarkanoleh syaniatIslam.

Perkara 339 - Persatuan Bank-bank Islam Antarabangsa

Pensatuanpeningkatantanabangsabagi Bank-bankIslam ditubuhkan pada21 Ogos1977bersamaandengan2Ramadan1397,iaitu setelahmendapatpen-setujuan tentangpembentukannyadan disahkanoleh pengenusi-pengerusiBank-bank Islam yangbersidangpadaketika itu sebagaiwakil Bank-bankIslam tensebut.

Di sampingitu, PensatuanBank-bankIslam Antanabangsatelah men-dapatpengiktinafanantanabangsadalam MesyuaratMenteni-menteniLuarNegana-neganaIslam kali ke-9yangberlangsungdi Dakar,ibu neganaRepub-lik Senegalmulai dan 24 April 1973hingga28 April 1978bersamaandengan17 Jamadilawal1398 hingga21 Jamadilawal1398 yangtelahmengeluankankenyataansepentibenikut:

“Pensidanganmi dengansukacitanyadan mengalu-alukanPensatuanAntanabangsaBank-bankIslam yangtelahpun menjalankanusahayangben-sungguh-sungguhdalam menganahkankegiatannyauntuk membangunkanekonominegara-negaraIslam sesuaidenganhukum-hukumsyaniatIslam”.

Keputusanitu mengandungibutin-butirbenikut:

(a) Meletakkan pentadbiran unusetiapenubuhanPersatuanAntana-bangsaBank-bank Islam itu di bawah perhatian dan penyeliaanpejabatSetiausahaAgung MuktamanIslam, dan akanmenyampai-kan beritatentangnyakepadaseluruhnegaraanggota.

(b) Menyeru semua negana Islam supaya menggalakkanusahamenubuhkanBank-bankIslam tempatan(dalamnegenimasing-ma-sing)danmenjadiahli (anggota)Pensatuanyangbenkenaan.

(c) Pihak PersatuanAntarabangsaBank-bank Islam akan menge-mukakan laponantahunanyang tenpenincitentangpeijalanannyadan semuakegiatannyasertapencapaiankepadapejabatSetiausahaAgungMuktamarIslamsupayadapatdibentangkankepadamuktaman(persidangan)menteni-menteniluan negara-negaraIslam.

501


Perkara 340 - BeberapaMatlamat Utama PenubuhanPersatuanBank-bank Islam Antarabangsa

Di antanamatlamatutama PersatuanBank-bankIslam peringkatantana-bangsaitu ialahmengukuhkanperpaduandi kalangansemuaBank Islam danmempenhebatkankenjasamasentamembuatpenyelanasandalambidangkegiat-annya,di sampingmengukuhkanlagi bentuk dan corak Islam yangmenjadipegangansemuabankuntuk mencapaimaslahatbensamasertamenguatkanlagi matlamatnyabagi melaksanakankaedah-kaedahdan sistemmuamalatIslam dalammasyarakat,terutamanyauntuk:

(a) Memberikanbantuankepakarandan teknikal kepadamasyanakatdannegara-negaraIslam yangingin menubuhkanbank-bankIslam.

(b) Menenuskanpenjalananbank-bankIslamdi peningkattempatandanantarabangsa,di sampingmenggalakkankegiatandanmembeniban-tuan ke arahmencapaikejayaannya.

(c) Meletakkanasas-asaskerjasamadanpenyelarasansertapertukanankepakanandi antanasemuaBankIslamdanmembenibantuankepadabank-bankyang menjadi anggotapersatuanmi untuk mengatasikesulitan-kesulitandan menyelesaikanpelbagai masalahyangdihadapinyatanpamencampuniurusan-urusandalamannya.

(d) Mewakili kepentinganbensamasemuaBank Islam di semuape-ringkat dan juga mempertahankankepentingansemuaBank Islamyangmenjadianggota.

(e) Berusahamelaksanakanjaminan kebebasanpemindahanwang diantarasemuaBank Islam.

(f) Bekerjauntukmenyelarasdanmenyatukansistembekerjadanatuncanakewangandalampentadbiranbank dankaedah-kaedahkhususyang berkaitan dengan kegiatan Bank-bank Islam yang menjadianggota.

(g) Membeninasihatdanmenjalankanpenyelidikandalammasalahyangberkaitandenganpnojek-projekyangkhusustentangperjalananBank-bank Islam dan membeni cadanganmengenaicana-canamentadbirBank-bankIslam yangberkaitandengansumber-sumberpenghasil-an,dantentangpenananbank-bankIslam dalammasalahitu.

(h) Menjalankantugassebagaipengantanaataupunperundingdi antarasemuaBank Islam sesuaidengansistemdankaedahyangditetapkanoleh LembagaPengurusPersatuan.

(i) Mengkaji masalah-masalahkewangandansimpananamanahdalamsemua Bank Islam di peningkat tempatan dan luar negeri, dan

502

RIBA

mengemukakancadangan-cadanganyangsesuaisupayaBank-bankIslam dapatmengemukakanpenyelesaianyangpraktis bagi meng-hadapidanrnenyelesaikanmasalah-masalahitu.

Perkara 341 - Usaha-usahake Arah TercapainyaMatlamat-matlamat Persatuan

1. Salingbertukarkepakanandi antanaanggota-anggotaBank Islam.

2. Menyedia,melatih danmeningkatkantenagapekenjadanpetugasdalambank-bankIslam dansemuatenagayangdipenlukanolehbank-bankitu.

3. Menyediakaninstitusiataupusat-pusatlatihandankajianyangberkaitandengankegiatanBank-bankIslam.

4. Mengumpulwatikahdandatayangperluuntukpenyelidikandankajian,danmembekalkanlaponandankenyataan-kenyataanyangdipenlukankepadasemuaanggotaBank Islam.

5. Menubuhkanbebenapabuahjawatankuasakecil untuk mengkajibebe-napamasalahtententuyang dihadapi oleh Bank-bank Islam yang menjadianggotapensatuan.

6. Menubuhbeberapakumpulanteknikaldanpakaryangsentiasamengikutipenkembanganpersatuanin khususuntuk mengemukakannasihatdalamsemuabidangurusanbank-bankIslam.

7. Bekerjasamadenganbebenapajabatan dan onganisasitententuyangbenkaitandenganurusan-unusanyang benhubungdenganlapangankenjaBank-bankIslam, di sampingbertukar-tukanpengalamandankepakaran.

8. Menerbitkanmajalahyangmengandungipelbagaibentukkajiandansta-tistik khususyangberkaitandengankegiatanbank-bankIslam.

9. Mengaturdanmembuatpersediaansertapersiapanbeberaparangkaiansidangdanmuktamandengantujuan menyokongdanmemperkukuhkanlagimatlamat-matlamatbank-bankIslam.

Perkara 342 - KeanggotaanPersatuanBank-bankIslam Antarabangsa

AnggotaPersatuanAntarabangsabagi Bank-bankIslam ialah selunuhBank-bank Islam, iaitu bank-bankataupuninstitusi-institusi kewanganyang un-dang-undangdasarataupenlembagaannyamenyebutkandenganjelas untukmenghayatipninsip-pninsipsyaniat Islam, dan tidak melakukanmuamalatsecaramengambilataumembenifaedah(bunga).

503


Setiap Bank Islam berhakmelantik seorangwakmlnya sebagaianggotadalam JawatankuasaPimpmnanPensatuan,walaupunbank itu mempunyaibanyak cawangan.Anggota JawatankuasaPimpinan Pensatuanmm ialahPengerusiJemaah(Lembaga)PenganahBank ataupun sesiapasahajayangdicalonkanoleh pihakbanksebagaiwakil.

Penenimaansebagaianggotapersatuanmibenmulasebaiksahajaborangpenyentaanoleh sesebuahbankyangingin menjadianggotaitu ditenirna,iaitupadawaktuupacanamenandatanganisuratpersetujuanuntuk rnenubuhkanPensatuanBank-bankIslamAntarabangsa(sedunia).SetiapBank yangmen-jadi anggotaitu akanmembayaryunantahunansebagaibukti penyentaannya.

Manakalabonang-borangpenyertaan(penmohonanmenjadianggota)itumempunyainilai (hanga)yangtelahditetapkan.

Perkara 343 - BeberapaAktiviti Penting yangDijalankanoleh PersatuanBank-bank Islam

Antarabangsa

Dalam Bidang Penyiaran danPenerangan

(a) Menenbitkansebuahensikiopediailmiah danamali bagi bank-bankIslam.

(b) MenerbitkanmajalahBank-bankIslam.

(c) Menerbitkanbuku sebarantentanglangkah-langkahyangtelah di-ambil untuk menubuhkanbank, dalambahasaArab, Inggenis danPenancis.

(d) Menerbitkan risalah-nisalahyang bertujuan membeni kesedarankepadaumumtentangpentingnyaBank Islam.

(e) Menerbitkanbebenapasin tenjemahandalambahasaPerancisdanInggenis bagi undang-undangdasar dan sistem bank-bank Islamyangtelah selesaiditubuhkan.

Dalam Bidang Memilih dan Melatih TenagaKerja

(a) Openasipemilihan pekerja-pekerjayangpenlu digunakanoleh BankIslam Faisal,Mesir.

(b) Operasipemilihanpekerja-pekenjayangdipenlukanoleh Bank IslamFaisal,Sudan.

(c) Skim latihan pengenalankali pentamauntuk panapekeija BankIslam Faisal,Sudan.

504

RI BA

Dalam Bidang Persidangandan Seminar

Menganjunkanmesyuanat(muktamar)danseminarpekerja-pekenjapakardiMesin,SudandanArab Saudiuntuk membincangkanmasalahmenubuhkanyayasan-yayasanIslam dalambidanginsurans.

Dalam Bidang Bantuan Tehnihal

(a) Membenikanbantuan teknikal dan kepakanandalam usahame-nubuhkanBank Islam Faisaldi Khartum danMesir danBank IslamJordan.

(b) Membenikan bantuan teknikal dan kepakanan dalam usahamenubuhkanBank-bankIslam di Bahnain,Luxembourg,Munitania,Senegal,Pakistan,Moroko, danJerman.

Dalam Bidang Pelaburan

(a) Membuatkajian tentangmasalahpelabunanyang akan dibenikankepadabebenapabuah Bank Islam untuk melakukanusahapela-bunanbensamadenganbebenapapihakdi Itali, Jerman,Switzerlanddan England.

(b) Mengadakanbeberapasin penjumpaandenganpihak penganjurran-cangan-nancanganpelaburanyangbenkenaanyangtelah pun selesaidiperbmncangkandiantarapihak-pihakyangberkenaandenganbebe-rapabuahBank Islam.

Perkara 344 - Bank PembangunanIslam

Bank PembangunanIslam ialah sebuahbank kepunyaankenajaanyangdi-miliki bensamaoleh negana-negaraIslam. Keputusanuntuk menubuhkanbank mi adalahsuatukeputusanbensamayangdicapaiatasdasarkesedananbensamadi kalangannegana-negaraIslam tentangbetapapenlu diwujudnyasebuahinstitusi kewangandi peningkatantarabangsakhususuntuk meng-unuskanrnasalah-masalahyang benkaitandenganpembangunan,pelaburandan kemakmuranmasyanakat,yang mempunyaimatlamat-matlamatdandasar-dasaryangbersumberdanipadapninsip-pninsipdan nilai-nilai Islam,yangjugamerupakangambanansecaraamalikepadapersatuandanperpadu-an seluruhumat Islam.

Keputusanbensamami diambil ataskesedanandan keinsafantentangbetapapenlunyadiambil tindakan positif ke arah memajukantaraf hidupnakyatselunuhnegara-negaraIslam, dan betapapenlunyadilakukan usahapembangunanekonomi yang bensepadudan seimbangbagi selunuhnakyatjelata negara-negaraIslam, iaitu dengancanarnewujudkankerjasamayang

505


benkesandalambidang~konomi dan kewangandi kalanganseluruhneganayangmenjadianggotaP~ntubuhanPersidanganIslam.

SalahsatumatlamatutamaPentubuhanPensidanganIslam sepertiyangdicatatdalamPiagampenubuhanialah untukmembangundan memperenat-kanhubungandankerjasamadi antanaseluruhnegaraanggotadalambidangekonomidansosial,demikianjuga dalampelbagaibidangaktiviti lain.

Seluruh negaraIslam telah fahamdan sedartentangbetapapenli.myadikenahkandan digenakkansemuasumberkewangandanbukankewangandan dalamdan luar negara-neganaanggota,dandiolah seluruhsumbenke-kayaannegaramasing-masingsertadigalakkanusaha-usahapelabunandisampingmempertingkatkansegalausahauntuk menanikmodal asingdalamnegara-neganaanggota.

Perkara345 - Matlamat danTugasBankPembangunanIslam

TujuanutamaBank PembangunanIslam adalahuntukmemberikanbantuanke arahpembangunanekonomi dankemajuansosialkepadarakyatnegana-negaraanggota,danjugakepadakelompok-kelompokIslam di negara-negaralain baik secanakumpulanatausecaraindividu selanasdenganhukum-hukumsyaniatIslam.

Untuh MelaksanahanMatlamatyangBerhenaan,Maka Tumpuandan TugasBank mi ialah:

(a) Membeni kenjasama(menjalankanusahasama)dalam bidang pe-ngumpulan modal bagi pnojek-projekdan institusi pengeluanandikalangannegara-negaraanggota.

(b) Menjalankanpelaburandalamprojek-pnojekpembangunanekonomidan sosialdi kalangannegana-neganaanggotasamaadadalamben-tuk usahasamaataupundenganpelbagaicarapengumpulanwangyanglain.

(c) Membenipinjaman(knedit)untukmembiayaiprojek-projekdanran-cangan-rancanganpengeluarandalam sektor swastadan awamdikalangannegana-negaraanggota.

(d) Membenibantuandalammemajukanperdaganganluar di kalangannegara-neganaanggota;terutamadalambidangpengeluaranbarang-barang.

(e) Menenimaamanahdansimpananwang.

(f) Melaburkanwangbaki yangtidak diperlukanoleh bank dalamuru-san-urusandengancarayangberpatutan.

506

RIBA

(g) Bekenjasamadengansemuajabatan,pertubuhandanyayasanyangmempunyaimatlamatyangsamadalamlingkungankenjasamaan-tarabangsa.

(h) Membeni bantuankepakaran dan teknik kepadanegara-negaraanggota.

(i) Menambahdan mempenbanyakkanpusat-pusatlatihan pegawai-pegawaipembangunandi kalangannegara-negaraanggota.

(j) Menubuhkandan mentadbirpenjalanantabung-tabungkhas bagitujuan-tujuantertentu,termasuklahtabungkebajikanuntuk mem-bantumasyanakatdankelompok-kelompokIslamdalamnegarabukananggota.

(k) Menjalankankajiandanpenyelidikanyangpenluuntukmelaksanakankegiatan-kegiatanekonomi,kewangandanpengurusanbank di ka-langannegana-negaraIslam selanasdenganhukum-hukumsyariatIslam.

Perkara346 - PerananBank PembangunanIslamMembantu Bank-Bank Islam (Dalam

Menunaikan Risalahnya)

Salah suatu matlamatdi sampingpenhatianbenatkerajaannegaraIslamuntuk menubuhkanBank PembangunanIslam mi adalah untuk menintisjalan kepadarakyatdi negara-neganayangbenkenaanke arahpenghayatansistemekonomi Islam dan penubuhanpenbadanandan Institusi yang akanmelaksanakankegiatansistemekonomiIslam.

Penerangandan penjelasanyangdibuat tentangmatlamatBank Pem-bangunanIslam juga membenipenjelasantentangpersamaanmatlamatdiantanabank mi denganbank-bankIslam. Sebalik matlamat-matlamatitu,tensingkappula bebenapaganis panduanyang menyatakanbentuk bantuanyang dapatdibenikan dalam bidangpendaganganluar, pembiayaanprojek-projek besandanrancangan-rancanganpengeluarandalamkedua-duasektorswastadan awamdi kalangannegara-neganaanggota,di sampingmemper-banyakkanlagi kemudahanlatihankepadaparapegawaidalambidangpem-bangunan.

Antanapenkanayang palingpenting sekali ialahmencatatkanmasalahkenjasamadengansemuajabatan,pertubuhandanyayasanyangmempunyaimatlamatyang sama;iaitu denganmemberiketegasanbahawaBank Pem-bangunanIslam berupayamenyelesaikankesulitan mendapatkantukaranmatawangasingbagibeberapabuahBank Islam di peringkatawalpenubuh-annyasentamelicinkanperjalananperdaganganluar, terutamadalam men-dapatkanbahan-bahanpengeluaran.Bankmijugaberupayamenyelenggarakan

507

ENSIKLOPEI)IA EKONOMI ISLAM JILID II

wang modal bagi pnojek dan institusi pengeluaranyang dikendalikanolehBank-bankIslam iaitu dengancanamembantunyamempenolehpernbiayaandanipadamata wang asing sesuaidenganPenkara 16 sunat perjanjian pe-nubuhanbankmi.

BanangkaliBank PembangunanIslam boleh dipandangsamatanafnyadenganBank PusatAntarabangsabagi semuabank-bankIslam.

Perkara347 - Sijil-sijil Mudarabah dan Kredit Islam

Dalarn perutusanYang Mulia al-Syeikh Sultan bin Muhammad al-Qasimi,anggotaMajlis Tertinggi PersekutuanEmiriyah Arab Bersatu, yang jugapemenintahal-Syangah,tendapatkenyataansepentibenikut:

“... Penlulahdiakuibahawadi antanasebab-sebabmengapakaumMusliminmembenikanperhatianberatmengkajidanmencaripanduan-panduanIslamdalam bidang ekonomi itu ialah wujudnyakezaliman,penindasandan pen-jajahanekonomi dan mentaldalam dunia Islam, yangmendonongdan men-desakkita mencanisuatupenyelesaianyangmembolehkankita memajukankehidupankita dalam bidangekonomi tanpasistemnba yang diharamkanolehAllah S.W.T.,kenanasesungguhnyaAllah S.W.T. telah benfinman”:

TV8 LI :T ~~iJI ~

Tenjemahan:... PadahalAllah telah rnenghalalkanbenjual beli (benniaga)dan rnengharamkannba.

(Sunahal-Baqanah2:275)

Demikian jelasnya al-Qun’an sebagaiperlembagaanIslam yang telahdikunniakanolehTuhanPemilik langitdanbumitelahmengajakdanmenyerukita supayaberjual beli, berniagadan berpawahmodal, dan melarangkitadanipadaamalannba secanabenlipatganda.

ManakalafalsafahIslampulamenekankanpenhatiannyakepadamasalahmenjagakehormatanumat manusiadi sampingmembenikantempatpalingistimewakepadakehormatanmanusiaitu dalammemimpinkehidupanmerekamengikutkehendakPerlembagaanAllah yangsuci itu.

Dengandemikian, ahli-ahli fikir dan cendekiawanIslam benkewajipanmembeni penenangandan peningatankepadaseluruh anggotamasyanakattentangbetapabesamyabahayaamalanriba itu di sampingbekenjasamame-nentangarus nba yang telah dihanamkanoleh Allah S.W.T. Menekajugabenkewajipanmenyerudan mengajakkita semuauntuk bergandingbahudalam usahamenubuhkanyayasan-yayasandan institusi kewanganIslamsupayadapatmenyelamatkankaumMuslimin danduniamidanipadakezalim-an dan penindasan.Oleh yang demikian, maka tugasutamaSyanikat Pela-buran Islam Teluk adalahuntuk mengumpulkanwang yang banyak danmelebihi kepenluanindividu-individu dan yayasansertabadan-badanyang

508

RIBA

tertentudanmeletakkanwangyangberkenaandi bawahkhidmatpengunus-an panapegawaiyangpakandanjuga syarikat-syanikatIslam yangmemer-lukan wanguntuk mengelolakanusaha-usahayangberkesandalam bidangpengeluaranyangpenting di sampingmengendalikanpenjalananbank daninstitusi kewanganlain yang dipenlukan oleh sektor perniagaandan pen-dagangan.

Padadasannya,tugasyayasandan institusi kewanganIslam tidaklahbanyakbezanyadenganyayasandan institusi kewanganyanglain dari segipenkhidmatandan sumbangannyakepadamasyanakat.Perbezaanyangjelasialahcaradankaedahmengeluarkanpenbelanjaanwangyangtentaklukkepadafaedahyangditentukan oleh yayasanyang beronientasikannba yang mestiditunai dan dipatuhi oleh pihak pelangganataupeminjam.SedangkanteonidanpandanganIslam adalahberlainansamasekali dengancaradankaedahitu kenanaIslam menghanamkamnba walau sekecilmana sekali pun jum-lahnya supayadapatmembanterassegalabentuk pemerasandanipadasatupihaksahaja,dalamkeadaanuntungdannugi.KonsepIslamjugamembenikanpilihan yangbenpatutan,iaitu sama-samaberkongsihasil usahadanurusanperniagaan,untungsama-samauntung,rugi sama-samarugi. Dengandemikianpihakpemilik wangdanpihakyangmenjalankanperniagaanbenkongsidalammenghadapirisikopengeluanandi sampingsama-samamembahagihasildalamsemuakeadaantanpasebarangperbezaan.Konsepdanrancangankenja se-penti inilah yangakandilakukan oleh Syanikat PelaburanIslam Teluk, dansijil pelaburanyangdibenikankepadasetiaponangyangmenyertaiusahamimenupakansekepingbatu bata dalampembinaansebuahmasyarakatIslamsejati.Kami tidakmeragukanbahawakita sedangmenghadapiprosesperkem-banganekonomiyangsangatpentingdanpesat,iaitu apabilasahajayayasan-yayasankewanganIslam mi benhasilmelaksanakantugasnyatenutamajikakita mengambilkira keadaanpincangdankemelutyangsedangdihadapiolehsuasanaekonomiduniasekanang.

Perkara348 - Syarikat-syarikatMudarabah Islam

SyanikatMudarabahyangtelahditubuhkandengannamaSyarikatPelaburanIslam Teluk, denganberpandukepadahukum-hukumsyariat Islam, iaitusamaada untuk tempoh satu atau tiga tahun. Setiap syarikat benkenaanmendapattarafsebagaisebuahBadanHukum (BadanBenkanun)sendiri dantidak tenikatkepadayanglain.

Pihak-pihakyangtenlibatdalampenubuhanSyarikatMudarabahIslammi ialah pihak pemegangSijil Mudarabah, iaitupemilik-pemilik wangataumodal sebagaipihak yang pentama,dan Syanikat PelaburanIslam Teluk disatupihak yanglain, sebagaipihak yangkedua.Pihak Syanikatialahpihakyangbenhakmengurusdanmentadbinwangdanhartasyanikatmi.

Modal Syarikat

Modal pertamasyanikatmi adalahdanipadawangyangdibayarsebagaisahamdalam bentuk sijil-sijil mudarabah, dan juga wang yang dmbayar sebagai

509


pinjaman kepadabank, dalam bentuk sijil kredit yang dikeluankankepadapemegangnya.Sijil-sijil mudarabahdan keuntungan-keuntunganyangakandipenolehinanti menupakanjaminan pokok bagi SyarikatMudarabahuntukmembayarbalik hargasijil-sijil kneditkepadapihak pemiliknya padatanikhbayaranbalik yangdicatatkandalamsijil kredit itu.

Setiappemilik sijil mi berhakmembuatpindahanmilik sijil itu kepadaseseonangyanglain dengancanamenyenahkanhak berkenaankepadaorangitu (dengancanayangditentukan).

Perkara349 - Syarat-syaratSijil Mudarabah

1. Pihak penenimaamanahmudarabah berkewajipanmelabunkanwangyangdiserahkankepadanyabaik sebagaikredit ataupunsahampelaburan,untuk faedahdankepentinganSyanikatMudarabah,sepentijuga dia berke-wajipan menjagawang dan hantabendasyanikat dengansebaik-baiknya,benasingandanipadawangdanhantanyasendini.

2. Syarikat Mudarabah akan menyelenggarakansemua perbelanjaankhususnyadi bawah pengawasanPegawaiPelaburan,iaitu segalapenbe-lanjaanpengurusanumumdanlangsungyangdiperlukanyangbolehdigunakanuntuk kepentinganSyanikat Mudarabah juga tenmasukpenbelanjaanyangberkaitan denganpenyampaiansijil-sijil kredit dan mudarabah, juga pe-ngurusanwangSyanikatMudarabahperbelanjaanmembayanbalik sijil kneditdansegalakeperluansijil-sijil mudarabah.

Pihakpenenimapelabunandikehendakimenghebahkanlaponankeduduk-an kewanganSyarikat Mudarabahyang ditandatanganioleh PegawaiPela-buran.ManakalasemuakeuntungankurniaanAllah akandilaburkansemulasehinggasampai tempoh matangnyaSijil Mudarabah yang benkenaan.Manakalapihak pemegangSijil Mudarabah pula, telah pun membenikuasaperwakilankepadapihak pentadbinanuntuk membayanzakatyang benhakdibayarmengikuthukumsyana’di bawahpentadbinJabatanPenyeliaSyaniah.

3. Padatarikh urusansijil-sijil mudarabah,semuawangSyanikatMudara-bah ditumpukankepadaurusanmembayarbalik sijil-sijil kneditkepadaparapemegangsijil berkenaan, kemudian diikuti dengan pembayaran balik SijilMudarabah kepada pemiliknya. Dan semuarezeki kurniaan Allah berupakeuntunganitu adalahdiagihkansepertiberikut:

(a) 90 penatuskepadapihak pemegangSijil Mudarabahmengikutjum-

lah sahammasing-masingyangtercatatdalamSijil Mudarabah.

(b) 10 penatuskepadapihakpenenimamudarabah(Syarikat).

Semuawang yang benhakditerima itu dibayar bersekali denganpe-nyerahanbalik sijil-sijil mudarabahpadahan sijil yangberkenaan,manakalatanggungjawabsertahak pemilik Sijil Mudarabahadalahterbatasmengikutkadarsahammasing-masingdalamSyanikatMudarabah.

510

RIBA

Perkara 350 - Syarat-syarat Sijil Kredit

1. Setiapkeuntunganyangdiperolehidanipadapenniagaanyangdijalankandanipadakredit mi menjadihak milik pemegangsijil pelaburandan pihakpemilik sijil kredit tidak berhakmenuntutkeuntunganmi.

2. SyanikatMudarabahakanmembayarbalik hargakredit itu sepenuhnya(denganmatawangdolarAmenika)padatanikhmatangnyakredityangberke-naantanpasebarangfaedahatau keuntunganuntuk pemilik sijil knedit itu,bersertadenganpenyerahanbalik sijil knedit padatanikh pembayaranituyang dilakukan di pejabat-pejabatBank Mudarabah ataupunkepadasese-buahyayasandaninstitusikewanganyangdilantik olehSyanikatMudarabahdi seluruhduniauntuk membayarbalik knedityangberkenaan.

Dalam bulan Jamadilakhirtahun 1399 bersamaandenganApril 1979,telah pun ditenbitkan sianantentangpenjalananSyanikatMudarabah Islamyang keduadanjuga berkenaanpembenitahuantentangpengeluarankeduaSijil Mudarabah(Syanikat)danKredit Islam (sehingga10 Rejab 1399 bersa-maandengan5 Jun 1979).

Sianan benkenaanpengeluaranSijil SyanikatMudarabah Islam yangketiga pada7 Ramadantahun 1399 bersamaanawal Ogos 1979.Pada21 Ja-madilakhintahun1400bensamaandengan6 Mei 1970telahditerbitkansiananbenkenaanpengeluananSijil Mudarabah Islam keempatbagi tujuan pela-bunandenganjumlahminimumAS $500untukmembukaakaundengannamapejabat,dankadarminimumAS $250 padamasa-masayangseterusnya.

511

BAB6TEORI-TEORI EKONOMI

IBN KHALDUN

FASAL SATU: PERANAN WANG MENURUT IBN KHALDUN

Perkara 351 - Teori Ibn Rhaldun Tentang Wang

Dalamhuraianberikutkita akanmenerangkantentangkepentingankaitan diantarawangdengandayapengeluarannegara,danseterusnyakaitandi antarakemakmurandenganperedaranwang.

Perkara352- Keistimewaan dan Pengaruh Wang

Menurut Ibn Khaldun, wang mempunyaikeistimewaannyayang tersendiri,iaitu keistimewaanmelahirkandua fungsi. Keistimewaantersebutialah ke-mantapandanketeguhankewangan.

Manakalakedua-duafungsiwangitu ialahpertama,ia boleh digunakansebagaialat perantaraanpertukarandan keduanya,padamasayang samawangitu jugabo~ehjuga dijadikan sebagaialatsimpanan(tahanlama untukdisimpan)nilai.

Tentangkemantapandanketeguhankewangan,Ibn Khaldun menyata-kan: “Sekiranyadimiliki jugasesuatubahanyanglain (daripadaemasdanpe-rak) dalambeberapaketika tertentu,makakeadaanitu bertujuanuntukmen-dapatkankedua-duanya(emasdanperak)denganmenggunakanbahan-bahanyanglain dalampasaranketikakedua-duabahanitu tidak dapatdiperoleh”.1

WangberfungsisebagaialatperantaraanpertukaranpadapandanganIbnKhaldunkeranaiamerupakan“Hargabagisesuatubarangyangbolehdijadikanwang”2 ataupunsebagaipenentuharga.Jika wangtidak sepertimi, nescayatiada sesuatufaedahpun wangitu dicari. Manakalafungsinyasebagaibahanyangbolehdisimpanpula, Ibn Khaldunmenyatakandalamtajuk yangsama(FasalLima,Muqaddimah):“Sesungguhnyaemasdanperakmerupakanbahansimpananyangsebenardanhartaperolehanuntukseluruhpenghuniduniamiumumnya”.3

1 Ibn Khaldun,Muqaddimczh,FasalLima, (Hakikatrezekidanusaha).2 Ibid.3 Ibid.


Memangtidak diragukanlagi bahawakemampuannyadalammemberi-kan kemantapandanketeguhankewanganlahyangmenjadikansebabutamaemasdanperakitu dijadikan sebagaialat penentuharga,simpanannilai danalat perantaraanpertukaran.

Emasdan perakmempunyaikeistimewaannyayangtersendiridaripadabahan-bahangalianyanglain yangbiasadiperniagakandi pasaran.MengikutpandanganIbn Khaldun,mi berpuncadaripadapenghasilankeduabahanitu(emasdanperak) yangbiasanyatidak terjamin dalampasaranperniagaan,berlainandaripadabahangalianlain yangbiasanyatertakiukkepadabeberapafaktoryangberbeza.Hal mi menyebabkanbasilpengeluaranemasdanperakmenjadi tidak serupadenganpenghasilanbahan-bahangalianyanglain. Puncautamamengapapenawaranemasdanperakdalampasaranmenjadimantap,teguh dan teratur di sepanjangmasakeranacirinya yangberbezadan segipengeluarandan kadar penghasilanyang sedikit berbandingdengankadar(emasdanperak)yangsudahadadalampasaran.

Perkara353 - Hubungan di Antara WangdenganDayaPengeluaranNegara

Ibn Khalduntelahberhasilmenemukanbahawakekuatandankemajuanpem-bangunanekonomisesebuahnegaraitu biasanyatidak diukurdandinilai dansudut jumlah emasdan perak yang dimiliki oleh negarayang berkenaan.Pembangunanekonomisesebuahnegarabergantungkepadakemampuanne-garatersebutmengeluarkanbahan-bahanyangdapatmenghasilkanseberapabanyakemasdanperak.Dengandemikian,beliaumenyatakansepertiberikut:“Sesungguhnyaharta-hartayangberbentukemas,perak,batu-batupermatadanbarang-barangperhiasanitu tidak lain daripadahasil kerjamelombongdanusaha-usahalain, samasepertibesi,tembagadantimab, sertatanahdanbahan-bahangalianyanglain.Manakalakemajuandanpembangunanekonomipula,dapatdicapaidanberkait rapatdenganusahaumatmanusia.Apajugabahan kekayaanyang ada dalam tanganmanusia tertakiuk kepada per-pindahandanpertukaranmilik danboleh diwarisi ataudipusakaidanseringberpindahdanipadasebuahnegarake sebuahnegaralain mengikuttujuanmasing-masing,dan juga mengikutarus danperkembanganpembangunan.Semuaitu dapatdilakukanoleh wang.Olehitu, pembangunansertakemakmur-an sesebuahnegarasangaterathubungannyadenganwang . .

Ibn Khaldunterusmemberikancontohtentangkeadaanitu denganme-ngatakan:“(Lihat kepadaperkembangan)negeri-negenidi sebelahtimur Se-perti negeriMesir,Syam,Iraq,negeriAjam (Iran), India danChinadi sebelahutarasertanegeridisebelahlautanRumawiyangpembangunankemakmuran-nyabegitupesatdanbanyakjumlahwangyangterkumpuldi negeri-negeriituyangmenyebabkankerajaannyamenjadikuatdanbandamyamenjadiluasdanjumlahnyabertambahbanyak,sertapusat-pusatperniagaannyamenjadimajudantarafhiduppenduduknyasemakinmeningkat.Kita seringkali mendengar

4 Ibid., (Berkenaanmencariwang daripadaisi bumi dankekayaanalam).

514

TEORI-TEORI EKONOMI IBN KHALDUN

ceritatentangkekayaandankemewahanhiduppendudukdi negeri-negeriyangberkenaan,iaitu cerita-ceritayangmengkagumkandi kalanganorangramai.Mungkin juga cerita-ceritaseperti itu tidak dapatditerima oleh sesetengahorang, dan orang awam yang mendengarcerita itu memandangbahawakemakmurandankemewahanhidupyangdinikmati olehrakyatjelatanegeri-negeritersebutadalahkeranabanyakterdapatlogam emasdanperakdinegerimerekaataupunkerananenek moyangmereka telah berjaya memperolehbanyakemasdanperakdanditinggalkankepadaanakcucumereka.Sedangkankeadaansebenarnyabukanlah seperti anggapanumum itu, keranabahangalianemasdanperakitu berasaldaripadanegeriSudan,danorang-orangitusebenarnyatelahberusabadanbekerjakerasmembawabasil mahsulnegerimerekake negeri-negerilain untuk diperniagakan.Sekiranyabenarmerekamemiliki wangyangbanyaksejakmulalagi, sudahtentulahmerekatidak akanberusahamembawabarangankeluaran negerimerekake negeri-negerilaindengantujuan mencariwangringgit, dansudahtentumerekaakanbersikaptidakmahumencariwangkeranatelahmempunyaiwangyangcukupdantidakperlulagi kepadawangyangadadalamtanganoranglain”.5

PendapatdanhuraianIbn Khaldun,tentanghubungandi antarajumlahwangdengandayapengeluarannegarasertapengaruhnyaterhadapkemakmur-an negara,menggambarkandenganjelas betapapandangandan tanggapanIbn Khaldunmendahuluipandanganahli-ahliperniagaandanekonomidalammenghuraikanperanandanfungsiwang.Ibn KhalduntelahmendahuluiAdamSmithyangmemandangbahawapemiagaanluarnegeriitu hanyamerupakansatuamalanpertukaranbarang-barangdalamnegeriyangsudahberlebihandaripadakegunaandalamnegerisahaja.Walaubagaimanapun,Ibn Khaldunsebelumnyatelah menyatakanbahawaperdaganganluar negeri itu adalahuntuk salingtukar-menukarmanfaatdan juga untuk mendapatkanbekalanemasdanperaksupayadapatdigunakanuntukmembelibarang-barangkeper-luanyanglain.6

Perkara354 - Hubungandi Antara TarafHidupdenganHalaju Peredaran Wang

Menurut Ibn Khaldun

Ibn Khaldunberpendapatbahawa:“Wangmerupakanyangmenentukantarafkemakmuran”.Olehsebabitu, kemakmuranyangdinikmati adalahsuatubasilyangdilaksanakanoleh wangdalam negeri-negerikayayangdapatmempe-ngaruhikecepatanperedaranwangdanmemperbanyakkanjumlahmuamalatperniagaandan seterusnyamenambahkanlagi jumlah wang yangberedar.Beliauberpendapat:“Sesungguhnyapertumbubandanperkembanganbandarmenjadi sebabkepadabertambahbanyaknyaperniagaan,keadaanmi juga

5 IbnKhaldun,Muqaddimah,FasalEmpat,(Berkenaanperbezaanyangwujud di antaranegeri-negeridan segikemewahanhidupdankemiskinanadalahserupadengankeadaanyangwujuddalambandar-bandar).

6 KitabRa’id al-Iqtisad, hlm.78.

515


pertumbuhanmenyebabkanbertambahnyataraf kemakmurandan hartakekayaan”.7Beliau juga berpendapat:“Bahawa kemakmuran itu dapatmelahirkanwangmelalui usaha-usahaumat manuSia,dan kemakmuranlahyangmenentukansamaadawangitu banyakataupunsedikit . . .“.~ Demikianlahcara Ibn Khaldunmemperakukanbetapapentingnyahalaju peredaranwangdan pengaruhnyaterhadappertumbuhantaraf kemakmurandan bertam-bahnyajumlahwangmelaluikaitan di antarakemakmurandenganperedaranwangitu. Manakalaperkembangankemakmuranakanterbantutapabilaber-laku penguranganhalajudalamperedaranwang.

FASAL DUA SEJARAHEVOLUSI WANG

Perkara355 - Wang dalam KeadaanEkonomi Moden

Perkara 356 - PerananWang

Sejak zamanberzamanwang digunakanuntuk menunaikanduatugas danperananyangpenting:

SebagaiAlat PerantaraanPertukaran

Padazamandahulukala, semuabaranganditukar denganbarangansecaralangsung dan inilab yang dinamakansebagaipertukaranbarang denganbarangataupun“Sistem Barter”.Tetapioleb keranakaedahsepertimi me-ngandungibeberapakelemahandankeaiban,maka umat manusiaterpaksameninggalkankaedahmi denganmengambilsuatukaedahlain, iaitu kaedahberjual beli denganmenggunakansuatualat perantaraanyang dinamakan“wang”. Dengandemikian,setelahkaedahpertukaranbarangdenganbarangataupundengansesuatukhidmat ataupekerjaan,makabermulalaherapen-jualanbaranganitu denganmenggunakanwang,kemudianwangitu digunakanpula untuk membeli barang-barangdan perkhidmatan-perkhidmatanyangdiperlukanoleh manusia.

SebagaiAlat PengukurHarga SesuatuBarang

Beberapaorangpenulisbuku telah menyebutbahawa(wangitu) sebagaialatpengukurharga.Makasetelahhargasesuatubarangdalamkaedahpertukaranbarangdenganbarangatau“SistemBarter” itu dibandingkandenganhargasetiapbarangdanperkhidmatanyanglain, iaitu perlunyatentangharga4950nisbah harga,mengikutpendapatJefonez,dengansendirinyamenyebabkanuikiran manusiamenjadibercelaru.Maka dalam kaedahpenggunaanwangsebagaialatperantaraanpertukaranitu menyebabkanhargasetiapbarangitu

7 Thn Khaldun,Muqaddimah,FasalLima, (Hakikat MencariRezeki).8 Ibid.

516


dibuat mengikutbandingansetiapkeping wang.Oleh yangdemikian,dikata-kan bahawahargagandumitu samanilainya dengansekianbanyakwang,setelahdikatakan(padazamanpertukaransecarabarterdahulu)bahawahargagandumitu ialahsamadengansekianbanyakgaramdansekianbanyakgading,dansekianbanyakkain. Olehyangdemikian,penggunaanwangsebagaialatpengukurhargamengatasikerumitan yang sentiasatimbul dalam SistemBarter.

Oleh keranaitu, perananwang sebagaialat pengukurhargabarangadalahsamadenganperananmeterataupunela dalamukuranpanjangdankilogram ataukati dalamtimbanganbarang.

Di sampingitu, dalammasyarakatmodensekarangwangjugamemain-kantiga peranan,sepertiberikut:

(a) Sebagaialat ukuran bayarantertunda. Alasannyabahawahargasesuatubarangitu biasanyatidakbanyakberbezadaripadanilai-nilaihargabarang-barangyang lain. Oleh yang demikian, melalui per-antaraanwang, setiappemberipinjamanitu dapatmengambilbalikhargayangsebenarsepertiyangtelahdiberi pinjam.

(b) Sebagaialatmengumpuldan menyimpanharta benda.Sebahagiandaripadaciri bahangalianyangberhargayangdijadikanwangdalampelbagaibentuk dalam masyarakatmodenbahawaia tidak bolehrosakatauhancur,danharganyatidak terdedahkepadaperubahanyangbanyak.Oleh sebabitu, ia sesuaidisimpanlamatanpasebarangkebimbanganakanberlakupenguranganjumlahnya ataupunakanrosakdanhancurbinasa.

(c) Sebagaiasaskepercayaan.Wangdijadikansebagaiasaskepercayaankeranabeberapabanyakpun wangyang disimpanoleh bank-banktersebutsebagaiamanahdalam simpananbank-bankitu, ia bolehdiberi pinjaman dengan dikenakan faedahberlipat ganda dalambentukwangjuga.

Perkara357 - SejarahPerkembanganWang9

Kewujudan wang dalammasyarakatumat manusiabukanlahsebagaihasilrekaandanciptaanseseorang.Malahanperedarannyadalammasyarakatpunbukanlah sebagaihasil daripadaperjanjian atau persetujuanbersamadikalanganmereka.Sebaliknya,kelahiran dan kemunculanwang itu adalahkeranakewujudankeperluanmanusiakepadawang. Wangdalamkeadaandanbentuknyayangadasekarangmi merupakansuatunatijab ataupencapaiandaripadasuatuperkembanganyangmemakanmasayangsangatlama.Melalui

9 AhmadBashaIbrahim, notakuliah penuntutekonomiInstitusiPongajianTinggi, danbukukar-ya Dalloz, cetakanke-7,bertajukPrecis d’Economic Politique, hIm. 335 — 336, buku karyaRe-boud,PengarahUniversitede Grenoble.

517


naluri semulajadi manusiasejak dahulu telah mendorongmerekauntukmenggunakansuatu barangperantaraanuntuk mengatasikesulitan yangdihadapimelalui sistembertukarbarang(barter). Melalui sistemmi, merekaterpaksamembuatpilihan sesamamerekauntuk mendapatkansesuatualatatau barangperantaraanyang dapat membawamanfaatbersamakepadamereka.Olehsebabitu, barang-barangyangdigunakansebagaialatperantara-an itu berbeza-bezamengikut suasanadan zaman.Contohnyarakyat jelataataupuak-puakyangsukamemburubinatang,alatperantaraanmerekaialahkulit-kulit binatang,manakaladi kalanganorangyangbekerjasebagainelayanpulaalatperantaraanataupertukaranmerekaialahikan kering,dankambing.Haiwantemakanpula menjadibahanperantaraanuntuk tukar-menukarba-rang di kalanganpendudukyang suka menternakhaiwan. Di sampingitu,pelbagaibangsatelahmenggunakanbeberapajenisbarangperhiasan,kain danalat-alat senjatasebagaiwang mereka.Contohnyabiji-biji manik di AfrikaTengah,buluburungyangberwarna-warnidi beberapabuabpulau di LautanPasifik, kain-kaindaripadakapasdi Senegal,selonsong(cartridge) di Massa-chussetdansenapangdi kawasan-kawasanpedalamanMrika.

“Benda-bendayangdigunakansebagaiwangselalunyaberbentukkomoditiyangbiasadigunakan,biasaterdapatdanmudahdijual”. Jenis-jeniskomoditiberkenaanberubahmengikutkeadaanekonomipendudukyangterlibat. Padaperingkatawal barang-barangpertanianseperti sapi, gandum,kurma danamize selaludigunakansebagaimatawang.1°

Perkara358 - Mata Wang daripadaBahanLogam

Apabilamanusiamengetahuibahawabahan-bahanlogam itu mempunyaibe-berapakeistimewaanyangmelebihi daripadabahan-bahanyanglain sebagaialat pertukaran,merekaterus menjadikanbahanlogam itu sebagaiWang,kemudian tembaga,dan setelahitu kedua-duabahan logam yang palingberharga,iaitu emasdan perak pula digunakansebagaiwang. Kedua-duabahanlogamitu (emasdanpbrak)digunakansecarameluaspadazamanmodenmi sebagaiasasdandasarwangdi kalanganbeberapabangsayangbertama-dun tinggi.Namundemikian,di peringkatpermulaandahuluperananbahan-bahanberhargadanbermututin ggi itu adalahterbatasdalambentukpengum-pulankekayaandanmenyimpanhartabenda,keranabahansedemikiansangatsukar didapati. Contohnyaialah orang-orangYunani kuno menggunakanlembu sebagaialatpengukurharga.Bermuladan zamanpemerintahanHome-rus, emastelah digunakansebagaibahanpersembahanuntuk dewa-dewa,menyebabkandupa-dupa(rumah-rumahibadat)merekapenuhdenganbahan-bahanpersembahandaripadaemas,sepertijugarumah-rumahkediamanparapemimpin masyarakatyangkayaraya yang dipenuhi denganpelbagaijenisbarangperhiasandanbejanadaripadaemasdanperak,keranapadaketika ituemasdanperakdipandangsebagaibahansimpanandanharta yangsebenar.

10 Silgman,Principles of Economy.

518


Sehinggasekarangkeadaansepertimi masihberterusansebagaiadatdantradisidi beberapakawasandandaerahdi IndiadanIndochina.Sementaraitu,wangdaripadabahanlogamgangsadantembagamerupakanmatawanglogampertamayang telah digunakan di merata tempat pada zaman purba danpenggunaan bahantersebutadalahsesuaidengansuasanadankeadaanpadazamanitukeranapertukarandanamalanberjualbeli jarangberlakudantidakmelebihi sempadandaerahyangsangatsempit,sepertijugapertukaranyangbukanberkaitandenganbarang-barangyangbermutudanmempunyaihargayangtinggi. Tetapisetelahberkembangmajunyaperniagaanantaranegara,makamuncullahpulaperakdandiikuti denganemassebagaialatpertukaran,di samping wanggangsa,tembagamasihdigunakandalampertukarandanamalanberjualbeli di peringkattempatandandalamnegeri.Manakalaemasdanperakdigunakandalampelbagaibentukperniagaanantarabangsaataupundalam urusanberjual beli yang penting dan jauh. Demikianlah lahir danmunculnyasistempertukarandan amalanberjualbeli yangbegitu kompleksyangmasihberlakuhinggake zamanmodenin dalambentuk emas,perak,tembaga,gangsadankadang-kadangdalambentuktembagaputih (nickel).

Peranantembagasebagaiwangsemakinberkurangdanmenurunmeng-ikut perkembanganzaman,kerananilai danharganyayangtidak tetap dantidak mantapyang menyebabkanperanannyasebagaibahanmatawangSe-perti juga harganyamenjadi semakinkurang dan nilainya begitu rendahberbandingdenganjumlahhartayangsemakinbertambah.Oleh keranaitu,peranantembagasebagaiwangataualatpertukarantelah diambil alih olehperak,yangmenjadiwangataualatpertukaranpenting,danjugamenjadialatpengukurumumkepadahargadannilai barang-barang.Padamasaitu, emasmerupakanmata wang nombor dua keranapenggunaannyamasih terhadkepadabeberapabentukyang sangatpenting sahaja,terutamanyadalambi-dangpertukaranbarangdanperniagaandengannegara-negaraasing.Keadaanseperti itu bermuladani zaman purba dan berlanjutanhingga ke sekitarpertengahanabadke-19,danperananperaksebagaialatpertukaranataumatawangyang palingpenting diambil alih oleh emasakibat daripadakejatuhandan kemerosotanhargadan nilai perak dalampasaran,keranahargaemaspadaawal abadke-16hampir tidak mampu menyamai11 kali hargaperak.Tetapisebelumakhir abadke-18perbandinganhargaantarakeduabahanitutelahnaikmenjadi1 nisbah15 112.Englandmerupakansebuahnegarapertamapadaawalabadke-19yangmempunyaisimpananemasyangcukupuntuk di-jadikan asassistemkewangannya.

Padapertengahanabadke-19,bahan-bahanpengeluarantelahmelebihidaripadakadarpermintaandenganbegitumenonjolakibatpenggunaanalat-alatmesindanjenteradalambidangperusahaan.Perniagaanluar negeridanantarabangsajugaberkembangdenganbegitupesatakibatpenggunaantenagawap dalam bidang pengangkutan,maka penggunaanemassebagaibahanpertukaranatauwangdalamperniagaanantarabangsamenjadisuatuamalanbiasayangamatpentingkeranaharganyayangtinggi dankebetulankeadaansepertimi berlaku serentakdenganpenemuanbeberapabuah lombongbijih

519


emasdi Oral, California danAustralia. Dengandemikian, penghasilandanpengeluaranemassemakinbertambahdanmembolehkandigunakansebagaimatawangpenting.Keadaansepertimi dipercepatkanlagi oleh kemerosotanhargaperak,terutamasetelahtahun1873,yangmenyebabkaniakehilanganperanansebagaimatawangutamadi kebanyakannegaradunia,dandengandemikian,perakmenjadimatawangkelasduadi sampingtembagadanpeng-gunaannyahanyaterbatasdalambidangpertukarandan perniagaankecil-kecilandi peringkattempatandandalamnegerisahaja.

Perkara359 - Mata Wang KertasKaedah-kaedahMenyelaraskanHutang-hutang Tanpa

Menggunakan Wang

Pendudukdalambeberapabuahnegarayangsudahmajutidaklagi membatas-kankegiatanmerekadengancaramenggunakan wang-wang daripadabahanlogamsahaja.Merekajugamenggunakanwang-wangkertas.Wangkertasitukadang-kadangbolehditukardenganwangdaripadalogamdandalamkeadaansepertimi hargadannilainya samadenganhargadannilai wanglogam. Na-mun demikian, kadang-kadangwangkertasitu tidak boleh ditukar denganwanglogam(tidakditerimaolehpihakberkenaan)dandalamkeadaansepertiitu nilainyaadalahberbezadaripadanilai wanglogam dunia(wangkertas)ter-dedahkepadapelbagaibentuk perubahan.Di sampingitu, perkembanganbank-bankdanmeluasnyaamalankaedahkira-kira modenyangberjalanme-ngikut keadaansemasabagi menyelesaikanmasalahpinjamandanhutangmenyebabkanpenggunaanwangtidak diperlukanlagi, samaadawanglogamataupun wang kertas kerana penyelarasan dan penyelesaianpinjamanituboleh dilakukanmelalui operasibeberapakaedahbaru ilmu kira-kira atauperakaunandalambuku-bukucatatanbank.

Perkara360 - BeberapaKeistimewaandanKelebihanWang Logam Emas dan Perak

Mengapakahwangitu diperbuatdaripadaemasdanperak?Memanglahpeng-gunaanemasdan perak sebagaimata wang telah dipersetujuisendiri dikalanganbangsa-bangsayang maju dan bertamadunkeranakeduabahanlogam itu memangmempunyaipelbagaikeistimewaandankelebihanyangtidakdimiliki olehbahan-bahanlogamyanglainyangtelahdigunakansebagaialatpertukarandikalanganbeberapakumpulandanmasyarakatumatmanusia.Keistimewaanemasdanperakyangpalingpentingsekaliialah:

(a) Emasdanperakmempunyaibeberapasifatyangistimewadankhususyangmenyebabkankedua-duanyasesuaidanmampumemenuhipel-bagaikeinginandankeperluanyangbegitumeluasdikalanganumatmanusia,iaitukeinginankepadaperhiasandanpakaianyangindah.Oleh keranaitu, kedua-duabahanitu dapatditerima oleh semua

520


peringkat umat manuSia. (Wang ialahsatukomoditi yangberfaedah,iaitu ia dihargaiolehorangramai,keranaiabolehdigunakanuntuktujuanpenggunaanatauperhiasan).

(b) Kedua-duabahanlogamitu (emasdanperak)mudahdibawamalahanharganyamahalpula, walaupunbentukdansaiznyakecil danringandalam timbangan.Keistimewaansepertimi tidak didapati dalambahanlogamyanglain sepertibesi dantembaga.Oleh sebabitu, besitidakdigunakanlagi sebagaimatawangdantembagamasihdigunakansebagaimatawangyangdiedarkandi peringkattempatandandalamnegeri,iaitu dalam urusanjual beli yang murah di beberapabuahnegarayangsedangmembangun.

(c) Kedua-duanya(emasdanperak)selamatdaripadakerosakan,keranakedua-duanyatidak berkaratsepertibesi.

(d) Kedua-duanyabolehdipecah-pecahkandandibahagi-bahagikepadaunit yangkecil tanpamenjejasdanmengurangkanhargasetiapba-hagianataupecahan,samaadaiadalamkeadaaanberpisahataupun

bersamadenganbahagian-bahagianyanglain. Contohnyaialahjikasatukilogramemasatauperakitu dipecahdandibahagikankepadabeberapabahagian,makajumlah hargasemuabahagianyangter-pisah itu adalahsamadenganhargapadaketika ia masihbelumdipecahkan.

(e) Homogen di antara potongan-potonganatau kepinganemas danperakyangtelahdituang(dijadikansyiling). Padakebiasaannya,bijigandumAudsaadalahberbezamutunyadaripadagandumCaliforniadanbulubin-bin keluaranAustraliajugaberbezadanberlainanjenisdanmutunyadaripadakulit (haiwan)keluaranMexico,tetapiseorangpakaryangpalingmahirdanberpengalamanpuntidakakanmampumembezakandi antaraemaskeluaranAustraliadenganemasAural.Inilah sebabnya,makamuamalatdanurusniagadenganmengguna-kanemasdanperakitudi semuanegaradantempatdilakukanmeng-ikut dasardanasasyangsatusahaja.

(f) Kepingan-kepinganemasdanperakyangsudahdituangsebagaimatawangadalahsukardipalsukankeranabeberapakeistimewaanyangwujudpadakedua-duabahanlogamyangberhargaitu, iaitudan segiwarnanya, dengungbunyinya, dankerasnya.Oleh sebabitu, kedua-duanyasukarditipu.

(g) Keteguhandankemantapanhargakeduabahanitu berbandingde-nganhargalogam-logamlain. Emasdanperakbukanlahbaranganyangbolehdigunakandandihasilkanseni~’l~i3euaptahundanmenye-

521


babkanpengeluarannyayangterakhir mengalamibanyakmasalahtentangharga,sepertibijiran,kapas,kopidanlain-lainnya.Sebaliknya,bahan-bahandaripadaemasdanperakyangtelahdikeluarkansejakzaman purba lagi, tidak rosakkerana digunakankecualilah jikahilang dengansebabpemborosanataupundengantakdir Tuhan,makabahan-bahanpengeluaranemasdanperakitu masihlagi wujudsampaisekarang.Akibat daripadakeadaansepertimi, makahasil-hasilpengeluaranbaruemasdanperakyangdikeluarkansetiaptahuntidak begitumempengaruhiataupunmengurangkannilai danhargaemasdanperakyangtelahadasebelumitu. Oleh sebabitu, hargakedua-duabahanitu lebih mantapdanteguhdaripadahargabahan-bahanlain. Inilah salahsatuciri dansifatistimewayangperluadapadasetiapbahanyang hendakdijadikanpengukurhargabarang-barangyanglain,keranaperubahanukuranitu tidakberubahdenganperubahanzaman.Namun demikian,kemantapandan keteguhanhargaemasdanperakmasihmerupakansuatuperkarayang relatif

danbukanlahmutlak,keranasemuabahanpengeluaranemasdanperakyangdikeluarkansetiaptahunituditambahdandicampurjugakepadabahanyangtelahsediaada.

Perkara 361 - Cara PembuatanMata Wang danBeberapaIstilah Khusus Tentangnya

ProsesEvolusi Wang

Setelahorang-onangpadazamanpunbamemahamitentangfaedahpenggunaanbahan-bahanlogamyangberhargasebagaialatpertukanan,makabahan-ba-han logamberhangaitu pun mula digunakandalambentukketulan-ketulanyang mempunyaiberattimbangan danpiawaianyangberbeza-beza.Padake-biasaannya,dalamsetiappertukaranataujual beli setiapkepingatauketulwangitu mestilahditimbang,diuji dandipeniksadenganteliti terlebihdahulu.Olehitu, parasaudagarbiasanyamembawabersamamereka(dengandisimpandalampendingatautali pinggangmereka)alat-alatpenimbangdanbatu-batuuji, dengantujuanuntukmenimbangdanmengujiwanglogamitu sepertiyanglazimnyadilakukan olehorang-orangCinasehinggasekarangmi.

Tetapikemudiannyadidapatibahawacarapertukarandanjual beli de-ngancanadi atasitu mempunyaiunsurkelambatandanberulang-ulang(lam-batmenyelesaikanurusandenganterpaksamenimbangdanmenguji setiapkepingwanglogamdantenpaksapulawangitu diuji olehpihaklainpula), danmerekapun mula berfikir untuk menggunakanketulan-ketulanyang me-ngandungiberattimbangandanpiawaianyangtertentudansamaberdasarkanpenentuanyangtelahdibuatterlebihdahuludengandibensuatutandadancapmohorpihak-pihakyangberkuasasebagaijaminanbahawaberattimbangandanpiawaianitu betul dansah.Denganberbuatdemikian,makakepingan-kepinganwanglogam itu tidak perluditimbangsemuladandiuji keasliandan

522


kesahihannyadalamsetiappertukaranatauberjualbeli. Denganberlakunyapertukarankaedahpenggunaanwangdaripadasistemtimbangdanuji kepadasistem mencetakdenganmenggunakancop mohor pihak berkuasa,makaselesailaherapenggunaanwang-wangyangditimbangdanbermulapulasuatuerabaru,iaituerawangyangdikira. Langkahsepertimidimulakanolehonang-orangMesirdandiikuti olehorang-orangYunani(Greek).Eraini telahmeninggal-kanbeberapakepingandanjeniswangyangdigunakanberdasarkancontoh-contohkepingandanjeniswangyangdigunakandi sekitarabadke-7 SebelumMasehi. Contoh-contohkepinganwang berkenaanterdapatdalam MuziumBritain. Penentuantimbangandanpiawaiankepinganwangitu merupakansalahsatufaktoryangmenyebabkanpenggunaanwangitu begitumeluasdanaktifsekali, terutamadalambidangperniagaan.Namundemikian,peredaranwangkepinganitu masih lagi menghadapibeberapamasalahkeranamasihbelumwujud lagi satucaraataukaedahyangperludilakukanuntukdanme-ngelakdaripadaberlakunyapenipuandanpemalsuanmelalui suatusistemujian tertentu.Akibatnya, pihak yangberkuasatelah mengambil langkahmenempawang-wangitu dalambentuk bulatanyang mengandungisuatuukiran ataulukisan di permukaannya,manakaladi sebelahbelakangnyadi-buatbeberapatandadanlambangtertentu,sebelahtepinyapuladibuatbebe-rapabanyakgigisanyangmenyebabkansukarsekalimemalsukankepinganwangitu tanpamenyebabkankecacatanatauperubahanyangdapatdilihatdaripadasalahsatubahagianwangitu, samaadadan sudutukirannya,lam-bangnyaatautanda-tandayanglain.

Perkara362 - Piawaian Mata Wang

Kelazimannya,penggunaanemasdanperaksebagaimatawangtidak dibuatsecaraash tanpasebarangcampuranbahan-bahanlain, keranatembagadi-gunakansebagaibahantambahandalamkerjamenempamatawang,dengantujuan supayamatawangitu menjadibertambahkerasdanmengurangkankeretakandanhausakibatselaludijamahdanditukardalamperedaranbedualbeli. Oleh sebabitu, nisbahdankadandi antaraberattimbanganbahanlogamashdenganseluruhberattimbangansetelahdicampurkandenganbahanlogamlain biasanyadisebutsebagaipiawaian(LeTitre). ContohnyadiMesirpiawaianwangemasialah 875 daripada1000 mengikuttimbanganyangberdasarkanundang-undang,manakalapiawaianwangperakpulaialah 833 L/2 daripada1000 mengikutberattimbanganyangditentukanolehundang-undang.

Perkara363 - Nilai Hakiki Mata Wang atau NilainyaMengikut Berat BahanLogam dan Harganya

dan SegiUndang-undang

Setiapkepingwanglogamitu mempunyainilai harganyasendinisepertijuganilaihargasetiapbaranganyanglainmengikutkadarbahanlogamyangwujuddalamsetiapkepingwangitu. Namundemikian,padawaktuyangsamake-

523


pinganwangitu mempunyainilai harganyayangkhususpula,keranabiasanyapihak pemerintahatau kerajaanmengukir dan melukiskansesuatukada~hargatertentudi atassetiapkeping wanglogam itu. Oleh sebabitu, setiapkeping wang logam itu mempunyaidua jenis harga, yang pertamaialahharganyamengikutbahanlogamyangterkandungdalamsetiapkepingwangitu yangdisebutsebagaihargahakiki atauhargamengikutberatbahanlogam(Valeurreelle ou metallique)dankeduanyaialahhargamengikutnamayangtelahditetapkanataupunhargamengikutketetapanundang-undang(Valeurnominaleou legale).

Hargayangpertamaialahhargahakiki mengikutkadarhargabahanlogamyangterkandungdalamsetiapkepingwangitu. Manakalahargayangkeduaialah mengikuthargayangditetapkanolehpihakkerajaandalamme-lakukanmuamalatdenganmenggunakanwangitu.

Kadang-kadanghargahakiki wangitu samadenganharganyamengikutketetapanundang-undangdandalamkeadaansepertiin matawangitu di-panggil sebagaimatawangyangbagus(bonneou droite).

Dankadang-kadanghargahakikiwangitu lebihbesardaripadahargana-manya(hargayangditetapkanolehundang-undang).Dalamkeadaansepertimi, wangitu dipandangsebagaiwangyangkukuhdanstabil (forte). Keadaansepentimimungkinbolehberlakupadabeberapaketikasahaja,tetapikeadaanmi bukanlahberpuncadaripadaoperasipembuatanwangitu sendiri,keranatidakmunasabahdantidak dapatditerima akalbahawapihakkerajaanmahumencetakmatawangyangbolehmembawakerugiankepadapihakkerajaandan negarasendini, tetapi keadaansepertimi biasanyaberpuncadanipadasebabbahawawang yang berkenaanitu telah beredarbegitu lama, yangmungkinpadamasawangitu sedangberedar,hargabahanlogamyangadadalammatawangitu melambungtinggi harganya,danmenjadikanwangitusebagaisuatumatawangyangkukuhdan teguh.Tetapi keadaansepertiitutidak tahanlama,keranasetiapanggotamasyarakatitubiasanyaakansegeramengambiltindakanmenukarmatawangitu menjadibahanjualanbagimen-dapatkeuntungandanipadahasilperbezaandi antarakeduajenishargaten-sebut,iaitu hargahakiki denganhargaundang-undang,danmi akanmeng-akibatkanberkurangnyamatawangyangberkenaandalamperedaran.

Kadang-kadanghargahakikiwangitu menjadi lebihrendahdaripadabar-ganyamengikutundang-undang.Dalamkeadaansepertimi, matawangitumenjadilemah.

Sesungguhnyakerjamenempamatawangyanglemahsepertimi Seringkali berlakupadazamanpurbakala,danamalansepertimi biasanyamenjadiamalanbeberapaorangraja di Eropahsehinggamereka(raja-raja)itu telahdiberigelaransebagaiorang-orangyangsukamenipudanmemalsukanwang.11Raja-rajaitudiberikangelanandanpanggilanburukseperti itu keranaii~ierekaselalunyamengurangkanpiawaiandanberattimbanganwangitu tanpame-ngurangkanhanganyamengikutundang-undang,iaitudengancaramengguna-

11 Rujuk Gide, Cours, Jilid 1, him.444.

524


kan ketulan yang samabesarpadamasamenuangjumlah wangyanglebihbanyak.Denganberbuatdemikian,merekaberolehkeuntungandaripadaper-bezaandi antarahargabahanlogamwangitu yangasaldenganharganyayangbaru. Amalan sepertimi telah menimbulkan ancamanbahayadan bencanabesardalampelbagaibentukmuamalatdalambidangperniagaandisebabkanhilangnyaunsurkemantapandanketeguhanwangitu.Namundemikian,padawaktu yang samawangitu sendiri mempunyaidaya dan kekuatan dalamurusanberjualbeli secaratersendiritanpasebarangkaitandengankehendakpihak yangberkuasa.Ini keranasikap sukamempermainkanatauacuhtakacuhkepadapiawaianatauberat timbanganwangitu biasanyabolehmeng-akibatkanmelambungnyahargabarangan,keranabiasanyakadarbaranganyangdapatdibeli denganmenggunakanwangyangbarudikeluarkanitu, iaituwang yang mengandungibahanlogam yang lebih kecil kadarnyadanipadabahanlogam yangterdapatdalammatawangyanglamaitu lebih sedikit dankecil jumlahnyadaripadayangdapatdibeli denganmenggunakanmatawanglama. Dengandemikian, tujuan menghindarkandin daripadabencanayangdibawaolebkeadaansepertimibeberapakalanganahli perniagaanselalupulamenggunakanbeberapajenis wangyang diberikan nilaian bergandaatauMonnaiedecompte,iaitu wang-wangkhayalanatauolok-olok, dalampelbagaibentukpenjanjianperniagaanmereka.Wangkhayalanatauolok-olokitu mem-punyai berat timbangandan piawaiannyasendiniyang mantapdan teguh.Wangjenismi telahmenjadiamalanbiasadi kalanganbeberapabuahbank diHamburg,VenicedanAmsterdamyangselalunyamencadangkankepadaparapelangganmerekasupayadigunakandalamurusan-urusanperniagaanmereka,terutamadalammembuatpinjamandankreditj angkapanjangyangseningkaliberlaku beberapakali perubahanhargahakiki wang padamasapinjamanjangkapanjangitu masihberjalan.Di antaramatawangitu ialahsejenismatawangyangdinamakansebagaiMarcoBancoyangdigunakansecarameluasdisebelahEropahUtarabeberapalama.Wangberkenaanadalahdalambentuksuatuberat timbang khususdaripadaperak ash,yang dijadikan pengukurkepadanilai danhargasemuamatawangyangsebenar.

Perkara 364 - Mata Wang Utama dan Mata Wang Pilihan

Biasanyapihak kerajaantidak menggunakansejenisbahanlogam tertentusahajadalam mencetakdan mengeluarkanmata wang. Sebaliknya,pihakberkuasamenggunakanpelbagaibahanlogam yanglain, tertakluk kepadakeperluanpertukarandanmuamalatorangramai,samaadabesarataukecilnya.Sebagaicontohnyawangdaripadaemastidak sesuaidigunakandalamurusanberjualbeli yangkecil-kecilkeranamahalnyahargalogamemasitu, sepertiju-ga peraktidak sesuaidigunakandalammuamalatyangmahalkadarnyake-rananilaiharganyayanglebihkecil daripadaemas.Olehitu, penggunaanwangdaripadapelbagaijenis bahanlogam dalamperedaranmuamalatdanbenjualbell, iaitu sepertibahanlogam emas,perak,tembagadantimah putih (nickel)tidak dapatdihindarkanlagi.

525


Namundemikian, semuajenis wangdaripadabahan-bahanlogam yangberlainanitu tidakpatutdiberikantarafyangsamasebagaimatawanguntukmembayanpinjaman danhutang,keranamatawangitu mempunyaiduajenissahaja,iaitu:

(a) Mata wangutamaataumatawangundang-undang(Monnaielegale)iaitu mata wang yang telab dibuat mengikut ketetapanundang-undangsupayadigunakandalambermuamalattanpaterbataskepadaberapabanyaksekahipunjumlahnya,iaitusepertibeberapajeniswangemasyangtelahdigunakandi Mesir dannegara-negaralain.

(b) Mata wang pembantuataupunpihihan, iaitu (Monnaied’appoint)mata wang yang mempunyainilai yang lebih kecil yang biasanyadigunakandalampertukarandanurusanberjualbeli yangkecil-kecil,yangjugamerupakanpembantukepadawangutamadalamurusanperniagaanyangbesar-besar,yangmempunyaiperanansebagaiwangkecil atau pecahankepadawang utama, iaitu sepertimata wangdaripadaperak,timah putih dangangsa.

Padakebiasaannya,wangjenis mi mempunyaihargahakikinya yanglebih rendahdaripadahargayangditetapkanolehundang-undang.Contohnyaialah satu rial Mesir yang mempunyainilai undang-undangnyasebagai20piaster.Demikianjugahalnyadengannyamatawangyangdiperbuatdaripadatimah putih dan gangsayangkebanyakanhargalogamnyatidak sampai1/3daripadaharganyamengikutnamaataupunundang-.undang.

FASAL KETIGA PERANANWANGMENURUT GRESHAM

Perkara 365 - Hukuin Gresham

Dalam menjalani prosesperedaranwang, kebiasaannyatertakluk kepadasuatuundang-undangperekonomianyangtelabdikenaliumumsejakabadke-16 lagi dengannamaHukumGresham(Loi deGresham),dandikaitkandenganSir ThomasGresham,seorangpenasihatkewangankepadaRatu ElizabethEngland.Hukumitu mengandungisuatukesimpulanyangdirumuskanolehahhi-ahliekonomi,iaituwangyangburukselalunyamenyingkirwangyangelok(BadMoneyderivesout goodmoney- La mauvaisemonnaiechassela bonne).

Padahakikatilmiahnya,hukumsepertimi telahpun dikenalorangsejakdahululagi, iaitusebelumkemunculanSirThomasGresham.Dengandemikian,mengaitkanhukumatauteorimi denganbehiauadalahsuatukesilapansejarah;keranahukummi telah pundisebutkanoleh salabseorangpenuhisterkemukaYunani kuno dalamsalahsebuahbuku ceritanya.PenulisberkenaaniahahAnistophane12

12 Ibid.,hlm.446.

526

TEORI-TEORIEKONOMI IRN KHALDUN

Hukum mi juga telah pun disebutkanoleh NicolaAurisme13yanghiduppadaZamanPertengahanyangmengatakan:“Dalam negara-negarayangsis-temdankeadaankewangannyatidak mantap,selaluberlakubahawaperakmemakanemas,dankadang-kadangpula emasyang memakanperak”.14SirThomasGreshamtelahmemerhatikankeadaanyangberlakudi England,iaituapabilasetiapjeniswangbaruyangdikeluarkanuntukmengambilahihperananwanglama”yanghaus”,makaselalunyawangyangbarudikeluarkanitutidakterdapatdalamperedaran,makabeliau punmerakamkanhakikat sepertimidalamsuatuperaturanatauundang-undangyangbendasarkankaedahsainti-fik, danbehiautelahmemperakukanbahawadalamnegeri-negeniyangberlakuperedaranduajenis matawangyangdikuatkuasakanmengikutsaluranun-dang-undang,iaitu yangsatunyawangyangburuk dan yangsatulagi wangyangelok,makabiasanyawangyangburukitu menyingkirkanwangyangelok.

Sebabutamamengapawangyangelokitu sukardidapatidalamperedaranwangyangburuk dankekal bertahannyawangyangburuk adalahberpuncadaripadahakikatbahawaapabilakedua-duajenis wangitu mempunyainilaidanhargayangserupadi sisi undang-undang,makasetiapanggotamasyarakatdiberi kebebasanmemilih samaadahendakmembayarhutangnyadenganmenggunakanwangyangburuk atauwangyang elok. Di sampingitu, setiaporang itu biasanyalebib suka menyimpanwangyang elok atau yang barudikeluarkan dan menggunakanwang yang buruk untuk membayarhutang-nya.Pihakyangmenenimabayaranpula terpaksamenenimatidak kira samaadawangyangitu yangelok ataupunwangyangburuk.Sekiranyapihakyangmenenimabayaranitu dibenikankebebasanmembuatpilihannescayaberubah-lah peraturandanundang-undangitu, iaitu dengansendininyawangyangelokakanmenyingkirkanwangyangburuk.

Perkara366 - Cara-caraMata Wang BaruMenghilang daripada Peredaran

Kalaulahmatawangbaru(yangelok) itu menghilangdansukardidapatidalamperedaran,makakejadiansepentiitu berlakukeranamatawangyangbarudanelok itu digunakansepertiberikut:

(a) Iadieksport(dihantar)ke luannegeribagimembayarhutang-hutangasing(hutangyangmesti dibayarkepadanegana-neganaasing) de-ngancarasama-samamenghitungjumlahhutangyangmestidibayandan yang berhak ditenima oleh sesebuahnegaradanipadasebuahnegarayanglain. Sekiranya,sesebuabnegaramasihlagimenanggunghutang setelahdibuat perhitungan, maka negaraberkenaanter-paksalahmenggunakanmatawanguntuk membayarhutangnyaitu.Oleh itu, wang yang elok sukar didapati dalamnegerikeranadinegara-negaraluar, mata wangyang digunakanuntuk membayar

13 SeorangpegawaipengutipcukaipadazamanpemenintahanrajaCharlesKelima,tahun1382di Perancis.

14 Blanchard, Cours,Jiid 2, hIm. 397.

527


hutangitu mestilahyangelok, sebabmatawangitu hanyaditenimamengikutharganyayangberdasarkannilai logam yang adadalammatawangitu.

(b) Wangitu selaludicari dengantujuan untuk disimpan, keranaseme-mangnyatelah menjadikebiasaanorangramaiuntuk mencanimatawangyangpalingelok danbermutuapabilamerekamahumenyimpanwang. Oleh sebabitu, simpananyangdibuat di Mesir padazamanperangdanzamanbukanperangmengandungimatawangemasdanbukannyamatawangkertas.Walaupundisimpanmengikutpenger-tian sepertiitu telah berkurangpadazamanmodenin keranasim-pananzamansekarangdilakukanmelalui kaedahpentadbiranbankdanmengeluarkannotabankatauwangkertasyangdijaminolehsim-pananwanghogamyangpaling elok, bukanyangburuk danrendahmutunya.

(c) Wangitu kebiasaannya,digunakandalampelbagaibidangperniaga-an keranabiasanyasetiappengusahaatauyang ingin meleburkansekepingwang paun emasuntuk digunakandalamsesuatuurusanpekerjaandanperniagaannyatentu sekahiakanmencarimatawangpaunemasyang sempurnadan cukup timbangannya.Alasannya,matawangyangelok itu semestinyamengandungibahanemaslebihbanyakdaripadamatawangyangtelahdigunakanbegitulamayangtelahhilang sebahagiandaripadaberattimbangannyakeranahaus.

(d) Wangdileburkandengantujuanmenjualdalambentukketulanataukepingan.Oleh itu, apabilahargaemasatauperakdalampasaranmelambungoleh sesuatusebabsehinggahargasetiapkeping wanglogam itu mempunyaihargayanglebih tinggi daripadaharganyamengikutundang-undang,maka padaketika mi orangnamai akanberebut-nebutmembelimatawangyangelok itu untuk dijual dalambentuk kepingan ataupunjongkong dahampasaranbahanlogamberharga.Faktor mi merupakanfaktorpalingutamamenghilangnyamatawanglogamyangelok.

Perkara367 - Keadaan-keadaanPentingBerlakunya Hukum Gresham

Hukum Greshamitu berlaku dalam beberapakeadaan,di antaranyayangterpentingialah:

Apabila dicetakataudikeluarkanmatawangbarusupayamengambilahihperananmatawanglamayangtelahusang,makasudahtentumatawangbaruyang cukup sempurnaberattimbangannyaitu segeramenghilangdanyangmasihtinggaldalampengedaraniahahmatawanglama.Keadaansepertiinilah

528


yang telah diperhatikandenganpenuhminat oleh Sir ThomasGreshamse-hinggamenyebabkanbehiaumerangkahukummi.

2. Apabila dikeluarkan suatumata wangbaru yang mengandungibahangalian(logam)tulenyangsedikitdankecilkadarnyadaripadayangterkandungdalammatawangyanglamadanmempunyainilai hargayangserupadenganmata wangbaru itu, maka mata wang lama pula yang menghilangdantinggallahmatawangbarudalamperedaran.Keadaansepertimi telahberlakupadaabad-abadpertengahandahuluyangmenyebabkanpemenintahdanraja-raja telahmengeluarkanmatawangbaruyangmempunyaiberattimbangandanpiawaianyanglebih kecil danlebih rendahmutunyadaripadamatawangyangsedangberedar.

3. Apabila sesebuahnegaramengamalkansistemdua mata wang (yangdiperbuatdaripadaemasdan perak), iaitukedua-duabentukmatawangitu,secarabersamadigunakansebagaimatawangutamadalamnegaraitu, danpengeluarannyatidakdisekatsertamasihberjalanmengikutnisbahyangtetapberdasarkanperuntukanundang-undang,kemudianberlaku pula keadaanyangnisbah dankadar nilaian undang-undangmatawangyang berkenaantidak serupadengankadar nihaian pasaran.Yang dimaksudkandenganperkataankadarnilaianundang-undangitu ialahkadarmatawangitu ditukarmengikutkadarantarakeduabahangalianataulogam itu padapandanganpihak yang mengeluarkanmata wang (samaadapihak kerajaanataupunlembagamatawangataulain-lainnya).Manakalayangdimaksudkandenganperkataankadar nilaian pasaranitu pula ialah nisbah atau kadar nilaianpertukaransalahsatubahanlogamitu dalampasaranlogam-logamberhargadi kalanganpihak-pihakyang menjalankanperniagaanbahan-bahangalianataulogam itu. Ketidaksamaanitu mungkinjugaberlakuakibatberlebihnyakadanbahanlogamitu (sahah.satudaripadakeduajenislogamemasdanperak)ataupunoleh sesuatusebablain, keranabiasanyakepinganbahanlogamyangharganyamerosotdalampasaranbolehmenyebabkantersingkirnya(ataupunmenghilangnya)kepinganbahanlogamyanglain.

Sebagaicontohnyaialahapabilakadarnilaianyangberdasarkanundang-undangantaraemasdanperakitu ialah 1 nisbah15.5(iaitu satukilogram emasdalam nilaian pihak berkuasaadalah samadengan 15.5 kilogram perak).Sedangkandalamkadarnilaian pasaranpula ialah 1 nisbah16, makapihakpengeluarwangsengajasukameleburkankepingan-kepinganemasitu dengantujuandapatmenukarnyadi dalamdandi luar negeridengankepinganperakataskadarnilaian 1 nisbah16, kemudianmerekaakanmembawakepinganperakitu kepadapencetakuntuk dijadikan matawang,makapihak (jabatan)pencetakwangmenerimakepinganperakmengikutkadarnilaian 1 nisbah15,makamerekaberolehkeuntungandaripadaperbezaankadar.Oleh sebabitu,sistempengeluaransepertimi bolehmenyebabkankepinganmatawangemastiada lagi dalamperedaran.

4. Apabilaberlakupengeluaranmatawangkertasyangbesanjumlahnyadantidak boleh ditukar denganmatawanglogam untuk diedarkandalampeng-

529


gunaanbersama-samadenganmata wang logam, maka dengansendirinyamatawang kertasakanmenyingkirmatawanglogam daripadaperedaran.Keadaansepertimi telahberlakudenganmeluasdi kebanyakannegarapadamasaberlakunyapeperanganduniapadatahun1914danbeberapaketika Se-lepasperangtamat.

Anda sendiri dapatmelihat, iaitu selamamatawangkertasitu masihboleh ditukar denganmatawang logam,maka hargakeduamatawangitumasihtetapsama.mikeranapadahakikatnyadalamkeadaansepertiitu yanglakuhanyasatumatawangsahaja,iaitumatawanglogam,danapayangseningberlakuialahmatawanglogamberedardengansendininya,dankadang-kadangberedardengancaramenggunakanmata wangkertassebagaiganti.Tetapiapabilamata wangkertastidak diterima dan tidak laku untuk ditukarkandenganmatawanglogam,makamatawangkertasdengansendirinyamenjadimatawangyangburukdanmatawanglogamsebagaimatawangyangelokdanbaik,hilangdaripadaperedaran.

Perkara368 - KeseimbanganEkonomi

Ibn Khaldun berpendapat:“Bahawakemajuandankemakmurandi bandar-bandarbergantungkepadakeadaanneganadankerajaan;keranakemajuandankemakmuranbandar-bandaritu akantercapaiapabilapenjalanankerajaankukuh,mantapdanstabil.Puncautamakemajuandankemakmunanitu ialahwujudnya keamanandan hebihanpendapatanpenduduknegeni mengatasiparaskepenluandalambeberapabentukkemajuandan kemakmuran,iaitulebihanyangseimbangdengankeselesaandankemewahanhidup, dansesuaipuladenganjumlahpendudukyangramaiataupunkurang.Wujudnyapertam-bahanyangtidak tersekatyangberlakudalampehbagaibidangdanlapangan.Dengandemikian,kedudukandan tarafkemajuanitu serupadengantarafkemajuandalambidangperusahaanyangsemuanyaitu berlakuakibattindak-an danpimpinanpihakkerajaan,keranakerajaanlahyangmengumpulhartawang nakyatjehatadan membelanjakannyapulauntuk membayargaji danupahkakitangandanpegawai-pegawainya”.

Dengandemikian,makawang itu berasaldaripadanakyatjelata danperbelanjaannyadibayarkepadaparapegawaidankakitangankerajaandanorang-orangyangadakaitan denganurusanperjalananjenterakerajaanitu.Sebagaiakibatdaripadakehicinanpenjalananjenterakerajaandankeamananitu,makabertambahbanyaklahwangdanhartayangdapatdimiliki olehrakyatjelata, danmuncuhlahpelbagaibentukdan puncakemewahanhidup, sertaberkembanglahbeberapabentukperusahaandalamsegalabidang.Inilahyangdikatakansebagaikemajuandanperadabanatautamadun.Apabilasultan,rajaataupihakyangberkuasaitu bersikapmurahhatidansukamelimpahkurnia-nya danwangringgitnyakepadarakyatdanparapenduduk,makakumiadansikap murahnyaitu melimpahdanmeratadi kalanganmerekadankembahisemulapulangannyakepadasultan,rajaataupemerintah,kemudianberulang

530


lagi pembenianitu, keranawangringgit yangkeluar daripadasakumereka(rakyat)dalambentukbayarancukai danbasil tanahakankembali semulakepadamerekadalambentuk kemajuandankemakmuranhidup. Oleh itu,kedudukankerajaanmencorakkankemudahandankesenanganhidup rakyatjelata.Seterusnya,kesenangandankeselesaanhiduprakyatpulatenletakpadakestabilanpemerintahannegara,keranakemajuandankemakmuranmeru-pakanpunca yangmenjadisumberkestabilanpemerintahan.15

Hinggazamansekarangpunkita masihdapatibabawapenghasilandanperbelanjaanyangdikeluarkanolehpihaknegaradankerajaanmasihbelumterkeluardaripadabatasan“gaji”, “keuntungan”dan“faedah”serta“pengeluanan”samaadasedikit ataupunbanyakdanisebarangsudut.Hasil pendapatandanperbelanjaantersebutdibayaroleh pihak kerajaan.

Semuajenis cukai merupakanpendapatandanpenghasilannegara.Iawujuddalambentuk“keuntungan”dan“faedah”serta“penghasilan”.Olehyangdemikian,setiapsesuatuyangmelandasalahsatuunsurpenghasilanitu akanmenyebabkankerajaanmenanggungbeberapajenisperbelanjaandanseterusnyaakanmempengaruhipendapatannegarapadamasahadapan.Olehsebabitu,pihakkerajaanmenghadkanbeberapajenisperbelanjaankeranaingin men-capai keseimbangandi antara pendapatandenganperbelanjaan.Kerajaantelahmelakukanamalanyangakanmenyebabkanluputnyabebenapapeluangbaikyangbolehdicapaiolehpihakkerajaansendiri,keranamenyekatbeberapajenisperbelanjaanitu padakebiasaannyaakanmenyebabkanrendahnyapen-dapatanbasilmahsulnegarapadamasahadapan.Keadaanmibolehmenjejas-kanpertumbuhandanmenimbulkankerumitanbarudalamanggaranbelanja-wannegara.Seterusnyaia akanmenyebabkankemerosotanpendapatanyangberterusandanbelanjawannegaraakanmenjadilemah.

Pendapatdanpandangansepertidi atasmerupakanisyaratdaripadaIbnKhaldun bahawalangkah atau polisi yang menekandan menjimat perbe-lanjaan-perbelanjaantertentudengantujuan untukmencapaiperseimbanganbelanjawanbukanlabsuatukaedahyangpalingbaikuntuk mencapaimaksuddantujuanitu.Tambahanpula,kalaukaedahsepertimisahajayangdigunakanbagi mencapaitujuan itu, tanpamenggunakankaedahlain yang mampumewujudkankeadaankemewahandalampasaranbanangan.

Ibn Khaldunmenyambunglagi huraiantentangpendapatdanpandang-annyatentangmasalahmi denganmengatakan:“Sesungguhnyanegaradankerajaanitulah bahandansyaratutamabagi mewujuddanmeluasnyapem-bangunandankemajuan.Dengandemikian,kalaulahraja ataupihakyangberkuasamenyekat,memotongdanmenahanpengeluaranwangdanperbe-lanjaanataupunkalauperbelanjaanitu sudahtiadalagi(keranakehabisandansebagainya),dan tidak menggunakanwang untuk perbelanjaanmengikutkeperluannya,makapadaketika itu berkuranglahpendapatankakitangankerajaandanpengawalkeselamatan,danterputuslahperbelanjaanyangbiasamerekabenikankepadaparapekerjadananakisteri mereka,dan sekahigus

15 Ibn Khaldun,Muqaddimah, FasalEmpat.

531


pulakuranglahperbelanjaanhidup mereka,sedangkanperbelanjaanmerekaitu merupakanbahanyang paling banyakdijual di pasar-pasar,melebihidaripadaperbelanjaanyangdikeluarkanohehorang-orangdaripadakalanganlain. Dengandemikian, pasar-pasarakanhumpuhdan sepi dan jumlahkeun-tunganyangdiperoleholehgedung-gedungperniagaanjugaakanberkurangan.Begitujugadenganpungutanhasil kharaj dancukai-cukailain yang dapatdipungtitdaripadarakyatjelatayanghidupsenangdanmakmur,jugadaripadabanyaknyaurusanperniagaandanamalanberjualbeli, sertalanisnyapasar-pasardantempat-tempatperniagaan,sertalicinnya usaharakyatjelatamen-cani sumbenkehidupandankeuntungan.Akibat danipadakelumpuhandankesepianperniagaanitu pastiakankembahimenimpapihaknegaradankera-jaan,iaitu menimbulkankekuranganperbelanjaan,keranasedikitnyawangyangadadalamperbendaharaannegara,disebabkanolehbayarankharajdancukai-cukailain yangberkurangan.Hal mi adalahkerananegaraitu sepertiyangkami telahtegaskanmerupakanpasarrayateragung,merupakansehu-ruh pasar itu sendiri, dan merupakanasal usul bahan penghasilandanpengeluarannegara.Olehsebabitu, kalaunegaramenjadilemah,lumpuh dansepi,makapasar-pasarjugatentunyaakanmenerimanasibyangsamaataupunlebih dahsyatlagi;keranahakikatnya,wangdanhartabendaitu selalusahajaberputardanberlegarsecarasihihbergantidiantarapihakrakyatjelatadenganpihak rajadankerajaan,iaitu danipadarakyatkepadakerajaan,dandaripadakerajaankepadarakyat. Dan jika wangitu disekatoleh naja ataukerajaandaripadajatuh ke tanganrakyat, makatentulahmerekatidak mempunyaiwanglagi”.16

Olehsebabitu, semuapasartermasukjuganegaratanpasebarangkera-guanadalahsalingberkaitandanterikatsecarapasti.Dengandemikian,sese-orangpengeluarsuatubaranganadalahjugamenjadiseorangpenggunakepadàbaranganlain. Penganalisaantentangperubahandanperkembangandalambidangpenawarandanpermintaan,sebagaiusahauntuk memahamibagai-manahargabarangandi pasaranitu sahingmempengaruhi,merupakanper-karasebenarnyayangdimaksudkanolehteoni“Keseimbanganekonomisecaramenyeluruh”dalamperistilahanekonomimoden.

Perkara 369 - Hubungan di Antara PeredaranWangdenganKonsep SekatanPerbelanjaan 17

Dalamhuraianyanglalu,kita telahmenyatakanpendapatdanpandanganIbnKhalduntentangapaakanteijadikalaurajaataupihakkerajaanmembekukandanmenyekatperbelanjaanwangcukaiyangdiperohehmnyadanmengeluarkansedikitsahajawangsimpanannegarauntukperbehanjaan,18iaitu melaluicarayangbehiausebutkansebagaiihtijan atau“sekatan”.Tentangmasalahyang

16 Ibid., FasalTiga.17 Membekudanmenyekatperedaranwangagakmirip dengansistempembekuanyangberlaku

padazamanmi, terutamasekalidengansistemmengadakansuatuperuntukanatautabungkewanganyangkhususdisediakanuntuk menghadapisesuatukeadaanyang berlakudi luarjangkaan.

18 Ibid.

532

TEORI-TEORIEKONOMI IBN KHALDIJN

berkaitandenganperedaranwangpula,Ibn Khalduntelahmenyatakansokong-an kuatkepadaamalansepertiitu melalui pandanganperibadinyatentangfaedahperedaranwangitu denganmemetikbeberapabahagianarahanyangtelahdibuatolehTahirbinHussainkepadaputeranyaAbdullahyangtelabpundisebutkanjuga sebelummi.19 Dalam arahanitu Tahir bin Hussainme-nyatakan:“Ketahuilahbahawawangitu jika disimpandandibekukandalampejabat-pejabatperbendaharaan,ia tidak akan berkembang,tetapi jika iadibelanjakanuntuk memperbaikikeadaandantarafhidup rakyatjelatadanbagitujuanmembenikanhak-hakmerekayangwajar,jugauntukmengelakdanmenghindarkanberlakunyasesuatuyang tidak baik ke atasmereka,makawangitu akanterusberkembangdanberfaedahsertadapatmemberifaedahdan manfaatkepadarakyatjelata. Oleh sebabitu, gunakanlahwangyangtersimpandalamperbendaharaannegenidi bawahjagaanmuitu bagitujuanmembangunkandanmemakmurkanagamaIslam danparapenganutnya”.2°

Sikap Ibn Kbaldun memetik surat arahandi atas dengansendirinyamembuktikanbahawabehiautermasukseorangpenyokongkuataliranfikiranyang menghendakisupayawang negaraitu dikeluarkandan dibelanjakandalammelaksanakanbeberaparancangandanprojekyangbohehmembawaperubahanyanglebihbaikkepadakehidupanrakyatjelatadannegara.Pendirianbehiaujugajelasmembuktikanbahawabeliautidak menyetujuikonseppem-bekuanwang,iaitusatukonsepyangsesuaidengankonsepekonomibebasyangbeliauanjurkanitu.

Perkara370 - BeberapaTeori Ekonomi yangDikemukakan olehThu Khaldun

Berbincangtentangbeberapateoriekonomi,wangitu menjadialatbagimenen-tukansemuaharga.Untukmenentukanhargapengeluaran,makasewajarnyadikemukakanbeberapapendapatdanpandanganIbn Khaldunmelaluiteori-teori beliauyangkhususberkaitandenganwang,harga,dannilai-nilai sertapengeluaran.

Perkara371 - Teori Wang MengikutPandanganThn Khaldun

Berikut dikemukakanpandanganIbn Khaldun tentangtugas dan peranankhusussertapengaruhwangdansejauhmanakahpulahubunganwangdengandaya pengeluarannegara. Seterusnyadikemukakantentanghubungandiantarakesenangandankemewahanhidupdengankecepatanperedaranwang.

KeistimewaanWangdanPeranannya

Mengikut Ibn Khaldun wangitu mempunyaikeistimewaannyatersendiridan

19 Thu Khaldun,Muqczddimah, FasalTiga.20 IbnKhaldun,Muqaddimah,FasalTiga,(Bahawakemakmuranumat manusiaitu mestilahdi-

sertaiolehsuatudasarpemerintahanyangmengaturdanmelaksanakannya).

533


mempunyaiduafungsi. Keistimewaanyang dimaksudkanitu ialah bahawawang mempunyai dayakemantapan.Manakalakedua-duafungsi wang ituialah pertamanya,bahawawang itu digunakansebagaialatpertukarandanpadamasayangsamawangitu jugadigunakansebagaibarangsimpanan.

Tentang kemantapankewangan,behiau berpendapat:“Sekiranya di-gunakanbahanyanglain daripadakedua-duanya(yakniemasdanperak)padabeberapaketika tertentu,maka penggunaanbahanlain juga adalahdengantujuan untuk mendapatkankedua-duanyadalam pertukaran dan amalanberjualbeli di pasar-pasaryangtidak menggunakankedua-duanya(emasdanperak)”.2’

Di sampingitupula,mengikutpandanganIbnKhaldunlagiwangituialahsejenisalatyangdigunakansebagaialatperantaraanpertukarankeranaiamerupakan“harga setiapbarangyangboleh dijadikan wang”.22 Wangjugadipandangsebagaitempatsimpananharga,walaupuntidak berlakusesuatusimpananharga,danjugatidakberlakusesuatudaripadapenggunaankedua-duanya.23

MengikutpandanganIbnKhaldun,selanjutnyawangitujugamerupakansejenisalatyangdigunakansebagaisimpanan,beliauberpendapat:“Emasdanperakitu adalahmenjadibahansimpanandanpencarianbagi seluruhpen-dudukduniami padakebiasaannya”.

Memangtiada sebarangkeraguanbahawakemantapandanketeguhankewanganadalahsebabutamamengapaemasdanperakitu dipandangsebagaitempatmenyimpanharga,dankedua-duanyadijadikanalatuntukmenyimpanataupunsebagaialatpertukarandalambidangbenjualbeli.

Manakalatentangkedudukanemasdanperakyangtidak banyaklagidigunakandalamurusanberjualbehiyangbanyakmenggunakanbahan-bahanyanglaindaripadakedua-duanya.MengikutpandanganIbnKhaldun,iaadalahberpuncadaripadaalasanbahawapengeluarankedua-duabahanitu (emasdanperak)tidak tenjamindenganbaiknyaiaitu didapati hasil pengolahansetiapbuahlombong emasdan perak itu terpaksatunduk dan tertakluk kepadabeberapafaktor tertentu,keranahasildannatijahyangdidapatiadalahsamasekahiberlainandaripadayangdianggarkan.Oleh sebabitu, anggarankasarpengeluaran,di sampingkecilnyajumlah baranganyangdapatdikeluarkanmengikutnisbahyangsudahadadalampasaran,mempunyaipengaruhbesarkepadakenyataanbahawapenawaranemasdanperakdalampasaranbolehdikatakanterus tetapdan teguhdalam keadaanyang terus tenaturuntukselama-lamanya.

Perkara372 - Wang danPembangunan

Memang sejakdahulu lagi Ibn Khaldun telah berhasilmenemukansuatukesimpulanbahawakekuatandankemajuansesebuahnegaraitu tidak boleh

21 IbnKhaldun,Muqaddimah, FasalLima.22 Ibid.23 Ibid.

534

TEORI-TEORIEKONOMI IBN KHALDUN

diukur dandinilai mengikutjumlab emasdanperakyangdapatdikeluarkandandimiliki olehnegaraitu, tetapi diukurdandinilai danipadakemampuan-nyamenghasilkanbaranganyangbolehmembawaseberapabanyakemasdanperak (wang) kepadanegaraitu. Dalam masalahmi beliau menyatakan:“Sesungguhnyahartabendayangberupaemas,perak,batu-batupertamadanbarang-barangperhiasan,merupakanbahan-bahanlogamyangdilombongdandiusahakanorangsepertibesitembaga,timah danlain-lain.Manakalakema-juandanpembangunannegarapuladapatmelahirkankegunaanbahan-bahanlogamitu melaluiusahadankerjaumatmanusia,yangmenyebabkanbahanlogam itu semakinbanyakataupunsemakinberkurang.Manakalabahanlogamyangadadalamtanganorangitu bolehdipindahdandipusakakan,danbolehdipindahkandaripadasebuahnegerikenegeriyanglain,daripadasebuahkerajaankepadasebuahkerajaanyang lain, mengikutpelbagaimaksudke-gunaannyayangditentukanoleh perkembangankemajuanitu sendiri.Olehsebabitu, banyakatausedikitnyawangitu ditentukanoleh sejauhmanakahkemajuandanpembangunan(yangberlakudalamsesebuahnegaraitu)”.24

Ibn Khaldunselanjutnyamengemukakancontohtentangkaitankema-juan negaradenganbanyakatausedikitnyawangdalamnegaraberkenaandenganmengatakan:“Lihatlah negeri-negeridi sebelahtimur sepertiMesir,Syam,Iraq,al-Ajam (Iran),IndiadannegeriChinadannegeri-negeridi sebelahutara,sertadi sebahiklaut Rumawi.Oleh sebabkemajuandanpembangunanyangpesatberjalandi negeri-negeniitu, makabanyaklahpulahartabendadanwangringgit di situ.Ini menjadikannegeri-negeriitu majudankuatsertaluaskawasanpemerintahannya.Maka banyaklahjumlah bandar-bandardanibunegerinya,sertaberkembangpesatkemajuanperniagaandanurusanpeme-nintahannya,keranakita sendiri telahmendengarbenitatentangkekayaandankemewahanhidupyangdinikmatiolehorang-orangdinegeri-negeniberke-naan yang begitu menakjubkan,sertamenjadi buah mulut orang ramai.Mungkin juga berita tentangkemajuan,kewangandan kemewahanhiduporang-orangitu diterima dengannada acuhtak acuh keranasukanuntukdicapai.Manakalaorangramaiyangmendengarcerita-ceritaitu pulameman-dangbahawakemajuandankemewahanhidupmerekaitu adalahkeranawangdanhartabendayangbanyakdanbenlebihandaripadakeperluanasasmerekaataupunkeranabahanlogam emas dan perakbanyakterdapatdi negerimereka,ataupunkeranabahanemasyang telab ditinggalkan oleb nenekmoyangmerekamasihbanyak lagi dalam simpananmereka.Sebenarnyabukanlahperkara-perkarayang diandaikanitu menjadipuncanya,keranalogamitu adalahdanipadanegeriSudan(Afrika) dansemuabasilmahsulnegenyangmerekaterokaiadalahuntukdiperniagakankenegeri-negerilain. Kalaulabbenarwangmenekasudahbanyakdanhartamerekabertimbun-timbun,sudahtentumerekatidakmahulagi membawabarang-barangkeluarannegerimerekadengantujuanmencariwang,dantentusekalimerekatidakperlulagi kepadawangoranglain.~

24 Ibid., (Mencariwangdaripadaperutbumi dankekayaanalam).25 IbnKhaldun,Muqaddimah,FasalEmpat, (Bahawakemewahandankesengsaraanhidupdi -

peringkatnegarajugaserupadengankoadaanyangberlakudi bandar-bandar).

535


Ibn Khaldunberpendapatbahawahubunganyangeratdi antarajumlahmatawangdengandayapengeluarannegara,dan kesansertapengaruhke-upayaanitu kepadakemajuandankemakmurannegara,dengansendirinyamenerangkantentangbetapamajunyapandanganIbn Khaldun mendahuluipandanganahli-ahliperniagaandanpakar-pakarekonomidalamusahamem-ben penjelasantentangtugas dan perananwang. Pendapatbeliau mi jugamelahirkanbetapamajunyapandanganbehiaumendahuluipandanganAdamSmith yangmemandangperniagaanluar negeniitu adalahsemata-matase-bagaihasil daripadamelimpahnyabaranganitu yang berlebihandaripada.penggunaandalamnegeri;manakalaIbn Khaldun pula menyatakanbahawaperniagaanluar negeri itu adalahuntuk salingtukar-menukarmanfaatdanjuga untuk mendapatkanemasdanperak,dengantujuan mendapatkanba-ranganyanglain.26

Perkara373 - Hubungandi AntaraKemewahanHidupdenganHalaju Peredaran Wang

IbnKhaldunberpendapatbahawa:“Banyakatausedikitnyawangnyaituditen-tukanolehkemajuandankemakmuran”.Olehyangdemikian,makakemakmur-an yangberbentukkesenangandankemewahanhidup itu merupakanbasildaripadawangyangdidapatidalamnegeri-negeriyangkayayangbo,,lehmenye-babkancepatnyaperedaranwangdanbertambahbanyaknyaamalanberjualmenjadikan nilai wangyang sedangberedaritu menjadi tinggi. Dahammasalahmi beliau menyatakan:“Bahawa pertumbuhandan perkembanganbandar-bandarbolehmenyebabkantimbuhnyaperniagaandenganbanyak,ben-kembangnyakemajuandanmelimpahnyapelbagaibentukhartabendayangberharga”.27Beliaujugamenegaskan:“Bahawakemajuanitu dapatmelahirkanwangmelaluibasilkerjaumatmanusia.Kemajuanjugalahyangmenyebabkanwangitu bertambabataupunberkurang”.~

DemikianlahcaranyaIbn Khaldunmemperakukantentangbetapabe-sarnyapengaruhdankesankepesatanperedaranwang kepadaperkembangankemajuandanbertambahnyahartabendamanakalakeadaanpasaranyanglembabdankaku bolehmenyebabkanlambatnyaperedaranwang.

FASAL EMPAT: HARGA MENURUT IBN KHALDUN

Perkara 374 - Teori Harga Menurut

PandanganIbn Khaldun

Teori Harga

Sesungguhnyamenentukan“harga” sesuatubaranganitu bergantungkepada

26 Ra’id al-Iqtisad, him. 78.27 IbnKhaldun,Muqaddimah,FasalLima, (HakikatRezekidanPencarian).28 Ibid.

536


beberapaunsurdan faktoryanglangsungdantidak langsungyangmemberikesankepadahangadanjugamenerimakesandanipadanya.

Ibn Khalduntelah membuatrumusantentang“teoni harga”itu melaluisuatukaedahsaintifik, iaitu beliau tehah menerangkanbahawa“harga” ituadalahsuatunatijah ataupunakibat danipadadayatarikan penawarandanpenmintaaniaitu (tanikanmanfaatyang menggerakkanpenmintaandengandisertaiolehbelanjapengeluaranyangmelahirkanpenawaran),sepertijugaiamenupakansuatunatijahdanipadausahaumatmanusiadalambeberapafaktorluaranyangtidak mengikutkehendakmanusiasendini.Hunaianringkastelahpun dibuat tentangteoni Ibn Khaldun yangmenyatakanbetapapentingnyafaktorusahaataukerjaitu berbandingdenganharga.29Di sampingitu, setiaporangyangmengkajikandunganbukukarangannya,iaitu Muqaddimahakandapatmelihat denganjelas pandanganIbn Khaldun tentangwujudnya pen-atunanyangbegitu erat di antanabahagian-bahagiankeadaanekonomi itudengankeadaanekonomi itu sendiri.

MengikutpandanganIbnKhaldunhargadannilai baranganadalahsalingbentukarpengaruhataupunsaling mempenganuhidi antarabananganitusendini, iaitu sebagainatijah ataubasil daripadakeadaan-keadaanekonomiyangsahingberkaitan.Memanghakikatmi menupakansalahsatuasassistemekonomi moden.

Perkara 375 - Kadar Harga Menurut PandanganIbn Khaldun

Ibn Khalduntelahmenyatakanbahawa“pasar”merupakantempatbagimenya-takan“harga” dannilai setiapjenisbarangansepertijugabeliaumenegaskanbahawa“nilai harga”adalahcaradankaedahmenentukanhargabananganitu.

Dalammembenikanpengertiandan taknifkepadaperkataanpasardankandungannya,Ibn Khaldun berpendapatsepertiberikut: “Ketahuilah ba-hawasemuapasaritu mengandungipelbagaijenisbahan-bahankeperluanorangramai”. Di antarabahankeperluan itu adayang dipandangsebagaisangat mustahak atau kepenluan asas, iaitu bahan-bahanmakanan asassepertibiji gandumdanbahan-bahanyangsetanafdengannya,sepentisayun-sayunan,bawangmerah,bawangputihdanseumpamanya.Di sampingitupula,bahan-bahanyang dipandang sebagaibarang-barangmewah sepenti lauk-pauk, kuhit binatang,buah-buahan,alat-alatkeperluanisi rumah, perabut,pelbagaijeniskenderaanalat-alatyangdigunakandalambidangpertukangandanpembinaan.3°

Manakala“pasar”padazamanIbn Khaldunpulamasihbelum bentanafantarabangsa,sepertipasar-pasarpadazamansekarangsebagaihasilmudab-nya perhubungandankomunikasiyangmendekatkanjarak yangjauh danmenyempitkanruangyangdahulunyaluas. Malah pasar-pasanpadazamanbehiaumasihbertaraftempatanataudi peningkatnegarasahajayangsahing

29 IbnKhaldun,Muqaddimah, FasaiEmpat,(Tamadunitu malahmatlamatkemajuanataupem-bangunan).

30 Ibid., (Nilai bandar-bandar).

537


benbezapuladan sudutpen pentingnyapasar-pasanitu denganpasan-pasanyanglain mengikutkeadaanbandardi manapasar-pasanitu benadaberban-dingdenganbandar-bandanlain, keluasanbandaryangberkenaandanjumlahpenduduknya.Olebitu, padazamanIbn Khaldundahuluhanyaterdapatduajenis pasarsahaja,iaitu pasar-pasardalambandar-bandarbesardanpasan-pasardalambandan-bandardanpekan-pekankecil.

lbn Khaldunjuga membincangkantentangtaraf dan tingkatanhargabarangandalamkedua-duabentukpasar itu, danbeliau telah menyatakanbahawadalampasar-pasarrayayangbesar,hargabarang-barangkepenluanasasmenjadimurah danbarang-barangmewahmenjadimahaldenganme-nyatakan:“Apabila sesebuahbandanitubesardanpenduduknyanamai,makamunahlahhargabahan-bahankeperhuanutamadanbahan-bahanyangsetanafdengannya,sebahiknyahangabarang-barangmewahsepentilauk-pauk,buah-buahandansebagainyamenjadilebih mahal”.31Penyehidikanilmiah memangmembenikansokonganbenkenaanwujudnyakedua-duakeadaanmi, iaitu Se-bagaisatu amalankepadateoni kuasabehi wang ataupundayabehi setiapindividu. Teoni tentangkuasabell yangdimiliki oheh matawangitu dibuatberdasarkankepada tentangmanfaattenhadyangmenyatakanbahawapanaindividu itu biasanyasukamembuatperbandingandi antaramanfaatsesuatubaranganitu, denganmanfaatmatawangdandi peringkatrakyatbawahanmanfaatterhadapwangitu adalahhebihbesar.Oleh itu, hangabarang-barangkepenhuanasasitu menjadimurahwalaupunfaedahnyaamatbesar,keranahangaitu sebenarnyatidak lain danipadanatijahatauhasildanipadapemba-hagiandi antanamanfaatterhadsesuatubarangandenganmanfaatterhadmatawang. Manakala di kalanganorang-onangyang hidup mewahpula,makamanfaatterhadmatawang itu sangatkecil padapandanganmereka.Olehitu, alat-alatkelengkapanmewahyangdicaniolehorang-orangdi kalang-an mi sangattinggi dan mahal harganya.Oleb yang demikian, terdapatperbezaandi antarakeduakalanganmi (kalanganrakyatjelatadi peringkatbawahandenganorang-onangberadadanhidupmewahitu), iaitu penbezaanyangberdasarkanfakta sosialyang dapatdirasakandan tetapwujud. Per-bezaaninilah yangselalunyadiberi perhatianberatoleh Ibn Khahdun,iaituperbezaandian-taranilaihargabarang-barangkeperluanasasdenganbarang-barangmewab.

Dalam membuat perhatian dan penelitian tentangmasalahmi, IbnKhaldunmerupakanseorangcendekiawanyangberpandanganjauh.32

Berkenaanmasalahnilai hargabaranganpula, Ibn Khaldun menyam-bung lagi huraianpendapatnyadenganmengatakan:“Sebabnya(keadaanmenjadisepertiitu) ialahbijinin gandumitu termasukdalamsenaraimakananutamayangsangatdiperhukanolehsemuaorang.Olehyangdemikian,merekamerasapenlumendapatkannya,keranalumrahnyasetiaporangtidakakancuaidahamurusanmencaribahanmakananutamauntuk dirinya sendiridanjugauntuk kaum keluarganyasamaadauntuk tempohsebulanataupunsetahun.

31 Ibid.32 Ibid.

538


Oleh itu, semuapenduduk bandanitu akan tenusmencanibahan makanan

tersebut,ataupunsebahagianbesardaripadapendudukbandanitu akanterusbenusahamendapatkannya.Begitu juga penduduk-pendudukkawasanyangbenhampirandenganbandaritu akanterusbenusahamencanidan membelibahanmakananutamaitu. Biasanyasetiaponangyangmencanibahanmakan-anitu pastimembehilebihuntukkepenluandin danahhirumahnya.Begitujugakeadaannyadenganseluruhpendudukbandandanmenyebabkankadarbahanmakananitu melebihidanipadakadanjumlahpendudukkeseluruhannya.Olehitu, kebiasaannyahargabahanmakananmenjadimurahkecualijika negeriataubandanitu dilandaolehsesuatubencanayangtidak dij angkasepertibanjindanbencara-bencanaalamyanglain. Bananganlain sepertilauk-pauk,buah-buahandanlain-lainnya,tidaklahmenjadikepenluanumum,dantidak diper-hukan oleh semuapendudukbandanataupun olehsebahagianbesarmereka.Apabilasesebuahbandanitu menjadibentambahbesardanluaskawasannyasertamengalamikemajuandanpembangunanyangpesatdanmempunyaialat-alat dan bahanmewah dalam pasanandan kedai-kedainya,maka dengansendininyatimbulpuladorongandandesakanuntuk memilikibarang-barangmewah, mengikut keadaandan kemampuansetiap penghunibandar itu.Akibatnya barang-banangmewahpulamenjadisedikitjumlahnyaberbandingdenganpermintaanyangsemakinbertambah.Maka akanbensesak-sesaklahorangyangingin mendapatkanbanang-barangtersebutdanorangyangingin-kankehidupanyangmewahakanbenebut-nebutmembehibarangantensebutdanterjadilah suasanayanghangabarangakanmelambungtinggi”.M

Berkaitan denganhangabarangandalam pasar-pasarkecil pula, IbnKhahdunmenyatakanpendapatnyasepertiberikut: “Dan apabilasebuahban-darkecilyangkurangjumlahpenduduknya,disertaipulaolehkemajuanyanglemah,makakeadaanmenjadisebahiknya,34iaitu hangabahan-bahankeper-luanutamaakanmeningkatdanmelambungtinggi danhargabarang-barangmentabmenjadimurahpulahangadanipadabanang-barangmewah”. Beliaumembenialasankepadakeadaanmi denganmenyatakan:“Adapun pekan-pekankecil yangmempunyai pendudukyangsedikit,makabahanmakananmenekaadalahsedikitjugajumlahnyakeranasedikit sekalikadarpekeijaandalam pekan-pekankecil mi dan kebimbanganmerekadalammenghadapikekunanganbahanmakananjuga kecil sekali.Oleh itu, merekamenyimpanbahanmakananyangadadenganmengamalkanprinsipmonopoli.Oleh yangdemikian,bahanmakanansukardidapatidanharganyamelambungtinggi dansetiaporangyang memerlukanbahanmakananitu terpaksalahmembayarhangayangtinggi”.

Barang-baranglain yangbenbentukbaranganmewahkurangdipenlukankeranajumlahpendudukyangkecil dankeadaanhidupmerekayanglemahdanpasananyangkunangmeniah.Oleh itu, hargamenjadimurah.~Ibn Khaldunjugatelahmembenikanpenhatianberatkepadamasalahkesandanpengaruh

33 Ibn Khaidun,Muqaddimah,FasalEmpat,(Niiai bandar-bandar).34 Ibid.35 Ibid.

539


kutipan sentabayanancukai (kastamdan eksais)terhadaphargabarangan.Dalam masalahi, kita dapati behiaumenyatakanpendapatnyaseperti mi:“Telahkita tegaskansebelummi bahawasesebuahbandarbesaryangmempu-nyaibanyakprojekkemajuan,makacmi khususnyaialahtingginyatarafhidupdanmahalnyahargabanangdalambandanitu. Ketinggiandanmahalnyahangabarangituditambahpulaolehsatuunsunbanuiaitukutipancukai,keranapanapekedaidansaudagarakanmengambilkira semuaperbelanjaanyangmerekabelanjakantenhadaphangabanangan,tenmasukjuga belanjasarahidup dannilai hangabanangjualanmeneka.Oleh itu, bayanancukai kastamdaneksaisjuga tenmasukdalamhingkunganhargabaranganjualan itu .

Ibn Khaldunmengemukakanmasalahhubungandan kaitan di antarabelanjadankospengeluananbanangdanpenganuhnyakeatasketetapankadarhangayangbehiaumempenakukanbahawakehidupanpenekonomianitu menu-pakansuatukesatuanatauunit yangsahingberkaitan di antanasatubahagiandenganbahagianyanglain iaitu setiapbahagianitu mempengaruhikeadaanbahagianyanglain. Berikutnyabehiaumenyifatkanbagaimanakeadaanhangasesuatubaranganitu boleh mempengaruhihargabaranganyanglain, behiaumenyatakan:“Apabiha harga terhadapsesuatubaranganyang munah ituberterusan,samaadabananganitu danipadajenisbahanmakananataupakai-an ataupunsuatubananganyang boleh dijual dan dijadikan modal secanamenyeluruhdan pihak saudagantidak menenimapesananatau tempahanbananganitu, maka terjejaslahkeuntunganperniagaannyadan tensekatlahpenkembanganwang.Oleh keranaberpanjangannyatempohkejatuhanhangabaranganitu, makapasananbaranganitu pun menjadilembabdanlumpuh.Akibatnya,makapanapeniagatidakmahulagi menjalankanperniagaanmen-jual baranganitu dan tenjejaslahmodal mereka.Contohnyadaripadausahapertanian,iaitu kalaulahhasil mahsulpentanianitu terusmenerusjatuh danharganyadi pasaranmerosot,makatenjejaslahpekenjaansemuagohonganyangterhibatdalamusahapertaniandi semuapeningkat,mulai danipadaperingkatmembajaksawah,menyemaidanmencedungbenihdanseterusnyakeranake-cilnyajumlahkeuntunganyangdidapatidanipadahasilusahamereka,kenanamerekatidak mendapatkeuntungandanipadawangyangmerekabelanjakanbagimenjalankanpekerjaanmereka,ataupunmerekadapatiadakeuntungan,tetapikadarnyaadalahsangatkecil dansedikit. Ini bermaknamerekaterpaksamembelanjakanwangmodalmerekadankeadaanhidup merekapun terjejasdanmerekaterpaksamenghadapikeadaanmelesetdanmiskin. Denganten-jejasnyakeadaanhidup golonganpetani tentu sekahiakanturut mehibatkankeadaanhidup semuaorangyangmencanikehidupandalampelbagaiusahayangadakaitandenganpertaniansepertipengilanggandumdanbenas,penjualroti dannasisertasemuaprosesyangberkaitandenganpertaniandanpermu-laansehinggagandumataupadiitubolehdimakan.Kemelesetanhidupgolong-an petaniitu juga dengansendininyaakanmenjejaskankehidupananggotatenterayangmendapatbayarangaji dansarahidupdaripadapihakkerajaan

36 Ibid., (Tamadunialahmatiamatkemajuanataupembangunan).

540


yangmemungutcukaike atasparapetanidanipadabasiljualan bahan-bahanpertanian.Jika kutipan cukai danipadapana petani ke atashasil mahsulpertanianitu benkurangdanpihak kerajaanpula tidak berupayamembayangaji anggotatentenayangtugas dankhidmatmerekaamatdiperlukandemikeamanandan kesejahtenaannegara,makakehidupananggotatentera ituakanterjejas.Begitujugajikabenlakukemenosotandanrendahnyahargaguladanmadu,makatenjejaslahsemuaurusanyangberkaitandenganperusahaanitu danparapeniagapun tidak lagi menjalankanperniagaangula danmadu.Seterusnyajikabenlakukemenosotanhargabahan-bahanpakaiansecanaben-panjangan,makakeadaanitu akanmenjejaskankehidupanpihak-pihakyangbekenjamencaninafkah melalui perniagaanbahan-bahanitu, sepentijugakeadaanyang benlakuapabilasesuatubahanitu tenlalu mahal dan tinggihanganya”.37Ibn Khaldunselanjutnyamembicanakandanmembenikanhunaian

sentatafsiranberkenaansistem monopohi38dan penetapanharga,39sepentibeliaujugatelahmembicarakanmasalahkadandantarafgaji, upahpekerjadanpengaruhhukumpenawarandanpenmintaanke atastanafgajisentaupah.4°

Sebagaimenghargaidanmengenangteoni-teoniIbn Khaldundalamma-salah kadar dan nilai hargaitu, Dn. MuhammadAu Nasy’at menyatakan:

“Sesungguhnyamembuattafsirandanhunaianbenkenaanmasalahhargame-nupakansatu masalahyang paling seni dan rumit dalam ilmu ekonomi.Memangbanyakusahayang tidak putus-putusdilakukan dalam mencaripenyelesaiandalambidangmi”.

SesungguhnyaJ.S.Mill beranggapanbahawadiatelahberhasilmemberi-kankatapemutustentangteonikadardannilai harga,tetapitidaklamaselepasitu pendapatdan teorinya menjadi suatuusahabensejarabdalam bidangmentafsinkanteoni hanga.Adapun Ibn Khaldun, walaupunhasil tulisannyatelahmelaluibeberapaabad,namunpandangandanteorinyaitu masihdipan-dangbarndantepat.Memangagakmenakjubkanbahawakita dapatiPotoletidak mahumengiktirafkanperananIbn Khaldunsebagaiseorangtokoh yangtelah membawadan mengemukakanteoni tentangmasalahhargami. Se-baliknya, behiaumengatakanbahawaIbn Khaldun hanya mengemukakanbeberapafikiran tanpatafsirantentangbeberapamasalahekonomi.Namundemikian,ProfesorMonpehmengiktirafkanperanandanperhatianpenting,minatdanjugakepakaranIbnKhalduntentanghukumpenawanandanpermin-taansertakos pengeluanan.Di sampingitu pula, kedua-duatokoh itu, baikPotole mahupunMonpehtidak dapatmemahamisejauhmanatepatnyateoniIbn Khalduntentangmasalahhanga.

Suatupenkanayangtidak dapatdiragukanialah bahawaIbn Khalduntelahberhasilmembuktikandininyasebagaiseorangtokobpentingdanpelopon

37 Ibid.,FasalLima,(Bahawaterlalu rendahnyahargasesuatubaranganmi bolehmemudarat-kanorang-orangyangmenjalankanperniagaanbarang-barangyangterlalumurahitu sendiri).

38 Ibid.,FasalEnam,(Perniagaanitu sebahagiandaripadakekuasaan).39 Ibid.40 Ibid.,FasaiLima, (Padakebiasaannyatokoh.tokohagamaitu tidak memiliki banyakhartake-

kayaan).

541


agungdalam ilmu ekonomi mengataSibeberapaorangtokoh penting ilmuekonomimodenyangsening membuatramalandandakwaanpalsu.4’

FASAL LIMA TEORI HARGA MENURUT SISTEMEKONOMI TRAIMSIONAL

Perkara 376 - Nilai Harga dalamSistemEkonomi Tradisional

Perkara 377- PerbezaanPendapatPakar-pakarEkonomi Tentang PenentuanHarga

dan Nilai SesuatuBarang

Istilah hangayangdimaksudkandi sini ialah hangadalambidang urus niaga(banangan),iaitu istilah yang digunakan oleh pakanekonomi secanaringkasdalamilmu ekonomi sebagainilai “harga” dengantujuan danmaknasepentiyang telah disebutkan.

Istilah hangamempunyaikatapecahandalambahasaPenancissebagaivaleur dandalambahasaInggenissebagaivalue, iaitu kata-katayangberasaldanipadakatakeijabahasaLatin,iaitu valereyangbermaknakekuatan.42Olehsebabitu, perkataanhangayangdigunakandalamilmu ekonomibermaknakekuatan(daya)untukmenukarsesuatubananganitu dengansesuatubarang-an yanglain.

Kekuatan dan dayaharga,iaitu nilai hangadalam bidangpentukananadalahbenbezadi antarasatubanangandenganbananganlain. mi keranakekuatan dan dayaharga menekaadalahberbeza.Kadang-kadangia jugabenubahdanberbezahanyauntuksuatubarangansahaja,iaitu di antarasuatuwaktudengansuatuwaktuyanglain.Tujuankita dalamperbincanganmi ialahuntuk memastikansebab-sebabyangmenentukannilai hangabarangan.De-nganperkataanlain, kita ingin mengetahuidanmengenalpastimengapakahgulaitu padaketikayangtententubolehditukardengantiga kahigandadengankuantiti gandum.

J.S. Mill telah menuhissebuahrencanapadatahun 1848 denganme-nyatakanbahawa:“Mujur sekali tiada suatupunyangnampaknyarumit dansuhitdalamhukumyangberkaitandengannilaihargapadamasakini danjugapadamasaakandatangkenanateoni tentanghukumhargatelahpun sempurnadantiadaapacacatnyalagi ...“.

Tetapimalangnyasejanahdanjugafakta-faktayangbenlakutidakmampuuntukmembuktikankebenaranpendapatJ.S.Mill. Ini keranaselepas70 tahunkemudianProfesorGidetelabmembuatulasandankomentartentangpendapatitu denganmengatakanbahawa:“Tiada seonangpunahhiekonomipadazamansekarangyangbenanimembeniketegasansepentiitu sekalihagi . .

41 Ra’idal-Iqtisad,him. 72 dan73.42 RujukTurgeon,La Valeur ..., Jilid 1, him.407.43 Gide, Cours,Jilid 1, him.66.

542


Memangsejak dan zamansilam lagi pakar ekonomi selalusahajaben-bahahdanberbezapendapatketika menentukansebab-sebabharga.Pendapatdanpendinianmereka tentangmasalahmi masihterusbenbezasehinggahahsekanang.Masing-masingmemberikansuatusebabyangsalingbenbezauntukmenentukanhanga.Sebahagiandanipadamerekabenpendapatbahawahangadikenakandisebabkanolehkenja.Manakalasebahagianmerekayanglain pulamengatakanbahawasebabharga ialah utiliti. Suatu puak lain pula me-ngatakanbahawasebabhangaialah kekurangan.Parapenyokongteoni ahliekonomidan Austria pula menyatakanbahawasebabhargami ialah utilitiakhir terhadappenggunaanuntuk sesuatubarangan.

Teoni-teoniyangberkenaantelahpundihurai dandibenikanulasansentakecaman-kecamanyang pedashingga menyebabkanmajoniti ahli ekonomizamankini benpendapatbahawamemangtidak bergunadansia-sia sahajauntuk membincangdanmenenimahanyasatusebabsahajabagi nilai hangakeranasememangnyahangamempunyaibanyaksebabnya,iaitulebih danipadasatusebab.

Ohehyangdemikian,sebilanganbesanpakarekonomi semasameman-dangmasalahhangasebagaimasalahwujudnyapenseimbangandi antarabe-berapakekuatandengandayayangsahingbertentangankeranadanipadasuatusudut,hangaialahkelazatandannasapuasyangdapatdinikmatiolehseseonangmanusiaapabiladiaberolehsesuatuyangsangatdiingininya. Dan satusudutyanglainpula,iamerupakanpendenitaandankesusahanyangterpaksaditang-gung untukmencapaisesuatupadaketika ia masihbelumdapatdimiliki olehseseorangitu.

Perkara378- BeberapaTeori yangBerkaitan denganPenentuanHarga dan Kerja (pekerjaan)

Teoni-teoriyangberkenaandenganmasalabpenentuanhargadankerjasangatpentingdalamaliran fikiran penekonomiankeranateori-teoniitu sudahpunmenjadianutanparapeloporaliranekonomibebaspadazamansilampadasatupihakdanjugaparapelopordanpemukafahamansosialismedi satupihakyanglain. Padamulanya,teori mi telabditajadandikemukakanolehAdamSmithdalamkeadaanyangagaksukardansamar,dandiikuti pulaolehRicardodalambentukyanglebih mudahdanjelas.Teoni mi kemudiannyamenjadiasasdandasarbagi teoni Bastia tentangmasalahnilai hanga.Teoni mi juga telahdigunakanpadamasayangsamaoleh pemimpinfahamansosialismesepertiKarl Marx danRodburtos.

Walaupunsemuatokoh yangberkenaantelahmula menjalankankajiandan suatu sudutsahajanamunmerekatelahberbalahdanberbezapendapatdalambanyaktempatdan masalab.Sebagaicontob,Adam Smith telahben-pegangkepadasikap dan pendirian yang mengatakanbahawanilai hangasesuatubaranganitu ditentukanolehkadarpekerjaanyangdigunakanuntukmenghasildanmengeluarkanbaranganitu. mi keranasesuatubaranganyangmemerlukanmasaduajamuntukmenghasilkannyaadalahbensamaandengan

543


satukali gandadanipadabaranganyangmemenlukanmasasatujamsahajaUn-tuk mengeluarkannya.44Pendapatsepentimi juga menjadipeganganRicardo,walaupunRicardomenambahkansatu lagi unsur mengikut pandangannya,iaitubahawabukanlahhanyapekerjaanyanglangsungsahajayangdiperlukanuntuk menghasilkansesuatubananganitu bahkantendapatsuatulagi unsurpekenjaanyangtidak langsungyangmerupakansuatupekenjaanpenantaraanyangberbentukmodal.45Danipadapandangansepertimi, makaRicandotelahdikatakan sebagaipelopor dan penjagauntuk asasdan dasanteoni kos pe-ngeluaran.ManakalaBastiapula benpendapatbahawanilai hargasetiapba-ranganitu haruslahdinilai mengikutkadarpekerjaanyangdilakukan untukdapatmemiliki baranganitu. Nilai hangajugaharusmengikutkadarpenkhidmat-an yangdijalankanuntuk membenikemudahankepadaumatmanusia.Beliaujuga mengatakanbahawanilai hangasebenansesuatubaranganitu ialah nis-bahdanpenbandingandiantarakeduapenkhidmatanitu, iaitupekerjaanuntukmenghasilkannyadenganperkhidmatanuntuk membawabaranganitu kepasaranyang sahingdilakukan oleh keduabelah pihak yang terhibat dalampengeluaranbaranganitu.46

Selepasitu, teori untuk menentukankadarhangamengikutkadarpeker-jaanbenubahkepadabentukbanudandinamakansebagaiteonikospengeluanan(Teheoriedu coutdeProduction).Teonimi memangmempunyaihubungandankaitan secaralangsungdenganteoniRicardoyangmengatakanbahawa:“Nilaihargasesuatubaranganitu ditetapkanmengikutjumlah penbelanjaanyangdikeluarkanuntukmenghasilkanbananganitu”. Penbelanjaanitu termasuklahgaji buruh,faedahyangdikenakanterhadapmodal danpenkanalainyangperludilakukan supayabananganitu dapatdigunakan.Denganperkataanlain, ia

44 Walaubagaimanapun,nampakjelassekalibahawaAdamSmithiebih memandangpeke~aanitu sebagamsuatuukuranbaginiiai hargaiebihdaripadasebagaiasasdansumberhargaitusendiri.Halmi terbuktidaripadaketegasanbeliauyangmengatakanbahawa:“Sesungguhnyapekerjaanitu merupakansuatuukuranyanghakiki baginiiai hargasemuabaranganyangditukarkandenganbarangan-baranganyanglain ...“; AdamSmithmenegaskanhaimi dalambu-

kunya,WealthofNations,him. 38.Untuk mendapatkanbahanrujukan yanglebih terperinci,bacahuraianyangdibuatoiehTurgeontentangmasaiahmi dalambukunya,La Valeurd’apresleseconomistesanglaiset francais, Jilid 1, hIm. 40.

45 Sebagaicontoh,untukmembuatpeniiaiantentangnilai hargasepasangsarungkakidaripadabahankapas,Ricardoberpendapatbahawaperlulahdilihat padaseluruhkerjayangperiu dilakukanuntuk menghasiikansarungkaki itu dansemuaprosesyangdilaiuinya sehinggaiahsampaike pasaran.Pekerjaanitutidak hanyaterbatasuntukkerjayangdilakukanoiehtukangtenundan tukangsulam,tetapitermasukjugakeija yangdilakukanoiehjurutera,tukangru-mah,tukangbesidantukangkayuyangtelahmembinadanmembangungedungdanaiat-alatkeperluankilang tenun.Pekerjaanitu jugameliputikerjayangperludilakukanuntukmeng.hasilkankapassebagaibahantenunansarungkaki itu, sepertitanah,tempatyangmenghasii-kankapasmentahdan semuausahadankerjayangperlu dilakukansehinggakapasmentahitu boiehsampaikenegeritempatsarungkaki itu ditenundandihasiikan.Pekerjaanitujugatermasuklahsebahagiandaripadayangdilakukanuntukmembinakapalyangmembawaka-pasmentahitu keranatanpakapalbahanitu tidak akansampaikenegeritempatsarungituditenundandikiiangkan. OIehitu, pekerjaanuntuk menghasilkansarungitu harusmelibat-kansemuaorangyangmengambilbahagiandalampembikinandanpenghasilansarongkakiitu mulaidaripadaperingkatpermulaanlagi, padaperingkatuntukmenghasiikanbahanmen-tahsehinggaiahin sampaikepadapihakpengguna.

46 Piero,Cours,Jilid 1, him. 342.

544

TEORI-TEORI EKONOMI IBN KHALDIJN

termasuklahbelanjaataukos pekerjaanyang langsungdanpekerjaanper-antaraanyangberbentukmodal.Teorimi telahdipindaolehseorangtokohilmuekonomi bangsaAmerika bernamaCarey yang mengatakanbahawayangmenentukanhargasesuatubaranganitu bukanlahkospengeluarannya,iaitukosyangdibelanjakanpadamasalampau,tetapimerupakankospengeluaransemulapadamasakini (Goutdereproduction).Contohnyaialahapabilajumlahkospengeluaransuatubaranganitu adalahl0piaster.Tetapiapabilabaranganmi selesaidikeluarkan,berlakupulaperubahandalambidangteknologipenn-dustrian yang menyebabkankos pengeluarannyaturun menjadi 5 piastersahaja.Oleh itu, hargabarangantersebutjika mengikut teori mi adalahditetapkanmengikutkospengeluaranyangbaru, iaitu 5 piaster.47

Tokoh-tokohfahamansosialismebegitu terpengaruhdenganmasalahhargami sebagaimanamerekajuga terpengaruhdenganpelbagaimasalahyang lain. Dengan berdasarkanfikiran tokoh-tokoh aliran ekonomi bebaszamansilam,mereka(tokoh-tokohsosialismeitu) berpegangkepadapendapatyangsama.Merekamengatakanbahawasumbernilai hargasesuatubaranganitu ialahpekerjaan.PendapatsepertiinilahyangmenjadiasaspeganganteoriKarl Marx tentangmasalahnilai hargadannilai hargayangditambah.

Perkara379 - Teori Karl Marx TentangNilai HargadanNilai Harga yangDitambah

PendirianKarl Marx tentangteori mi ialah nilai hargasesuatubaranganituditentukanmengikutjumlah pekerjaanyang perlu untuk menghasilkanba-ranganitu. Denganperkataanlain, hargaditentukanmengikutjumlah jamkerjasosialyangperludigunakanuntukmenghasilkanbaranganitu (jamkerjasosialbermaksudjam kerjaseorangburuhyangmempunyaikemahiranyangpertengahandalammasalahdankeadaansosialyangsedangberlaku).Dengandemikian, seorangpemodalataukapitalis dalam sistem ekonomi sekarangbiasanyamembeli tenagakerja seorangburuh, dan tenagakerja buruh ituadalahsamasepertibaranganlain yangditentukannilai harganyamengikutjumlahkerjayangperludilakukanuntukdapathidupdanmemeliharatenaganyadenganbaik.Kemudianpemodalitumenggunakantenagakerjaseorangburuhyangdibelinyasepertiitu dengantujuanuntukmendapatkanhargayanglebihtinggi, iaitu dengancaramenggunakantenagaitu lebih panjangdan lamadaripadayangdiperlukan.Berikut dikemukakansatucontohtentangperkarami supayaia dapatdifahami denganlebih jelas lagi. Seorangburuh bergaji(yangdibayargaji) bekerja8 jam setiaphan,danmendapatbayarangaji Se-banyak210piaster(iaitu kadaryangcukupuntuk menyarahidupnyauntukmendapatkantenagakerjanya),tetapidia dapatmenghasilkanbaranganyangberharga210piasteritu dalammasa6jam sahaja.Olehyangdemikian,denganmembayarupahataugaji untuk tempoh6jam, pemodaldapatmengutiphasilyang bernilai 8 jam. Perbezaandi antarakeduajenis harga itulah yangmenyebabkanterjadinyanilai hargayang ditambah (La plus valuer) yangmenjadisumberkeuntunganseseorangpemodalataukapitalis itu.

47 Lendry, Manuel,him. 497.

545


Ahli ekonomidantokoh sosialismememulakanpekerjaanmerekadenganmencarisumberhargadaripadatitik tolak yangsama,iamtudaripadafikiranyangmengatakanbahawapekerjaanitulah yang menjadiasasdansumberharga.Tetapikesimpulanyangmerekadapatipadaakhmrnyaadalahberten-tangankenanaahli ekonomitelahberpegangpadafikiran itu untukmentadbirdanmenghalalkankonsephakmilik individu. mi keranamengikutpandanganmerekasetiaphargaitu adalahbersumberdaripadakerjayangdilakukanolehpihakpemilik modalataupunpekerjaanorangyangbekerjadenganmenenimahak-hakmerekadanipadapemilik modal itu. OrangsosialismeMarxis pulatelahmenjadikanfikiran dankonsepkerjaitu sebagaiasasdansumberharga,dan membuatkesmmpulanbahawahakmilik individu olehpihak pemodalitumerupakanperkarayangtidakhalal.mi keranasumberhakmilik indmvmdu ituialahhargayangditambahyangdieksploitasiolehpihakpemodaluntukfaedahdmninya sedangkanmengikutprmnsmpkeadilanhargayangdmtambahitu hen-daklahmenjadihak mmlmk pekerja.Sebagaitambahanuntuk alasandi atas,selagiditenimapninsipyangmengatakanbahawapekerjaanitulah yangmen-jadi asasdansumbernilai hargasemuabarangan,makapuakdangolonganpemilik modal atau kapitalis yang hidup tanpamelakukanpekerjaanitusebenannyahidup denganperbuatanmerampastenagadanhasil kerjakaumburuhdanmencabulihak-hakmereka.

Perkara380- Kritikan TerhadapTeori-teorimiWalauapajugapunbentukyanglahir danipadateoni-teoriin iaitu teori-teoriyangmenisbahdanmenghubungkaitkanpenentuanhargadannilai baranganmtu denganpekerjaanyang dilakukanuntuk menghasilkannya,namunteori-teorimi temyatamencetuskanbeberapabentukdanpelbagaicorakknitikandankecamanterhadapnya.

1. Jika benarbahawasumberhargadannmlai hargasesuatubananganmtuialah kerja, maka sudahpastilahpula tiada sebaranghangadannilai tanpakerja.Tetapifakta dankenyataantidak membenarkanhal mi keranaterlalubanyakbahandanipadakekayaantabii dan alam semulajadi yang memangmempunyainilai hargayangsangattinggi tanpamelakukansebarangkerja.Contohnyaialah sumberash air yangmengandungibahanlogam,petroleum,pelbagaihasil logam yang lain, kuani, tanahtapak bangunandanbahankekayaanlain yang mempunyainilai hargayang tinggi tanpamelakukansebarangkerja atau usahaoleh manusiauntuk melahir dan mewujudkanbahan-bahanitu.

2. Jikabenarbahawahanyakerjayangmenjadiukuranbaginilai hargasemuabarangan,bagaimanakahpulabolehdmdapatidenganmudahbarangan-baranganyangmemerlukankadarkerjayangsama,tetapi nilai hargapulaberbeza-beza,sedangkanbaranganlain memerlukankadarkerjayangber-lamnantetapinilai hanganyatetapsama?Tidakkahandamengetahuibahawaduakeping gambarlukisanyangdiusahakandalammasayangsama,tetapmdijual denganhargayangsangatberbezawalaupunkeduakepinggambaritu

546


merupakanhasil karyapelukisyangsama.Manakaladuaguni gandumyangsamajenis danmutunyadijual denganhargayangsamasedangkanumumnyajurnlahjam danbentukkerjayangdilakukanuntukmenghasilkankedua-duagunigandumitu adalahsangatberbezamengikutkesuburantanahyangmeng-hasilkankedua-duaguni gandumitu.

3. Jika benarbahawaasasdan sumbernilai harga ialah kerja atau pe-kerjaan,makapastilahnilai hargasemuabaranganitu tetapteguhmengikutkadar usahadan pekerjaanyang dilakukan untuk menghasilkannyasamasahajasehmnggalahke peringkatakhir kerja itu. Perkarasepertimi memangtidak sesuaidenganfakta sebenarnyasebabmemangdapat dilihat sendiribahawanilaihargabaranganitu selalusahajaberubahdanberbezapadaketikabaranganitu masih wujud dan belum habis lagi. Memang terlalu banyakbaranganyangmempunyainilai hargayangsangattinggi padamasadahulu,tetapi mempunyainilam harga yang sangatrendah padazaman sekarang.Contohnyabeberapabuahbuku danalatperhiasansepertibahan-bahankos-metik tertentuyangmempunyainilai hargayangtinggi disebabkansambutanhebatyangdibenikankepadanyapadamasadahulu.Sebaliknya,banyakpulabaranganyangdapatmencapainilai hargayangtinggi secaraberansur-ansur,sedangkanpadamasadahulu ia tidak mempunyainilai hargayang tinggi.Contohnyasepertibeberapakeping gambardanbejana-bejanatembikaryangsudahtidak dihasilkan lagi padazaman sekarang.Oleh itu, kerja yang di-lakukanpadamasadahuluitu tidak mempunyaisebarangkesandanpengaruhterhadapnilamhargabaranganpadamasaakandatangkeranahargadannilaibaranganitu tetaphidup dan berubah,sedangkankerja padamasadahuluadalahkaku dantidak akanberubah.48

Olehitu, jika kita bersetujudenganpendapatbeberapaorangtokohpenajateoni mi yang menyatakanbahawayang menentukannilai harga sesuatubananganitu bukankerjadanusahapadamasadahulu,(kerjayangdilakukanuntukmenghasildanmengeluarkanbaranganitu sendiri), tetapiyangmenen-tukannyaialahkerjadanusahamasakini (usahayangperludilakukanuntukmenghasilkanbaranganyang samadalam suasanadan situasimasyarakatzamankini), maka bagaimanakahpula kita hendakmentafsirkantentangwujudnyabeberapabaranganyangnilaiharganyaterusberubahhanyakeranaperedaranzamantanpasebarangperubahanterhadapkadar kerja yang di-lakukanuntukmenghasilkannyapadazamansekarang.Contohnyaialaharakyang semakintinggi nilai harganyasemata-matakeranaia disimpan lama.Tanah-tanahtapakbangunanjugabertambahtinggi nilai harganyasetiapkalibertambahnyakemajuandanpembangunan.Beberapajenisalatperhiasandansohekjugasemakintinggi nilai hanganyadisebabkanmeningkatnyakegemaranorangramamterhadapbarangantersebut.

4. PegangandanpendirianBastia mengatakanbahawaasasdansumbernilai hargaiahahkerja yangdilakukanuntukmendapatkanbarangitu, dan iamerupakansuatu perbandingandi antarakeduaperkhidmatanyang sahing

48 Gide, Cours,Jiiid 1, hIm. 77.

547


bertukar.Pendapatsepertimi tidak dapatmemberikangambarandanfokusbaru tentangmasalahmi. mni kerana mengikut pandanganBastia, emasmempunyainilai hargayanglebih tinggi disebabkania dapatmemberikankhidmatyanglebihbesardaripadakhidmatyangmampudiberikanolehseketultembaga.Tetapimi tidakmampumenjelaskanbagaimanaemasitudapatmem-benikankhidmat yanglebih besardanbanyakdaripadayangdapatdiberikanoleh tembagahanyakeranaemasitu lebih tinggi nilai harganyadarmpadatern-baga.Demikianlah masalahmi membenikantafsiran kepadakita terhadapperingkatdantitik penmulaankita dahulu.49

5. Semuapengikut aliran atau teori mi mengakumbahawaterdapatjugaunsur-unsurlain selainunsurpekerjaanuntuk menentukannilai harga.Un-sur-unsurtersebutialah:

(a) Usahaperlulahdibuatuntukmewujudkanutihiti keranawalaubenapabanyaksekalipunusahadankerjayangdilakukanuntuk menghasil-kansesuatubaranganitu, ma tidakbermaknasekiranyabaranganitutidak bolehdimanfaatkanapabilaselesaidihasilkan.Oleh yangde-mikian, teoni yang mengatakanbahawakerja itulah yang dapatmenentukannilaihargasesuatubaranganakanterpaksatundukdantertaklukkepadautihiti yangdapatdibenikanolehbaranganitu.

(b) Ricardodanparapengikutnyatidak menafikanbahawamemangba-nyak juga baranganyangnmlaiharganyaditentukanoleh faktor ku-rangatausedikitnyabaranganitu sendiri,mamtu manusiatidak ber-upayamenambahkanjumlah baranganitu melalui kerjadanusahamereka.Contohtentangmasalahitu ialahbarang-barangpurbadanantik sertagambar-gambarlukisan hasilkaryabeberapaorangpe-lukisyangtermasyhurpadazamansilam.Merekamemandangperkarami sebagaisuatu pengecualiandaripadakaedahin tetapipenge-cuahiantersebutboleh menjejaskankaedahmnm puha. Ohehsebabitu,tokoh-tokoh ilmu ekonomiyang muncul selepasAdam Smith danRicardosepertiahhi ekonomibangsamnggeristelahberansur-ansurbenusahauntuk meluaskanskop teori yangberkaitandenganutilitidankekurangan.mi termasuklahjuga kesandanpengaruhkedua-dua faktor itu ketika menentukannilai harga. Mereka akhirnyaberjayamerangkumkankedua-duafaktoritudalamsatuteonisahaja.Teoni tersebutialah teoni utiliti akhir. Merekamenjadikanteori misebagaiasasdansumberbaginihai harga.

Perkara381 - TeoriyangMenisbahdanMenghubungkaitkan

PenentuanNilai Hargadengan‘Utiliti

Memangjelassekalibahawauntukmenentukansesuatubaranganmtumempu-

49 Gide,Revued’EconomiePolitique,Jun 1878, dandalambukunyaCours, Jilid 1, him. 77.

548

TEORI-TEORI EKONOMI IBN KHALDTJN

nyai nilai harga,ia hendaklahberutiliti. Baranganitu mestiberutiliti untukmemenuhisesuatukeperluan.Pendapatsepertimimemangmenjadipegangansemuaahli ekonomi.Namun demikian, adaahli ekonomiyangberpendapatbahawasesuatubaranganyangberutiliti itu tidak akanmempunyainilai hargakecualijika pengeluarandanpenghasilannyaitu memerlukanbanyaktenagakerja.Tetapisatugolonganahli ekonomiyangdipeloporiolehCondillacdanSayberpendirianbahawasesuatubaranganmempunyainilai hargasemata-matakeranaia berutiliti. Denganperkataanlain, sesuatubaranganitu mendapatnilai harganyadaripadautiliti yangdapatdiberikannya.Olehyangdemikman,baranganyangberutihiti itu mempunyaikekuatandandayadaripadasegiper-tukarankeranaia dapatmencetuskankeinginan oranguntuk memilikinya.Olehitu, apabilasesuatubarangantidak lagi digemari orangkeranasesuatusebabyangtertentu,makadengansendirmnyabaranganitu kehilangansemuasekali nilai hargadaripadasegi pertukarannya.Ohehyang demikian, utihmtmitulahyangmenjadiasasdan sumbersertaukurannilai harganya.

Perkara382 - BeberapaBangkanganTerhadapTeori mniJika benar bahawa nilai harga semuabaranganitu malah utihitinya, ha-gaimanakahcaranyakita bolehmentafsirdanmemberikanpenjelasantentangbeberapajenis baranganyangmemangmempunyaiutiliti yangsangatbesartetapiberhargasangatrendah?Contohnyaiahahsekepingroti atausepinggannasi yang mempunyainilai hargayang sangatrendah.Bagaimanakahpuladenganbaranganlain yang dapatmemenuhi hajat keperluanorang tetapijumlahnyasangatkecil sepertiintan berhiandan permata-permatayangber-mutu tinggi danmempunyainilai hargayangsangattinggi?

Mungkin juga kemusykilantersebutdapatdijawab denganmengatakanbahawakeadaansedemikianituberlakudisebabkanolehkeadaan.Dalamsua-sanabiasa,roti itu sangatmurahharganyakeranadaripadasegi lahirnya iamempunyaiutiliti yangsedikitsekahijika dipandangdaripadasudutbahawaiamudahdmdapati.Perkataan“utiliti” yangdimaksudkandi sini ialahpengertian-nyadaripadasegmihmuekonomi,iaitu kekuatandandayasesuatubaranganituuntuk memenuhipelbagaikeperluan.Sebahiknya,jika intan berlian danper-mata-permatalain yang berhargamahal itu mempunyainilai hargayangtinggi,makakeadaanitu adalahkeranaia mempunyaiutiliti yangsangatbesarmengikutpandanganilmu ekonomi.Ia sangatdiperlukankeranakuantitinyayang terhaddanjarangdidapati.Memangtiada sebarangkeraguanbahawanisbahdanperbandingancli antaranilai hargaroti denganintan berhianmtuakanmenjadi sebaliknyaapabilakeadaandansuasanaberubah.Bagi orangyangtinggal dalamsebuahbandaryangsedangdikepungoleh pihak musuh,ataubagi orangyang sesatdalam perjalanandankehabisanbekalan,makapadaketika mtu sekepingroti akan lebih besar dan tinggi nilai harganyadaripadaseketul intan berlian. Dalam keadaansepertiitu, dia tidak akanteragak-agaklagi untuk menukaratau membayarsekepingroti itu denganseketul intan berliankeranadalam keadaandemikian, keperluannyauntuk

549


mendapatkansekepingroti itu lebih besar daripadakeperluannyauntukmemiliki seketulintan berlian. Dalamkeadaansepertiitu, rotilah yangmem-punyai utihiti yang lebih besar.

Kesimpulandaripadahasilperbincangantentangpelbagaiteori danpen-dapatdi atasialah utiliti sahajatidak boleh dijadikan sebagaiasasdan dasarnilai harga.Ini keranaterdapatjuga suatudayalain, iaitu dayadan faktorkekurangan(Lararete)yangjugamemberikankesanterhadapnilai hargasamasepertikesandanpengaruhyangwujud padaperkataanutiliti itu sendiri.Rotiyangmempunyainilaihargayangsangatkecil dalamkeadaanbiasabukanlahkeranaia suatubendayangkurangdansukardidapatitetapiiabohehdihasihkandenganmudah sahaja,denganjumlah yang banyak dan dapat memenuhikeperluansemuaorang. Olehitu, keinginanuntukmendapatkannyatidaklahbegitukuat keranaia mudahdidapati.

Tetapi lain pulakeadaannyadenganintan berhiandanpermata-permatayangbegitumahalharganya.Olehkerananilaiharganyamenjadibegitutinggi,maka ia hanyabohehdidapati dalamjumlah yang sangatsedikit dan tidakmencukupiuntukmemenuhikeinginansemuaorang.Ohehsebabitu, keinginanuntuk mendapatkannyabegitu kuat keranaia sukar diperolehi. Dengandemikian, maka utiliti dan nilai harganyajuga menjadi lebih besar.Jikaditakdirkan padasuatu ketika kelak manusiadengantaufik danbimbinganAllah S.W.T. berjaya mendapatkancara dan kaedahuntuk menghasilkanberhianitu tanpamenggunakantenagayangbanyak,ataupunmanusiaberolehhidayatuntuk memenuhibeberapabuahlombonguntuk mencari-gahibahanberhianitu, makasudahpastiberlianakankehilangansebahagianbesarnilaiharganya.Begitu juga halnya apabilaberlaku sesuatukeadaanyangmeng-hahangdanmenyekatpenghasilansesetengahdaripadapengeluarangandumdunia,makapadaketika itu hargagandumakanmelambungtinggi.

Anggapandanandaiansepertiinilah yangmenyebabkanramaiahhi ilmuekonomi, terutamaorangPerancis,sangatsuka menggabungkandi antarautiliti dengankekurangansebagaiasasdansumbernilai harga.5°

Perkara383 - Teori-teori yangMenghubungkaitkanPenentuanNilai Harga denganFaktor Kekurangan

Sebahagiandaripadaahli ilmu ekonomi,terutamaparapengikutahiranmatema-tik berpendapatbahawautiliti dan kekuranganitu, walaupunsama-samamerupakanfaktor penentunilai hargayang tidak boleh dipisahkan,namunkekuranganlahyangmemainkanperananyanglebih utamadanpenting.Ohehsebabitulah merekamengatakanbahawanilai hargasesuatubaranganituditentukanolehkekurangandankesukaranuntuk mendapatkannya.Dalammasalahi, merekamengemukakansatu contoh, iaitu tentangair sungai.Ketikaairsungaimasihbolehdidapatidenganbanyaknya,ia tidaklahdikehen-daki orang.Olehyangdemikian,air sungaitidakmemiliki sebarangutiliti dansudutpengertianilmu ekonomi. Air sungaijuga merupakansuatubarangan

50 Rujuk Turgeon,Coursd’EconomicPolitique, Jiiid 3, Fasal4 dan5.

550


yangtidak mempunyainilai harga. Denganperkataanlain, sesuatubaranganitu tidak akanmempunyainihai hargakecuahidengansyaratia mempunyaiutiliti yang tertentu. Utihiti pula tidak akanwujud kecuali mengikutkadarkekuranganbahanataubarangitu seolah-olahbahawapadaakhirnyanilaihargasemuabaranganitu diukurmengikutdarjah dankadarkekurangannya.

Perkara384 - BeberapaPerhatian yang TimbulAkibat daripada Teori-teori mi

1. Sesuatubendaataubaranganyang sangatkurang dan sukar dmdapatiselalunyatidak mempunyainilai harga. Baranganmtu juga mungkin hanyamempunyainilai hargayangsangatkecil jika ia hanyadiingini oleh sebilanganorang,iaitu apabilautilitmnya terlalukecil.

Sesuatubendaitu akanberubahnihai harganyaapabilautiliti berubahtanpasebarangperubahandaripadasudutkekurangan.Olehyangdemikian,batu-batupermatayang berhargamahal itu tentu sekali akankehmlangansebahagianbesarnilai harganyajika manusiatidak menggunakanbatu-batupermataitu sebagaibahanperhiasanlagi, walaupunkadarkekurangannyatidak berubah.

2. Istilah “kekurangan” itu sendiri memangmempunyai pelbagammaknayangsangatberbezadan perlu ditentukan.

51 Ini keranasesuatubendaataubaranganitu biasanyamenjadikurangdansukar i.mtuk didapatidisebabkanolehtabiat dankeadaansemulajadinya,sepertiberhian,emasdan perak.Un-tuk barangansepertimi kekuranganitu disebutsebagaikekurangansemulajadi (La RaretePhysique).Kadang-kadangpuhasesuatubaranganitu menjadikurangkeranakekurangantenagakerja untuk membuatnya.Sebagaicontohialah nihai hargasekepinggambarlukisanhasml karya seorangpelukispro-fesional yang mahir adalahberkaitan dengankekuranganatau susahnyamendapatkankemahiransepertiyangdimihiki oheh pelukisyangberkenaan.Kekurangansepertimi biasanyadinamakansebagaikekurangankepakaran(LaRareteTechnique).Kekuranganberpuncasamaadadaripadakeadaantabiiataupunkepakaran(kemahiran)dankekuranganjuga adayangberbentukmutlak.Mengikutpengertianmi, sesuatuyangberkurangandansukardiper-ohehmtu suatucontohatau salmansahaja.Kekurangansepertimi disebutkansebagaikekurangandaripadasegi matematik(La RareteMathematique).Adapula kekuranganyang bercorakrelatif sahaja.Ini bermaknaperkarayangdibentangkanitu bukanlahsebenarnyaash,ataupunlain daripadayangdicari.Kekuranganbentukmi dinamakansebagaikekuranganekonomi (La RareteEconomique),iaitu kekuranganyang satu-satunyamempunyaikesandanpengaruhuntuk menentukannilai hargakeranasesuatubendayangkurangdansukardiperohehsecaramuthakitu tidak mempunyaisebarangnilai hargaapabilaia tidak disukaiolehorangramai.

51 Ibid., Jilid 3, him. 155 danseterusnya.

551


3. Kekuranganekonomi ialah suatubentuk perbandingandan nisbah diantarapelbagaikeperluandenganjumlahbaranganyang sesuaiuntuk dipe-nuhi. Oleh itu, kekuranganekonomiberkembangdanbertambahdalam duabentuk.Pertama,apabihajumlahsesuatubendayangberutihitiitu menjadiku-rangsehinggatidak dapatmemenuhikeperluanpenggunanya,sepertiudaraatau oksigenyang amatkurangjika dibandingkandengankeperhuansuatukumpulankelasiyangterkurungdahamsebuahkapalselam.Keduanyaadalahapabilajumlah sesuatubaranganitu tetap sepertikeadaansemulajadinyatetapi keperluanpenggunatelahbertambah,sepertipancutanmataair yangmenjadi sumberair untukminumandan mandi-mandaoleh pendudukbebe-rapabuahbandar.Jumlahair tentu sekalitidak akanmencukupiuntuk me-menuhikeperluanmerekaapabilajumlah pendudukbertambah.

Daripadahuraiandan penjelasanyangtelah diberikanitu, jelaslahba-hawawujudnyakekurangantanpawujudnyautiliti tidaklahmencukupiuntukmewujudkannilai harga.Keadaansepertimi sudahtidak ganjil lagi daripadaingatanpara pengikut teori-teori yang menisbahdan menghubungkaitkanpenentuannihaihargaitu denganfaktorkekurangan.Namundemikian,merekamasihterusmengatakanutiliti itu sebagaibahagianyangtidakdapatdipisahkandaripadakekurangannyadaripadasudutekonomijikadikaitkandenganmaknadanpengertianyangtelahdiberikansebelumin Merekatelahmengatakanba-hawakekuranganyangmenjaditujuandanmaksudparapenganutaliranatauteori itu adalahkeranasesuatubendayangtidakberutiliti itu tidakmempunyaisebarangkekurangandaripadasudutilmu ekonomi.

Perkara385 - Teori yang MenisbahdanMenghubungkaitkan PenentuanNilai

Harga denganUtiliti Akhir52

Ketika membincangkannihai hargautihiti dahulu,kita telah menyatakanba-hawa nilai hargasetiap baranganyang boleh dipisah dan dibelah bagi itudiperakuimelaluiutiliti.~Dasardanprinsip mi sendiritelahpun dilaksana-kanolehparapengikutaliranAustria danorangyangsamapendirmandenganmerekadaripadakalanganahli ekonomiInggerisdanAmerika terhadapnilai

52 Teori utiliti akhirmi muncul kaii pertamanyadi Perancispadatahun 1844.Penajateori miialahjuruteraberbangsaPerancisbernamaDupuit.Di Jei-manPula,teorimi munculuntukkalipertamanyapadatahun1854 denganpenajanyabernamaGossen,iaitu pegawaikerajaanber-bangsaJerman.Namundemikian,hasilkajian kedua-duapeloporaliran itu tidakiahmenda-patsambutanyangsewajarnyapadamasaitu danteorimerekaterbiartanpadiberikanper-hatian.Tetapipadasekitartahun1875,hasiikajianyangdiiakukanoiehpakar-pakarekonomisepertiGefonzdi England,Feiransdi SwitzerianddanKari Mangerdi Austria, telahbeijayamerumuskanteori mi dalamjangkamasayangsama.Merekasebenarnyatidak mengetahuitentanghasii kajianyangdilakukandi antaramereka.Walaupunteorimi lahir danmunculdaripadabeberapabuahnegarayangberlainandaiammasayangsama,namunaiiranitu selalusahajadikaitkandenganparapengikutaiiranmi daripadaAustria.mi keranasebahagiandan-padaparapenyelidiknyaadalahdan kalanganahli ekonomibangsaAustria.Tokohyangter-kemukaialahBohmBewark.Teorimi telahmendapatsambutanhangatdi Amerikasepertiyangdibuktikandeli hasilkajianProfesorFisher,CarverdanFetter.

53 Ibid.

552


hargapertukaran.Merekaberpegangkepadadasarbahawanilai hargaper-tukaranitu jugaditentukanoleh utiliti akhir. Oleh itu, dalam setiapoperasipertukaranbarangansetiap pihak yang terlibat selahunyamembuatper-bandingandi antarakedua-duanilai hargabaranganyang menjadi bahanpertukaranitu. Pertukarantidak akanberhakudi antarakeduapihak yangterlibat kecualiapabilautihiti akhir setiapbarangyanghendakditerima dandimiliki olehkeduapihakitu dapatmenyamaiutihiti akhirbaranganyanghen-dak diserahkandi antaramereka.Denganperkataanlain, setiappihakyangterlibatdalamoperasipertukaranbaranganitu akanmembuatpertimbangandi antarafaedahyang bakal diperolehnyadaripadasuatu baranganyanghendakditerima dan dimilikinya itu dengan pengorbananyang terpaksaditanggung akibatmenyerahkanbaranganasalyangdimilikmnya. Dalamper-hitungan dan perkiraanitu, keduapihaksentiasamenilai dan menghitungfaedahyang bakal diperolehnyadengankadar utiliti akhir baranganyanghendakditerima dan dimilikinya melalui pertukaranitu. Kadardan darjahbiasanyaberbezadan segi kekuatandankelemahan,iaitu mengikut kadarkeperluannyaterhadapbarangdanjuga mengikutkadarsamaadabaranganitu banyakatau sedikit daripadabaranganyangdimilikinya. Dia juga akanmenilai pengorbananyangbakalditanggungnyadengankadarutihiti akhirbagibaranganyangmestidiserahkannyakepadapihakyanglain, yangjugaberbezamengikutperbezaankadarkeperluanterhadapbaranganitu danperbezaanbaranganyangdapatdimilikinya. Denganperkataanlain, sepertiyangtelahdikatakan oleh Jefonez54bahawasemuaoperasipertukaranitu merupakannatijah danhasil daripadaperhitungandaripadasegi kesenangandan pen-deritaan.Parapengikutnyatelahberpegangkepadaasasteori mi untukmen-tafsirkanbeberapafenomenaperekonomian.Antarafenomenaberkenaanialah:

1. Apakahsebabnyamatawangmempunyaitarafyanglebihkecil mengikutpandanganorangyang berada(kaya) jika dibandingkantarafnyamengikutpandanganorang miskin? Sebabnyaialah apabila setiaporangmempunyaiwangyangbanyak,makautiliti akhir wangadalahlebih kecil dansedikit, dansetiapkali sumberpendapatannyabertambah,makabertambahtinggi pulalahhargayangmampudibayaruntukmendapatkansesuatubarangan.Sebaliknya,pula,setiapkali sumberpendapatanberkurang,makasemakintinggilah pulautiliti akhir wangdan semakmnkuranglahpuhahargayangmampu dibayaruntuk mendapatkansesuatubaranganitu. Olehitu, pegawaiyangmenerimagaji sebanyak30 patmsebulanselalunyapergike tempatkerjadenganberjalankaki sahaja,manakalapegawaiyangbergaji 80 paunsebulanakanpergi kepejabatnyadenganmenaikikeretapiataupunbas.Hal mi keranahargatiketkeretapisebanyak20 millim (lebihkurang10 sen)dianggaptinggiolehpegawaiyangbergaji 30 pauntadi dan dia tidak mampumembayartambangitu. Olehitu, andabolehlahkiaskan sendiri keadaanitu denganhargabarangandanbeberapajenis perkhidmatanlain yangbiasanyadianggapmahaloleh orangmiskin, tetapi dianggapmuraholehorangkaya.

54 Jefonez,TheoryofPolitical Economy,him. 304 — 305.

553


2. Mengapakahbarang-barangmewahsepertiberliandalamkeadaanbia-sanyamempunyainilai hargayanglebih tinggi berbandingdengannilai hargabarang-barangkeperluanhidup sepertigandum?Jawapannyaialahwalaupunjumlahutiliti~gandumlebihbanyakdaripadajumlahutiliti berliandisebabkanjumlah gandumlebih banyak daripadajumlah berhian, tetapi utihiti akhirberlian itu lebih banyakdaripadautiliti akhir gandum.Ini keranajumlahberlianadalahsedikit.Hal inijugadisebabkanolehutiliti akhirdanbukannyajumlahutiliti itu yangmenentukannilai harga.mi keranaberlianitu mempu-nyainilai hargayanglebih tinggi daripadanilai hargagandum.

Perkara386 - BeberapaCatatanTentangTeori miDenganmembuatkajianteliti terhadappendapatyangterkandungdalamteorimi, jelashahkepadakita bahawanilai hargapertukaransetiapbaranganitutidaklahbergantungkepadakadardandarjahutihitinya sahaja.Nilai hargaitujugaakanturutberubahapabilaberlakuperubahanpadakadardandarjahmidisebabkanolehpengaruhkekurangandan segi ekonomi,iaitu mengikutnms-bahperbandingandi antarajumlah sesuatubaranganitu dengankeperluanterhadapnya.Ini bermaknabahawapadaakhirnyanilaihargapertukaranituadalahbergantungkepadautiliti yang dipengaruhipula oleh kekurangan.Inilahpendapatyangdipegangolehkebanyakanahli ekonomisejakdahululagi.

Jikadilihat dandiperhatikandaripadasudutyanglain terdapatjugahu-bunganyangsangatrapatdiantarakekurangandenganpekerjaanataudenganperkataanlain hubungandengankos pengehuaran.mi keranasesuatuyangdianggapkurangdans”kar didapatidaripadasegi ekonomi itu biasanyame-merlukanperbehanjaanyangbesaruntukmenghasilkannya.Olehyangdemikian,andadapatmemahamidenganjelasbahawabolehdikatakanhampirmustahiluntuk merujukkannilai hargaitu kepadasatusebabdansumbersahaja.

Perkara387 - Teori yang MenisbahdanMenghubungkaitkanPenentuanNilaiHargadenganBeberapaSebabLain

Sebahagianbesarahli ekonomimasakini berpendapatbahawanilai hargasesuatubaranganitu perlulahdinisbahdandihubungkaitkandenganbeberapasebabbukandengansatusebabsahaja.mi keranasetiapoperasipertukaranbaranganitu biasanyamerangkumiduaunsur, iaitu menyerahkansesuatubarangdanmenerimasesuatubarangyanglain.

Biasanyapihakpembeliataupenggunamenumpukanpandanganmerekakhususkepadautihiti yangbakaldiperolehinyadaripadasesuatubaranganyanghendakdibeli ataudimilikinya. Pihak penjualpulamelihatnyasecarakhususkepadakesusahandankesukaranataudenganperkataanlain kepada

55 Yangdimaksudkandenganjumiahutiliti dalamistilali ekonomiiaiahseluruhutiiti danipadapenggunaanbaranganitu.

554

TEORI-TEORI EKONOMI IBN ~TALDUN

kospengeluaranbaranganitu. Oleh sebabitu, Marshall tokohyangberusahakerasuntukmenyelesaikankerumitanyangtimbul akibat daripadamasalahmi mengatakanbahawaterdapatduasebabdan sumberuntuk menentukannilai hargasesuatubarangan.Dua sebabdan sumberitu malahutihiti sesuatubaranganitu dankospengeluarannya.Penentuansamaadakbspengeluaranatauutihiti samasepertimasalahuntukmenentukansamaadaguntingpanjangataupendekyangdapatmemotongkertas.~Namundemikian,sesudahmenajadan mengemukakankaedahmi sebagaiasasbagi teorinya tentangmasalahnilai harga,Marshallmemberikanpuhapendapatnyabahawapengaruhkedua-duafaktor itu (utiliti dan kospengeluaran)untuk menentukannmlai hargabukanlah seimbangselama-lamanya.Dan sini belmaumengemukakanper-bezaandi antaraduakeadaan:

(a) Industri yangperlu menjualbarangkeluarannyapadamasayangsingkatsepertiindustrialat-alatmenangkapikan. Di sini faktorutihitm(permintaan)itu lebih mengatasifaktorkospengeluaranuntuk me-nentukannilai harga.

(b) Industri (dan kilang-kilang) yang menghasilkanbaranganuntukpasaranyang luas dan padamasayang panjang. Kos pengeluaran(penawaran)bagi keadaansepertimi menjadi faktor yang sangatpentinguntuk menentukannilai harga.Inilah yang mendorongnyauntukmenetapkankaedahyangsangatpentingin iaituapabilamasayangdigunakanuntuk mendapatkannilai hargaitu singkat,makapengaruhpermintaan(utiliti) terhadapnilai hargamtu menjadilebihbesar.Apabila masalebih panjangpula, pengaruhdan kesankospengeluaranterhadapnilai hargaitu lebih penting.57

FASAL ENAM: UTILITI

Perkara388 - Utiliti EkonomidalamSistemEkonomiModen

Istilah manfaatekonomibermaksudsuatusifatkhusus(khasiat)yangapabilaia adadanwujud dalamsesuatubarangan,makabaranganitu mampuuntukmemenuhisesuatuhajatdankeperluan.Istilah hajatdankeperluandaripadaaspekilmu ekonomibermaknakemahuanataukeinginan. Olehitu, sesuatubaranganyangmempunyaiutmlmti danbergunadaripadasudutilmu ekonomiialahsesuatubaranganyangdiingini dandikehendaki.Apabilasesuatubarangitu tidak lagi diingini dandikehendakiataudisukai,makahilanglahutiliti dankegunaannya.Inilah yangmenyebabkankita memandangdan menganggapbahawasesuatubaranganitu mempunyaiutihiti danbergunadaripadasudutilmu ekonominya,walaupundaripadapendapatumummemandangnyatidak

56 Marshail,PrinciplesofEconomy,him. 348.57 Ibid., him. 349.

555


mempunyaiutihiti ataupunmerbahaya.Sebagaicontohnyaialaharakdanganjayangmerupakanbaranganyangmempunyaiutihiti daripadasudutpandanganahhi ekonomikeranaia disukaioleh sebahagianorang.~

Perkara389 - BeberapaSifatUtiliti Ekonomi ~

1. Utiliti ekonomibukanlahsuatu sifat yangselalumuncul daripadaasalsesuatubaranganitu lagi, tetapi ia muncul apabila sesuatubaranganitudiperludandikehendaki.Sebabitulahsesuatubarangantidakboleh dianggapmempunyaiutiliti kecualiapabilaia diingini dandikehendaki.Apabilaia tidakdikehendaki,makahilanglahutihitinya. Sesuatubaranganakanterusmempu-nyai utihiti selagiia masihdiingini orangwalaupunkeinginanitu berlakuatassangkaanyang salah.Oleh sebabitulah sesuatuubat yang dikatakan ohehseseorangpesakititu boleh menyembuhkanpenyakitnyaadalah suatuubatyangmempunyaiutihiti danbergunawalaupunmengikut tahimnyaubatyangberkenaantidak mampumenyembuhkansebarangpenyakitpun.

2. Utiliti ataukegunaansesuatubarangyangsamaitu bukanlahhanyasatujika dibandingkanantara seseorangdengan seseorangyang lain. Sebagaicontoh,basikal itu mempunyaiutiliti danboleh digunakanoleh orangyangmasihmuda danberumurpertengahantetapi ia hampir tidak bergunabagiorangyangsudahtua.

3. Nisbahantarautihiti dankegunaanbeberapaperkarayangberlainanituuntukseseorangmanusiabiasanyaberubahdantidak samakeranabaranganberubahdanberbezamengikuttabiat,bentukhajatdankeperluanyangdapatdipenuhinyasertamengikutdarjahdankadarkeperluannya.Sebagaicontoh,seketuldagingitulebihbesarutihitinyauntukorangyangmasihbelummakanpadawaktu siangdaripadasebatangrokok daripadajenis yangpalingbaik.

4. Bagi seseorangmanusia,utiliti sesuatubaranganyang sama tidak Se-mestinyasamasahajakeranautihiti itu biasanyabergantungkepadajumlahbaranganitu danjugakepadadarjahsesuatukeperluanataupunbeberapake-perluanyangmampuditunaikanohehbaranganitu. Olehyangdemikian,suatuunit baranganyang dapatmemenuhikeperluanyangpalingpentingmeru-pakansuatuunit yangmempunyaipalingbesarutiliti danfaedahnya.Apabilabaranganitu semakinkecil, darjahkemampuannyauntukmemenuhihajatdan

58 Memangsudahdimakiumi bahawasesuatuyangmempunyaiutiiiti daiampengertianbiasaiaiahsesuatuyangtidak merbahayaataupunsesuatuyangtidak membawabencana.Olehitu,untuk mengelakkankekeiiruan di antara makna mengikut pengertianbiasa denganmaknamengikutpengertianilmu ekonomi,sesetengahkaianganahii ekonormmencadangkansupayadigunakanistiiah lain sebagaiganti istiiah utiliti yangberertimanfaat,faedahatauberguna.ParetomonggunakanistiiahOphelirnite (yangsangatterbataswujudnya)manakaiaProfesorGidepulamengemukakanistilahDisirabilite (patutdigunakan).Gide,Cours, Jilid 1,him.55—56.Walaubagaimanapun,kedua-duaistiiahbaruitu tidakberupayauntukmengatasiis tiiah asalyangbegitu populardaiamilmu ekonomi.Sebabitulah kita menambahkanistilah“ekonomi” selepasnya.

59 Piero,Cours,Jiiid 1, him. 68 danGide, Cours,Jiiid 1, him. 55 —59.

556


keperluanataupunbeberapabanyakkeperluan,maka semakin sedikit danberkuranglahutiliti yangdapatmemenuhihajat dankeperluanitu.

5. Utihiti danfaedahitu tidak wujud melainkanuntuk barang-barangdanhartayangmampudigunakanolehmanusiauntukmemenuhihajatkeperluan-nya.Olehitu, tenagadankekuatanyangterpendamdalamahiranpasangsurutombak, dan juga pelbagaijenis kekayaanalam yang terpendamdi dasarsamuderayangmasihbelum dapatditerokaidanditemui oleh manusiatidakakanmempunyaisebarangutiliti danfaedahdarm sudutihmu ekonomi.

FASAL TUJUH: TEORIUTILITI

Perkara390 - Hukum Utiliti Berkurangan6°

Dalamhuraiandi atas,kita telahmenjehaskantentangutihiti ataufaedahSe-suatubaranganitu bergantungkepadajumlahbaranganyangberkenaan,danapabilasesuatuunit itu (iaitu unit daripadabaranganitu) dapatmemenuhihajatdankeperluan,makasemakinkuranglahutihiti baranganmtu. Daripadakeadaaninilah, makadibuatsuaturumusanhukum,iaituhukumyangmenga-takanbahawa:“Apabila setiaporangitu menggunakansejumlahbesarbarang-anyangsama,makautiliti yangdapatdiberikanolehsetiapunit yangterkemu-dian (daripadabahanyangsamaitu) lebih kecil nilainya daripadautihiti yangdapat dibermkanoleh unit yangterdahuludaripadanya”.Hukum sepertimidikenahisebagaihukumutiliti berkurangan.

Perkarami dapatdilihat denganjelasdalamcontohyangberikut.Seorangpendudukdusuntersesatjalan di padangpasir dan air minumanyang di-bawanyadalamperjalanannyaitu sudahkehabisan.Diamerasaterlaludahagasehinggadia hampir mati keranaterlaludahagaitu. Padaketika dia sedangmenghadapiancamanmautitu diatelah dijumpaioleh suatukafilahyanglahudi situ lalumerekamemberidiasegelasair. Olehitu,jelassekahibahawasegelasair itu sangatbesarutihiti danfaedahnyakepadaorangitu keranadapatme-nyelamatkannyadaripadamaut.Apabiladiberikankepadanyasegelasair lagi,makasudahpastisegelasair yangkeduaitu lebihkecil utiliti dankegunaannyadan segelasair yangpertamatadi. mi keranahajatdankeperluannyauntukmendapatairminumtelahdapatdipenuhioleh segelasair yangpertama.Jikadia diberikan segelasair yangketiga,makasudahpastilahbahawautiliti airitu hebih kecil nilainya. Demikianlahseterusnyasetiapkali dia diberikanse-gelasair tambahan,makagehasair yangterakhir itu mempunyainilai utihitiyang hebih kecil daripadagehasair sebelumnya,hinggalahke gelasterakhir,katakanlahgehas“Y” yangtiadalagi air sesudahitudapatdiberikankepadanya.Olehyangdemikian,dapathahdilihatbahawasetiapgelasyangterkemudianitumengandungiutihiti danfaedahyanglebih kecil daripadayang sebelumnyahinggalahgelas“Y” yangpaling kecil nilai utihiti danfaedahnya.

60 Silgman,PrinciplesofEconomy,him. 175.

557


Perkara391 - Utiliti Akhir

Utiliti yangterdapatpadagelasair yangterakhirtadi, iaitugelas“Y” diberikanistilah sebagaiutihiti akhir. Kadang-kadangutiliti mi disebutjuga sebagaiutihiti sut keranaia dibuat berdasarkansuatu konsepsempadanyang me-misahkandi antara:

(a) Wujud atautidak wujudnyakeperluanseperticontohyangtelahdi-berikansebelummi.

(b) Sesuatuyangdimihiki oleh setiaporangdengansesuatuyangtidakdimihikinya; makautiliti akhir bagi 5 biji epalyangandamiliki ituialah utiliti yangwujud padabuahepalyangkelima itu.

(c) Kepingindengankesusahanyangterpaksadialami.Olehsebabitu, airdalam labu atau tempayanpertamayang diangkut oleh seorangperempuandesatidak menyebabkandiamerasaterlalupenat,sedang-kan air itu boleh memberiutiliti ataufaedahyang sangatbesarke-padanyakeranaair itu dapatdigunakansebagaiair minum. Setiapkali perempuandesaitu mengisi dan membawatempayanair itu,makabertambahpenatlahdia danbertambahkecillahpulautiliti danfaedahair itu. Ini keranasesudahair itu digunakanuntukmemenuhikeperluanasassepertiuntukdiminum airyangselanjutnyapulaakandigunakanuntuk memenuhikeperluanyangkurangpenting sepertiuntuk membersihkanrumah dan membasuhpakaian.Perempuandesaitu pastiakanberhentiuntuk mengangkutair apabiladia her-fikir bahawa mengangkutsatu tempayan lagi bolehmenyebabkandiasakit dan melebihi daripadakeperluanasas.Oleh yang demikian,utiliti yangadapadatempayanairyangterakhiritulahyangdikatakansebagaiutihiti akhir.

Perkara392 - JumlahUtiliti

Di sampingutiliti akhir, terdapatjugajumlah utihiti. Jumlahutiliti terdiridaripadaberbagai-bagaiunit yang merupakan hasil daripadagabunganutilitisetiapunit itu denganutihiti unit sebelumnya.61Oleh itu, jumlah utihiti bagihima tempayanair sebagaicontohnyaterdiri daripada:

(a) Utihiti yang didapati oleh seseorangitu daripada air di dalam tern-payanyangpertama.

(b) Utihiti yangdidapatinyadaripadatempayankedua... danseterusnyahinggakepada....

61 Ibid.,hIm. 176.

558


(c) Utiliti yangdidapatinyadaripadatempayanyangkelima.

Daripadacontohyangtelahdiberikanitu, dapathahdifahamibahawajikapenghasilangandumdi sesebuahnegarasepertiMesir adalah10 mihion irdab(alatsukatanbijianyangdigunakandi Mesiryangbersamaandengansatu,980hiknilitre), makajumlahutiliti bagi penghasilanmi merupakanseluruhutilitisetiapirdab daripadasepuluhmilion irdab itu.

Secaraumumnya,jika kita katakanbahawasuatubarangansepertiAterdiri daripadabeberapaunit yangberjumlahkatakanN, iaitu 51, S2, S3,...,Sn,makautiliti berikutnyaialahMl, M2, M3,...,Mn. Jikakita katakanbahawautilitinya adalahmengikut urutan menurun,maka utiliti akhirnya adalahdalambentukMn, manakalajumlahutihitinya ialah:

M1+ M2 + M3 -~- ... Mn62

Daripadacontohini,jelaslahbahawaapabilajumlahsesuatubaranganitubertambah,makabertambahpulalahjumlahutilitinya (mengikutnisbahyangterusberkurang)danberkuranganlahpulautiliti akhirnyaiaitu utiliti bagiunityangterakhir. Oleh itu, jumlahgandumyangterdiri daripada10 irdab,mem-punyai jumlah utiliti yang lebih besardaripadajumlah utiliti gandumyangberjumlahlima irdab sahaja,tetapi utiliti akhir bagigandumyangberjumlahsepuluhirdab adalahlebih kecil jumlahnyadaripadautiliti akhirbagigandumyangberjumlahhima irdab.

Perbezaanyangtimbul di antarajumlahutiliti denganutiliti akhir inilahyangdapatmenjelaskankepadakita tentangmasalahyangdihadapioleh ahliekonomi zaman silam untuk memberikansebabdan alasannyaiaitu me-ngapakahdalamkeadaanbiasagandumitu dijual denganhargayang sangatrendahsedangkanberhiandijual denganhargayangsangattinggi, sedangkangandumitu jauh lebih penting daripadaberhiandaripadasudutkepentinganhidup orangramai.Jawapannyaialahkeadaansepertiitu berlakudisebabkanolehjumlahutihiti gandumitu. Olehkeranagandummudahdiperolehidenganbanyak,makajumlahutiliti gandumlebihbesardaripadajumlahutiliti berhian.Olehsebabitu, gandumsangatdiperlukanberbandingdenganberlian. Namundemikian,utihiti akhirberlian,adahahlebih besardaripadautiliti akhirgandumkeranakekuranganjumlahdansukardidapati.Olehkeranautiliti akhiritulahyangmenentukannilai hargasesuatubarangan,makanilai hargaberlianpunmenjadi lebih tinggi daripadanilai hargagandum.

FASAL LAPAN: PERSOALAN NILAI HARGA

Perkara393 - MasalahNilai Harga

Perbincangantentangnihai hargamerupakanasasdan dasarsemuaperbin-canganilmu ekonomisehinggaahli ilmu ekonomisendirimengatakanbahawa

62 Rcboud,PrecisdEconomiePolitique.

559


ilmu ekonomi politik itu adalahilmu tentangnilai harga.63Kedudukannilaihargayangbegitupentingdanistimewaitu berpuncadaripadaduasebab,iaitusecaraamahi (praktikal) dansecarateori. Sebabamahinyaadalahkeranaper-tukaran,yangberasaskankepadanilai harga.Nilai hargamempunyaikedudukandanperananyangsangatpentingdalamkehidupanberekonomi.Manakalase-babyangbercorakteoripulaadalahkerananilai hargaitu mempunyaiperananyangmenyeluruhdalamsemuabidangperhubunganperekonomian,danjugamerupakansifat yangboleh dikias.mimu pengetahuanyangbetul pula adalahtertegakdi ataslandasanyangbolehdikiasdandijadikandasarperbandingan.

Perkara394 - Nilai HargaUtiliti danNilai HargaPertukaran

Nilai harga sesuatubendaitu secarabebasnyaadalahbermaksuddarjahpentingnyasesuatubendaitu samaadakepadaseseorangyangtertentuataukepadasesuatubendayanglain. Dalamkeadaanyangpertama(dalamnisbahkepadaseseorangyangtertentu),nilai hargaitu dinamakansebagainilai hargautiliti. Manakaladahamkeadaanyangkedua,nilai hargadinamakansebagainilai hargapertukaran.Ohehitu, nilai hargautiliti adalahsuatuperkarayangsubjektif. Manakahanilai hargapertukaranpula adalahsuatumasalahyangobjektif.

Nilai hargautihiti didefinisikan sebagaiketerangantentangdarjah utihitisesuatubaranganpadasuatuwaktutertentudandinisbahkankepadaindividuyangmemilikinya.64Perbincangantentangmi terbahagikepadaduabahagian.Dalambahagianyangpertamakita akanrnembincangkantentangnilai hargautiliti sesuatubarangandiasingkandaripadanilai hargautiliti baranganyanglain. Dalambahagianyangkeduapulakita akanmembincangkantentangnilaiharga sesuatubaranganbersama-samadengannilai hargautihiti baranganyanglain.

Perkara395 - Nilai HargaUtiliti SesuatuBaranganDiasingkandaripadaNilai HargaUtiliti Baranganyang

Lain (Teori Utiliti Akhir)

Nilai hargautiliti merupakanmasalahyangmenjaditumpuanpakarekonomi,antaranyaialahJefonez,WairasdanparapengikutaliranAustria.Perbincang-an danpenyelidikanantaramerekatelaEmelahirkansuatuteori yangdma-makansebagaiteori utiliti akhir atauutiliti sut. Kita bolehsimpulkanbahawanilai hargautiliti sesuatuunit daripadasesuatubaranganitu dinilai dan di-hitungmengikutkadarutihiti akhirnya,iaitu mengikututiliti unit yangdapatmemenuhihajatdankeperhuanyangpalingkecil. Lihat contohyangdikemuka-kan untuk menerangkanperkarami.

Seorangpetani,padaakhir musimmenuaitelahmenyimpanempatgunibiji jagungyangtelahditetapkankegunaannyamengikutdarjahdanperingkat

63 Picro,Cours,Jilid 1, him. 69.64 Ibid.

560


keperluan.Guni yang pertamaadalahuntuk dijadikan benih semaian.Guniyangkeduaadalahuntukdijadikanroti. Guni yangketigaadalahuntukdijadi-kan bahanmakananhaiwan dan burung-burungpeliharaannya.Guni yangkeempatpula ialah untuk dijual di pasar dan hasilnya digunakanuntukmembehibarangkeperluanmewah.

Daripadahuraiantersebut,andadapatmehihatbahawautiliti setiapguniitu mengikutpandanganpetaniberkenaanadalahberbezaantarasatusamalain. mi bermaknasetiapguni itu mempunyaiutilitinya sendiri.Andaikanlahjika ditakdirkanpetanitersebutkehilangansatugunibijijagungnya,contohnyagunibiji jagungyangpertama,iaitu untukdijadikanbiji benih.Adakahdengansebabitu petaniberkenaantidak mahuhagi mengusahakantanahnya?Tentusekali tidak sedemikiankeranapetanitersebutpasti akanmeninggalkanke-perluanyangpaling kecil, iaitu guni biji jagunguntuk dijual dan digunakanhasilnya membehi barang-barangmewah.Oleh itu, petani mtu menmlai danmembandingkanutihiti guniyangpertamadenganutihiti guniyangkeempat,iaitudengannilai hargautiliti guniyangkeempat.Olehkeranakeempat-empatgunibiji jagungituberasaldaripadasuatujenissahaja,makanilaihargasetiapguni itu dihitung bersama-samadengannilai hargautihiti kandunganisi guniyangkeempatitu.

Kesahihan teori mi tidak terjejas sekiranya petani berkenaanme-ngurangkankeperluanyanglain untukmemenuhisalahsatuhajatnyasebagaiganti daripadamengorbankanhajat itu seluruhnya.Umpamanyapetani itumengurangkankadar benih yang hendakdisemai,kadar roti yanghendakdibuat dankadarmakananyangakandiberikankepadahaiwansertaburung-burungternakannya.Oleh itu, petanitersebutdapatjugamembeli sedikitba-rangan mewah. Dengan berbuatdemikian, petani itu dapat membuktikanbahawamelupakanpenunaiansebahagiandaripadahajatkeperluannyalebihmudahdaripadamehupakanataupunmelepaskandin daripadamenunaikansuatuhajatyanglain secarakeseluruhannya.Ohehitu, dia menilai utihiti guniyangterakhir dengancarayangpalingminimum. Dalamkeadaansepertimi,dia mampuuntukmemenuhisemuahajatkeperluannyayangberbezaitu.

Ada duafaktoryangsentiasamempengaruhinilai harga,iaitu:

(a) Jumlahsesuatubaranganitu daripadasudutdapatmemenuhikeper-luan danjuga dan sudutkekurangandansukardiperolehi.

(b) Faktorpenantian,iaitu faktor samaadasetiapindividu itu mahume-menuhihajatnyapadamasakini ataupunmemenuhihajatdankeper-huanpadamasadepan.Biasanyasetiapindividu itu lebih menguta-makan penunaianhajat dan keperluan pada masakini daripadapenunaianhajat padamasadepan. Oleh itu, kekayaandan hartabendapadamasakini mempunyainilai utihiti yanghebih besardan-padanilai utilitinya padamasadepan.

Perkara396 - Nilai HargaPertukaran

Ahhi ekonomimengatakanbahawanilai hargapertukaranmempunyaisatuciri

561


yang istimewa dan apabilaciri mi terdapatdalam sesuatubarangan,makabaranganitu layakdijadikan sebagaiperantaraanpertukaran.Merekajugamengatakanbahawanilai hargapertukananitu ialah suatu dayabagi per-tukaranatauuntukmenukarkansesuatubaranganitu dengansesuatubanang-an yanglain.

Olehyangdemikian,nilai pertukarangandumitu dinisbahkepadajagungadalahdikira denganjumlah biji jagungyang penlu diserahkanuntuk men-dapatkansebutirgandum.

Olehitu, nilai hargapertukaranbermaknasuatunisbahperbandingandiantarajumlah pertukaranbananganyang dilakukanmengikut panduannya(nilai hargaitu) terhadapduabaranganataupunlebih daripadaduabarangan.Olehyang demikian,jikadipertukankangandumdanipadamutudanjenisyangtertentumengikutpasarandenganjagungyangmempunyaimutuyangtertentujugadengannisbahsatuirdabgandumbagisetiapduairdabjagung,makanilaihargapertukarangandumdenganjagungitu ialah 1 (satu),65 manakalanilaihargapertukaranjagungdengangandum ialah 1/2.

Ahli ekonomi sekarangbiasanyamenyebutnilai hargapertukaranmtusebagai“nilai harga”,sedangkanuntuknilai hargautiliti pulamerekanamakansebagai“faedah”.

Jefonez56mencadangkansupayatidak terkeliru, duaistilahdi antaranilaihargautiliti dengannilai hargapertukarandenganmenamakannilai hargapertukarandengannamanisbahpertukaran,tetapicadanganmi tidakdigunakandanistilah nilai hargautiliti telahdigunakandenganpopular.

FASAL SEMBILAN: TEORI HARGA

Perkara397 - Harga

Hargadidefinisikansebagainisbahpertukaransesuatubarangandenganmatawang. Denganperkataanlain, harga malah nilai hargapertukaransesuatubarangandengannisbahmatawang.Olehitu, dalammasyarakatyangberta-madun,nilai hargabarangantidak dinisbahkankepadabananganyangsama,tetapibiasanyadinisbahkankepadanilaihargasuatubaranganyanglain,iaituwang.Sesuatucontohyangbiasadigunakanialah sepertisatu irdab gandumbersamaandengan15 paundansatuirdab biji jagungpulabersamaandengan7.5 paun.Apabila sudahdiketahuidenganpastihangasemuabarangan,makamudahlahdiketahui nilai hargapertukaransesuatujenis barangandenganbaranganyanglain. Denganberpandukankepadacontohyangtelahdiberikantadi, dapatlahdiketahuidenganjelasbahawanilai hargapertukarangandumdengandinisbahkankepadajagungialah 2.

65 Dan sini dapatiahandafahamibahawascmuabaranganitu tidakmempunyainilai hargaper-tukaranpadadirinya sondiri, tetapimolaiui nisbahperbandingandcngansosuatubaranganyangiain. OIchyangdemikian,apahilasahajaandamcndcngarorangmengatakanbahawaso-suatubarangaa itu mcmpunyainilaihargayangtinggi,makayangdimaksudkannyaiaiahniiaiharganyaitu tinggi berbandingdcngansuatubarangyangiain, iaitu mataWang.

66 Jcfancz,TheoryofPolitical Economy,cetakanke.4,him. 81.

562

TEORI-TEORIEKONOMI IBN KI-LALDUN

Perkara398 - BeberapaMakiumat UmumTentangHarga danKepentingannya

Kita telah menerangkanpengertianhargadankita juga telahmenghuraikanperbezaandi antarahargadengannilai harga.Nilai harga(nilai hargapen-tukaran)bermaknanisbahpertukaransesuatubaranganitu dengansesuatubaranganyanglain. Hargapulabermaknanisbahpertukaransesuatubanang-an denganwang. Biasanyahargabarangandisebutmengikuthangaseketulbahanlogamyangtelah digunakansebagaisatuunit matawang. Oleh yangdemikian,hargasesuatubaranganbiasanyadisebutbersamaandenganbebe-rapajumlahpaun,franc ataudolan.

Teori tentangmasalahuntuk menentukanhargamerupakansatuteoriasasdan penting dalamilmu ekonomi pohitik. Denganmengenahiteori mi,dapatlahdiketahui hakikat tentangfenomenaekonomi. Oleh itu, gerakanharga itulah yangmengawaldan mengawasipengeluarandan berusahasu-payapengeluaranitu sentiasaseimbangdengankeperluanpihak penggunasepertijugaiamenjadiasasdandasarpembahagiandanpengedaran.Olehyangdemikian,upahkerja dan gaji, faedah,modal dankeuntungansesuatuyangtelahdiaturmerupakanhargapekerjaanyangdilakukandanhangamodalyangdikeluarkan,danjugaperbezaandi antaraduajenisharga(iaitu hargajualandankospengeluaran)dengandinisbahkankepadapihak yangmengaturdanmengurusnya.

Keteranganmi bolehditambahlagi denganmengatakanbahawacaradankaedahyangdiambil olehsetiaporanguntukmengagihsumberpendapatannyadi antarapelbagaicaraperbelanjaanmengikutdarjahkeperluandenganpel-bagaiperkarayangberlainan. Ia juga bergantungkepadahargayangpenludibayaruntuk mendapatkansetiapbahankeperluannya.Oleh itu, jenis-jenispenggunaandanjuga andaianpenggunaanitu terus berbezamengikutper-bezaanhargabaranganyangberlainanitu.

Sepertiyangtelah diterangkan,hargabenmaknanisbahperbandingandiantaranilai hargasesuatubarangandanipadasuatusudutdengannilai hargamatawangdaripadasuatusudutyanglain. Olehitu, hargaturut terpenganuhdengankedua-duasudutnilaihargatersebut.Olehsebabitulahketikamembin-cangdanmengkajimasalahmi, kita perlumenjangkaterlebih dahulubahawanilai hargawangitu tetapdankukuh. Olehyangdemikian,kita dapatmelihatbetapahargaitu dapatditetapkandalamkeadaansepertiitu. Kemudiankitaakanmenyelidik tentangperubahannilai hargawang dan pengaruhsertakesannyadalamgerakanhargasecaraumum.

Ketikamernbincangdanmembuatkajiantentangpenetapanharga,sayugiabenarkita membezakandi antara:

(a) Hargapasarandenganhargabiasa. Harga pasaranterbatasdalampasarapabilaterdapatpersamaàndi antarapenawarandenganper-mintaan.Harga biasa pula ialah hargayang sentiasaberlegardisekitarhargapasarandalamsegenapperubahanyangdialaminyadansentiasasukamencaripenyelarasandenganhargapasaranmengikutperkembanganzaman.

563


(b) Penentuanhargadalamkeadaanpersainganbebasdanmonopoli.

FASAL SEPULUH: PASARAN, PERMINTAAN DAN PENAWARAN

Perkara399 - Pasar

Kita akanmulakanperbincanganfasalmi denganmemberidefinisi kepadaistilahyangseringkalidigunakanketikamembincangkanmasalahharga,iaituistilah “pasar”. Terdapatduadefinisi yangsudahlama diperkenal,iaitu per-tama, definisi yang diberikan oleh ahli ekonomi bangsaPerancisbernamaCounnotdanyangkeduaialahdefinisiyangdiberikanolehahhiekonomibangsamnggerisbernamaJefine.Dalampenmulaanhuraiannyatentangmasalahpasarmi, Marshall telahmenyebutnyasepertiberikut:67

Cournotmemberikanpendapatnyatentangmstilah pasar denganme-ngatakanbahawa:“Para ahli ekonomitidak bermaksudmembenikanpenger-tian kepadaistilah pasaritu sebagaisesuatutempattertentu,iaitu tempatper-niagaansemuajenis barangan.Yangmerekamaksudkandenganistilah mniialah setiaptempatdankeadaanyangpihakpenjualdanpembelisentiasame-ngadakanperhubunganbebas,iaituperhubunganyangbolehmembawakepadawujudnyapersamaandan perseimbanganhargasemuabaranganyang samajenisnyadenganmudahdancepat”.68

Jefonezpulamemberikanpendapattentangistilah pasardenganmenga-takanbahawa:“Padaasalnyaistilah pasaritu digunakanuntuk tujuan me-nunjukkan suatutempatumum dalam sebuahbandar,iaitu tempatbarang-barangsepertibahan-bahankeperluanhidup danbaranganyanglain dipamerdanditawarkanuntukdijual. Maknaistilahitu bertambahluasdanmenyeluruhsehinggaistilah itu juga bermaknasesuatukumpulan orangyang terikatdenganbeberapaikatanyangkukuh danmerekamenjalankanpelbagaipeker-jaandalambidangperniagaanyangamatluasbidangdanskopnya.Oleh sebabitu, sesebuahbandarbesarselalunyamempunyaibeberapabuahpasarmengikutjumlahcawanganperniagaanpentingyangterdapatdalambandanitu. Pasar-pasartersebutadayangmempunyaitempatyangtetap.Markasyangtumpuanumum dalam bidangpemasaranitu ialah bidangbursa (exchange),pejabatperwakilan perdaganganatau dewan-dewanpenjualan (perniagaan)yanglengkapdenganalat-alatyangdiperlukanoleh para pedagangyangmenjaditempatmerekasalingberjumpadanbermuanzalat.Oleh sebabitu, kita dapatipasaryangterdapatdibandarayaLondon sepertipasarhaiwantennakan,pasargandum,arangbatudangulamerupakanpasar-pasanyangmempunyaitempatyangtetap (bertempatdi suatutempatataupusattertentu).Manchesterpulamenjadi pusatpemasaranpetroleumdanhasil-hasilpetroleum.Penggunaansesuatutempattertentusebagaipusatpemasaranitu bukanlahsuatuperkarayangmestidan perlu dilakukan. Ini keranaparapedagangdansaudagaritu

67 Marshal],Principlesof Economy,him. 304 —325.68 Cournot,Recliechessur lesprinciples MethamatiquesdeIa theoriedesRichesses.

564


kadang-kadangtinggal di merata-ratatempatdalamsesebuahbandarataudibeberapadaerahdi sesebuahnegeritertentu.Merekaseringjugamengadakanpasar-pasarberkeliling, mengadakanpelbagaibentukpertemuandan mem-buat siaranyang mengandungisenarai-senanaiharga,melalui kiriman posdanlain-lainlagi. Tujuannyaadalahsupayamenekaselaludapatmengadakanperhubunganeratdi antarasesamamereka”.69

Daripadadefinisi mi, jelaslahkepadakita bahawafaktor paling pentingyangmembezakanistilah pasarmengikutpengertianilmu ekonomi (denganpengertianbiasa)ialah wujudnyapenyatuanhargabaranganyang samaje-nisnyapadasuatumasayangsamadiseluruhtempat.Keadaansepertimi lebihmudah dilaksanakanapabila setiapbuah pasanitu lebih mirip kepadape-ningkat kesempunnaannya,iaitu apabilaparapenjual dan pembeli di pasardapatmengadakanperhubungandi antaramerekadenganlebih kerap dandisertai pula oleh wujudnya unsurpersaingandi kalangan mereka.Namundemikian,jika sesebuahpasaritu cukup luas danbesar,makaperlulah diper-hatikanterhadapbelanjaataukosyangperludikeluarkanuntukmemunggahdanmembawabaranganitu ke tempattinggalparapembeli.Oleh itu, semuaperbelanjaandankos dibayar oleh setiap orang pembeli merupakanhargapasaranyangditambahke ataskospengangkutanitu.

Perkara400 - Taraf danPeringkatKeluasanPasaran

Peringkatdantarafkeluasansesebuahpasaranitu adalahberbezamengikutkadarperbezaanjenis-jenisbaranganyangdiperniagakandipasaritu. Olehitu,terdapatpasar yangmerupakanpasartempatan,iaitu pasar yang menjualbarang-barangyang mudahnosakseperti sayur-sayurandan buah-buahan,ataupunbarangyangtidaklayak diangkutketempat-tempatyangjauhsepentibatubata (jongkong).Terdapatjuga pasaryangbertarafkebangsaansepertipasargandumyangbertarafantarabangsasepertipasaremasdanpetroleum.Baranganyangmendapatpasaranyangluas ialah baranganyangmempunyaisyarat-syaratberikut:7°

(a) Baranganitu mendapattempahandanpermintaanyangbanyakdan-padabeberapabuahnegarasepertigandum,gula,petroleumdanbesi.

(b) Baranganmi juga dapatdibawa denganmudah ke tempat-tempatyangjauh sepertiemasdanberlian.

(c) Baranganmi tahanlamadansangatbergunasepertibesi.

69 Jefoncz,TheoryofPolitical Economy,FasaiEmpat,him.84— 85. Pasaritu boichjugadidcfini-sikansobagnitompatpcrtcmuandi antarapcnawanandanpenmintaan,iaitu pihak-pihakyangmenjalankanpcrniagaanitu sahngbcrtcmu.Cantohialahpasartcmpatberniagagandumdanpasanbijikopi adalahtcmpatataupusatpcntcmuandi antarapcrmintaandanpcnawaranyangkhusustontangkcdua-duajcnisbarangitu di suatutempatscpcrtidi KahcrahatauIskanda-niah. Lihat pula tulisanTrochc,Cours,Jilid 1, him. 217.

70 Marshall,Principlesof Economy,him. 323— 330,

565


Perkara401 - Permintaan

Pasaranyangselalumemintasesuatubarangantertentubermaksudbanyak-nya permintaandan pesananyang dibuat oleh bebenapaindividu terhadapsesuatubarangandenganhargayang tertentu.Permintaanbagi setiapmdi-vidu terhadapsesuatubarangandibuat berdasarkantiga faktor, iaitu:

Darjah atau Kadar Keperluannya TerhadapSesuatuBarangan,ataupun Darjah danKadar Utiliti SesuatuBarangan

Setiapkali bertambahdarjahkeperluanseseorangterhadapsesuatubarangan,makabertambahpulalahkadarpermintaanterhadapbaranganitu. Setiapkahibertambahnyakadanpermintaanterhadapnya,bertambahjugalahkadarke-perluanorangramai terhadapbarangantersebut.

Setiaphajatdankeperluanbiasanyabertambahdanbergandajikasetiaporangbenusahauntukmendapatkannyaatauuntukmemenuhinyasehinggaiasampaike peningkatmaksimumataupenunaiansepenuhnya.Kadang-kadangsesuatuhajatyangtertentudikeluarkan dengansesuatuhajatdankeperluanyanglain apabilahargauntukmemenuhihajatyangpertamataditelah sampaike suatuperingkattententu.Hal inijugaterjadiapabilasesuatubaranganbolehmenggantikanperanandan tempat sesuatubaranganyanglain untuk me-menuhihajatyangsama.

Olehitu, permintaandantuntutanseseorangterhadapsesuatubarangantertentutidakhanyabergantungkepadadarjahkeperluanterhadapbaranganitu, tetapi bergantungjuga kepadamudah ataupayahnyauntuk memenuhisesuatuhajatitu melaluisuatucarayanglain. Faktorinilahyangmenyebabkankekuranganpermintaanakibat daripadakenaikanhargabarangantersebut.Baranganyangdiperlukanitu mudahdiganti dengansesuatubaranganyanglain untukmemenuhihajatyangsama,ataupunhajatdankeperluanitu bolehdiganti dengansesuatuhajatyanglain.

Kuasa Deli

Seseorangyangmempunyaipendapatantahunansebanyak5000paunmeman-dangsetiappaunyangdimilikinya adalahlebihkecil dan lebih rendahdaripadapandanganorangyangmempunyaipendapatantahunansebanyak500paun.Oleh sebabitu, kuasabeli orangyangpertama(yangmempunyaipendapatantahunansebanyak5000 paun) lebih besar daripadakuasabeli onangyangkedua.Setiapkali bertambahnyakuasabeli seseorangitu, maka bertambahpulapermintaandankeperluannyaterhadapsesuatubarangandansebaliknya.

Harga yang Perlu Dibayar untuk MendapatkanBarangan Itu

Ada orangyangsanggupmembeli sesuatubaranganjika harganyacuma 25piaster,tetapi tidak mahumembehinyajika baranganitu berharga50 piaster,

566


sepertiadajjiga orangyangmahumembehisesuatubaranganjika ia berharga25piaster,tetapi sanggupmembelijika harganyacuma15piaster.

Onangyangsanggupmembelisesuatubarangandenganhargayangtinggi,akanmembeli lebih banyakbarangantersebutapabilaharganyarendahdanmurahsertamembeli sedikitsahajabananganitu apabilaharganyanaik me-lambung.Permintaandankepenluansetiaporangterhadapsesuatubarangandapatdikenalpastidenganmengetahuijumlah baranganyanghendakdibe-linya denganhangayangmampudibayarnya.Contoh,orangakanmembelitigakilogram pisang apabila pisangberhanga25 plaster sekilo, tetapi dia akanmembeliduakilogramjika hargasekilopisangialah30piaster.Orangituhanyaakanmembelisatukilogram sahajajikapisangitu berhanga4Opiasterperkilo.

Danipadaketerangandi atas,jelaslahbahawasetiaphangamempunyaisuatupermintaanyangkhusus.Olehitu, kadarpermintaantidakbolehditen-tukan jika tidak menyebutharga.71Permintaanakanberubahapabilaben-ubahnyaharga.Permintaansemakinbertambahbanyakapabilahargamunahataunendahdansemakinberkunangapabilahargasemakintinggi.Penubahanhangadan permintaantidak akanberlakumengikutnisbah dankadaryangsamakecualidalamkesyangtertentu.

Perkara402 - Hukum Permintaan

Daripadahuraianyanglalu, dapatdibuatkesimpulanbahawahukumpermin-taan ialah sepertiberikut:

“Permintaanberubahmengikutperubahanharga.Oleh itu permintaanakanberubahsecanasongsangdenganperubahanhargasesuatubarangan.permintaanterhadapsesuatubaranganakanberubahdalambentukdanarahyangsamadenganperubahandarjahdankadarutiliti sesuatubaranganmtuber-sama-samadengankuasabeli umum”.

Perkara403- Keluk Permintaan

Ahli ekonomimenunjukkanperhubungandi antarakuantiti penmintaanten-hadapsesuatubarangandengantingkat hargabanangantersebutdenganmenggunakankeluk yangdinamakankeluk permintaan.

Keluk permintaandibuat dengancaramelukissuatuganismenegakSe-perti AB yangmenunjukkantingkatharga,digunakanuntukmembelisesuatubanangansepertiAC, AD, AE, AFdanAY. Setiapsatujarakitu menggambarkanhargatertentukita andaikansepertibenikut,iaitu $e, $d, $c, $b dan$a. Ke-mudiandibuatganismendatarbentukAB, danjarak-jarakberikutdiletakkandi atassetiapgarisitu secaraberturutan,iaitu AC, CD, DE, EF danFY, yangsetiap satunyamenggambarkankuantiti baranganyang diminta mengikutharganya.Hujungjarakmtu dihubungkandenganganismelengkungyangmen-jadikan ia sebagaisatugarisataukeluk yangmenunjukkankuantiti penmin-taanpasananterhadapbananganitu. Halmi ditunjukkandalamgambarajah2.

71 Marshall,op.cit., him. 97.

567


Harga($)

B

a

d

C

ba

A

Rajah1 Keluk Permintaan

Setiapbaranganmempunyaigarispeneranganataupenjelasanmasing-masing.Garis mi juga menggambarkanpermintaantenhadapbaranganitu.Namundemikian,setiapgarisitu sentiasacenunmenurundanipadakanankekin sepentiyangditunjukkandalamrajahdi atas.72mni dilakukanbendasarkanhukumbenkaitandenganmasalahpenmintaanyangmenyatakanbahawaapa-bilahangameningkat,makakuranglahpenmintaandanapabilaharganendah,makabanyaklahpermintaan.Kecenunankelukpenmintaanmibenubahmengikutpenubahanjenis-jenisbarangan.Terdapatsatusahajakeadaanbahawagarispenjelasantentangpermintaanitu benbentukcerunmenaik,iaitukeadaanapa-bila perubahanpermintaanitu berlakumengikutpenubahanharga.Keadaansepertimi jarangsekaliberlaku.

Perkara404 - I{eanjalan Permintaan

Istilah keanjalansesuatubaranganitu bermaksudsesuatubaranganitu dipe-nganuhioleh suatutekanan,tetapimasihboleh dikembalikankepadakeadaanasalnyaapabilatekananitu hilang dantidak berlakulagi. Keadaansepertmmidapatdilihat denganjelasnyapadabahangetahyangberkembangdanmenjadipanjangapabiladitekandanberkenutatauberkedutsemulaapabilatiadalagitekanan.Demikianjugalahkeadaanpermintaankeranaia selaludipengaruhioleh tekananharga,samaadaketikahangaitu naik melambüngatauketikahargajatuh menjunam.Oleh sebabitu, padadasarnyapermintaanterhadapsesuatubarangansentiasaanjalkecualidalam suatukeadaan,iaitu keadaan

72 Tetapidalambuku-bukubahasaEropah,garispcrmintaanitu adalahberiainandaripadagarisyangdiscbutkandi ataskoranadaiambuku-bukumi ganisitu sentiasacorundan kin kekanankeranagarissoperti itulah yangsosuaimengikutkaedahbahasaEnopah(jugadaiambahasaMalaysia)yangtulisannyabermuladan kin ke kanan.

D

e

d’

C

b’D

F Y Kuantiti permintaan

568


apabilabaranganyanghendakdibeliitu masihsamasahajajumlahnyawalaupunharganyatelah berubah.Ahli ekonomijuga tunut mer~iggunakanistilah “ke-anjalanatauanjal”danistilah“tidak anjal”bukandenganmaksudharfiyahnya,kenanamerekaseringjugamenggunakanistilah itu dengantujuanuntuk me-nunjukkanwujudnyapenbezaandarjah.

Apabilaberlakubanyakperubahanpadapermintaandisebabkanolehpen-ubahanpadaharga,permintaantersebutdikatakan“anjal”danapabilapermin-taanituberubahsedikitsahajasesudahbenlakunyaperubahanpadaharga,pen-mintaantersebutdikatakan“tidak anjal”. Oleh itu, permintaanterhadapba-nanganyangsangatdiperlukanuntuk kehidupanmanusiasepertiroti adalahtidak anjal.Tetapipermintaanterhadapbananganmewahsepentisutera,se-lalunyaanjal.mni keranawalaubagaimanamahalsekalipunharganoti, jumlahroti yang akandibehi hampir samasahajajika dibandingkandenganjumlahyangdibeliketikaharganyamasihmurah.Umpamanyaapabilahargaseketulroti ialah10 millim (suatuunitmatawangMesinyanglebihkecil daripadaqirsyataupiaster),jumlahroti yangdibeli ialahsebanyak4000keping.Tetapiapabilahangaroti naik menjadi 20 millim sekeping,jumlah noti yang dibeli ialahsebanyak3800keping.mni menunjukkanjumlahnotiyangdibeliitu anjal,makabentukkeluk penmintaanitu biasanyamelengkungmengikutganisharga.

Perkara405 - PenawaranSesuatuBarangan

Ini benmaksudsesuatubaranganyangditawarkanolehbeberapaonanguntukdijual denganhargayang tertentu. Jika permintaantidak boleh dilakukantanpamenyebutharga,makapenawananjugatidakboleh ditentukankadarnyatanpamenyebutdanmenentukanharga.Jikaditakdirkanbahawahargasetiapqintar(namaalattimbangdi Mesiryangbersamaandengan112kati Mesir atau44.93kilogram) kapasialah25 paun,makasebahagiankaum tani akanmen-jualkan kapasmenekadenganhargatensebut.mni kenanamerekasangatme-merlukanwangataupunkenanakospengeluaranmerekasangatkecil.Manakalasebahagiankaum tani yanglain tidak bensediauntuk menjualkapasmenekadenganhargatersebutkeranatidak tertarik denganhargayangditawankan.Menekalebih nela menungguuntuk menjual kapaspadamasalain apabilahanganyalebih tinggi danipadahargasekarang.Oleh itu, penawarankapasmengikuthangamihanyall2juta qintar.Tetapiapabilahangakapasmeningkatmenjadi30 paunsetiapqintar, makapetaniyangtelahmenjualkapasmerekadenganhanga25 paun seqintar tentulahlebih bersediauntuk menjualnyadenganhanga30paun.Sebahagianpetaniyangengganmenawaruntukmenjualkapasmerekapadaharga25 pauntentusekaliakanbersetujuuntukmenawan-kan kapasmerekaitu denganhanga30 paunsetiapqintar. Oleh itu, jumlahkapasyangditawarkanuntukdijual denganhanga30paunbentambahmenjadi1 juta qintar. Olehyangdemikian,penawaranakanbertambahapabilahangameningkat.Danipadaketeranganmi dapatdibuatkesimpulanbahawahukumtentangpenawananadalahsepertibenikut,penawananakanberubahmengikutperubahandan arah harga,iaitu penawaranakanbertambahapabilahanganaik danmenjadikurangapabilahargajatuh.

569


Perkara406 - Keluk Penawaran

Ahli ekonomimengemukakanhubungandi antanakuantiti penawanandengantingkathangasesuatubananganmelalui najah yangdinamakansebagaikelukpenawanan.Canamembuatrajahtersebutialah denganmembuatsuatuganismenegaksepertiAB, yangmenggambankanhangasesuatubananganberkenaanyangdi pasanan.Kemudiangarisberbentuka’a, b’b, c’c, d’d dane’e hendaklahdibuat dan di hujung setiap ganis itu dibuat suatu ganis mendatanyangmenggambankanjumlahkuantitibananganyangditawankanberasaskanhangasetiap unit banangantersebut. Kemudian di hujung ganis-ganisdasar itudihubungkandengansuatugaris lengkungberbentukSS.Rajah tersebutlahyangakanmenjadinajahpenjelasanyangmenggambarkankuantitipenawaranbananganyangbenkenaandalam pasaran.Perkanami dapatdilihat denganjelasdalamrajahdi bawah.

Harga($)

S

Kuantiti penawaran

Oleh keranasetiapbaranganmempunyaigarispenjelasanyangkhususmenggambarkanpermintaannya,makasetiapbaranganjugamempunyaiganispenjelasanyangmenggambankanpenawanannya.Namundemikian,garispen-jelasandalamrajahyangberkaitandenganpenawaranmni adalahsamadenganrajahyangbenkaitandenganpenmintaan.mnikeranasetiapkali hargasesuatubaranganitu naik, makabertambahlahjuga penawarannyadan setiapkaliharganyajatuh menjunam,maka kunanglahpenawanan.mtulahkaedahyangasal. Tetapi kadang-kadangkejatuhanharga boleh menyebabkanbentam-bahnyapenawaran.mnm seringberlakuketika pengilangberebut-rebutuntukmenjualbaranganhasilkeluaranmerekapadaketikahangabarangansedangjatuh dengantujuanuntuk mendapatimbuhanataugantianmelalui banyak

d’C

e’

b’

Rajah2 Keluk Penawaran

570


baranganyang dijual dengantujuan untuk menampungkeuntunganyangberkunanganbagi setiapunitbaranganyangdihasilkanitu.

Perkara407 - KeanjalanPenawaran

Sepertiperubahanpenmintaan,penubahanpenawaranmengikutperubahanhangatidakbenlakupadasuatudanjahsahajapadasemuabanangan.Olehitu,jika perubahanpenawaranakibat perubahanhargaberlaku denganbanyak,makapenawarandalamkeadaansepertimi dikatakansebagaipenawaranyanganjal.Dalamkeadaaninilah barangandenganserta-mertaboleh didapatide-nganbanyaknyadi pasarankeranahanganyatinggi. Baranganjuga mampudikeluankandenganbanyakpadamasayangsingkattanpamenambahkankospengeluaransetiapbaranganitu. Keadaansepertiinilah yangkerapberlakutenhadapbaranganyangdihasilkan mengikuthukumpulanganmalar, iaitubananganyang dihasilkanoleh kilang-kilangperusahaanpadakeseluruhan-nya. Jika perubahanpenawanansedikit sahajaakibat danipadaperubahanharga,maka penawaransepertimi dikatakan tidak anjal. Dalam keadaansepentimi barangantidak boleh didapati denganbanyakuntuk ditawankandalam pasarankeranakenaikanhangayangmendadak.Jangkamasayangpanjangjugadiperlukanuntukmenghasilkanbaranganitu denganbanyaknya,atau tambahanpenghasilanitu akan mengakibatkanbertambahnyakospengeluaransetiap satu baranganmtu sepertiyang berlaku tenhadaphasilpengeluananmengikut hukum pulangan berkurangan,contohnyahasilpengeluananpertanian.

Perkara408 - HargaPasaranKetika BerlakunyaPersainganBebas

Kita akanmulakanperbincangantentangmasalahmi denganmenentukanterhebihdahulubebenapasyanatutamayangperludipenuhiuntukmewujudkansuasanapersainganbebaskeranaperbincangantentangmasalahmibiasanyadilakukanbendasarkanandaianbahawasyanat-syaratitu dapatdipenuhi.

Perkara409 - Syarat-syaratPersainganBebas

- Persainganbebasakanwujud danberlakudengansepenuhnyaapabilasyaratbenikut dipatuhidengansepenuhnya:

(a) Panapenjualdanpembeli mampuuntuk mengadakanperbincangandalammenentukanhargabaranganitu dengansebebas-bebasnya.

(b) Hendaklahwujudsuasanaterbukasepenuhnya(tanpasebarangrahsia)di bidang permintaandan penawaran.Oleh itu, tiada sebarangpe-nawaranyangtidak diketahuiolehpihakpembelidantiada pulapen-mintaanyangtidak diketahui olehpihak penjual.Dasarinilah yang

571


menjadi amalan dan matlamatbebenapabursa penniagaan,iaitumasalahpermintaandan penawananitu hanyaterbatasdi bawahcengkamanbeberapatokoh tertentusahajadanmi mewujudkango-longanpembekalyangmenentukanhanga.

(c) Samasekalitidak dibolehkanbenlakusebarangpakatanyangtelahtenjalin tenlebihdahuludi antarasesamapanapenjualdanjugadiantarasesamapembeli, iaitu pakatanyangbiasanyadilakukanolehonangyangberpengaruhsupayapenjualtidak mahumenjualbarang-an merekadi bawah parashargatertentu, ataupunpihak pembelitidak akanmembelimelebihi daripadaparashargayangtententu.

Perkara 410 - Hukum Permintaandan Penawaran

BeberapaBentuk Hubungan yang Perlu Wujud diAntara Permintaan, Penawaran danHarga

Memang sudah tenbukti kepadakita bahawaharga dapatmempengaruhipermintaandanpenawaran.Olehmtu imbangankepadakaedahmi juga benar,iaitu permintaandan penawaranjuga dapat mempenganuhiharga.Apabilapenawaranbertambahmelebihi permintaan,makahangaakanjatuh keranabarangyangditawarkan itu tidak akanmempunyaipembelikecuali apabilaharganyaturun. Penurunanhangaboleh menyebabkankurangnyajumlahbaranganyangditawarkankepadasesuatupihakdanbertambahnyabaranganyangdimintapadasuatupihakyanglain. Olehitu, wujudlahperseimbangandiantanapenawarandenganpermintaan.Apabila permintaanmelebihi pena-waran,perseimbangandi antarapenawarandanpermintaantidak akanwujudkecualiapabilahargadinaikkan.Danipadasuatusudut,kenaikanhargabolehmenambahkanbaranganyangditawarkandandaripadasudutyanglain pula,akanmengurangkanjumlah baranganyangdiminta.

Oleh itu, jelas menunjukkanbetapaeratnyahubungandi antarapena-wanan,permintaandanharga.Penawaran,permintaandanhangasalingmem-pengaruhiantarasatusamalain. Tetapihargayangditetapkandalampasaranpadasetiapwaktu tidak bergantungkepadakemahuanorang,malah hangamenjaditetapdanditetapkanmengikutkeadaanpenawarandan permintaan.

Huh urn Penawarandan Permintaan

Penentuandan penetapanhargamengikutkeadaanpenawarandan permin-taanmemangsudahlamadigunakandanahhi ekonomimasihmenamakannyasebagai“Hukum permintaandan penawaran”. Mereka sering menyatakansepertiberikut:

“Nilai hargapertukaransentiasaberubah.Denganperkataanlain, hargaselalusahajaberubahdalamarah yangsamadenganpermintaandan dalam

572


arahyangbertentangandenganpenawaran”.73(La valuerxd’exchangevaneenraisondirectede la demandeat en raison enversede l’offre). Tetapikenyataanmerekatersebuttelah dikecamhebathingga parapenulis zaman sekarangtidakbegitucenderunguntukmenjadikannyasebagaipanduandalampenulis-anmerekakeranabeberapasebab,iaitu:

1. Rajahhukumpermintaandanpenawaranyangtelah dikemukakansebe-lum mi didapati tidak lagi sesuaidenganfakta sebenar.Sebagaicontohsebabberlakunyasesuatukekurangandan segi penawarandengankadarsetengahsahajatidak semestinyamengakibatkanbertambahnyahargadengankadarsekaliganda.OIehsebabitu,jika kekuranganitu berkaitandenganpenawaranbeberapajenisbarangmewah,makasudahpastiharganyatidakakanbertam-bahmengikutnisbahgandaankeranaramaiorangyangengganmembeliapa-bila harganyanaik.Tetapi perkarasebaliknyapulaakanberlakuapabilater-jadi kekurangandengankadarseparuhdaripadasesuatubahanyangdiper-lukan dalam kehidupan,contohnyagandum.Di sebuahnegarayang tidakmenghasilkangandumdansukarmengimportgandumdan luarnegara,keku-rangansepertimi bolehmenyebabkanhargabahankepenluanitu naik dengankadar yang Iebih daripadasekali ganda.74Demikian juga keadaannyajikadinisbahkankepadamasalahpermintaandengankadartertentubolehmenye-babkankesanmengikutnisbahyangberbeza( tidakmenentu)terhadapharga.

2. Merekajugatidak dapatmendefinisikandengantepatmaknaperkataanpermintaandan penawaran.Adakah istilah penawaranbermaksudjumlahataukuantiti baranganyangboleh didapati serta-mertadalampasaran?Ada-kah kejadiankekuranganpengeluarandisebabkanoleh ancamandanugutankaum buruh untuk melakukanmogok?Ataupun,adakahdenganmenjangkaakanberlakusebarangkekurangandankelemahandalampengeluaranper-tanianyangmenjadipuncahargabarangannaik,walaupunjumlah dankuan-titibaranganyangberadadalampasaranbelumlagidilandaolehsebarangper-ubahan.Tetapiyangkerapdapatdilihat ialah apabilaberlakukekuranganpe-nawaransemasa,hargatidak juganaik keranamemangdiharapkanbertam-bahnyapenawarankuantiti barudalamtempohyangsingkat.Oleh itu, pena-waranyangmempengaruhikeadaanhargatidak hanyaterbataskepadape-nawaransecaraserta-mertasahaja,tetapijuga melibatkanpenawaranyangdijangkaakanberlaku dalamtempohyangsingkat.Di sampingitu, keadaanpenawaranpadamasasekarangjuga tidak boleh diketahuiharganyasepertitelah dijelaskantadi.Jika kita lihat kepadasektorpermintaanpula,adakahyangdimaksudkandenganpermintaandi sini ialahjumlahataukuantiti yangdiperlukandalampasaran?Kuantiti tidak boleh ditetapkantanpapenetapanhargaterlebih dahulukeranakuantitibergantungpadaharga.Olehitu, jumlahpermintaanterhadapdagingadalahtinggi jika hargasatukilogram dagingialah 50piaster,tetapi permintaanakanberkuranganapabilahargasatukilo-

73 Turgeon,op. cit., him. 183 danseterusnya.74 Jefonez,op. cit., him. 155danjugaProfesor Gide,op. cit., Jilid 1, him. 349—350.

573


gram dagingialah 300piaster. Denganmi, bolehlahdikatakanbahawaper-mintaanyang mempengaruhihargatidak hanyamelibatkanbaranganyangsedangdipasarkanpadamasakini, tetapijuga baranganyangdii angkaakandiperlukanpadamasaakandatang.Kita bolehmelihat sendiribahawauntukmenentukanhargabeberapahasilpengeluaransepertikapas,permintaandanpenghasilanpadamasahadapansamapentingnyadenganpermintaandanpenawaranpadamasakini.

Oleh itu, hargatidak hanyabergantungpadanisbah di antarakuantitiyang sedangditawarkandengankuantiti yang diperlukanpadamasakinisahaja.Hargajugabergantungkepadanisbahdi antarakuantiti yangsedangditawarkandengankuantitiyangdijangkaditawarkanpadamasaakandatang.Inilah yangmenyebabkanhukum penawarandanpermintaanterlepasdan-padakaedahmatematikyangbegituteliti danhalussepertiyangdikehendakioleh ahli ekonomizamansilam.

3. Jika benarbahawahargaterpengaruhdenganpelbagaiperubahanyangberlakusecaramengejutterhadappenawarandanpermintaan,makaperubah-anhargajugadapatmempengaruhidanmemberikesanterhadappenawarandanpermintaan.Oleh itu, apabilaharganaik, permintaanakanberkurangankeranasebahagianpembeliengganmembelinya.Penawaranpula bertambahbanyakakibat sikapparapengeluardanpengilangyangberebut-rebuthendakmenjualhasil pengeluaranmereka.Tetapi, apabilahargaturun, makapena-waran akan berkurangkeranakeengganansesetengahpengeluardan pe-ngilanguntukmenjualhasilpengeluaranmereka,manakalapermintaanpulamakinbertambahkeranaorangramaisangatmemenlukanbaranganitu. Olehyang demikian,jelaslahbahawahukumpenawarandanpermintaanitu telahmenetapkanbahawanatijah daripadasesuatukejadianitu merupakansebabdanpuncakejadian.

4. Akhir sekali,hukum permintaandan penawaranmemangboleh men-cetuskananggapandan kepercayaaanbahawapengaruhpermintaandan pe-nawaranterhadaphargaadalahsamasahajabagi semuabarangan.Tetapisetiapbaranganitu mempunyaicmi dan sifatnyayangkhusus.Sifat-sifat itupuladapatmempengaruhisetiapkeadaanpertukarannya.Di sampingitu, me-ngumpulkanpelbagaifenomenayangberbezadenganmotif supayamudahdi-tenimadandifahamiorangmerupakansuatulangkahdanamalanyangmer-bahaya.

FASAL SEBELAS: TEORI PENGELUABAN DAN TEORI KOS

Perkara 411 - Masalah Kos Pengeluaran

Unsur-unsur Penting bagi KosPengeluaran

Kos pengeluaransesuatubaranganitu, sepertisepotongkain, terdini daripadaperbelanjaanyangtelahdikeluarkanolehpihakpengilangnyauntukmengeluar-

574


kan kain itu supayaia dapatdipasarkan.Unsur-unsurpentingkos penge-luaranialah:

(a) Kos bahan-bahanmodal tetapsepertikapasdanarang.

(b) Kos sebahagianmodal tetapsepertialat-alatkelengkapan.

(c) Faedahterhadapmodalyangdikeluarkan(untuk dilaburkan)dalam

projekyangberkenaan.(d) Bayarangaji atauupahburuhyangdikeluarkanuntuk menghasilkan

baranganitu. mi termasukjugakosperkhidmatanyangdikeluarkanoleh pihak pengusahaitu sendiri.

(e) Sewatanah dan bangunanyang menjadi tapakkilang yang amatdiperlukanuntuk menjayakanprojek itu.

0 Pelbagaikosperkhidmatansepertibayaranpelbagaijenis cukai daninsurans.

Jika kita perhatikandenganteliti, kita akandapatibahawakosbahan-bahanutamadankossebahagianmodal tetapboleh dibahagikankepadatigaunsuryang dapatmelahirkanjumlah kospengeluarankedua-duaunsur itu.Sebagaicontoh,kospengeluaranterdiri danipada:

(a) Sewa(dansegalabayaranyangdikeluarkanuntuk) tanah.

(b) Gaji atauupahburuhyangmengusahakantanamankapas.

(c) Faedahmodal.

Padahakikatnya,kosperkhidmatanialahhargapelbagaiperkhidmatan.Berdasarkanketerangantersebut,kospengeluaransesuatubaranganialahhargaperkhidmatanburuh,modal dantanah.Dalamperkataanlain, kos ten-sebutmelibatkangaji, faedahdansewa.

Sementaraitu ProfesorGidemembenikanperbezaandi antarakedua-duajeniskospengeluaran.Pertama,kospengeluaran(yangberbentuk)sosial,dankedua,kos pengeluaranindividu. Kos pengeluaransosialialah bayaranter-hadapperkhidmatanyang digunakandalam operasipengeluarantermasuktanah,buruh danmodal.Manakalakospengeluaranindividu pula ialahhargaperkhidmatanfaktor-faktor dalam bidang pengeluaranyang mengandungisewa,gaji danfaedah.

Kos pengeluaranindividu, dalam waktu yang samamerupakanpuncapendapatanbeberapaindividu tertentu sepertiparapemilik, pekerja(buruh)danpemodal.Jika dikatakanbahawahargajualan hampir seimbangdengankos pengeluaran,maka kos pengeluaranyang dimaksudkanitu ialah kospengeluaranindividu danbukankospengeluaransosial.Memangmerupakan

575


satu kesilapanjika kita mengatakanbahawaharta yang dikeluarkan ituseimbangdenganhartayangdigunakankeranasudahmenjadiresamsetiapoperasipengeluaranuntuk mendapatpulanganyang lebih besardanipadabahanyang digunakan(dalam operasipengeluaran).Jika tidak mendapatpulanganyangbesar,makakemajuansertatamadunmanusiaakantersekat,danbertambahbanyaklahpenggunaannyasepertibertambahnyamodal.75

Perkara412 - Hukum Pulangan Berkurangan (HukumPulangan Berkurangan dalam Sektor Pertanian)

Berlakunyahukumpulanganberkuranganterhadapsebidang tanah pertaniantertentu.

Setiap bidang tanah mesti mempunyaihad dan batas yang mampumengeluarkanpulanganmaksimum berbandingdengantenagaburuh danmodal yang dikeluarkan untuk mendapatkanhasil. Jika ditambahjumlahbahanyang digunakan (iaitu tenagaburuh dan modal) melebihi had tadinescayapulanganhasilnya akanberkurangansecararelatif. Untuk mene-rangkanmasalahmi, kita bolehandaikantentangsebidangtanahtertentuyangditanamdengangandum.Tanahitu akanmenghasilkanpulangansejumlah100 irdab, jika menggunakan10 unit tenagakerjadan modal. mi bermaknabahawapulanganrelatif setiapunit ialah 10 irdab. Tetapi jika digunakan20unit tenagakerja dan modal, tanah itu mungkin menghasilkanpulangansebanyak220 irdab. mni bermaknabahawapulanganrelatifnyaialah 11 irdab(bagi setiapunit). Jika digunakan30 unit tenagakerja dan modal, mungkintanahitu akanmenghasilkanpulangan300 irdab. Oleh itu, jumlah pulanganrelatifnyaialah10 irdab. Demikianjugaapabilasetiapkali bertambahnyaunittenagakerjadanmodal,makaberkuranglahpulanganrelatifnya sepertiyang

1diterangkandalamjadualmi:

Jadual 1 Faktor pengeluarandanPulanganrelatif

KeadaanPertama

KeadaanKedua

KeadaanKetiga

KeadaanKeempat

KeadaanKelima

Unit tenagakerjadanmodal

10 20 30 40 50

Pulanganpurata 100 200 300 360 400

Pulanganrelatif 10 11 10 9 8

75 Gide, op. cit., Jilid 1, him. 205.

576


Daripadajadualmi, andabolehmelihatbahawapulanganrelatifapabilasampaike parasmaksimumnyaakanmulai menurunsepertidalamkeadaanyangkedua.Keadaanyangketigapulaia kembalisemulakepadakeadaanasalsepertidi peningkat pertama,dan keadaanmenurun terus sahajaberlakusepertihalnyadalamkeadaanyangkeempatdankelima.Jikakita terusmem-buattambahanunit-unit tenagakerjadanmodal nescayakita dapatiadasuatuhad dan batasyang tidak lagi dapatmelebihi seluruhpulanganpurataitusendinidenganmenggunakanunit-unit tenagakerja dan modal banu. Olehsebabitu, J. S. Mill menyamakanpulangan(yangmampudikeluarkanoleh)tanahitu denganalattenunyanganjal danbolehdibesarkan,setiapkali diikatdengankuat, makaia memerlukancurahantenagayanglebih besar,sehinggatibalahsuatumasadimanatidakboleh ditambahlagi kekuatannyasampaikeperingkatyanglebih jauh lagi.76

Batasyangmenjadititik tolak permulaankepadaamalanhukumpulang-anberkuranganbukanlahsuatubatasyangtetapdankukuh.Tetapi iasentiasaberubahmengikut kadar pembangunandan reformasiyang dilakukan ter-hadaptanahpertanianitu danjuga mengikutkadarkemajuandan perkem-banganilmu sainspertanian.

Perkara413 - Hukum Pulangan Berkuranganadalah Suatu Hukum yangUmum

Huhurn mi JugaBoleh Digunakan untuk MengolahBahan-bahanLogamdanAlat-alat Pengangkutan

Hukum pulanganberkuranganboleh digunakanterhadapbidangpertanian.Hukummibolehjugadigunakanterhadapusahauntukmengolahbahan-bahanlombongdangalian.Kadang-kadangkesandanpengaruhhukumdapatdilihatdenganbegitujelaskeranakosmengusahakanlombongitu semakinbertambahbesarsetiapkali logamnyahampir habis.Dengandemikian,kerja-kerja me-ngeluarkanbahangalian itu bertambahsukar. Oleh itu, pengusahaakanmenumpukanperhatiandanusahanyaterhadaplombong-lombongbaruyanglebih kayadanbanyakhasilnyasertalebih mudahpulacaraoperasinya.Tanahboleh disuburkan semula denganmenggunakankaedahpembajaanmoden,tetapi hasillombongtidak bertambahapabilasetiapkali manusiamengeluar-kan sesuatuhasil logamnya.Penggunaanhukum pulanganberkuranganmijugatidaklahterbatashanyauntukbidangpertaniandanpenlombongan,malahia adalahsuatuhukumumumyangberlakudalamsemuasektorpengeluaran.Contohnyadalambidangpengangkutan.Apabilakelajuansesebuahkapallautitu ditetapkandengankadarhadlajuyangtertentudengannisbah1/10supayakelajuannyabertambahdanipada20 knot menjadi22 knot, makahendaklahdipastikanyangtambahandayaalat-alatnyamengikutnisbah114.Jikakelajuan-nya hendakdigandakanlagi, m~’ikakekuatanenjinnya hendaklahditambah

76 J. S.Mill, PrinciplesofEconomy,him. 109.

577


dengarinisbah“10” kali ganda.Oleh sebabitulahpengangkutanyanglaju itumahalhargadankosnya.77

Perkara414 - CaraHukum PulanganBerkuranganBerlaku TerhadapSektorPerindustrian

Setiapkilang mempunyaisuatuhaddanbataspengeluarannya.Apabilapenge-luarannyasudahsampaikeperingkatpulanganmaksimumdanditambahlagipenggunaantenagadanmodal melebihi parashaditu, nescayapulangannyaakanberkurangan.Oleh itu, jika pemilik kilang mahu menambahkanhasilpengeluaranmelebihisuatuparastertentu,merekaakanmenubuhkankilang-kilang baru.Keadaanyangsamajuga berlakudalamsektorpertaniankeranasetiapkemajuandalambidang teknologibiasanyadapatmenjauhkanjarakbataspermulaanbagihukumpulanganberkurangandalambidangperindus-trian. Oleh itu, penciptaanpelbagaijenis alat-alat modendan pelaksanaanpelbagaiusahauntukmemperbaikibidangpertanianmengikutkaedahsainti-fik sertausahalain terusdijalankansupayahasil pendapatandan kilang danbidang pertanian dapatdikekalkan dalamjangka masayanglama. Secararelatifnyahasil akanbertambahkeranatambahantenagakerja danmodal.

Perkara415 - Teori PulanganyangTidak Relatif

Di kalanganahli ekonomiadayangberpendapatbahawaperludiadakanpe-misahandi antarasektorpertaniandengansektorpenindustriandaripadasegihukumyangmenjadipanduandanikutankedua-duasektoritu danipadasudutkelebihanpulangansepertiberikut:

Danipadasudutsektorperindustnian,merekaberpendapatbahawatiadasebarangbatasdanhadbagi pertambahanhasilperindustrian.Pertambahanitu adalahlebih besardaripadasudutrelatifnyajikadiband.ingkandenganper-tambahanfaktorpengeluaran.Jadijikaunit-unit modalyangdigunakandalamsesebuahkilang ialah “10” danhasil pengeluarantahunanialah “20”, makaapabilajumlah unit modal bertambahmenjadi“20”, hasil tidak semestinyamenjadi“40” sahaja.ma mungkinbertambahdengankadar sekaligandadanmenjadi“50” atau“60” umpamanya.Oleh sebabitu, merekaberpendapatba-hawahukumyangsesuaiuntuk bidangperindustrianialahhukum pulanganbertambahan.

Jikadibandingkandengansektorpertanian,merekaberpendapatbahawakeadaannyaberlawanandengankeadaanyangberlakupadasektorpenindus-trian. Jikakadarmodalyangdigunakandalamsektorpertanianialah“20” danpulanganyangdiperolehidaripadanyaialah “30”, tetapi apabilakadarmodalditambahmenjadi“40”, makapulanganyangakandidapatitidakakanmenjadi“60”. Pulanganitu mungkintidak lebih daripada“50”. mni bermaknabahawapulanganbertambahdalamnisbahyanglebih sedikitdanipadanisbahtambah-

77 Gide, op. cit., Jilid 1, hIm. 125.

578


anmodal.Kadang-kadangtambahanmodaldalamsektorpertaniantidakdapatmembenikanpulanganyanglebih.Malahadaketikanyatambahanmodalbolehmengakibatkankekurangandalampulanganpurata. Sebagaicontoh,amalanmembubuhbajayangberlebihanadalahsuatuamalanyangbolehmerosakkankesuburantanahdanboleh menyebabkanpulanganberkurangan.Oleh sebabitu, merekaberpendapatbahawahukumyangberlakuuntuk bidangpertanianialahhukumpulanganberkurangan.

Percanggahanyangterdapatatauberlakudi antarasektorpenindustniandengansektor pertanian daripadasudut pulanganmasing-masingdisebutsebagaihukumpulangantidak relatif ataupunhukumpulanganbertambahandan berkurangan.78Hukum pulanganbertambahandan berkuranganmenu-pakanhukumyangpaling terkenal yangpernahdibuat, disusundan dibin-cangkanbersertadenganhuraianoleh parapengikutaliranbebasdi Englandterutamaoleh Ricardo dan J. S. Mill.79 Mereka telah membuat rumusandanipadahukummi yangmerupakanduanatijahyang praktikal dan sangatpenting,iaitu:

1. Hargahasilpertanianbiasanyabertambahtinggi secaraberterusan.Olehitu, setiapkali hajat dan keperluanhasil-hasil pertanian bertambahdise-babkanoleh pertambahanpenduduksesebuahnegara,makabertambahkuat-lah pula dayatahantanah. Manusiaberupayauntuk menambahkanhasilmahsulnyadanbertambahbesarlahkospengeluarandengannisbahyanglebihbesardanipadanisbah pertambahanpulangan.Natijah inilah yangmenjadilandasanpentinguntuk teori ilmu ekonomipolitik, iaitu teoniRicardotentanghasil pengeluaran.

2. Apabilahargahasil pengeluaranpenindustrianberkurangansecaraber-terusansetiapkali bertambahnyahasilpenindustrian,maka kospengeluaranakanberkurangansecararelatif. mnilah yang menjadi sebabbertambahnyahasil dalamsektorperindustniandenganbanyaknya.

Perkara 416 - Kritikan Terhadap TeoriPulanganyangTidak Relatif

Teori mi yang memisahkandi antara sektor perindustrian dengansektorpertaniandaripadasuduthukumyangberlakuterhadapsetiappulanganke-dua-duasektoritu tidak boleh diterima kesahihannya.Hal mi adalahkeranadalamapajugacawanganpengeluaran,pulanganitu kadang-kadangmelebihinisbah pertambahanfaktor-faktor pengeluaran.Oleh yang demikian, padaketika itu ia tundukkepadahukumpulanganbertambahan.Kadang-kadang,pulanganituhertambahdalamnisbahyangkecilsahajadanolehyangdemikian,ia tundukkepadahukum pulanganberkurangan.

Perbezaandi antara perindustrian denganpertanian ialah faktorpengeluaranbagi sektorpertaniantidak boleh ditambahuntuk negeni-negeni

78 Piero,Cours, Jilid 1, him. 110danberikutnya.79 J. S. Miii, op. cit., Fasai12 dan 13, him. 108 — 122.

579


yang ramaipenduduknya,selaintenagakerja dan modal.Tanahtidak bolehditambahjumlahnyakeranatanahyang sesuaiuntuk pertaniansangatten-bataskuantitinya.Olehitu, kesandanpengaruhhukumpulanganberkurang-an sangatjelas dalam bidangpertanian.Dalam bidàng i1~rindustnianpula,secaraumumnyapenambahanfaktor-faktorpengeluaranbolelditambahdalamtempohyangsamanisbahyangmampumembawapulanganyanglebih besar.Olehyangdemikian,tiadasebarangperanandantempatbagihukumpulanganberkurangandalambidangmi.

Perkara417 - PengeluaranBesar-besaranHukumBertambahan

Ciri-ciri PenghasilanBesar

Memangsukaruntukmembuatpenentuantentangciri-ciri penghasilanbesarsecaratepatdanteliti keranasesuatuprojekperindustniantidakbolehdikatakanbesarataukecil kecualiapabila ia dibandingkan dengan suatuprojeklain.Dengandemikian, tiada suatu pun ukuranumum yangboleh dijadikan pan-duantentangmasalahmi.80

Sebagaicontoh,syarikat percetakanyangmenggunakan100 orangpe-kerja adalahtermasukdalamsenaraisyarikatpercetakanyangbesar.Tetapisyarikatataukilang dalambidangperlombonganyangmenggunakanjumlahpekerjayang samamerupakansebuahkilang yang kecil jika dibandingkanindustri perlombonganyanglain. Oleh itu, secaraumumnya industni kecildikatakanberbezadenganindustribesarjika dibandingkanjumlah peke~adiantarakilangatauindustnitersebut.Perbandinganjugadibuatantaraperalat-anyangdigunanya,jumlahpekerjadanmodalkilangjika dibandingkandengankilang lain yang sejenis dengannya.Oleh keranamustahil untuk menginafaktor-faktor tersebut,makaperkiraanyangdapatmenggambarkankeadaanpengeluarankilang-kilangperusahaanitu terdiri danipadaduafaktor pentingsahaja,iaitujumlahpekerjadanperalatansepertimesin-mesinyangdigunakandi setiapbuahkilang itu. Demikianjugahalnyadalambidangperniagaandanperdagangan.Perkiraanyang dibuat oleh JabatanStatistik untuk syanikatperniagaanitu biasanyadibuatberdasarkanjumlah pekerjanya,iaitupekerjasetiapsyarikatpenniagaanitu. Tetapipadazamansekarangbeberapabuahnegaratertentumengenakanbeberapajenis cukai khaskepadasyarikatper-daganganyang besar.Negara-negaraberkenaantelah menjadikanjumlahpekerjadi syarikatperdaganganitu sebagaiukurandanpanduanuntuk mem-bezakansyarikatyangkecil dengansyanikatperdaganganyangbesar.

Ciri-ciri PengeluaranBesar-besarandalarnBidangPertanian

Dalam bidang pertanian sukar untuk mencaniperbezaandi ant.araprojek-projek yangkecil, pertengahandanbesar.mi keranasebidangtanahyang

80 Reboud,op. cit., Jilid 1, him. 244.

580


terletakberhampirandengansebuahbandarayasepertiKaherahyangdigunakanuntuk menanamsayur-sayuran,contohnyaseluas5 ekar adalahdianggapsebagaiprojek pertanianyangbesar.Sekepingtanahlain yangkeluasannyajuga 5 ekar tetapi terletakdi luar bandarsepertidi Muhafazahal-Gharbiyahyangdigunakanuntukmenanamgandumataupunpadidianggapsebagaipro-jek pertanianyangkecil.

Olehitu, keluasantanahtidak bolehdijadikan ukuran untuk membeza-kan di antaraprojekpertanianbesar-besarandenganprojekpertaniankecil.Pertimbanganperlu juga dibuat berdasarkanjenis tanaman,kaedahyangdipakai (samaadakaedahtradisionalataukaedahmoden) dan samaadapertanianitu merupakanpertanianringanatauberat,lokasidankesuburantanahitu sertakeadaanalamsekitarnyadanipadasudutperekonomian.Olehkeranapihakberkuasajabatanperangkaanselalunyatidak berupayameng-hitungsemuafaktor yangmenjadiasaspenilaiantentangdarjahpentingnyaprojek-projekpertanianitu, makapihakyangberkenaanmerasacukupdenganmenilainyamengikutkeluasantanahdan jugamengikutramainyaparape-keija dalamsesuatuprojekitu.

Pertanian EkstensifdanPertanian mntensif

Asasdandasarperbezaandi antarapertanianekstensifdenganpertanianintensif ialah nisbah di antara faktor-faktor pengeluaranyang digunakanuntuk mendapatkankuantiti penghasilanyangsama.81Oleh itu, dalamper-tanianyangringankeluasantanahsangatbesarberbandingdengantenagakerjadanmodal.Dengandemikian,pergantunganutamadalampertanianjenismi ialah kesuburantabii tanahyangberkenaan.Dalampertanianberatpulakeluasantanahnyabegitu kecil berbandingdengankenja danmodal yangdikeluarkan,ataupunberbandingsamaadadengankerja ataupun modal.Sebagaicontoh asaspertanian berat di negeni China ialah tenagakerja,manakaladinegeni-negeridi EropahBaratpulaasasnyaialahmodal.Pertanianyang menggunakanmodal biasanyabenlakuapabilahargatanahpertanianmelambungtinggi dansukardidapati.Oleh sebabitulah andadapatibahawapertanianjenis ningansangatsesuaibagi negara-negaramembangunsepertinegara-negararepublikdi Amerika Selatanyangmempunyaiterlalubanyaktanah-tanahpertaniandanharganyapunmurah.Pertanianberatpulaberkem-bangdinegara-negaramembangun,iaitu negarayangpenduduknyaramaidanharga tanahpertaniannyaterlalu mahal seperti di Belanda,Denmark,Pe-rancis,Jerman,England,Itali di bahagianutara.mikeranakeadaandi negara-negaratersebutsangatmemerlukantanahyangmenjadiunsurpalingpentingdi bidangpertanian,untuk dibekalkandengantenagakerjadanmodalyangbanyak.82

81 Lihat Gide,op. cit., Jilid 1, him. 433-435danTrouciin, Cours,Jilid 1, him. 11. 112.82 Pertanian ringan (intensif?) tidak semestinyamerupakansuatu bentuk pertanianyang

mundurkeranamungkinseseorangpetaniitu mendapatilebihsesuaiuntukhanyameiakukanpertanianringanitu, waiaupunbeiiaumemangmempunyaimodalyangbanyakdancukupber-pengaiamandaiam bidang teknoiogi pertanian.Beliauberpendapattidak berfaedahsamasekaliuntukmenggunakanmodal yangbanyak dan mengusahakanpertaniandi kawasan

581


Kebaikan PengeluaranSecaraBesar-besaran

1. Kebaikanyang pertamaberpuncadanipadapemusatanmodal. Hal miadalahkeranawujudnyabeberapabuahsyanikatberhadyangmenintisjalankeanahterkumpulnyabanyakmodalhasildaripadasahamdanbonyangdikeluar-kannya.majugaberpuncadanipadakepercayaanbeberapabuahbankkepadanyasebagaibalaSankepadaluasnyabidangperniagaanyangditerokainya.Apabilamodal banyak,bertambahlahkemampuandankeupayaanprojekyangberke-naanuntukmendapatkanpinjamandanmembelialat-alatmodenyangmampumenghasilkanpengeluaranyanglebih besardanipadakerjayang dilakukandengantanganmanusia.Setiapkali kekuatandandayakenjaalat-alatmodenbentambah,bahanbakaryangdigunakanolehjenteratersebutsemakinberku-rangan,umpamanyahargauntukmembelisuatualat(mesin)yangmempunyaikekuatan 100 kuasakuda tidaklah melebihi 10 kali gandadaripadahargasebuahalatyangmempunyaikekuatan10kuasakuda,malahharganyakurangdaripada 10 kali ganda.Demikian juga keadaannyadengansebuahpusatperdaganganyang besardan barangjualannyaberjumlah 100 kali gandadanipadajumlah bahanjualan sebuahkedai perniagaanyang kecil. Pusatperdaganganyangbesaritu tidak semestinyamenyimpanbaranganyang 100kali gandadanipadabaranganyang tendapatdalamkedai perniagaanyangkecil, malah cukup denganmenyimpan 10 kali gandabarangandanipadabaranganyang dijual oleh kedai ~‘angkecil, denganditambahlagi jumlahbaranganitu sebanyak10 kali setiaptahun.

2. Industribesar-besarandapatmenjaminbahawasesuatukerjaitu dapatdilakukan dengancara yang paling baik. Sebagaicontohnya,pengurusanindustri dan projek kecil selalunyadilakukan oleh orangyang mempunyaimodal dalamindustri itu. Orangitu sebenamyatidak mempunyaikelayakanyang cukup untuk menjalankanpengurusan.Pengunusanperusahaandanprojek besar pula dilakukan oleh orangyang dilantik untuk menjalankanpengurusanberdasarkankelayakandankemampuan,bukankeranamodal.mikeranaperusahaan-perusahaanbesarbiasanyamampuuntuk menarikper-hatianahli teknokratyangterkemukadanberpengalamantinggi keranamen-dapatbayarangaji yangtinggi dan menanikyang ditawarkanoleh industni-industribesar.

Di sampingitu, industribesarbiasanyadapatmenjimatkantenagakerja.Anda telah pun melihat tentang10 buah kilang kecil yang masing-masingmenggunakanjenterayangberkemampuan10 tenagakuda.Kilang-kilang itumemerlukan10orangmekanikuntukmenjalankandanmengawasiperjalananjentenaitu. Bagi kilangyangbesarpula,cukuphanyamenggunakanseonangmekanikuntukmenjalankandanmengawasipenjalanansebuahjentera(mesin)danmempunyaidayakekuatan100kuasakudasepertiyangmampudilakukanoleh10buahjenterayangterdapatdikilangyangkecil.Demikianlahseterusnya

tanahyangsempitdansedikitpenduduknyakeranatanahyangsuburdanhargayangmurahboleh didapatidenganbanyaknya.

582


perusahaanatau kilang yang besar mampu membahagidan mengagihkanpekenjaan,dan menggunakantenagakerjadengancanayangpalingbaik dancanggih.Bagikilangyangkecilpula,keranidanpembantupejabatselalusahajatidak mempunyai tugas tertentu ketika bekerja. mni menyebabkanmerekaselalu pontengdan jika merekaditugaskanuntuk menyelesaikansesuatuurusan,nescayamerekatidak mampumenjalankandenganbaik.Panapeker-ja dalam sebuahkilang besarsentiasasibuk dengantugasmasing-masingdisepanjanghan iaitu mengikut bentuk kerja yang menjadi bidang khususmereka.

3. Perusahaanbesarjugadapatmenjimatkantempatuntuk digunakanolehbadan-badanperdagangandan penindustriankeranakeluasantanahyangmenjaditapak sesebuahkilang yangbesartentu tidak samadengan10 kalikeluasantanahyang dipenlukanuntuk membina 10 buahkilang kecil yangsetiapsatunyamempunyaikeluasan1110daripadasebuahkilangbesar,malahkeluasantanahbagisebuahkilang besarlebih kecil dansempitlagi daripadaitu. mi ditambahdengankeadaanapabila sesebuahkilang ataupusatpennia-gaanbertambahluas,maka setiapmeterpersegiyangdiliputi oleh bangunankilang ataupusatperniagaanbesarakanlebih kecilkadarsewanya.83

4. Kos pengeluarandi sesebuahsyanikat perusahaanyang besar (fraisgeneraux)sepertisewakilang,bayaranbekalanelektrik, bayaraninsuransdangaji pengurusadalahlebih kecil jika dibandingkandengansesebuahkilangkecil. Setiapprojekpenindustrianitu mempunyaiduajeniskos,iaitu kostetapdankosberubah.Kos tetapmeliputi semuakospengeluarandankositu adalahtetapsamaadakilang atauperusahaanitu mengeluarkanhasil yangbanyakataupunsedikit.Manakalakosberubahpuladinamakansebagaikospengeluaransampinganyangmeliputi semuakosyangditambahdandisandarkankepadakospengeluaranuntuk mendapatkansetiapunit hasil pengeluaranitu84 iaitusepertibahan-bahanmentahdangaji buruh.Olehitu, kospengeluaranpuratabagisetiapunithasilpengeluaranterdini danipadakospengeluaransampingandicampurkandenganbahagiannyadalamkospengeluaran.Berdasarkanper-hitunganinilah, makajika sesebuahkilang tenunitu dapatmenghasilkan10000 gulungkain, kospengeluaranpunatabagi gulungkain itu adalahlebihtinggi danipadajika kilangitu mengeluarkan20000potongkain. mi keranakospengeluaransampinganbagi segulungkainialah sebanyak40piaster,dankospengeluarandalamkilang itu ialah 200000piaster. Olehitu, kospengeluarandalamkeadaanyangpertamaialah40 + 200000


habkanbaranganitu terpaksadisimpan. Sekinanyakilang itu kehilanganpasananataupuntidakbenjayauntukmenguasaibeberapabuahpasananbanu,dan untuk mengelakkanbarangantersebutdaripadaterustersimpan,makapihak industnibesaritu terpaksalahmengambillangkahdenganmenurunkanhangabarangansupayaia cepatdijual. Oleh sebabitu, industni besartidakbenhenti-hentimencanipasaranbanuuntukmemasarkanhasilpengeluarannyayang berlebihanitu. Untuk mencapaitujuan itu, ia tenpaksabenusahame-ngurangkankos pengeluarannyasemaksimumyang mungkin. Inilah yangmendesakdanmendonongnyauntukmengurangkangaji parapekerjadanme-ngunangkankadankeuntungannya.

2. Syanikat-syanikatdan industni-industnibesanselalu menghadapike-sukaranuntuk mengunussentamengawasperjalananoperasiprojek-projek-nya. mi kenanapasaranyang mengurusjualan hasil pengeluanannyameru-pakanpasar-pasaryangbesardanmempunyaibidangusahayangluas.Pihakpengurusantidak akan mampu untuk menyelesaikanseluruh unusan pe-masananitu. mni keranapasar-pasaritu dimiliki oleh syanikat-syanikatasing(luar negeni)yangtundukkepadadasanperdaganganbebenapabuahneganaasing. Unusanuntuk menyelia perjalananprojek-projek besaritu pula di-serahkankepadabeberapaonangpakaryangdibayarupahyangtinggi, sedang-kan pakan-pakanberkenaantidak mempunyaikepentingandalamprojek itusepertikepentinganyangdimiliki oleh pemilik projek itu sendini. mni menu-pakansalahsatufaktoryangbolehmengurangkanhasilpekerjaanitu sendini,terutamadalamkaedahpembayarangaji atau upahyang biasanyadibayarmengikutmasadanbukanlahbayanansecanaborong.

3. Biasanyaindustribesarbolehmengancamkelancanansistemper-sainganbebas.mni keranaindustri besanitu membawakepadaberlakunya amalanmonopoli. Apabila terdapatbanyak industri besardalam salah satubidangpengeluananitu,jumlahprojek-projekakanmenjadikunang.Olehyangdemikian,industni-industri tensebutmudah untuk membuatpakatansesamamerekatentangperencanaanharga pnojek-projekitu. mnilah salahsatu sebabyangmendonongtertubuhnyagabunganindustri (kartel) danSyanikat-syarikatGa-bungan(trust).85

Perkara 418 - Islam SentiasaBerusaha MelaksanakanKemakmuran Masyarakat yang Seimbangdi

Antara Bidang Kebendaan denganBidang Kerohanian

Memang tiada sebanangkeraguanbahawamslam merupakansatu agamapilihan, iaitu agamakeadilan,perseimbangandan kemajuandalam semuabidangkehidupan.

85 Bianchard,Cours,Jiiid 1, him. 143 — 145.

585


FirmanAllah:

IL~ tI :1’ k.LJI ~

Terfemahan:Dan demikianlah(sebagaimanaKami telah memimpinkamuke jalan yang lurus), Kamijadikan kamu(wahai umatMuhammad)satuumatyangpilihanlagi adil supayakamulayakmenjadiorangyangmemberiketerangankepadaumatmanusia(tentangyangbenardanyang salah)....

(Surahal-Baqarah2: 143)

Penakuannyaadalahsepertiberikut:86“SamasepertihidayatKami danjugataufik kejalanyangbenardanlurus

yang telah Kami kurniakankepadakamu sekalian,wahaiumatMuhammad,Kami jadikankamusebagaisuatuumatyangpilihan, adil danseimbang,tidakterlalu beku dan tidak pula ekstnim dalam semuaurusankeagamaandankeduniaan.Olehitu, umatIslamsentiasaseimbangdalamakidahkepencayaanmereka.Memberikanperhatianyangseimbangdantidak beratsebelahdalambidangkebendaandankerohanian.Membenikanhak dalamsetiapbidangdanjurusan denganpenuhadil dan bersikappertengahandalammuamalatdanberinteraksidengansetiapindividu dankumpulan.Tidak membiarkansetiapindividu itu menggangguorangramai(masyarakat)dengansikapyangmenon-jolkan kepentingandininya dan sikap melanggarhak oranglain danmelam-pauibatas,danjuga tidak menenggelamkanidentiti setiapindividu itu dalammasyarakat”.

FirmanAllah:

— --‘ —--*-,— ~_~)

I . ti : ~ ~ JI ~Terjemahan:Kamu(wa/zaiumatMuhammad)adalahsebaik-baikumatyangdilahirkan bagi (faedah)umatmanusia

(Surahau -‘Imran 3: 110)

Allah jugatelah berfirman:

~

ItT ti :T ~JLJI 3~

Terjemahan:... Supayakamulayakmenjadiorangyangmemberiketerangankepadaumatmanusia(tentangyangbenarclanyangsalah)....

(Surahal-Baqarah2: 143)

586


Ayat di atasmengarahkanmanusiasupayamembenipenjelasandan.penerangankepadaorangyangmenganutfahamankebendaanyangengkarkepadakewujudanAllah danmengharamkandin merekadaripadasemuanilaikerohanian.Merekamengatakanbahawa:“Kehidupanyang sebenaritu tidaklain daripadakehidupanduniawimi sahaja.Merekajugamengatakanbahawa,untukduniainilah sahajakita matidankita masihhidup,dantiadasuatupunyangmenyebabkankita semuamati melainkanperedaranmasajua ...“.

Umat Islam disuruh supayamembenipenjelasankepadaorangyangben-sikapmelampaudalambidangagamadantidakmahumelibatkandii denganurusanyangboleh membawakesenangandankeselesaanhidup dan sangguppulamenghancurdantidak mengambiltahu akansemuahak dankewajipan-nyakepadadininyasendini.Orangyangbersikapmelampaudalamagamaada-lah orangyangmenyelewengdaripadaganispertengahandankeadilan.KaumMuslimin disuruh supayamenjadipenasihatdanmenerangkankepadasemuagolonganyangmenyelewengitu. “Kamu adalahumatyangmendahuluisemuaorang dan seluruh umat manusiayang kerapbersikapadil dan~sederhanadalamseluruhurusanhidup kamu.mtulah puncak‘kamal’ dankesempurnaanmanusiawiyang menunaikanhak semuapihak yangberhakmenerimanya.Oleh sebabitu, dia menunaikanhak Tuhannya,hak dininya sendiri dan hakseluruhumatmanusia...“.

Prinsipkeadilandankeseimbangansosialmerupakansalahsatucaradankaedahpentingyangsentiasadiperjuangkanoleh Islam sehinggatercapailahmatlamatakhir yangpaling agung,iaitu berlakudanterlaksananyakeadilansosialdankebahagiaanindividu sertamasyarakat.

Mengeluarkanhasilindustri itu bukanlah suatumatlamatutamayangmesti diperjuangkandalam sebuahmasyarakatmslam. Ia hanyadipandangsebagaisuatucaradanjalanyangditetapkanoleh ajaranagamadalamusahamencapaikeadilandi bidang pengagihanrezeki yangmenjamintercapainyakemewahandankeselesaanhidupsetiapindividu danjugakebahagiaanmasya-rakat seperti telah kita katakan sebelumin Hubungandi antarabidangpengeluarandenganbidangpengagihanitu bukanlahsuatu hubunganyangbercoraktertentudanpengagihanitu sentiasatundukkepadakadarpengeluarandalamsetiapperingkattertentu.Tetapi ia adalahsuatupertalianyangsalingmempengaruhiyang akan membawakepada pertemuanusaha-usahapengeluaranitu dengankeadilan pengagihandalam bentuk pusinganyangterusbergerakmaju. ma diiringi olehkesucianperasaandandisokongpulaolehsikap sabarketikamenumpukanperhatiansertasikapteguhuntuk berbakti,bekerjadanberamalyangmembenifaedahdanmanfaat.

Islam SentiasaMenggalakkanUsaha untuk MemeliharaKernantapanKewangandanMenstabilkanParasHarga

Dalam sistemekonomiIslam, pihak lembagaataubadanyangmenentukankadarhargaitu dibenikebebasanuntukmemainkanperanannyayangberterus-anbagimenentukankadarpengeluarandanpembahagiannya.Tetapiapabilasahajaberlakusesuatu“permainan kotor” yang disengajakandalambidangpemasarankeranahendakmenaikkanhargadengancarayangmengandungi

587


unsurpenganiayaandanpenindasan,ataupunapabiiaberlakukeadaan-keadaanluarbiasasertadaruratyangmengejutsepertipeperanganataubencanaalam,maka pihak negara(kerajaan)adalahbertanggungjawabuntuk campunta-ngan dalam masalahpemasanandan menentukankadar hargabarangan.Malah dalam bidangpembahagiandan pengagihansemuabarangansecaracatuankepadapihak pengguna,pihak negaradan pemerintahjuga berhakuntukcampurtanganbagimencegahkejatuhanhargadanmenentukankadarhargayang berpatutandalam masamelimpahnyahasil-hasil pengeluanandalam pasaran.Contohnyaketika benlakupenghasilangandumyang sangatberlebihandi AmenikaSyarikatataupenghasilanbiji kopi yangberlebihandiBrazil. Membiankanhangatenusturun akanmembawakerugiandankadang-kadangpula pusat stnategipembekalanmembuatdasanuntuk mengatasikesukaranitu.87 Kenaikanhargayangtidakberpatutandibenarkanolehhukumsyara’apabilakeadaanmemaksasupayadilakukansedemikian.

87 Dr. MuhammadAhmadSaqar,kitab Ekonomi Islam,sementaraitu puia pihak-pihakyangmemandangbahawaamaianmemberikebebasanmenaikkanhargatanpasebarangkawaiandaripadapihakborkuasatelahmengambilaiasandaripadasuatuperistiwayangberiakupadazamanhayat RasuluiLah saw., iaitu padaketika meiambungnyahargabarangan.Parasahabatpun datangmenghadapRasuiulLahs.a.w.sambiimembuatrayuandenganmenga-takan: ‘Ya RasuiulLah:Tetapkanhargabaranganuntuk kami!” (supayaRasuiuiLahsaw.mengeluarkanperintahmenetapkanhargabarangankeranamerekamenghadapikesusahanuntuk membelibahankeperiuanmereka).TetapiRasuiuiLahsaw.tidak memperkenankanrayuanmerekaitu denganbersabdayangbermaksud:“Allah S.W.T.jualah yang berkuas’~.memegangdan menghulurkan(rezeki)danAllah S.W.T.jualah yangmenetapkanrezekidanmenetapkanharga barang. Sesungguhnyaaku sentiasaberharapuntukdatang rnenghadapAllah tanpaseorangpunyangmembuattuntuIankepadakutentangsesuatupenganiayaanyangdilakukanterhadapjiwa dan hartabenda ...“. HadisniwayatAbu Dauddanal-Tirmizi.DanbenarlahbahawapenolakanRasuiuliahs.a.w.jtu mempunyaibanyaksebabdanalasan-nya(iaitu penoiakanpermintaansupayaditentukankadarhargabaranganitu). Sebabyangpentamaiaiah untuk menjamin kebebasanpasarandan mengakuipninsip kegigihansetiapindividu untuk mencani rezeki yang haial supayasekatankebebasanpasaran itu tidakdijadikanalasanyangdijadikan kambinghitainoiehpihakpemenintahapabiladasarpereko-nomiannyamenghadapikemeiesetan.Keduaialah mungkin ada subahatdan kekeiiruanbahawakenaikanhargaitu benpuncadaripadakospengeluaranbaranganyangtinggibarang.an ataupunkerana mutu baranganitu tinggi. Jika didapati bahawapenentuanharga jtumemangpcriu diiakukan,maka perkaraitu bolehdiiakukan denganmengikutpninsipdankaedahmencegahbahayayang iebih besardengan meiakukan bahayayang lebih kecilterutamaapabiiapengaruhagamadaiamsesebuahmasyarakatitu menjadiiemah.ImamIbnTaimiyah telahmemegangpendapatsepertimi denganmengemukakanpenyeiesaianyangbercorakakademik(ilmiah) denganmengatakan:‘Apabiia orangramai menjualbaranganmerekamengikutcarayangbaik dansudahdikehendakiumumtanpasebarangperbuatananiayadanipadamerekasedangkanhargateiahnaik meiambung.Kenaikanhargaitu berlakusamaadaolehsebabkekuranganpenawaransesuatubaranganataupunkeranamakhiukAilahsudahbertambahramai. Oleh itu, perbuatanmemaksasesamamakhluk (umatmanusia)supayamonjualbaranganmerekadengansuatukadartertentuyangmurahmerupakansuatupaksaantanpasebarangkebenaranpun. Keadaanyangkedua iaiah apabilapihakpemilikbaranganengganmenjualbaranganitu waiaupunsangatdiperiukanolehorangramai,kecualidenganmembayarhargayanglebih tinggi daripadahargabiasa.Dalamkeadaansepertimi,parapenjualitu wajibmenjuaibaranganitu denganhargaasal(biasa)danpenetapanhargaitujugatjdak lain danipadamemaksaparapenjual supayamenjualbananganmereka denganhanga biasa.Oleh itu, mereka (para penjuai) wajibiah mengamalkanperintah Allah”. Disampingitu, masaiahmi jugabolehdihuraikanmengikutbahawaekonomikeranakeadaanpertamasepertiyangdikemukakanolehIbnTaimiyahialahkenaikanhargaakibatkurangnyapenawaransecaramengejutataupunpermintaantelah bertambahdanipadaharga biasakeranapenduduksesehuahnogeriitu ramai. Oiehitu, kenaikanhargadalamkeadaanseperti

588


Dasar yang paling penting ialah melaksanakandasar kewangandannilai matawangbagi sesebuahnegana.Tujuannyaadalahuntuk mengawalkekukuhandan kemantapanmataWang, dan menstabilkan kadardan ting-katanhargaataupununtukmenimbangkankemungkinarimembenarkansupayakadarhargaitu mengalamiperubahanmengikutbatas-batasyangmunasabah.mni keranakenaikan mata wang yangbertenusanboleh mengakibatkanke-merosotantarafhidup panapekenjadan orangyang mempunyaipendapatanyang tenbatas,tetapi membenifaedahkepadapihak pengusaha,terutamasektorperniagaan.

MemerangiMonopoli dan MenggalakkanPersainganBebas

Dengan menjalankananalisis berdasarkanilmu ekonomi moden dapatlahdikesan masalahmonopoli dan kadan penglibatannyaterhadap masalahpengeluaran.Caranyaadalahdenganmembuatkajiankepadajumlahyayasanyangmengendalikansoal pengeluarandan pemasaran.Oleh itu, jika hanyaterdapatsebuahyayasanataubadanyangmenghasilkandanmenjualbarangkeluarannya,maka bentuk atau kerangkapasaranseperti itu dinamakanmonopoli penuhdanjika badanatauyayasanitu bertambah,iaitu lebih dan-padasatu,iadinamakanmonopoli(olehgolongan)minoniti.Masalahyangtelahkita bincangkanhanyamerupakanmasalahbiasayangditegakkanberdasar-kankepadajumlahangka,sedangkanmasalahyangpentinguntukdiperhati-kan ialah masalahpelaksanaandan penghayatandasaratau dasartentanghanga.Malahdalambeberapakeadaantertentu,didapatilebih baikjika sebuahmasyarakat(ataunegara)itu menyerahkankuasapengeluaranitu kepadasebuahyayasanataubadansahaja.mi terjadiapabilapasanansesuatubarang-antidakboleh dipecah-pecahdandibelahbagi,ataupuntelahdidapatibahawaperkembangandankemajuanteknologimemerlukanwujudnyabeberapabuahyayasanatauperbadananyangbesar.Perbadananitu puladapatmenghasilkanpengeluaranyangbertambah,ataupunmemangtelahmenjaditabiat sesuatubaranganyangmemerlukanwujudnyasebuahperbadananyangbesaruntukmengurusdanmengendalikannyasepertijabatan-jabatanperbekalanair, eletrikdanalat-alatperhubunganawam.Denganitu, tidak dibimbangkanakanben-laku sebarangkepincanganpasaranakibatbenlakunyapersaingan.

Dalamkeadaansepentimi dan dalamkeadaanyang samadengannya,tiada halanganuntuk membenikemudahankepadasesebuahyayasanatauperbadanansahaja,ataukepadabeberapabuahperbadananyangterbatasjum-lahnyauntukmenjalankanpengendalianpengeluaranbarangansepertiyangtelah disebutkan.Syaratnyaialahpihak kerajaanmestisentiasamelakukan

mi adaiahsuatukejadianyangbiasaberiaku,tanpasebarangalasan.Manakalakeadaanyangkeduaiaiahsikapkerasyangdilakokanoiehpihakpenjualterutamajika baranganitu sangatdiperiukan keranaia bahankeperluanutamadan keanjalanpermintaannyasedikit sekaii,iaitu keadaanyangmembuatkanhargabarangannaik. Daiam keadaansepertimi barulahpihakberkuasaberhakcampurtangandanmeiakukantindakanuntukmenetapdanmengawaiharga.Siiabacabuku Syeikhai-IslamTaqiyuddinAbi ai-AbbasbinTaimiyahyangbertajukal-Hisbah wa,l Islam,(TugassesebuahNegaraIsiam).KeiuaranMaktabahai-Iimiyah - Madinahal-Munawarah,him. 16 — 19.

589


kawalandanmenetapkankadarhangayangadil danmunasabahsertamampudibayan oleh para penggunadan ditenima denganbaik oleh pihak pelabur.Perbuatanyangdilanangdandiharamkanoleh mslamialah penbuatanmelaku-kan kegiatanmonopoli dengancaramenutuppasarandan bertindak sewe-nang-wenangnyadenganmelakukanpenganiayaandalambidangpengeluar-an.Contohnyaialah melanangataumenyekatyayasandanbadanpenniagaanyanglain untuk menggunakanbahan-bahanmentah,menyekatuntuk meng-gunakansegalakemudahanpemasarandan melambakkanbarangandalampasanandengantujuanuntuk menghancurkanbadan-badanpemiagaanyangmenandinginya.

Dalam keadaandan sepertiyang tersebut,pihak negaradan kerajaanmesticampurtangansecanalangsungataupuntidak langsunguntukmembukajalan kepadapenyertaanyayasanataupunbadanperniagaanyang lain bagikelancaranoperasipengeluarandanmeningkatkanmutubarangansertame-nurunkanharga.mi keranaantaracii kebaikanwujudnyasistempersainganbebasialah meningkatkanmutu pengeh.iarandan menununkankos penge-luanan.88Di sampingitu, mslammewajibkanjugasupayadibuat perancanganmenyeluruhdan terpenincike arah pembentukandasar-dasarumum bagipelaksanaanprogrampembangunanekonominegaradanpembinaanpenindus-trian beratdanmenengah,danipadasudutpengeluarandanpengagihannya.Islamjugamenggalakkansupayadiberikanperhatianberatterhadaprancang-an-rancanganuntukmendapatkanbahanmakananyangmencukupidantempat

88 Ai-Qurasyitelahmenuiis dalambukunya,Ma’alim al-Qaryat sepertibenikut, iaitu: “ApabilaseorangpegawaiJabatanHisbahmendapatiseseorangitu meiakukanmonopoliuntuk semuajenis bahanmakanankoko dengancara meiebihi semuabahanmakananitu ketika hargabaranganitu naik danmenyimpanbahanmakananitu dengantujuanuntuk menamkkanlagiharganya.Pegawaiituhendaklahmemaksaorangberkenaansecarakekerasansupayamenjuaibaranganitu keranaperbuatanmonopolicaraitu adalahperbuatanyang haramdan orangyangmeiakukannyaadaiahseorangyangdikutuk dandiiaknati Allah ...“.

Untuk menyatakanpendiriansepertiyangtersebutal-QurasyiteiahbersandarkepadasebuahhadisRasululLahs.a.w.yangmengharamkanperbuatanmonopoli.Peniuiahdicatatkandi sinibahawaperbuatanmonopoii adalahberkaitandenganurusan beijual bei dan berunusansesamapemaju dan boieh juga dikiaskan kepadaperbuatanmembuatkeputusansertamenjaiankantindakan sendiri dalambidangpengeluaran.(iihat hunaianal-Qurasyidaiamkitab yangberkenaan,hlm. 662).Di sampingitu, perlu disebutkanbahawaRasululLah s.a.w. juga teiah meiaranguntukmeiakukanmonopoii daiambidangpembeiian.Ai-Qurasyi menyatakan:“Tidak dibolehkanpergi menemuikafliah di tengahjalan yang disebutkansebagaiTalaqqi al-Rukban,jaituapabiiaseseorangpergimenemuikafiiah di luar daripadakawasanbandaryangdituju olehkafilah itu. Kafflah itu dibenitahubahawahargabaranganyangdibawaitu murahharganya.Tujuannyaadalahuntuk membeiidenganhargayangmurah.Olehitu, RasuiuiLahs.a.w.teiahmeiarangperbuatanseperti mi. Bagindajuga meiarangmenjual semuabarangansecarabonongsupayaharganyajatuhdalampasaran.Pemilikasalbaranganasalitu berhakmenanikbaiik keputusannyauntukmenjualbaranganitu, walaupunsudahsampaikepasar...”.(Kitabyangsama,him. 27).Daiamilmu ekonomi,dapatdikatakanbahawaRasuiuiLahs.a.w.menghendakisupayahargasebenarbaranganitu hendaklahdiketahuioiehpihakpenjuai.Denganitu, pihakpenjualtidakakantertipu. RasululLahs.a.w.jugamenghendakisupayamakiumattentangkeadaanhargahendakiahdiketahui olehpihakpenjualdan pembeli.Iniiah yangdisebutkandalamistilahekonornimodensekarangsebagai“Syaratwujudnyamaklumatyangiengkaptentangkeadaandansituasipasaran...“.

590


kediamanyangdapatmenampungkepenluannakyat.Revolusihijau misalnya,dapatmeluaskanbidangpentaniandengantujuan untuk mencapaihasil pen-tanianyangmaksimumdan dapatmenampungkeperluanumum. Islamjugamenggalakkansupayakita menggunakanteknologibentanaftinggidanmeng-harapkananggota-anggotamasyanakatmendapatkepakarandi bidangaka-demikdankemahiranvokasionalsertamenggalakkanpenyelidikansainsdanmengikuti perkembanganteknologi tinggi yangwujud di negeni-negeniyangsudahmaju.

Dalammasalahmi, sayamerasatentanikuntuk menumpukanpenhatiankepadaduakaedahpentingdalamilmu fiqh mslam,iaitukaedahal-Masaalihal-Mursalahdan kaedahSaddal-Zarai’I. Memangtidak diraguibahawakedua-duakaedahmiakanmembolehkanneganamengambildasaruntukmenghadapisegalakeadaanyang tenusberkembangdan mempunyaimatlamat untukmencapaikemakmunanekonomiuntuk seluruhmasyarakat.Al-Syatibi mem-punyai bebenapapandangantentangmasalahmi.89 Walau bagaimanapun,bidang penancanganekonomi dan sosialbergantungkepadakeadaanumumekonomi negana.ma juga bergantungkepadasambutanyang diberikan olehsektorkhususpentadbirandan pengurusantidak langsungyangdijalankanoleh pihak kenajaanuntuk menggalakkansesuatupenghasilantertentu. Disampingitu, beberapakajian penintistentangbeberapamaklumatdanjugapengumpulandatayangtepatsentakajian tentangaliran-aliranstatistik danjuga ramalan tentangkeadaanmasa depandan pengaruhnyaterhadapkedudukanekonomi80sudahcukupmenjadibahanpanduanuntuk membuatperancanganbagimencapaikemajuanekonomidankemakmuranmasyarakat.

FASAL DUA BELAS: MASALAII KEPENDUDUKAN

Perkara419 - Masalah Penduduk MenurutPandanganUrn Khaldun

mbnKhaldunberpendapatbahawatiadasebarangkebimbanganterhadapper-tambahanjumlah penduduksesebuahnegaraitu. Ini keranaapabilajumlah

89 Antarakitab pentingyangmengandungifahamanyangsangatmendalamtentangfalsafahtanggungjawabmasyarakatiaiah kitab al-Iktisam danhasil karyaAbm Ishaqal-Syatibi,a!-Muwafaqaat.

90 Pendapatmi bertepatandenganpendapatbeberapaorangtokohilmu flqh (fuqaha)sepertiIbnTaimiyah,al- Ghazali,Ibn Hazmindanal-Kasani,tokohfuqahaberkenaanmembuatkesim-puiandenganberpandukepadasabdaRasuiuiLahs.a.w.yangbermaksud:“Semuarnanusiaituberkongsidalam tiga perkataan,iaitu air, rumput dan api ...“, sebagaiasaspanduanuntukmemboiehkanpihak negaramengambilaiih hak milik beberapasumberpengeluaranyangmempunyaisifat-sifat danciri-cini yangserupa.Mengenammasalahliii jugaImam al-Kasammenyatakandalamkitabnya,Badai’i al-Sanaai’i. “Tanahyangmengandungilogamgaram,gas,minyak dansebagainya,iaitu bahan-bahanyangdiperlukanolehkaumMuslimin tidakboiehdiberikanolehpihaknegarakepadasesiapapunkeranabahan-bahanyangdiperiukanoieh kaumMuslimin tidak boiehdibenikanoieh pihak negarakepadasesiapapun keranabahan-bahanmi menjadikeupayaanseluruhkaumMusiimin”. Dr. MuhammadAhmadSaqar,al-Iqtisad al-Islami, Dr. All Abdui Wahid,Al.Takafulal-Iqtisadi flu Islam, (Jaminanpereko-nomianmengikutajananIslam).

591


pendudukbentambah,ia boleh mengakibatkanbertambahnyakemajuandankemakmunan.Kedua-duajenis pertambahanitu (pendudukdan kemajuan)akanmenyebabkanterpeliharanyanisbahdi antara penawarandan penmin-taanyangmempunyaikaitanpentingdenganpertambahanjumlah denganpe-satnyakemajuansertakemakmuranyangboleh meningkatkanpengeluanan.Hal mi boleh benlakukenanaapabilajumlah pendudukbertambah,dengansendininyapembahagiankerja dapatdibuat. Apabila bidangkerjasamadanperkembanganpelaburanbertambah,pengeluananakanbertambah.Selanjutnyaia dapat menambahkanpenawaran.Di sampingitu pula, kemajuandankemakmuranyangpesatakanmenyebabkanpertambahandayabell yangakanmelahinkanbanyakpenmintaan.Oleh itu, pengeluaranakanbentambahdandemikianlahseterusnya.mbnKhaldunmenjelaskanmasalahmi sepentibenikut:

“Setiapmanusiaitu tidak mampuberdikari untuk menghasilkansemuabahankepenluanhidupnya.Oleh sebabitu, seluruhmanusiasalingbekerja-samauntuk mencapaikemakmuranhidup dan sama-samaberusahauntukmendapatkanbahan-bahankeperluanhidupmereka.Setiapbahankepenluanyangdapatdihasilkandengankerjasamasuatugolonganataupuakmanusiaituakandapatmemenuhihajatdankepenluansebahagianbesandanipadamereka.Sebagaicontoh,bijirin danipadagandumataujagungtidak dapatdihasilkanmelaluiusahaseonangsahaja.Olehyangdemikian,tendapatlebih kurangenamhingga 10 orangyang terlibat untuk menghasilkanbijinin, iaitu daripadatukang besi dan tukangkayu yangmembuatalat-alatpentanian,orangyangmemeliharalembu dan membajaksawahdan seterusnyayang menjalankankerjakeanahpengeluananitu mengikutbidangkepandaianmasing-masing,Se-hinggalahbahanmakananitu dapatdihasilkan.Apabilasudahdapatdihasilkan,makabahanmakananitu akan dapatdimanfaatkanoleh jumlah penggunayanglebih ramailagi. Biasanya,sesudahdapatdikumpuldandisatukan,hasilkerjayangdihasilkanolehsuatugolonganorangitu akandapatmelebihihajatdankeperluanorangyangbekerjaitu sendinidandapatlahpuladigunakanolehoranglain”.91

Dalambahasayangpalingmudah,sumberpenting bagi bertambahnyakenjasamaakibatbertambahramainyajumlah pendudukialah pembahagiankerjayangdiikuti olehpelaksanaanhukumpulanganbentambah.PendapatmbnKhalduntentangmasalahmi yangmenjadirujukan Marshallialah “memangnampakjelas sekali bahawabertambahnyapelbagaicara dan kaedahbagimemenuhipelbagaikeperluanmanusia ~ Pendapatdanalasaninilah yangmenjadidasardanpanduanbagi ahli ekonomiuntukmenentangkebimbanganyangdibangkitkanoleh Maithusdanipadasuatupihak lain yangmengatakanbahawapulanganbertambahmerupakansuatujaminanyangpenting dalampengurusanpenduduk.Di sampingitu, sesuatuusahadankerjayangbanuakandapatmelahinkanpulanganbertambahan.Setenusnyaapabilajumlah pen-dudukbertambah,tenagakerjajugabentambah,setenusnyapembangunandan

91 Ibn Khaldun, Muqaddimah,FasalEmpat,(Bandar-bandarbesarberbezadan sudut keme-wahanpenduduknya).

92 Marshall,op. cit., him. 321.

592


kemakmuranjuga akan bertambah.Namun demikian, Ibn Khaldun tidakhanyamembenikanpendapatdanideatentangsuatukonsepyangmenyeluruhtentangpengeluananyangbertambahsebagaihasilpembahagiankenjayangberpuncadanipadajurnlah pendudukyang bentambah.Beliau juga turutmengikuti denganpenuhteliti, cermatdanmendalamtenhadapkesan-kesandan akibat daripadajumlah pendudukyangbertambahdisebabkanoleh pe-ningkatandalampengeluaran.Beliaumenyatakanbahawa:“Maka penduduksesebuahbandanataupekanapabiladibahagikankenja,mengikutkadanke-penluansentahajatmerekadanuntuk mencapaikepenluanitu, merekacukuphanyadenganmelakukankeijayangpalingminimum. Jikakeijaitu dilakukandenganbanyak,makaiaakanmelebihikepenluandanhajatitu, lalukerja-kerjaitu (hasilnya)digunakanuntuk memenuhihajatyangmewahdanhajatpen-duduk-pendudukyanglain,yangmerekapenolehmelaluihanga(wang)sebagaigantiandanbalasankepadausahamerekaitu.Olehitu,muncullahkesempatanuntukmencapaikekayaan...“.

SelanjutnyaIbn Khaldun telahmenjelaskandalamFasalLima, (Tentangmatapencaniandan rezeki) iaitu: “Bahawahasil pencarian(pendapatan)itusebenamyamenupakannilai hargakepadapekerjaanyangdilakukan.Olehitu,banyakpekenjaan,makabanyakpulalahharganyadi kalanganmeneka.Olehitu, hasil pendapatanmerekajuga banyak, lalu merekapun tendorongolehkeadaanhidupyangserbamewahitu untukhidupmewahdanborosdanipadasegi tempatkediamandan pakaian.Merekajuga ingin memiliki bejanadanpenabotberhargamahal dan juga untuk menggunakanoranggaji dan ken-denaanmewah...“.

Semuanyami menupakanpekerjaanyangmenjadikannilai hargameng-ikut mutunya,danmemenlukankepandaiandankemahinanuntukmelakukan-nya. Oleh itu, pekerjaanpertukanganmerupakansuatubidangkemahiranyangmemenlukankospengeluanan.Olehyangdemikian,bertambahbanyak-lahpendapatanbandaritu danbanyakpulapenbelanjaanyangperludikeluar-kannya.Orangyangpandaimencarirezekiakanberolehhasil yanglumayandanipadahasil usahamereka.Apabila kemajuanbertambah,maka dengansendirinyapekerjaanakanbertambah.mni boleh menambahkankesenangandankemewahankenanamenekapandaiuntuk mencanikeuntungan.Apabilapendapatandan keperluansetiappendudukitu bertambahsertakerja per-tukanganuntukmenghasilkanbanangkeperluanitu bentambahbanyak,makanilai hangabanang-barangitu bertambahtinggi. Olehitu, usahauntukmencaniwang di bandaritu akan berlipat ganda.Pasananpekerjaanpun semakinbentambahsecaraterus-meneruskeranapekeijaanyangmelebihikeperluanasasbiasanyaberkaitandenganbarang-banangmewahdanbenbezadenganpekerjaanasaltadi yangdilakukanhanyauntuk memenuhikepenluanhidup.

Danipadapenjelasandi atas,nyatalahbahawatitik-titik pentingbagiteo-ri mbn Khalduntentangpengaruhjumlahpendudukyangbentambahterhadapkemajuanialah:

(a) Apabilatenagakenjabentambah,makapembahagiankenjaakandapat

593


dibuat. mi akanmembolehkanpelaksanaanhukumpulanganben-tambahdalambidangpengeluananbahan-bahankepenluanitu.

(b) Tenagakerja bertambahbererti bertambahnyajumlah pekerjaan,pendapatan,kuasabeli, penmintaandanpengeluanan.

(c) Pengeluananbaruakanmenyebabkanlahirnyakemewahanselagiba-han-bahankepenluanasasdapatdihasilkandengankadaryangmen-cukupi dan dengankadarkenjayang semakinkurangkenanakerjayangsamadibuatuntuk pengeluaranbahan-bahankepenluanitu.

Denganpenjelasansepertidi atas,nyatalahbahawambn Khalduntelahmemisahdanmembezakandi antanapengeluaranbahan-bahankeperluande-nganpengeluananbahan-bahanmewahsepertijugabeliautelahmenyebutkanpenihalpenbezaanyangmemisahkandi antanapanaskesenangandanparasmencukupikepenluanmakanan.Olehyangdemikian,mbnKhalduntelahmele-takkanmasalahpertambahanjumlahpendudukitu di tempatnyayangbetul.mi keranamasalahpertambahanjumlah pendudukyang sebenamyapadaketikaitu bukanlagi menupakanmasalahuntukmencapaipencukupanbahanasas,tetapimasalahyangsebenarnyaialahyangbenkaitandenganpertambah-annisbahkepadapanaskesenanganhidupparapendudukash.Olehitu, halmidapatmenerangkansejauhmanakahkeistimewaanIbn Khaldun untuk me-ngatasiMalthusdan carapengikut ahirannya,iaitu orangyangmencampur-adukkan(denganmelibatkanmasalahkebulunandan penyakit) di antanapengaruhdankesanpertambahanpendudukterhadapparasdan taraf ke-senangandenganpenekananterhadapparascukupbahanmakanan.Secaraumumnyadapatdiketahuibahawajumlah pengeluaranbahan-bahankeper-luanitu adalahlebih banyakdanipadajumlahpenggunaansehinggakerapkalidiungkapkan:“Bahawaduniasekarangmengalamimasalahpengeluaranyangbenlebihan”.Ekoran danipadakeadaanmi, Dr. al-Raif’i membenikanpen-dapatnyasepentibenikut: “Memangtidak adasebarangancamanbahayayangtenbitdanipadakekunanganbahanmakanankeranapengeluanannyatelahben-lebihanhinggake peningkatyangdihadapiolehduniasekanangmi bukanlahdisebabkanoleh kekuranganpengeluaran,tetapi keranaoleh kelebihanpengeluaran.. ~ Oleh itu, jika terdapatmasyarakat(negara) tertentuyangmendapatidin menekaterancamdaripadasudutkekunanganbahanmakanan,makasebabsebenarnyabukanlahkeranafaktor tidak mampumengeluankanbahanitu, tetapidisebabkanolehsistempembahagiandanpengagihanbahanitu yangtidak betul.ManakalaIbn Khaldunpulaberpendapattentangsebabberlakunyakematianmanusiaialahkeranakekuranganbahanmakanan.Pen-dapatbeliau ialah sepentibenikut: “Faktor yang membunuhmenekaialahkekenyangan(yang tidak betul pengagihannya),bukanlahdisebabkanoleh

93 Buku Ra’idal-Iqtisad (PeloporIlmu Ekonomi),sedutandaripadababmasaiahkependudukan,hIm. 12,Dr. Rifa’i, disadurdaripadaIqtisadSiasi,Dr. ai-Tahawi,al-Iqtisad al-Islami.

594


kebulunanyangberterusan...“. Bidangyang mengancamitu pula bukanhahbidangpengeluaranbahan-bahankeperhuanhidup, tetapi ialah pengeluaranbahan-bahanmewahyangmenupakanpuncapergelutandan sengketasertapenasaantamak yang menjadi puncasegalagerakanpenjajahandi seluruhmukabumi mi.

Perkara 420- Pengaruhdan KesanPertambahanKemajuan Terhadap Pertambahan

JunilahPenduduk

Mengikut pendapatmbn Khahdun,apabilajumlah penduduknamai,mi akanmengakibatkanpesatnyakemajuandan pembangunan.mbn Khaldun jugaberpendapatbahawadenganpenkembangankemajuanyang pesat,jumhahpendudukjugaakanbentambahnamai.

PendapatBouthoul puha dahamhal mi adalah seperti benikut: “Se-sungguhnyambn Khalduntehahmembenikanperhatianyangmendahamten-tangbeberapafenomenayang benkaitandenganmasalahkependudukandisampingbeliaubenhasiluntuk mencungkilhubunganyang sangatenat diantanajumlah pendudukdi sesebuahneganaitu dengankemakmunanneganayangbenkenaan. . .“.~“ Dr. MuhammadAli Nasy’at pula benpendapatbahawa,“Sebahagiandanipadahasil tulisannya (mbu Khahdun) telah menempatkanbeliau di tempatpalinghadapandanipadakalanganpengikut teoni-teoniyangbenpegangkepadapninsip bahawajumhah penduduk itu menupakanpuncautamakemakmurandankekayaansesebuahnegana.Antanabuktinya iahahpendapatbehiauyangmengatakan:“Perbezaandi antarabebenapabuahpekandan bandantentangmelimpahnyakemakmunantaraf hidup pendudukdanmakmurnyapasaranadalahtenletakkepadapenbezaanpembangunandankemajuandanipadasudutbanyakdan sedikitnya . ~ Penkanami benpuncadanipadapembahagianpekenjaandan ia menggambankanhukumpenyenapanyangjuga disebuthukumSay atauhukum pasanan.Pengentianningkasnyaialah semuabaranganyang dihasilkan itu menempuhpenjalanankepadapasaranmengikut rendahnyakadanharga barangan.Oleh yang demikian,timbullah knisis tempatsimpananbarangan.Ada pula yang berpendapatbahawahukumitu iahahhukumpencukaianlamayangbenentibahawajumlahcukaitenhadapsetiapkepingtanahmihik itu akanbertambahsetiapkahi tanahitu dibukadandibangunkan.

Tetapi teoni Ibn Khahdun itu tidaklah terbatashanyauntuk sesuatumasahahtententusahaja,keranabehiauselalujugamenyebutkantentangbe-berapakeadaanyangmenyebabkankekayaanitubolehmenjadisebabdanpun-capertambahanjumlahpendudukdanbukanlahtempatituyangmenjadipun-cakepadabentambahnyakekayaan.Antananyaialahpendapatbeliausepentiberikut: “Bahawa neganayang menggahakkanindustni itu akan bertambahnamaihahpenduduknyadanbentambahbanyak puhakutipan cukainya...“.

94 Bouthoul,him. 33 — 34, disalindaripadaDr. Nasy’atdaiambukuRa’idal-Iqtisad, hlm. 107.95 IbnKhaldun,Muqaddimah,FasalEmpat,(Perbezaan(taraf)bandar-bandar).

595


Danipadaketenanganyangtensebut,Bouthoul membuatkesimpulanba-hawa fahaman,pandangandan tanggapanmbn Khaldun sangattepat dankesimpulanyangbeliaubuattentangpelbagaimasalahyangbenbangkitdan-padamasahahkependudukanadalahsahih.

Perkara421 - Hubungan di Antara JumlahPendudukdenganTaraf Hidup Mengikut Pandangan

Ibn Khaldun

Memangwujud suatuanahdanalinanperseimbangandi antarahasil (wang)yangmasukdenganpenbelanjaanyangdikehuankaniaitu apabihabentambahbanyaksumber(wang atauhasih)masuk,makabertambahbanyakpulalahperbelanjaanyangdikeluankandandemikianjugasebaliknya.Perseimbangansepertimi boleh sampaike puncaknyadi negana-negarayang mempunyaipendudukyang padat iaitu suatu hal yangdigambarkanoleh Ibn Khaldundenganmengatakan:“Apabiha keadaanhasil mahsulyang masukdenganpenbelanjaanyangkeluanitu sehalunyaseimbangdi seluruhbandan.Apabilahasilmahsulbanyak,makabanyakpulalahperbelanjaandandemikianjugalahsebaliknya.Apabilapendapatandanpenbelanjaanbertambah,makabentam-bah luaslah bidangkehidupanpendudukdanbandarpun bertambahbesandalam segalabidang. mni kenanakemajuansesebuahbandaritu bertambahbersama-samadenganpentambahanhasildanpendapatanyangdiperolehohehpanapenduduknya...”.mnihahmaknadanpengertianyangdijehaskanolehbehiaudenganmengatakan:“Apabihabandan-bandanyangpembangunandankema-juannyabentambahpesat,pendudukbandanyanghidup senangdanmewahakan bertambahnamai mengatasibandar-bandarlain mengikut satu canasahajadi antarasemuakalanganiaitu di antarahakim denganhakimdandiantarapeniagadenganpeniaga.Perkarami bolehdijadikaniktibar. Kejadiandi Maghnibi (Morocco) contohnya,menunjukkantendapatperbezaanyangketaradi antarabandarFezdenganbandan-bandansepentiBijayat, TehmasandanSabtah.Olehsebabitu, andaakandapatipenduduk-pendudukpekankecilitu lemahdandaifkeadaannyadanhampirke tanafkemiskinandanmemer-lukan bantuan.Kita juga akanmendapatibahawapekerjaanyang menekalakukantidak dapatmemenuhikepenhuanmereka.Merekajugajarang-jarangmenghasilkanpendapatanyangberhebihan.Oleh yang demikian,tarafpen-caniandanpenghidupanjarang-janangbertambah.Oleh itu, secanapunatanyamenekamerupakanorangmiskin danmemerlukanbantuan”.se

Ini bermaknabahawaapabihajumlah pendudukramai,tanafhidup me-reka tinggi danapabilajumlah pendudukkunang,makatarafhidup menekarendahdanjugaboleh mengakibatkanmenosotnyakuasabeli yangsamadikalanganseluruhpendudukitu. Ini menyebabkanpengemisdi bandar-bandanbesaritu lebih beraniuntukmelakukankerjamengemisdanipadapengemisdibandar-bandankecil kerana:“Seseonangpengemisdi bandarWahnanatauTahmasan...“.

96 Ibid.

596


“Sayasudahmelihatsendiripengemisdi bandanFez,yangselalumemintapembenianyang tinggi padahari-hani penayaan.Sayajugamelihat menekaselalumemintabanang-banangmewahdanbahan-bahanmakananyangbaik-baiksepentidaging,keju,ahat-alatkepenluandapun,pelbagaijenispakaiandanpenabot,ayakan,pingganmangkukdanbejana.Tetapijika pengemisituberadadi Wahran atau Talmasandan memintasupayadiberikan banang-barangsepentiyang tensebutyang sudahpasti dia akan ditengking,dihendik dandihalaudengankekerasan.

Ibn Khaldun juga telah menakamdan mencatatkansuatu fenomenatentangpenghijnahanpendudukdanipadanegeri-negeriyang mempunyaipendudukyangsedikit dan tidak maju kebandar-bandarbesanyangmempu-nyai pendudukyang sedikit dan tidak maju ke bandar-bandarbesaryangmempunyaipendudukyangtelahmencapaikemajuanyangpesatdi bidangpembangunan.Beliau telahmenyatakan,“Kami telahmendengarbenitaten-tangkeadaanbandanKaherahdannegeniMesir yangpenuhdengankeme-wahanhidup dankekayaan.TerdapatjugabeberapakeadaansehingganamaionangMaghnibiyangmiskin mengambilkeputusanuntuk berhijrahke negeriMesin.Penpindahanmi jugadidorongolehbenitayangditerimabahawakeadaanhidup di Mesir lebih mewahdanipadanegeni-negenilain. Orangawampula,ramaiyangmempencayaibahawakemewahanyangterdapatdinegeniMesinitumenunjukkanbahawaorangMesir lebih kayadanipadaoranglain atauonangMesinmempunyaihantayangbanyak.Olehitu, orangMesirlebih sukabense-dekahdanmembenibantuanyang lebih danipadapendudukbandan-bandarlain. Keadaanyang sebenarnyabukanlahsedemikiankeranasepertiyangdiketahui.kemajuandanpembangunannegeniMesin danBandarayaKaherahitu lebih pesatdanipadabandardi negerimusendini. Oheh yang demikian,keadaanhidup menekapun lebih baik ...“. mi membuktikanbahawapeluangkerja dansumbenrezekihasildanipadakemajuandanpembangunanadalahlebih banyakdalamnegeniyang namaipenduduknyadanipadanegeniyangsedikit penduduknya.Sesuatuyangmengkagumkankita ialah bahawasejakzamanhidupnyalagi mbn Khalduntelahmengaitkanmasalahketinggiantanafhidup di bandar-bandanbesaryang mempunyaipendudukyangramai danpembangunanyangpesatdenganbentambahnyapengehuarandi bandar-ban-daritu. Ketinggiantarafhidupbiasanyamembuatkanpendudukhidupdahamkeadaanmewah.Masalahtersebutyangtelah dicetuskanoleh Ibn Khaldunmenjadi salah satu masalahyang mendapatpenhatianahhi ekonomi padazamanmodenmi, iaitu pendudukhidup dalamkeadaanmewahapabilatanafhidup masyanakatmeningkat.Antanaahli ekonomi yang memberikanpen-dapatialahFishen.Beliau mengatakanbahawa:“Wujudnyakeadaan-keadaanyangmembawakemajuandi bidangkebendaanitu boleh menyebabkanben-terusannyaahiran yang memandangrendah tenhadapkepentinganpenge-luananbahankeperluanasasidanmemandangpentingtenhadappengehuananbahanmewah...“. KemudianFishermenyebutkanlagi, “memanglahkesenang-

97 Ibid.

597


anhidupitu pastimenambahperhatiankearahpengeluananbahan-bahanme-wah,danjugabahan-bahanyangdipandangolehnegana-negaramiskin sebagaibanang-banangmewah ...“. Fisherjuga mengatakan:“Penyelesaianmasalahpengangguranitusangatbergantungkepadausahapenluasankeanahmengem-bangkanindustnibahan-bahanmewah . .

Perkara422- BeberapaFaktoryang MenghalangPertambahanPendudukMenurutPandanganIbn Khaldun

Ibn Khalduntidak dapatmenunjukkanbahawazuniatumatmanusiaitu akantenusbertambahnamai sepanjangzaman,tanpamenghadapisebarangSe-katandan halangan.Tetapibeliau telah menunjukkanmelalui fikinan danpandanganbahawapadamasahadapanakanwujud beberapabentuksekatandanikatantenhadapkelahinanumatmanusia.Namundemikian,beliautidakbenpendapatbahawasekatandanikatanitu akanberlakuatasalasandansebabyangdifikinkan oleh Maithus iaitu sebagaihasil danipadaketidakmampuanbahan-bahanmakananuntuk aliran penkembanganbagi bentambahnyake-lahiranzuriatyangsemakinmeningkat.Tetapibeliauberpendapatbahawa:“Beberapaikatandansekatanitu akanmelahinkanpenkembanganpenjalan-an sejanah,iaitu wujudnyabentengtamadundanipadasuatusudutkenosakanyangbenpuncadaripadakemewahanhidup dalamsuatusudutyanglain. mnmdisentaipuladenganpelbagaibentukgodaanhawanafsu,bencampunaduknyanasabketurunandanmencuaikanmasalahkelahiranyangmembawapelbagaisebabpositif untuk membataskankelahiran.Padaketika yang samaakanbentambahpula jumlah kematiandi sampingmeluasnyakebulunanbukanakibatketidakmampuantanahuntukmengeluankanbasilsepentiyangpernahkita sebutsebelumin Tetapi kunangnyabasil adalahdisebabkanoleh ke-adaanpolitik yanghuru-hanadan tidak menentu,pembahagianyangtidakbetul sentaketidakadilandalambidangpengagihanhartayangmenguasaisesebuahnegaraitu menjelangkenuntuhannya...“ .~ Dengantujuan untukmembenipengentianyang sama, mbn Khaldun telah menyatakanbahawa:“Maka benkurangnyasimpananbahanmakananadalahkenanatidak lagiwujud sistem pertanianyang tenatur yang dapatmemberikanbasil yanglumayan.Apabilabahansimpananhabis,makaorang namai(nakyatjelata)mudahtendedahkepadakebulunankenanahangabahanmakananmelambungtinggi dan tidak berupayadibeli oleh onangyangmemenlukannya,akibatnyamenekaakanmatikelapanan...“.~°°

Mengenaipenganuhkeadaanhidup alabandantenhadappenancangankelahiran,Dr. al-Rifa’i membenikanpendapatnyadenganmenyatakanseperti

98 Ra’ida!-Iqtisad,him. 108, sebagaisalmandaripadabuku karanganFisheryangbertajuk,PertentanganZamandenganKemajuan,him. 31, 33 dan64.

99 Fexade, seorangahli perniagaanSepanyoimengaitkankemerosotandan keiahiran itudenganfaktor kemewahanhidup dan terlaiu beratnyabebancukai. Pendapatliii samadenganpendapatThn Khaldun(Ra’id al-Iqtiza, him. 110).

100 Ibn Khaidun,Muqaddimah,FasalTiga, (Melimpahnyakemajuandi peringkat akhir sese-buahnegara).

598


berikut:“Masalahpentingyangmenarikminatpanapenulisdanahli fikin bagimendapatkanperhatianumumialahtentangkebimbanganMalthusterhadapkeadaanhidup yang terbatasdi negara-negaramaju (yang dijangkaakanmenghadapiknisisakibatkekuranganbahanmakanandalammasyarakatyangmempunyaipendudukyangnamaisepertiyangtelahdihuraikandi atastadi),tennyatatidak dapatditenimakeranabahayadan ancamanyang tenpaksadihadapioleh beberapabuahnegarapadazamanmodenbukanlabkenananamainyapenduduk,tetapikeranakekunanganbilangankelahiran...“ ~

Menurut mbnKhaldun,kelapananmerupakansebabutamayangmenye-babkanberkunangnyakadarkelahiran adalahdi bandar-bandaryangkepa-datanpenduduknyaadalahtinggi. Beliau juga menyebutbahawafakton lainyangmenyebabkanbenkurangnyakadankelahinanitu kenanapengaruhkezali-man dalampemenintahan,102iaitu sikap yang mempenhambadan menindassesamaumatmanusiadalambidangpemenintahandanpengagihanekonomi.

mbnKhaldunjugatelahmembincangkantentanghilangnyakebebasandiisetiapinsanyangbenhubungdenganmasalabketurunan.Beliaulalu membuatkesimpulanbahawa,“Apabilasahajasesuatuumatdanbangsaitudijajah(dika-lahkandalamsesuatupeperanganatausesuatupercatunanpolitik) danbangsaitu terpaksatundukdibawahkekuasaansuatubangsalain,makabangsayangkalahdanterjajahitu akanlebih cepatkehancurannyadisebabkanolehtim-bulnyasikapmalasbekerjadanbenusahadikalangananakbangsaitu sendiri.mi kenanaapabilasesuatubangsaitu terjajah,makabangsaitu punmenjadialatkepadabangsalainyangmenjajahmenekadanmenjadiorangjajahanyangtenpaksamengikutanahanbangsapenjajah,akibatnyacita-citadansemangatuntuk melahirkananakyang ramaimenjadi lemah. Begitujuga denganse-mangatuntuk membangundan memakmunkannegara.Apa yangada danbenlakuhanyalahangan-angandan aktiviti haiwaniah (benkahwin untukmemenuhituntutansifatalamiyangsemulajadisahaja).Olehitu, apabilacita-citamenjadilemahdanlahir sikapmalas,makakemajuanumatsemakinbenku-nangan.Urusanpekerjaandanusahamerekapun menjadi kucan-kacirdantidak teratur,sertatidak benupayalagi untukmempertahankanhakmereka.Umatitumenjadimangsapenindasanolehbangsalainyanglebih kuatkenanasetiaporangmanusiatentaklukkepadakeadaandirinya mengikutbentukpe-merintahanyang menguasainya.Memangtelah menjadikebiasaanapabilakuasapemerintahanseseonangketua itu dirampasdan dia dipaksa turundaripadapuncakkekuasaan,dia punmenjadimalasuntukmemenuhituntutanpenutnyasepertiuntukmakandanminum.Apabilakeadaansepentiitu tenus-menenusmenguasaidirinya,makamenyebabkandia akanterusmenjadilemahdan tidak benmayahinggalahdia meninggaldunia

Dr. MuhammadSalehAu telahmembenikanulasannyakepadapandang-an Ibn Khalduntersebutdenganmengatakanbahawa:“Kami tidak kenaldan

101 Ra’id al-Iqtisad, him. 113, Dr. Abdui Hakim ai-Rifa’i, salman daripada Iqtisad Siasi,(Boberapamasalahtentangkependudukan).

102 Ibid., hlm. 495 danberikutnya.103 IbnKhaldun,Muqaddimah,FasaiDua,(Apabilasesuatubangsaitu dijajah,makabangsaitu

akandiiandakohancuran).

599


tidak mengetahuiseonangpun penulislain sebelumdansesudahIbn Khaldunyangtelahdikurniakantaufik untuk membuatulasanyangsangathalusdanteliti tentangpenganuhdankesankebebasandankemendekaantenhadapjiwamanusia.Sebagaipelopondan penintis beliau juga telah melahin dan men-dedahkantentangkedudukandanpenananumatmanusiadi duniami, denganmenempatkankehormatandan kemuliaanumat manusiaitu di tempatnyayangsebenan..“104

Perkara 423 - Perbandingandi AntaraPendapatIbn Khaldun denganTokoh-tokoh lainBerkaitan MasalahKependudukan 105

Dr. MuhammadMi Nasy’at memberikanpendapatnyatentangmasalahmidenganmenyatakanbahawa:

“Kita tidak benmaksudmengulanglagi pendapat-pendapatyang telahdilahinkanolehpanaahli ekonomitentangmasalahkependudukanmi secanatenpeninci.Bianlah kinanyakita menyentuhdengansecananingkastentangbebenapaalinan penting dalam pemikiran ahli ekonomi denganmembuatpenbandingandi antanakesimpulandenganrumusanyangtelahdiperolehinyadalampenyelidikandankajiannya.

Sebelumkita mengemukakanperbandinganitu ingin kami menyentuhsedikitperbincangantentangmasalahpendudukyangselalunyadibuatmengikutsituasi dan iklim sesuatutempat.Karya dan penulisanmbn Khaldun pulabercorakilmiah danakademikmeluludantidak menginapenganuhmasadantempat.Ini keranabeliautidakmembuatkajiantentangsesuatuiklim keadaanataupunsesuatuzamantententu,tetapibeliauselalumembuatkajian tentangpelbagaialiran pentingyangtenlepasdaripadabentukiklim sesebuahneganaatausesuatumasayangterbatas.

Sebenarnyaahli ekonomipenganutaliran penniagaanmemegangkepen-cayaansepertiyangdipegangolehIbn Khaldun,iaitukekuasaandankekuatansesebuahneganaitu bergantungkepadajumlah nakyatjelatanya.Oleh itu,merekaselalusahajamenggalakkanusahauntuk menambahkanjumlahpen-duduksepentipendapatahli psikologi,walaupunpendapatmenekakunangjelasdantidak berapakukuh.

KesimpulandanipadapandanganMalthus tentangmasalahpendudukialahbahawabahan-bahanmakanantidakmampumengikutialinanatauaruspentambahankelahiran.Oleh itu penlu diselanaskandi antanakemampuanuntukmenghasilkanbahanmakanandenganbentambahnyakelahiran.Tetapimbn Khalduntelah meletakkanpensoalanmi padatempatnyayang sebenardenganmenyatakanbahawabertambahnyajumlahpendudukituhanyadapatmempenganuhitaraf kesenangandankemewahanhidup sahajadanbukan

104 Ra‘id al-Iqtisad,him. 111,disaiindan majalahal-Qanunwal Iqtisad,him.960,keluaranl933.105 Danipadabuku Dr. Ibrahim ai-Tahawidan kitab Ra’id al-Iqtisad, olehDr. MuhammadAL

Nasy’at, dan kitab al-Iqtisad Siyasi, oleh Dr. Abdul Hakim al-Rmfa’m tentang masaiahpendudukan.

600


mempenganuhiurusansamaadabahanmakananutamacukup atau tidak.Hasil penyelidikanmodentelahmenunjukkanbahawapendapatatauteonimbnKhalduntentangmasalahbahanmakanandanpengeluarannyaadalahsuatupendapatyang tepat dan benan.Dr. Abdul Hakim al-Rifa’i telah pun me-nyatakanpendapattentangmasalahmi denganmengatakan:“Memangtiadasebanangancamanbahayadaripada sudut tidak cukupnyabahan-bahanmakanankeranabahan-bahanmakanantelahbertambahdenganbanyaknya.Kesimpulanyangdapatdibuat ialah bahawamasalahyang sedangdihadapiolehduniasekananginibukanlahmasalahkekunanganbasil,tetapihasilyangberlebihan”.

Apabilakita membandingkanpendapatmbn Khaldun denganpendapatPearson,nescayakita dapatipensamaanpendapatantarakedua-duatokohitu.mi kenanabidangkajian danperbincanganmenekaialah tentangmasalahkepadatanpenduduksentakaitannyadengankemajuandanpembangunan.Pendapatmi tidak tenlepasdanipadafakton bentambahdan benkurangnyajumlah pendudukkeranamasalahpentambahanpendudukdi Kanada tidaksamadenganmasalahpertambahanpendudukdi Belgium.

Pearsonpula berpendapat:“Kita dapati jumlah pendudukdi negana-negaramaju lebih namaidanipadajumlah penduduknegara-neganayangSe-dangmembangun”.Pendapatmi menyokongpandanganIbn Khalduntentanghubunganjumlah pendudukdengankemajuandanpembangunan.

Apabila dibandingkanpendapatmbn Khaldun denganpendapatCany,umpamanya,nescayakitamendapatikeputusannyamenyebelahipendapatIbnKhaldun.

Di sampingitu, tidakdiraguibahawaapabiladibandingkanpendapatIbnKhaldun denganpendapatahli ekonomi yang lain, pendapatIbn Khaldunmenunjukkankeistimewaanbeliausebagaitokoh intelek yangunik dengandayafikinanyangluanbiasa.mnikenanadisampingbeliautelahmendahuluiahliekonomibenkenaanselamabeberapaabad,beliaujugaberolehtaufik sepe-nuhnya.Beliaujugamembuktikankeistimewaannyadengankajiandanpenye-lidikan yang terlepasdanipadaikatan zaman atau tempat.Dr. MuhammadSallehtelahmembandingkandi antarateonimbnKhaldundenganteoniMalthusdalamkenyataannya:“Kami sukamenyebutkandi sinibahawauntuk mem-perakukanteoninyayangmasyhundanterkenaltentangmasalahyangkhususdenganjumlahpenduduknegara,Malthustidakmenegaskantentangwujudnyaikatanteoniitu, terutamayangbenkaitandengansoaltambahanpendudukdantentangpembahagiankenjayangmelahinkanpentambahanmakanan.Masalahmi sebenamyadipandangbenatolehmbn Khaldunberdasarkankepintanannyayangluanbiasaitu ..

Perkara 424 - Teori Maithus Tentang MasalahPenduduk

Malthushidup ketika suasanabunukmelandaEnglandpadahujungabadke-18 danpadaawalabadke-19.Antanaperistiwaburukyangberlakupadazaman

106 Dr. MuhammadAim Nasy’at,Ra’idal-Iqlisad.

601


itu ialah benulangdanbenterusanmasalahkekunanganbahanpengeluananpertaniandankesukananuntukmengimportgandumdanipadabeberapabuahpelabuhanLaut Baltik. mni kenanabenlakunyaPenangNapoleon.Keadaanmitelah menyebabkanhargagandummeningkatdenganteruk sekali di seluruhEngland.Di sampingitu, jumlah penganggunansemakinbertambahakibatpensaingandanipadaperalatandanjentenamodensertabentambahnyapeng-hijrahan dani desake kota. Oleh itu, kemiskinandankemelanatansemakinmeluassertapusat-pusatbantuanpun dipenuhioleh onangyangmemerlukanpertolongan.Akibatnyameluaslahnasapesimisdikalanganahli fikir. Keadaanbunuk seperti mi juga telah menimbulkankesandan mempenganuhijiwaMaithus.Beliaumenajadanmengemukakanteoninyatentangmasalahpen-dudukyangdihunaikannyadenganpanjanglebandalamsebuahbukukanang-annyayang terkenal,iaitu bukuEssayon the Principles ofPopulationpadatahun1798.’°~Dalamteoninya,Malthusmemperakuibahawajumlahpendudukbertambahsetiap25 tabunmengikutkadanpusingangeometrik(iaitu denganbenlipatgandadan semasakesemasa)sedangkanbahanmakanantidak bolehbentambahdalammasayangsamakecualidengannisbahpusinganbilangansahaja(iaitu dengancarapentambahanyang sedikit sahajadan semasakesemasa).

Jadualbenikut menggambankanpentambahanpendudukdan sumbermakananmengikutnisbahpusingangeometnikdanbilangan:

Jadual 2 Pertambahanpenduduk dan Sumbermakanan

Penduduk Bahanmakanan Penduduk Bahanmakanan

1 1 32 6

2 2 64 7

4 3 128 8

8 4 256 9

16 5

107 Im bukanlahbermaknabahawamasalahtentangkependudukan~i belum menarikper-hatian ahli fikir sebeiumMaithus.Masaiahtai sebenarnyatelahdikaji dan diseiidik olehbeberapaorang tokoh penuiis dan ahli ificir PerancissepertiMontsique dan Mirapou,manakaiakepercayaanyangmenjadipeganganumumpuiaiaiahbahawaramainyajumlahpendudukitu adaiahsuatuyangbaikuntuksesebuahnegeridantiadasebarangbahayayangperlu dibimbangkankeranajumlah pendudukyangramai.Godwmtelah bersikap keterialuanketika memberikanpandanganoptimisnyaterhadapkebaikanjumiahpendudukyangbertambahdi Engiand.Beiiautelahmenegaskanperkarami dalambuku karangannya,Political Justice.Buku mi berjayamenanikperhatianramaikeranasikapnyayangmeiampauitu sehinggahampirmengandungiunsurfahamananar-kisme. Bellaumenegaskandalambuku itu bahawa:“Akan tiba suatuwaktu apabilaakalfikiran manusiadapatmenguasainafsusyahwatnya.Padaketika inilah manusiamengambillangkahuntuk menghadkanjumlah keiahiran ataupunberhenti langsungdai-ipadame-

602


Danipadajadual in jelaslahbahawaperbezaandi antanajumlah pen-dudukyangbentambahdalamsetiap25 tahundenganbahanmakananyangbertambahdalamwaktuyangsamahanyaataskadansatuunit sahajadenganperkembanganmasa.Kita mendapatpenjelasanpulabahawakadarpertam-bahanpendudukbenlakudanipada1 hingga256 dalamtempohduaabad.Pen-tambahankadarbahanmakanantidakmelebihikadandiantara1dan9 sahaja.Olehyangdemikian,nisbahdi antanajumlahpendudukdenganbahanmakan-an sesudahbenlalunyaduaabadialah 256kepada9, dansesudahbenlalunya3 abadmenjadi4096 kepada13 dan demikianlahseterusnya.’°8Sebabutamapertambahansumbermakananyangtidak selanidenganpertambahanjumlahpendudukialah jumlah tanahyang sesuaiuntuk pertaniansangatterbatas.Olehitu, kadarpulangannyatidak lagi melebihikosyangdikeluarkanuntukmendapathasil pendapatannyakenanaia tundukdi bawahhukumpulanganberkurangan.WalaupunMalthus tidak mengungkapkanhukum mi denganjelas,tetapibeliaubegitubergantungpadahukumitu untukmenajateoninyami. Tetapiolehkenanamustahilsebahagianbesanpendudukitu dapathidupberkekalansehinggamelebihikadarbahanmakananyangperluuntuk setiaponang,makadengansendininyaandaianyangmeletakkankadarperbezaanyangbegitubesandanmenonjolitu tidakdapatditenima.Olehitu, perseimbang-an di antarajumlahpendudukdengansumbenpenghidupan(bahanmakanan)itu adalahmengikutsaluranyangdinamakansebagaihalangan.

Perkara 425 - Beberapa Halangan dan SekatanTerhadap Pertambahan Penduduk

Halanganyangbolehmenyekatpertambahanjumlah penduduksepertiyangdikatakanoleh Malthus itu tenbahagikepadatiga penkana,iaitu:

(a) Pelbagaijenispenyakitdanwabakyangberjangkit,kebuluran,pepe-nangandankejadian-kejadianlain bolehmengurangkanjumlahpen-

lahirkanzuriat,iaitu apabilamanusiaberolehrahsiahidayatTuhan.DemildanjugapendinianCondorcetdan Perancisyangmempercayaibahawailmu pengetahuanmanusiaakanterusmaju sehinggamerekaberupayauntukmenghasilkanpengeluaranyangmencukupikepen-iuanseiuruhmanusia.Akal fikiran manusiajuga akanmemandunyauntuk berhentidan-padameiahirkanketurunannyacli suatupeningkattertentu. Biasanyapendapatsepertimimemangmendapatreaksidaiambidangpemikiran,iaitu reaksisepertipandanganpesimisyangteiahdiiuahkanoiehMaithusdaiambukunyaitu ...“. Ulasanliii telahdikemukakanolehGidedanRastdaiambuku Tarikhal-Mazahibal-Iqtisadiyah(SejarahAiiran-allran FahamEkonomi), hlm. 141— 142.

108 Kebetuiansekaiipertambahanjumiahpenduduk iunenikaSyanikatpadasekitarabadke19 nampaknyaseakan-akanmenyokongteori Maithus mi keranajumiah pendudukAme-nika Syanikatpadatahun1800 adaldhiebihkurang5 juta orang,tetapi padatahun 1900meningkathampir80 juta. Ini berentipendudukteiahbentambah4 kaii gandadaiamtem-poh 100 tahun(4 x 25 = 100).Tidak diraguibahawapentambahansepertimi berlakuse-cara kebetuian sahaja,tambahanpula pertambahanitu sangatberkaitandenganfaktorpenghijrahanberamai-ramaike AmenikaSyanikatdaiamtempohyangberkenaan... (Ibid.,him. 144).

603


duduk yangsudahada. Halanganmi dinamakansebagaihalanganyangpositif.

(b) Segalakelemahandan penyakit yang boleh menyebabkankeman-dulan ataupencegahkehamilan.

(c) Halanganmonal(moralrestraints),iaitu seseonangitumembuatkepu-tusanuntuk menangguhkanperkahwinanatau menahandin dan-padabenkahwinsehinggadiadapatmemiliki nezekiyangcukupuntukmenyanasebuahkeluargaatauhidupmenahandii sambilmengamal-kanajananagamayangmenganjurkansifat ‘iffat, iaitu menahandindenganbersabandanipadamelakukanhubunganjenis.

Kedua-duajenis halangandinamakansebagaihalanganpencegahan.Apabilaorangnamaitidak sanggupuntukmelakukanhalanganpencegahanmi,sedangkantelah wujud perseimbangandi antarajumlah pendudukdenganbahanmakanan,iamerupakansuatukematianyangtidak dapatdihindarkan.Manusiatendedahkepadapelbagaibentukbencanaakibat danipadajumlahpendudukyang benlebihan.Oleh sebabitulah Malthus telah menasihatkanorangramaisupayasentiasasukaberpegangkepadahalanganatausekatanmoral i, iaitu hidup membujangdenganpenuh‘iffat. Jika Malthus masihhidup lagi sekanangmi tentubeliaumenjadiorangpentamayangmembantahbebenapapenbuatantidak wajanyang dilakukan denganmenggunakanna-manya, iaitu penbuatanyangbertujuanuntuk membataskanjumlah kanak-kanak (menancangkelahiran)melalui penkahwinan.Amalan-amalanyangtidak wajar mi dinamakandalam bahasaPerancissebagai“Les Pratiquesuicieusesneo-malthusiennes”.

Perkara 426 - Kritikan Terhadap Teori Malthus

Memangtidak dinagukanlagi bahawateoni Malthus tidak sesuailagi padazamanmi kerana:

(a) Danipada sudut bertambahnyajumlah penduduk.Memang sudahjelasdaripadahuraianyanglalubahawakadarkelahinantelahbenku-rang di bebenapabuahneganasepentiPerancis,England,Jerman,AmenikaSyarikatdanAustraliasehinggaperhatianpihakberkuasadiseluruh negara-negaratersebutmi sekarangmi hampir tentumpupadausahamenggalakkankelahiran,bukankepadauntukusahame-ngurangkannyasepertiyangdijangkaoleh Malthus.

(b) Danipadasudutbahanmakanan.Pentambahanbahanmakanansejaksukupentamaabadke-19 khususnyaadalahmelebihi daripadapen-tambahanjumlah penduduk,dan bahan-bahanmakananjuga di-dapatibenlebihandi EropahdanAmenikapadaakhir abadke-19danpermulaanabadke-20.

Sesungguhnyahargakeluaranpertaniansentiasamurahpadasukuter-

604


akhir abadke-19,dannegana-neganasepentiEnglanddanJenmanyangjumlahpenduduknyatenus-menerusbentambahramai, tidak menghadapisebanangkesulitan untuk menyediakanbahanmakananuntuk nakyatnyakeranater-dapathasil bahanmakananyang diimportnya danipadanegana-negaraper-tanian sebagaitukanandenganhasil-hasilpenindustnianyangdieksportnya.Antanabukti nyatayang menunjukkanbahawahasil-hasilpengeluaranper-taniandanpenindustnianbertambahdanberlebihandalamnisbahyangsangatbesarberbandingdenganpentambahanjumlahpendudukialahpenhatianberatyangselaluditumpukanolehpihakbenkuasadalamkebanyakanneganadenganmengenakancukaikastamtenhadaphasil-hasilpentanianyangdiimport dani-padanegara-neganaasinguntuk melindungikepentinganpengeluanandalamnegeni danipadapensainganbahan-bahanimport itu. Usaha-usahajuga di-lakukanolehbeberapabuahneganauntukmenguasaibeberapabuahpasananasingdengantujuanuntukmemasankanbahan-bahanpengeluarannegananyayangmelebihi penggunaandalamnegeni.

Perkara427 - Unsur-unsurKesahihandalam Teori Malthus109

Walaupundemikian,teoni Maithus juga mengandungiunsunkebenanandankesahihanwalaupunteoni itu nampaknyabercanggahdenganfakta yangberlaku.Tidaklah mustahildanipadasudut fisiologinya bahawajumlah pen-dudukanbertambahberlipatgandadalamsetiap25 tahunjika keadaandansuasananyasesuaiuntuk pertambahanbesarseperti itu. Teoni Malthus mitidak akanteijejas jika jumlah pendudukbentambahberlipat gandadalamtempoh lebih danipada25 tahun.Anda akan dapatmelihat danipadasuatusudut yang lain bahawahukumpulanganberkunanganakanbenakhirjugasesudahbenlalunyasuatu jangka masayang dekat ataupunjauh hinggakeadaanakanbentukanmenjadisebaliknya,iaitubahan-bahanmakanantidakdapatmenampungjumlah pendudukyangbertambahramai. Mungkmn akanditemui suatu kaedahbarn dalam bidang pertanian,iaitu yang lebih baikdaripadakaedahyang ada sekanangyang menyebabkanhukum pulanganberkurangantidak benkesanlagi, namunjika teknologipentanianitumencapaisuatupeningkatyangtetapdan tidakbolehdimajukanlagi, makahukumitutidak mustahil akanberkesansemula.Jika pentambahanjumlah penduduksangatlambat di Eropah terutamadalam tempoh 100 tahun tenakhir mi,kejadianitu adalahberpuncadanipadatenhalangnyapencapaianmaksuditudisebabkanbebenapabentukhalanganpencegahandanhalanganpositifyangtelah dikatakanoleh Malthus. mi kenanapeperanganbanyakberlaku danwabak-wabakpenyakitbanyakmenyenangdanpenghijrahanbanyaktenjadi disampingorangbanyak melakukanamalanyang kunangwajan yang telahdilarang oleh Malthus sendiri dengantujuan untuk mengurangkanjumlahkelahiran.

109 Reboud,op. cit., Bab1, him. 122 — 24.

605

ENS!KLOPEDIA EKONOMI ISLAM JILID II

Penkarayangtidak didugasamasekaliolehMalthus ialahmenebaknyaamalanyangtidak wajan, walaupundanipadasuatusudutlain beliautidakyakin akanbenlakunyahalanganmoralitu. Beliaujugaselalubersikappesimisdalammemandangmasadepanyangdilihatnya akandipenuhiolehpelbagaibalabencanayangpastiakanmenimpaparapendudukitu danmenyekatpen-tambahanjumlah mereka.

Walaupunbegituahli ekonomihan mi tidak mahumenyertairasahim-bangyangdiluahkan oleb Malthuskenanakebimbanganyang dijangkanyaakanbenlakuitu kelihatannyabegitujauh danipadaakanberlaku.Ini keranamasihbanyaklagi tanah-tanahyangsesuaiuntukbidangpertanianyangmasihbelumditenokai,danmasihbanyaklagitanahpentanianyangtidakmengamal-kankaedahpertanianmodenataupunpentanianekstensif.Di sampingitu pula,adalahdijangkakanbahawahasil-hasilpengeluananpenindustnianitu akanbentambahdengancepatnya,melebihikecepatanpentambahanpenduduk,bagitempohyang lama lagi, sepertiyangberlakudi dalam abadke-19 dahulu,melaluipenubahandanpenkembanganyanglebih baik dalam kaedah-kaedahpengeluaran,penggunaanpelbagaijenisalat-alatbanusentateknologimoden.

606

BAHAGIANII

BAB7

TEORI KEWANGAN NEGARA

FASAL SATU: KEWANGAN NEGARA

Perkara 428 - flmu KewanganAwam Negara

ilmu kewanganawamialah ilmu yangmembuatkajianyangbercorakundang-undang dan ekonomi. Hubunganmi timbul apabilasesebuahnegaraataukerajaanitu menjalankansesuatukegiatandalambidangkewangandengantujuan untuk memenuhi pelbagaihajat dankeperluanorangramai.

Oleh yang demikian,hajat-hajatdankeperluan-keperluanorangramaimerupakanasasdan dasarbagi semuakegiatankewangansesebuahnegaradankerajaan.Hajat-hajattersebutakanmenentukankegiatandanaktiviti ke-wangankerajaankeranakegiatankewanganitu mempunyaitujuandan mat-lamat untuk memenuhipelbagaihajatdankeperluanumum.

Perkara429 - PelbagaiKehendak danKeperluan Umum

Semuaaktiviti umatmanusiatidakkira bentukdanjenisnya,adalahbertujuanuntuk memenuhipelbagaikehendakdan keperluan.Daripada sudutpenu-naiannya,kehendak-kehendakdankeperluan-keperluanitu terbahagikepadaduabahagian:

(a) Bahagianyang penunaiannyadilakukan oleh kegiatandan aktivitikhusus.OIehitu, bahagianmi dinamakansebagaikehendak-kehen-dak dankeperIuan-keper~uankhusus.

(b) Bahagiankehendakyang penunaiannyadilakukan o~ehkegiatanumum.Bahagianmi dikenalisebagaikehendak-kehendakdankeper-luan umum (selepasmi perkataankehendakitu akan disebutkansebagai“keperluan” sahaja).Keperluanitu ialah sepertikeperluanmenjagakeselamatandankeamananluar dandalamnegeri,membinaja~anraya,jambatan,alat-alatperhubungansertakomunikasi,menye-barkankeadilan,membentuksebuahangkatantenterayangkuat,melaksanakanperseimbangansosial dan ekonomi, melaksanakanprogrampendidikansertapengajarandi semuaperingkatdansektor,


mendirikan hospital, memberikanperhatian ke arah pelaksanaanpembangunanekonomidansosial,mengolahsumbertenagamanusiadalamtabii danmodal-modalyangtidak digunakan,pelbagaiprojekpembangunandalam bidang pemakanan,tempat kediaman danmenggalakkanrevolusihijau.

Tanpamelihatkepadaperbezaanpendapatdikalanganparapenulisdanahli fikir mengenaimasalahilmu kewanganawamyangberkaitandenganpe-nunaiankehendakdanpihakyangmelaksanakan;samaadakegiatankhususdankegiatanumum,makamajoriti parapenulisdanahli fikir yangpakardalambidangilmu ekonomidankewangantelahbersetujuuntukmembuatrumusanmengenaitakrifkeperluanumum.Takrifmerekaialah,“keperluan-keperluanyangdilakukanoleh suatukekuasaanumum(kerajaan)melaluikaedahperbe-lanjaanumum”.

Perkara430 - Takrif ilmu Kewangan’

Ilmukewanganialah suatuilmu yangmernbuatkajiantentangpelbagaijenisperbelanjaanumumdanjuga hasil pendapatanumum,sertacarabagaimanamengaturkedudukanperbelanjaandanpendapatanitu dengantujuanmenca-pai beberapamatlamatnegaradalambidangekonomi,sosialdanpolitik.

Takrif di atastelahmenggugurkananggapanyangmengatakanbahawahasilitu diwujudkansemata-matauntukmenutupperbelanjaanumumsahaja.mi keranadalamtakrif mi tidak adalagi sebutanyangmembataskanbahawahasilyangdikutip itu hanyalahuntukmenampungperbelanjaanumumsahaja.Hasil itu juga mempunyaibeberapatujuan yang lain sepertimewujudkancadanganbagi menghadapibeberapabebandi luarjangka,mengatasiperbe-lanjaanyang lebih daripadajangkaanbiasa, mengagihkansemulapemba-hagiankekayaandanpendapatanrakyatdengantujuanuntukmengurangkanjurangperbezaandi antaragolonganyangberadadengangolonganyangtidakberada,membantusesuatugolongantertentu, meneruskansemulaprojek-projekpelaburanyangtelahterhentisertamengolahtenagamanusiadantabiiyang masih belum diolah lagi. Memandangkanbahawaterlalu luas skopmatlamatyangdapatdilakukanolehbidangkewanganumum,makakerapkalipulabeberapaorangpenulissengajamenggugurkanbidangitu daripadatakrifilmu kewangan.Merekamerasacukupdenganberpegangpadabidang-bidangtertentuyangdilakukankepadaunsur-unsurkewanganitu sahaja.Walaupunbanyakmatlamatyanghendakdicapaidandilaksanakan,namunpadadasarnyabolehlahkita simpulkanmatlamatitu kepadatiga sahaja:

(a) Untuk membuat peruntukanyang khususterhadapsumberhasilnegara. Caranyaialah denganmemindahkansebahagiansumber-sumberitu daripadaindividu kepadapihak negaraataupundibuatpengagihansemulasumber-sumberuntukmemenuhikeperluarikhususdenganmemenuhikeperluanumum.

1 Dr. Rif’at al-Mahjub,A1-Maliyahal-’Ammah.

610


(b) Untuk menjaminsupayapembahagiandanpengagihandapatdibuatdenganlebih baik di antarapelbagaigolongandengansektormasya-rakatberbandingdenganpembahagianmelaluikuasapasaran.Tujuan-nya ialah untuk melaksanakankeadilansosial,iaitu denganmen-dekatkanjurangperbezaandi antaragolongan-golongan.

(c) Untuk menjaminpenggunaansumber-sumberkekayaannegarade-ngan cara yang lebih baik, iaitu denganmemastikanberlakunyaperseimbangandi antara penggunaantenagakerja denganpem-bangunanekonomi.

Tujuanketiga-tigamatlamattersebutadalahuntukmencapaidanmelak-sanakan“kemakmuranekonomi”.Usahami memerlukansumbanganketiga-tiga matlamatitu. Di sampingitu seringjuga terjadi percanggahandi antaraketiga-tigamatlamatitu. Contohnyaialah percanggahandanpertentangandiantarakeadilansosialdenganpembangunanekonomiataupunperseimbanganekonomi.Pertentanganjugaterjadi di antarasatudaripadaduamatlamatitusendiri,yakni di antarapembangunanekonomi danperseimbanganekonomidenganbagaimanauntuk membahagidanmengagihkanpendapatannegara,sertadi antarakeperluankhususdengankeperluanumum. Dalamkeadaansedemikianin iaitu apabilaberlakupercanggahandiantarasesamamatlamatitu dasarkewangannegaraakanmembuatkeputusanuntuk mendahuludanmengutamakansesuatumatlamatdengansuatumatlamatyanglain. Caranyaialah denganberpandukankepadakeperluanterhadapsesuatuyang dapatmenjaminberlakunyakemewahandankemajuanekonominegara,iaitubidangyangmenjadisuatubidangpengajiandalamilmu “dasarkewangannegara”.

Perkara431 - PembahagianBidangKajianIlmu Kewangan Negara

Kajian terhadapmasalahkewanganawamnegaradi bawahpanduanbentuksertasifat ilmu danperkembangankewanganitu dapatdibahagikepada:

(a) Perbelanjaan-perbelanjaanawam;(b) Hasil-hasilpendapatanawam;dan(c) Belanjawanawam.

FASAL DUA: PERBELANJAAN AWAM

Perkara 432 - Takrif PerbelanjaanAwam2

Parapenulistentangilmu kewanganawamnegaramentakrifkanperbelanjaanawamsebagaisuatujumlah kumpulanwangpembelanjaanyang dilakukan

2 Dr. A1-SayyidAbdul Maula,A1-Maliyah al.’Ammah.

611


oieh sesuatubadanumumdengantujuanuntukmencapaimanfaatdanfaedahmasyarakatumum.

Daripadatakrif di atas,jelaslahbahawaunsur-unsurperbelanjaanawamitu ialah:

(a) Perbelanjaanawamialahberbentuksuatukumpulanwang.(b) Perbelanjaanawamdilaksanakanoleh sesuatubadanumum.(c) Perbelanjaanawamdimaksudkanuntukmencapaimanfaatdanfae-

dahmasyarakatumum.

Perkara433 - PerbelanjaanAwam

PerbetanjaanAwamadalah SuatuKumpulan Wang

1. Memangsudahdiketahuiumumbahawasebuahnegaraatauperbadananawamyanglain mengeluarkanperbelanjaandengantujuanuntukmemenuhipelbagai bentukkeperluanumum. Oleh yang demikian, negaraataubadanawamitu berbelanjadengantujuanuntukmendapatkanpelbagaijenisbarang-an danperkhidmatanyangdiperlukanuntukmelaksanakanpelbagaiperkhid-matanawam.

2. Negaraatauperbadananawamitu berbelanjauntuk membeli pelbagaibahanyang diperlukannya,yang berbentukbeberapabahanpengeluaranuntuk melaksanakanpelbagairancangandanprojek yangdikendalikanolehpihakkerajaan.

3. Negaradan perbadananawamitu juga berbelanjauntuk memberikanpelbagaibentukpertolongandanbantuanekonomi,sosial,pelajarandanlain-lain. Semuaperbelanjaanawamyangtelahdisebutkandi atasmestilahdalambentuk matawang supayadapatdikatakanwujudnya sesuatuperbelanjaanawamitu.

Berdasarkanketerangandi atas,makasemuacarapemberianyangtidakberbentukmatawangyangbiasanyadilakukanolehpihaknegaradankerajaanuntuk mendapatkanpelbagaijenis barangandan perkhidmatanyangdiper-lukannyaataupundengantujuanuntukmemberikanpertolongandanbantuan,tidaklah boleh dikatakansebagaisebahagiandaripadaperbelanjaanawam.Jenisbarangandanperkhidmatanmi ialahsepertibeberapakeistimewaandankemudahanyangberbentukhartabendasepertirumahkediamanpercumadankeistimewaandalambidangkewangansepertimemberikanpelepasanpelbagaijeflis cukai.

PerbelanjaanAwamHendaklahDiurus dan Dikendalihan olehSuatu

Individu (badan) Umum

Mengikut konsepilmu kewangan,terdapatdua ukuran dan panduanyang

612


digunakanuntuk mengenaliperbezaandi antaraperbelanjaanawamdenganperbelanjaankhusus,iaitu:

UkuranyangBerdasarkanHukum(Undang-undang)

Ukuran mi berdasarkankepadataraf ataustatushukum (undang-undang)individu atau badanyangmengeluarkanperbelanjaanitu. Ukuran mi jugadisebutsebagaiukuran tradisional,denganmaknabahawanegaraataupunkerajaan-kerajaannegeri(tempatan).

Ukuran daripadaSudutBidangTugasdanKekuasaan

Ukuranmiberdasarkankepadabidangtugasdankekuasaanyangdimiliki olehbadanyangmengeluarkanperbelanjaanitu. Olehitu, untukmembezakansamaadasesuatuperbelanjaanitu bersifatumumataukhusus,iahendaklahdilihatdaripadasudutbidangtugasataukekuasaanyangdimiliki oleh sumberpem-bayaranitu, bukankepadastatushukumnya.Berdasarkanukuranmi, bukansemuaperbelanjaanyang dikeluarkan oleh badan-badanumum itu bolehdianggapsebagaiperbelanjaanawam(negaraatau kerajaan).Perbelanjaanawamterbataskepadaperbelanjaanyang dikeluarkan oleh pihak kerajaanyangmempunyaikedaulatandankekuasaanuntuk mengeluarkanya.

Beberapajenis perbelanjaanyangdilakukanoleh beberapabuah“badanumum” (perbadananawam)dalamkeadaanyangsamadenganperbelanjaanyang dikeluarkan oleh individu biasa(yang tidak mempunyaikekuasaan),makaperbelanjaanitu dikatakansebagaiperbelanjaankhusus.

PerbelanjaanAwamBertujuan untuk MencapaiManfaat dan FaedahUmum

Syaratmi mempunyaiduadasarpanduan:

1. Memberi kesimpulanbahawasatu-satunyahujah yang membenarkansemuajenis perbelanjaanumum itu ialah wujudnya keperluanumumyangpenunaianatau pencapaiannyadilakukan oleh pihak kerajaanataubadan-badanawam yanglain sebagaiganti atau wakil kepadasemuaorangatauindividu. Oleh itu, keperluanmatlamatutamaperbelanjaanawamitu adalahuntuk melaksanakankeperluandanmanfaat yangberbentuk umum.

2. Ia berlakudalamprinsippersamaanhak di antaraseluruhrakyatuntukmemikulbeban-bebandankewajipan-kewajipanumum.mi ialahkeranapersa-maantaraf di antarasemuaindividu untuk memikul bebancukai itu tidakcukupuntuk menjaminpelaksanaanprinsip persamaanhak itu apabilahasilkutipan cukaiitu digunakanuntukmemenuhibeberapamanfaatkhususbagibeberapaorangataugolongantertentudalammasyarakat.Manfaatataupunkepentinganorangramaitidakdiperhatikankeranakeadaansepertiitu berertimemberikeringanancukaikepadaorangataugolongantertentuitu sahajajikadibandingkandenganoranglain.

613


Perkara 434 - BeberapaBentuk PembahagianPerbelanjaan Awam

Perbelanjaanawamterbahagikepada:

(a) Pembahagianyangberpandukepadaprinsip-prinsipilmu ekonomi,ataupunpembahagianyangsaintifik.

(b) Pembahagianyang mengikutkeadaanyang sebenarberlaku. Ba-hagian-bahagianinilah yangmenjadipanduanutamakepadaanggar-anbelanjawan.

Di sampingitu, jenisperbelanjaanawambolehditambahmenjadi tiga:

(a) Pembahagianperbelanjaanawamdilakukanmengikutmatlamatdantujuannyayang tertentu, iaitu mengikutkesandan pengaruhnyadalambidangekonomi.

(b) Pembahagianperbelanjaanawamdilakukanmengikutbeberapape-ngaruhdankesannyayangtertentuterhadappengeluarannegara~iaitupembahagiankepadaperbelanjaanyanghakikidanperbelanjaanbukanhakiki.

Cc) Pembahagianperbelanjaanawamdaripadasudutmungkinatautidakmungkin ia dilakukandalam bentukpinjamandan dalambentukmembuatpengeluaransemula,iaitu mengadakanperuntukanbaru.Peruntukanbaruialahperbelanjaanbiasa(semasa)danperbelanjaanluar biasa(perbelanjaanistimewaataupunperbelanjaanyang ber-corakmodal).

Perkara435 - PembahagianPerbelanjaanAwam MengikutTujuan dan Matlamatnya

(a) Perbelanjaanuntuk pertahanannegara,keselamatannegara(ke-amanan)dankeadilan.

(b) PerbelanjaanpentadbiranCmengurus).Cc) Perbelanjaantentangmasalahkewangan(hutangawam danperbe-

lanjaanserbaneka).Cd) Perbelanjaandi bidangsosial.Ce) Pelbagaiperbelanjaandi bidangpelaburan.

Perkara436- Perbelanjaan Hakiki dan PerbelanjaanTidak Hakiki

Parapakarilmu kewangannegaratelahberpandukepadatigabentukukurandan panduanuntuk menemukanperbezaandi antaraperbelanjaan

614


hakiki denganperbelanjaantidak hakiki dalamperbelanjaanawam(negara).Ukuran-ukurantersebutadalahsepertiberikut:

(a) Ukuran“pulangan” iaitu hasilyangdidapati olehpihaknegaradankerajaandaripadawangyangtelahdikeluarkannya,samaadaberben-tuk hartabendaataupunperkhidmatan,sebagaibalasandaripadaperbelanjaanyangtelahdikeluarkannya.

(b) Ukurandaripadasudutpertambahanlangsungdalamkeluaranne-gara. Mengikut ukuranmi perkataan“perbelanjaanhakiki” meru-pakan“perbelanjaanyangmembawapenghasilan”.

(c) Ukurandaripadasudutpihakyangmenggunakanbahan-bahanhartabendadanfaktor-faktorpengeluaran.Olehitu, jelaslahbahawayangdimaksudkandengan“perbelanjaanhakiki” ialahperbelanjaan-per-belanjaanyangsecaralangsungnyadapatmenghasilkanpenambahanpengeluarannegara.lajugaberertibahawaperbelanjaan-perbelanjaanitu digunakanuntuk membelipelbagaiperkhidmatan,hartabendaataubarangan.Perkataanmi jugadikenalisebagaiperbelanjaanyangdapatmenghasilkanpendapatan.

Perbelanjaantidak hakiki pula ialah perbelanjaanyang dibayarolehnegaradanperbelanjaanyangtidakmembolehkanpihaknegaramenggunakansumber-sumberhartaitu. Perbelanjaanmi jugadapatmembawakepadaber-ubahnyakuasabeli daripadasektorawamkepadasektorswasta.mibermaknabahawaperbelanjaanhakiki, dalamkaitan denganbayaranperbelanjaanbukanhakiki itu tidaklah dilakukan oleh negaraataukerajaan,tetapi di-lakukanolehsektoryangmendapatfaedahdaripadaperbelanjaantidakhakiki.Contohnyaialahpelbagaijenisbantuandanpertolonganyangdiberikankepadapenganggur,orangsakitdanorangtua.Pihakyangmenggunakanperbelanjaantersebutbukanlahnegaratetapiadalahpihak-pihakyangurusanpembayaranitu dilakukanuntukfaedahmereka.

Di sampingitu, dalamkaitan denganmasalahperbelanjaantidak hakikimi,kita perluuntukmengetahuiperbezaandiantaraperbelanjaantidakhakikiyangtidak langsung.Samaadasesuatuperbelanjaanitu langsungatautidaklangsungpulaperlulahdilihat kepadakeadaanpihakyangmendapatfaedahdaripadaperbelanjaanitu secarawangtunaiataupuntidak.Dalamhalmi,yangdimaksudkandenganperbelanjaanyanglangsungitu ialahperbelanjaanseba-hagiandaripadakuasabeli itu dengancaramemberipendapatanwangtunaikepadapihakyangberolehfaedahitu. Berdasarkanpenjelasanmi bolehlahdinamakanperbelanjaanlangsungitu sebagaiperbelanjaantunai.

Perkataanperbelanjaantidak langsungitu pulabermaksudbahawapihakyang mendapatfaedahitu mendapatsesuatubaranganatauperkhidmatandenganpercumaataupundia membayarhargayang kurangdaripadakospengeluaranbaranganatauperkhidmatanitu (kosbahan-bahanataufaktorpengeluarannya).

615


Ini bermaknabahawaperbelanjaanyang tidak langsungtidak meng-akibatkanbertambahnyapendapatansecarasebutan,tetapimembawatam-bahanpendapatansecarahakiki dengansecaratidak langsung.Contohnyaialah menurunkanperbelanjaanpihak penggunamelalui pelbagaibentukbantuanyangdikhususkanuntukmenurunkanhargabaranganataupunden-gancaramemberikanperkhidmatanpercuma.

Perkara437 - Jenis-jenisPerbelanjaanTidakHakiki

Mengikut matlamatnya,perbelanjaanawamnegarayang tidak hakiki ituterbahagikepadatigajenisiaitu:

(a) Perbelanjaantidak hakiki sosial.(b) Perbelanjaantidak hakiki ekonomi.(c) Perbelanjaantidak hakiki kewangan

Perbelanjaantidak hakiki sosial ialah perbelanjaanyang dikeluarkantanpasebarangpulangan,yangdilakukandengantujuanuntuk meninggikantarafhidup beberapaindividu ataupungolongantertentu.Contohnyaialahpelbagaipertolongandanbantuanyangdiberikankepadaparapegawaidankakitangankerajaan,orangyangmempunyaikeluargabesardantanggunganyang ramai, bantuanuntuk menyarahidup ketika sakit, tidak berupayabekerja,tua danmenganggurdanbantuanyangdiberikankepadabeberapaprojektertentudengantujuanuntukmenurunkanhargabaranganpengeluar-annyauntukkepentinganpengguna.

Perbelanjaantidakhakiki pulabermaknapelbagaibantuandansubsidiyang diberikan kepadabeberapaprojek atau kepadabeberapacabangpengeluarandengantujuanuntukmenurunkanhargabarangkeluaransupayabertambahbanyakpenggunaannyaataudengantujuanuntuk meningkatkanparaskeuntungannyakeranajumlah dankadarpengeluarannyabertambah.

Perbelanjaantidak hakiki kewanganpulabermaksudbeberapafaedahyangdikenakanterhadaphutangdanpenggunaanhutangitu.

Perkara438- PerbincanganTentangBeberapaJenisPerbelanjaan Tidak Hakiki yang

Menimbulkan Keraguan

Bayaran-bayaranSaraHidup

Sebahagianahli ekonomikewanganmemandangbayaranpencenyangdiberi-kan kepadabekaspegawaidan kakitangankerajaan(samaadakakitanganawamdan angkatanbersenjata)adalah sebagaiperbelanjaantidak hakikikeranaperbelanjaanitu dibayartanpamendapatsebarangpulangan.Perbe-lanjaanitu juga tidak boleh menyebabkanbertambahnyakeluarannegara.Walaupun demikian, pencen juga boleh dikatakan sebagaigaji yang ter-tangguh.Ini bermaknagaji yang dibayarkepadapegawaidan kakitangankerajaanpadamasadia masihbekerjadahulumerupakansebahagiandaripada

616


bayarankepadaperkhidmatanyangdilakukannyakepadakerajaan.Dalamkeadaansepertimi pencen dikatakansebagaiperbelanjaanhakiki. Namundemikian, penyelesaiancarami tidak dapatkita terima sepenuhnyauntuksemuakeadaankeranakerapjugaberlakuyangseseorangpegawai atauahliwarisannyadapatmenerimakadarbayaranyanglebihbesardaripadagaji yangditerimanyasepanjangmasadiamasihbekerja,jika ditambahkepadajumlahpencenyangditerimanyadalamtempohyangsamadengantempohperkhidmat-annyadahulu.

FaedahTerhadapHutang Negara

Faedah-faedahyang dibayarterhadapsesuatuprojek khususkepadapihakpemberihutangsebagaibalasankepadapinjamanyangdigunakannyadalambidang pengeluaranselalunyadikatakan sebagaisebahagiandaripadahasilpengeluaranprojekitu, iaitu dikenalisebagaipembalasanterhadapjasamodal.

Berdasarkanketerangandi atas, faedah dikatakan sebagaipulangankepadapinjaman yangmembawahasil pengeluaranitu. Berkenaandenganmasalahyangberkaitandenganfaedahhutangawamteori tradisionaldalambidangilmu kewangannegarabiasanyamembuatperbezaandi antarakedua-duajenis pinjamannegaraitu.

(a) Pinjamanyangdigunakanuntukmengatasikekuranganbelanjawan

Hutang jenis mi dikatakan sebagaihutang untuk digunakan.Penggunaanterhadaphutangitu untuk tujuan yangtidakproduktif.laitu penggunakanyang tidak menyebabkanperubahankepadaben-tukbarangandanperkhidmatanyangproduktifsecaralangsung.Ber-dasarkanalasanmi, maka faedahyang dibayar terhadaphutangsepertimi dikatakansebagaiperbelanjaanyangtidak hakiki.

(b) Pinjamanyangdigunakanuntukmembiayaiprojek-projekpengeluaranyangproduktif

Hutangjenis mi dinamakanjuga dikatakan sebagaihutang untukprojek-projekpelaburan.Faedahyangdibayarterhadaphutangjenismi tidak dikatakansebagaihutangperbelanjaantidak hakiki, tetapidikatakansebagaihutangperbelanjaanhakiki.

PerbelanjaanTidak Hakiki dan PengalihanModal

Untukmelakukanperbelanjaantidak hakiki danpengalihanmodal,kita dapatmembezakandi antaratigajenisurusan,iaitu:

(a) Pampasanperang;(b) Penggunaanhutangawam(negara);dan(c) Subsidikepadabeberapaprojek pelaburan.

617


Perkara 439 - Kepentingan Perbelanjaan Tidak Hakiki3

Memang terdapat perbezaandi antara perbelanjaantidak hakiki denganperbelanjaanhakiki bagisatunegeridengansatunegeriyanglain dandaripadasuatumasake suatumasayanglain.

Di sampingitu, perbelanjaantidak hakiki secaraumumnyamerupakansuatunisbahyangbesardaripadaseluruhperbelanjaan-perbelanjaannegara.Contohnyaialah perbelanjaankerajaanpusat di England untuk bayaranhutangnegaradalamnegeridanuntuk bayaranpencen,sedangkanbayaranhutangdalamnegeridanbayaranpencenitu hanyalahsebahagiankecil sahajawalaupunia pentingdaripadaseluruhperbelanjaantidakhakiki. Perbelanjaantidak hakiki telah mencapai31 peratus,41 peratusdan 54 peratusdaripadaseluruhperbelanjaannegarabagi tahun 1911, 1933 dan 1943.~Bahkanseba-hagianbesardaripadajumlah perbelanjaankerajaanPerancisdalamtempohbeberapatahunadalahdalambentuk perbelanjaantidak hakiki ataudalamtempohdi antaratahun 1954 hinggatahun 1957jumlah perbelanjaantidakhakiki di negaraPerancismelebihi 60 peratusdaripadaseluruhperbelanjaan-perbelanjaannegara.

Di Amerika Syarikat pula, perbelanjaantidak hakiki (bagi kerajaanpersekutuan,kerajaan-kerajaannegeridanpihak-pihakberkuasatempatan)adalahberjumlah 14 peratus,23 peratusdan 27 peratusdaripadaseluruhperbelanjaannegarabagi tahun 1903, tahun 1939 dan tahun 1949 secaraberturut-turut.

Nisbah perbelanjaantidak hakiki yang meningkatberbandingdenganperbelanjaanawam (negara)boleh ditafsirkan melalui beberapasebab.An-taranyaialahbertambahbesarnyakadardanjumlahhutangnegara,meluasnyaskiminsuranssosialdanjugabertambahnyausahapihakkerajaanuntukmem-berikan pelbagai bentukbantuansosialsertausaha mengeluarkanbelanjauntukmeringankanbebankehidupan(denganmemberikanpelbagairupaben-tuk subsidi).

Di sampingitu pula, secaraumumnyabolehlahkita catatkanbahawaperbelanjaanyangtidak hakiki didapatisemakinmeningkatjumlahnyapadawaktubertambahnyapenganggurandanakanmenimbulkanpelbagaikrisis.Padawaktu mi jumlah bantuandan subsidi yangdiberikankepadaorangperseorangandankepadabeberapaprojek semakinmeningkat.Perbelanjaanyangtidak hakiki itu pula akanmenurunapabilajumlah pekerjaansemakinstabil dan tidak wujud masalahlain seperti penganggurandansebagainya.Pemisahandi antarakedua-duabentukperbelanjaanhakiki denganperbe-lanjaantidak hakiki sangatpentinguntukmenentukankemampuanmenekandanmengurangkanjumlah perbelanjaannegarakeranapihak negaradankerajaanlebih mampumenekandan mengecilkanjumlah perbelanjaantidak

3 Dr. Rif’at al-Mahjub,op.cit., (ilmu KewanganNegara).4 Nisbah perbelanjaantidak hakiki yang rendahpadatahun mi adalahberpunca daripada

kenyataanbahawatahun-tahunitu merupakantahun-tahunberlakunyaperang,yangmenga-lami pertambahanbeberapajenisperbelanjaanlain, terutamaperbelanjaanyangbersangkutandenganpeperangan.

618


hakiki daripadaperbelanjaanhakiki. Namundemikian,perlulahdicatat pulabahawapemisahanitu tidakkurangpentingperanannyadalambentuk“Penye-lesaianKeynes”yangbertujuanuntuk meningkatkanpermintaansebenarkepermngkatyangperludengantujuanmelaksanakanamalanmemberipekerjaanyang menyeluruhkepadaanggotamasyarakat.Matlamat mi memerlukanpeningkatanjumlah perbelanjaannegara dalam semuajenis seperti jugaperbelanjaantidak hakiki itu tidak penting lagi denganpengamalanaliransosialismeyangtidak memberikanperhatianpentingkepadapelbagaiperbe-lanjaankemasyarakatan.

Memang tidak diragukan bahawaperbelanjaantmdak hakiki menjadibegitupentingsebagaisatudaripadabidangpengurusankewangankeranape-ngaruhdankesannyadalambidangpengagihansemulapendapatannegara.Perananinilah yangmemisahkanbidang tugasnyadaripadabidang tugasperbelanjaanyanglain. mi tidaklahberertibahawaperbelanjaanhakiki (iaituperbelanjaanyang dapatmenghasilkanpengeluarankepadanegara)tidakmemainkansesuatuperananpundalambidangpembahagiandanpengagihanpendapatannegara.Sebabnya,perbelanjaanmi juga menjalankanperanandalambeberapakeadaan,iaitusepertipihaknegaraataukerajaanmemberikanpelbagaijenisperkhidmatanpercumakepadaorangramaiyangmenyebabkanbertambahnyapendapatansebenarmereka.Jelassekali bahawapengaruhperbelanjaanproduktif kepadabidang pembahagiandan pengagihanpen-dapatannegaratelah menyebabkanbeberapaorangpenulis(buku ilmu eko-nomikewangan)menggunakanperkataanperbelanjaantidakhakiki mi untukmenjadidalil tentangpelbagai perbelanjaanyangdapatmemberikesandanpengaruhkepadapendapatannegarayangsebenaruntukkepentingangolong-an yangberpendapatanrendah.

Perkara440 - PerbelanjaanBiasadanPerbelanjaanLuar Biasa

Penglibatandan campurtanganpihak kerajaanyang semakinbertambahdalampelbagaibidangekonomidankemasyarakatantelahmenjadisatusebabbertambahbesarnyakos danbanyakpula perbelanjaannegara.Keadaanmidengansendirinyamemerlukanperbelanjaanyangbesardan bertambahba-nyakpulalahhasmlpendapatannegara.Tetapiolehsebabperbelanjaanbertam-bah besardan perbelanjaannegaraitu pelbagai,maka jumlah cukai yangdipunguttidak lagi cukupuntuk mengatasidanmenyelesaikanperbelanjaanitu, terutamajika perbelanjaanitu terpaksadiperuntukkankhususuntukmembiayaipeperangan,menyelesaikanpelbagaikrisis yangtimbul, menyele-saikanmasalahpengangguranyangsedangmelanda,menambahjumlahmodalyangproduktif (yang dapatmenghasilkanpendapatan),ataumelaksanakanrancanganpembangunandi negara-negarayang sedangmembangun.Dalamkeadaani, pihak kerajaanterpaksamenumpukanperhatiannyake arahusahamencaripinjamandan pengeluaranwangbaru. Oleh yang demikian,adalahperlu sekali supayakonsepdasarkewanganitu ditumpukankepadausahamembuatgarispanduantentangkeadaandan suasanamanakahyang

619


pihakkerajaanmembolehkanmencarisumberpilijaman itu? Dalamkeadaanitu memangdapat diperoleh suatu sumberluar biasadan dalam tumpuanperhatianitu juga dapatditentukankeadaanmanakahsesuatuperbelanjaanitu diambil daripadasumber-sumberbiasaiaitudaripadacukai. mni bermaknabahawatumpuanpemikirandanperancangankewangansangatperlu ketikamembuatkajian untuk membezadan memisahkandi antara“perbelanjaanbiasa”yangjugadikenalisebagai“perbelanjaansemasa”dengan“perbelanjaanluar biasa”yangjuga dikenali sebagai“perbelanjaanistimewa”. Demikianlahtumpuan konsepdasar dan perancangankewanganitu sepertijuga dalamperingkatpemikirantradisional,iaitu perbelanjaanbiasaitu perludilakukandenganbersumberdaripadapendapatanatausumberpenghasilanbiasa(iaitukepadahasil pendapatanharta-hartamilik kerajaandanjuga kepadahasilpungutancukai). Pendapatanbiasatidakharusbertumpukepadapendapatanluar biasa(iaitu pinjamandanpengambilancukai baru) kecualidalamusahauntuk memenuhituntutan perbelanjaanluar biasasahaja.Dan sini konseppemikiranperancangankewanganitu mendapatsuaturumusanpembahagiankewanganyangberkaitaniaitu:

(a) Perbelanjaanbiasadan perbelanjaanluar biasa(perbelanjaanyangistimewa).

(b) Puncapendapatan(sumbermasuk)yangbiasadanpuncapendapatanluar biasa(istimewa).

(c) Belanjawanbiasadanbelanjawanluarbiasa(umpamanyabelanjawanperangdanbelanjawanmenambahkansumberpengeluaran).

Perlu dicatatdandiperhatikanbahawapembahagianbelanjawankepadabelanjawanyang biasa dan belanjawanyang luar biasa padahakikatnyadikatakansebagaireaksiatautindak balaskepadapembahagianperbelanjaandanpendapatanitu kepadayangbiasadanyangluar biasa.Pembahagianmidikatakanmelanggarkaedahpenyatuanbelanjawan.Walaupunkita menerimawujudnya pemisahandan perbezaandi antaraperbelanjaandanpendapatanyangbiasadenganperbelanjaandanpendapatanyangluarbiasa,namunteoriilmu kewanganterus lagi berpegangkepadaprinsip kesatuanbelanjawan(tiadayangbiasadanluarbiasa,yangdiakuihanyalahsatubentukbelanjawansahaja).mibermaknawujud pemisahandanperbezaandi antaraperbelanjaandanpendapatanyangbiasadenganyangluarbiasayangdikatakansebagaiasasdan dasarkepadapemisahandi antarabelanjawanbiasadenganluar biasa.Pemisahandi antarabelanjawanyangbiasadenganyangluar biasaitu tidaksemestinyadiambil kira dandigunakan.

Oleh, bukti amali telah menunjukkanbahawakonseppenyatu-anbe-lanjawan sudahdilangkaui keranapemisahanyang berlaku di antara be-lanjawanbiasadenganbelanjawanluarbiasatelahmenjadisebabutamayangmenyebabkankaedahataukonsepkesatuanbelanjawanitu dilangkaui.

620


Perkara 441 - BeberapaPembahagianPerbelanjaan Negara

Perlu dicatat di sini bahawapembahagianyang dibuat tenhadappelbagaibentuk perbelanjaanawam(negara)itu merupakanpembahagianyang ben-corakakademikdansaintifik. Kadang-kadangconakpembahagianmi digunakanolehpelbagaipihakketikamenyusunbelanjawannyadankadang-kadangpulaia tidak digunakan.Di sampingpembahagianakademik,terdapatbeberapapembahagianlain yangdmbuatsecanaamalanbiasayangdilakukanolehbeber-apabelanjawanlain yangbersandarkankepadapertimbangan-pertimbanganpraktikal dan amalm, tenutamakepadapertmmbangan-pertimbangansejarah,pentadbinandanpenjawatan.

Pembahagianperbelanjaannegarasecarasamntifik dilakukan denganmenumpukanpandanganpadapembahagiandan pengagihanpenbelanjaanawam(negara)mengikutbadan-badanpentadbirdanpengurusanyangmenja-lankanpembayaranperbelanjaanitu tanpamelihat kepadabentukkegiatanyangdij alankanolehbadan-badantersebut,iaitu tanpamelihatkepadabidangtugasdanjawatanyangdiberikankepadabadan-badanitu. Pembahagianjenisinilah yang dilakukan oleh belanjawanneganaMesir dan juga belanjawannegaraPenancishinggatahun 1954.

Pembahagianperbelanjaanmengikutbidangtugasdanjawatanbiasanyaialah pembahagianpenbelanjaanawam(negara)mengikuttugastertentuyangdilakukanoleh pihak kerajaan,iaitu mengmkutpelbagaikegiatandan aktivitikerajaan.Tetapipembahagianitu mestibenlakuataspninsipperjawatandanbidangtugas,iaitupembahagiandanpengagihanperbelanjaankhususmengikutperjawatandan bidangtugas di antaracawangan-cawanganpengurusandanpentadbiranyangmembayarbelanjamengikutkepadajawatandenganbidangtugastersebut.

Pembahagianmengikutperjawatandanbidangtugasmiperludilakukanuntuk mengelakkandaripadabenlakunyakejadianyang seringterjadi, iaituapabilasesebuahjabatanataupentadbinanmengeluarkanperbelanjaanter-hadapsuatupenjawatandanbidangtugastertentu.Contohnyaialah terdapatbeberapapihak pentadbirandan pengunusanyang membayarperbelanjaandalam bidang pelajaran. Dalam keadaanseperti in supayakita bolehmengemukakanlaporantentangkegiatanyang dilakukanoleh sesebuahne-gara itu, kita penlu mengemukakanlaporanumum secanamenyeluruhdantanpamelihatkepadapihakpengurusandanpentadbiranyangmengendalikan-nya, iaitu mengikutkegiatandanbidangtugasyangdilakukan oleh negara.BelanjawanAmerika Syarikat danbelanjawanSoviet Union menggunakankaedahpembahagianmengikutbidangtugasdan perjawatan.

Perkara 442 - PembahagianPerbelanjaan Awam Negaradalam BelanjawanInggeris

PerbelanjaanawamnegaradalambelanjawanInggenisterbahagikepadaduabahagian,iaitu:

621


1. Perbelanjaanbiasadenganmengikutbutir-hutinsepentiyangtercatatdi-bawahmi:

(a) Faedah-faedahdanperkhidmatanhutangnegana;(b) Pertahanannegara(tenteradanat,laut danudara);(c) Penguatkuasaanundang-undangdanperaturan;(d) Pelajaran;(e) Kesihatan;(f) Perumahan;(g) Subsidipertanian;dan(h) Bantuan-bantuansepertiinsunansnegara Komanweldan

masalah-masalahluar negeni.

2. Perbelanjaanyang mengandungiperuntukanperbelanjaanyang tidakberulang(luar biasa)yang pihak kerajaanmempunyaikuasauntuk menye-lengganakanpembayarannya,iaitu pelbagaijenis perbelanjaanyang padadasarnyamempunyaibentukdantabiatsebagaimodaliaitu sepertimembayarhutang-hutangyangtimbul akibat perang,pinjaman untuk membangunkanbeberapabuah bandanbaru, bayaranpampasanperang,jaminan import,pembangunantanah-tanahjafahan,pembenianpinjamankepadaperusahaan-perusahaanyangdimiliknegarakandanpinjamankepadapihak-pihakberkuasatempatan.

Sudahmenjadi suatu amalanbiasauntuk membuatsatugaris (pemi-sahan)dalambelanjawandi antarakeduabahagianmi. Oleh sebabitu, penbe-lanjaanbahagianpertamayangdiletakkandi bahagianatasdaripadagarisanyangdibuat itu, dinamakansebagaiperbelanjaandi atasgansan.Manakalaperbelanjaanbahagiankeduadinamakanperbelanjaandi bawahgarisan.

Perbelanjaanbahagianpertama.Berasaskankepadabeberapaanggapansejarahperbelanjaanbahagianpertamaboleh dibahagikankepadaduaba-hagian,iaitu:

(a) Perbelanjaanyangmempunyaidanaatauperuntukantetap;dan

(b) Perbelanjaanyang tidak mempunyaidanaatau peruntukanyangtidak tetapdansentiasadipenbaharui.

Perbelanjaanyang mempunyaidana atau peruntukantetap itu ber-maksudpenbelanjaanyang ditetapkanmelalui undang-undangkhusus.Olehyangdemikian,tidak perlulahkepadapengesahandanpersetujuanParlimensetiaptahununtukmelakukanperbelanjaanjenisin iaitusepertiperuntukanpenbelanjaanistanadiraja,gaji speakerDewanRakyatdanbeberapajenis pe-runtukanpencensertafaedah-faedahhutangnegara.Perbelanjaanyangme-merlukanpengesahanyangberulangataudiperbaharuiitu pulamerupakanpenuntukanperbelanjaanyang memerlukanpengesahandan persetujuanParlimensetiaptahunsepertipenuntukanperbelanjaanuntukkegunaanketen-teraandarat,laut dan udara.

622


Perkara 443 - PembahagianPeruntukan Perbelanjaandalam Belanjawan Perancis5

BelanjawanPenancispadakebiasaanyamengandungitiga jenis belanjawan.Jenis-jenistersebutialah BelanjawanAwam Negara,BelanjawanTambahandanPenyataKhasPerbendaharaan.

BelanjawanPerancisdisusunmenurutkaedahpembahagianmengikutjabatan.Pembahagiantensebutmengikutkementenian-kementeriandanjabatan-jabatankenajaansehinggatahun 1954.

mnijelasmenunjukkanbahawakaedahpembahagianperuntukanmengikutjabatan,yangtmdak mengikutukuran danpanduanakademikdansaintifik,tidak dapatmembenikankemudahanuntuk mengetahuidenganjelasnyaten-tangtabiatdan bentukperuntukanperbelanjaanawamnegara.

Oleh sebabitu, adalahperlu bagi kita untuk mengetahuitabiat perbe-lanjaanitu bagi membolehkania dibuat pembahagianperuntukandenganberasaskankaedahbanuyangdapatmenyelaraskandi antarapertimbanganyangbercorakpengurusandenganpertimbanganyang berbentukekonomi.Keadaanmi sepertiyangdilakukanuntuk belanjawanPerancismulai tahun1954. PadakebiasaanyabelanjawanPerancisdisusundenganmengandungitigaj enispembahagianperbelanjaan,iaitu:

(a) Perbelanjaantetap danperbelanjaantidak tetap(sementara),iaitupinjamandanbeberapakemudahanataukelonggaran.

(b) Penbelanjaansemasadanperbelanjaanmodal(iaitu pembahagianSe-caraekonomi).

(c) Perbelanjaanawamdanpenbelanjaantenteraatauperang(iaitu pem-bahagiandaripadasegi pengurusandanpentadbiran).

mni bermaknabahawaperbelanjaansemasaterbahagikepadaperbe-lanjaansemasaawamdanperbelanjaansemasatentera.Perbelanjaanmodaljuga terbahagikepadaperbelanjaanmodal awamdan perbelanjaanmodaltentera.

Dalam pembahagianyangbegitu banyak,kita dapati terdapat sejenispembahagianyangbercampuraduksecaramencancangdanmelintang.Pemba-hagiansecaramencancangdilakukanatasdasarpengurusandanekonomi(per-jawatan)danterbahagipulakepadatujuancawanganperjawatan(mengikutbidangtugas)iaitu bahagianhutangnegara,kekuasaanumum,perbelanjaanpengunusan,perbelanjaanjabatankenja raya,urusanpenyertaankerajaandalambeberapabidangtertentudan pelaburanawam. mni termasuklahjugapelbagaijenissubsididanpinjamanyangdibenikanolehpihakkerajaanuntukmenjayakanbeberapaprojek tertentu(sepertipemulihankerosakanakibatperang).Pembahagiansecaramelintangdan mengufuk pula ialah pemba-hagianyangdilakukanmengikutasaspengurusandanpentadbiransemata-

5 Warta5 Mac 1952,khusustentangpembahagianperuntukanperbelanjaannegara.

623


mata,iaitu mengikutdasardanasaskementenian-kementeniandanjabatan-jabatan.Oleh sebabitu, pembahagiansecanasistemPenancismi dapatmenye-laraskandi antanapertimbangan-pertimbangandanipadasudutpengurusandenganpertimbangan-pertimbangandaripadasudut ekonomi. Inilah yangmenyebabkanbelanjawanneganaitu boleh dikembarkanbersama-samade-nganpenyatakira-kira negara.

Perkara 444- PembahagianPeruntukan Perbelanjaan dalamBelanjawanAmerika Syarikat

Dalam belanjawanAmerika Syanikat, lazimnya pembahagianperbelanjaandilakukanberasaskanbidangtugasdanperjawatanyang akanmenggunakanpenbelanjaanitu. Seterusnya pembahagianitu juga berlaku berdasankanbidang tugas dan perjawatanitu mengikut kuasa-kuasapengurusanyangmelaksanakanperbelanjaanitu. Pembahagianperbelanjaanawam(negana)mengikutbidangtugas danperjawatanitu meliputi beberapabahagianyangberlainan,iaitu:

(a) Pentambahanawam;(b) Masalah-masalahdalam negenidanurusanpembiayaannya;(c) Subsididanperkhidmatanistimewauntukbekasanggotapasukanbersen-

jata (veteranataupunbekasperajurit);(d) Keselesaanhidup,kesihatandanpelajaran;(e) Pertaniandansumber-sumberpentanian;(f). Sumbenkekayaantabii (semulajadi);(g) Perdagangandantenagakerja;(h) Kekuasaanpemerintahan;dan(i) Faedah-faedahhutangnegara.

Perkara 445 - PembahagianPeruntukan Perbelanjaan dalam Be-lanjawan SovietUnion

PeruntukanperbelanjaandalambelanjawanSovietjuga dilakukanmengikutkaedahperjawatandanbidangtugas.Perbelanjaan-perbelanjaannegarayangkhususpuladiperuntukkanmengikutkaedahperjawatanmelaluipihakberkuasapengurusandanpentadbiranyangmenjalankannya.

Pembahagianpenuntukanperbelanjaanmengikutkaedahperjawatanitudilakukanberasaskanbeberapabutir peruntukanyangberlainan,iaitu:

(a) Ekonominegara;(b) Urusansosialdan kebudayaan;Cc) Pentahanan;(d) PengurusanCpentadbiran)dankehakiman;(e) Hutangawam(negara);(f) Bantuankepadaprojek perdaganganuntuk menutupkerugiannya;Cg) Bantuandansubsidikepadapelbagaibadantertentu;dan(h) Perbelanjaanserbaneka.

624


Perkara 446 - PembahagianPeruntukan Perbelanjaan dalam Be-lanjawan Republik Mesir

Pembahagianperuntukanperbelanjaanawamdalam belanjawanMesir di-lakukan sepertiberikut:

1. Mulai daripadatahunkewangan1962 — 1963,belanjawannegaradiba-hagikan mengikut dua kategori,iaitu belanjawanperkhidmatanyang me-ngandungiperuntukanbelanjawanbagi kementerian-kementerian,jabatan-jabatandan badan-badanberkanunkerajaandanbelanjawankerja. ma men-gandungianggaranbelanjawanyangbersendirianbagi badan-badanawamyangmempunyaiaktiviti ekonomi. Mulai daripadatahunkewangan1968 —

1969,belanjawan negaraterbahagikepadaempatjenisbelanjawan,6iaitu:

(a) Belanjawansektorpengurusan(pentadbiran)jenterakerajaan.(b) Belanjawanbadan-badanawam.(c) Belanjawanyayasan-yayasanatauperbadanan-perbadanankema-

juan ekonominegara.(d) Belanjawanbagi tabung-tabungkewanganswasta.

2. Setiap belanjawanyang disebutkandi atas itu terbahagipula kepadabeberapabahagianpengurusanyangberbezadan tahunke tahunmengikutperubahansistempengurusandanpentadbiranpihak-pihakberkuasaawam.Peruntukanperbelanjaanumumyangadadalambelanjawanitu dibahagikanmengikutkaedahpembahagianpengurusandanpentadbiran.Olehkeranabe-lanjawan itu merupakansebahagiandaripadarancanganpembangunanne-gara maka penjenisandan penetapanbutir peruntukanbahagian-bahagianpengurusanitu terbahagipulakepadabeberapasektoryangmenggambarkanstrategiperancanganpembangunanitu. Ia sepertipenyusunansenaraisektor-sektoritu denganberpandukepadapenyusunansenaraiyangterdapat dalamrancanganpembangunanitu. Sektor-sektoryangberkenaanialah:

(a) Pertaniandanpengairan.(b) Elektrik danempanganbesarelektrik (hidro).(c) Perusahaan,petroleumdanperlombongan.(d) Pengangkutandanperhubungan(telekomunikasi).(e) Perdagangan,perbekalandanperekonomian.(1) Pelancongan.(g) Perumahandankemudahanawam.(h) Perkhidmatankesihatan,kemasyarakatandankeagamaan.(i) Pelajaran,penyelidikandanbelia.(j) Kebudayaandan perpaduannasional.(k) Pertahanan,keselamatandankeadilan.

6 Ia dinamakandemikianpadatahunkewangan1969 — 1970,sebelumitu dinamakanbe-lanjawankhidmat.

625


(I) Perkhidmatan-perkhidmatanutama.(m) Kewangan(perbendaharaan).(n) Perbelanjaankerajaan-kerajaantempatan.

Belanjawansistempengurusandanpentadbirankerajaan(termasukbe-lanjawanunit-unitpengurusankerajaantempatan)terbahagikepadabeberapabahagianmengikutkementeriandanjabatan-jabatankerajaan,iaitu sepertiperuntukanperbelanjaanuntukmarkasbesaraudit, markasbesarmobilisasidanstatistik,markasbesarpentadbirandanpengurusan,markasbesarlatihantenaga,badanpengawasdanperisikpentadbirandanbadan-badanpengurusankerajaan(sepertipejabatPresidendanDewanRakyat).

Pembahagiansepertimi mencapaijumlah37bahagiandalambelanjawantahun 1970 — 1971, iaitu bahagianpaling akhir mengandungibeberapaba-hagianam danselaluberubah-ubahdan sudutperjawatan,bukan dan sudutpengurusan,iaitu:

(a) Hutangawam.(b) Dana (kumpulan simpananwang) secarakasaryang masihdalam

peringkatpengagihan.(c) Pencen-pencenyangdibayaroleh KementerianKewangan.(d) Danacadanganuntukpenyeragamanperjawatan.(e) Danacadanganuntukgalakanusahaindividu.(f) Danacadanganringkasuntukparapekerjayangmelebihikeperluan

empanganbesar(tinggi).Cg) Dana cadanganbagi tenagakerja yang berlebihandalam syarikat-

syarikat.

Pembahagianbelanjawanbadan-badanawam pula terbahagikepadabeberapaperuntukanbelanjawanyangkhususberkaitandengansetiapbadanawam,yangberjumlah40 buahdalambelanjawantahun1970—1971. Pemba-hagiansepertimi juga dilakukankepadayayasan-yayasandan perbadanan-perbadananekonomi yang telah dibahagikankepadabeberapabelanjawanyangkhususberkaitandengansetiapbuahyayasanatauperbadananekonomi.Jumlahyayasandanperbadanansepertiitu telahmeningkatmenjadi41 buahpadatahunkewanganyangsama.Pembahagianbelanjawantabung-tabungke-wangankhusustelahdibahagikankepadabeberapabelanjawanyangkhususbagisetiaptabungkewanganitu. Dalambelanjawantahun1970—1971,jumlahtabungkewanganitu ialahenam,iaitu:

Ca) Tabungreformasi(pembangunan)pertanian.(b) Tabungpeningkatanmutukapas.(c) Tabungsubsidibaja.(d) Tabung(khasuntuk) tanah-tanahpertanian.Ce) Tabung biaya projek menyelamatkanbarang-barangpeninggalan

purbadi al-Naubat.U) Tabung pembiayaanprojek barang-barangpeninggalanpurba Cba-

rang-baranglamadanantik) danmuzium-muzium.

626


3. Sebagaitambahankepadapembahagianperuntukanperbelanjaanuntukmengikutdasarpengurusan(pentadbiran)yangtelahdisebutkansebelummi,peruntukankeempat-empatperbelanjaanitudibahagikanpuladaripadasudutperbelanjaannyakepadaempatiaitu:

(a) Bab 1: Gaji.(b) Bab 2: Perbelanjaan-perbelanjaansemasa.(c) Bab3: Penggunaan(wang)untuk pelaburan.(d) Bab4: Peralihan-peralihanmodal.

Setiapbabitu pula dibahagikankepadabeberapakumpulandan setiapkumpulanitu dibahagipulakepadabeberapabutir dan setiapbutir itu terba-hagipulakepadabeberapajenis.Kitaakankemukakankeempat-empatbabmisepertiyangterdapatdalambelanjawantahun1970— 1971mengikutturutan-nya.Setiapkertasbelanjawanawamyangdibuatkepadabelanjawannegaraitutidak semestinyamengandungikumpulan,butir danjenissepertiberikut:

Perkara 448 - Bab 1: Gaji

Bab mi mengandungisemuatanggunganyangperludibayarkepadasemuatenagakerja mengikut perjawatanmereka.Bab mi terbahagikepadaduakumpulaniaitu kumpulan pertamaialahgaji-gaji, wangtunai dangantian-gantian. Manakalakumpulankeduapulaialahkeistimewaanmatabendadanwangtunai.

Kumpulan Pertama

Kumpulanpertamaterbahagikepada6 perkara,iaitu:

(a) Tingkatanbiasa(berkekalan).(b) Hadiahsaguhatiyangmenyeluruh(lengkap).(c) Tanggungankepadapegawaidankakitangankerajaanyang men-

dapatkemalangan.Gaji danbayaranpampasanmerekamestilahdiperuntukkandalambelanjawan.

(d) Tanggunganbayaranfaedahpercutiansekolahdanbiasiswauntukkursusdanlatihan.

(e) Pelbagaibentukbayaransaguhati.(I) Gaji danelaungantian.Setiapbutir mi terbahagipulakepadabebe-

rapajenisperbelanjaan.

Kumpulan Kedua

Kumpulankedua terbahagipulakepadadua,iaitu:

(a) Keistimewaanyangberbentukbendadanfaedah.Keistimewaanmimempunyaibanyakjenis,maitu:

627


Ci) Tanggunganmakanankakitangandanpekerja.(ii) Tanggunganpakaiankakitanganatauparapekerja.(iii) Tanggunganrawatanperubatan.(iv) Tanggunganpelbagaiperkhidmatansosialdansukanparapekerja.Cv) Keistimewaanlain untuk parapekerja.

(b) Keistimewaanyang berbentukbayaranwangtunai. Keistimewaanmiterdiri daripadatigajenis iaitu:

(i) Carumankerajaandanyayasanperbadananawamdalamskim-skiminsuransdanpencen.

(ii) Carumanperbadananatauyayasandalambeberapaskim insuranssosial.

Ciii) Carumankerajaan,perbadananataupunyayasandalamskiminsu-ranskesihatan.

Perkara448 - Bab 2: PerbelanjaanSemasa

KumpulanPertama

Kumpulanmengandungibeberapakeperluanyangberbentukbarangandankomoditi. Keperluanitu terbahagikepadatujuhjenis, iaitu:

(a) Bahan-bahanmentah.(b) Bahanbakar,minyak danjentera.Cc) Alat-alatdanbarang-barangganti~(d) Alat-alatmuatandanbahan-bahanbungkusan.Ce) Alat tulis danbuku-buku.(f) Air danelektrik.Cg) Alat-alatdanbahan-bahankeperluanruncit.

Kumpulan Kedua

Barang-barangyang dibeli dengantujuanuntuk dijual. Ia khususberkaitandenganbelanjawanbadan-badanawamdan perbadanan-perbadananawamsertatabungkewangan(pembiayaan).Bahagianmi terbahagikepadaduaperkara,iaitu:

(a) Tempatan(dalamnegeri).(b) Luarnegeri.

Kumpulan Ketiga

Mengandungipelbagaikeperluandan sudutperkhidmatan(iaitubahan-bahankeperluanperkhidmatanumum). Ia terbahagikepadalapanperkara,iaitu:

628


(a) Perbelanjaanpenyelenggaraan.(b) Perbelanjaan(bayaran)pekerjaandi tempatlain danbayaranpem-

borongdalaman.(c) Pelbagai perkhidmatanpenyelidikandanpercubaan.(d) Bayaranpenyiaran,ikian, percetakan,propagandadansambutan.(e) Bayaranpengangkutan,perjalanandanperhubungan.(f) Sewakelengkapan,pengangkutandankenderaan.(g) Bayaranperkhidmatanjabatandanperbadananlain.(h) Bayaranperkhidmatanserbaneka.

Kumpulan Keempat

Mengandungipelbagaibayaranperbelanjaansemasa.Bayaranitu terbahagikepada10 perkara,iaitu:

(a) Duti dancukaikomoditi.(b) Kerosakan.Cc) Sewa.(d) Faedah-faedahpinjamandalamnegeri.(e) Faedah-faedahpinjamanluar negeri.(f) Faedah-faedahsijil-sijil pemegangsaham.(g) Baki bayaranaudit.(h) Bakibayaransewamasukkira.(i) Baki pembetulanperbezaansimpanan.(j) Pelbagaibayaranperbelanjaanyanglain.

Kumpulan Kelima

Mengandungibayaran-bayaranperbelanjaansemasayang khusus. Perbe-lanjaanitu terbahagikepadasembilanperkara,iaitu:

(a) Derma-dermadansumbangan-sumbangan.(b) Bantuan-bantuankepadapihak lain.(c) Pampasandandenda.(d) Kerugianmodal.(e) Bayaran-bayarantahun-tahunlalu.U) Hutang-hutangyangdihapuskan.(g) Peruntukankhususmembaikikerosakan.(h) Cukai tanah.(i) Bayaran-bayaranperbelanjaankhusussemasayanglain.

KumpulanKeenam

Mengandungi lebihan dan baki bayaransemasadan terbahagikepada 14perkara,iaitu:

629


(a) Cukai dalamandanlebihanyangdijangkakan.(b) Peruntukancadanganundang-undang.(c) Peruntukancadanganmembelibon-bonkerajaan.(d) Peruntukancadanganmembiayaiprojek-projek.(e) Cadanganumum.(f) Cadanganmembayarhutang-hutangsaham.(g) Cadangan(menghadapi)kenaikanbahan-bahanasas.(h) Pelbagaicadanganlain.(i) Lebihanberperingkat,lebihanyangdiagihkan.(j) Carumandanbahagianyangdiperolehiolehparapekerjaberasaskan

keuntunganyangdicapai.(k) Carumanyayasan.(1) Carumanparapemegangsaham.Cm) Carumanyayasantermasukbayaranpengurusandanpengawasan.(n) Lebihanperbadananatauyayasan.

Perkara 449- Bab 3: Perkhidmatan Pelaburan

Bab mi terbahagikepada17 perkarayangmerupakansektor-sektoryangberkaitandenganrancanganpembangunanekonomidansosial,iaitu:

(a) Pertanian.(b) Pantdantaliair.(c) Elektrik.Cd) EmpanganbesarChidro).Ce) Perindustrian.(1) Pengangkutandanperhubungan(komunikasi).(g) TerusanSuez.(h) Perumahandankemudahan-kemudahan.(i) Pertahanan,keselamatandankeadilan.(j) Pelajaran.(k) Kesihatan.Cl) Perkhidmatankemasyarakatandanagama.Cm) Kebudayaan,kepimpinannasionaldanpelancongan.(n) Perbekalandansimpanan.(o) Perkhidmatan-perkhidmatanpenyelenggaraan.(p) Penyelidikanilmiah dansains.(q) Kewangan dan perdagangan.

Perkara 450 - Bab4: Pengalihan-pengalihanModal

Babmi terbahagikepada10 perkaraiaitu:

Ca) Pembeliansaham-saham(untukmenambahjumlah modalsyarikat-syarikatyang sudahadadi sampinguntuk menubuhkanbeberapasyarikatbaru).

630


(b) Pemberianpinjamanjangkapanjang(untuk tabungpelaburan,syani-kat-syarikat,pihak badan-badanasingdanpihak-pihakyanglain).

(c) Membayarhutangjangkapanjangdalamnegeni.Cd) Membayarhutangjangkapanjangluar negeni.(e) Bayaran-bayaranpendahuluanuntuk projek-projek pelaburan.U) Menambahkansimpananbahankomoditi.(g) Penambahankredit danbaki kira-kira kredit.(h) Kekuranganpeminjamdanbakikira-kira peminjam.(i) Pelbagaibayaranpengalihanmodalyanglain.~j) Kelemahankegiatansemasaberperingkat.

Daripadaketerangandi atas,dapatlahkita membuatkesimpulansecararingkas bahawabelanjawanuntuk negaraMesir dibuat mengikut kaedahpembahagianperuntukanperbelanjaanumumberdasarkanbentukpengurus-andanpentadbiran.Tetapipembahagianpengurusantentangperuntukanper-belanjaanumum dibuat mengikut sektorperancangandan urutan penye-naraiannyajugadibuatmengikuturusan’yangditentukanolehperancangan.Pembahagianperuntukanperbelanjaanumumjuga mengikutkaedahpenje-nisan,yaknimengikutsektor-sektoryangdigariskandalamperancangan.Kae-dah mi dapatmenutupkekurangandan kelemahanyang berlaku dalambahagianpengurusan.Pembahagianperuntukanperbelanjaanyang tidakmengikutmatlamatdantujuannya,tidakmudahuntukdibuatpengawasanter-hadappenbelanjaanitu mengikuttujuan danmatlamatnya.

FASAL TIGA: PERSOALAN-PERSOALANKEWANGAN NEGARA

Perkara451 - MasalahKewanganNegaraMenurutPandanganIbn Rhaldun

Ibn Khaldunberpendapatbahawanegarasepatutnyatidakcampurtangandanterlibatdalammasalahekonomikerana penglibatanitu boleh menimbulkanpelbagaiancamankepadakegiatanekonomisecanaumumnyadankepadahasilpendapatannegarasecarakhususnya.Walaubagaimanapun,beliauberpuashati betapapentingnyaperanannegaradankerajaandalamkemajuandanperkembanganperindustrian.

Dalamhuraianyangberikutkita akancubamengemukakanpendapatdanpandanganIbn Khalduntentangmasalah“kewangannegara”.

Ibn Khaldun telah menghuraikanmasalahkewangannegaradenganmengemukakankeadaanpertambahanperbelanjaanneganadankerajaandansemasake semasa7.Beliaumemberialasanbahawapertambahanperbelanjaanneganadankerajaanyangterusmeningkatitu disebabkanolehpertambahankuantiti dan pelbagaiankeperluanmasyarakat.Beliau menarik perhatiantentangperbezaandiantaracukailangsungdengancukaitak langsung,sambil

7 Somuafuqaha dalambidangkewangantidak berselisihpendapatdalampersoalanmi.

631


menekankantentangpentingnyadilakukansemakandanpemeniksaankeatascukai-cukaiitu. Kemudianbeliaumemberikanpenjelasantentangkesandanpengaruhtekanan kewangan terhadap semuakegiatan ekonomi secaramenyeluruh dan kesan serta pengaruh penghijrahan orang-orangkayakhususnya.Padamasayangsamabeliausangatmemahamitentangkesandanpengaruhperbelanjaannegaraterhadaptarafhidup dankemeriahanpasaran.

Dalamfasalmi kita akancubamengemukakanpendapatdanpandanganIbn Khaldun dalam semuamasalahyang telah disebutkan.Kita mulakanhuraianitu denganmasalahyangberkaitandenganpenyusunandanpenye-lenggaraankewangannegaradaripadasudutkepentinganurusandanbidangtugas itu, termasukmengenaijabatanyang menyelenggarakannyadan un-dang-undangkewanganyangmenguasaiperjalanannya.Beliau telah berbin-cangdanmemberikanpandangantentanghasil pendapatannegaradaripadasudutkaedahpengutipannya,dansebab-sebabpendapatannegaraberkurangdanbertambah,perbezaandiantaracukailangsungdengancukaitak langsung,masalahsemakandanpemeriksaansertapengauditancukai.Beliaujugatelahmengutanakanpendapatnyayang rnenyatakanbahawanegaramerupakansebuahpasaryang mengeluarkanhasil pendapatan.Lanjutan daripadaitu,kita akanmembincangkantentangperuntukanperbelanjaannegaradanipadasudutkecenderungannyauntukterusbentambahdankesannyaterhadaphasilpendapatansertamasalahyangperludiberikanperhatianiaitutentangbetapaperlunyadiwujudkanperseimbanganekonomidankaitandi antaraperedarandenganperkembanganperjalananperbelanjaanneganaitu dalamkonseppen-jimatan ataupenekananperbelanjaan.Akhir sekalikita akanmembicarakantentangmasalahperpindahanhartadanwanguntuk mengelakkandaripadatekanankewangan.

Perkara452- Penyusunandan PenyelenggaraanKewanganNegara

Pen pentingnyatugasmidanpelbagaimasalahjabatanyangberkaitandenganpengurusannya:

KepentinganTugasMenyusundanMenyelenggarakanKewangandalam SesebuahNegara

Berhubungdenganpentingnyatugas dan pekerjaanin Ibn Khaldun me-nyatakan:“Ketahuilah bahawatugasdan pekerjaanmi merupakansuatubidangtugasyangsangatpentingbagisesebuahkerajaan.Tugasmiakandapatdijalankandenganbaik dalam sesebuahnegaradankerajaan apabilapihakyang berkuasamampumenguasaisuasanapemenintahandanmemberikan~perhatiankepadarangkaianpemenintahansertamempunyaikecekapandalamkaedah-kaedahpenyusunandan pengunusanpentadbiran.Tugasmi jugamerupakansuatutugaspemerintahyangsangatbesardanpenting.Tugasmimerupakanrukunketigadalambidangpemenintahankeranasesebuahkera-jaanataupemerintahanitu mestimemiliki angkatantentera,hartabendadan

632


wang sertabenkemampuanuntukberurusandenganorangyangdi luarbidangpemenintahan.Oleh sebabitu, ketua pemerintahmemerlükanramai pem-bantu,pegawai sertakakitanganyang akanmenyelengganakanperjalananurusankekuasaanalat senjata( bidang kawalankeselamatandan ketente-raman),kekuasaanpentadbiransertasuratmenyuratdankekuasaankewang-an. Dengansuasanakekuasaandan pengawasanyang baik dalam bidang-bidangyang berkenaanmaka seseorangketua pemerintahan,akan dapatmenguasaisebahagianurusanyang sangatpenting dalambidangpemerin-tahan.. .“.~ Olehkenanatugasmi sangatpenting,makaperlulahia diserahkankepadabebenapaorangpegawaikananyangmenjadipenyokongkuatdansetiakepadaketuakerajaan.Pegawai-pegawaitersebutmestimempunyaisahamdanperananuntukmenegakkankerajaanitu, bukannyasembaranganorang.Keadaansepertimi telahberlakudalampemerintahankerajaanMuwahidin,keranapenyokongdanpegawaitinggi kerajaantendinidaripadapuakMuwa-hidin sahaja,yangmenumpukandalambidanguntuk mencaniwang,mengum-pulkannya,mengaturpentadbiranpengeluarandanperbelanjaannyasertamengawasipelaksanaanparagabenordanpegawaidalambidangkewanganin Merekajugalah yang menyempurnakankutipan dan pembayarannyamengikutmasayangsudahditentukan.PadazamanpemerintahanHafsiyinpula,urusanpenyelenggaraankutipancukaidankewanganditugaskankepadaanggotakeluargadansukukaumyangberkenaanuntukmenjaminkelancaranperjalanannya.Manakalapadazamansesudahitu, tugasmi menjadi suatutugasyang mempunyaibidangkeahlian dan kemahirannyasendiri, yangdilakukan oleh “orang yang mahin dalam matematikdan orangyangher-pelajarantinggi”. KemudianIbn Khaldunmenerangkantentangmasalahtugasmidenganmenyatakan:“Tugasmi telahdilakukansebagaisuatubidangtugas(yangmempunyaipejabatdanpentadbiransendiri) dengandilantik seorangnazir(ketuajabatan)yangberkuasauntuk mengawasisemuabidangunusankewangannegara.Kadang-kadangsetiapjenisdan cawangankutipan wangcukaimempunyaiketuabahagiannyasendiri.mi berlakudalambeberapabuahkerajaanyang meletakkanurusankewangandanpembiayaanjabatanper-tahananuntuk menguruskanpembayarangaji tenteradanjugaurusanpem-berianhakmilik tanahkepadaanggotapasukankeselamatan,untukmembuatanggaranbelanjawantentanggaji danpemberiankemudahankepadamereka,dan bidangtugaslain yang ditentukanmengikutkepentingannegaradankeputusanpihakyangberkuasa”.9Ini bermaknabahawakadang-kadanganggarantentangpembayarangajidanpengutipancukai itu dikumpulkánoleh seorangpetugasatauketuaSe-sebuahjabatansahaja.Kadang-kadangbayarangaji dilakukanmengikutcara-caralain. Olehyang demikian,dilantik pulaseorangpegawaipembayargaji disampingketuajabatankewangan“yangmenyeliadanmengetuaijabatancukainegana”,iaitu sepertiyang berlakupadazamansekarangdenganwujudnyasebuahkementeriankhusustentangmasalahkewangandisampingwujudjugasebuahkementenianperekonomian.

8 Ibn Khaldun,op.cit., FasalTiga, (Jabatanpentadbirandankutipancukai).9 Ibid.

633


Langkahmenubuhkanjabatankhastentangurusankutipan cukai danjugamasalahkewanganitu kebiasaannyadiikuti denganpenubuhanjabatanmengikutperancanganyangdilakukanbersesuaiandengankeadaan.Semuaunusanyang berkaitan denganmasalahkewangandan perakaunanwangnegara,diuruskanoleh seorangpegawaiyangmentadbirsesuatutugaskhas,sepertitugasyangberkaitandenganpengurusanhartabendadankewanganseonangsultan atau naja yang didapati danipadapendapatantanahyangdiperuntukkankhususkepadasultanataurajatersebut,ataumengurussahamdanbahagianyangberhakditerimadaripadakutipanhasiltanahataukharaj,danhasilkutipan cukaiyangdibayaroleh orangbukanIslam.’°

SelanjutnyaIbn Khaldunberpendapatbahawanilai tugasmi akanhilangdan kurangpenting dan sudut politik apabilasesebuahkerajaanberubahmenjadisebuahkerajaandiktator.Beliau menyatakan:“Apabila sahajapihakpolis berkuasadanpenintahnyamestidipatuhidalamsemuamasalah,makatenhentilahtugaspentingjawatanitu danketuajabatansentakakitangannyaakanmenjadiorangsuruhanpolisdanketuajabatanitu pulamenjadi seorangpengutipcukaisahaja.Olehituhilanglahperanannyasebagaipemimpindalamkerajaanitu”.~

Diwan-diwan (Jabatan-jabatan)

Setiaporangyangmembacadanmengikuti huraianIbn Khaldun, akanme-nemuiperkataandiwanyangselaludigunakanolehbeliaudalamtulisannya.Diwanyangbeliaumaksudkanadalahsamadenganperkataan“kementerian”atau“jabatan”yangdigunakansekarang.Ini keranaperkataandiwanyangdimaksudkanolehbeliaumengandungigabungandi antarakumpulanparapegawaidanpekerjayangsecaralangsungterlibat denganpelaksanaanper-aturankewangandansemuapengurusanyangberkaitandengankewangannegana.Beliaumenyatakan:“Semuaundang-undangdanperatunankewanganditulisdalamsebuahbukuyangterangdanmenjadipanduandanrujukanyanglengkaptentangakaunwangmasukdanwangkeluarberdasarkankenyataanbahawaurusandantugasyangmengandungikira-kirakewanganyangbesarjumlahnya,mungkintidak mampudilakukankecualioleh orangyangmahirdanberpengalaman.Buku akaunkewangan,tempatdanpusatpekerjaanparapegawaiyangmenjalankantugasitu dinamakandiwan.Olehsebabitu, peker-jaan menulis surat-sunatdan tempatkerjapara pegawaidan kakitangandinamakanjugasebagaidiwan , sepentiyangakanditerangkankemudian”.12

Perkara453 - Undang-undang dan Peraturan-peraturan Kewangan

HasiltulisanIbnKhaldundiatasmenunjukkanbahawasemenjakzamanhayatbeliaulagi sudahwujudundang-undangdanperaturankewanganyangteratun

10 Ibid.,Daripadahuraianbcliau itujelaslahbahawabeliaumembezakandi antarawangnegaradenganwangmilik raja secarapersendirian,iaitu sesuatuperbezaanyangbelum dikenalidalamkebai~yakannegarakecualiboberapalamasesudahIbn Khaldun.

11 Ibid.12 Ibid.

634


rapi. Ia merupakanundang-undangyang menjadi panduandan pegangankepadapegawaidanpetugasyangbertanggungjawabtentangmasalahpenyusun-an danpentadbirankewangannegara.mi jugamenjadibukti tentangbetapamajunyabidangpengurusandanpentadbirankewangan.Tentangmasalahmibeliau menyatakan:“Adapun masalahyangberkaitandenganjawatan danbidangtugasmi dan suduthukumsyara’ialah sepertimasalahyangkhusustentangketenteraan,masalahperbendaharaannegarayangberkaitandenganurusanwangmasukdanwangkeluar, danmenyelesaikanmasalahkawasanyang dikuasai melalui perundinganataupunkekerasan.Ini juga termasukmasalahpengesahanjawatan,syarat-syaratkelayakancalonuntuk jawatanpegawaikewangandan keranisertaundang-undangyangberkaitandenganurusankira-kira danhukum-hakam.Oleh itu masalahmi perlulahdirujukkepadakitab-kitabyangberkaitandenganmasalahhukum danundang-un-dangpemenintahankeranamasalahitu adadirekodkandalamkitab-kitabtersebut”.’3Berkenaanbidangtugasjawatanbeliaumenyatakan:“Tugasnyaialahmelakukankerja-kerjayangberkaitandengankutipancukai,memeliharahak-haknegaradankerajaanyangberkaitandenganwangmasukdanwangkeluar,membuatbancianlengkaptentangnamaanggota-anggotatenteramengikutnamamereka,membuatkeputusantentangtanggagaji dan bayarangajimerekamengikuttempohyangtelahditentukan”.

Penkanayangterpenincitentangsesuatubidangtugashendaklahdirujukkepadaundang-undangyangberkenaaniaitu undang-undangyangmembenipanduantentangkerjayangberkenaansentaberkaitandenganbidangkekua-saannegaradankenajaan.Semuanyaitu adadinekodkandalamsebuahbukuyang mengandungiketeranganterperinci tentangwang masukdan wangkeluar.14

Perkara 454- Hasil Mahsul (Pendapatan)Negara

Kaedah-kaedahMengutip Hasil MahsulNegara

Ibn Khaldunmemberikanpenekananyangsangatpentingkepadawujudnyapersamaanhak, tidak pilih kasih(berat sebelah)dansikap sederhanadalamhubungandengankutipan cukai-cukai.

Perkara 455- Persamaan

Berkenaanmasalahpersamaanhak mi Ibn Khaldun menggunakanpesananyangtelah diberikan olehTahir bin al-Hasankepadaputeranyai\bdullah bin

13 Ibid., Pcrkataan“wangmasuk”bermaksudhasilmahsulnegaradanperkataan“wangkeluar”bermaksudpembayarandaripadaWang negara.Manakalakawasanyang dikuasaimelaluiperundinganitu ialah penakiukantanpapeperangandan kawasanyang dikuasai dengankekerasanialahkawasanyangditakiuki melalui peperangan.

14 Ibid.

635


Tahinketika dilantik oleh Khalifah al-Makmuninenjadigabenordi negaraal-RiqqatdanMesir sertakawasan-kawasanyang terletakdi antarakeduabuahnegeniitu. Pesananbeliauitu merupakannasihatdanpanduankepadaputera-nyauntukmenjalankantugasyangtelahdiamanahkan.Beliauberkata:“Awasdanberhati-hatilahmenjalankanurusan(mengutip)al-kharaj sebagaisuatupuncakemakmuranrakyatjelatayang telah dijadikanAllah sebagaibuktikemuliaandanketinggianIslam danparapenganutnya,iaitu sebagaitandakekuatankepadaparapenganutIslam,dansebagaisuatuperkarayangmen-imbulkanperasaanmarahdi kalanganmusuhIslam.Oleh itu bahagikanlahbasilkharaj itu kepadaorangyanglayakmenerimanyadenganberdasankanprinsip kebenanan,keadilan dan persamaan.Janganlahanakandaberikanganjarankepadaseseorangyangmulia itu kenanakemuliaan(keturunannya)dankepadaorang kaya keranakekayaannya,juga kepadaseseorangyangmenjadiseorangkeranimu,ataupunonangyangrapatbubungannyadenganmudanjugakepadaorangyangmenjadipengikutsetiamu”.’5

Perkara456 - Tidak Pilih Kasih

Tajuk mi menyatakantentangakibat buruk yang ditimbulkan oleh sikapmemberipelepasancukai tanpasebabdanalasanyangmunasabahkepadapembangunandankemajuannegara.Ibn Khalduntelah menggunakansuatukisahdaripadacerita-ceritanegeriParsi yangberasaldanipadaal-Mubizan,iaitu ceritatentangseorangtokohagamaterkemukaParsipadazamanpeme-nintahanRaja Buhrambin Bubram. Cenitami menyokongpandangandanpendapatbeliau(Ibn Khaldun)dandalamkisahitu terdapatsuaturangkaiannasihatyangdibeni olehal-Mubizankepadaraja, denganmengatakan:

“WahaiTuanku!Sesungguhnyatidak sempurnapemerintahankerajaanTuankumelainkandenganmematuhisyariatAllah. Tuanku melaksanakanpenintahAllahdenganpenuhtaatdanpatuhsertabertindakmengikutpanduansuruhandan larangan-Nya.Syariat tidak dapattegak melainkandenganadanyakerajaan(pemerintahan)dankerajaanitu tidakdapattegakmelainkandenganadanyapegawai-pegawaidankakitanganyangjujur.Tiadajalanuntukmendapatkanwangyangbanyakmelainkanmelaluikemajuanpembangunan,dan tiadajalan kejayaanpembangunanitu melainkandenganberlakunyakeadilan.Keadilanitu ialah neracapertimbanganyangdiletakkansamaberatdiantaraseluruhrakyatjelata.NeracamiditentukanolehAllah dandijadikan-Nya tegakdan lurus. Neracami ialah neracakeadilan pemerintahandankerajaan.Tuanku,wahai PadukaRajatelah sengajamelakukanpenbuatanyangmembawakemunduran,keranaTuankutelahmencabutsendikeadilanitu danipadaorangyangbenar-benarmampudanberhakmenegakdanmela-ksanakannya,iaitu merekayangmenjadiorangyangberhakmembayarcukaikharaj,danwangcukaiituharusdipungutdaripadamereka.Tuankumemberi-kankuasamenjalankanjenterapemerintahanitu kepadaanakbuab,khadam-

15 Ibid., (Bahawakemajuanumat manusiaitu memerlukansuatudasarpemerintahanyangmengendalikanurusannya).

636


khadamdan orang-orangyangsukahidup menganggurtanpamahuberusahadanbekerja.Olehyang demikian,merekapun terusmeninggalkankerjadanmengabaikantugasmerekauntuk membangundanmemajukannegarasertatidak memberi perhatiankepada akibat yang akan menimpapada masahadapan.Merekajugaalpauntukmemikirkantentangpenkara-perkarayangdapatmenampungkekuranganpendapatannegara.Merekajuga diberi pe-lepasandaripadamembayarcukaikeranamenekamempunyaikedudukanyanghampir denganpihak yang berkuasa.Oleh itu, benlakulabpenganiayaanterhadapgolonganpembayarcukaidanpembangunkemajuan.Merekamerasakecewakeranasikapberatsebelahdanpenindasanyangdikenakanterhadapmereka,lalu merekapun mengosongkanrumah merekadanmeninggalkankampunghalaman.Kemudianmerekamencanitempatkediamanyanglebihselamatdanipadapenindasandanpenganiayaan.Akibatnya, berkuranglahkemajuandanpembangunandanmakinberkunanglahhartabendasertawangringgit. Angkatantenteraakanhancur,dannegeriParsipunmenjadiidamanraja-rajayangberjirandengannya.Raja-rajayangberjiranitu cukupmakiumtentangkurangnyabahan-bahankeperluandankeadaanpemerintahannegaraParsiyanglemah.Ini keranakekuranganbahan-bahanyangdapatdanmampumenguatkankerajaandanpemenintahan”.16

Perkara457- Kesederhanaan

Sikap kesederhanaandanberpatutandalammasalahkutipan cukai sangatpentingmengikutpandanganIbn Khaldun.Beliauberpendapatbahawasebabutamakemundurandan kehancuransesebuahnegaraadalahberpuncadan-padatenlaluberatnyabebancukaiyangdikenakankepadaparapembayarcukaiyangmajoritinyaterdiri daripadagolonganpedagangdanpetani.Oleb sebabitulah Ibn KhaldunmenggunakanpesananTahirbin Husainkepadaputeranyadenganmengatakan: “Buatlahkajiandanpentimbangandenganteliti tentangmasalahkharajmi... janganlabanakandamemunggutdanmengambillebihdanipadakadar yang mampu ditanggungoleh rakyatjelata. Janganpulameletakkansuatubebanyangnumit dansukardipikul. Oleh itu, terimalahbayaranyangmerekaberikandenganpenuhpertimbanganiaitudengansuatukadaryang merekatidak merasaberat tetapi merekasenanghati untukmembayarnya”.17

Perkara 458 - Faktor-faktor yang MempengaruhiPerubahanHasil Mahsul Negara

Memangtidak dapatdinafikanbahawakemampuanorang yangdikenakanbebanmembayancukai itu bukanlahsuatuperkarayangmutlaktanpaseba-rangikatan danbatasan.mi keranakemampuanitu mempunyaibatasdan

16 Ibid., (Kemajuanumat manusiaitu mestidirancangdan dilaksanakanmelalui sebuahdasarpemerintahanyangmengaturdanmentadbirnya).

17 Ibid., (Kezalimanmenjaditandakehancurankemajuandanpembangunan).

637


sempadantertentu.Apabilakemampuanitu sampaidi batasnya,makatentusekaliia tidak dapatdilangkauilagi keranajikadilangkauijugabatasitumakaia akanmembuahkanhasilyangsamasekalitidak diharapkan.Akibatnyaiaakan mengakibatkankekuranganhasil pungutancukai, keranapenbuatanmengelakkandin danipadamembayarcukai ataupunkecurangandi bidangkewanganakanberlaku denganpelbagaibentuk dancoraknya.Selain itu,tekanan (kekurangan)kewanganjuga akan benterusanakibat kurangnyapengeluarandaripadasuatu pihak dan ketidak anjalanpendapatanneganadaripadasuatu pihak yang lain. Oleh yang demikian, hasil mahsulnegaramakin kurang,walaupundikuatkuasakanoleh bebenapacukai banudan di-naikkankadarcukai itu.

Ibn Khaldun memberikanpendapatnyatentangmasalahmi denganme-ngatakan:“Jumlahataukadarkutipancukaiitu sudahdiketahuidandimakiumi,tidakbertambahdantidakjugaberkurang.Jika iabertambahakibatwujudnyacukai-cukaibaru, maka kadarnyaakan terbatasjuga selepaspenambahancukaibaruitu”.’8

Beliaujugamengatakanbahawa:“Kemudianpenambahancukaiitu akanberlakusecaraberansurdanipadasuatukadarke suatukadarbaru supayatindakanpihak kerajaanbertambahbanyakpula, iaitu untuk kerja-kerjamewahdankeranabertambahnyakeperluandanperbelanjaandengansebabperbelanjaanmewahitu, sehinggalahpihakrakyatmenasaberatakibattanggug-an hutang.Ramaiorangyangmerasakeberatanuntuk melibatkandin dalamkerjapembangunannegara(keranacukaiyangterlalutinggi). Olehitu kutipancukaiakanberkurang”.Merekajugamungkinakanmembuatkeputusanuntukmenambahjawatandantenagakerjakeranamerekamelihatkekuranganyangbenlakupadakutipancukai. Merekamenganggapbahawadenganmenambahjawatan akandapatmenampungkekuranganhasil mabsultetapi akhirnyasetiapjawatanbaruyangdiadakanitu masihtidak dapatmembawasesuatupulanganyangbermanfaat.Perbelanjaanbesaryangdikeluarkanjuga tidakdapatmenambahkantanafpembangunan,akibat hutang yangbanyakdantanggunganyangberat.Olehitu, jumlahkutipan cukaipunsemakinkurang,sedangkanjawatandanbidangtugasmakinbanyak.Ini kenanamerekapercayabahawadenganmenambahjumlahjawatandanpekenjaanmakajumlahkutip-anhasilmahsuljugaakanbertambah.Sebaliknyakemajuansemakinmenosotkeranatiada lagi harapanuntuk meneruskanpembangunandanbencanasepertiitu tentusekaliakanmelibatkannegaradankerajaankeranabiasanyafaedahpembangunandankemajuanitu membawapulanganyangbaikkepadanegaradankerajaan.’9

Perkara459- Jenis-jenisCukai danCiri-ciri PengenalannyaMenurutPandanganIbn Khaldun

Dalam huraian dan tulisannya, Ibn Khaldun masih belum menggunakanperkataan“cukai” ataupunal-daraib.Sebaliknyabeliaudidapatimenggunakan

18 Ibid., (Apabilatabiatseorangrajaitu menjadikerasdantidak bertolakansur).19 Ibid., (Masalahkurangataubanyaknyakutipan cukai).

638


perkataan“kutipan” ataual-jibayah apabilabeliaumenyatakan:“Sahib al-Daulat (ketuakerajaan-najaatauperdanamenteri dan sebagainya)menge-nakanpelbagaijenisjibayatbaruuntukbarang-barangyanghendakdijual dipasar-pasar,iaitu dengandikenakansuatukadarkutipan (cukai) barnten-hadapkadanhargayangberlakudi pasar-pasandanjugakeatasbeberapajenisbarangandalamsesebuahbandar”.2°Ini jelasmembuktikanbahawajenis-jeniscukaibanuyangdikenakanitu masihbelumwujudlagi sebelumitu. Cukaijenismi sepertiyangdisifatkanolehIbn Khaldun, bererti“cukai tidak langsung”iaitu pihakpengeluaratausaudagar(pedagangataupeniaga)terpaksamenge-nakanhargatambahanuntuk hargapasananbaranganitu bagitujuanmem-bayarcukaitidak langsungitu. Caranyaadalahdenganmemindahdanmeng-alihkan bebanmembayar cukai itu kepada pihak pembeli sebagaipihakpengguna,iaitu nakyatjelatayangterpaksamembayarcukaitambahan(tidaklangsung) itu dalam bentuk meningkatnyahargapembelianbaranganitu.Perkarasepentiinilah yang dimaksudkanoleh Ibn Khaldun denganmen-yatakan: “Cukai-cukai tambahanitu membawaakibat meningkatdan ma-halnyahangabarangankenanapihak peniaga,samaadapembonongataupunperuncitsemuanyamengambilkina semuabelanjayangmerekakeluankanitudenganmeletakkannyadalamhargabarang(menaikkanharga).... Oleh yangdemikian,cukai-cukaibaruitu adalahtenmasukdalambahagiannilai hangadanhangasebenarbarang-barangyangdijual...”.

Memangsudahdimaklumi bahawacukai-cukaidalamIslam yang dise-butkanmelalui nas-nasagamatermasukdalamsenaraicukai langsungdaninilahyangdimaksudkanolehIbn Khaldundenganungkapan: “Sesungguhnyasedekah-sedekah(zakat)kharaj danjizyah itu menupakanpungutancukaiyangberdasarkanpanduansyara’ dansedikitsekalijenissertajumlahnya.Iajugamerupakanbatasdansempadanyangtidak bolehdilangkaui”.2’

Oleh sebabitu, apabilacukai tidak langsungmampuuntukmemenuhiperbelanjaanpelbagairancanganyangdikehendakioleh pihakyangberkuasa(sultan),maka pihak berkuasatentu akanmembuatdanmempenkenalkanpelbagaibentukcukai banuyangbencorakcukai tidak Iangsung,sedangkan“cukai-cukai yang berdasankanpanduansyara’ itu menupakanganis-garissempadanyangtidak bolehdilanggandandilangkaui...”.

Satu perkarayang menanikperhatiankita ialah Ibn Khaldun bukansahajamenggariskanpemisahandan perbezaandi antaracukai langsungdengancukaitidak langsung,tetapibeliaujuga membeniisyaratdanpanduantentangpenerbitanyangberconakbertenusanbagi mengenakansetiapjeniscukai sertamembenipanduantentangkeadaanyangmemenlukanpenbuatanitu. Beliau menyatakanbahawa:“Tidak benapalamakemudiannyakerajaanjuga terikut-ikut dengancarahidup modendenganmembelanjakanwangdalam perkara-penkanamewahdan terusmengikutjejak langkahkerajaan-kerajaanyangterdahulu.Olehyangdemikian,bertambahbanyaklahjumlah

20 Ibid., (Penguatkuasaancukai-cukaibarndi peringkatakhirkerajaan).21 Ibid., (Cukai-cukaitambahanakanbanyakdikenakandalamkerajaanataupunnegara-

negarapadaakhir zaman...).

639


wangyangterpaksadibayaroleh negaradankerajaan.Bayaranyangbanyakdilakukanoleh sultansecarakhususnyaadalahdengantujuan untukmemberikemudahankepadaanakbuahdanorangyangdisayanginyasepentimemberikurnia,hadiahdansebagaipembenian.Oleb itu, apabilawangbasil kutipancukaitidak cukupuntukmembayansemuapenbelanjaanitu, makanegaradankenajaanterpaksamenambahlagi jumlah kutipan cukai untuk memenuhikepenluanpegawai-pegawaikeselamatandansultansendiri.Olebyangdemikiankerajaanmembuatkeputusanuntuk menambahjumlab jawatandan kerjakenanajumlah bayarandanjumlah keperluansemakinbertambah.Alat-alatmewah danbayarangaji kepadaanak buah juga semakin bertambabdanakhirnya kenajaanmenjadi lemah keranakakitangannyatidak benupayamembenitumpuankepadaurusanmengutipcukai. Jumlahbelanjayangber-ulangsemakinbertambah.Begitujugadenganjumlahgaji yangmestidibayarkepadaanggotatenteramenyebabkanketuapemerintahanterpaksamenge-nakanpelbagaibentukcukaibaruyang dikutip daripadarakyatjelata”.~

Perkara 460 - Merampas (Mengambil Balik) Sebahagiandaripada Harta Orang Kaya

Bagimenambahkanjumlahhasilmahsulnegara,makapihakberkuasaCataupunsultan)awal-awallagi memutuskanuntukmenaikkankadarcukai yangtelahada. Sekiranyajumlah wang yang diperlukanitu masih belum mencukupiwalaupunkadarcukai telahdinaikkan,makapihakberkuasaakanmembuatbeberapatambahankepadacukai tak langsung.Sekiranyamasihjugabelummencukupi,maka pihak berkuasaakanmeningkatkanlagi kadarcukai taklangsungitu. Pihakberkuasaatausultanbukansahajamenaikkankadarcukai,malahfikirannyajugaakandikuasaiolehperasaaningin merampas(mengam-bil balik)wangdanhartabendakepunyaanonangkayaatauonangyanghidupsenang.Tentangmasalahmi Ibn Khaldun mengatakan:”Kemudian makinbertambahkuatlahkeperluanketuanegara (raja dan sultan)untuk men-dapatkanwangdenganlebih banyak.~Anak-anakpembesarnegenidankaumkerabat diraja pun mulalah membelanjakanwang simpananyang telahdigunakandenganberhati-hatiolehnenekmoyangmerekadalamperkarayangtidak sepatutnyadan tidak mengikutpenaturandenganalasanuntuk mem-bantu ketua kerajaan. Menekajuga meninggalkantradisi saling nasihat-~nenasihati dan ingat-mengingatisertategur-meneguryanglazim dilakukanoleh nenekmoyangmereka.Ketuanegara(kenajaan)sepentinaja dan sultanberpendapatbahawamerekalahorangyangpalingbenhakmemiliki danme-nguasaisemuahasilkekayaanyangdiperolehdalamnegaraitu, iaitu negaranenekmoyangmereka.24Merekamenjalankanpenyiasatanyangmenyelunuhtentangwangdanhartakepunyaanorangkayadanmerampassedikit demisedikit untuk kepenluandin merekamengikuttarafkehidupanmerekadan

22 Ibid., (Pelbagaibentukcukaibarn yangterpaksadikenakanolehkerajaan).23 Mengambilharta pokok.24 Mencabuthinggakeakarumbi.

640


keperluannegara,serta pandanganpihakkerajaankepadamereka”.25HuraianIbn Khaldundiatasmimembenikanpenjelasanbahawalangkah

pihakberkuasamerampashartaorangkayabukanlahsesuatuperkarabarusetelahwujudnyabeberapateoni tertentu seperti teori sosialisme.Langkahsepertiitu sebenarnyatelahlamaberlakuiaituketika IbnKhaldunmasihhiduplagi dan mungkinjuga telahberlaku sebelumzamanhayatnyalagi. Dan sinidapatlahditegaskanbahawasosialismeitubukanlahsumberpentamapemikinanbentuk mi walaupunteoni sosialismetelah digunakandalam suasanadankeadaanyang sesuaidengannyaterutamaapabilawangyang dimiliki olehorangkaya itu dibelanjakandengancarayang sewenang-wenangnyasentauntuk pekerjaanyangtidak membawafaedahkepadamasyarakat.

Perkara461 - Masalah Semakandan Penelitian Cukai

Ibn Khalduntelahmembincangkanmasalahsemakandanpenelitian(pemenik-saan)cukai-cukaisebelummasalahitu dibincangkanoleh ahli ekonomiduniaBanat sejakbenabad-abaddahululagi. Beliau pernah mengatakanbahawa:“Oleh keranasebahagianbesarcukaiyangdikutip itu berasaldanipadakaumtani dan ahli perniagaan,terutama selepasdikenakankutipan cukai taklangsungyangmenyebabkanbertambahnyajumlahkutipancukai”.26Kenyata-an mi dihubungkankepada amalansemakandan penelitian cukai secanaumum.Isyaratdan sentuhanbeliau tentang semakandanpenelitiankepadacukaitaklangsungsecanakhususnya,ditegaskanmelaluiungkapannya: “Padaumumnyapuncapencarianhidupnakyatjelataadalahdanipadasumbenbenjualbeli. Oleh sebabitu apabilapasaruntuk menekaditutup makakehidupanmerekaakan terjejasdan seterusnyamerekakutipan cukai kenajaanakanberkunangkenanasebahagianbesarkutipan itu samaadakenajaanyangkecilatau besanadalah daripadacukai tak langsungyang dikenakan terhadapbarang-banangjualan”.27

Beliau juga mengatakanbahawa:“Cukai tak langsungadalah untukbanang-barangjualan”.28

Perkara 462 - NegaraMerupakan PasaryangProduktif dan Kesannyadaripada Sudut Percukaian

Mengikut PandanganIbn Khaldun

Pada pandanganIbn Khaldun, negara merupakan“suatu dayakekuatanpengeluaran”atau sebuah“pasaryangmengeluarkanpenghasilanatauyangproduktif”. Malah sesebuahnegaramerupakan“sebuabpasarteragung”.Ne-

25 Ibid.,(Perniagaanyangdilakukanolehorangberkuasami bolehmenjejaskankutipancukai).26 Ibid.27 Ibid.,(Kezalimanpemerintahanitu bolehmengakibatkanhancurdanmusnahnyapembangunan

dankemajuan.Kezalimandankerosakankemajuannegarajugadisebabkanoleh sikapyangsukabertindakdengansewenang-wenangnyaterhadaphartaorangramai).

28 Ibid., FasalEmpat(Tamadunitulah yang menjadi matlamatutamapembangunan).

641


garajuga merupakansebuahpasarsertakeluardan masuknyasumberpen-dapatan.Jika sesebuahpasarmenjadilengangdanjumlah perbelanjaannyaberkurangan,makakeadaanpasanyanglain yangbaru muncul akanmeng-hadapi keadaanyang lebih teruk lagi”.29 Beliau juga berpendapatbahawaneganamerupakanpasandunia.Olehsebabitu, semuabaranganbolebdidapatidi pasandantempat-tempatyangberdekatandenganpasanitu. Jika sesuatutempatitujauh danipadapasan,makabarangantidak akanterdapatdi tempattersebut.

Beliaujugatelahmenyebutkandalamsaturuanglain dalambukuMuqad-dimahnyabahawa:“Perniagaanberentimengembangkanwang”. Oleb sebabitu, mengikutpendapatbeliau,berniagaatauperniagaanitu menupakansuatupekerjaanyangproduktif. Jika negaraitu merupakanpasar,makaperkataan“pasar”3°itu benmaknaperniagaanmengikut pengertianyang lebih luas.Perniagaanitu adalahsuatukerja yangproduktif, makakesimpulannyayangterakhir bahawanegaraialah sebuah“pasar yangproduktif“~31 Kesimpulandannumusanyangdibuatoleh Ibn Khaldunpadahayatnyadikatakansebagaisatudanipadarumusanyangmenjadikebanggaanilmu ekonomipadazamanmi. Ini keranapadaketikabeliaumempenakuibahawajikanegaradankerajaanmengambilcukaidaripadaparaindividu, makapengambilancukaiolehnegaradan kerajaanitu benmaknaia mengambilhaknyayang ada dalam hartakekayaanmereka.Ini merupakanbalasandanimbangankepadapengeluaranyangdibeni ataudilakukan oleh neganadankerajaandalamhartakekayaanmenekaitu. Penghasilanyangdimaksudkanoleb Ibn Khaldun ialahPenlindu-ganyangdibenikanolehnegaradankerajaankepadahartakekayaanitu terdinidanipadapelbagaisudutdanbentuk iaitu tanab,kerja,pengurusandanmodal(pekerjaanyangteratunrapi).Kemudiannegaramengambilbalik bahagiannyadanipadakeempat-empatunsurpengeluaranitu dalambentukcukaisebagaibalasandanimbangandi atasperlindunganyangtelahdibenikannyaitu. mibenertibahawanegarahanyamengambilganjananatauupahyangmemangmenjadihaknyadanipadapengeluaransetiapsatuunsunitu.

Berdasankanalasandi atas,tanahitu dianggaptelahdiimbangiolehhasilpengeluanan,modaldiimbangiolehfaedahataupulangan,kerjadiimbangiolehupahataugaji danpengunusanyangbaikpuladiimbangiolehkeuntungan.Olehitu,perlindunganyangdibenikanolehnegarakepadasetiapunsuritudiimbangiolehcukaiyangdipungutolehneganadaripadasetiapunsuritu.

Perkara463 - PerbelanjaanNegara

BertambahnyaJumlahPerbelanjaanNegara, Sebab-sebabdan Kesan-nyaMengihut PandanganIbn Khaldun

Parapakarekonomibersepakattentangwujudnyasuatukeadaanuntukmasalahyangberkaitandenganperingkatumumbagipenbelanjaanneganaiaitu kadar

29 Ibid., FasalTiga.30 Ibid., FasalEmpat.31 Ibid.

642


penbelanjaanitu selalunyameningkat.A}ili ekonomiwalaupunsalingbenbezapendapatketikamembuatanalisisdanmencariasal-usulkeadaandanketikamenentukansebab-sebabnyatetapimenekasama-samamencapaipensetujuandi antarakeduabentukpertambahanperbelanjaanitu, iaitupertama,pertam-bahanyanglahin dankedua, pertambahanhakiki”. Yangkita maksudkandalampenbincangankita mi ialahpentambahanhakiki kenanapentambahaninilah yangmenjadibahananalisisdanpenyelidikanIbn Khaldun.Ini keranabeliaubenpendapatbahawasesebuahneganaitu,padapeningkatpermulaannyatidakinelakukankutipancukaikecualidalamsuatujumlahdannilai yangkecilsahajakenanakeperluannyakepadawangcukai adalahtenlalu kecil dise-babkanperbelanjaanyangkunang.Apabilanegana(kerajaan)telahmeningkatagaktinggi dalambidangpenadaban,makasemakinbanyaklahkepenluannyaakibatdanipadapenglibatanbeberapaorangindividu dalamnegaraitu dalamperkembanganhidupyangsenbamewahdanselesayangmenyebabkanbertam-bahnyaperbelanjaanyang terpaksamenekabayar. Padaketika itu, pihakberkuasaataurajadengantujuan untuk menghadapipentambahanbelanjahidup,terpaksamenambahjumlahkutipancukaidan sudutbarangandannilaiharganya.Sikapsepertiinilah yangtidak digemaniolehIbn Khaldunkenanaakan membahayakankemajuandan pembangunannegana.Beliau menga-takan:“Apabila kunangsekatankebebasandankunangpulakutipan cukai,makanakyatjelatapunakanbekerjadengantekundanrajin. Menekabense-mangatuntuk meningkatkanmutukerja.Oleh itu, kemakmunandankesele-saanhidup semakinbentambahdisebabkanpendapatanyangbertambah.Iniadalahkenanamerekarajinbekerjasecanasukarelatanpapaksaandisebabkanhutangdantanggunganyangkurang tetapiapabilakemajuanbertambahdanhidup semakinmewah,makabanyakpulalabcukaiyangdikenakan”.32Beliaumenyatakansetenusnyabahawa:”Tenagapendorongyangpalingkuatuntukmelaksanakanpembangunanadalahdenganmengunangkanbebancukaidan-padapihak pemajuyangmenjalankanusahapembangunanitu”.~’

Tekananpermintaankewanganyangsemakinbentambahakibatdanipadasikapsukahidupmewahdansukamengikutisetiapperkembangankemajuanhidup moden telah menyebabkanpihak benkuasaterpaksamenambahkanbebancukai tenhadaprakyatjelata. Apabila pihakbenkuasaterusmenam-bahkanbebankutipan itu, makaakanbertambahbanyaklahjumlahkutipancukai dan cukai tol yang dikenakanuntuk semuabarangjualan danuntuksetiapbuah numah.34Tambahanitu akanberlaku terusmeneruskeranaperbelanjaankerajaanuntuk perkara-perkaramewahsemakinbertambah.Rakyatjelatadapatmerasakanbebanancukaiyangmestidibayar.MJumlahcukaiyangsemakinbentambahmelebihibatasdansempadanyangtidakbolebdilangkauisamasekalidalamapajugakeadaanakanmengakibatkankutipancukai akanberkurangan.Ini keranapihakyangdibebankandenganbayaran

32 Ibid., FasalTiga (Faktor-faktoryangmenyebabkancukai berkurangdanbertambah).33 Ibid.34 Ibid.35 Ibid.

643


hutangitu, iaitu nakyatjelatadaripadagolonganpetanidanahli pemiagaanakanmembuatperbandingandi antarapulangansertafaedahyangmerekaperolehi denganbebanyang mesti menekatanggungdan tunaikan.Makamenekaakanmendapatibahawamenekatidak mendapatsebarangfaedahdanipadahasil usahamenekadi bidangpengeluaran.Oleh yang demikian,merekamenjadi kurang bensemangatdan harapanmenekapun luntur.Setenusnyameneka dengansendirinyaakanmengunangkanusahamereka.Akhinnya, mi akanmengurangkanjumlah cukamyangdapatdipungut.

Perkara464- Masalahmi Mungkin Memberi Isyarat TentangBerlakunya Hukum PulanganBerkurangan Semasa

Kesilapanpihakyangberkuasadalambidangmi semakinbertambahakibatdanipadaanggapannya(pihakberkuasaitu) bahawakekuranganpenghasilanakanmengakibatkancukaiakanmeningkatsekalilagi. Olehyangdemikian,pihakbenkuasaakanmenambahkanlaginilaiataukadarcukaiuntukmenutupkelemahanyangbenlakusehinggasetiapsumbanganataubayanancukai itumembawasuatu matlamatyang tidak mempunyaisebarangfaedahakibattenlalubanyakbelanjayangdikeluankanuntukmemajukannegaradankeranahutangyangbanyaksentatidak mampumembayarfaedahyang diharapkandapatdicapaidanipadanya.~Hal mimenyebabkanbertambahnyatanggunganyangberterusantanpamenyedariakibat yang akanbenlakudaripadanya.Akibattersebutakanmembawakepadakehancurandankemerosotanekonomiyang mengakibatkanjumlahnya(wang)masihterusberkurangan,sedangkansumbangandanbayaranyangdibebankantenhadapnakyatterusbertambahse-hinggapembangunandankemajuanterjejaskeranapembangunantidakdapatberjalan denganlancar.Akibatnya tentu sékali tenpaksaditanggung olehnegarakeranafaedah pembangunanitu pasti membawapulanganbaikkepadanya(negana).37

Ketikamembuatpenbandingandi antanateoni Ibn Khaldundenganteoribeberapaorangtokohilmu kewanganpadazamanmodenmi tentangmasalahyangbenkaitandengansebab-sebabhakiki yang membawakepadabertam-bahnyapenbelanjaankenajaanitu, Dr. MuhammadAu Nasy’at menyatakanbahawa:“Panaahli ilmu kewanganbenpendapatbahawasatusebabpertam-bahanhakiki (bagi perbelanjaanneganaataukerajaanitu) ialah timbulnyasemangatperbandarandalammasyarakat.Semangatpenbandaran(semangatsuka hidup dalamsuasanabandar)itu muncul akibatdanipadapenggunaanmesin dan jentena dalam industni sebagaiganti kepada industri yangmenggunakantangan.Kerajaanmenanggungbebankewanganyangbertam-bahbanyakdanbesandengananggapanbahawapentambahanpenbelanjaanituakanmenambahkanlagi keperluankhususparaindividu yangakandiikutipulaolehkepenluanumummereka”.

Setiaponangyangmelakukankajianyangteliti tentangsebab-sebabmi,

36 Ibid.37 Ibid.

644


pastidapatmelihatwujudnyapersamaandi antanateoriahliekonomikewang-an zamanmodendenganteori kewanganIbn Khaldun.mi kenanasetiapsebabituberputandi sekitarkadarkemajuansetiapindividudalambidangkemajuandanpenadaban.Keperluandan tugas merekasertapekerjaannegara dankenajaanbertambahkeranakemajuanparaindividu itu. Olehitu,dapatdilihatbetapahampinnyapersamaandi antanapendapatIbn Kbalduntentangprosesperalihanyangbiasanyadilalui dandihadapioleh sesebuahneganadankena-jaanitu daripadakeadaanhidup secaradesakepadahidupcanabandardenganapayang dapatdisaksikansekarangmi tentangpenalihankemajuandantamadunitu danipadapertukangantangankepadaindustniyangmenggunakanmesindanjentena.38

Perkara 465 - Teori PengeluaranMengikut PandanganIbn Khaldun

TeonipengeluaranIbnKhaldunmenyatakanbahawakehidupanperekonomiansentiasamenghalakearabpelaksanaanperseimbanganantarapenawanandanpermintaan,pengeluanandenganpenggunaandan upab dengandayapengeluanan.Ia mengikuthala yang samadengankegiatanekonomiyangtensusundan teratur, ke arah penunaiankemahuandan keinginan paraindividu danpelaksanaanpembangunan.39Ibn Khaldunmembuatpenjelasanyangmenyelesaikansemuamasalahyangbenkaitandenganhukum-hukumyang mempenganuhianahkegiatanekonomi. Ini termasukjuga sudutyangberkaitandenganfakton-faktorpengeluarandancanakehidupanumatmanusiayangbercoraktabii danbukantabii, sertahubungandi antarafaktor-faktonpengeluarandenganpengeluaranitu sendiri.

Perkara 466- Hukum-hukum yangMempengaruhi Arahdan Haluan Kegiatan Ekonomi

IbnKhaldunmemperakuibahawaterdapattigahukumyangmenguasaipenyu-sunan kemakmurandan pembangunan,iaitu hukum pembahagiankerja,hukumpeningkatankerjadankemudahan,danhukumpensefahamanataupenpaduan.

Perkara467 - Hukum PembahagianKerja4°

Melalui hukummi setiapmanusiaitu menghasilkanbaranganuntuk oranglain, di sampingitu iajugamenggunakanhasilpengeluaranoranglain.

38 Ra’idal-Iqlisad, hlm. 149- 150.39 Dapat diperhatikanbahawaarah kehidupanperekonomianyangtelah dilakukan oleh Ibn

Khaldun sejak abad ke-14 adalahsamadenganhaluan yang dipegangoleh aliran bebasbeberapaabadsesudahitu.

40 Dapat diperhatikanbahawaAdamSmith telah memulakanperbincangandalambukunya,KekayaanBangsa-bangsadenganmembincangkanmasalahpembahagiankeija dengancarayangserupadanbertepatandenganfikiran Ibn Khaldundantidak bolehditolakkemungkinanbahawadia terpengaruhdenganIbn Khaldundalammasalahmi.

645


Tentangperkarami Ibn Khaldun mengatakanbahawa:“Kemampuansetiapmanusiaitu adalahterbatasdan tidakbenupayamenghasilkanbahan-bahanmakananuntuk dininya sendiri dan tidak cukup untuk memenuhikeperluanhidupnya.Jika kita membuatandaiantentangsatusahajakepen-luannyayangpalingminimum, iaitu bahanmakanan daripadabiji gandumcukupuntukmakansatuhanisahaja,makabahanitu tidakakandiperolehnyakecualisetelahmelaluibebenapapeningkatpekerjaansepentimengisar,meng-guli danmemasakbahanmakananitu. Setiapjenispekerjaanitupenlukepadakelengkapanyangtidak akanwujud kecuali denganadanyapelbagaijenispertukangansepentitukangbesi,tukangkayudantukangtembikan.

Katakanlahorangitumemakanmakanantensebutsecaraash danmentahtanpasebanangperawatanterlebih dahulu,nami.m dia masihmemenlukanbebenapabentukdanpeningkatpekerjaandalambentukmenanam,menuaidanmembersihkanbiji gandumitu. Setiapkerja itu memenlukanbebenapaalatkelengkapanyangbanyakjuga,lebihbanyakdanipadakerjayangpertamatadi.Olehyang demikian,mustahillahsemuaataupunsepanuhdanipadakeperluanitu boleb dicapaimelalui tenagadanpekenjaansatuonangsahaja.Oleh itu,penlulahdikumpulkantenagakerjayangbanyakdanipadasesamaumatmanusiauntuk mendapatkanbahanmakananuntuk din setiaporangitu danuntukumat manusiaseluruhnya.Denganwujudnya pakatandankenjasamaitu,makapengeluananyangmencukupidapatdicapaidengankadaryangberhipatgandalagi”.4’

Antarasumbanganteoni ilmu ekonomimengikutpandanganIbn Khaldunialah teoni itu telahberhasilmenjelaskanpentahianrapatdi antarapemba-hagiankerja denganjumlahpendudukyangramai.Pertalianitu menupakansuatunatijahdanipadateonimiyang akhirnyaakanmembawatenlaksananyapenseimbangandi antanapengeluanandenganpenggunaan.42

Perkara468 - Hukum KhususTentangGunaTenagadan Peringkat Pekexjaan

Ibn Khaldunmenyatakanbahawa:“Pangkatdankedudukanmerupakansuatuperkarayang sudahdiagih danditentukandi kalanganumat manusiadansudabpundiaturmengikutperingkatdantingkatannya.Pangkatyangpalingtinggi ialahjawatannajaatauketua pemenmntahdantiadalagi pangkatyanglebih tinggi daripadapangkatraja.Peningkathidup yangpalingrendahpulaialahpeningkatorangbiasayangtidak mempunyaisebarangkekuasaandalammasyarakat.Antanapangkatyangpaling tinggi denganyangpaling rendahtendapatpulabeberapapeningkatpangkatdanjawatanyangtelahditentukanolehhikmatkebijaksanaanAllah S.W.T. untuk paramakhluk-Nya.Keadaanhidup yangbenbeza-bezamengikutdarjatdanjawatansertakedudukanma-sing-masingitu adalahsuatuhal yangdapatmengaturkeadaanhidup dan

41 IbnKhaldun, op.cit.,FasalSatu,(Kemajuanumat manusiaitu bergantungkepadasalingbe.kerjasama).

42 Ra’id ai-Iqtisad, him. 24.

646


memudahkantercapainyakepentinganmasing-masing.mi menyebabkanmerekaboleh hidup lama dan berterusankeranaumat manusiaitu tidaksempurnahidupnyamelainkandenganwujudnyakerjasamadansikapmem-ben danmenerima.Namundemikian,kerjasamayangberkesanitu tidak akanberlakumelainkandengandipaksakankepadamerekakeranamerekatidaktahu faedahkerjasamaitu. Oleh sebabitu, perlulah ada satupihak yangmemaksaseluruhumatmanusiasupayasalingbekerjasamauntuk mencapaikepentinganhidup merekabersama”.43

DenganpenjelasanyangdiberikansepertidiatasitunyatalahbahawaIbnKhalduntelahmendahuluitokoh-tokohlain yangjugamembuatkenyataandanketegasanyang samatentangperlunyadilakukanpembahagianataupeng-agihanpekerjaan,sertaperlunyawujud perbezaantarafdantingkatanhidupdalammasyarakat.Tokohlain, iaitu SirW.H. Malockmenyatakan:“Sebenar-nyagarispemisahanyangmembezakankeadaantamadundanhidupliar danterbiar itu bukannyaterletakpadawujudnyapembahagiankerja sebabnyatarafpekerjaanitu sendiriadalahberperingkat-peringkat.Denganperkataanlain,orangyangmasihprimitifitu sudahcukuppuasdenganwujudnyapelbagaikerjadalammasyarakatmereka.Walaubagaimanapunorangbandaryangbertamadunitu tidak cukupdenganhanyawujudperbezaanjenispekerjaandikalanganmereka,tetapiperlujuga wujud pekerjaanyangberbezadi antarasesamamereka”.44

Memangtidak diragukanbahawaperbezaantaraf pekerjaanitu tidakdapat tenlaksanakecuali dalam masyarakatyang penyusunanasalnyaditegakkanatasprinsip wujudnya perbezaan.Oleh sebabitulah Jensborgberpendapat:“Kita dapatiterdapatduaprinsipyangmenentukancorakhidupmasyarakat,iaitu prinsip kedaulatanyanglahir dalambentukgunatenaga,danprinsipkemasyarakatanyanglahir dalambentuksalingbekerjasama”.45

Perkara 469- Hukum Kerjasama

Dalammasalahmi Ibn Khaldun menerangkanbetapapentingnyakerjasamauntuk mewujudkankehidupanperekonomianyangbaik. Beliaumenyatakanbahawa:“Setiapmanusiaitu tidak samakekuatannyadengankekuatanseekorbinatang,terutamabinatangbuasyangmemakanmanusia.Dalamperkataanlain, setiapmanusiaitu tidak mampumelawanseekorbinatangbuas secarabersendirian. mi bermaksudkekuatanmanusiaitu tidak mampudantidakberupayauntukmenggunakansemuaalatsenjatauntukmempertahankandindannegarakeranaterlalubanyaknyaalat-alatsenjataitu. Jadisetiaporangterpaksabekenjasamauntuk mengendalikanpekeijaanyangpentingsesamakaumsejenisnya(umatmanusia).OIehitu, berhimpundanberkumpuladalahsangatpentingbagimanusiakeranatanpaberhimpundanberkumpul,hidup

43 Ibn Khaldun,op.cit., FasalLima, (Kebahagiaandankeberhasilanitu adalahterletakpadadanseterusnya).

44 Dipetik daripadabuku karanganDr. Ibrahim al-Tahawiyangdiambildaripadabuku Ra’idat-Iqtisczd,olehDr. MuhammadAu Nasyat.

45 Ibid.

647


menekatidak akansempurnadantidak akanterlaksanalahiradatAllah yangmenghendakisupayaduniami dibangundandimajukansertadiperintaholehumatmanusia”.46

Perkara470-Adam Tabii dan Pekerjaan sertaPengaruhnyaTerhadap Pengeluaran

Kita telah punmenyentuhdan rnenghunaikantajuk tentangalam tabii danpengaruhnyaketikamembincangkanfaktonpengeluanandankita tidak perlulagi mengulanginya.

Dalamhunaianberikutkita akancubamelengkapkanhuraiankita ten-tangmasalahkewangannegara.Kita telah pun menyebutmasalahpenbe-lanjaannegana,keluanandanhutangnegana.Dalamperbincanganyangbenikutkita akanbincangkanmasalahbelanjawannegara,ciri-ciri khususnyadanbeberapababpentingmengenainyamengikutasassaintifik.

FASAL EMPAT: BELANJAWAN NEGARA

Dasar-dasannyadan segiilmiah, cini-cini khususnya,penentuanbab-babnya,susunankeanggotaannyadanpelbagaiperingkatnyayangberbeza-beza.

Perkara471 - Takrif BelanjawanNegara

Belanjawannegaraialahangka-angkaanggaranyangmenjadipanduanbagisemuaperbelanjaandanpembayarankenajaan(negara)danjugahasilmahsulnyabagi suatu tempohyangtertentupadamasahadapan,iaitu biasanyasatutahun.Angka-angkaanggaranitumeliputisemuaperbelanjaankerajaanyangboleh dibelanja dan dibayar oleh pihak kerajaandalam pelbagaibidangperkhidmatansepentiperkhidmatanawam,keselamatan,pertahanan,keadil-an danprojek-projekpengeluarandanseterusnya.

Belanjawanitu jugamengandungiketerangan-keterangandanlaporan-laporantentanghasilmahsulyang dianggarkanakan diperolehioleh pihakkerajaan.Tujuannyaadalahuntuk menghadapidan mengimbangipenbe-lanjaan-perbelanjaankerajaan,samaadahasilyangberupacukai-cukai,ataupunkeuntungan-keuntungandaripadapelbagaisektorawam,ataupunpinjaman-pinjamandan dalamatauluannegeni.Olehyangdemikian,belanjawanmenu-pakansuatugambarandanterjemahanyangberbentukangka-angkaberke-naannancangandan programkerajaandalam tempoh setahunyang akandatang,samaadamengenaiperbelanjaanyangakandibayardalampelbagaibidangataupuntentanghasilyangakandiperolehdaripadapelbagaisumber.Dan sini, belanjawannegaraitu jugadinamakansebagaibelanjawanperan-cangan,kenanabelanjawanitubermaknasuatuprogramtahunanuntukmelak-sanakanpenancangankewangandengantujuan untuk mencapaisesuatumatlamattententu.Dalam maknalain, belanjawanialahprogramkewangantahunanuntukmelaksanakannancangankenajaandalambidangpembangunan

648


ekonomi, sosial, dan mengambil langkah-langkahyang dapatmembenikanperkhidmatanyangpaling baik untuk memenuhikehendakorangnamai.

Perkara472-Prinsip-prinsip UmumBelanjawan

Belanjawanneganabiasanyadisediakandenganberpandukankepadapninsip-pninsipberikut:

Anggaran Tahunan

Semuaperuntukankewanganyang disediakandalam belanjawanitu tidakboleh melebihi tempoh setahun.Sebahagianbesanbelanjawan negaraitudisediakanuntuktempohsetahuntahunkewangan.BelanjawannegaraMesintelah pun dipinda bebenapakali sejak ia disediakanmulai tahun 1951 yangbenmuladaripadaawalbulanJulaidanbenakhirpadahujungbulanJun,iaitumengikutketetapanUndang-undang145tahun1950yangdikeluarkanpada27Ogos1950.Kemudianundang-undangitu dipindadenganmenetapkanbahawatahunkewanganbermuladani awal bulan Mei dan berakhir pada30 April.Kemudianundang-undangitu dipindasekalilagi denganmenentukanbahawatahunkewanganitu bermuladan awalbulanJanuanidanbenakhinpadahujungbulanDisembensetiaptahun.

Perkara473 - Perbelanjaan

Pada15 Mei 1980, telah ditetapkanpula pindaantahunbelanjawanneganayangbenmuladanipadaawalJulai danbenakhinpadaakhir bulanJun,setiaptahun.

KesyumulanBelanjawan (Belanjawan yang Menyeluruh)

Belanjawanitu meliputi semuakegiatankewangankerajaandanprojek-pnojekawamsentapihakbenkuasatempatan.maperlumeliputidanmelengkapisemuakegiatankewangankenajaan,keranasemuakegiatanitu tidakbolehdipisahkan,dalam apajuga bentukdaripadabelanjawan.

Belanjawan yang Merangkumi Seluruh Hasil Pendapatan dan Perbe-lan.jaaan

Belanjawanmi menerangkansemuajenis penbelanjaandaripadasemuajenispenghasilandan pendapatandaripadasatu sudut yang lain. Semuaperbe-lanjaanitu diambil danipadakumpulanhasilpendapatandantidakbolehdiper-untukkanhasil pendapatantententubagi sesuatuperbelanjaantertentu.

Ketepatandalam MembuatAnggaran Belanjawan

Semuaanggaranyang dikemukakanbenkaitandenganbelanjawanitu hen-daklahtepatdanmenggambarkankedudukankewangannegara.

649


Anggaran Perbelanjaan Hendaklah Terang dan Jelas

Dan sudut bentuk umumnya, belanjawanitu hendaklahjelas dan terangkepadapihak yang akanmelaksanakannya.Begitu juga ia haruslahjelaskepadaonangnamaikenanabelanjawanitu adalahsuatuperkarayangpentingjuga kepadamereka.

Wujudnya Prinsip Serantaatau Publisiti

Belanjawanitu hendaklahditerjemahkanke dalampelbagaibahasadi dalamdandi luannegeni.Yangdimaksudkandenganpenkataanserantaataupublisitiitu ialahmenyampaikanbenitamengenaibelanjawankepadasemuapihak danpeningkatanggotamasyanakatdan dengansendininyapenyampaianitu ben-bezamengikutpenbezaanmatlamatnya:

(a) Penyampaiankepada nakyat jelata. Penyampaiandan penyiarankepadarakyatmemenlukanbentukyangmudahdanjelasiaitu gam-baranyangringkasdantidak banyakmembenikanbutir-butin secaratenpeninci.mamestilahdisentaiolehpemahamanumumtentangmasalahitu denganmengemukakanlaponanyang ringkas dan perangkaanyangjelas.

(b) Ahli-ahli DewanRakyatpulaperludibenikanlaponanlengkapmenge-nai penuntukanyang dibuat dalam belanjawan itu sebagaiwakilrakyatyang dipilih melalui kawasan-kawasanpilihannayamasing-masing.

(c) Panapenyelidikdanpengkajipulapenludibenikanpenjelasanmenge-nai haluanpolitik negaradanhasil-hasil pembangunanyang telahdicapaitanpabutin-butir tenpeninci.

(d) Parapegawaidankakitangankenajaanyangbentugasmelaksanakanbelanjawanitu pulaperludibenikanbutir-butir lengkapdanterperincimengenaibelanjawan supayamenekadapat melaksanakantugasdenganlancar.

Prinsip Keanjalan Belanjawan

Keanjalanbelanjawanialahmudahnyamelaksanakanbelanjawanitu denganmengambilkina bebenapakemungkinanyangmungkinberlakudi sepanjangtahunkewanganyangberkenaandankemungkinanuntukmenghadapijangkaanitu. mi jugabertujuansupayapelaksanaanyangterlalubanyaktidakmenjadipenghalangkepadakelancananpelaksanaannegarayang boleh dilakukandengancana-canaberikut:

(a) Boleh dilakukan pemindahanperuntukandalam tahun kewanganyang berkenaankepada suatu penuntukanlain mengikut bidang

650

TEORI KEWANCAN NEGARA

kuasayang adapadabadan-badantententutanpapenlu dibentangkepadabadan-badanperundangan.Di neganaMesin pemindahanpenuntukanitu boleh dilakukandalambabyangsama.

(b) Mungkin dipindahkankumpulanperuntukandalamsatubabdi suatusudutkepadapenuntukan-peruntukanbab itu juga di suatusudutyanglain dengantujuan mencapaibeberapamatlamattertentutanpaperlu dirujuk dan dibentangkepadapihak benkuasaperundangandalamtempohyangsama.

(c) Bolehpuladicari panduandanipadaperuntukan-penuntukanringkassebagaisatucarauntuk melakukankeanjalanbelanjawan.Olehyangdemikian,makaperuntukanningkasitu akandapatdicainkanuntukdapatmembiayaikeperluan-kepenluankewanganyangtimbul akibatkekurangandan kesempitanperbelanjaandi sepanjangtahun ke-wanganitu.

(d) Bolehjugadigunakanpenuntukanningkasuntukmengatasibeberapaperbelanjaanyangdi luanjangkaanatauyangbenlakusecaramengejut.

(e) Belanjawanawamniemberi kebenanansupayaperuntukanisyaratyangbolehmenyebabkanbertambahnyabayanan-bayananperbelanjaandalamtempoh setahunkewanganitu jika sumbenhasil mahsulben-tambahdalam anggananbelanjawansektonpekerjaan.Keadaanse-perti mi tidak mencacatkanpenseimbanganbelanjawan.

Prinsip PerseimbanganBelanjawan

Pninsipperseimbanganbelanjawannegaramenimbulkanpelbagaipandanganyangberbezadi kalanganahli-ahli ekonomi.

Ahli-ahli ekonomizamansilam menyatakanbahawayangdimaksudkandenganprinsip perseimbanganbelanjawan(ataubelanjawanyangseimbang)itu ialah perbelanjaanawamsesebuahnegaraitu dilakukandalamlingkunganhasil mahsulnya.Oleh sebabitu, maka aliran ekonomi kiasik tidak mahumengiktirafwujudnyakepincanganbelanjawankeranatelahdisyaratkansupayaperseimbangankuantiti dalam belanjawanitu hendaklahsentiasadipelihana.mi sebagaisuatunatijahdaripadapandanganmenekamengenaipenananyangsepatutnyadilakukanolehpihakkerajaandalambidangperekonomiannegarakenanamerekasentiasamenyerusertamenganjurkansupayadikawal dandisempitkanperanankerajaandalambidang ekonomi negara.Menekajugacuba meletakkanpolisi dan dasarkewanganneganadi bawah ikatan yangsangatkuat supayakegiatankenajaandalam bidang itu tidak bencanggahdenganprinsip ekonomibebas.Merekaberpendapatkegiatanindividu sudahcukupuntukmenjaminterlaksananyaperseimbanganekonomisecanaspontandandapatmenjaminbertambahnyapendapatanneganaketahappalingmaksima.

651


Mengikut pandanganmenekalagi, campurtangankerajaandalamkegiatanekonomiakanhanyamenghalangdanmenyekatperseimbangan.madipandangsebagaisuatuamalanyangtidak mendatangkanhasil ataupalingminima, iamerupakansuatu amalanyang mempunyaidayapengeluaranyang sangattenbatas.

Antanaalasanyangmenjadipeganganahli-ahli ekonomitradisional ituadalahuntukmenegakkanpninsipperseimbangankuantiti dalambelanjawannegaraiaitu hutangyangditerima oleh kerajaandapatmengurangkandayapengeluanandalam masyanakat.Adam Smith benpendapatbahawahutangkerajaanakanmenghalangkegiatanpelaburankhususyangdigunakandalambidangpenindustniandanperdagangan.Hutangitujugaakanmenyekatsekton-sektonperekonomiandanipadamendapatpulanganpelaburanyangakankembalisemulakepadamasyarakatkiranya dilabunkanmodal-modalyang diperolehdaripadapinjamanam itu.

Kesatuan

mi benerti bahawa sesebuahneganaitu mempunyai satu belanjawansahaja.

Jadual 6 Ciri-cini umum belanjawannegana

BelaniawrNegara

Tempohpertama

,L.Permulaantahunkewangan

Kira-kinaangganan

Belanjawananggaran

Anggaran

Tempohakhir

Hujungtahunkewangan

Kira-kira terakhirsebenar

Belanjawanakhirsebenar

Belanjawannegarabererti suatuanggaran.Di sinilahbelanjawannegaraituberbezadanipadabelanjawanbadan-badanperdagangankeranabelanjawanbadan-badanpendaganganitu merupakangambanankedudukankewanganyangsebenandalam suatutarikh tertentu. ma merupakanangka-angkayang

652


hakiki, sedangkanbelanjawanneganamenupakanangka-angkaanggarandanpadaakhintahunkewanganbanulahdipenolehgambanankira-kina akhinyanghakiki dalambentukkina-kinaakhin.

Kira-kira Akhir

mamerupakanlaponankira-kiramengenaihasil-hasilyangdiperolehdenganSe-benarnyadanipadasimpananPerbendaharaanNeganadankumpulanperbe-lanjaanyang sebenaryang telah dibayaryang diketahui oleh pihak Perben-dahanaanNegana.

Jangkaan

Sejakmulalagibelanjawannegaraitu didasarkankepadaasasjangkaan,iaitujangkaanmengenaisuasanaatausituasiperekonomiandankemasyarakatan(negara)dalam tempoh setahunakan datang.Oleh itu, jangkaan-jangkaantentangpenbelanjaandanhasil-hasilpendapatanitu adalahbengantungkepadajangkaantenhadapperkembanganekonomiyangbukandanipadaekonomididalam danjuga di luar negeni.mni termasukrancangan-rancangankerajaanmengenaimasalahdasanataupuntugaspenjawatan(perjalanankerja).

Keputusan

Belanjawanmenupakansatukeputusandanipadapihakberkuasaperundang-an.Olehyangdemikian,setelahbelanjawanitu dikemukakandandipensetujuioleh DewanPerundangan,makaia tidak boleh diubahataudipindalagi. Jikapenuntukanbelanjawanitu hendakdipinda, makaperlulahia dikemukakansekali lagi kepadaDewan Penundanganyang meluluskan dahulu. Dalamkeadaanuntukmelakukanpenuntukantambahandalamsesuatubabtentangperuntukanitu makamestilahterlebihdahuludirujukkepadakuasaperunda-nganyangtelah membuatkeputusan(mengenai)bab itu.

Padamasaketiadaankuasaperundangan(keranapembubaranDewanRakyatatausebagainya),makapenlulahdikeluarkansuratkeputusanPresiden(RepublicanDecree)yangmenupakansuatuundang-undangyang disediakanuntuk dibentangkankepadaDewanRakyatbagi mendapatpersetujuanter-hadapsebarangpindaandanpenubahansesuatubabdalamBelanjawanNegaradanjuga berkenaandengansetiapbayanan-bayananyangtelah dibuattanpaberpandukepadasesuatubabbelanjawanitu danjugayangmelebihidanipadajangkaanasalnya.

PenyerahanKuasa

Lazimnyapihakberkuasaperundangan(DewanRakyatatauDewanUndanganNegeri)menyenahkankuasakepadapihakberkuasaMajlis Keda(Eksekutif)untuk melaksanakanbelanjawan ataupun dengan perkataan lain ia

653


menyenahkankuasakepadapihakpengunusanataupentadbirankenajaanbagimelaksanakankeputusanDewanPerundanganitu.

Perkara474 - Bemanjawan SebagaiAlat untuk MelaksanakanDasar Kewangan Negara

Apabilabertambahbanyakperananyangdimainkanolehpihakkenajaandalambidangkegiatanekonomi dan bertambahluas penglibatankerajaandalamsekton awamdi negara-negarayang sedangmembangun,maka bertambahbanyakpula perananyangdilakukan oleh belanjawannegarasebagaisuatualat untuk menjalankandasarkewangannegana.

Olehsebabitu, belanjawanselaludianggapdandipandangsebagaicenminsebenanyangmenggambarkandasarkewangandanekonomisesebuahnegana.Oleh yang demikian, telah menjadi kebiasaanbahawanakyatjelata dalambeberapabuah negaratententu sentiasamenunggukelulusan belanjawannegaradenganpenuhsabandengantujuanmendapatpenjelasandangambaransamaadapihak kenajaanakanmengambilsebananglangkahmenutupkele-mahan-kelemahanpenbelanjaannya,atau ketidakseimbanganantara pen-dapatandan penbelanjaannegaradengancaramengenakanpelbagaicukaibaruke atasbeberapajenis barangansepentinokok, gula ataubahan-bahanpetroleum,banangan-bananganmewahataupunmengenakancukai keuntu-nganpenniagaandanyangbukanpenniagaanataupunhasil-hasilpendapatantambahan(sambilan).Rakyatjugasentiasamembeniperhatiandanmengana-lisa angka-angkabesarbagi belanjawanneganadi sampingmembincangkanmasalahdasarekonomidanpembangunannegarayangtelah diganiskandandiputuskanoleh pihak kenajaan.

Perkara475- PengkelasanBelanjawanNegara

Setiap belanjawanmempunyai dua senaraiataujadual iaitu senaraiyangpertamauntuk perkhidmatan-penkhidmatandan yang kedua untuk hasil-mahsul (pendapatanatau wang masuk). Manakala senaraiatau jadualperkhidmatan-perkhidmatanataupenggunaanitu dibahagikanmengikutje-nisnyakepada:bebenapabab ataujudul yang setiapsatunyamengandungikumpulanperbelanjaanyangsama.Setiapbabataujudul itu pula tenbahagikepadabeberapabutir.

Butin-butin tersebutialah jumlah penuntukanyang dikhaskanuntuksesuatubentukperbelanjaantertentu.Setiapbutir itu tenbahagipula kepadabebenapaspesiesyangsetiapsatunyadikhaskankepadasesuatujenisbayananyangtenmasukdalamtujuan asalbutir tadi.

Memangdapatdiperhatikanbahawasetiapbabataujudulperkhidmatan(penbelanjaan)itu terbahagi pula kepadabeberapabahagian yang salingberkaitanatausetiapkumpulanitu terbahagipulakepadabebenapabutin dansetiapitem itu pulatenbahagikepadabeberapaspesies.

Sila lihat rajahdi halamanbenikut:

654


1-

bEC)z

C)

CtenCtC)

C)p-

4

N—

Pt

655


Jadualhasil mahsulpula dibahagikankepadabeberapabab mengikutpelakuansetiaphasilitu. Daripadajadualitu, diadakansebuahbabataujudulkhasuntuk setiapjenishasiliaitu satubabuntuk cukai-cukaitanah,satubabuntukcukaipendapatanindividu, satubabuntukcukaipendapatanpekerjaan,satubabuntuk cukai pusaka,satubabuntuk cukai-cukaibarangan,dansatubabkhususuntukcukai-cukaisetemdanseterusnya.

Setiap bab atau judul itu terbahagipula kepadabeberapakumpulanmengikutpelbagaisumberhasil, sepertijuga bab-babitu terbahagi kepadabeberapakumpulan danbutir-butir dan spesies.

Jelassekalibahawasetiapjabatanyangberkaitandenganpenerimaanbasil itu dicatatdalamdaftar kira-kira masuknyamengikutkaedahcatatanbelanjawan.

Namundemikian,MenteriKewanganberkuasamemindapembahagian-pembahagianbabitu bagibeberapajenisperbelanjaandanpenghasilansesuaidenganperkembangankeadaan.

Dalamruanganyanglalu, kita telah memberikanpenjelasanmengenaibab dan judul bagi setiapsektor perkhidmatan(kementerian-kementerian,jabatan-jabatandanpihakberkuasatempatan)sertasektor-sektorpekerjaan.

Perkara 476 - Tempoh Belanjawan

Tempobatau peringkat-peringkatmasabelanjawanitu ialah peringkat-pe-ringkat masayangdilalui oleh setiapbelanjawanitu mulai daripadatarikhmembuatpersiapanmenyusunnyahinggakepadatarikh membuatperuntukanterakhir yangmenggambarkanhasil pelaksanaannya.

Perkara477 - Peringkat dan ProsesMenyediakan Belanjawan

(a) Peringkatmembuatpersediaan.(b) Peringkatpenjadualan.(c) Peringkatperbincangandanmendapatkankelulusandaripadapihak

berkuasaperundangan.(d) Peringkatpelaksanaan.(e) Peringkat susulan (tindakan lanjut), kawalan, pengauditandan

penilaianpelaksanaan.

Peringkat MembuatPersediaan

Peringkatmi bermuladenganmengeluarkansuratataumemoedaran(peke-liling) yang dihantar (dikirim) oleh pihak KementerianKewangan palingkurangnyalima bulan sebelumbermulanyatahunkewanganbaru kepadapihak-pihak (kementerian,jabatan,unit-unit pentadbirantempatan,sektorawamdanbadanswasta..). Merekadikehendakimenghantaranggaranperbe-lanjaan bagi tahun kewanganyang akandatangdalamjangka masayangditetapkan,iaitu tempoh tertentu untuk mengemukakananggaranperbe-

656


lanjaandan hasil pendapatan.Biasanyasurat pekeliling itu mangandungicatatan-catatanumum mengenaikeadaankewangandanpanduan-panduanyangmestidipatuhioleh pihak-pihaktensebutdalammenyediakananggaranpenbelanjaannyadenganlampinanbebenapacontol1 khas(jadual-jadualatausenarai-senanai)untuk digunakan.

Pelbagaipihakyangbenlainan(iaitujentenapentadbiranataupengurus-an negana,sektonawam, (badan-badanawam)mulai menubuhkanbeberapabuahjawatankuasapersediaanataupersiapannancanganbelanjawandengansyanatbahawajawatan-jawatankuasaterdini danipadaanggota-anggotayangmewakili:

(a) KementenianKewangan-urusanbelanjawan.(b) KementenianPerancangan.(c) mbu pejabaturusanorganisasidanpengurusan.(d) PengawalKewanganatauPengawalKira-kinaKewanganatauPenga-

rahJabatanKewangan.(e) Pegawai khusus mengenaipensiapanbelanjawan (bahagian be-

lanjawan)

Peringkat Penjadualan

Setiappihak danjabatanmembuatpersiapantentanganggananhasil mahsuldanpenbelanjaanjabatanmasing-masingselarasdenganarahanyangdibeni-kandisampingmembuatpenyusunananggananhasildanpenbelanjaanmengikutkeadaandantabiatnyadenganmenyatakansebab-sebabbentambahnyaatauberkunangnyaanggaranitu danipadaangka-angkayang wujud dalam be-lanjawantahunyangsedangbenjalansekarang.

Angganantentanghasil mahsul danpembayananitu dilakukan denganterpenincidantepattanpasebanangsikapketenlaluandalamkaedahmembuattambahanataupengunangan.Manakalaanggaranyangbenkaitandenganhasilmahsulpuladibuatbenpandukepadasuasana,penghasilandalamtempohtigatahuntenakhir,begitujuga perubahansituasiekonomidan sosialsertaalamtabiidengansyarathendaklahdisebutdasar-dasandanperhitungan-penhitung-an yang menjadi asasanggaranitu sertapenatunanyangmenjadi panduandalammenyusunbelanjawanitu.

Di sampingitu, anggaranyangdikemukakanmengenaibelanjawanhen-daklah dilakukan denganteliti senta tepat. KementenianKewangan seningmenghadapimasalahkeranalaponan-laporanyang dikemukakankepadanyatidak tepatdankunangteliti. Begitujuga sikap ketenlaluansesetengahpihakdalammenuntutataupunmemintapelbagaijenisperuntukan.Sikapketenlalu-andalammemintaperuntukantertentuitubolehmenyebabkanbeberapapihaklain tidak mendapatperuntukanyangmencukupi.Oleh sebabitu, ketelitiandan ketepatanlaponan-laporanyang dibuat dapatmembenikansumbanganbesarkearahterlaksananyapenancanganitu sekiranyaasaslaporanitu jelasdan benar.

657


AnggarantensebutkemudiannyadihantarkepadaKementerianKewang-an(ataupunsebuahbadankhususmengenaipentadbinankewangandibawahKementerianKewangan)untuk mengendalikanpentadbiranbelanjawansek-tonpentadbinannegaradanpenwakilanataupunbadanyangmewakili Kemen-tenianKewangan.Tugasbadanmi adalahuntukmenyusunbelanjawansekton-sektonawamdengansyarat anggananhasil itu hendaklahsampai sebelumberakhinnyatahunkewanganbaruselamalimabulanpalinglewatdananggan-an penbelanjaansekurang-kurangnyaempatbulan.Hal mi ditetapkansupayapihak Kementerian Kewangandapat membincangkanangganan-anggananperbelanjaanitu sebelumdibentangkankepadapihakbenkuasaDewanPenun-dangandalamtempohyangtelahditetapkan.

PeringkatPerbincangandan MendapatkanKelulusan

SetelahpihakKementenianKewanganmenenimasemuaanggaranyangdisedia-kan oleh pihak-pihakyang telah dianahkanbenbuatdemikian, maka pihakkementenianpunmenyiapkansemuaanggananyangdikemukakankepadanyaitu dalamsebuahnangundang-undangbelanjawanneganayangmengandungisemua(anggaran)hasil mahsuldanpenbelanjaanbagi tahunkewanganakandatang. Pihak kementenianmengemukakannancangandan rang undang-undangitu kepadapihak badanpenundangan(Dewan Rakyat) dua bulansebelumberakhirnyatahun kewangan(yang sedangbenjalan)untuk dibin-cangkandan diluluskan oleh DewanRakyat.Rangundang-undangataupunrangbelanjawanitu diedarkanterlebih dahulukepadajawatankuasapenan-cangan,belanjawandankira-kina negarasentabebenapabuahjawatankuasakecil untuk dikaji seterusnyamengemukakanperakuanmengenainya.

Sekiranyakelulusanbelanjawanbaruitu belumtercapaisebelumpermu-laantahunbarukewangan,makapentadbirankewanganhendaklahbeijalanmengikutbelanjawanlama hingga belanjawanbanudiluluskanoleh DewanRakyat.PihakDewanRakyathendaklahmembincangkannangundang-undangbelanjawandan babkebab(satupersatu).KemudianDewanakanmeluluskanundang-undangbelanjawan itu dan menghantannyasemula kepadapihakKementerianKewanganyang akanmenjalankantugasnyamenyampaikanbelanjawanyangtelah diluluskan itu kepadasetiappihak yangbenkenaan,iaitu atasdasanfasaldemi fasal,bab demi bab danbutir demi butir denganbahagian-bahagiannya.

PeringkatPelaksanaan

Setelahundang-undangbelanjawanitu diluluskan, maka penyampaiannyakepadapihak-pihakyangberkepentinganadalahterbataskepadaunit-unitkhaspentadbirandalambidangpelaksanaanmengikutbahagianyangkhususmengenaiunit dan jabatanmasing-masing,iaitu tanpadisampaikansemuabelanjawanyangtelahdiluluskanitu dengansyaratbahawapenyampaianituhendaklahmengandungiketeranganyangjelas dantenpeninci.

658


Pembahagianselunuhkandunganbelanjawan(bukupanduanbelanjawan)adalahterhadkepadaY.B. Menteri-menteri,ketua-ketuajabatandan sekton-sektor awam sentaperpustakaanjabatan-jabatanbenkenaansupayadapatdijadikanbahannujukanapabilaperlu.

Padaperingkatmibelanjawanitu telahselesaidaripadaperingkatmembuatangganankepeningkatpelaksanaan.Peringkatmi merupakanpelbagaibentukoperasisepertimendapatkanperuntukankewangan, bagaimanacaramem-buatbayanandanmencanipenyelanasan,jugacanamenukandanmemindahkanjumlah bayananitu dan sebuahjabatanperbendahanaanke sebuahjabatanperbendahanaanyanglain berdasankansempadanyangtelah ditetapkanolehundang-undangbelanjawandan penaturanyangbiasa diamalkandan yangpalingpenting sekali ialah peraturanyangbenikut:

(a) Penintaham (peratunan)kewanganbenkenaanbelanjawandankira-

kira (kewangan)kerajaan.

(b) Peratunanmengenaicaramengatasikekurangandankelebihan(wang).

(c) Penaturanmengenaipengunusanpenbendaharaan-perbendahanaan

(d) Peraturan-peraturansertaperintah-penintaham lain yangberkaitandenganmasalahkewangandanperakaunan.

PeringkatSusulan,Kawalan,PengauditandanPenilaianPelaksanaan

Kawalankewangannegaradalammelaksanakansesuatubelanjawanitu adatiga bentuk:

Kawalandan SegiPentadbiran danPengurusan

Kawalan mi dilakukkan oleh pihak jabatanyangberkenaanitu sendiri danpihak kementeriankewanganmelalui semuakakitangannya(iaitu danipadakalanganpengarah-pengarahkewangan,panajunuaudit, pengawal-pengawaljabatan,pengarah-pengarahjabatan, wakil-wakil dan pembantu-pembantupengarahstatistik di unit-unit perakaunan,kakitanganjabatanbelanjawan,panamerinyu kewangan,jabatan-jabatanawam kerajaan,jabatan-jabatanpendagangandan lain-lain lagi).

Kawalan oleh Pihak BerkuasaParlimen (Kawalan yang Dibuat oleh DewanRakyat)

Kawalan yang dilakukan oleh pihak Parlimen untuk memastikanbahawapelaksanaanbelanjawantelahberjalandengansempurnamengikutkelulusandan peruntukan Parlimen. Kawalan mi berlaku melalui beberapabuahjawatankuasakewanganyangmempunyaihakuntukmemintalaporan,alasan

659


dan penenanganmengenaimasalahkewangan.Kadang-kadang,kawalan ituberjalantenusmenenus,iaitu padaketikapemeniksaandijalankankeataskira-kira kewanganneganadan padaketika masalahitu dibincang atauhendakdiluluskanoleh pihakDewanRakyat.

Kawalanatau Pengawasanoleh JabatanPemeriksaKira-kira Negara(Pusat)

MemangperluPanlimenatauDewanRakyatmempunyaisebuahbadanteknikalbebasyangtidak boleh dipenlakukansesukahati oleh pihakbadanpelaksana(eksekutifataukenajaan).Badanteknikal peningkatPanlimenmi hendaklahsentiasamemberiperhatianterhadappengawalandan pengawasantindak-tandukyangberkaitandenganunusankewangannegarasentamenyemakbil-bil dan buku-buku perakaunan.Badanmi ialah badanPemeniksaKira-kinaKewanganNegana.

TugasdanpenananBadanPemeniksaKina-kinaKewanganNeganabukansahajasetakatmengadakankawalan dan pengawasanyang bencoraktra-disional ke ataskewangandanhartabendanegarabagi menentukanbahawawang negaradibelanjakanmengikut panduanundang-undang,tetapi jugabertugasmengawaldan mengawasisegalamasalahyang berkaitandenganperkembanganekonomi negana.Menekapenlu memastikanbahawasemuawang neganadibelanjakan bagi tujuan-tujuan yang telah diperuntukkanmengikutpenancangandan semuaunit pembangunanekonomimenjalankankegiatannyaselarasdenganperancanganmi.

Badan itu juga bentugasmenyemakpenyatakina-kina dan belanjawankenajaansentamembuatanalisatenhadapsegalapuncayang menimbulkanmasalahkepadakeadaankewangandan perekonomiannegara.Merekajugamembuatrumusanmengenaimasalah-masalahitu sertamembenipeningatandan amaranmengenaikeadaan-keadaanyangmembahayakanekonomi ne-gara. Nasihatmengenaipanduan-panduanumum yang penlu diikuti untukmengatasidan menyelesaikanmasalah-masalahyangmenimpapihak-pihakataujabatan-jabatantertentu.

Perkara 478 - Kuasa Khas dan Kuasa-kuasa yang Mempunyai HakMenukar Peruntukan ataupun Membuat Tambahan ke Atas

Peruntukan-peruntukan

KuasaLebih

Suatujumlah penuntukanyang diminta supayaditambahkanmelebihi dan-padasuatuperuntukanataupunbeberapaperuntukanlain dalambabataupuntajukyangsama.Hakmembuatkeputusanadalahdimiliki secaraberpeningkatmulai danipadaketuajabatanhinggalahkepadapegawai-pegawaikewanganyang telah ditetapkanmengikut bidang kuasamasing-masingyang telahditentukan(mengikutundang-undang).

660


Peruntukan Tambahan

Suatujumlah wangyangdiminta danperlu ditambahmengikutperuntukanyangdiberikankepadababyang tidak mencukupiataupunkeranatimbulnyasesuatuurusanataupekerjaanyangbelum diperuntukkandalambelanjawannegana.

Perkara 479 - BeberapaPeraturan Umum

Kadang-kadangsesuatukementenianataujabatanitu merasaperlumenukar-kanataumemindahkansuatujumlahperuntukandanipadasuatubabkepadasuatubab yanglain dalam belanjawanataupundaripadasuatubutir (item)kepadasuatubutiryanglain dalambabatautajukyangsama.Keadaanmi ialahketikadidapatiperuntukanitu sudahmencukupibagi sesuatubabataubutiritu (danpenlu ditukar atau dipindahkan).Dalamkeadaanseperti in pihakkementenianataupunjabatanyangberkenaanperlulahmendapatkankebe-naranterlebihdahulusebelummembuatpentukaranitu daripadapihakberkuasatententuiaituyangtendinidanipada:

(a) PihakBerkuasaPerundangan.(b) KementenianKewangan.(c) KetuaJabatan.

Pertukarandaripada SatuBab keSatuBabLain

Untuk membuatpentukanansepentimi ataupunmemintasesuatupenuntukanpenbelanjaanyangtidak adadalambelanjawanataupunyanglebih daripadaanggaranyangdiluluskan dalam belanjawanitu, pihak berkenaanperlulahmendapatpersetujuandankelulusandanipadaDewanRakyatataupunpihakyangmenjalankantugasDewanRakyatitu padamasaDewanitu dibubankanataupuntamatpenggalpenkhidmatannya.

MenukarSuatuButirdengan SuatuButirLain dalamBabyangSama

Terdapatpelbagaipihak berkuasayang berhakmembenikebenarandalammasalahsepertimi mengikutjumlah perbelanjaanyangdiminta supayadi-pindahatauditukan, sepertiberikut:

BidangKuasaKetuaJabatan

Tenbataskepadalil0jumlah penuntukanataupun1000paun,mengikutjumlahyanglebih besar.

Bidang Kuasa MengawasKewangan ataupunPenganahKewangan

Terbatassetakat114 peruntukanataupun5000 paun,mengikutjumlah yanglebih besar,dengansyanattidak lebih danipada25 000 paun.

661


BidangKuasaKementenianKewangan

Penuntukanyanglebih danipada25 000paun,iaitu penuntukandi bawahbabataupunjudul yangsama.

Pertukaran daripada SuatuButir kepadaButir Lain dalam Bab atauTajuk yang Sama

Dalammasalahmi, ketuajabatanmempunyaihakdankebebasanpenuhuntukmelakukanpentukaranataupemindahansesuatubutir kepadasesuatubutirlain dalambabatautajuk yangsamaapabiladidapatijabatanyangberkenaanpenlu melakukanperubahandengansyanatperpindahanitu tidak melebihijumlah penuntukanyangte~ahdianggankanuntuk butiryangbenkenaan.Jikabenlakujugaperbuatanmembenikelulusanyanglebih danipadabidangkuasamasing-masing,maka sesuatupihak berkuasayangtelah disebutkandi atastadi hendaklahdimintakebenanandankelulusannyadalambatas-batasyangkhususbagi pihak masing-masing.

FASAL LIMA BELANJAWAN SOSIAL

Perkara 480- BemanjawanNegara (Sosiam)

Dalambeberapabuahneganasosialis,kita dapatidi sampingwujudnya“sektonswasta”,iaitukegiatanyangdilakukanolehpanaindividu danonangpenseonang-an,adapulasuatukegiatanperekonomianyangdijalankanolehpihakkerajaansebagaisuatukegiatanyangsangatpenting,dinamakansebagai“sektorumum”yangdinyatakanoleh belanjawannegarami danakanditerangkanhasil dannatijahnyapadaakhin tahunkewanganyangbenkenaan.

SektonswastaatausektorkhususpulamewakilidanmenggambarkanSe-bahagianbesarunit-unitperekonomianyangberdirisendini,yangsetiapsatunyabekerjauntuk menyelaraskankegiatandikalanganunit-unit tersebut(swasta).Namundemikian,sistempemasaranyangmenentukanhangabanangansecanaspontanmelalui kaedahtawanandan permintaanitu seningmenyebabkanwujudnyapenyelarasandi antarapelbagai kepentinganindividu yangsalingbercanggah.Oleh yangdemikian, kegiatanperekonomiandalamkedua-duasektor itu selalu mewujudkanhasil atau natijah yang dinamakansebagaipengeluaranataupenghasilannegara.

Laporanpenakaunansosialbertujuanuntuk membenikangambaranten-tangkegiatansektorswastami danmelahirkanhubungandankaitandiantanapelbagaibahagiannya.

Kadang-kadang,laponanperakaunansosialitu hanyasetakatmemberi-kangambaranmengenainatijah dan hasilpencapaiannyabagi suatutempoh

yangtelahlalu.Kadang-kadangpulaiamemberikanandaianmengenaikeadaanyangakanberlakupadamasahadapan.

662


Dalamkeadaantenakhirsekali,laporanperakaunankewangansosialitudinamakanjuga sebagai“BelanjawanSosial Negara” ataupun“BelanjawanEkonomiNegara”.

Tujuandanmatlamatutamayanghendakdilaksanakanolehbelanjawansosialnegaraitu adalahuntukmengaturdanmenyelaraskankegiatankedua-dua sektor yang disebutkandi atas. Kegiatan pihak kerajaan akan dapatmenyempunnadanmelengkapkanbebenapakekunanganyangdijalankanolehkegiatanindividu.

Olehyangdemikian,pihakkenajaanmendapatibahawamelaluianggaranbelanjawanneganaitu adasesuatukekuranganyangdijangkaakanbenlakudalamanggananperbelanjaanpelabunansektorswastayangtidak bolehdiim-bangioleh tambahanyang samadalam perbelanjaanpenggunaan.Oleh ituakan lahirlah kelemahandaripadasudut permintaanyang melaksanakanpengambilantenagakerja sepenuhnyakepadapihak kerajaandanmi dapatmenghalangtercapainyakemajuan.Maka, dengansertamertapihakkerajaanakan bertindak mengatasikelemahanitu dengancara mengadakanataumenyediakanbelanjawanyangsesuaisentaselarasdenganperbelanjaandanhasil pencapaiannyapada masahadapan.Kenajaanjuga akan mengambilpelbagaitindakan perundangandan perekonomianuntuk menghadapidanmenyelesaikanperbelanjaansektor-sektorswasta.

MatlamatkeduapenyusunanBelanjawanNegara(Sosial)ataupunLapor-an PerakaunanNegara(Sosial) itu ialah sebagaipersediaanuntuk membuatpersiapanyangperlu dilakukanbagi menyusunsuatu perancanganpeneko-nomian secaramenyeluruhatau menyiapkanjadual input-output ataupunsesuatucanayangserupa.mni dapatmenerangkanmengenaisejauhmanakahpertaliandi antanasesamacabangdancawanganpengeluaranitu. Badanyangmenyediakanpenancanganitu akandapatmenentukanjumlah ataukuantitiyangsesuaidalam melahirkanpelbagaiindustni yangpenludilakukandalammelaksanakanmatlamat-matlamatperancanganitu.

Memang sudahdiketahui bahawajadual-jadual itu mendapatbahan-bahannyadanipadapelbagailaponandanketeranganyangbolehdidapatidalamLaporanPerakaunanNegara(Sosial)itu.

Laporankira-kira itu salingberbezadanipadasegibentukdanpenyusun-annya mengikut matlamat dan tujuan ia dibuat dan disediakan. Ia jugamengikut keadaandan be.ntuk kerangka perekonomianmasyarakatyangmenjadi tempat membuatkajian itu dan juga mengikut sejauhmanakahlaporan-laponandan perangkaandapatdiperoleh?

BelanjawanNegaraataupunLaponanPerakaunanNegaraitu selalunyamembuatpengasingandanperbezaandiantaraempatkumpulanbadanhakikidanpenting,iaitu:

SektorPekerjaan

Sektor pekerjaantendini danipadasemua unit penekonomianyang semuabidangunusniagayang berkaitandenganmasalahpengeluaranataupunpela-buranyang membawakepadabertambahnyadayapengeluaranpada masahadapan.Denganperkataanlain, sektonpekerjaanmi meliputi semuaprojek

663


pengeluananyangselalunyabertumpuke dalamsistempasaranuntukmenguruskanpenjualanhasil-hasilpengeluaran.Olehyang demikian,iajugameli-puti semuaprojekindividu, syarikat-syarikatdansemuakegiatanperdagangandanpenniagaanbebasdanbadan-badanberkanunkerajaanyangmenjalankankegiatanyangsamaiaitu sepertiJabatanKeretapidan sebagainya.

SektorKekeluargaan

Sektormi meliputi setiapindividu dalammasyanakatsebagaiparapenggunaataupunonang-onangyangdalam segalaperlakuanmerekabertujuanuntukmemenuhikepenluanhidup. Badan-badanmi tidak berusahauntuk mencanikeuntungansepentibadan-badankebajikandanyangserupadengannya.

SektorJabatanKerajaan

Sektormi terdiri daripadasemuapenkhidmatanawamsamaadayangterletakdi bawah kerajaanpusat ataupunkerajaan-kerajaannegenidan tempatan.Semuapnojekkerajaanyangterletakdi bawahsektorkerajaantidak termasukdalamsektormi. Olehyangdemikian,sektormi jugameliputi semuajabatankerajaanyangbentugasmemberikanperkhidmatan-perkhidmatanyangben-corak kumpulankepadaanggotamasyanakatiaitu perkhidmatanyangben-corak tradisional yang disertai pula dengankekuasaanundang-undang.Diantananya,penkhidmatanmenjagakeamanan(polis), keadilan ataupunperkhidmatan-penkhidmatanyangmenjadi tugasdantanggungjawabkerajaanuntuk kepentingannakyatjelata tanpamengharapkansebanangfaedahdankeuntungandalambentukkebendaan.

SektorLuaran

Sektonmi terdini danipadasemuaindividu, badan-badandanyayasan-yayasanyangberadadi luar sempadannegara,yangmenjalankanurus niagadenganpelbagaisektordalamnegeniyangtelahdisebutkandi atastadi melalui canapentukaranperdaganganataupunkewangan.Denganperkataanlain, sektormimenangkumikegiatanyangberlakudi antaramasyarakattempatandengannegara-neganaluar sepentieksportdanimportyangditentukandanyangtidakditentukantempohnyadanjuga perpindahanmodal dalamjangkapendekdanjugajangkapanjang.

Analisakegiatansektonpekerjaanitu dilakukandalamtigabentukkira-kira:

(a) Kira-kira mengenaipengeluanan,iaitu kira-kira yang menyatakansejauhmana dan berapakahjumlah penglibatansetiapcawangankegiatanitu dalamprosespembentukanpendapatannegara,sepertijuga ia menyatakankadardan jumlah pendapatanyang diperolehdanipadapengeluaranitu?

(b) Kira-kira yang dibuat secarakhusus dan bersendinian,yang me-nyatakancarabagaimanakahpendapatanitu dibahagidandiagihkan

664


Butir pertama(1) merupakanbarang-barangyang dibeli, iaitu daripadabahan-bahanmentahdanbarang-barangseparuhbuatan(kilang) di sampingkelengkapandan alat-alatuntuk menggantikanmodal yangtelah digunakanataupunyang berlebihan daripadakadar asalnyaketika dalam peringkatpengeluaran.

Manakalabutir-butir 1 hingga5 menggambarkantanggunganpenghasil-anyangberjumlah100juta paun.Kumpulanasetpula terdiri daripadahasilpelbagaipenjualandansubsidiyangbolehdidapatisebagaitambahanke atasnilai hargabarang simpananyang berbentukpelbagaipenghasilan(hasilpengeluaran)danlebihandaripadamodaltetap.Barang-barangitu dinilai dandianggarkansebanyak200,000paun.

Perbezaandi antarakeduanyadengankeseluruhantanggungandi anggapsebagaikeuntungania ditunjukkan dalambutir (6).

Jika ditolak daripadaseluruhasetitu akannilai hargabaranganyangdibeli daripadapelbagaiprojekyanglain nescayakita akandapatiapayangdi-namakansebagai“nilai hargatambahan”iaitu hasilbersihdaripadaprojekmi:

1200000—700000 = 500 000 paun.

Daripada data di atasmenunjukkanbahawanilai hargabersamaandengan seluruh pulangan terhadapfaktor-faktor pengeluaransesudahdi-asingkankerja pengalihan:

200000+50000+50000+100000=500000—100,000

FASAL ENAM: BELANJAWAN PENYUSUNAN PROGRAMDAN PERANCANGAN47

Perkara 481 - SistemBelanjawanBaru

Suatusistembarudalambidangbelanjawantelah muncul iaitu suatusistemyangmempunyaimatlamatuntuk mengukuhkanpertautandan pertaliandiantarabelanjawandenganperancangan.Ia bertujuan untuk melahir danmenonjolkantugaspenting bidangperancanganitu. Belanjawanmi dikenalisebagaiBelanjawanPenyusunanProgramdan Perancangan.Dalamhuraianberikut, kita akanmemberipenjelasanmengenaiperbezaanyang wujud diantaraBelanjawanPenyusunanProgramdanPelaksanaandenganBelanjawanPenyusunanProgramdanPerancangan:

Tugas UtamaBelanjawan PenyusunanProgram dan Perancangan

TugasutamaBelanjawanPenyusunanProgram dan Pelaksanaanitu ialahtugaspengurusansedangkantugasutamaBelanjawanPenyusunanProgram

47 Prof.Qutub IbrahimMuhammad,BelanjawanAwamNegara, SetiausahaPertamaKemen-terianKewanganMesir.

666


dan Penancanganitu ialah tugasmenyusunperancangan.Tugasmenyusunperancanganmerupakansuatu tugas yang sangatpentingmengatasitugaspengawasandanpengunusan.

TanggungjawabMenyusunPerancangandanMenjalankan TugasPeng-awasan

Tanggungjawabmenyusun perancangandi bawah BelanjawanPenyusunanProgram dan Pelaksanaantenletakdi atasunit-unit pelaksana.Begitujugatanggungjawabmenjalankan pengawasankepadaprogramitu. Tanggungjawab

menyusunperancangandi bawahBelanjawanPenyusunanProgramdan Pe-rancanganmerupakansuatutanggun~awabdiperingkatpusattetapitanggung-jawabmenjalankanpengawasannyabukanlah suatu tanggung jawab di pe-ringkatpusatdan ia dijalankanolehunit-unit pelaksanaan.

Peranan Jabatan Belanjawan Pusat dalam Bidang PenyusunanPro-gram dan Perancangan

DalambidangmenyediakanBelanjawanPenyusunanProgramdanPelaksanaan,pihak JabatanBelanjawan Pusatmemberikantumpuan kepadamasalahmeningkatkankemampuanunit-unit pelaksanaanuntuk melaksanakanpenyusunanprogramdanmenjalankanpelbagaikegiatan.DalambidangBe-lanjawan PenyusunanProgram dan Perancanganpula, tumpuanJabatanPusatnyaialahkearahmenentukanmatlamatumumdanmenentukansenaraikeutamaandi antanaprogram-programitu dengantujuan memilih sesuatuyang lebih utamadanperlu didahulukandalammelaksanakanmatlamatitu.

Belanjawan PenyusunanProgram dan PerancanganAdalah BersifatTahunan

BelanjawanPenyusunanProgramdanPelaksanaankebiasaannyadijalankanmengikut kaedah tahunan.Dalam BelanjawanPenyusunanProgram danPerancangan,pelaksanaanmatlamatnyamengambilmasalebih danipadasatutahundan belanjamelaksanakanmatlamat-matlamatitu timbul semasaiasedangdalamperingkatpelaksanaannyawalaupunlebih danipadasetahun.Walaubagaimanapun,dalamkedua-duajenisbelanjawanitu, penentuanper-untukan dangaristanggungjawabnyaditentukanbagitempohsatutahunataudibuat atasdasantahunanjuga.

CaradanKaedahPengkelasandanPenyusunanBabdalamBelanjawanPenyusunanProgram dan Perancangan

Pengkelasandan penyusunanbab dantajuk dalamBelanjawanPenyusunanProgramdan Pelaksanaanitu ditumpukankepadamasalahmelaksanakan

667


tugas dan bidang-bidangkhususyang dijalankan oleh pihak kerajaan.Be-lanjawanPenyusunanProgramdanPerancanganitu pula ditumpukankepadamatlamat-matlamatyangdirancangkanuntuk neganadan kenajaandanjugakepadatanggungan perbelanjaanyangberkaitandengannya.Oleh sebabitu,maka BelanjawanPenyusunanProgram Pelaksanaanitu membenikanper-hatian kepadamasalahpenyusunanprogram dan kegiatan-kegiatansertapelbagaiprojek dantanggungannya.Ia membenikanperhatiankepadahasilpendapatanyang masuk.Walau bagaimanapun,programperancanganitulebih membenikantumpuan kepadamatlamat-matlamatakhir yang akandicapai,iaitumengenaiperbelanjaankeluar.

PenyediaanAnggaran Belanjawan

Tugasmenyediakanprojek-projekanggaranmengenaipenyusunanprogramdalamBelanjawanPenyusunanProgramPelaksanaanituterletakdalambidangkuasaunit-unit eksekutifatau pelaksana.Bagi BelanjawanPenyusunanPro-gramPerancanganpihak unit pelaksanaperlulahmengikuti anggananyangtelah ditetapkankepadanyadalambidangpelaksanaanmatlamat-matlamatumum.

Pengaliran Keputusan-keputusanBelanjawan di Bawah Sistem Be-lanjawan PenyusunanProgram dan Perancangan

Anggaran-anggananbagiBelanjawanProgramdanPelaksanaanitu disediakanmelalui unit-unit pelaksanaandan disampaikankepadapihak-pihakatasanyangakan membuatkeputusanyang membenikankeanjalandalam bidangpelaksanaan.

Di bawah sistemBelanjawan Programdan Perancangan,aliran kepu-tusanitu benjalandaripadaataskebawahdanmatlamat-matlamatumumdankasar itu dibenikan tafsiran melalui beberapaprogramyang dibahagikankepadapeningkatpelaksanaan.

SalingBerhubungan di Antara BelanjawanAwam NegaradenganSis-ternPenyusunanProgram danPerancangan

DalamBelanjawanProgramdanPelaksanaan,pihak berkuasaperundanganmemberikan perhatian terhadap kegiatan-kegiatan pihakkerajaandanjugatenhadaptanggunganpenyusunanprogramitu. Semakanakaunpenutupyangdisediakanadalah bendasarkepadasistem penyusunanprogramitu untukmenjaminsupayapelaksanaanprogramitu berjalanmengikutganispanduanperuntukankewanganyangtelah diputuskan.Di bawah sistemBelanjawanPenyusunanProgramdan Perancanganpula, pihak berkuasaperundanganmemberikanperhatiankepadamatlamat-matlamatumumdanmembuatper-bandingandi antanapelbagaibentukpilihan yangberbeza-bezaberdasarkankaedahtanggungandanpulanganuntukmembuatbeberapakeputusanyangdapatmelaksanakanmatlamat-matlamatumum itu.

668


Penjelasanyang Dapat Diberikan olehBelanjawan Program dan Pe-rancangan

Pelaksanaanmenjadiasasdan dasarbagi BelanjawanProgramdan Pelak-sanaan.Olehsebabitu, belanjawanjenismi mengandungiketeranganlengkaptentangprogram-programasasdancawanganyangdapatmeningkatkanmutupelaksanaanitu dan sudutkuantiti dankualitinya. BelanjawanProgramdanPerancanganpulamenumpukanperhatiannyakepadamatlamat-matlamat.Olehsebabitu, ia mengandungipelbagaibentukpenjelasanmengenaicaradankaedahbagaimanamatlamat-matlamatitu dapatdicapai.Canadankaedahitumenupakanprogram-programdan canabagaimanamenentukanpilihan diantarapelbagaiprogram-programyangdicadangkandaripadasegitanggung-an danpulangan.

PandanganMengenaiPelaksanaanBelanjawan Mengihut SistemPro-gram dan Perancangan

Ramaiahli kewanganbenpendapat48bahawabelanjawanjenismi masihbelumbegitu jelas lagi petunjuk-petunjukmengenaiamalandan pelaksanaannya.Olehyangdemikian,adalahlebihbaik negaradankerajaanmengambilkaedahBelanjawanProgramdan Pelaksanaanbagi meringankankesusahandankesukaranyangmenghalangpelaksanaannyasertamemenuhikehendakdantuntutannya.Namunbegitu, melaksanakansistemmi dianggapsebagaijalanpenintisatauperingkatpermulaanke arahpelaksanaansistemBelanjawanProgramdanPerancangansetelahdiketahuidenganjelasbagaimanapetunjukdankaedahyangdidapati itu boleh dilaksanakansesuaidengansuasanadankeadaansesebuahnegaraitu.

Elok kiranyakita kemukakanpendapatdanpandanganpihak-pihakyangmenyokongdanmenentangpelaksanaankaedahdansistemBelanjawanPro-gramdanPenancanganmi sepertibenikut:

PandanganPihak yang Menyokong

Pihakyangmenyokongsistemmi berpendapatbahawaBelanjawanProgramdanPenancanganmerupakansuatupenyelesaiandanjalankeluaryangsangatmunasal5ahkepadabeberapamasalahuntuk membenikanpanduankepadamasalahpengeluananbelanjawangkenajaandan untuk memenuhisumberkelayakandankemampuandalammenggerakkanjentena kerajaan.Hal midapatdilakukanmelaluikeupayaanyangdimiliki olehsistemmidalammenga-walperbelanjaankerajaanmelalui pelbagaiprogramdanprojek-projekkera-jaan mengikut hasil dan natijah yang membawakebaikandan kebajikankepadaanggotamasyarakat.

Denganmenggunakansistem BelanjawanProgramdanPerancangan,neganadapatmengenalpastiprogramdankegiatanyangkurangmustahakdan

48 Ibid.

669


mengenepikannyabuat sementara.Inidapatmenghindarkanperbuatanmem-bazirkanwangnegaradalamperkhidmatanyangtidak memberimanfaat.

Pengkajianyangmendalammengenaihasil danmatlamatsesuaturan-cangandanmengaitkannyapula denganperbelanjaanke atassesuatuprojekataukegiatanitu, akanmengubahsikapdanpendirianpegawai-pegawaidanpihak-pihakyangbertanggungjawabmenyusundanmenyediakanbelanjawannegaraitu. Merekaakanmemberikansepenuhtumpuandanperhatiankearahmembuatkeputusanyangbaik dantepat.

Di sampingitu, pertambahankajian dananalisamengikutkaedaheko—nomisamaadadiperingkatkebangsaanataupundiperingkatprojekitu sendiri,tentunyadapatmemberikanbantuanberkesanke arahmembuatkajian danramalanyangteliti dantepatterhadapperjalananaliran ekonominegara.

Hasil daripada sikap berhati-hati dan kajian yang teliti seperti itu,ramalanyang tepat dapat dibuat mengenaikadar perbelanjaandan pen-dapatannegaradalamtempohbeberapatahun akandatangdenganpanduanperancangandanbelanjawannegara.

Kajian sepertimi dapatdijalankandenganlebih berkesanlagi berdasar-kan kaedah-kaedahdan peralatan-peralatanmodenuntuk mengumpuldanmenganalisamaklumat dan mengambil keputusan-keputusanyang tepat.Terdapatkelengkapanbahan-bahankajiansainsdankaedahkajianyangtepatdalammenentukandasarpanduankewangandan ekonominegara,termasuksoal menentukanperancangandanbelanjawannegara.

Denganmengamalkankaedahdan sistemBelanjawanProgramdan Fe-rancanganmi, usahapendekatandapatdijalankandenganlebih berkesanlagidi antarajenteraJabatanPerancangandanJabatanBelanjawandalambanyaknegara.Selain itu, usahauntuk menyelaraskantugas di antarapihak unitperancangannegara dengan unit belanjawannegarajuga akan dapat di-teruskan.

PendapatPihak yang MenentangPelaksanaanBelanjawan ProgramdanPelaksanaan

PihakyangmenentangpelaksanaanBelanjawanProgramPerancanganmimenyokongpendapatbahawabelanjawannegarapadakebiasaannyaterpe-ngaruhdenganbeberapafaktor politik dansosialdalamnegaradankerajaanyangberkenaan.Sebabnyafaktor-faktor itu mempunyaiperananyan’g sangatbesardalambeberapakeputusandanketetapanbelanjawannegara,keranabe-lanjawannegaraselalunyatidakhanyatundukdanterpengaruhdenganfaktor-faktor ekonomi sahaja.Ia juga tidak bergantungkepadaperbandingan-per-bandinganyangterbataskepadahasil-hasilperbelanjaannegara.mi keranakajian dan analisayang dilakukan dalam sistemBelanjawanProgram danPerancanganitu adalahterbataskepadafaedahdanmanfaatekonomisahajadenganmengenepikanfaedahdanmanfaatpolitik. Sedangkanmengenepihakmanfaatpolitik adalah suatu hal yang tidak munasabahkeranabeberapaketetapandankeputusannegaratermasukjuga keputusanmengenaidasarkewangannegaramestimengambilkira faedahdanmanfaatpo~itik.

670


Di sampingitu, keputusan-keputusanyang dibuat dalam belanjawannegarabiasanyaterpengaruhdengankepentinganbebenapakumpulan danpuak tententudalammasyanakatdanneganaitu. majuga terpenganuhdenganperbincangandanpendebatanyangberlakudalamdewan-dewanundangandanpihak-pihakyangbertanggungjawabdalamjenterakerajaan.Dalammasayangsama,ia tidak hanyaterpenganuholehhasilkebendaanuntuk melaksanakanprogramitu. Keputusanuntuk menerimaatau tidak menenimasistem Be-lanjawanProgramdanPerancanganitu memerlukankelayakandankecekapanyangtinggi di peringkatpegawaidanpetugasyangmelaksanakansistemitu.Hal mi biasanyatidak dapatditunaikandalambebenapaketika tertentubagisesetengahnegana.

Walaupunsistemmi dapatdilaksanakandenganmudahnyadalambebe-napabuahnegarayangsudahmaju tetapi ia pastiakanmenghadapibeberapakesukarandalam neganayang masihmundur dan sedangmembangun.mnidisebabkankunangnyakesedarandalambidangpengunusandanpentadbirandi kalanganpegawaidan kakitangankenajaanneganatersebut. Puncanyaadalahkenanakemundunannegara-neganami dan sudutsainsdanteknologi,danjuga oleh sebabtenbatasnyakemampuankewangannegana-neganaitu.

Oleh yang demikian, penlulahterlebih dahulu dibenikantumpuan pen-hatiankepadafaedahrakyatjelatadalambentukmenggunakanwangnegaramelalui pelbagaiprogrampembangunan.Namun begitu, pelaksanaandansudutpraktikalnyamenunjukkanbahawaprogramdan rancanganyangku-rangberfaedahitu selaludibenikankeutamaan.mni kenanarancangan-rancan-ganitu mendapatsokonganonangramai,sepentiprogrammembenikanpelajananpencumadi peningkatunivensiti.

Ada pulabebenapaprojek danrancanganyang mempunyainatijah danhasil yangbenconakmaknawi dantidak boleh diukun denganukurankeben-daan, contohnyaprogram pentahanannegana,yang memangsukan untukmenilai hasil dannatijahnyayangmaknawi itu denganukurankebendaan.Olehsebabitu programsepertimi tidakboleh dibandingkandenganprogram-programlain keranaiamendapattempatdankeutamaandalam penyusunananggaranperbelanjaan.

Perkara 482- Perbandingan di antara Belanjawan Awam(Negara)dengan Perancangan Negara

Memangtidak dinafikanbahawasetiapperancangandanBelanjawanAwamnegaramempunyaiciri-cininya tersendinidantabiatsentasifatnyayangkhusussentatempoh pelaksanaannyatertentu. Memangbenarbahawater-dapatbebenapapersamaandi antanakedua-duanyadanipadabeberapasegi,namunmasihterdapatbebenapasudutperbezaandanketidaksamaandi antaraBelanjawanAwam denganBelanjawanNegara.

Di bawahpenuntukanUndang-undangPerancanganAwamNeganaNombon70 tahun 1973 dan Undang-undangNombor53 tahun 1973 yangberkenaandenganmasalahBelanjawan Awam Negara,bolehlah dibuat perbezaandiantaraperancangandanbelanjawanitu sepertibenikut:

671


PenancanganNegarabiasanyadibuatbagi suatujangkamasapanjangyangmengambiltempohbebenapatahunmanakalatempohBelanjawanAwamnegararnengambilmasasatu tahun sahaja,yang selalunyatunduk kepadapninsip tahunan.

Namun demikian, perancanganjangka panjangitu terbahagi kepadabeberapapeningkatjangkamasa,di pertengahanyangterbahagipulakepadabeberapapenancangantahunanyangterperincidengantujuan supayadapatdikaitkan denganbelanjawantahunannegara.

PerancanganAwamNeganabiasanyadibuatberdasarkanpninsip lengkapdan menyelunuhyang mengandungiketerangantentangpenggunaansemuasumberpenghasilannegarayangbenconaktabii, kebendaan,tenagamanusiaberdasarkankaedahsainsdankemanusiaan.Olehyangdemikian,ia meliputisemuasektor,termasuk sektorkhusus.KesimpulannyaperancanganAwamNeganalebih bersifatmenyelunuhdanipadaBelanjawanAwam (negara)yangtidak menjangkaukepadasektorkhusus(swasta).

Kiraan bersamatidak boleh dilakukan di antarasumbenpenghasilandengantanggungandalamperancanganitu sepertiyangbenlakudalamurusanpenyusunanBelanjawanAwam.

Dalam membuatpenancangan,kebiasaannyatidak diamalkanprinsippenyelunuhanataupunprinsiptidakmenentukansesuatupenbelanjaantertentuuntuk suatu bayaranataupun bendatertentu. mi keranadalam sesuatuperancangan,keadaanlahyangmenentukansupayadiperuntukkansebahagiandaripadasumberpendapatanataupunpinjamanitu untukdibelanjakankepadabeberapaprojekpelabunantertentu.

PerancanganAwamNegarajugabiasanyadilakukanberdasankanprin-sip kesatuan.Oleh yang demikian, ia lebih banyaktenlibat dalam melak-sanakanprinsip daripadapenyusunanBelanjawanAwam Negara.Matlamatpenancanganmi adalahuntukmeningkatkantanafhidupdanmenghapuskanperbezaantaraf hidup di antaragolongandalam masyarakatmelalui pen-dapatannegaradanmeyebarkanpenyampaianpenkhidmatankepadaseluruhmasyanakatyangadil dancukupbahankeperluannya.Untuk mencapaimatla-mat in negaraterpaksa menggunakansemuasumberneganadalammenja-lankanbeberapaprogramdanpnojekyangterbatashasildanmatlamatnyaitudengantujuanuntukmelakukanpertumbuhanyangdiperlukan.Dalamsebuahlaporansahaja,kita telahmenerangkansebab-sebabyangmenghalangkelicin-an pelaksanaanpninsipkesatuandalamBelanjawanAwamNegaraitu.

Kita telahpun mendedahkantentangbetapapentingnyasifat terangdanjelasdalamBelanjawanAwam Negarakeranapninsip-pninsipitu menupakansuatu pninsip yang sangatpenting dalam perancanganyang menangkumisemuasektortermasuksektonswastasupayarakyat merasatenikat denganmatlamatyangdiusahaolehPerancanganNeganaitu. mni dengansendirinyamenguatkanlagi matlamat-matlamatitu selain menguatkanpemahamanpegawai-pegawaiyangbertugashinggamenyebabkanmerekalebih merasatenikatdenganperancanganitu, matlamatnyadanjuga cana-carayang telahditetapkanuntukmelaksanakanpenancanganitu. Merekapenlumelaksanakan-

672


nya sesuaidenganjangka masayang telah ditentukan dan bekenjauntukmencapaiseluruhmatlamatitu denganlengkapdan sempunna.

PihakKementenianPenancanganpulatelahpun mengeluarkansatujilidtebal buku penjelasanmengenaiketerangan-keterangandan jadual-jadualyangmengandungidata-dataperangkaanmengenaibasilpelaksanaannanca-nganlima tahunpentamabagi tahun1960— 1965.

Di sampingitu, pninsipketepatanatauketelitiandalampenancanganyangdigunakan itu sama seperti prinsip ketepatan dan ketelitian yang tendapat

dalam Belanjawan Awam. mni keranaperancanganjuga merupakansuatuanggarandan jangkaan yang senupadengan BelanjawanAwam. Walaubagaimanapunadalahlebihmudahmelaksanakankadanketepatanyangtinggidalamperancangan-perancangandan belanjawan-belanjawanyang berconaktahunankeranaia membuatanggaranbagi tempohsatutahunsahaja.Makadalam penancanganjangka panjangyangmengambilmasabentahun-tahun,darjatatautarafketepatanitu semakinbenkurangankeranapanjangnyamasadan banyaknyafaktor-fakton yang penlu ditimbangsentadiambil kira padamassmenyediakanperancanganitu. Hal mi samadenganperuntukanyangdibuat oleh Perkara7 Undang-undangNombon 70 tahun 1973 yang me-nyatakansepertibenikut:

“Pengeluanannegaradanipadasegikuantitidannilai harga,secananingkasmengikutpeningkatsektor-sektordankegiatan-kegiatanutamapenekonomiannegara,yang dibahagikandi antarasektorumumdan sektonkerjasamadanjuga sektonkhas (swasta)dan semuapenkarayang penlu dilakukan untukmelaksanakanpengeluarannegarasentamendapatkanpendapatanneganadaripadanyadengansyaratbahawapenentuannilaiharganyatetapbagitahunitu danmengikuthangatahunperancanganitu dibuat...”.

Bentuk kekuatandayakenja,kelengkapan,sertapeluang-peluangbarupekerjaandengandinyatakanbentukupahataugaji dankeadaanperkembang-an dandayapengeluaranpekenjaitu yangdilakukandi peningkatkebangsaanmengikuttarafsekton-sektordankegiatan-kegiatanutama.

Terdapatjugaketeranganringkasmengenaibentuktanggungan-tanggung-anpelabunanyangperluuntukmelaksanakanpelbagaiprojekbarusentauntukmeneruskanpekenjaandan mengadakanpembahanuansecanapengagihandiantarabarangandan penbelanjaanuntuk pelaburan,mi tenmasukpemben-tukan modal secarapengagihandi antara pelaburantetap dan penubahandalambahansimpananberbentukbananganyangdisertakandenganlaporanmengenaipelaburan-pelaburanbagisetiapsektonawam,kerjasamadankhusus(swasta) senta mengagihkannyadi kalangan pelbagaisekton itu dan jugakegiatan-kegiatanekonomi dan program semasabagi melaksanakannya.Pengeluarandan pendapatanyang dianggarakan diperolehi daripadanya.Begitujugadenganpembahagianpelabunanyangbercorakwilayahdandaerah.

Kadarperkembanganpenggunaankeluargadibahagikanmengikutbentukpenggunaan dalamkawasandesadanbandanmengikutkumpulan baranganyangdisesuaikandengankeadaanhargatetapbagi tahunberkenaandanjugamengikuthangapadatahunyangdisebutkandalamperancangan.Begitujuga

673


kadarperkembanganpenggunaanselunuhmasyanakatyangmenggambankanpenggunaanselunuhpenkhidmatanawam.

Begitujuga denganbentuk dan kadansimpanantempatanyang bolehdigunakanuntuk pelabunandengan tujuan mendapatkanperseimbanganekonomi yangtendapatdalamperancangan.Terdapatpelbagaibentuk sim-panandan sumber asingyangdapatdigunakanuntuk mencapaimatlamat-matlamatpelabunanyangsedangbenjalan,sesuaidenganperancangan-peran-canganyangtelah disusun.

Hasil baranganeksportdan import secanakuantiti dannilai hangadite-tapkanmengikutkadarpadatahunberkenaandanjugamengikuthangabagitahunpenancangan.Kadarhargaitu mengikutkawasangeografidanpeningkatkemajuanpenusahaansertasektonyangmengeksportdanmengimpont.Begitujuga segalaperolehandan pembayaranbagi fakton-faktorpengeluananyangpelbagaiconakitu tunut disertakanketenanganangka-angkabandingandannisbahpertukarandengandunia luar.

Di antarafaktor-faktonyangdapatmembantudalammembuatanggarandannamalansecaratepatitu ialahkemudahanmendapatkanketerangandanperangkaanyangkemaskinisertaanalisayangberdasarkankaedahilmiah dansaintifik ke atasketerangan danperangkaandenganmenggunakanalat-alatkomputendalammembuatramalandan anggaran.Laponandanketerangan-ketenanganitu mestilahdisampaikankepadapengetahuanpihakKementerianPerancangan,walaupunia menupakanlaponansulit dan nahsia. Mengikut

peruntukanPerkara21 Undang-undangMenyediakanPerancanganmenga-takan: “KementenianPerancanganberhakmemperolehsemualaporan sulityangperludalamusahamenyiapdanmenenuskanpelaksanaanrancanganitusupayatidak digunakanuntuktujuan-tujuanlain selainyangditetapkandalamundang-undang”.

Manakala peruntukanPerkana22 undang-undangyang samajugamenentukanhukumanpenjaratidak melebihi6bulandandendatidak melebi-hi 100paunataukedua-duanyasekalike atassetiaponangyang ingkaryangtidak mengemukakanlaporan-laporandanmaklumatyangdimintaoleh pihakKementenianPerancangan.

Prinsip keanjalan hendaklahsentiasadigunakan dalamkedua-duakenjamenyusunBelanjawanAwamNegaradanBelanjawanPerancangan.Sebagaicontoh perancanganitu hendaklahmengandungiangka ringkas mengenaipelbagaibentukpelabunanyangtidakdikhaskanyangakandiagihkansepanjangtahunmengikut keperluan yangada.mabendasarkankeperluankepadaprojek-projek yangpelbagai bentukdanjenisnya sertauntuk membiayaianggananperbelanjaanBelanjawanAwam Negaradanpnojek-pnojekyangmasihbelummempunyaisumberkewangannya.Pninsipmi hendaklahsentiasadipeliharadalamtugaspenyusunandanpenyediaanBelanjawanAwam Negara.Setelahperancangandanbelanjawanitu mendapatpensetujuandankelulusan,makadaripadapenmulaantahunkewanganyangakandatangpihak-pihakberke-naanhendaklahmulaimelaksanakanprojek-projekyangtelah dibenikanper-untukan belanjawannya.Kemudiannyadisusuli pula denganpelaksanaan

674


projek-projekyang masihbelum ditentukansumberpembiayaannyamelaluiperuntukantambahandalamtahunkewanganyangbenkenaanjuga.

Satudanipadafakton yang dapatmelaksanakanpninsip keanjalan ituialahkebenaranuntukmemindabeberapaprojekpelaburandalamlingkunganyangsangatsempityang tidakmenjejaskankeutamaanyangditentukandalamsenaraiperancanganasal dan juga dalam belanjawantahunan. Beberapamatlamatperancanganumumjangkapanjangdanjangkapertengahanbolehjuga dipinda dalamrangka melakukanperubahandan pindaanasaske atasdasarperekonomianneganadalam perancanganyangberkenaan.

Mengenaikeanjalandalambidangpelaksanaan,peruntukanPerkana16Undang-undangNombor 70 tahun 1973 mengenaipenyediaanpenancanganawamneganamenyatakan:“BahawaKementerianPenancanganbenhak,sete-lah mendapatpersetujuandanipadaJawatankuasapeningkatkementenianberkenaan,untuk mengulangkaji langkah-langkahyang berkaitan denganmasalahpelaksanaanbagi penancangantahunanmengikut penkembanganzamanberasaskankeadaandalamdanjuga di luannegeriyangtidakmenjejas-kan seluruhrangkaumumpenancangannegara”.

Usaha penlu dilakukan untuk melaksanakanpninsip perseimbanganperancangankenanatujuanterakhir perancanganitu adalahuntuk mencapaibeberapamatlamat tententudalam beberapabidang pengeluanandan men-dapatkanpenghasilansentapekerjaan,upahdanpenggunaansentaperdagang-an luar negeri. Pelaburanpula tidak lain daripadasatucaraataujalanuntukmencapaimatlamat tersebut.Sedangkanpenancangannegaramemenlukanbeberapabelanjawancawanganyangmempunyaimatlamatuntuk sampaikeperingkatbelanjawannegara.Perancanganitu biasanyamembantubelanjawan-belanjawanuntukmelaksanakansemuaperseimbangankepadaperancangan-penancanganneganadiperingkatkebangsaan.Di antarabelanjawan-belanjawanyang paling penting sekaliialah belanjawanmengenaibarangan,belanjawanhasil pendapatannegara,belanjawanyangberbentukkuantiti barangandanbelanjawanpelaburan.

PerancanganPelaburanmelakukanpembahagiantugasnyamengikutunit-unit penyelenggaraan.Oleh yang demikian,pelabunandibahagikandandiagihkankepadaunit-unityang dijadikansandarandalammelaksanakanpro-jek-projek pelaburanitu, sepertijuga pihak perancanganmelakukanpemba-hagianmengikutbidangtugasnegara.Dalamkedua-duajenispembahagianmipihakperancanganperlulahselarasdenganBelanjawanAwamNegana.Pemba-hagianmengikutperjawatantetapberbezadi antarapihakperancangande-ngan belanjawankerana wujudnya perbezaanpanduandalambebenapaba-hagianpengagihanitu.

Penancangan-perancanganitu pula mengandungibeberaparangkaianyang memakanmasasetengahtahun dan setahun,iaitu perancanganyangbercorakkewilayahan dan tempatandalambentukyangdapatmengait danmenyelanaskansemuabentukperancangandalamkerangkabesanperancang-anumum.mikenanaprojek-projekperancanganpembangunanyangberbentukpembangunanekonomidansosialitu akandibahagikanmengikutwilayah danperingkatnegara.

675


Prosesmenyusunperancanganitujugamelalui beberapaperingkatyangsamadenganusabamenyediakanBelanjawanAwam Negara mengikutcarayangmestidilakukanbagi setiappeningkatsupayasesuaidanselarasdengantabiatpenancanganitu sendirm.

PihakKementenianPerancanganmemulakantugasmenyediakanrangkapenmulaanperancanganitu dan mengemukakanrangkaitu kepadajemaahmenteri atau kabinet.Setelahdipersetujuioleh jemaahmenteri, persediaanmenyusunpenancanganselanjutnyabolehdimulakandengantentaklukkepadakeputusanyang telah dipersetujui tersebut.Seterusnyataklimat danipadaKementenianPenancanganitu disiandandiedarkankepadapihak-pihakyangberkenaandengandisertakandasar-dasarpenyediaanperancanganitu yangmembermpanduanmengenaibentuk pelaburanyangdiperuntukkankepadasemuapihak. Bersama-samaitu disertakanjugaborang-borangcontohyangpenludiisi dandijadikanpanduan.YangBenhonmatMenteriPerancanganakanmenentukantempohuntuk menginimdanmenghantarpelbagaiprojekjangkapanjangdan jangka pentengahandengandisertai oleh penjelasanterperincimengenainya.Bagi projek-projek perancangantahunan, setiappihak yangberkenaanhendaklahmengemukakankepadapihakkementeniandalamjangkamasayangditetapkaniaitutidakbolehlebih daripadapertengahanbulanJulaisetiaptahun.

Kemudianpihak-pihakyangberkenaan(jabatan-jabatandanbadan-badanyangberkaitan)hendaklahmenghantarprojek-projekperancangannyadengansecanateratundantensusunrapimengikutsenaraikeutamaanyangdibenikan-nya.Projekitujugapenludinyatakandalambentukperancangan-perancanganalternatifyang lengkap dan tersusunrapi dalamlingkungan peruntukanpelaburanyangditentukanbagisetiapperancanganitu.

Setelah itu pihak KementenianPerancanganNegaraakan membuatkajiankeatasrancangan-rancanganyangdicadangkanitusambilmenganalisaprojek-projekitu dan sudutekonomi,iaitu samaadaprojek itu sesuaidilak-sanakanatautidak. majugamenyemakkajian-kajianpendahuluanyangtelahdikemukakanolehpihakpelaksanaan.Setelahitu projek-projekyangdidapatisesuaiuntuk dilaksanakandan sudut ekonomiakandisenanaikansebagaipnojek-pnojekyangakandilaksanakandengansyaratterdapatpenyelarasandansalinglengkapmelengkapidiantaraprojek-projekituhinggamenyebabkania dapatmencapaimatlamat-matlamatpenancanganitu.

Selanjutnyapnojekpenancanganitudikemukakankepadajemaahmentenidan setelahdiluluskan,ia dikemukakanpula kepadaDewan Rakyatuntukmendapatkelulusandanpersetujuan.Bagiprojekperancangantahunanyangtelah dipersetujuiolehjemaahmentenm,akandiedarkanpulakepadaDewanRakyatbersama-samadenganrangundang-undangbelanjawandalamtempohduabulansebelumbermulanyatahunbarukewangan.

Rang undang-undangitu akandibahasdandibincangkanoleh DewanRakyat denganpengetahuanJawatankuasaPerancangandan BelanjawanAwamNeganamengikutsalunandankaedahyangserupadenganprosesyangdilalui olehperbincanganmasalahBelanjawanTahunanNegara.

676


Setelahrangundang-undangcadanganperancanganitu diluluskanolehDewan Rakyat,makaia dikeluarkandalambentuk sebuahundang-undangyangdisiarkansebagaiWarta Kerajaan.

Kemudianpihak-pihakataujabatan-jabatanyangterlibat dalamperan-cangantahunanitu akan menjalankantugas merekadenganmemastikansupayaperancanganitu dapatdilaksanakandalambidangkuasapihak-pihakyangberkaitan.Olehitu, pelaksanaanakandijalankanmengikutjangkamasayangtelah ditetapkanbagi setiappihak mengikuttanggunganperbelanjaanyangtelab dianggankan.mi disertaidenganusahauntuk mencapaimatlamatdalammenghasilkanbananganyangbaikdan segikuantiti dankualiti denganmemeliharapenseimbanganyang benkaitandengankeperluanpengeluaran.Pihak-pihak itu juga sentiasabekerja untuk melaksanadan menjayakanmatlamat-matlamatperancanganyangberkaitandenganhasil pendapatantempatansertapengagihannyadi antarapelbagaibentukfaktorpengeluaran.Begitujugayangberkaitandenganjumlahpekerja,jumlahgaji sertaprodukti-viti pekenjaan.

Setiappihak yang tenlibat hendaklahsentiasabekerja danberusahamengawalpenggunaansupayaberjalandengansempurnapadabatas-batasyang telah ditentukandalam perancangan.Ini penlu untuk melaksanakanmatlamatmengenaijumlah bahan-bahaneksport dan import; juga untukmengambillangkah-langkahdan tindakan-tindakanyangperlubagi sektorkhusus(swasta)sesuaidengankegiatannyadengancaramelaksanakanran-canganyangtelahdiperuntukkankepadanyadalamrancanganasal.

Penancanganitu tenusdilaksanakansepanjangtahunmelaluikeputusan-keputusanyangdikemukakansetiaptigabulanatausetiaptahunolehpihak-pihakyangterlibat yangmengandungikelancarankerjadalambidangpelak-sanaandan sejauh manakahkemajuanyangdicapai dalammelaksanakanmatlamat-matlamatnyayangjugamengandungikegiatansektonswastayangbenkaitandenganbidangkuasanya.

Dapatdilihat bahawapelaksanaanBelanjawanAwamNeganadi bawahsistem belanjawantradisional itu merupakanpelaksanaanyang bercorakperangkaanmatematikdankewangan.Urusanyangberkaitandenganmasalahperancanganadalahyang berhubungdenganpelaksanaanmatlamat-matla-mat. Oleh yang demikian, ia lebih minip kepadapelaksanaanbelanjawanprogramdanpelaksanaan.

Menteri Perancanganakanmengemukakanlaporandanipadatindakansusulantahunanitu kepadaDewan Rakyat setelahmendapatpersetujuanjemaahmenteni. mnm dilaksanakandalamtempohyang tidak lebih daripadasetahunsetelahberakhirnyatahunkewanganyangberkenaan.

Laporanmiadalahbersamaandenganperakaunanpenutupyangdisedia-kanmengenaiBelanjawanAwam Negara.Dalammasalahmi tindakansusul-an tidak hanyadilakukandalamperancanganmengenaiprojek-projekpela-buran sahaja,keranatindakansusulanmengenaiprojek-projekpelaburansahajadidapati tidak mencukupi.Tindakan susulanpenlujuga dilakukanberkenaandenganmasalahpengeluarandisetiapsektorperekonomiannegara,

677


iaitu sektorpekerjaan,penggunaandanperdaganganluar. mi keranasetiappenubahanyangberlakuitu tidak kurangpentingnyadanipadasetiappenubah-anyanglain.

Operasi-operasibelanjawanhendaklahdicatatdalambuku-bukudaftancatatanyangsesuaidenganprinsip perakaunanyangditetapkanoleh pihakkerajaan,iaitu samaadaprinsipbuku tunai ataupunmengikutkaedahmerit.Walaupunkeadaanseperti itu tidak cukup untuk menerangkanpeningkat-peringkatpelaksanaanperancangandankemajuanyangdicapaidalammelak-sanakantujuannyanamunbagipihakyangtidakmengamalkansistempenakaun-anyangdisatukan,merekaper1usentiasamemegangcatatanbukudaftankira-kira dan rekod statistik yangboleh membawatercapainyatujuan tindakansusulanpenancanganitu.

Di Sampingitu, pengawasandankawalanpelaksanaanperancanganituadalahberbezadanipadapengawasandankawalanke atasBelanjawanAwamNegara. Dalam pengawasanterhadap pelaksanaanpenancangan,kawalan

dilakukansebelumdanselepaspenbelanjaandibayar.Pengawasanitu biasanyadilakukan dalam bidang kewangansahajauntuk menentukanbelanjawanmengikut butir-butir serta menyusunbelanjawanprogram-programpeng-awasanyangdilanjutkankepadapelaksanaansetelahselesaidilakukan.Peng-awasandan kawalan ke atasperancanganpula bengantungkepadasejauhmanakahtujuan dan matlamatyanghendakdilaksanakan?Biasanya,peng-awasandilakukansetelahperancanganitu selesaidilaksanakandi sampingpengawasandalambidangkewangan.Pengawasandalambidangpengunusandanpentadbiranjugadilakukandalamperkarayangberkaitandenganpelak-sanaanmatlamat dan peningkat pelaksanaannya.Di sampingitu, kaedahdikemukakantentangbagaimanahendakmengatasidanmemperbaikikeadaandanmasalahyangtimbul danipadapengawasandanpemeniksaanitu.

FASAL TUJUH: BELANJAWAN NEGABA-NEGARAARAB

Perkara483 - Penyatuan Belanjawan Negara-negaraArab49

Penyatuanbelanjawannegara-negaraArab dipandangsebagaisuatulangkah

penting ke arah penyatuanseluruh umat Arab. mi disebabkanoleh eratnyahubunganantaramasalahBelanjawanAwam bagisesebuahnegaradankera-jaandengandasandanarahpolitik negaraitu sendini.TugasBelanjawanAwamitu tidak hanyatenbataspadapeningkatpengawasansahajatetapijuga meli-puti tugaspengunusandanpenancanganyangdengansendirinyamenjadikanpenyatuanbelanjawannegara-negaraArab itu sebagaisuatudayapendorongke arahpenyatuandasarpolitik danpemenintahanyangamaterathubungan-nya denganbelanjawanitu.

49 Perbincanganperingkat pendahaluandaripadaProf. Ibrahim Muhammad,SetiausahaPer-tamaKementerianMesir yangdikemukakankepadaDewanPenyatuanEkonomiArab.

678

TEORI KEWANCAN NECARA

Kajian yang perlu dibuat ialah mengenaidua asaspenyatuan.Perta-manya;asasyangmenghalakepadapenyatuandalamsistempenyusunandanpenyediaanbelanjawanyang sedangberjalan sekanangdi seluruh negara-negaraArab. Ia merupakansistempenyusunanbelanjawanmengikutkaedahbutir-butin (item) yang memandangbahawatugas utamabagi BelanjawanAwamsesebuahnegaraitumerupakantugaspengawasan.Manakalaasasyangkeduapula ialah berdasarkanusahamemajukanlagi tugaspengawasanten-hadapBelanjawanAwamsupayapengawasanitu meliputi bidangpengunusanyangberlakudalampenyediaanbelanjawannegara-neganaArabdalambentukBelanjawanPenancangandanPelaksanaan.Apabila semuaneganaArabinginmenyatukanbelanjawanmerekadalam bentuk pembahagiantugas umum,iaitu dalambidangtugaspengawasan,makapanduandanpetunjuknyasudahjelas dan denganmudahakandapatdilaksanakan.Begitu jugajika seluruhnegaraArabitu bensetujuuntukmengembangkanmatlamatutamaBelanjawanAwam negara-neganaArab itu kepadatugas pengurusandan pentadbinandengan cana melaksanakanBelanjawan Pelaksanaan,maka beberapape-ningkatpenkembangannyasudahsiap tersedia.

Dalammasalahmi perlu1ahdibermkanperhatianbahawalangkahpenya-tuanbelanjawannegara-negaraArab sepertiyangdicadangkanitu hendaklahmempunyaicmi keanjalansupayaseluruhnegaraArabitu membuatpersetujuanmengenaikadanpenyatuanbersamayangselanasdengankeadaandansuasanasetiapnegarayangberkenaan.

Keadaanlain yangjuga perlu diambil kira ialah keadaanmasyanakat,falsafahpolitik setiapnegara,sosialdan ekonomi. Sebagaicontoh,cadangantelah dibuat supayadiseragamkankaedah melaksanakanperancangandiseluruh neganaArab. Sehubungandenganitu, perlulah dijelaskan bahawacadanganitu tidaklah bermaknabahawasemuanegaraArab itu perlumeng-amalkansatusistemperancanganyangberdasarkanpninsippemilikannegarakeatassemuasumberpengeluaran.Tetapimerekabolehmenggunakankaedahdancanaperancanganyangwujud dalamnegaramasing-masingsepentijugapenlu diberi penjelasanbahawadalam mencadangkanpenyatuansusunanbutin-butir dalambelanjawanitu setiapnegaraArab itu berhak,di sampingmenentukanjudul danbabyangdisatukanitu, untuk menyediakanpelbagaibentukdannupabelanjawanmasing-masinguntukmemenuhikeadaannegana-negaraberkenaanyangtidak samadengankeadaandi negaralain. Olehyangdemikian, maka penyatuanbelanjawanitu mempunyaiciri keanjalanyangpenlu wujud dan penyeSuaianyang akan memudahkankemungkinanben-lakunyapenyatuantersebut.

Di sampingitu juga,langkah-langkahke anahpenyatuantersebutperlu-lahdisertaidenganbentukamali.Olehyangdemikian,pefbincanganmengenaipenyatuanitu perlu pula disertai denganbeberapacontoh amali ke arahpenyatuanistilah-istilah BelanjawanAwamdi kalanganseluruhneganaArabdanbidangtugaspegawaidankakitanganpengunusandanpentadbiranyangseragamjuga suatu projek yangdisatukanmengenaipelbagaitaknif peristi-lahanBelanjawanProgramdan Pelaksanaan.

679


FASAL LAPAN : PENYELARASAN KAEDAH PERANCANGANDI KALANGAN NEGARA-NEGARAARAB

Perkara 484 -PenyelarasanPerbelanjaan Negara-negaraArab

Belanjawannegarasentiasaberkaitdenganmasalahpenancanganataskadaryangsalingberbezamengikutmatlamatdasanbagibelanjawansetiapnegana.Sebahagiannegana-negaraArabpulaadayangmenggunakankaedahperan-cangandalammenyusunbelanjawanmasing-masing.Maka untuk mendapatataumencapaipenyatuanbelanjawanadalahlebihbaikjika semuanegaraArabitu membuatpenyelarasandalambidangpenggunaankaedahperancangandisampingpenanandankedudukanperancanganitu sendiniperlulahdigerakkansebagaisuatualatyangpentingbagimelaksanakandanmencapaimatlamat-matlamatumumbagisetiapbuahneganaitu.

Penyelanasankaedahperancangandi seluruh neganaArab itu tidaksemestinyabermaknabahawasemuanegaraitu penlumengamalkankaedahperancanganyangbendasarkankepadapninsipmemiliknegarakansemuasumbenpengeluaran.Sebaliknya,merekaboleh mengamalkankaedahpenancanganyangsesuaidengankeadaandansuasanaekonomi,sosialdanpolitik bagmsetiapnegaratensebut.Matlamatasasbagisetiapbentukdancorakperancanganituadalahuntuk mencapaitarafhidup kebendaan,sosial danpendidikanyanglebih tinggi bagisemuaperingkatrakyatdanwarganegaradalamjangkamasayangpalingcepat.Inilah matlamatasasbagisetiapkerajaan,tidak kira samaadakerajaanitu sebuahkerajaanyang bencorakkapitalis ataupunsosialisataupundalamprosespenalihandanipadacorakkapitaliskepadaconaksosialis.Setiapnegaradanmasyanakatyangmembuatkeputusandanketetapandalambidangpembangunannyatanpasebanangpenyusunanyangteraturdanpenan-canganyangkemastidak akandapatmelahirkanjenteraperekonomianyanglancardanberkesanmengikutkeadaanyangsepatutnyaberlaku.Sebabnya,keputusan-keputusanyangdibuatakansalingbercanggahsertabenlawanansetenusnyamelahirkanhasil dannatijahyangkontroversi.

Oleh sebab itu, apabila penyelarasandalam kaedah perancangandikalangannegara-negaraAnabdapatdilakukandenganbaikiaitu dengancarayangsesuaidengansistem,aliran politik danfalsafahyangmenjadipegangandanpanduansetiapnegaraArabitu dandapatpuladigariskandandirumuskansuatu perancanganjangka panjangbagi setiap negaraitu, maka dengansendirinyawujudlahhubungandanjalinan yang eratdi antaraBelanjawanAwamdenganPerancanganAwambaginegana-neganayangberkenaan.Deng-an itu,wujudlahBelanjawanAwam negara-negaraArabyangselarasdenganperuntukan-peruntukanyangtelahdirancangkan,yangperlubagimencapaimatlamatpembangunannegara-negaratersebut.Dengan adanyapenyela-nasansepertimi,makadapatlahpuladisatukanbidangtugasutamabagisemuabelanjawannegara-negaraitu.

PadahakikatnyaseluruhnegaraArab memangmempunyaipensamaandalam beberapaciri khususdan juga sifat-sifat umum yang menyebabkan

680


semuanegaraitu perlumengamalkankaedahperancangan.Secaraumumnyaseluruh negara-neganaArab merupakannegara-negarayang sedangmem-bangundanberkembangdansemuakenajaannegara-negaraitu sedangben-usahamelipatgandakanaspekpembangunan.Untuk mendorongpenjalananoperasipembangunanyanglebih benkesan,negara-negaraitu terpaksameng-amalkandasarperancanganyangdapatmenggariskanjalanyangjelas danterangke arahpelaksanaanprojekpembangunanyangberkesan.

BegitujugakebanyakanneganaArabitu terdindanipadasektonawamdansektorswastayangsalingberbezadalamsetiapbuahnegaraitu dengannegarayanglain. Olehyangdemikian,untukmencapaipembangunanekonomi,suatuperancanganyangjelas mengenaipembangunansetiapsektor itu perlulahdiwujudkanuntuk mencapaimatlamatkemajuanyangdikehendakiolehne-garayangbenkenaan.

Di sampmngitu, sumberpengeluarandan pendapatanbeberapabuahneganaArab tidak mampumemenuhituntutan dan keperluan.Oleh yangdemikian, negara-negaraitu sangatbengantungkepadapinjaman untukmenutup dan mengatasikelemahansumberpengeluarannya,iaitusamaadapinjamandan dalam ataupunluar negeri. Keadaanmi menupakansuatukeadaanyang menyebabkannegara-negarabenkenaansangatperlu meng-amalkandasarperancangansupayamerekadapatmengarahkansemuasum-benpengeluarannegaraitu digunakandengancarayangtepatdanbetul danisegi ekonomi. Kalaupunada sebahagiannegaraArab itu yangberlebihansumberpengeluarannyadaripadaperbelanjaanyangpenludibayar,perancang-anmasihjugapenludilakukansupayakemajuansosialdanekonominegaraitudapatdipertingkatkan.Tanafperkhidmatanyangdiberi dandisumbangkanolehpihak neganadankerajaankepadasetiapindividu rakyatnyajugadapatdiperluaskan.Pelbagaibentukprojek pembangunandapatdijalankanyangmana ia akan membawapulanganyang dapat menggantikansumberpengeluaranyangadami apabilasumberitu berkurangataupunpupuskelak.

Perkara485 - HubunganAntaraBelanjawanAwamNegara-negaraArab denganPerancangan Negara

Di bawahsistemperancangansemuanegaraArabpenluberusahamengaitkanBelanjawanAwam denganperancanganawamneganaitu. Perkaraitu bolehdilakukandaripadasudutakademikdanilmiah melalui beberapacara.Kerjamenyediakanbelanjawandanpenancangannegaraitu dikendalikanolehsuatujabatanurusetia sahaja.Keadaanmi akan lebih menjamin hubungandanpertalianyanglebih eratdi antarakedua-duanyabelanjawandanperancanganitu sebagaihasil danipadaurusetiayangsamadalammenyediakankedua-duanyaitu. Dalamkemungkmnankeadaandi manakedua-duaurusan itu perludipisahkandan diuruskan sertadisediakanoleh dua badanurusetiayangbenasingan,makapenlulahpula diadakanpenyelarasandi antarakeduanya.Selainitu, bebenapaasasdandasarbersamapenluditentukanuntukmenjaminwujudnyapenyelarasandi antanakedua-duanyaitu.

681


Di sampingitu, perlu pula disatukancaramembuatpembahagianjuduldanbutir-butir dalamBelanjawandanPerancanganAwam itu. Pembahagianjudul dalamBelanjawanAwammestilahsamasepentipembahagianjuduldanbutiryangdibuatdalamPerancanganAwam. Segalaperhatiandanusabapenluditumpukanuntukmencaripendekatandanpenyesuaianistilah-istilah teknikaldalamBelanjawandanPerancanganAwam supayakajian dan perbandingansertaanalisayangpenlumudahdilakukan.

Sebelummikita telahpunmembenikanpanduanumumtentangcanadankaedahmengadakanhubungandi antaraPerancanganAwamNegaradenganBelanjawanAwamNegara.Ia mendapatperuntukanyangperlubagimenjaya-kan perancanganyang tertentu. Panduanjuga dibeni tentang bagaimanacananyamenyatukanperancangandenganbelanjawan,ataupunbagaimanakahcananyamemudahkanpengaliranmaklumat antarakeduajabatanitu yangsangatperludalamkerjamenyiapkanperancangandanbelanjawanmi. Semuami menupakanlangkah yang perlu diambil kira dalam penyatuansistembelanjawannegara-negaraArab.

Perkara486 - PersiapanNegara-negaraArab TentangBelanjawanMengikut Mata WangAsing

TerdapatbeberapabuahneganaArab yangbiasanyamenyediakananggaranbelanjawanmengikutmatawangasing.Di sampingitu, adapulabeberapabuahnegaralain yang tidak menyediakanbelanjawansepentiitu. Sebagaisuatulangkahyangberkesanke arahpenyatuanbelanjawannegara-negaraArabitu,maka semuanegaraArab bolehlahmembuatpensediaanataumenyediakanbelanjawanmasing-masingmengikutmatawangasing.

Sepentiyangtelahdi tegaskansebelumin belanjawanyangberdasankanjumlahmatawangitu terpengaruholehsuasanapenkembanganpolitik, peneko-nomiandanperancangansesebuahnegara.Olehyang demikian,iabenkaitpuladenganpolitik dandasarpembangunandan haluandasaryangmenjalankanusahadanikhtiar untukmendapatkansumben-sumberasingyangpenluuntukmenjayakanbeberapaprojek perancanganitu. Ia jugabenkaitdenganpolitikdandasarimport danhaluannyayangmencanisumbensentawangasinguntukmengimport bananganyang diperlukan dalam pnosespelaksanaanprojekpembangunanitu. Ia berkait erat dengandasar penbekalannegarayangmengimpontbeberapabahankepenluanperbekalandanipadaluan negeni.Ten-dapatanggapanyangmenyatakanbahawasetelahdibuatpenyelanasanmenge-nainya,makabelanjawanmatawangdi seluruhnegaraArabakandipandangsebagaisatudanipadaalat pentingdalambidangperdaganganluannegeni.

Ketika setiapsebuahneganaArab itu menyusundan menyediakanbe-lanjawanuntuk mata wangasing makaperlulahdipeliharapenyelarasandiantarabelanjawanmidenganBelanjawanAwamdanjugadenganPerancanganAwam Negara.Oleh yang demikian,ketiga-tigakelengkapanitu akandapatmelaksanakantugasdanperanannyadalammencapaimatlamatyangdikehen-daki oleh masyanakat.

682

TEORI KEWANCAN NECARA

Perkara 487 - Langkah-langkah MenyatukanBelanjawan Negara-negaraArab

PenyatuanBidang Tugas UtamaBelan.jawanAwam Negarabagi Seluruh NegaraArab

Usahake arah penyatuan belanjawannegara-negaraArab memerlukanpersetujuanuntuk menyatukanbidangtugas BelanjawanAwam negara-ne-garayangberkenaanitu. Sepertihuraianyangtelah kita berikan terdahulu,bidang tugas utamabelanjawan itu bermula dengantugas mengawaldanmengawasidi peringkatpusatke atassemuaperbelanjaannegara.Terjamin-nyakeselamatanpembayaranbelanjawanitu daripadasebarangpenyeleweng-an akanmempastikanbahawaia dibelanjakanpadabatas-batasyangdite-tapkandalam peruntukanyangtelah diluluskan oleh pihak berkuasaperun-dangan.Kemudian,bidangtugasutamabelanjawanitu berkembangpula kearahmencapaimatlamatpengurusan,iaitu untukmenjaminpelaksanaanyangberkesanbagi semuakegiatan,pekerjaandan perkhidmatankerajaanyangtelah ditentukanmengikut kelulusandalam BelanjawanAwam itu. Usahadipertingkatkanuntuk meninggikan lagi dan merendahkanjumlah perun-tukannyasertapelaksanaantugasyangbetul dantepat.Bidangtugasutamabelanjawanitu adalahuntuk menjayakanhaluanperancangan.Oleh yangdemikian, BelanjawanAwamNegaraakanmembantukerajaanmenjalankantugasnyadalambidangperancangandanberubahmenjadisuatusistemlengkapyangdinamakansebagaiBelanjawanPerancangandanPenyusunanProgram.

Belanjawannegara-negaraArabmasihlagi mempunyaimatlamatkearahmencapaitugaspengawasan.NegaraRepublikArab Mesir sentiasaberusahake arahpemakaiansistemBelanjawanProgramdanPelaksanaandansedangmenyediakansuatubentukdancorakbelanjawanawam.Belanjawanitu dibuatatasdasarmenentukanjudul program-programdan rancangandi sampingnaskahasalyangmendapatkelulusandaripadapihakberkuasaperundanganyangdisediakanberdasarkankaedahbutir-butir (item-item).

Walau bagaimanapun,sebagailangkahpertamake arahpenyatuanbe-lanjawan negara-negaraArab itu, suatu persetujuanbersamaperlu dibuatsupayabidang tugas utama belanjawan negara-negaraArab itu meliputipengawasandankawalan.

Perkara488 - MenyatukanTahun KewanganNegara-negaraArab

Tahunkewanganbagi negara-negaraArab adalahsalingberbeza,baik padaawa~danakhir tahunkewanganitu. Di antaranegara-negaraArab, adayangtahunkewangannyabertepatandengankalendartahunMasihi danadapulayangtahunkewangannyabercampur-aduksertatidak menentu.Tahunkewa-nganbagi negaraArabSaudipuladibuatberdasarkankalendartahunHijrah.Jika semuanegaraArab melakukanusahayangbersungguh-sungguhkearahmewujudkanpenyatuanbelanjawannegaramasing-masing,penyusunanbe-

683


lanjawanitu perludibuatdenganberpandukankepadakaedahtahunkewang-an.Olehyang demikian,perlulahdijalankanusahmenyatakantahunkewang-an bagi seluruhnegara-negaraArab itu, keranapenyatuansepertiitu akandapatmenghasilkanpelbagaikebaikan.

Dan sudut bentuknya, penyatuanitu merupakansuatu kemunculanpenyatuanekonomidikalangannegara-negaraArabdengananggapanbahawaBelanjawanAwam negaraitu adalahsatuwatikah dan dokumenbagi dasarkewangansemuanegara.Penyatuanitujugabolehmembawakepadapenyatu-anjangkawaktudalammembuatkenyataandanlaporanyangdisebutdaripadaBelanjawanAwam. Ia akandapatdilanjutkan kepadabeberapasektor lainsepertisektorperekonomian,kewangandan perancangan.Penyatuanjangkamasadapatmenyiapkanbelanjawannegara-negarabagimemudahkanusahamembuatperbandingandi antarabelanjawansemuanegarake arahmencapaitujuan dannatijahsertaanalisasecarastastistikyangakanmenguatkanlagihaluanpenyatuanseluruhnegaraArab.

Di sampingitu, penyatuanekonomidiantaraseluruhnegaraArabitujugaakanmembawamanfaatdan sudutkajiankemungkinanekonomiuntukmen-jalankanbeberapaprojek bersamaataupunmenjalankanperkongsiandalamprojek-projekyangsudahadadansedangberjalan.Penyatuantahunkewanganpulaakanmemudahkanpertalianprojek-projekitu denganBelanjawanAwambagiseluruhnegaraArab yangmenyertaiprojek yangberkenaan.Selain itu,untukmenyediakanpenyatuanbagi seluruhduniaArabuntuk sesuatutujuanyangmendesakmakaperlulahterlebihdahuludisatukansistemtahunkewang-an sebagaisuatusyaratasasi.

Perkara489 - Penyatuan Istilah-istilah Belanjawan AwamBagi Seluruh NegaraArab

Dalam belanjawannegara-negaraArab terdapatpenggunaanistilah-istilahteknikal yangsebahagiannyasudahpundiseragamkan,manakalasebahagianlagi masihberbeza.Di antaralangkahpentingkearahpenyatuanbelanjawannegara-negaraArabitu adalahdenganterjalinnyapersetujuandi antarasemuanegaraArab itu untuk menyatudan menyeragamkanistilah-istilah teknikalyang setiap satu istilah itu mempunyai satu makna dan maksud sahaja.Memangpenyatuanistilah-istilah sangatperlu untuk menghubungdan me-ngaitkandi antarabelanjawannegara-negaraitu padaketikamembuatkajianbersamaataupunperbincangansertaanalisake atasbelanjawan-belanjawannegara-negarayangberkenaan.

Perkara490 - Beberapa Contoh TentangIstilah-istilahBelanjawanNegara-negaraArab

BelanjawanAwamNegara

Beberapabuahnegaramenggunakanistilah al-Mizabiyahal-’Ainmahmanakala

684


sebahagiannegaralain pulamenggunakanistilahal-Muwazanahal-’Ammah.Untuk mencapaipenyatuanbolehlahdiseragamkanpenggunaanistilah

al-Muwazanahal-’Ammahkeranayang dimaksudkandenganperkataanal-Muwazanahal-’Ammah itu iaiah penyataatau laporanmengenaianggaran-anggaranperbelanjaandanpendapatannegarabagisatutahunyangtertentu.Perkataanal-Mizaniyahal-’Umumiyahpula biasanyadigunakandalam bi-dangperakaunanuntuk menggambarkantentangkedudukankewanganbagisesebuahbadanatauyayasanpadasuatutarikh tertentu.Kedudukankewang-anitumeliputi kadarpendapatandantanggunganyangdibuatberdasarkepadaasas-asasyangbenarpadatarikh yangberkenaan.

Tanggungan-tanggungan

Yang dimaksudkandenganperkataanal-Istikhdainaatitu ialah peruntukandalam BelanjawanAwam negarauntuk menerangkanpelbagaibentukperbe-lanjaanawam.SebahagiannegaraArabmenggunakanistilahmial-Istikhdamaattetapi sebahagiannegara-negaraArabyanglain pulamenggunakanistilah al-Nafaqaatataupunal-Masrufaat (yang semuanyamembenikanmakna danpengentianyangsama).

Bagi tujuan mencapaipenyatuandankeseragamaneloklah digunakanperkataanal-Istikhda~iaatitu sebagaiistilah bersamakeranaperkataanmimembenikanpengentianyanglebih menyeluruhsertamempunyaisifatdancirikehalusandanketepatanteknikal.Iajugamengandungitanggungan-tanggung-anyangterdapatdalambelanjawanawam,iaituperuntukan-peruntukanyangtidak mempunyaicmi perbelanjaansepertibeberapajenispenggunaan.

Bahagian A

Yang dimaksudkandenganperkataanal-Qismumi ialah satu daripadaba-hagiandalamBelanjawanAwamnegara,yangdi kalangansetengah-setengahnegaraArab dimaksudkansebagai“BelanjawanAwam bagi sebuahkemen-terian”. Sedangkansesetengahnegaralain pulatidak menggunakannamamitetapi menggunakanistilah bab ataupunjudul, ataupunistilah fasal. Bagitujuan mencapaikeseragamanmakapenggunaanperkataanal-Qismu adalahlebih tepatkeranaistilah itu telahdigunakanoleh sebahagianbesarataupunkebanyakannegaraArab.

Bahagian B

Yangdimaksudkandenganperkataanal -Furu’ mi ialahbelanjawansuatuunitpengurusandi bawah sesebuahkementenian,iaitu sebuahjabatan.Keba-nyakan neganaArab menggunakanperkataanal-Furu’ mi sebagaiistilahseperti yang disebutkan di atas, sedangkansebahagiannegaralain pulamenggunakanperkataanistilah “fasal” atauistilah qismun(bahagian)atauistilah “bab” bagitujuandanmaknaitu.

685

ENSIKLOPEDIA EKu:.flMI ISLAM JILID II

Bagi tujuan penyatuanbolehlahdigunakanperkataan“cawangan”(al-Furu’) yangbiasadigunaolehkebanyakannegaraanggotayangmenggunakanbelanjawanjabatanitu dengannamaistilah al-Furu’ itu.

BabA

Satubabataufasalmi diertikansebagaisuatutujuanumumperbelanjaanyangterdapatdalamBelanjawanAwam negara.Sebagaicontohialah babpentamauntuk gaji-gaji, manakalabab yang keduapula dikhaskanuntuk pelbagaiperbelanjaanataupunbayaransemasadan begitulah seterusnya.Istilah midigunakanoleh sesetengahnegaraArab, manakalabeberapanegaralain pulamenggunakanistilah “fasal”, juzu’ ataupun“kumpulan” (majmu‘ah).

Bagi tujuan mencapaipenyatuandanpenyeragamaneloklahdigunakanistilah “bab” untuk menyatakantujuan umumsesuatuperbelanjaanitu.

Kumpulan A

Ia menggambarkansuatu kumpulan butir-butir perbelanjaanawam yangbercorakjenisan,tetapi sebahagianbesarnegaraArab tidak menggunakanistilah mi bagibeberapabutinperuntukan.Mungkinnegara-negaraArabbolehmenggunaistilah mi jika merekamembuatkeputusanuntuk memakaisistemkumpulanbagibutir-butir peruntukanperbelanjaan.

elenisA

Perkataanmi digunakanuntuk menyatakanpelbagai tujuan terperinciataupecahanbagi tanggungan-tanggungan.Istilah mi digunakanoleh sebahagiannegaraArab,sedangkansebahagiannegaraArabyanglain pulamenggunakanistilah cawangan(furu’) atau “butir tambahan”(bondunnaw’iyun) ataupun“ceraian” (faqrah).Untuk penyeragamanelok kiranyadigunakanistilah jenis(naw‘u) untukmenggambarkantujuanterpenincibagipenuntukan-peruntukantanggungan.

Bab 1: Gaji dan Upah

Babmi mengandungisemuaperuntukankewanganyangdianggarakandibe-lanjakandalamtahun kewanganyangberkaitandenganbeberapapuakdangolonganpekerjadalamjabatan-jabatankerajaan.Negara-neganaArab padakebiasaanyanyamenggunakankaedah mi.

“Juzuk Pertama,Gaji danTanggungan-tanggunganJawatan”ataupun“Bab Pertama,Gaji-gaji danBayaran-bayaranGanjaran”ataupun“Kumpulan(1) Gaji PegawaidanKakitangan”ataupun“Fasal(1) Gaji Pegawai-pegawaidanKakitangan-kakitangan”.

Bagi tujuan penyatuandanpenyenagamanbolehlahdigunakankaedah;“Bab Pertama,Gaji-gaji” ataupun“Bab Pertama,PemberiandanGaji-gaji”.

686


Bab 2 : Perbelanjaan-perbelanjaanSemasa

Babmi meliputi seluruhperuntukankewanganyangdimintauntuk pelbagaitujuan umumyangberkait dengankegiatansemasanegarasepertipegawai-pegawai,bahanbakar,alat-alatgantiandanalattulis, bekalanair danapi,alat-alatkepenluankecil danperbelanjaan-perbelanjaanpenyelenggaraan.mi ten-masuklahperbelanjaanperkhidmatanserbaneka,pengarigkutan,pengangkutanawam, sewamenyewa,faedah-faedahbank, sumbangan-sumbangan,subsidi,pampasan,dendadanlain-lain lagi. KebanyakannegaraArabmenggunaistilah“Juzuk2 PerbelanjaanPersiapanatauKelengkapan”ataupun“Bab2 ,PelbagaiPerbelanjaanAwam”ataupun“Fasal2, PelbagaiPerbelanjaanAwam” ataupun“Bab 2, PerbelanjaanPengurusanAwam” ataupun“Kumpulan2, Perbelanjaan-perbelanjaanLain” ataupun“Fasal 2, PerkhidmatanataupunTanggunganumum”.

Bagitujuanpenyatuaneloklahdigunaistilahdankaedahsepertimi; “BabDua, Perbelanjaan-perbelanjaanSemasa”dengansyaratbahawaperbelanjaanitu dibahagikankepadabeberapakumpulan mengikuttabiatdan sifat setiapperbelanjaanitu.

Bab 3: Tanggungan-tanggunganPelaburan

Babmi mengandungisemuaperuntukanyangdiminta bagiurusanpekerjaanyang baru samaada bagi tujuan mengadakanperuntukanbaru ataupunperuntukanulanganuntuk menyudahkanpelbagaiprojek atauuntukmenye-lesaikanurusanyangsedangberjalanatauuntukpelbagaiprojekbaru.Negara-negara Arab selalunyamenggunakanistilah “Juzuk 2, Belanja-belanjaMenyiapkandanMenyudahkanBagiTempohyangLebihdanipadaSatuTahun”,atau istilah “Bab 3, Pekerjaan-pekerjaanyang Baru” ataupunistilah “Fasal3,BeberapaPerbelanjaanLain” atauistilah “Bab 3, BeberapaProjekdanRan-canganPembangunanbaru”, atau istilah “Bab 4, PerbelanjaanPelaburan”ataupunistilah “Kumpulan 3, Pelbagai PerbelanjaanKhas” ataupunistilah“Fasal 3, pelbagai PekerjaanBaru”. Bagi mencapaikeseragamaneloklahkiranya digunakansuatuistilah dannamayangdisatukanmengikutbentukperbelanjaanyangberkaitandibawahperuntukanitu. Penyeragamansebenartidakakanberlakukecualiapabiladiseragamkanpengertiandanistilahmenge-nai peruntukanyangberkenaanitu.

Bab 4: Perintah-perintah MengenaiPengalihan Modal

Bab mi mengandungiperuntukan-peruntukanyangkhususmengenaikadardankuantiti pinjamanjangkapanjang,samaadapinjamandan dalamdanluarnegeni.Bab mi juga mengandungibayaran-bayaranpendahuluanyangber-kaitan denganurusan pelaburanmengenaibeberapamasalahyang akandiulanglagi sesudahberakhirnyatahunkewanganyangberkenaan.Selain itu,babmi juga mengandungibeberapatanggunganyangwajib dibayarkepadapihak yang disediakanperuntukankepadanyadalam belanjawanmengikut

687


‘tahunkewanganyangberkenaan.SebahagiannegaraArabtidakmenyediakansebuahbabataujudul yangbenasinganbagi tujuanmi, manakalasebahagiannegaraArab pula menamakantajuk mi sebagai“Pinjaman-pinjamandanKewajipan(tanggungan)yangWajibDibayar”ataupun“Kumpulan3, BeberapaPerbelanjaan(bayaran)KhaS”ataupun“ Fasal3, BeberapaPerbelanjaanLain”ataupun“Bab 3, PelbagaiPerbelanjaanTanpaJudul”.

Istilah “PerintahPengalihanModaV’bolehdigunakansebagamistilahyanglebihmenyeluruhsebagaigambarankepadabentukpelbagaiperuntukanyangdibuatmengenaitujuan danmatlamat dalamBelanjawanAwam negara.

Hasil Mahsul atau Sumber-sumberPenghasilan

Pemberiannamadanistilahkepadapelbagaihasilmahsuldansumber-sumberpenghasilannegaraitu sangatberbezadi kalanganseluruhnegaraArab, samaadasumber-sumberpenghasilanyangberbentukcukai (percukaian)ataupunpenggunaan.Sekiranya terdapat aliran dan haluan ke arah mencanidanmencapaipendekatandi antarapelbagaisistempercukaiandalam negara-negaraArab, makaaliran itu akanmempengaruhidanmemberikesanke ataspenentuanistilah mengenaihasil mahsuldan sumber-sumberpengha-silanyanglahir bersama-samadenganbelanjawanawamsetiapnegaraberkenaandan menghalakanke arah usahapenyatuandanpenyeragaman.

Perkara491 - Usahake Arah PenyatuanPengkelasandan PenentuanBab danJadual Belanjawan di Kalangan

Negara-negaraArab

Barangkali,keadaanyangpalingpentingdalamusahamenyatukanbelanjawannegara-negaraArabialahpenyatuanpengkelasanataupunpenentuanbabbagibelanjawan-belanjawanitu. Untuk mencapaipenyatuanbab-babitu perlulahtenlebih dahulumendapatpersetujuanmengenaimatlamatutamasetiapbe-lanjawannegaraitu. Kita telahpun membincangdanmenjelaskansebelummibahawabidangtugasutamaBelanjawanAwam negaraitu telahberkembangdanberalihdanipadatugaspengawasankepadatugaspengurusandanseterusnyakepadatugas perencanaan.Secaraumumnya,seluruh belanjawannegara-negaraArab itu sekarangmasihlagi menjalankanbidangtugaspengawasan.Oleh yangdemikian,seluruhnegaraArab penlulahberusahamulai sekaranguntukmenyatukanpengkelasandanpenentuanbabdanjudulbelanjawanyangmasih lagi menjalankantugas pengawasandengantujuan supayaia akanberkembangdan beralih secanaberansur-ansurke arah menentukanbabmengikutkaedahperancangandanpelaksanaan.

Ini tidaklahbermaknabahawasetiapnegaraitu perlumelakukanpengke-lasanataupenentuanbab yangdisatukanitu sahajatanpausahayang lain.Yangpenting,semuanegaraArabitu mestibersetujumenerimadasarpenyat-uan pengkelasanatau penentuanbab yang disatukanbagi semuanaskhahrasmiyangdisediakanbagiurusanbelanjawannegara.

688


Di Sampingnaskhahrasmiyangdiselaraskandandiseragamkan,setiapnegaraberhakmengeluarkanbelanjawandalambentukyangdisukainya,jikaia mahuberbuatdemikianmengikutdasarpengkelasandan penentuanbabyangberlainandan berbeza-bezasesuaidengansuasanakhususnegarama-sing-maSing.Bidang tugasutamabelanjawanyang diseragamkanitu iaiahmelaksanakanpengawasan.Namun, pengkelasandapatmelaksanakanpel-bagaimatlamat lain di sampingmatlamatutamaitu. contohnya,matlamatyangbercorakpengurusandanperancangan,mengandungilaporandankete-ranganlengkapmengenaianalisakewangan,belanjawan,perekonomiandanlain-lain lagi.

Perkara 492 - PenyeragamanJadual-jadual BelanjawanNegara-negaraArab

Penyatuandan penyeragamanitu tidak hanyaterbatassetakatpengke-lasandanpenentuanbabsahaja,malahia sepatutnyadiperluaskanlagi hinggakepadapengkelasandi peningkatcawangan-cawangandan butir-butir yangmenjadicawanganataupecahankepadapengkelasanumum.Dalammasalahin pengkelasanyangseragamperludibentuksamaadabagijadualtanggung-an ataupunsumber-sumberpenghasilan.

Danipadasudutlain pula,penyeragamanitu perludiperluaskan kepadajadual-jadualBelanjawanAwamitu sendiri.Penyeragamanitu terhadkepadajadual-jadualyangterdapatdalamnaskhah-naskhahrasmi sahajadansetiapnegaraArab boleh menyiapkansesuatujadual lain yang dapatmemenuhituntutansuasanakhususnyayangsalingberbezad~antarasatusamalain.

Sekiranyakerja menyediakanbab dan jadual itu memerlukansupayakementenian-kementeriandanjabatan-jabatankerajaanmengemukakanlapor-an-laporanyangperlu untukmenyiapkanjadual danbabkepadapihakatasdipeningkatpusat,makamemangmenjadikebiasaanbagipihak jenterapengu-rusan di peningkatpusat mengirimkanbeberapacontoh senaraidan jadualkepadakementenian-kementeriandan jabatan-jabatankerajaansupayadilengkapkandengananggaranbelanjawanpihak masing-masingbagi tahunhadapan.Tujuannyaialahsupayaterjaminwujudpenyeragamanjadual-jadualbelanjawannegara-negaraArab itu danbolehlahpihaknegaratersebutmem-buatpersetujuanmengenaicontoh-contohjadualdanjudulyangdiseragamkanbagitujuan menyiapkanBelanjawanAwam negaramasing-masing.

Perkara 493 - Penyatuan Sistem Perakaunan yang BerkaitandenganBelanjawan Awam bagi Negara Arab

Biasanya pelaksanaanbelanjawannegaraselesai dilakukan dalam tahunkewanganyangberkenaanitu melaluiperbelanjaandalamdataperuntukan-peruntukanyangtelahdianggarkanitu danjugakepadamatlamat-matlamatperuntukanitu, sepertiusahamendapatkanhasilmahsulyangtelahdianggar-kanitu. Bagi maksudpengawasankepadapelaksanaanbelanjawanitu, makahendaklahsemuabayaranyang dibuat dan semuahasil yang diperolehi itu

689


didaftarkan dalam buku catatanperakaunanmengikut sistemperakaunanyangditentukanolehpihakkerajaan.Berdasarkansistemperakaunanitu pulakerja menyediakankira-kira penutupboleh dibuat untuk menggambarkanperangkaansebenarpelaksanaanbelanjawannegaraitu padaakhir tahunkewanganyangberkenaan.

SebahagiannegaraArabmenggunakanasasmatawang untukmancatatoperasiperbelanjaankerajaan.Asasmi terbatasdalam usahamenentukanhasilyangdianggarkanitu benar-benartepatdanperbelanjaanyangdianggar-kanitujugatepatberlakudalamtahunkewanganyangberkenaan.Oleh sebabitu, pihakkerajaantidak memberiperhatianberatkepadausahamencungkilhasil operasinyayangberbentukkeuntunganataupunkerugiansepertiyangselalu dilakukan dalam unit-unit perbadananekonomi. Asas perakaunanmengikutsistemmatawangmi dapatmenjaminbenlakunyapengawasanyangmencukupi bagi mendedahkansebanangperbuatancurang dalam bidangkewanganjika benlakuperbuatansedemikian.Iajuga dapatmendedahataumembongkarperbuatanmelangkauiperuntukanperbelanjaanyangmelebihidaripadaperuntukanyangtelahdiluluskandalambelanjawannegara.Mengikutasasperakaunanmi juga dapatlahdipastikansamaadapembayarantelahdibuatmengikutperuntukanyangdiwujudkansebelumitu. Sistemmni mempu-nyai ciri istimewanyakeranaia terlalu sederhana.Ia membolehkankerjamenutup perakaunanperbelanjaankerajaandilakukan pada akhir tahunkewanganitu secaraIansungtanpapenlumenungguprosespenyelesaiankira-kira perakaunanyangbaruselesaipadahujungtahundi bawahsistemmeritsepertiamalanmenentukankewaspadaandanpenggunaandanlain-lainnya.Dalam hal i, penutupankira-kira padahujung tahun kewanganataupuntempohyangdekatdenganhujungtahunitu dapatmemberisumbangankearahusahamempercepatkanpenyediaandanpersiapankira-kirapenutupyangikutmemainkanperananpentingdalammenentukananggaranbelanjawannegarayangbaru.Berdasarkanpenyatakira-kirapenutupitu, pihakberkuasaperun-dangandapatberperanansebagaipengawaskepadapelaksanaanbelanjawannegara.Padatahun kewanganyangberkenaanitu juga sistemperakaunanberdasarkanmatawang mampumengemukakanpenyata-penyatayangpenluuntukmenyiapkanlaporan-laporanmengenaioperasi-operasikewangankera-jaandanhasil-hasilnyapadasepanjangtahunkewanganyangdapatmenjaminterlaksananyatindakansusulanpihak kerajaandi sepanjangtahunitu. Olehsebabitu, pelaksanaanbelanjawannegaraperlu diawasi dan keputusan-keputusanyangsesuaiperlu dibuatdi sepanjangtahun,sepertimenjalankankegiatanmengutiphasiljika didapatiusahatersebutberjalanbegitulembab.Tindakan memotongperbelanjaanawamjuga boleh diambil jika ternyataterdapatamalanpembazmrandalamperbelanjaanitu.

Walau bagaimanapunasasperakaunansecaramatawangitu didapatitidaksesuaidalambeberapakegiatankerajaan.Ini berlakuterutamanyadalamnegarayang kerajaannyaikut sertadalamnisbahyangberbeza-bezadalambidangpengurusanbeberapaprojekbesarperekonomian.Asasmatawangitutidakmampumembantudalammelaksanakanpenelitiandanketepatankadarkeuntunganataupunkerugianprojek-projekawamitu di sampingsukarpula

690


menentukanjumlah asetdan tanggungan.Sistemmatawangitu juga tidakmampumenyahutcabaranperkembanganmodenyangberlakudalambidangpengkelasandan penentuanbab bagi belanjawan negara. Contohnya, be-lanjawanprogramyangmemerlukanketerangan-keteranganyangterperincimengenairancangankerjakementeniandananggaranasetdantanggungannyayangsebenarsertaunit-unit pelaksanaandanbidangtugasnya.

Oleh keranasebahagianbesarnegara-negaradi dunia sekarangsedangmenujuke arahmenyusunpelbagaibentuk perancanganjangkapanjangdiperingkatnegaradalambidang ekonomi dan sosial, maka asasperakaunansecaramata wang dalam perjalanankira-kira perakaunankerajaantidakmampumembekalkanpenyatadan laporanyangberdasarkanhasil analisayangperludilakukankepadapihakpenyuSunanperancangan-perancanganitu.KeadaansepertiminampaknyamenjadipuncamengapabeberapabuahnegaraArabmengambilIangkahberalihdaripadaasasmatawangkepadaasasmerit.Telahpun dijelaskansebelummi bahawamengikutasasmerit sumberhasilakandapatdikutip padaketika ia perlu dan bayananitu dapatdibuat padaketika bahan-bahanitu digunakan, bukan pada ketika ia dibeli. Asas mimempunyaiciri keistimewaannyayangberbentukketelitian dan ketepatan,keranaia dapatmenggambarkandengantepatmengenaihasilkegiatanpihakberkuasadalamtempohtahunkewanganyangberkenaan.Padaketika sistemmi digunakanIa dapatmembenikanketeranganmengenaiasetdantanggung-annyasecaraIengkap.Di sampingitu, sistemmerit inijugamengakuibaranganinventoni, bayaran-bayaranpendahuluan dan bayaran-bayaranyangditangguhkan.OIehyangdemikian, Iahirlahgambaranyangsebenarmengenaipaksaanbelanjawannegaraitu sepertimelaksanakanpengawasanyangperluterhadapbeberapasudutperbelanjaanawamyangtidakmampudilaksanakandi bawah sistemmata wang, iaitu sepertipengawasanke ataspergerakansumber-sumbersimpanan.

Di antarasekianbanyakkeistimewaansistemmerit, ia dapatmembantuusahamenyiapkantanggungan-tanggunganyangsebenardansemuabentukoperasi.Iajugadapatmembekalkanpihak penyusunperancangandandasarkewangandenganlaporan-laporanyangberdasarkanhasilkajian dananalisadanipadalaporanyangmampudibekalkandi bawahsistemmatawang.Asasmerit itu sesuaidenganbeberapatuntutan dankehendakaliran-aliranmodendalamsistempengkelasanBelanjawanAwamnegaradanseSuaipula denganpelbagaiprojek kerajaanyangmasihdalamprosesuntuk mendapatkankelu-lusan peruntukan.

Satu asasmerit itu ialah menanti dalam tempoh yang lama sesudahberakhirnyatahunkewanganuntukmenentukansesuatuoperasi-operasiyangberhakdibenikeutamaandalamtempohyangberkenaan.Namunhal itu bolehdiatasidengancaramenambahkansuatutempohpenyempurnaanyangtenhaduntukmenyelaraskanoperasi-operasiyangberkaitandengantahunkewanganitu.

Dalammencaripenyatuandanpenyeragamankepadaasasatau prinsipperakaunanyang diamalkan dalam negara-negaraArab, maka bolehlahdikemukakancadangansepertiberikut:

Supayadisatudandiseragamkansistemperakaunandi seluruhnegara

691

ENSIKLOPEDIA EKOMOMI ISLAM JILID II

Arab sebagaisuatu usahayang sangatpenting ke arah menyatukanbe-lanjawannegara-negaraitu. Penyatuandanpenyelarasansistemperakaunanakanmenghasilkanpenyatuankira-kira penutupyangmenerangkanbentukpelaksanaanbagibelanjawan-belanjawanitu. OIehyangdemikian,akanterca-pailahkeseragamandalampenyata-penyatasebenartentangpelaksanaanbe-lanjawan-belanjawanitu dalam usahamencari bukti dan dalil sertaasaspengeluarannya.Usahamengkaji dan menganalisapenyata-penyatayangdipetik danipadaperakaunanpenutup itu mempunyai cmi ketelitian danketepatansertamudahdibuatperbandingandanpenyesuaiandi antarasebuahnegaradengansebuahnegarayanglain.

Buatmasami, sistemmatawangmasihbolehdigunakandalamperakaun-anbeberapabuahnegaraArabsebagaisuatukaedahuntukmelahirkanoperasi-operasiyang bercorakdan bertarafkerajaansemata-mata.Gesaansupayadilakukan suatu perubahansertamertadaripadasistemmatawangkepadasistemmerit boleh menjejasdan menggoncangkansistemperakaunanyangsedangberjalandi negara-negaraberkenaan,yangboleh menimbulkankeke-liruan dalamkaedahperakaunandan pengeluaranpenyataperakaunanpe-nutup keranakurangnyakemahiran dan pengalamanpara petugasdalambidangperakaunanmengenaisistembaruitu yangmeliputi dasar-dasarpenu-lisan rekodnya,pendaftarandan segalaurusanyangberkaitan dengannya,sepertijuga merekamemerlukanIatihan kepakarandan teknikal yang Se-cukupnyauntuk melaksanakansistembaruitu.

Usahaperludijalankanuntukmeningkatkanmutuasasperakaunanyangberdasarkanmatawang(dasarwangtunai) itu denganmembukasuatukum-pulanlagi buku-bukuperangkaandi sampingbuku-bukurekodash.Buku-bukuperangkaanitu mampumembenikanpenyatayangIebihbanyakbagikeperluanoperasiperancanganataupununtukmemenuhituntutansistemmodendalambidang pengkelasanbelanjawandanipadapenyata-penyataitu. Buku-bukustatistikitu hendaklahdipegangdandibukabersama-samadenganbuku-bukudaftarasasyangbercorakmatawang(wangtunai).Buku-bukudaftartambah-anitu perlulahdilengkapkandenganbeberapabanyakketeranganyangdiper-lukan di bawahsistemperekonomiandankewanganmasakini.

Perakaunanbagi projek-projekperdagangandan perniagaankerajaanpenlulahdilakukanmengikutsistemmerit.Begitujugauntukunit-unit pereko-nomianyangbelummelakukansistemin ataupununtukunit-unityangmem-benarkanpertukaranperuntukanumum.Dalamurusanmidapatjugadiambilmanfaatdanipadasistemperakaunanyangdikeluarkanoleh pihak kerajaanRepublikArabMesir sebagaisuatucontohyangboleh dijadikanpanduanasasdandasarpenyatuanperakaunanseluruhnegaraArab.

Sesudahitu perlulah diambil Iangkahberansur-ansurke arah sistemmerit sepenuhnya.

Perkara 494 - Pertukaran Kepakaran Teknikal bagi Seluruh

Negara Arab

Memangtidak diragukanlagi bahawasatudanipadapuncake arahpenyatuanbelanjawannegara-negaraArabitu ialahmewujudkanpertukaranpandangan

692

TEORI KEWANGAN NECARA

dankepakarandiantaraparaahli yangpakardalarnbidangbelanjawannegaradi antarasesamanegaraArabmelaluipersidangan-persidanganyangbencorakSeminardan muktamar. Ini samalahsepertiamalansahingmempenlihatkanpelbagaibentuktaklimat, surat-suratsiaran,laporan-laporandanjugapros-pektus-prospektusmengenaibelanjawannegaramasing-masingkepadaSe-samanegaraArab yanglain. Amalan mi patut digalakkanke arahmencapaimatlamatbersama,iaitu penyatuankaedahmenyusunbehanjawannegara-negaraArab.

Perkara495 - Ke arah Belanjawan Perancangandan Prestasiyang Seragam bagi Negara Arab

Sesudahmengalarniperubahansecaraberansur-ansurmakaseluruhnegaraArab akanmemberikantumpuanke arahpemakaiansistembelanjawanyangbercorakperancangandan pelaksanaan.Sistemitu dapatmenggambarkanperkembanganyangmesti dialami oleh belanjawannegaraArab masakini,keranatugasbelanjawanyangbercorakpengawasansebagaibidangtugasasasitelah mulai lemah.Keadaanitu membenikesempatankepadabidangtugaspengunusanuntukmemegangperananpentingdi antarasekianbanyakbidangtugasbelanjawannegaradi sampingtugasmenyusunperancangan.Kaedahpengkelasanbelanjawanawamkepadaprogramdan kegiatan sertapelak-sanaanitu seningmenumpukanperhatiankepadaprogram-programdankegiat-an pembangunanyang dijalankan oleh kerajaandi sampingmemberikanperhatiankepadamasalahmelaksanakankemampuanmenunaikankegiatanitu. OIehyang demikian,belanjawanawamyangbercorakpengurusanmulamengambiltempatdanmenjadialat meningkatkankemampuanpengurusan.Dengansendirinyaperhatianparapetugasyangbertanggungjawabmengenaibelanjawanitu beralih daripadamembenikanperhatiankepadapengawasansetiapbutir belanjawanitu kepadaprogram-programpembangunankerajaandankepadamasalahpengurusanprogram.Perancanganitu terusmenggerakkankeg-latankerajaanberlandaskandasar-dasarilmiah dansaintifik danmenilaipekerjaan-pekerjaanyangtelahdilaksanakansertakadarpencapaiannya.

PeralihandanipadasisternperbelanjaanyangadasekarangkepadaSis-tern Programdan Pelaksanaandirasakansangatperlu bagi seluruhnegaraArabberdasarkansebabbenikut:

1. BeberapabuahnegaraArabmerupakannegara-negarayangsedangmem-bangun. Sumberpenghasilannegara-negaratersebutmasih belum mampumemenuhitanggungandanperbelanjaannya.OIehyangdemikian,usahaperludilakukan supayasumber-sumberpenghasilanitu dapatditerokai supayaiabenar-benardiperolehi denganmenggunakanpelbagaikaedahpengurusanmodendalarnbidangpengurusandanpentadbirankerajaan. Dalamhal, misumbanganyangbererti telahdiberikandenganberalihnyabidangtugasasasbelanjawandanipadabidang pengawasankepadabidang pengurusandandenganmeningkatnyamutubidangitu rnelaluipehaksanaanKaedahProgramdanPelaksanaan.

693


2. Padamasakini belanjawannegaradi seluruhnegaraArab itu tidak lagiberfungsisepenuhnyasebagaibadanpengawaskepadahartabendadanwangnegara.Sebabnyatelahmunculbeberapajenteradanbadan-badanbarumenge-nai urusanpengawasankewanganyangberasingandaripadajenterapentad-biran belanjawandalam kebanyakannegaraArab. ContohnyapengawasanyangdilakukanolehPusatPengawasanPerakaunandanSistem(Jabatan)Pen-gawasankewangandi beberapabuahnegaraArab.

3. SemuanegaraArab nampaknyamembenikan sokonganpenuhkepadausahamelaksanakanSisternPerakaunanKerajaanyangkernaskini.Sistemitutelah memberikansumbanganbesardalarnmelakukanpengawasanke atashartabendadan wangkerajaandan sedangberkembangterusyangmenye-babkania mampumenjalankantugaspengawasanyang biasanyadilakukanolehbelanjawannegara.

PeralihankepadasisternBelanjawanProgram(Perancangan)danPelak-sanaanitu merupakansuatuhalyangsangatperlu,namunmi tidakbermaknabahawa sistern baru itu akan mengambil ahih bidang tugas yang sedangdijalankandibawahsistemyangadami dengansertamerta.Perahihanitu tidakdapatdilaksanakandalam satu peningkatdan satu masasahajaataudalamtempohsatutahun,tetapiia akanmengambilmasabeberapatahundansecaraberansur-ansur.Olehyang demikian,sesiapapun tidak dapatterfikir untukmenukarperjalanankepadasisternbaruitu secarasekaligusdenganmengete-pikan seluruhsistemyangsedangberjalankeranaBelanjawanAwamNegaraselalu sahajatenikat dengandasarpolitik kerajaan.Ia perlu dikemukakankepadapihak berkuasaperundanganterlebih dahulu,keranasistembarnitusendini memerlukanusahayang gigih dan jangka masayangagakpanjangsupayadapatditerapdandilaksanakandenganberkesan.

Perkara496 - Beberapa Contoh Mengenai Bidang TugasPentadbiran yang Diseraganikan

Contoh Mengenai Bidang Tugasyang Diseragamkan dalam JabatanPengurusan PusatNegara-negaraArab

(a) Pertahanan;(b) Keselamatan;(c) Keadilan;(d) Masalah-masalahluar negeni;(e) Pelajaran,penyelidikanilmiah dan perkhidmatankebudayaan;(f) Perancangan;(g) Dasar(polisi) ekonomidanperdaganganluar negeri;(h) Masalahpembiayaan;(i) PerkhidmatanPerbekalan;(j) Perkhidmatan(Jabatan)Pertanian,pembangunantanahdantahi air;

694


(k) JabatanPenindustnian;(1) JabatanPengangkutan,Perhubungan(komunikasi dan telekomu-

nikasi) danPenerbangan;(rn)JabatanKesihatan;(n) JabatanAgama;(o) JabatanKebajikan Masyarakat;(p) JabatanPerumahan;(q) JabatanPelancongan;(r) JabatanPenerangan;(s) JabatanPernuda(Belia); dan(t) JabatanPengawasan.

Perludicatatbahawabidangtug-asitu sahingberbezadan sudutjumlahdanbentuknyadi kalanganseluruhnegaraArab.

Jadual 9 ContohUnit PelaksanaanyangDiseragamkanBagi BeberapaProgram(Perancangan)Negara-negaraArab

Program (rancangan) Unit kerja

PelajaranMembasmibuta hurufPembangunantanah

Penanamansemulatanaman

Ujian Pertanian

RancanganPertanianberjentera

Mengemaskinisistemtali air

PerumahankawasanbandarMenambakpaya

RancangankesihatanPencegahanpenyakit

RawatanpesakitPenurapanjalan rayaPengangkutanpenumpangRancanganmemunggahbarang

RancanganPendaftaran

Murid - KelasOrangdewasayanghendakdiajarSeekartanahyanghendakdibangun-kandandimajukanSeekartanahyanghendakditanam-semulaSuatu ujian yangdijalankan

Seekartanahyang dibajak denganjenteraSeekartanahyangdiairkanSebuahrumahyangdidirikanSatukilometerpayayangselesaidi-tambakSeorangpesakityangdiperiksaSeorangpesakityangdiperiksaSeorangpesakityangdirawatSatu km.jalan rayayangditurap

Seorangpenumpangyang dibawaSatutanbarangdipunggah

Seorangpeniagayangperniagaanyadidaftarkan

695


sambunganJadual9

Program (rancangan) Unit kerja

RancanganpembenianlesenRancanganpemberianPaspotdantarafkewarganegaraanPerakaunanPencen

RancanganlatihanPengeluaranfatwaPembayaranRujukan

PenyiasatanPendaftaranperjanjianhakmilik

SuatulesenyangdikeluarkanMengeluarkanpasport

Suatukira-kira yangdidaftarkanSaturancanganpencenyangdi-rekodkanSeorangpegawaiyangdilatihSatufatwa yangdikeluarkanSekepingcekyangdikeluarkanSatusumberrujukan dijadikanbahanrujukanSatupenyiasatanyangdijalankanSuatu surat perjanjianyangdidaftarkan

RancanganUntuk MenyeragamkanTakrifdan Istilah BelanjawanPro-gram danPelaksanaannyadi Seluruh NegaraArab

MatlamatUtaina Belanjawan ProgramdanPelaksanaan

Belanjawanmi merupakansuatualat yangmenyatakantujuan-tujuandanmatlamat-matlamatyangmemintaperuntukankewanganuntukpelaksanaansepertiyangditerangkanmengikutprogram-programyangdicadangkanuntukrnencapaimatlamat-matlamatitu. Begitujugalaporan-laporandanperangkaanyangpenlubagitujuanmenilai pekerjaan-pekerjaanyangtelah selesaidilak-sanakandalamsetiapprogramitu.

Program

Sesuatuprogram itu menggambarkansesuatupekerjaanyang hendakdi-lakukandalamsuatupeningkatmasayangtertentu.Programdianggapsebagaisebahagiandaripadarancangankerja tahunan.

Tanggungan-tanggungan(Melaksanakan)Program

Suatusenarainingkasmengenaiperbelanjaanyangdiperlukanüntuk melak-sanakanprogram.

HasilMahsulProgram

Wang pulanganyang melebihi daripadapelaksanaanprogram.

696


Pelaksanaan

Gambarandanipadahasilpelaksanaanprogramberkenaandipeningkatakhir.

PulanganTerakhir

Sesuatupekerjaanyang telah selesai dilaksanakandan penyata-penyatamengenaikuantiti yang dicadangkansupayadijalankanberdasarkanpohisipenyeragamanpekerjaan.

Peruntukan-peruntukanAwam

Pembahagianumummengenaipelbagaiusahadanmkhtiaryangdilakukanolehpihakkerajaan.Ia disebutjugadalambelanjawansebagaiperuntukan-perun-tukan dalambelanjawan,iaitu pertahanan,pelajaran,kesihatan,pertanian,pengangkutandan sebagainya.

ProgramatauPerancanganSemasa

Pembahagiankerjayangdilakukanmengikutpusinganyanghendakdiuruskandalam suatumasayangtertentu.

Programatau PerancanganPelaburan

Suatupembahagianyangdilakukankepadasuatupekerjaanyangbertujuanmenyusunsuatuprojekbaruataupunmenyudahkansuatuprojekyangsedangberjalandalamsuatutempohmasayangtententu.

ProjekPelaburan

Suatu rangkaianpekerjaanyang hendakdiselesaikandalam rangka suatuprogrampelaburanpokok ataupuncawanganuntuk menghasilkanbaranganmodal.Semuapekerjaanmi dilakukanolehsuatuunitpengeluaranyangdibenikuasamenjalankanpekerjaannyasecarabebasdantidak tenikatdenganpihakyanglain.

Unit-unit Pelaksanaan

Suatujenis pembahagiankecil untuk melancarkankegiatandan pekerjaandalambentuk suatuunit bandinganyangdipihih untuk membawapulanganterakhir dalammelaksanakankegiatanitu.

Unit-unit BentukPekerjaan

Unit-unit mi berkaitandengantindakan-tindakandalamanyang dilakukanoleh pihak jabatanyang berkenaanuntuk mencapaihasil yang lebih balk.

697


Contohnyaialahunitmengenaijumlahbilik-bilik darjahdenganjumlahmunid-munid yang ditentukan bilangannya,Iebih banyakdaripadajurnlah munid-murid yangsedangbelajardi sekolahitu sekarangmi.

Unit-unit MelicinkanPekerjaan

Unityangmembuatpenilaianrnengenaikelancaranmatlamatyangditentukanolehprogramkerjasesuatujabatansepertiyangtelahditetapkandalampohisidandasarumumnegara.Nilaianmidigunakandalammentaksirkadarkenaik-an dan peningkatantaraf ilmu pengetahuansains dan sasteradi kalangansetiapanggotamasyarakatIebihdanipadakaitandanpergantungannyakepadajumlahbilik darjahataubilanganmurid.

Usaha-usahaGigih yangDi jalankanolehLembagaPeringkatNegaraArab keArah MencapaiPenyeragaman

PihakLiga Arab sentiasamenjalankanusahamelalui beberapabuahorgani-sasinyauntukmewujudkankeseragamandiantarapelbagaisistembelanjawannegarauntuk mencapaimatlamatbesarmengenaipenyatuandanpenyeraga-manitu. Usahaitu telah menghasilkanikhtiar-ikhtiar berikut:

1. Melangsungkansuatupersidangandanmuktamarsulungbagi ahli-ahlidan pakar belanjawannegaraArab di Kaherah mulai dan 19 hingga 29Disember1970.Muktamaritu telahberhasilmembuatbebenapakeputusandanrumusanmengenaimasalah-masalahbelanjawan,perancanganpembangunan.Selainitu, keputusanjugadibuatbagimengatasimasalah-masalahyangtimbuldalamBelanjawanProgramdanPelaksanaansertaPerancangandanmasalahmenyiap,melaksanadanmenjalankantindakan-tindakansusulanmengenaibelanjawanitu.

Mengenaimasalahbelanjawan dan perancanganpula, persidangan(muktamar)berkenaantelahmendesaksupayabelanjawanitu dijadikan suatualat yang berkesanbagi melaksanakanperancangannegara. Catatanjugadibuatmengenaiperlunyadiwujudkanpenyelarasandi antarabelanjawanitudenganperancangannegara dankeperluannyakepadamatawang asing,disampingberusahauntuk memberikanperuntukankhasdan istimewakepadabelanjawanpelaburan.

MengenaiBelanjawanProgramdanPelaksanaanpula,persidangantelahmencadangkankepadasemuanegarasupayamenggunakanalinanfikiran yangmenitik beratkannilai perkhidmatandalammenyusunbelanjawanterutamasekahiBelanjawanProgramdanPelaksanaandi sampingmenyiapkansuasanadansyarat-syaratasasbag-i sistemperkhidmatanitu.

2. Adapunmengenaimasalahmenyiap,melaksanadanmenjalankantindakansusulankepadabelanjawanmakapersidanganitu telahmengambilbeberapakeputusanmengenainya.Di antaranyaialah menyatudan menyeragamkan

698


tanikh permulaandan penghabisantahun kewangansertamembuatsuaturangkayangdiseragamkanrnengenaibentukdanrupabelanjawannegara.Per-sidanganitu juga membuatperuntukanistimewa yang ringkas dalam be-lanjawan untuk menghadapipelbagaibelanjapadamasakecemasan.Pninsipuntuk mewujudkanbeberapalampiran umumyang dikembarkanbersamadenganbelanjawantelah diterima dengananggapanbahawaIampiran itumenupakanperwakilankuasadanipadapihak berkuasapenundangankepadapihakberkuasaeksekutif. Persidanganitu telah mewujudkanbeberapajenisbelanjawandalamrangkaianBelanjawanAwam negarasertamenggunakansistemkomputerdalamprosesmenyiap,melaksanadanmenjalankantindakansusulanmengenaibelanjawannegara.Keputusanitu mengandungibebenapacadanganmengenaipenggunaantenagamanusiadan perlunyadiwujudkansuatukumpulanpakarkhususbagibidangperbelanjawansertamengadakanbeberapahagi seminardanpersidangantentangmasalahbelanjawandanse-bagainya.

3. Dalamtahun1972,PertubuhanIlmu PengunusanArabyangterletakdibawahPertubuhanInduk LigaArabtelahmelakukanprojeksistembelanjawansepadudalam bidang menyiapkanbahan-bahanasasbagi menyiapkanbe-lanjawanbadan-badanpengurusankerajaanbagi seluruhnegaraArab. Projekatau rancanganitu mengaridungi 83 perkara yang meliputi kerangkabe-lanjawandanbentuknyadan segi teknik danbeberapapembahagianperkhid-matan dan tanggunganserta sumber-sumberpenghasilanbelanjawanyangberkenaan.Projekitujuga menggariskanperingkat-peningkatpenyediaanbe-lanjawan, membuat laporan mengenainyatenmasuklahdasar-dasarbagimenyiapdanmengemukakancadangan-cadanganmengenaibelanjawansertajadual-jadualdansenarai-senaraibelanjawan.

Pertubuhan(organisasi)IlmuPengurusanArabjugatelahmengemukakansuatu rang dan cadanganbagi sistemperakaunanbersepadubagi jenterapentadbirankerajaanuntuk negara-negaraArab dalamtahun1972.

KerajaanArabtelahmerangkaprogramyangbertujuanuntukmencapaipenyelarasandan penyeragamanistilah-istilah umum ilmu kewangan,danmengumpulkansemuaistilah yangberkenaandalamsebuahbuku panduanyang meliputi semuaistilah umum dalam bidang ilmu kewangandanjugarnewujudkan suatu fahaman dan pengertian yang sama pada ketikamenggunakanistilah-istilah itu supayasesuaidanbertepatandengandasar-dasardan istilah-istilah ilmiah dalam bidangmi. Untuk itu, pihak Jabatan(pejabat)SetiausahaAgungDewanPenyatuanEkonomiArabtelahmengambillangkahmenyediakanistilah-istilahyangdikemukakandalambukupanduanbersepadubagiistilah-istilahkewangandalambahasaArabdanbahasaInggeris.

Langkahmi telah diambil padatahun 1976 denganberpandukepadaistilah-istilah dalambahasaArab danInggerisdalambidangkewanganyangtelah disediakandi bawahkelolaanBadanProjekKewangandanPengunusanPertubuhanBangsa-bangsaBersatudi Beirut padatahun 1957 sebagaiasasuntuk memulakanusahatersebut.Ta menghendakiahli-ahli dan pakareko-

699


nomidankewangannegara-negaraAnabyangmenjadianggotabadanduniaitusupayaberbincangdanmembuatkajian balasmengenaiistihah-istilahitu. Diantarakandunganbukupanduanitu iahahistilah-istilah mengenaibelanjawannegara.

Keputusanuntuk menyatudan menyenagamkanpenmulaantahun ke-wangannegara-negaraArab merupakansatu syor yang diputuskandalampersidangankahi ke-6PertubuhanIlmu Pengunusan(danPentadbiran)Negara-negaraArabyangberlansungdi bandarKahenahpadabulanSeptemberhinggaDisembentahun1972.

a. Kuwait

b. RepublikArabMesir

c. Republik Iraq

d. RepublikArabSyria

e. Kerajaan HashimiahJordan

f. RepubhikArabYaman

g. RepubhikDemokrasiSudan

h. RepubhikDemokrasiYaman

i. PersekutuanNegeri-negeriEmirate

j. RepubhikDemokrasiSomalia

k. JamahiriyahArab Libya

I. RepublikIslamMauritania

m. Palestin

Awal Julai

Awal Julai

Awal Julai

Awal Januari

Awal Januari

Awal Julai

Awal Julai

Awal April

Awal Januari

AwalJanuari

Awal April

Awal Januani

Awal Januani

Jadual 10 Permulaantahunkewanganbaginegara-negarayangmenjadianggotaLiga Arab

Namanegara Tanikhpenmulaan Tarikhpermulaantahunkewangan tahunkewanganmengikutundang- sesudahkeputusanundangasal mengenaipenyatuan

Awal Januari

Awal Januani

Awal Januari

AwalJanuari

AwalJanuari

Awal Julai

Awal Julai

Awal Januari

AwalJanuari

AwalJanuani

AwalJanuani

Awal Januari

Awal Januani

700


FASAL SEMBILAN: JABATAN UNTUK MENJALANKAN PEKER-JAAN DAN URUSAN KUTIPAN CUKAI MENGIKUT

PANDANGAN IBN KHAIDUN5°

Perkara 497- Jabatan Urusan Kutipan Cukai

Al-AllamahAbdulRahmanbin MuhammadbinKhaldunmenuhisdalamkitabnyaMuqaddimahmengenaimasalahjabatanataudiwan tempatmelakukanpe-kerjaan(pentadbirankerajaan)dankutipancukaiitu sepertiberikut:“Ketahui-Iahbahawajawatandantugasmi adalahtenmasukdalamjawatandantugasyang sangatpenting bagi sebuahkerajaan, iaitu tugas menjalankankerjamengutippelbagaijenis cukai danmenjagahak-hakkerajaandalammasalahwangmasukdanbayarankeluar.

Kerja mendaftardan membancijumlah anggotatenterayangmengan-dungiketerangantentangnama-namamereka,anggaranupahdangajimerekasertabayaranganjaranmerekamengikut masanyadan membuatrujukanmengenaimasalahbayarangaji itu kepadaundang-undangdan peraturan-peraturanyang telah ditetapkanoleh pegawai-pegawaitinggi yang menja-lankantugasitu dipatuhiolehkakitangankerajaan,perhulahdilakukandenganpenuhteliti.51 Ini keranaundang-undangdan peraturanitu telahdirakamkandalamsebuahkitabyangmengandungiketeranganIengkapmengenaimasahahitu, iaitudalamsenarai“wangmasukdanwangkeluan”.Iaberdasarkankaedahilmu perakaunanyangtidak mampudijalankanmelainkanoleh orang-orangyangmahir danberpengalamandalambidangpekerjaanitu. Kitab ataubukudaftanitu dinamakansebagaidiwan.Begitujuga tempatdudukparapegawaidanpekerjayangmenjalankan tugas mencatatdanmenulis masalahyangbenkaitandengankutipan cukai danbayarangail dan sebagainyajuga dma-makansebagaidiwan.

Mengikut sejanahnyapembeniannamadiwanitu berasaldaripadasuatupenistiwa berkenaandenganseorangKisra (namagelaranraja Parsi) yangmehihat para pekerjakerajaanyang sedangmembuatkira-kira mengenaijumlahdanbilanganmereka(kakitangankerajaan)seolah-olahmerekasedangberbual-bual. Maka bagindapun bertitah dengankatanya diwanah yangmengikut bahasaParsinyabermakna“orang-oranggila” lalu jawatan itudipanggilsebagaidiwan dengandibuanghuruf “h”nya keranaselaludipakaidalamsebutan.

Kemudiannamaitu pun dipindahkanpulakepadapegawai-pegawaidankakitanganyangbertugasmenuhisdanmencatatwangmasukdanwangkeluarkerajaan,yang berkaitan denganundang-undangdan peraturanmengenaimasalahperakaunan.

Adapulapendapatyangmengatakanbahawamaknaperkataanitu dalam

50 Ibn Khaldun,op.cit.,(Martabatraja,sultandangelaran-gelaranyangdiberikandalambidangpekerjaankerajaan),hlm. 783.

51 Pembantuyangkhusus.PepatahArabmenyatakan;‘Perempuanyangmerdekaitu bukanlahkhadam”.

701


bahasaParsiialah namabag-i syaitan-syaitanpengacau.Pegawaidankakita-ngandalarnbidangcatatanwangmasukdanwangkeluarkerajaanitu dipanggildemikiankeranamerekasangatpintar dantangkasdalammemahamisemuamasalahsamaadayangterangdanrahsia.Merekajuga mampumengumpulbendayangganjil danterpisah,kemudianbendaitu dibawaketempatmerekamenjalankanpekerjaanitu.

Berdasarkanketeranganinilahmakanamadiwanitu merangkumisegalaurusankerjamenullssurat-suratdanbuku-bukuitu dantempatmerekadudukmenjalankantugasmerekadi tepi istanarajamengikutkaedahdancanayangakanditerangkankemudian.Jawatanmimempunyaiseorangnazirdanpenye-ha tersendini(khas)yangmenyeliadanmengawasiselunuhperjalananpeker-jaan itu. Kadang-kadangsetiap jenis dan cawangankerjanya mempunyaiseorangpenyelia dan pengawasnyasendini. Beberapabuah kerajaanyangberkaitandenganmasalahketenteraandan pembenianmilik tanahkepadaanggotatenterasertamembuatanggaranmengenaibayarangajimereka,telahmenjalankankerjaitu mengikutkaedahyangtelahditentukanoleh kerajaan.Kerja itu juga dibuat mengikutkeputusanyangtelah digaris dan ditetapkanoleh orang-orangyangbertanggungjawabmengenaibidangtugasitu.

Undang-undang Pertama Mengenai Urusan Perakaunan52

TokohpentamayangmenajasistemdiwandalamsejarahIslam ialahKhalifah‘Umar bin al-Khattabr.a.Mengikut ceritanyasebabutamaKhalifah itu mem-buatketetapanmengenaipenubuhandiwan itu adalahkeranaAbu Hurairahtelahtiba diMadinahdan Bahnindenganmembawahartabendadanwangyangsang-atbanyak.Orangnamaibersungutmengatakanbahawawangyangdibawaoleh Abu Hurairah itu sangatbanyaksehinggamereka sudahpenatuntukmenghitungdanmembilangnya.Merekajugamerasatidak berupayamemba-haginyadenganbetul. Maka merekapun mencari jalan untuk melakukanhitungan yang tepat dan membahagikanpembenianhak itu denganadil.KemudianKhalid bin al-Wahid mengemukakancadangansupayaditubuhkansebuahdiwansambilmengatakan:“Sayatelah mehihatraja-rajanegeniSyammenubuhkandiwandanmencatatsemuawangdanhartakerajaan”.CadanganKhalid itu pun ditenimadenganbaiknyaoleh Khahifah‘Umar. Menurut suatusumberlain, cadanganmenubuhkandiwan itu dikemukakanoleh al-Hurmu-zan,~yangmehihatKhalifah‘Umarmenenimanombonganyangmembawawangtanpasebarangcatatan. Ia memberitahukepadaKhalifah bahawadenganberbuatsepertimi tiada siapapun yangtahu mengenaisesuatubarangatauwangyanghilang danipadasimpanankenanaorangyangtidak hadir dalammajhisitu tidak mengetahuimengenaimasalahitu danhanyadenganmenuhisdanmencatatjumlahkeseluruhannya,barulahsemuawangdanhartaitu dapatdijagadenganbetul.Lalu Khahifah‘Umar punmemerintahkansupayaditubuh-kan sebuahdiwan untuk menjalankantugasitu. Kemudiannyaditubuhkan

52 IbnKhaldun,op.cit., (Jibczyah,Infaq danHisban)him. 775,.53 Al-HurmuzanatauAl.Harmuz ialahseorangpembesarKerajaanParsi.

702

TEORI KEWANGAN NECARA

puhadiwanyangberkaitandenganwangkutipancukai kharajdancukai-cukailain hagi.Olehyangdemikian,kedudukandiwan-diwanitu selepaskedatanganIslam masihsepertiasalnya iaitu diwandi Iraq menggunakanbahasaParsidandiwandi negeniSyammenggunakanbahasaRumawidansemuapegawaidankakitangandiwan padazamanitu adalahterdini daripadaonang-orangParsidanRom.

CorakpemerintahankerajaanIslambenubahdanipadasistemberkhalifahkepadasistemberaja,iaitu padazamanpemerintahanAbdul Mahik bin Mar-wan. Padawaktuitu keadaanhidup orang-orangIslamtelahberubahdanipadasuasanakampungmenjadi suasanabandar dan daripadahidup sederhanadalamkeadaanbutahurufkepadahidup mewah,dan sudahpandaimenuhissertamembaca.Di kalanganorang-orangArab danhambasahaya,munculhahbeberapaorangyangmahirdanbenpengalamandalambidangpenuhisanMdanperakaunan.55Olehyangdemikian,Abdul Mahik punmenitahkanSulaimanbinSa’id iaitu bakal penggantinyayang memenintahJordansupayamenukanbahasapentadbirandiwanitu kepadabahasaArab.Ohehmtu Suhaimanbin Sa’idpun menyelesaikantugas itu dalam tempoh setahundanipadatanikh mulamenjalankanperintahitu danmenyerahkantugasitu kepadaSarjun,seorangkeraniAbduhMahik. Suhaimanbin Sa’id memberitahuparakeranidanjurutuhisRom supayamencanirezekidanipadasumberlain keranapekerjaanmenuhiscatatandalambahasaRumawitelah dihentikanoleh Allah daripadamereka.Mengenaiurusandiwan negeni Iraq pula, ah-Hajjaj telah memerintahkanjurutuhisnyayangbernamaSahihbinAbdul Rahmansupayamenjalankantug-asitu. Salih ialah seorangjurutuhisyangmahir menuhisdahambahasaArab danParsiyangtelah belajardanmendapatlatihan danipadaseorangjurutuhisal-Hajjaj yangbernamaZadanFarkh. SesudahZadanFarkh terbunuhdalamsuatupertempurandenganpasukanAbdul Rahmanbinal-Asas,makaal-Hajjajpun melantikSalih sebagaijurutuhispenggantiZadanFankhitu. Ia memenin-tahkansupayasemuaurusancatatandiwan dijalankandahambahasaArabbagi menggantikanbahasaParsidanperintahitu telah dijalankanohehSahihdenganbaik dansempurna.Sikapsepertiitu menimbuhkanrasatidak senangdi kahanganjurutuhisberbangsaParsi.TetapiAbdul Hamidbin Yahya pernahmenyatakan“SemogaAllah merestuiSahihkeranabetapabesarsumbangannyakepadaparajurutuhis...“.

PadazamanpemerintahanAbbasiyahjawatan menuhisdan mengurusdiwan-diwanitu diserahkankepadapegawaiyangbertugasdahambidangitu.Ibn Khaldunmenghuraikanmasalahmi denganmengatakan:“Sesudahmun-cul kerajaanBani Abbasiyah,tugasseorangmenteri itu menjadibertambahpenting dan jumhah bayarangajinya pun ditentukan oleh pihak kerajaan.Menteni (PerdanaMenteni) pun dibeni hak dan kuasa untuk mengambihtanggungjawabmenjagadanmengawasiurusanJabatanPerangkaanmengikutperancanganyang dilakukan untuk dapatmembayargaji dan sara hidupanggotatentera.Olehyang demikian,PerdanaMentenitelahdiserahkantugas

54 Ibn Khaidun, op.cit., him. 746, butir 705.

55 Ibid., butir 769.

703


mengurusdiwan-diwandan jabatan-jabatanitu.56 mi dilakukan oleh puakketurunanBarmakdan anakcucuSahalbin Nubakhtdan PerdanaMenteniyanglain dalampemenintahanAbbasiyah.

Adapunmasahahyangberkaitandenganjawatandanbidangtugasmidansudutpandanganhukumsyana’,terutamayangberkaitandenganbayarangajianggotatentera danipadawang baitulmal (perbendaharaannegara)dalamurusanwangmasukdanwangkeluardanuntukmenentukansesuatumasahahitu samaadahendakdiselesaikansecanadamaiataupunsecaraperang,urusanmenyerahkanjawatan mi kepadaseorangpetugas,mengenaisyarat-syaratkelayakanpegawaiyang menyelia dan mengawasinya,dan jug-a kelayakanjunutulis sertamasalahundang-undangperakaunan,maka itu adalahsuatumasalahyangperludirujuk kepadakitab-kitabyangberkaitandenganhukum-hukumpemenintahankeranamasalah-masalahitu adadicatatdandihunaikandalamkitab-kitabyangberkenaan.

BegitujugalahkeadaannyadibawahsistempemenintahankerajaanBaniUmaiyahdiSepanyoldanpemenintahanbeberapapuaklain sesudahpuakBaniUmaiyahitu.

SemasadibawahkekuasaankerajaanMuwahhidin,kuasauntukmenen-tukanmasalahdiserahkankepadaseorangpembesarnegaradanipadakalang-an puak Muwahhidin yang dibeni kuasauntuk menyehenggarakanurusanmengutipdanmengumpulkanwangdanmembelanjakannya.Petugasinijugadiberi kuasamengambiltindakanke ataspegawai-pegawaitinggi dankakita-nganyang menjalankanurusanitu, di sampingmelaksanakanbayaranitumengikutkadarnyapadawaktu yangditetapkan.

Adapundi bawahpemenintahanBaniMaryan(keturunanraja-rajayangmemerintahal-Maghnib(Morocco)padaabadke-13hinggake-15,yangmene-gakkankekuasaanpemerintahanmerekadi atasruntuhankerajaandi Fez(danipadaketeranganal-Munjid hIm. 493)57 , bukukira-kiramengenaiganjanandan gaji sertahasil mahsulnegaraadalahdikumpul dalamurusan seorang(pegawaitinggi) sahaja.Pegawaiinilah yangmembetulkanbukukira-kira danperakaunanseluruhnyadan semuaurusanmengenaikewanganhendaklahdinujukkankepadajabatanataudiwannya.Pandangan sertakeputusannyaadalahsentiasamendapatrestuSultan ataupunPerdanaMenteri, danhashpemeniksaannyadalammasalahpungutanhasil danbayarangaji.

Inilah dasar-dasarpemberianpangkatdanrancangankerjakerajaandaninilah bentuk jawatan-jawatantinggi yang menjadi perhatiandan campurtang-anSultan.

Kedudukanpangkatdantarafpegawai-pegawaikerajaandi negeniTurki(padamasahayat Ibn Khaldun) adalahpelbagaicorak dan bentuk. Ketuajabatanpembayarangaji danganjaranitu dinamakansebagaiNazir Tentera,

56 Ibid., Butir 776dan785,dan789.57 Kerajaan Bani Maryan di Maghrib al-Aqsaitu berpusatdi bandarFas(Fez)dankerajaanmi

merupakansebuah.kerajaanyangpalingkuatdi kawasanitu danmencapaikejayaanbesarterutamadi bawahpemerintahanSultanAbi al-HasanyangmendudukitakhtakerajaanFesdanal-Maghribal-Qasadalamtahun741 Hijrah = 1330Masihi.

704


manakalaketuaurusankewanganpun dibeni panggilankhassebagaimenteniataupunal- Waziryangmengetuaijabatankutipan cukai awamnegara.Pang-kat menteniitu merupakanpangkatyangpaling tinggi sekali dalambidangkewangan,kerana peng-urusanmasalahkewangandi bawah pemenintahanTurki terbahagikepadabeberapapeningkatpegawaidankakitangandisebab-kanjajahanmerekayangluasdankuasanegaramerekapunbesar.Olehkeranabanyaknyajumlahwang-yangperludikutip itu tidak cukupdikendahikanolehhanyaseorangpegawaisahaja,biar bagaimanacekapsekalipunpegawaiitu,maka perlulah adaseonangpetugasyang paling tinggi kedudukannyadansentiasasahajadidampingi oleh orang-orangkuat dan kepercayaanSultansertaangg-otatenterakerajaanyangberkenaan.Semuapendapatdankeputu-sanmenteniitu hendaklahdirujukkan kepadanyaterlebihdahuluyangbiasa-nyaberusahamengambiltindakansusulanke atastindakanyang dilakukanoleh menteti itu. Orangyang memegangjawatan penting mi dinamakansebagaiPanglimaNegaraatau Ustazal-Daulah iaitu seorangkerabatdirajayangpalingkanandalamnegaradanipadakalangantenteraataupunangkatanbersenjatayangsangatberpengaruh.

Langkahsertaurusanmerekaadalahberkaitandeng-anmasalahkewang-an dan perakaunannegaradan adapula yangurusannyadikendahikanolehseorangnazinkhususiaitu nazir atau pegawai tersebutbertugasmengurushartabendadanwangmilik penibadiSultan,yangberupatanah-tanahmihiknyaataupunsaham-sahamperniag-aannyasertabahagiannyadanipadakutipanwangkharajdanufti danipadanegeni-negenijajahanyanglain danipadahartabersamakaumMuslimin, terhetakdi bawahpengawasanUstazal-Daulah itu.Kalaulah seorangmenteriitu danipadakalangananggotatentera,makaUstazal-Daulah tidakberhakmembeniarahankepadanya.Manakalanazinkhasituterhetakdi bawahkuasapenjagahartabendaSultan,iaitu danipadakalanganhambasahayaSultanyangdipanggilsebagaipenjagarumahatauSahibal-Darkeranatug-as merekaialah menjag-adan mengurusharta dan wang mihikpenibadiSultan.

FASAL SEPULUH: HASIL MAHSUL DANPENDAPATAN NEGAB.AM

Pekara 498 - Butir-butir Pendapatan danHasil Negara yangPenting

1. Bab 1 - Hasil (pendapatan)daripadaharta-hartamilik neg-aradanipadarancanganbiasa(am)ataupundomain.

(a) Cukai-cukailang-sung;dan(b) Cukai-cukaitidak langsung.

58 Dr. Rifat al-Mahjub, KewanganNegara , dan Dr. Muhammad Mun’im al-Jammal, PolisiPercukaian.

705


2. Bab 2 - Cukai-cukai3. Bab 3 - Duti-duti4. Bab 4 - Hutang-hutangdanpinjamannegara5. Bab 5 - Pendapatanmelalui wangtunai (kaedah-kaedahmengg-unakan

matawangatauwangtunai, iaitu pelong-gokan).

Bab 1- Hasil daripada Harta-harta Milik Negara (Hasil daripadaDo-main)

Perkataandomain bermaksudbahawaharta-hartayang berbentukhartatanahdanharta yangboleh dipindahkan.Ia dimihiki oleh negarasamaadadalambentukhakmihik biasaiaituyangtundukdi bawahperuntukanundang-undangbiasa,ataupunhak milik istimewa ataukhasiaitu yang tunduk dibawahperuntukanundang--undangyangkhususatauistimewa.

Hasil daripadadomainmidipandangsebagaisatudanipadasumberhasilbiasaneg-ana.Berdasarkancarapemilikan negaraatasharta-hartamiliknya(negara),domain itu terbahagikepadadua:

(a) DomainBiasa

DomainBiasa hanta-hartaatauwang-yangdimihiki olehnegaraataukerajaan(ataupunbadan-badanawamlain) yang tunduk di bawahperuntukanundang-undangbiasa(awam) dan diperuntukkanbag-imanfaatorangramaiiaitu sepertisungai-sungai,pant-panttahi air,jambatan-jambatan,jalan-jalanraya danjalan-jalandalamkawasanbandarsertataman-tamanawam.Padaadatnya,pihak kerajaantidak mengenakansesuatubayarankepadaorangramaiyangingin menggunakanharta-hartakerajaansepertiitu.Walaupunbegitudalambeberapakeadaantertentupulapihakkera-jaan akan mengenakanbeberapabentuk bayaran tertentu bagipenggunaanharta-hartaitu, iaitu sepertibayaranyang dikenakanketika melawat taman-tamantententu dan juga muzium negaraataupunpadaketikamenyeberangbeberapabuahjambatan.Namun demikian, pninsipyang menjadi peganganbiasanyaialahbahawapeng-gunaandomainbiasaitu tidakterhibatdenganbayaran.

(b) DomainIstimewa(Khas)

YangdimaksudkandenganDomain Khasataupundomain Istimewaialah harta-hartayang dimihiki oleh negarasebagaihak mihik is-timewayangtundukkepadaundang-undangkhusussamasepertihakmilik badan-badankhasdanistimewayangterletakdibawahundang-undangitu. Daripada sudut fungsinya sebagaisuatu sumbenhasilnegaramakaDomain Istimewa mi berbezadenganDomain Biasa.Oleh sebab itu, ia tidak sepertiDomain Biasa tetapi ia adalah

706


merupakansuatusumberpendapatanyangmampumemberikanhasilkepadapihaknegara.

Jenis-jenisharta-hartayangmenjadisumberDomainIstimewaterbahagikepadatiga:

(a) DomainPertanianDomainPertanianitu adalahterdiri danipadatanah-tanahpertaniandan hutan belantara.Hasil pendapatandapatdipenolehidanipadadomain mi rnelalui hang-apengeluarannyaataupundanipadasewayangdibayaroleh orang-orang-yangmenyewanya.

(b) DomainPerindustriandanPerdagangan

Domain mi adalahterdini danipadaharta-hartakepunyaannegarayangberbentukprojek-projekpenindustriandan perdag-anganiaitubeberapakemudahanasassepertipengangkutan,gas,elektnik danair. Padakebiasaanyapihak kerajaanmembuatkeputusanuntukmemiliki ataupunmeng-ambilahihhak milik projek-projeksepertimiuntukmenjaminkesinambunganperkhidmatankepadamasyarakatdanuntukmenjaminpembahagiandanpengagihankemudahan-kemu-dahanasasitu deng-anhargayangmurah. Dan sini jelaslahkepadakita bahawabiasanyapihak kerajaanmeng-endahikansendiri pengu-rusanbebenapajenis projeknya bukan dengantujuan untuk men-dapatkankeuntunganyangbesartetapi justeruuntuk memberikanperkhidmatanuntuk faedahdanamanfaatorangramai.

(c) DomainKewangan

“Domain Kewangan” ialah harta-hartayang tendapatdalam sim-pananpihak kerajaansamaadadalam bentukwangtunai, ataupunsaham-sahamdandokumen-dokumenkewanganlainnyayangdikeluar-kanoleh syanikat-syarikat.Wangdandokumen-dokumenbenkenaanitu dapatmembawakeuntungandanfaedahkepadanegarasebagaiimbangan kepada simpanan harta-harta kenajaan itu. BidangpenerokaanDomain Istimewami semakinbertambahluasdan masake semasasebagai akibat daripadalang-kah pihak kerajaanyangingin menguasaisektorswastadanmengendalikansendiribebenapaprojek yang mempunyaimanfaat yang- menyeluruhsupayapihakkerajaandapatmengarahkanprojek-projekke arah melaksanakankepentinganorangramai.

Bab2- Cukai-cukai

MaknaCukaidan SudutIlmiah

Perkataancukai ataupunal-Daraaib bermaknasejumlah wangyang setiap

707


individu diwajibkan membayarnyakepadapihakkerajaanmeng-ikutbebenapakaedahumum yang sudah ditetap dan diputuskanmengikut kemampuanmerekamembayantanpamehihatkepadamanfaat-manfaatyangakankembahisemulakepadamenekadi sebalik beberapaperkhidmatanmasyarakatyangdibenikanolehpihak kerajaan.Hasil daripadapembayarancukaiitu biasanyadigunakanuntuk membiayaiperbelanjaannegana.Cukai itu sah dan bolehdigunakan sebag-aialat untuk mencapaimatlamat kenajaandalam bidangekonomi,sosialdanpolitik.

TeoriKontrak Sosial

Terdapatsuatu teoni yangbemamateoni Kontrak Sosial (perjanjian antarasesamaanggotamasyarakat)yangditaja dandicipta olehJan JackRousseaudalambukukarangannya(yangmemakainamayangsamaiaituLe ContractSociale),iaitusuatuteoriyangberdasardanbersandarkepadawujudnyasejakasalsuatuperjanjiandi antanasetiapindividu dalammasyarakatitu denganpihak negaradan kerajaan.Setiap individu akan membenidan membayarsebahagiandanipadapendapatannyasebagaibalasankepadaperkhidmatanyangdibeni dan dilakukanoleh pihak negaradankenajaankepadanya.TeoniKontrak Sosial mengikutpandanganRousseaumi telah mewujudkansuatuikatan perjanjiandi antararakyatdanwakil-wakil mereka.Walaupunteori mimendapatsokongandaripadabeberapaorangahhifikir yangterkemukasepertiMostisquieudanAdam Smith tetapikesesuaiannyatelahmulai hilang secaraberansur-ansurmengikutfahamanmodenmengenaimasalahpercukaian.

Teori TimbalBalas

Terdapatbanyakteoni-teoriyangtelahberkembangdantersebarsehing-gaabadke-19. Di antaranyaialah teoni mengenaikaedahtimbal balasdan teoni-teonilainnya yang berlegardi sekitar fikiran dan pendapatyang mengatakanbahawacukai itu sebenarnyaadalahsuatubayaranyangdiambil dengancarapaksaandankekerasankeranaia dibayarsebagaibalasankepadapelbagaiperkhidmatanasasyang-telah disediakanoleh pihak kerajaankepadasetiapindividu dalamnegaraitu, iaituperkhidmatanpertahanan,keselamatanawamdankehakiman.

Setiaporangindividu dalam sesebuahmasyarakatitu mempunyaiduajenis keluang-a.59Keluarganyayang pertamaialah keluargaasalnyaiaitukeluangakecil dankhusus,manakalakeluarganyayangkeduaiahahkeluargayang-besariaitu negara.Cukai itu pula merupakansuatualat untuk memba-hag-idanmengagihkansemulahartakekayaandi antarasemuaindividu dalammasyarakatitu.

Oleh yangdemikian,makacukai itu menjadisuatualatyangdigunakanuntukmembahag-ikansemuakekayaandiantarasemuaindividu dalammasya-rakat itu dan untuk melaksanakanpelaburan,pengeluarandanpenggunaan

59 Dr. MuhammadMun’im ai-Jammal,Polisi Percukaian.

708


dengancarayangbetul. Olehyang demikian,cukai merupakansatudaripadaalat dan carayang- paling penting yang-diambil oleh pihak kerajaanuntukmencapaidasarekonominya.Oleh itu, cukaibukanlahsebagaibalasankepadaperlindungandanjaminankeselamatannyawadanjiwa setiapindividu dalamnegaraitu danjug-akeselamatanwangninggit danhantabendamerekasahajadan bukanjug-a sebagaibalasankepadasemuafaedahyang diperolehi olehsetiapindividu itu ataupunfaedahyangdiang-garkanakandapatdinikmatiolehsetiapindividu danipadapelbagaibentukperkhidmatanyangdilakukanolehpihak kenajaansecarakeseluruhannya.Oleh kerananegaradan kenajaanmerupakansuatu keluargayangbesar,maka setiapindividu mestilahmem-berikansumbangandalamsemuaperbelanjaanatasdasarsetiaporangmem-bayarmengikutkem~ampuanmasing-masing.

Ini kenanadalammasyarakatmodensetiapindividu itu mempunyaiduabuahkeluarga.Keluargayang-pertamaiaitu keluarganyasendini.Individu itusendiniyangsemestinyamenunaikantugasnyauntukmenjagakeselesaandankebajikansemuaang-g-otakehuarganyaitu.

Keluargayang-keduaialah negara.Neganamerupakansebuahkeluargayangamatbesaryangmenjadilembagakemasyanakatandansosialyangbesandalam pelbagaipeningkathidup yang beranekarag-amyang mengandungikumpulankeluarga-keluarg-ayangmembentuksebuahcorakmasyarakatbaginegaraitu.

Dalamsetiap keluargasamaadakecil ataubesar,setiapindividu akandiwajibkanataupunberkewajipanuntukmembenikansumbanganyangberben-tuktanggungandanbebankewangandalamsetiapbuahkeluargaitu mengikutkadarkemampuanmasing-masingtanpaperlumemandangkepadasebarangfaedahyang-kembahikepadanya.

BebanKewangan

Di sebahikitu pihakkerajaanpulaakanmengembangkanperkhidmatankepadaseluruh nakyat tanpa memandangkepadawujudnya perbezaandi antarapelbagaipenkhidmatandan bentuknyadi antarajumlah dan bentukperbe-lanjaan.Contohnyasekolah-sekolah,khinik-khinik, hospital-hospitaldan lain-lain perkhidmatanlag-i yang membenikanperkhidmatanpercumakepadasetiap individu, bantuan-bantuandan subsidikepadaparapenganggurdanskim insunanssosialitu tidakdapatdinikmati olehgolongan-golongankayadanberadasepertiyangdapatdinikmati olehgolonganmiskinyangtidak membeni-kanapa-apasumbang-ankewanganke arahmewujudkanperkhidmatanyangtelahdisebutkandi atas.

Berdasarkepadapandanganmi makasetiapindividu dalammasyarakatitu pastiakanberolehbahagiannyauntukmenikmatiperkhidmatanmasyara-kat dalam memberisumbangankepadásumberpenghasilannegarasupayapihakberkuasamampumembenikanperkhidmatanuntukkepentinganselunuhang-gotamasyarakatserta mentadbirkannyadenganbaik disertai denganmengurusmasalahekonomirakyatdanmengarahkannyakearahkesejahteraan

709


dan dapatmelaksanakankemewahandan keselesaanperekonomianuntuksetiapindividu dalammasyarakatdannegaraitu.

Jenis-jenis Cukai

Terdapatbeberapajeniscukaiiaitu cukaiyanglang-sungdancukaiyangtidaklangsung.

Cukailangsungiahahcukaiyangbertujuanuntukmenenuskankekayaanyang adadalamtanganseorang-pemilik wangdanhanta, iaitu untuk menge-nakan cukai ke atas kekayaanitu samaadamodal ataupendapatanyang-diperolehidaripadausaha.Manakalayangdimaksudkancukai ke atasmodalitu6°ialah cukai yang dikenakan ke atas modal yang- mengeluarkanpen-dapatan,iaituyangdigunakandalamoperasipengeluaran.Maksud “cukai keataskekayaan” pula ialah cukaiyang-dikenakanke atashartayangdimihikioleh setiap orangyang mempunyaiharta, baik yang berupaharta tanahataupunharta-hartayangbolehdipindahdandiahih,tanpamemandangkepadaanggapan-anggapanmengenaipeng-eluaranataupendapataniaitu tanpame-lihat kepadaperanannyadalam operasi pengeluaranitu. Cukai langsungterbahagikepada:

(a) Cukai-cukaitanah,iaitu cukaike atasbangunan-bangunan,61tanah-tanahdancukai-cukaitempatan.

(b) Cukai-cukaike atasnilai hargayangboleh dipindahkan.62

(c) Cukai-cukaike ataskeuntungan-keuntunganyangdiperolehi dani-padausaha-usahaperdagangandanperindustrian.63

(d) Cukai-cukaike ataspendapatandanipadapekerjaanataupunpenca-nanbebasdanpencarian-pencarianyang-berbentukperniagaanyangbukan perdagangan,cukai keatasgaji, upahdanganjaran.64

(e) Duti-duti pindahmihik (dan pindahkuasa)dancukai-cukaiterhadaphartapusaka.65

(U Duti setemdanjenama.~

(g) Cukai terhadappendapatan(cukaipendapatan).67

60 Dr. Rif’at ai-Mahjub,op.cit., Jilid 2, him. 104.61 Dr. MuhammadMunim al-JamalCukai-cukaiTanah dan Tempatan.62 Rujuk buku Cukai-cukaidan MasyarakatSosialisArab Jiiid I danII, karanganpenulis

buku mi danbuku Dasar Percukaian,olehpengarangbuku mi juga.63 Ibid.64 Ibid.65 Ibid.66 Ibid.67 Ibid.

710


Perkara 499 - Cukai-cukai yang Dijeniskan dan Cukai-cukaiyangDisatukan 68

Cukai-cukai yang Dijeniskan

Yang- dimaksudkandengancukai jenis mi ialah mengenakancukai ke atassetiapjenis pendapatansecaraberasingandengandisentaioleh perbezaandiantarajenis-jenis pendapatanitu dalam menentukanwadah cukai itu dankadar cukainya di sampingmengenakancukai lain untuk meleng-kapkanpengenaancukaiitu ke atasseluruhpendapatandengansuatuang-katertentusebag-aitambahankepadacukai-cukaiyang dikenakanmengikutjenis pen-dapatantadi. Sistempercukaiansepentimi diamalkan oleh pihak berkuasaneganaMesir dan Syria denganterdapatsedikit perbezaandalambeberapaperkaratententu.

Cukai-cukai yang Disatukan

Sistemmi menentukanbahawacukai itu dikenakansecaramenyeluruhdansekahiguskeatassemuapendapatandaripadasumber-sumberyangberlainanmengikuttaksirannilai yang-manalebih tinggi mengikutjumlahpendapatantanpamembezakandi antaramana-manasumberpendapatan;iaitu dengandiambil kira semuabebanyangditanggung-olehorangyang-benkenaansepentibebanmenanggungperbelanjaananggotakeluargadan beban-bebankewang-anlain. Sistemmi digunakanoleh neg-araPerancis,England,Iraq, Sudandanbeberapaneg-aralain lag-i.

Cukai yangtidak lang-sung69iaitu cukai-cukaiyang sentiasamengikutperkembanganhartakekayaandan sudutperedarandanpenggunaannya.

Cukai-cukaisepertimi dikenakanke atasbarang-banangeksport danimport, kemudianpengertiancukai mi makin berkembangdanmenjadidasarbag-ikutipan cukai tak lang-sung,dan sudutilmu ekonomi.

Termasukdalarn kategoni cukai mi ialah duti-duti kastamdan cukaipeng-eluaran.

Jenis-jenis Cukai Kastam7°

(a) Cukai yangberdasarkannilai hang-aataupuncukai-cukaiad-valoremyangdikenakanmengikutnisbahnilai hargabarangantersebut.

(b) Cukai-cukaikhususialah cukaiyang dinilai mengikut suatukadartententusesuatuunit timbanganbarangan,ataupunmengikutukurandankuantitinya.

68 Dr. MuhammadMun’im al-JamalPerbandirzganSistem-sistemPercukaian.69 Ibid.70 Dr. MuhammadMun’im al-Jamal,Polisi Percukaian, oloh pengarangbuku mi.

711


Boleh dikatakan majoriti tokoh-tokoh ekonomi seperti William Bate,Penoud, Jaze dan Lord Snowdenmemperakukanbahawacukai lang-sungmenupakancukai-cukaiyangdemokratikdan adil. Manakalacukai-cukaitaklangsungpulabanyaksekalimenimpadanmembebankanorangmiskin secararelatiflebihbanyakdaripadayangditimpaolehorangkaya.Cukaimi meningkatsecaraberlawanandanmenimpaorang-yanglebih memerlukanbahan-bahankeperluanasassepertiorangyang-mempunyaijumhahanggotakeluargayangbesardanmestiditanggungsarahidup mereka.SeorangpakarekonomiyangbernamaPaynodepula menyifatkancukai-cukai tak lang-sungitu sebagaicukai-cukaiyang zalim dan kejam. PendapatPaynodemi telah mendapatsokongandaripadaSnowden,seorangmenterikewanganEnglandyangmena-makancukai-cukaiitu sebagaicukaiyangkejam dantidak adil apabila dike-nakandenganjumlahdankadaryangtinggi ke atasbeberapajenisbaranganyangsentiasaberedardalammasyarakat,sepentibahan-bahankeperluanasasyangselaludigunakandi kalangangolongan-golong-anyangmiskin.

Perkara500 - Jenis-jenisCukaiyang Lain

Cukaiialahsejumlahwang-yangdikutip olehpihaknegaradankerajaansecarapaksadaripadasebahagianindividu sebag-aibalasanmanfaatatauperkhidmat-ankhasatauistimewayangdilakukanolehpihakkerajaankepadaorang-orangyangberkenaan.Contohnyaialah cukai-cukaisetem,cukai pelajaran,cukaimahkamahdanbayarancukai pasportantarabangsa.

Eloklah diperhatikanbahawacukai duti itu samatarafnyasebag-aicukaibiasadanipadasejumlahwangtunaiyang-dikenakandandikutip secarapaksa,tetapi berbezadaripadacukaibiasakeranaia dibayarsebagaibalasankepadasesuatuperkhidmatanistimewayangdilakukan oleh pihak kerajaankepadaorangyangmembayarcukai duti itu.

Padaadatnyacukai duti itu tenbatasdalambentukpenbelanjaanmeng--hasilkansesuatuperkhidmatanyangtelahditetapkan,manakahacukaibiasapula terbatasdalamhingkungankemampuansetiaporangpemihikhartaitu.Inilah faktor penting yangmembezakandi antaracukai biasa(al-Daribah)dengancukaiduti (al-Rasm)tetapiseningkaliperbezaandi antarakeduabentukcukaiitu sangatkecil,terutamakeranapihakpenggubalundang-undangselalusahajarnenggunakanistilah duti ke atasbeberapajenis cukai biasa.Sebagaicontohnyaialahcukai-cukaikastam,cukaipenggunaandancukaipengeluaran,cukaisetemdanjenamasertacukai pindahmilik danpindahkuasa.Kecil dansempitnyaperbezaanmi ditambahlag-i olehkenyataanbahawasesetengahdutiitu telah bertukarmenjadi cukai biasa. Hal mi berlaku apabiladuti yangdikenakanitu tidak lagi bensesuaiandenganbelanja pengeluaranatau kospembuatanperkhidmatanyangtelahditetapkanuntukduti itu. Sebag-aicontohialahduti pendaftananyangpadapeningkatpermulaannyadipandangsebagaiduti iaitu padaketika bayaranduti masihsepadande~gankospengeluaranataupembikinanperkhidmatanitu; tetapi setelahpihakkerajaanmendapatibahawanilai hargabayaranduti itu perlu dinaikkan,oleh sesuatusebabyangberpuncadaripadakeperluankewangan,makaduti pendaftaranitu pun ber-tukar menjadisebagaisejeniscukaibiasa.

712


FASAL SEBELAS:KESAN CUKM DALAM USAHAMENGGALAKKAN TABUNGAN

Perkara 501 - Definisi Tabungan

Tabunganmerupakansebahagiandaripadapendapatanyangtidak dibnlanjakandalampenggunaansemasa.Setiaporangtentunyamembelanjakanhasildan-padapendapatannya,samaadamembelanjakan100peratusiaitutanpamenyim-pan sedikitpun pendapatannyaitu, ataupun membahagidanmengagihkanperbelanjaanuntuk penggunaansemasa(seharian)danmenjagaataumeme-lihara sebahagianpendapatannyatanpadibelanjakandengantujuan untuktabungan.Sekiranyadikenakancukaikeataspendapatansetiapindividu yangmempunyaihasilpendapatansebanyak1000 paun makacukai daripadapen-dapatannyasebanyak250 paundan individu atauorangyangberkenaanitumasihmempunyaibaki sebanyak750paun.Olehyangdemikian,bagaimanakahcaraindividu itu membelanjakanpendapatannyayangmasihbaki itu sesudahdikenakan cukai?

Jawapannyabergantungkepadajenis golonganmanakahindividu yangberkenaanitu beradadalamsesebuahmasyarakatitu (iaitu samaadaorangitudaripadagolonganberadaatau sebaliknya).Takdirkan individu yangberke-naanitu daripadagolonganyang beradayang memandangbahawaamalanmenyimpanitu sebagaiamalanmenabungwangbaki daripadakeperluanatasparaspenggunaannya,yakni wangyangdisimpanitu tidakmenjejaskankese-Iesaanhidupnya.Padaketika itu cukaiyangdibayaradalahtermasukdalamakaunsimpanannyayangakan digunakanuntuk menjalankanusahapela-buranyangakanmembawafaedahkepadamasyarakat.

Jika individu yangberkenaanitu terdiri daripadagolonganyangberpen-dapatanrendah,hasil pendapatannyaitu adalahsekadarmencukupiuntukmenyaramakanminum sehanianuntuk din dankeluarganyasahaja.Makapendapatanyang masih baki sesudahdibayar cukai selalunyadigunakan(untuk perbelanjaansemasa).Dalamkeadaanmi, cukai itu merupakansuatubahayayangmembebankangolonganmi dan boleh menjejaskanpendapatannegarakeranalemahnyadayakerjaumatmanusiadantidakcukuppenggunaanoleh go~onganmi da~amnegara-negarasedangmembangun,iaitu nisbahgajidanupahkerjaadalahsangatrendahsecararelatif (jika dibandingkandenganjumlahgaji danupahyangdibayarkepadaparapekerjadi negara-negarayangsudahmaju)yangpendapatanpuratadi negara-negarasedangmembangunituberadadi tahapsetakatcukup makansahaja.Oleh yang demikian, kutipancukaidaripadagolonganmibolehmembebandanmenjejaskantarafpenggunaanmereka denganmengambilkira kepadasudut pentingnyabaranganyangmerupakanbahankeperluanasasdanjugabarangan-baranganmewah.Keadaansepertimidipandangsebagaisalahsuatudaripadafaktor-faktoryangmenggugatperkembanganekonomidi negara-negarasedangmembangunkeranaterlalukecil dansempitnyabidangpasarantempatan.

Seringkalitimbul kemusykilanmengenaicukaijenismanakahyangdapatmendorongkantabiatsukamenyimpanitu?Adakahcukai pendapatan(Income

713


tax)?Ataupun adakahcukai hartapusakadanpenukaranhak milik (Estatetax)?Ataupunadakahcukai perbelanjaan(Expenditure tax)? Bagaimanakahcarapihak kerajaandapatmenggalakkantabiat suka menyimpan melaluikutipancukai ataupuntidak mengutipcukai, terutamadalamnegara-negarayangsedangmenghadapiaruspembangunansupayadapatditambahkanmodalyangdiperlukanuntuk melaksanakanrancanganpembangunan?

Padahakikatnyamengenakancukai pendapataniaitu seperticukai keatasgaji, upahkerja ataupuncukai pencanianbebasmempunyaikesandanpengaruhmengikutbagaimanacarapendapatanitu digunakan,kenanapen-dapatanindividu merupakanpulangankepadafaktor-faktonpengeluananyangdimiliki olehsetiapindividu itu (iaitu pendapatandan basilusahasendiri,dangaji danfaedahsimpanansertakeuntunganperniagaan).

Semuafaedahyangdiperolehiitu merupakanpendapatanindividu, danpendapatanperingkatnegarapuladipandangsebagaipendapatannegara,danpendapatanitu (baik individu ataupunnegara)digunakanuntuk penggunaanharian(semasa)dantabungan(pelaburan).

Kalaulahkita andaikanbahawapendapatanseorangindividu itu berjum-lah 10 000paunsetahundengandikenakancukaisebanyak30 peratuske ataspendapatanitu makadengandemikianjumlah wangyangmasihbaki dalamtanganindividu yangberkenaanialah 7000 paun (iaitu sebagaipendapatanyangbersih)yangbolehdibelanjakannyasesuaidengankeadaanhidupnyabaikdaripadasegisosialdanekonomi.

Oleb yang demikian, sekiranyaindividu yang berkenaanitu daripadagolonganyang kaya dan beradadalam masyarakatdisebuahnegarayangsedangmembangunmakamenyimpanadalabsebagaibaki daripadapendapa-tan mereka.Golonganmi menggunakansebahagianbesardaripadapendapa-tan yangtinggal cuma sedikitsahajadanipadapendapatanitu dalambentuksimpanan.Olehyang demikian,makapembayarancukaitelahmempenganuhiamalanmenyimpandi kalangan orang-orangkaya selamapenggunaanitumasihbebastanpasebarangsekatan,melainkanapabilapihakkerajaancam-pur tangandenganmengenakanbeberapajeniscukai lain mengikutkeadaandanmenambabkanhargabaranganmewahsertamenurunkanbargabarangankeperluanasasuntukgolonganmiskin.OIehyang demikian,orang-onangkayaterpaksamemikul bebancukai sebagaisuatu tekanan padaketika hendakmembelialat-alatmewahdanmi akanmenyebabkangolongankayaitu selalumembataskandin dalam menggunakanbarang-barangmewahdan menam-bahkantabungannya.Keadaanmi juga bergantungkepadabeberapafaktorlain selain cukai, iaitu beberapasekatandangalakanmenyimpan.

Adakah Cukai Terhadap Harta Pusaka Boleh Memainkan Peranandalam UsahaMenggalakkan Amalan Menabung?

Sekiranyacukai itu dikhaskankepadabidang perbelanjaan7’sahajadalamsesebuahmasyarakat,makami bermaknabahawapadaketikaitu cukaihanya

71 Cukai porbelanjaanmi dilaksanakandi negaraIndia.

714


dikenakanke atasperbelanjaansahaja,iaitu perbelanjaanpenggunaanSe-masa.Setiapkali sebahagiandaripadapendapatanitu dibelanjakania akanterlibat dengancukai perbelanjaandan cukai mi tidak melibatkan amalanmenyimpan.Olehyangdemikian,kutipan cukai perbelanjaanmi merupakansuatuusahauntuk menggalakkanamalanmenyimpanselamacukai perbe-lanjaanitu tidak melibatkanamalanmenyimpan.Oleh itu, wadah bagicukaiperbelanjaanitu ialah perbelanjaanyangsebenar.

Amalanmenyimpan dilakukanke atasfaktor-faktor dan perkarayangsudahditetapkanuntuk amalanitu, dengansendirinyacukai ke atasperbe-lanjaanmerupakansatudaripadafaktoryangtelahditetapkanuntuk amalanmenyimpanitu.

Cukai perbelanjaanpula merupakan suatu galakan kepadaamalanmenyimpankeranaamalanmenyimpanitu dengansendirinyamengurangkankuasabeli sebenar(perbelanjaansebenar)yang sebahagiandaripadapen-dapatandiperuntukkanuntuk ditabung,manakalasebahagianlagi diperun-tukkan untuk penggunaansemasa.

Padamasaberlakunya peperangandalam negara,maka keadaanitumendorongindividu berkenaanmelipatgandakanusahadankerjatanpameli-hatkepadabayaranatasusahadankerja itu. Hal mi dilakukanatasdesakandandoronganrasacintakepadatanahair dansayangkepadanegaradansegalahasil mahsulnya.

Keinginanuntukbekerjaitu seringjugabergantunguntukmendapatkanmanfaatpendapatansut,iaitu adakahmanfaatitu makinbertambahataupunmakin berkurang.Kalaulah manfaatpendapatansutitu semakinbertambah,makasekiranyadikenakancukaipendapataniaakanmelibatkanbeberapajamkerjayanglebih, iaitu melebihi daripadajam kerja sebelumdikenakancukaipendapatanitu. Begitujugapandangansetiapindividumengenaicarabagaimanapihakkerajaanmenggunakancukai-cukaiitu dalamperbelanjaannya.Kalaulahpihakkerajaanmembelanjakankutipan cukaidenganboros tanpahaluandansegi ilmu ekonomimakakeadaanmi dengansendirinyamemberikesansertadoronganuntukmenyimpansebagailangkahmenyatakanproteskepadapihakkerajaan.

Beberapasin kajian telah pun dijalankan di Amerika Syarikat dalambulanSeptembertahun1957,iaitu kajianyangtelahdilakukanolehGeorgeF.Breakdalamrencananya.72Dalamkajian itu Breaktelah berolehkesimpulanbahawacukaipendapatanyangdikenakanke atasdoktor-doktordanakauntandi AmerikaSyarikat telahmenyebabkanberkurangnyajam masabekerjadanbertambahnyajam masaberehat,denganpengertianbahawadayapengaruhpenjejasanitu lebih kuat daripadadayamenambahpendapatandi kalangangolonganpengurusandan orang-orangyang menjalankanpencarianrezekisecarabebasdi Amerika Syarikat.

Bertambahnyajumlah pekerjaanbergantungkepadajenis golongandimanasetiapindividu itu beradadanjuga pandangannyakepadapendapatan.

72 GeorgeF. Break, IncomeTaxesand Incentivesto Work,American EconomicReview,Jilid 47September1957, hIm. 529 — 554.

715


Kalaulah individu itu daripadagolonganyangkayayang sentiasaberusahauntuk mencapaisuatu tarafbidup yangtertentudan pendapatanitu meru-pakanhartayangberlebihandaripadakeperluannya,makapenguatkuasaancukai adalahberbentuksejenissimpananbagigolonganin Walaubagaimana-punbagigolonganyangmiskindanberpendapatankecil makapenguatkuasaancukai memandangkepadakecilnyajumlab pendapatanmerekayanghanyasekadarcukupmakansahajaadalahmembebankankeranagolonganmi tidakmampumenyisihkansebahagiandaripadapendapatanmerekauntukdisimpansamaadasebelumataupunsesudahpenguatkuasaancukai.

Berdasarkanketerangandiatasnyatalahbahawacukaiitu memangmem-punyaikesandanpengaruhkepadabidangpengeluarankeranasetiapindividubiasanyaakanberusahasamaadauntukmenambahkanjam masabekerjabagimengurangdan meringankankesan cukai itu. Keadaanseperti mi bolehmembawakebaikandanmanfaatkepadamasyarakatsebagaikesandaripadabertambahnyajam masabekerjaitu yangboleh menghasilkanpertambahanpendapatandan pengeluarannegara,ataupunberusahamengurangkanjammasabekerjayangakanmengakibatkanberkurangnyapendapatan,danjugaboleh membawakesanyangburukkepadatarafhidup masyarakat.

Sepertijugahalnyadenganmenguatkuasakancukaiperbelanjaan(expen-dituretax)kepadaperbelanjaansebenarbolehmenggalakkanamalanmenyim-pan, tetapi penguatkuasaanmi juga boleh membahayadan menjejaskankehidupanorang-orangmiskin secarafizikal (dalambentuk mengurangkanpenggunaan,suatuhal yangakanmengakibatkanlemahnyadayadantenagajasmanisertadayakerjamanusia.Keadaanmi akanmengurangkanpengeluarandanseterusnyamengurangkanpendapatannegara.

FASAL DUA BELAS: KESAN CUKAI DALAM USAHAMENGGALAKKAN PENGELUARAN

Perkara 502-Cukai Memainkan PerananPenting dalam usahaMenggalakkan Pengeluaran

Cukaipadakebiasaannyamendorongsetiapindividu menambahkanjam masakerjadanmengurangkanjam masaberehatapabilasetiapindividu itu dikena-kanpotongankeataspendapatanyangdiperolehidaripadahasilpekerjaannya.Cukaiterhadappendapatanyangdiperolehidengansendirinyamengurangkanpendapatanindividu itu padaketika dikuatkuasakan.Sebagaicontohnya,andaikansesiapasahajayangdiupahsebanyaktiga paunsehari dikenakanpotongansebanyak50 peratusoleh cukai. Oleh itu, pekerja tersebutakanmenggunakanduacaradalammembelanjakanwangpendapatannyaiaitu:

1. Samaadadiaterusmenggunakanataupunmembelanjakanpendapatan-nyaitu samasepertisebelumcukaiitu dikuatkuasakandankeadaansepertiitutidak mampudiperolehinyamelainkandenganmenambahjam masabekerjadanmengurangkanjam masaberehat.

716


2. Samaadadia tidak menambahkanjam masabekerjadantidak juga me-ngurangkanjam masaberehat.Dalamkeadaansepertiin makakedudukankewangannyamenjadi lebih buruk sesudahpenguatkuasaancukai keranaterpotongnyasebahagiandaripadapendapatannyadalambentukmembayarcukai.

Oleh yangdemikian, cukai sepertimi bukanlahmerupakansuatupen-dorong kepada bertambahnyadaya kerja dan pengeluaranbagi golonganseperti mi, keranabukanlah setiap orang itu mampu dan bersediauntukmenambahkanjam masabekerjasebagaiakibat daripadapenguatkuasaancukai, sepertijugatidak semuaorangmampudanbersediamengurangkanjammasaberehatakibatpenguatkuasaancukai. Keadaanmi bergantungkepadabeberapafaktor, di antaranyaialah:

(a) Kekayaandanhartayangsudahadadalamtangansetiaporangyangberkenaanyangtarafdannilai pendapatannyamemangmempunyaikesandan pengaruhdalam menggunakanjam masabekerjapadamasalapang.

(b) Galakandandoronganuntukbekerjaitu bukanlahsemuanyaberben-tukbenda,keranamemangterdapatsuatuunsurlainyangberbentuksemangat.Olehyang demikian,dorongansemangatsememangmem-punyai kesandan pengaruhbesardan penting dalam menentukankesungguhanbekerja,seperti juga ia terdapat dalam usahamen-dapatkanpangkatdankedudukanpentingdalambidangpengurusandanpentadbiranperingkattinggi danorang-orangyangmenjalankanusahadanpencarianbebas.

Perkara503 - Cukai SebagaiSuatuMat untuk MencapaiKestabilan Ekonomi danMenambahkan Penghasilan

Terdapatsuatuhubunganyangselarasdanbertentangandiantarapendapatanyangberbentukmata wangdenganpendapatancukai. Penjelasannyaadalahsepertiberikut:

Cukaimemangbolehdigunakansebagaisuatualatuntukmelaksanadanmencapaikestabilanekonomi.Sebagaicontohnya, cukaiitu boleh digunakandalam usahayang bersungguh-sungguhuntuk mencapaikestabilandalambidangperbelanjaanyangbercorakbayarantunai secaramenyeluruhke atassemuabarangandan perkhidmatanapabilakadarcukai diturunkan denganbanyaknya.Tujuannyaadalahuntuk menggerakdanmencergaskanpasarandanmenambahkuasabeli ataupunapabilacukaiitu ditambahdandinaikkandenganbanyaknyauntukmencapaikeupayaanperbelanjaanyanglebih tinggiataupununtuk merendahkandanmengurangkankuasabeli.

Menggunakan Cukai SebagaiSuatu Alat untuk Kegiatan Tertentu

Tanpa Sebarang Kegiatan yang Lain

Dan sudutperancanganpencukaian,cukaiitu boleh digunakansebagaisuatu

717


alat untuk menggerakkansesuatukegiatantertentudan meluaskanbidanggerakannyasertamelipatgandakanpengeluarannyatanpasebanangkegiatanyang lain. Akibatnya, kegiatan itu pula akan meluas dalam bidang yangdikehendakiitu sebagaibasil daripadakeputusanuntuk melepaskancukaikepadabidangdan sektoritu sambil menghalangdanmenekanusahauntukmenggerakkansektonyangtidak disukaidengancaramengenakankadarcukaiyangtinggi ke atassektor-sektoritu.

Amalan Merendahkan Cukai Kastam TerhadapPengeluaran Bahan-bahan Barangan Keperluan bagi Para Pengusahadan Bahan Keper-luanPengeluarPerindustriansertaPelepasanCukai TerhadapBayaranKeluaran di Kawasan-kawasanBebas Cukai Dapat Mendorong Ber-tambahnyaPengeluaran

Untukmembenikanpeluangkepadapertambahanpengeluaran,makabolehlahdikunangkankadarcukaikastamkeatasbarang-barangkeperluanpengeluananbagi para pengusaha.Begitu juga ke atasalat-alatdan jentena-jentenaper-taniandan Ion-Ion sertamemotongsemuabayaranyangberkaitandenganperusahaanitu. Cukaikastamjugaboleh dikurangkanke atasbeberapajenisbahankepenluanpengeluaranperindustnianyang menupakanbahanyangmemenlukankospengeluaranyangtinggi dalamtanggungan-tanggungandanpenbelanjaanpengeluaran.Langkahmemperbanyakkanbarangandanmengga-lakkanpembinaankilang-kilangyangmenghasilkanbahan-bahankeperluandalambidangpengeluarandibeberapakawasanbebascukaidapatdilaksanakandengancaramelepaskancukaikeatasbahan-bahanpengeluarankilang-kilangdengantujuanmenggalakkanpenggunauntukmembelidanmendapatkannya.

Begitujugausahauntukmenununkankadarcukaiterhadapbahan-bahanmentahyang diperlukan dalam bidang pengeluarandan pelepasancukaiterhadapbahan-bahankepenluandalambidangpengeluanandanipadasegalabentuk cukai di sampingmenjalankanbeberapasin penyelidikan teknikaldengantujuan memaju dan mengembangkanlagi pengeluarandan mem-perketatkankawalan dan pengawasansupayapengeluaranitu dapatterusberjalan lancarataskadaryang sama.Kemampuanpanapekenjajuga penludipentingkatkandenganmembenilatihan danbimbingan.Sikap dan amalanmemberigalakankearabkemajuandanpeningkatanpengeluaranditingkatkandengancaramemberikanbeberapapelepasancukai dengansyaratbahawapengeluaranakan berjalan terus dan mutu kerja sentahasilnya semakinbertambahbaik.

FASAL TIGA BELAS: KESAN CUKAT DALAM USAHAMENGGALAKKAN PELABURAN

Perkara 504 - Cukai danKesannyaTerhadap Pelaburan

Dalam perkarayang lepastelah diterangkanbagaimanapentingnyausahamenambahkanpengeluarandan juga usahamenggalakkanpenambahan

718


pengeluaranmelalui kaedahpelepasancukai ke atasbarang-barangyangmendonongke arabbertambahnyapengeluarandanjuga menurunkankadarcukaikeatasbahan-bahankelengkapan,alat-alatpengeluanandanjugabahan-bahanmentahyangdigunakandalampengeluaran.Tujuannyaadalahuntukmendorongpengeluaransupayaberjalandengancepat,lancardanpenuhdayasupayakadanpengeluaranbertambahmelebihikadarpenggunaan.Olehyangdemikian, makaakanbertambahbanyaklebihanyangbolehdisimpan,sebagaisuatuusahauntuk menambahkanjumlah simpananwang dan seterusnyamendorongsupayawangtabunganitu digunakanuntuk pelabunan.

KesanPenurunan Cukai TerhadapProjek-projek Pembangunan

Memangtidak dinagukanlagi bahawatindakan mengurangkankadarcukaiterhadapprojek-pnojekdan bahan-bahanasaspembangunanakan menam-bahkanjumlahpulanganbensihyangsentiasadiharapkanolehsemuaonang.Iamenyebabkanpanapemilik perusahaandan parapengurusmerasalebih op-timis ketika membuatkeputusanuntuk menjalankansesuatuprojek pela-buran.Membenikanpelepasancukaikepadabahan-bahanmentahdanalat-alatyangdiimpont menupakansuatu dayatarikan ke arahusahamenggalakkanpelabunan.

Kesan Cukai TerhadapPerkembangandan KemajuanPelaburan

Salahsatupenanancukaiyangpentingadalahsebagaialatuntukmencapaidanmelaksanakandasarekonomidansosialkerajaan.Cukaibukanhanyabermat-Iamatkankewangansahajakeranakesandanpengaruhnyakepadaperkem-bangandankemajuanpelaburansangatjelas sekali.

Pertambahanpelaburanadalah bergantungkepada sejauh manakahhubungandi antarakecukupanmodal danpulanganyangakandiperolehidansatusudutlain danjugapenununankadancukaike atasbeberapakemudahan-kemudahantabunganwang. Oleh yangdemikian, apabiladiturunkan kadancukai ke ataspinjaman-pinjamanluar negeri dan kemudahan-kemudahantabunganwangataupundibenipertimbanganuntuk melepaskannyadaripadabebancukai,makakeadaanitu menupakansatudanipadaunsurpentinguntukmenarik modal-modal dalam projek-projek pelaburanyang dapat menam-bahkanlagi jumlah pelabunan.

Kita sangatmenghargaiusahapihak yangberkuasayangmemberikanpelbagaibentuk keistimewaandan pelepasancukai sertapenurunankadarcukai dengantujuan membenidononganke arahbertambahnyaamalanpela-bunan.Sebagaicontoh,denganmembenikanpelepasancukaikeataswangyangtelahselesaidigunakandalampelbagaiskimpelabunanyangbarudijalankan,samaadapelepasansecanakeseluruhannyaataupunsebahagiannya.

Seandainyatendapathujahyangmengatakanbahawaamalansepertiituakanmengurangkanjumlah kutipancukai,makahujahitu bolehdijawabdanditangkis denganmengatakanbahawadenganberjayanyausahamenanik

719


modal dan pelaburanke dalamnegeridan pendapatankeuntungantenhadappelaburanitu akandapatmenampungkekunanganpendapatancukai yangbersifatsementanaitu, bahkanpendapatandaripadakeuntunganpelaburanituakandapatmenutupkekuranganjumlahcukai itu dalamjangkamasayangsingkatsahajaiaitu sesudahberakhinnyatempohpelepasancukai yangdite-tapkandalam undang-undangdan penatunan-peratunanyang berkaitande-nganmasalahpelabunandan dalampindaanundang-undangyangberkenaan.

FASAL EMPAT BELAS: HUTANG NEGARA73

Perkara505 - Ciri-ciri HutangNegara

Apabilakadarcukaisemakinmeningkatmakacukaiyangdikutipjugameningkatdandenganbentambahnyakeadaansepentimibenmaknabahawakemampuanneganauntukmembayarcukaitelahsampaikepuncaknyadanpihakkerajaantidak dapatlagi mengenakancukai-cukaitambab-an.Kalau ditenuskanjugapengambilancukaimelebihi daripadapanasyangadamakakeadaanitu akanmengakibatkankekacauanekonomi dan kemerosotantanaf hidup rakyat.Namun demikian, meningkatnyapercukaianitu ke pe-ningkatyang palingtinggi danbenakhirnyadayakemampuanneganamembayancukai tidaklahbermaknapupusnyadayakemampuankewangankebangsaansebagaisuatuhalyangmenyelunuh,iaitu melibatkansemuasumberkutipancukaiitu, kenanadalam ikhtian dan usahamenurut kepenluanpenbelanjaannegana,pihakkerajaanmasih boleh mencanipinjaman ataupunhutang awam daripadapelbagaicanadankaedahyangberconakmatawang(iaitu yangseringdikenalsebagaipengeluananmatawangbanu).mi kenanapihakkenajaanmasihbolehmenggunakankaedahyangdipanggilsebagai“KelemahanBelanjawan”.

Seningkalipula pihak kerajaanmenumpukanusahadan ikhtiarnya kearahmendapatkanpinjamaniaitu dalamkeadaan-keadaanyangpenguatkua-saancukai akanmenimbulkanreaksibunuk danipadanakyatjelata.

Seringkalijuga pihak kenajaanmengambilkeputusanberusahamencanipinjamanwalaupunsebelumbenakhinnyadayakemampuanneganamembayancukai dengantujuan untuk mengumpulkanwangsimpananyangtidak dapatdilakukanolehkutipancukai. lajugabertujuanmengagihkanbebankewangannegaradikalanganpihakyangmemberipinjamandanpihakyangmenanggungperbelanjaan,kenanadengandemikianterjaminlahpenyertaanpihakpembenipinjamandi sampingpihak yangmenanggungpenbelanjaandalammemikulbebannegara.

Kaedahilmu kewangantelahmemberikangarispanduanmengenaibidangsetiap sumbenyang berkenaanitu, iaitu sumbenbebankewangannegana,denganmenentukankeadaan-keadaanyangpihakkerajaansepatutnyamenasacukup setakatmenguatkuasakutipan cukai sahaja,keadaan-keadaanyang

73 Dr. Rif’at aI-Mahjub,KewanganNegara,(petikanbebas).

720

TEORI KEWANGAN NEGARI’L

pihakkerajaanboleh benusahamencaripinjamandankeadaan-keadaanyangpihakkerajaanbolehmengambillangkahmengeluankanmatawangbanu.

Cukaidipandangsebagaisuatusumbenutamabagi pendapatankenajaanmanakalapinjaman itu setidak-tidaknyamengikut pandangantnadisional(dan sudutilmu ekonomi)adalahsebagaisumbenpendapatanluar biasayangmelengkapkansumbenyangdiperolehi danipadacukai. Oleh yang demikian,pinjamanturutmemberikansumbangandalammenanggungbiayaperbelanja-annegarabagimengagihkantanggungandanbebankewangannegana.Namundemikian,perananpinjamanitu tidaklahhanyaterbatassepertihalnyadengancukai kepadamatlamatkewangansahaja,bahkandi sampingitu, pinjamanatauhutangitujugadipandangsebagaialatdasankewangandanpenekonomiannegara(dalammaknayang lebih luas). Oleh yangdemikian, pinjamanjugamerupakansalahsatualatbagimenjayakandasanekonominegana,memandangkepadapentingnya penganuhpinjaman itu dan juga berat tanggungannyakepadaekonominegana.Mungkinjalanyangpalingselamatdalammenggunakanalat mi ialah dengankita mengarahkannyadan mi adalahmengikut aliranfikiran dan mazhab“Hans”, dalam lingkungan konsep Keynes mengenaihubungannya(pinjamanitu) denganekonominegana,yakni dalamIingkunganpendapatannegara(permintaanyangsebenar)dandalampandanganmengenaipengaruhnyakepadapendapatannegaraitu, ataupunkita mengarahkannyadalamnegarayangsedangmembangun,supayaiaberkembangmengikutanuskeperluan-keperluanpembangunanekonomi.

Dalamhalamanberikutnyananti bolehlahdibuatkajianmengenaimasa-lah-masalahberikut:

(a) Mengeluankan(penaturanmengenai)hutangnegana.(b) Jenis-jenishutangnegara.(c) Mengurangkandanmeringankanbebankewanganterhadaphutang

negara.

Perkara506 - Cara Memuladan MemperkenalkanHutangNegara

1. Menurutamalanbiasapihakkerajaanmemulakanpengambilanpinjam-an danhutangitu melalui suatuundang-undang.Pinjamanitu dilakukanben-dasarkanbahawa semuapinjaman atau hutang itu diperlukan keranakhidmatnya,iaitu carapembayaranfaedahdanmenyelesaikanhutangpokokakan dilakukan melalui kutipan cukai. Inilah yang menyebabkanahli-ahliekonomi tnadisionalmenamakanpinjaman dan hutang neganaitu sebagaisuatu“cukai yangtertangguh”. Olehkeranapenguatkuasaancukai itu biasa-nya dibuat melalui undang-undangmaka pinjaman pun dengansifat danbentuknyayang telahdisebutkantadijugadimuladandiperkenalkanmelaluiundang-undang.Walaupunbegitu undang-undangyang berkenaandenganpinjamanyangtidakmengandungikaedah-kaedahyangmengandungianahan-arahankepadapihak-pihakyangmenjalankantugasdalamkenajaanitu (se-perti pegawai-pegawaidan sebagainya)tidaklah berbentuksebuahundang-

721


undangsepentiundang-undangyang berkenaandenganbelanjawan,kecualijika diperkenalkanundang-undangtentangsejenispinjamanyangbenbentukwajib keranaundang-undangsepertimi mengandungikaedah-kaedahyangbersifat penintahyang wajib dipatuhi oleh semuapegawaidan kakitangankerajaan.

2. Kadang-kadang,hutangneganaitu dibuat dalambentukpinjaman-pin-jaman tanpafaedahataupunbeberapabentuk kemudahankewanganyangdibenikan oleh bank-bankdalam negeni ataupunbank-bank asing ataupunbadan-badankerajaanyang bertarafantanabangsa,sepertijuga pinjaman-pinjamanitu yangbiasanyadilakukandalambentukbon-bonyangdikeluarkanoleh pihak kerajaanbagi mencari pinjaman.Kadang-kadangbon-bonbagipinjamannegaraitu adalahbon-bonnominal,ataupunbon-bonyangdikeluan-kan kepadapemegangnyaataupunbon-bon yang bencampur.Bon-bon itumenjadibon-bonnominal apabilaia mengandunginamapemiliknya. Dalamkeadaansepertimi (bon-bonnominal), namapemiliknya dirakamkandalamsebuahbukudaftaristimewamengenaihutangnegaradannamahakmilik bon-bon itu tidak akanbentukanatau benubahmelainkandenganberubahnyaketerangan-keteranganyangterdapatdalambuku daftanyangberkenaanitu,sepertijuga faedahataspinjamandanipadabon-bonnominal itu hanyaakandibayarkepadapemilik yangnamanyadinakamkandalambuku daftanitu.

Adajuga bon-bonyangdipegangoleh pemegangnyayangtidak mengan-dungi namapemiliknya. Bon-bon itu tertakluk kepadakaedahpemegangansahaja(siapayang memegangnyamaka dia berhak mendapatfaedahdan-padanya).Pertukananbon-bonjenismiboleh dilakukandenganmenyenahkan-nya sahajadanbayaranfaedahnyadiberikankepadapemegangnyasemata-mata denganmenunjukkankupon-kupontersebut.Bagi bon-bonbercampunpula,pemindahanhakmiliknya tidak akansahkecualidenganmelalui bebe-rapaperaturanyangsenupadenganketerangan-keteranganyangdipenlukandalambon-bonnominal; kecualibayaranfaedahbon-bonmi boleh dilakukan,sepentikaedahbayaranfaedahkepadabon-bon pemegang,kepadasesiapasahajayangmengemukakankupon-kupon.

3. Dalamusahanyamendapatkanpinjamanmelalui kutipanbon-bonnasmi,pihak kerajaanbiasanyadapatmelakukantiga kaedahteknikal yang salingberbezamengikutkesesuaiandengankeadaansemasadantempatiaitu pihakkerajaanberhakmelakukankutipan pinjaman secaralangsung,iaitu dengancara mengedarkanbon-bonsecaralangsungkepadaorangramaiuntuk men-dapatkanpinj amanmelaluinya(bon-bonkerajaanitu). Ciri istimewakaedahmiialah pihak kerajaandikehendakimelakukankutipan pinjaman itu melaluiorangtengah,iaitu mengikuti amalandan urusanyangbiasadilakukan olehbank-bank.Carami juga memberijaminanhakkepadapihak kerajaanuntukmelakukanpengawasanyangberkesanke atasopenasipengeluananbon-bonitu. Hal mi adalahsuatukaedahyangpenludiamalkanuntukmenyekattokoh-tokoh pemodal (orang-orangyang mempunyai modal yang besar)danipada

722


membolotsemuabonpinjamanitu. Untuk menjaminkejayaankaedahmi, makaorangramaiperlulahmempunyaikepencayaandankeyakinankepadakemam-puan kewanganpihak kenajaan.Oleh sebabitu, kaedahmi mengandungispekulasibahawapinjamanitu tidakdapatdikutip sepenuhnya,suatuhal yangmenjejaskankepencayaanorangnamaikepadapihakkenajaan.Olehsebabitu,pihakkenajaarilebihmengutamakankaedahmendapatkanpinjamanitu melaluibank-bankataupunmelalui penjualanhon-bondi bursasaham.

Kutipan pinjaman itu biasanyaberlakumelalui bank-bankyangmenja-Iankanpenanannyasebagaiorangtengahdalammendapatkanpinjaman de-ngan diberikan komisenkerana pihak bank-bankitu begitu mahin dengankaedahpengunusannya,sepertijugapadakebiasaannyapihak bank-bankitumelalui pengalamandan budi bicaranya,membeli bon-bon itu daripadape-megangdanpemiliknya.

Penjualanhon-hon itu biasanyamasih tenus dilakukan dalam bunsasahamsehinggapihak kerajaanmeletakkanbon-bon pula dalambunsamatawang.Kaedahmi menghadapikemungkinandanspekulasiketiadaanpermin-taan yang cukup untuk membeli bon-bon itu. Hal mi boleh menyebabkantununnyahargabon-bon itu, yang seterusnyaakan menjejaskankestabilankewangannegara.mi ditambahlagi dengankejatuhanhangabon-bonitu yangbenmaknatingginyanilai faedah(yangmestidibayanolehkenajaan)danhal mimerupakansuatubebankewangankepadapihak kerajaan.

Memandangkepadahasilyangbegitumencemaskanmakaeloklahpihakkerajaanmengambillangkahmeletakkanbon-bonmi ke dalambursasecaraberansun-ansundan tidak dengancarasekali gus; sepertijuga dapatdilihatbahawakaedahsepertimi tidak sesuaidilakukankecuali jika jumlah yanghendakdipinjam itu begitu tenhaddanpihak kenajaantidak begitu tendesakuntuk mendapatkanpinjamanitu secaratergopoh-gapah.

Perkara507 - Jenis-jenisHutang Negara

Hutangnegara terbahagikepadabebenapabahagian:

(a) Dan sudutkemahuanpinjamankepadahutang-hutangdanpinjamansukareladanpinjamanwajib.

(b) Dani sudut sumberpinjamankepadapinjaman-pinjamankekal danpinjamansementara.

(c) Dan sudutsumberpinjamanjugakepadahutangdanpinjamandalamnegenidanpinjamanluan negeri.

Pinjaman Sukarela dan Pinjaman Wajib

Padaasalnyapinjamanitu dilakukan(diberidanditerima)secarasukareladantelah kita jelaskanbahawainilah satudanipadaunsuryang membezakandi

723


antanapinjamanhutangdengancukai itu. Namundemikian,dalambeberapakeadaantententupihak kerajaanterpaksamenumpukanpenhatiankepadapinj aman-pinjamanwajib dansecanaasasnyakeadaansepertimiberlakupadaketika timbulnyanasakunangpencayaonangramaikepadapihakkerajaanyangmenyebabkanmereka tidak berebut-rebutuntuk memberikanpinjamankepadanya(kerajaan). Ini biasanyaberlaku padamusim inflasi, terutamasekaliapabilainflasi itu menyebabkankeadaanmerosotnyanilai matawangdanberikutnyamenyebabkankurangnyanilai matawangdanipadakadarwangyangdiberi pinjam kepadapihakkenajaanpadaketika pihak kerajaanmem-bayarbalik pinjaman itu. mnilah yangmenyebabkanorangramaimengambilsikap dingin tenhadapusahakenajaanuntuk menenimapinjaman danipadaorang namai. Di sampingitu juga, biasanyapinjaman wajib diambil tanpadibayansebarangfaedah.Pinjaman-pinjamanwajib itu puladipandangsebagaitindakanyangtidakbensifatkerakyatan(tidakbentimbangrasakepadarakyat)danmendapatknitikan dankecamanhebatdanipadapihak rakyat.OIehsebabitu, pihakkenajaanbiasanyalebih memberikeutamaanmengeluarkanmatawangbanu tetapikadang-kadangpihak kerajaanterpaksajuga mengenakanpinjaman wajib itu padamasatimbulnya knisis kewangankeranabimbanginflasi akanmeningkatdanmerebak.

Di negeni Penancispihak kenajaantelah mengambilkeputusanmenge-nakanpinjamanwajib mi padapenghujungabadke-18 dan padapermulaanabadke-19iaitu apabilapinjamanitu dikuatkuasakanpadatahun 1893, 1895dan 1915 dalambentukpinjamanwajib yangdikenal sebagaipinjamanyangdikuatkuasake atasorang-orangkaya.

Keadaan-keadaanyangmendorongpihakkenajaanmengenakanpinjam-an wajib itu adakalanyaberbentuksepertibenikut:

1. Kerajaanmelakukanmi kenanaia ingin supayadiserapkankuasabeliyangbenlebihanpadasetiapindividu dalampelbagairancanganyangmelebihidanipadakepenluanpasaran.Halmidilakukanbertujuanuntukmenghapuskaninflasi danuntukmendapatkanmodal yangpenlubagi menanggungbiayadanperbelanjaanperang,dengansyaratbahawapihakkerajaanakanmembayanbalik pinjamanitu sesudahpenangselesai.

Mengenaimasalahmi , Keynes74menyatakantujuanuntukmenghapuskaninflasi danmendapatkanmodal yangcukupuntukmenyaradanmenanggungbelanjapepenangan,supayapihak kerajaanmemperkenaldan menguatkua-sakanpinjaman-pinjamanwajib, dengansyaratpihak kerajaanakanmem-bayannyabalik sesudahpenangselesai.Begitu juga dengancadanganyangbeliaukemukakansupayadipotongsebahagiandanipadagaji pekerjadalambentukpinjamanwajib tetapicadanganmimendapattentanganhebatdanipadagolonganpekenja(buruh)dantidak dapatdijalankandenganjayanya.

2. Kadang-kadangdalamusahanyamelaksanakanpembangunanataure-

74 Ibid.

724


formasipertanianataupundalamkeputusannyamemiliknegarakanbeberapapnojekkhusus,pihakkerajaanterpaksamembuatkeputusanuntukmembayanpampasandalam bentuk bon-bonkerajaanyang berhakmenenimabayanandalam masaataupunsesudahselesaisuatu tempoh tertentu. Jelas sekalibahawatujuan utamakeputusanmi bukanlah untuk mendapatkansumberkewanganyangbaru, tetapi adalahuntuk memenuhihasnatkerajaantidakmahumembayanpampasanitu sekaligus,suatuhal yangmenyebabkanben-tambahnyaperbelanjaan.

3. Kadang-kadangpihakkerajaanmengambilkeputusanmelanjutkantern-poh pembayananpampasanatauhutangitu, padaketika tiba rnasanyauntukrnernbayarhutangataupampasanitu. Memangsudahjelasbahawacukupnyamasaitu bermaknabenakhinnyapinjamanitu danmenyambungtempohbayaranitu benmaknabahawapihak kenajaanboleh terusmelaksanakankeputusanpihaknyauntukmenenimasemuapinjamanyangsudahtamattempohnyabagisuatutempohbanu.

Pinjaman-pinjamanKekaldanPinjaman-pinjaman Sementara

Pinjamankekal ialah pinjaman-pinjamanyangkerajaantidak menetapkantanikhpembayananbalik tetapipihakkerajaanbenkewajipanmernbayarfaedahpinjaman itu. mni bermaknabahawapihak kerajaantidak diwajibkan mem-bayanbalik pinjaman asasitu padasuatu tanikh yang ditetapkan,tetapi ia(kerajaan)membuat keputusanuntuk membayarbalik dan menentukantanikhnya mengikut kehendaknyasendiri dan seterusnyanpihak pembenipinjaman tidakbenhakmembuattuntutandandesakansupayadibayarbalikpinjaman itu. Manakalayang kita maksudkandenganpinjaman sernentanaataupinjamantidak tetapitu ialah pinjaman-pinjamanyangboleh digunakaniaitu pinjamanmenyebabkanpihakkenajaanmenetapkantempohmernbayarbalik pinjamanitu.

Pinjamansementara( tidak tetap)boleh dibahagikankepada:

(a) Pinjaman-pinjamanJangkaPendek

Pinjamanmi juga dikenali sebagaipinjamanyang “terapung”atau“berpusing” ataupun “berjalan”; iaitu pinjaman-pinjamanyangdilakukan oleh pihak kenajaan untuk memenuhi keperluankewangannyayang benbentuksementaradalam tempoh tahunkewanganyangbenkenaansebagaicontohialahbil-bil perbendaharaanyangberbentukhon-honjangkapendekbagitempohtiga bulan,enambulan ataupunsetahundan adajuga untuk tempohduatahunyangdipenkenalkan(ataudikuatkuasakan)oleh pihak kenajaandengantujuan hendakmengatasidan menutupdefisit atautidak cukupnyabelanjawansemusim, iaitu defisit yang timbul akibat larnbatnyapenerimaanbayaran cukai langsung. Oleh yang demikian, maka

725


denganmaksudmenutupdefisit itu pihak perbendahanaannegararnengambilIangkahmengeluarbil-biljangka pendekitu dandikemu-kakannyakepadaBankPusatNeganaataupunbank-bankperdagangandengantujuan mendapatkanbayananatas nilai hangabil-bil itu.Dalam keadaansepenti in bil-bil penbendahanaanitu bolehmengakibatkanbentambahnyajurnlahdankuantiti matawangdalamperedanan,samaada melalui pengeluananrnata wang banu yangdilakukan oleh pihak Bank Pusat(Bank Negara),ataupunrnelaluiarnalanmenerimasimpananberlebihanyangdilakukan oleh bank-bank pendagangan.Sebagai tambahankepadakeadaanmi onangnamaiselalunyasukamembelibil-bil itu, keranabiasanyabil-bil ituboleh digunakanuntuk menenimaasetdanipadabank-bank, iaitusuatu hal yang boleh juga menyebabkanbentambahnyakuantitiwang.

OIehsebabitu makaKeynesmelihatkepadasingkatnyatempohbil-bil mi benpendapatbahawabil-bil itu bolehdipandangsebagaise-bahagiandaripadamatawangyangsedangberedan.

Undang-undangnombon242tahun1955 memberikebenarandankelongganankepadakerajaanMesir untuk rnengeluankanbil-bil pen-bendaharaanbagi menampungwangyang dikeluarkan oleh BankPusat(Negara)untuk membiayaipelbagaikepenluankerajaan,iaituuntukmendapatkanwangpinjamanjangkapendektanpaditentukantujuannya.

(b) Pinjaman-pinjamanJangkaPanjang

laitupinjaman-pinjamanyangtempohnyamelebihidaripada20 tahun.

(c) Pinjaman-pinjamanJangkaSederhana

laitupinjaman-pinjamanyangtempohnyadi antanapinjamanjangkapendekdenganpinjamanjangkapanjang,yangjugadikenali sebagaipinjaman-pinjamantetap,keranapinjamanjenis mi dilakukan olehpihakkenajaanbukandengantujuanmenutupkekurangansemusimdalam belanjawantetapi adalahuntuk menutupdefisit yang tidakmampudipenuhi dalamtahunkewanganyangberkenaan.Biasanyapihak kerajaanmenetapkansuatu tarikh sahajauntuk rnembayarbalik hutangdanpinjamanjenis in Kadang-kadangpihakkerajaanmenetapkandua tarikh yang berasinganbagi membayannyabagimembolehkanpihaknyamembayanpadatanikh yang paling lewat.Jelassekalibahawadenganmenentukanduatanikh pembayaranitupihakkerajaanmendapatpeluanguntukrneningandanmengurangkanbebanhutang atau pinjaman itu sebelumtamatnya tempoh yangtenakhir.

Perkara5,Undang-undangnombor127tahun1961yangdikuatkua-

726


sakanbenkenaandenganunusanpembangunandan neformasipen-tanian telah menetapkanbahawapampasanyang wajib hendaklahdibayarkepadaorang-onangyangberhakmenenimapampasanitu,iaitu orang-orangyangpihak kenajaantelah mengambilalih tanah-tanahmilik mereka lebih danipadahad maksimahak milik tanahpertanian dalam bentukhon-honkerajaanyang bencoraknominal,selama15 tahundenganfaedahempat penatus.Peruntukanundang-undangitujuga memberikebenanankepadapihakkenajaan,sesudahtamattempoh10 tahununtukmembayarsemuaatausebahagianbon-bon itu denganhanganominaldengansyanatbahawapembayaranituhendaklahdilakukan denganundiandalam suatu persidanganten-buka.

Pinjaman-pinjaman Dalam Negeri dan Pinjaman Luar Negeri

(a) PinjamanDalamNegeri

Adakalanyadalam usahamencanipinjaman itu pihak kerajaanmengambillangkahmencanipinjamandanipadasumber-sumbendalamnegeni sendini, denganmaksudbahawadalam keadaansepertimipihakkerajaanbenusahamendapatkanpinjamandanipadasimpanan-simpanannegara,iaitu danipadapinjaman dalam negeni.Memangtidak diragukanbahawatindakan mi adalah suatu tindakan danlangkahyang sesuaiapabiladidapati adalebihan daripadabahan-bahan simpanan dalam negeni atau lebihan daripadakeperluanpasanan,iaitu daripadakepenluan pelbagaibentuk pelaburan is-timewa ataukhusus(swasta),terutamasekali padaketika keadaanekonomi neganadalam keadaankunangmenggunakanmodal dantabungandalam negeni itu, kenanatiada sebarangkebimbang-an.Dalam keadaanseperti in tabunganitu penlu digunakankepadabeberapaprojek pelaburankhusus,sepertijuga tidak berbangkitke-bimbangandanipadabenlakunyainflasi.

(b) PinjamanLuar Negeri

Adakalanyapula tabungandalam negeni tidak mencukupi dalambebe-rapakeadaantententu,iaitu sepertidalamkeadaanperangdankelumpuhanekonomi (knisis ekonomi) dan kepesatanpnojek-projekpembangunanekonomi.Dalamkeadaan-keadaansepertimiselalunyapihakkerajaantenpaksabenikhtiarmendapatkanpinjamandaripadasumben-sumberasing(luarnegeni).Seningpulatujuanmendapatkanpinjamanasingatauluan negeniitu adalahuntuk mengatasidefisitdalambelanjawan(perbelanjaan)dengancatatanbahawakeadaan-keadaanseperti mi yang baru disebutkan selalunyaboleh meng-

727


akibatkan timbulnya kelemahandan defisit itu. Apabila keadaanperekono-miannegarasudahberansunbaik dan sebelurntibanyatempohpinjamanluarnegeriitu, pihakkerajaanbiasanyamengubahtarafpinjamanitu menjadipinjamandalarnnegenipula, iaitudengancanapihak kenajaansendiriataupunnakyatneganaberkenaanmem-beli bon-bonpinjamanitu daripadaorang-orangyangbenadadi luarnegeni,sepertiIangkahyangtelahdiambil oleh pihakbenkuasakera-jaan Mesir dalam tahun 1943 apabilaia rnengubahdan menukanpinjaman-pinjamanluannegerinyarnenjadipinjarnandalamnegeni.

Perkara508 - MeringankanBebanHutang dan Pinjaman Negara

Bebanhutangnegarabermaksudkewajipan-kewajipanyangdiletakkanolehpihakperbendaharaanneganaterhadappihak-pihakyangmembenikanpinjam-anyangberbentukbayananfaedahhutangdanpinjarnandanmernbayanjurnlahasalpinjaman itu apabilatiba masanya.Padaketika pihak kenajaanmerasaberatuntuk memikulbebanitu (olehpihak perbendahanaannegana),makaiaberusahauntuk meningankanbebanyangbenatitu. Dalamusahaitu, pihakkerajaanbolehmelakukansatudanipadakaedahdancanayangdisebutkandibawah,yangkesansampingannyasalingberbezadi antanasatudenganyanglain. Canadankaedahitu sepertibenikut:

(a) Menyatakaningkan(tidak mengiktiraf)hutangnegana.(b) Menukar corak dan tarafhutangneganayang dikenaljuga dengan

namamengalihhutangnegana.(c) Pelunasanhutangnegara(membayarbalik hutangnegana).

Ingkar (Tidak Mengiktiraf) Hutang Negara

Penkataaningkarkanhutang neganaitu benmaksudbahawapihak neganamengisytiharkanpendiriannyaengganmembayarfaedah-faedahhutang ne-garadanengganjugamembayanbalikwangasalpinjamanitu. Padaurnumnya,keputusansepertimi dipandangsebagaisuatukeputusandantindakanyangbertentangandenganprinsip keadilandanboleh rnengakibatkanpengagihanpendapatanneganasecaraaniaya dan zalim, terutamaapabila sebahagianbesardaripadapihak yang membenikanpinjaman itu terdini danipadaparapenyimpankecil (daripadakalangan rakyatbiasadan onang-orangmiskin).SikapdanIangkahsepertiitujuga dipandangbolehmengoncangkepencayaankewangannegarayangberkenaan,iaitukepercayaanrakyatjelatadannegaraluar mengenaikemantapankewangan itu dan menjejaspeluangkerajaanmendapatkanpinjamanbaru. Di sampingitu pula, langkahmengingkanidanengganmembayanhutangasing(luannegeri)itu bolehmenimbulkankesandanakibatbunuk danipadasudutpolitik yangbiasanyaberlaku dalambentukpu-tusnyahubunganekonomi dan diplomatik, sepentijuga seningmenimbulkancampuntangantentera(peperangan)dalarnkeadaantertentu(jika didapatiperlu dilakukandemikian).

728


Adalahjuga rnenjadisuatukebiasaanbahawapihakkerajaanrnernbuatkeputusaningkar dan engganmembayarhutangnyadengantujuan untukmeningandanmengurangkanbebankewangannyaataupununtuk rnengagihsemuakekayaannegaradengantujuan untuk mendekatdan merapatkanjurangpenbezaandi antanagolongan-golongan(yangberadadenganyangtidakberada)dalamnegaraitu, kenanasebahagianbesarpiutangitu adalahtendinidaripadaorang-orangkaya. Ini benmaknabahawasikap ingkan danengganrnembayarhutangitu tidakhanyaterbataskepadahutangdanpinjarnanwangsahaja,bahkankadang-kadangsikap sepertiitu digunakansebagaisuatualatuntuk mencegahdan rnenentanggangguandan negaraluar, sepertidalambebenapapeningkatperkembangansosialsikapitu dijadikansebagaisuatualatuntuk rnencapaikeadilansosialdanmenjaminwujudnyakestabilansosial.

Satudaripadaamalaningkarkanhutangasing(luarnegeni)itu ialah sikapdankeputusanyangtelahdibuatolehkenajaanSovietdibawahpimpinanLeninyang menyatakanpendinianingkan, tidak mahu mengiktmnafserta engganmembayansemuahutang asingyang telah ditenima dan termeteraidalampenjanjianyangtelahdilakukanolehpihakkerajaanbenajadibawahpernenintahkaiser-kaiserdahulu.

Satulagi mengenaiamalaningkankanpinjarnandan hutangatasmotif-motif dansebab-sebabpolitik dansosialialahkeputusanyangtelahdiarnbilolehpihak berkuasakenajaanMesir rnelalui Undang-undangNombor 104 tahun1964 yang memutuskansupayakerajaanrnengambil alih, tanpasebarangbayananpampasan,hakmilik semuatanahpertanianyangtelahpun diarnbilalih dan dirnilikneganakandi bawahkuatkuasaUndang-undangNornbor178tahun 1952 dan Undang-undangnombor 127 tahun 1961. Keputusanuntukingkankanhutang-hutangyangditetapkanolehundang-undangbolehditafsirkanberpuncadanipadaduasebabutama,pertamanyaialahbahawapihakkenajaanbertujuan untuk meningankanbebankewangannya,tenutamasekali dalampeningkatmelaksanakanpembangunanekonomidankeduanya,adalahkenanapihakkenajaaningin menghapusdanrnelenyapkanpenbezaan-perbezaanyangwujud danbenlakudi antaragolongandanpuakdengancanamengenakanhaddanbatasanke ataskekayaangolongan-golongankayayang terlibat dengansistempembangunandan reformasipertanian.

Meminda Corak dan TarafHutang Negara

Meminda conak dan taraf hutang neganabenmaksudmelakukanpinjamannegarayangbanudenganfaedahyang nendahsebagaiganti kepadahutanglama negarayang mengenakanfaedahyang tinggi. mni berrnaknabahawaoperasimemindahutangneganami bertujuanuntuk menukarconakdantanafhutangitu sendini.

Pindaanitu kadang-kadangdilakukansecarapaksaan,iaitupihakpiutangataupihakkerajaanmembuatkeputusanuntukmenununkankadarfaedahkeatas pinjaman dan hutang itu bensekalidengan]angkahrnewajibkanparapemeganghon-hon lama itu untuk menerimahon-honbaruyang dikenakanfaedahyang lebih rendah.Dalam keadaanseperti mi, perbuatanmeminda

729


hutangitu bolehlahdipandangsebagaisebahagiandanipadaamalaningkarkanhutangitu keranaamalanmi bermaksuduntuk mengurangkankadarfaedahyangdiberikankepadahutangin Jelaslahbahawaamalanpindaanwajib midapatmenjejaskannamabaik kenajaan,danmelemahkankepercayaanorangrarnaikepadapihakkerajaan.

Di sampingitu pula,adaketikanyapindaanhutangitu dilakukansecarasukareladandibenipilihan, iaitu dengancarapihakkenajaanmengisytiharkanhasratnyahendakmenununkanfaedahitu denganmembenipeluangkepadapemeganghon-honIamauntukmembuatpilihan menerimalangkahkerajaanmenununkankadarfaedahdanmemindasemulahutangitu, ataupunmemintasupayakerajaanmembayanbalik hutang atau pinjarnan asasitu (ataupunhutangasas).

PelunasanHutang Negara

Pelunasanhutangbenmaknamembayarbalik semuanilai hargapinjamanatauhutangkepadaparapemeganghon-honpinjamanitu, iaitu suatuamalanyangmenyebabkanterhentinyabayaranfaedahdan seterusnyabermaknamen-ngankanbebankewanganyangterpaksadipikul olehJabatanPenbendaharaanNegara.Pelunasanmi adakalanyadilakukansecarawajib olehpihakkerajaandanadakalanyasecanasukareladantidak wajib.

(a) Pelunasanitu menjadiwajib dalamhutang-hutangyangbersifatse-mentanayangtempohbayaranbaliknyatelahditetapkanoleh kena-jaansejakawal-awallagi. Olehyangdemikian,sebaiksahajasampaitempohnyamakapihakkenajaanpun wajiblahrnelunaskanbayaran-nya.

(b) Adakalanya,pelunasanitu dilakukansecarasukareladanoleh yangdemikianterserahlahkepadapihakkenajaansamaadahendakrnelu-naskanbayaranhutangitu padawaktuyangdidapatinyasesuai.Haksepentimi jugamemangadadi pihakkenajaan.Padadasannya,dalamkaitan denganpinjaman-pinjamankekal yangpihak kerajaantidakwajib melunaskanbayaranhutang itu dalam suatu tempoh yangtertentu,bahkanpihakkerajaansahajalahyangberhakuntukmenen-tukantempohrnenyelesaidanmelunaskanbayaranhutangdanpinja-man-pinjamankekalitu.

FASAL LIMA BELAS - PENGELUARAN MATA WANG (PEMIBIAYAANMENGIKUT KAEDAH PELONGGOKAN WANG

ATAUPUN INFLASI)

Perkara 509 - PengeluaranWang

Apabilapihakkerajaanberpendapatbahawaia tidakmampulagi mengenakancukai-cukaitambahanataupunmenenimapinjaman dan hutangbagi meng-

730


atasi kekurangankewanganyang dihadapi oleh belanjawannegara,rnakakerajaanselalunyamengambilkeputusanuntukrnengatasidefisit itu rnelaluipelbagaicaradankaedahkewangan iaitu dengancaramengeluarkanrnatawang baru. Cara inilah yangdikenal sebagaipengeluananmatawangbaruataupunpelonggokanwang(inflasi).

Makna “pelonggokanwang” atau“inflasi” ialahbahawapihakkenajaanbentindakrnengeluankansejumlahmata wang tambahanuntuk mengatasidefisit. Kaedahdan canami juga selalunyadikenali sebagai“pembiayaanmelalui kaedahpelonggokanwang mengikutkaedahilmu ekonorni”. Hal miadalahkeranaamalanmengeluankanmatawangbaruitu, di bawahtekanansuasanadan situasi tententu,akan mengakibatkanmenosotnyanilai rnatawang,yangmenupakansuatubebanekonomikeataspendapatandankekayaannegana.mnmlahjugayangmemberikanpengentianbahawainflasi itu rnempunyaipenanandalarnrnengagihkanbebankewangannegaramelalui suatucara danbenlainanhalnya dengancukai-cukai yang tiada kaitan dengangerakan-genakandankegiatanpendapatanneganadanpadahakikatnyaiarnerupakansejeniscukaiyangtensembunyidanmenganiaya.

Bagi tujuan mendapatkefahamanmengenaialat pembiayaanmi danbagaimanakahia menjalankanpenanannyadalam bidang rnernbahagidanmengagihkanbebankewangannegaraitu, eloklahkiranyakita mularnenghunai-kan maksudpenkataanIonggokanatauinflasi itu.

Mengikut makna sentapengentianilmu ekonomi,inflasi ialah bentarn-bahnyakuasaheli, dan permintaanpurataterhadapbarangan-baranganpenggunaan,iaitu suatupentambahanyangtidak mampudipenuhiolehpena-waranpuratabarangan-barangantersebut.mimengakibatkankenaikanhargadanmerosotnyanilai matawang.Maknanyaialahbahawainflasi itu, mengikutpengertianilmu ekonomi,akanmempastikanberlakunyapertambahanper-mintaan punatake atas banangan-bananganpenggunaan,seperti juga iamempastikanberlakunyaketidakmampuanpenawaranpuratabarangan-ba-ranganitu untuk menghadapidan memenuhiperrnintaanyang bertarnbahbanyak, yakni ia mempastikantidakbenlakunyakeanjalanpenawaranpunatabarangan-baranganitu. Keadaanmibiasanyaberlakunyadalamduakeadaan:

1. mawujud apabilagunatenagapenuhtelahtercapaidalarnnegara-neganayang sudahmaju (dalamkeadaanmi tidak berlaku penganggunan).Dalarnkeadaanmi pihak pengeluarantidak dapat memenuhipermintaanpurata.

2. Dalam negara sedangmembangun,keadaanmi wujudkeranaia belurnmempunyaisektordanjentenapengeluananyangcanggihdanberupayamenye-babkankelancaranpengeluananuntuk menghadapidan rnernenuhipertam-bahandalampenmintaanpurata.

Inflasikebiasaannyaakanmengakibatkankenaikantingkaturnum hangabarangandanmerosotnyanilai harga wang. mnm akanmenimbulkankesandanpenganuhyangsangatluasdanmerebakdalamsemualapanganpenekonomian,iaitu seperti bidang kepenggunaan,tabungan wang dan pelabunan,serta

731


pengagihansemulapendapatannegana,jugabidangeksportdanimport. Kenai-kanhargayangsangatketaradalamsemuajenisbaranganakanmengakibat-kan bentarnbahnyakos pengeluanan,biasanyamenjadi suatu fakton yangrnenghalangkelancananpengeluanan,sepertijuga ia akan mengakibatkanmahaldan tingginyaharga banang-banangeksportnegaradan terhalangnyapenginimanbanang-barangekspontitu dannendahnyanilai matawang. majugabenentibertambahtinggi hargabaranganimport,danmenggugatsentarnemba-hayakanimbanganpembayanan.Di sampingitu, inflasijugabolehmenosakkanusahapengagihankekayaandanpendapatan.

Semuakesandanpenganuhdanipadainflasi itu akanmewujudkanpulasuatumasalahyang dikenal sebagai“beban ekonomiyangditimbulkan olehpengeluaranmatawangbanu” , iaitu suatubebanyangpastiakanmenjejaskankelancaranusahadanlangkahkerajaanuntuk rnengarnbilkaedahkewangansepertimi untukmengatasidefisitbelanjawan.

- Selanjutnyainflasi juga akanmengakibatkanbenlakunyapernbahagiandanpengagihanpendapatanneganadalambentukdan anahyangtidak mem-bawakebaikankepadaonangyangrnempunyaipendapatantetap,sepentijugaia tidak memberikebaikankepadaparapernegangbon-bonkerajaandanhartatanahdanjuga orangyangrnempunyaipendapatanyanglambatrneningkat,sepentikaumbunuh dan ia juga tidak melindungikepentinganpanapiutang.

732

BIBLIOGRAFI

Buku-buku Rujukan dalam Bahasa Perancis

Blanchard,Cours d’EconomiePolitique.Cournot, Recherchessur lesprincipes Mathematiquesde Ia Theorie des

Richesses.Gide,Coursd’Economie.

PremieresNotions d’EconomiePolitique.JackAustruy, Islamenfacele developmentEconomique.Reboud,Precisd’EconomiePolitique.Turgeon,Cours d’EconomiePolitique.

Buku-buku Rujukan dalam Bahasa Inggeris

Jefonez,TheoryofPolitical Economy.JohnStewartMill, PrinciplesofEconomy.Marshall,PrinciplesofEconomy.Silgman,Principlesof Economy.

Sumber-sumberRujukan dalam BahasaArab

A’lam al-Nisa’, Rida Kahalah.Abul A’la Maududi,Usus al-Iktisadal-Islami.

Milkiyah al-Ardi fi al-Islam.Abi Ishaqal-Syatibi,Al-I ‘tisam - Al-Muwafaqat,Jilid 2.Abi Yusuf,Al-Kharaj.Al-Imam al-Syeikh Dr. Abdul RahmanTaj, Kitab Syirkaatal-Ta’min wa

wijhatu Nazari al-Syari’atal- Islamiyah.Al-’Allamah Prof. MuhammadBaqira~-Sadr,Tauzi’Anasir al-Intaf.

Iktisadunaa.Al-Bilazari, Futuhal-Buldaan.Al-Imam TaqiyuddinIbn Taimiyah,Al-Siasahal-Syar’iyahfi Islahal-Raa’i

wal Rai’iyah.

ENSIKLOPEDIA EKONOMI ISLAM

Al-Mausil, Al-Ikhtiyar fi Syarhial-Mukhtar.Al-Mustasfaa,Jilid 1.Al-Qasimbin Salam,Al-Amwal.A1-Syeikh MuhammadAbu Zahrah, Mausu’ahal-Fiqhi al-Islami: Isa’ah

isti’mal al-Haq.A1-Ustaz‘Alal al-Fasi,Al-Naqdual-Dhati.A1-UstazSayyidQutb,AI-Adalah al-Ijtimaiyahfi al-Islam.Bahsun Ii Fadilah al-Syeikh ‘Au al-Khafif amamal-mu’tamar al-Sabi’ ii

Majma’ al-buhusal-Islamiyahhi ‘unwan, Bahsunfi hukmial-Syariat‘ala Syahadatal-Istithmar bi anwaa’iha al-Thalathah tatbiqan Ii al-Qawaa’idaI-Fiqqhiyatal-’Ammahwa al-Usul al-Syar’iyahli al-Mucima-lat.

Bidayahal-Mujtahid wa Nihayahal-Muqqtasid.Dr. Abdul Hakim al-Rifaa’i,Al-Iqtisad aI-Siyasi.Dr. Abdul Maula,Al-Maaliyah al-’Ammah.Dr. AbdulNaseral-Attar,Kitab Hukmual-Syari’atal-Islamiyahfial-Ta’min.Dr. Abdul Razi al-Sanhuori,Kitab Masadir al-Haqfi al-Fiqhi al-Islami.Dr. Abmadal-Buhi,Nizamal-Ta’min fi huda ahkamal-Islam wa daruraat

al-Mujtama’al-Mu’asir.Dr.AhmadFahmiAbu Sunnah,Al-Ta’min‘indaal-Nawazilwa al-Hawaaij.Dr. AhmadMuhammadIbrahim,Muzakki rat fi al-Iktisad.Dr. Au Abdul Wahid,Al-Iktisad al-Islami.Dr. Ghariebal-Jammall,Kitab ‘an al-Riba fi Nazaral-Islam.Dr. Ibrahim aI-Tahawi,Al-Iktisadal-Islami.Dr. Ibrahim DusuqiAbazah,Al-Iktisad al-Islami.Dr. JamaluddinMuhammadSa’id.Al-Nazariyahal-’Ammah.Dr. Labib Syaqir,Tarikh al-Fikri al-Itisadi.Dr. Mahdibin Abbud,Al-Nazariyahal-Marksiyahwa ususuhaal-’aqaidiyah.Dr. MahmudAbu al-Su’ud,Khutut Raisiyahfi al-Iktisad al-Islami.Dr. MuhammadAbd. Mun’im al-Jammal,Al-Siasatal-Daribiyat._______ Kitab al.Ittija hat al-’Amahfi al-Islambil Nazar ila al-Nuzum al-

Iktisadiyahal-Mu’asirah.______ DirasatDharibiyah Islamiyah wa Mu’asirah.

_______ Kitab ‘an BankFaisal al-Islami al-Misri,Kitab Nuzmal-Daraaib al.Muqaranah.

,Al-’Ibadat fi al-Islambil lughatainal-Ingiliziyah waArabiyah.,Al.Akhlaqwal muamalatfial-Islambil lughatainal-’Arabiyah wal

Ingiliziyah._____ Al-Daraibal-’Iqariyah wal Mahalliyah.

Al-Daraib wal Mujtama’ al-Isytiraki al -Arabi.,Al-Tafsiral-Farid hI Quranal-Majid, al-Muktamadmm Majmak

al-Buhusal-Islamiyahbil Azharal-SyarifDr. MuhammadAhmad Saqqr, (Al.Iqtisad al-Islami) Mafahim wa Mur-

takazaat.Dr. MuhammadAu Nasy’at,Ra’id al-Iktisad.Dr. MuhammadSyauqi Al-Finjari, Januari1967,Risalahal-Duktorah al-

Muqaddimah.Dr. Rif’at al-Mahjub,Al-Iktisad al-Siyasu.Dr. Yahya’ Uwais,Kitab al-Iktisad al-Siasi.Dr. YusufKamalMuhammad,Kitab Tarsyid al-Ta’min al-Mu’asir.

734

BIBLIOGRAFI

Dr. Zaki Abdul Muta’a,Ibmu ab-Mahiyyahwal-Tasyri’ al-Mali.Fadilah al-Ustazal-Imam al-Akbar al-SyeikhMahmud Syaltut,Al-Islam

‘Aqidatan wa Syariatan.GeorgiZaidanfi kitabihi, Al-Tamaddunal-Islami fi Ahwab al-Khulafa’ al-

Rasyidin.Ibn Abidin, Fi Tahrim al-Ihtikaar.Ibn al-Qayyim,Kitab a’alam al-Muuqi’in.______ Kitab al-Huda al-Nabawi.

Ibn Khaldun.MuqaddimahFasalKempat(fi anna al-Hadarahghayahal-‘Imran).

,Muqaddimahal-Fasl al-Khamis (fi ibtigha’ al-Amwali mm al-Dafaainwa al-Kunuz).

Muqaddimahal-Fashal-Rabi’ (fi anna al-Aqtaara fi ikhtilaafiahwaalihabi al-Ri/hi wa al-Faqri mislu al-Amsaar).

Muqaddimahal-Faslal-Awal (fi Ikhtilaf anwa’al-Umraanifi al-Khasbiwa al-Juu’).

~, Muqaddimahal-Faslal-Thalith (fi annaal umaranaal-Basyarilabudda lahu mm siasatinyantazimu bihaa‘amruhu9.

Ibn Qutaibah,’Uyunal-Akhyaar.Ihn Rusyd,Kitab Ghayahal-Mujtahid.Imam al-Ohazali,Kitab Ihya’ ulum al-din (kitab adab al- ‘suluki wa al-

maasy).Jaami’Ahkamal-Qur’an, Jilid 1.Keynes,Bainaal-Raksimahiyahwa al- Isytirakiyah.A1-’Allamah Muhammadal-MubarakAl-Iktisad al-Islami,Nizam al-Islam

al-Iktisadi.SayyidRasyid Rida,Al-Manar.SyeikhAu al-Khafif, Kitab Ahkamal-Muamalatal-Syar’iyah.Ustaz‘Izza al-ArabFuad,Kitab al-Riba bainaal-Iqtisad wal din.UstazIbrahim Zakiyuddin,Kitab ‘anNazariyahal-Riba al-Muharramfi al-

Syari’ahal-Islamiyah.UstazMuhammadJadal-Maula,Kitab al-Masalal-Kamil.UstazQutb IbrahimMuhammad,wakil awalwizarahal-Maliyahal-Mi sriya,

Al-Muwazanahal -AmmahhI daulah.

735

INDEKS

Abu Ishakal-Syatibi,442AdamSmith, 543Al-Akham al-Sultaniyah,323, 324, 325Al-buyu’,390Al-fadli, 393,425,428,440,441,442,444,459A1-Fairuzabadi,410Al-lay’, 259—267Al-hisbah, 361— 364Al-kharaj, 270, 271, 274, 281, 293, 294, 295,

296, 297,298,299Al-Mukjam al-Wasit, 411Al-nasi’ah, 390, 392, 425, 429, 440, 442, 444,

459Al-nasaa,390Al-Razi,411A1-Sarkhasie,441Al-sabyu,267 — 270Al-sari, 393Al-’usyur, 307—316Al-Zamakhsyari,411, 17Amanah,164

Baitulmal, 309, 310, 313, 314BankIslam,488 —491

lembagapengarah,494majlis mesyuaratagung,498pemeriksaankira-kira,498pengawashukumsyara’,495penggunaanwang simpanandan punca

pendapatan,44penubuhanibu pejabat,tujuan, tempoh,491peraturan-peraturan,499sahamsimpanandan sumbangan,492

~tahun kewangandanpembahagianuntung,498

BankIslamIndiana,434BelanjawanAmerikaSyarikat, 624BelanjawanAwam Inggeris, 621—622

BelanjawanAwamPerancis,623 — 624BelanjawanMesir, 625 — 627BelanjawanSovietUnion, 624Bouthoul,595

Condillac,549Cournot,564Cukai, 316 —318, 334, 354 —360jaminansosial, 344kutipan, 353prinsip ekonomi,341

Cukaidanpelaburan,718Cukaidanpembangunan,719Cukaidantabungan,713Cukaidanpengeluaran,716Cukaihartapusakadantabungan,714Cukai tak langsung,639Cukaitambahan,639Cukaiuntukkestabilanekonomidanmenam-

bahpendapatan,717—718

Daya pengeluaran,146Diwan, 319, 323, 327 — 330, 702Dr. AbdulNaseal-Attar, 367Dr. AbdulRahmanal-Haj, 367Dr. AhmadFahmiAbu Sunnah,391, 392Dr. al-Rifai, 598, 601Dr. HenrySemmons,431Dr. Ibrahimal-Tahawi,367,397Dr. Muhammadal-Bahi,384, 394, 395Dr. MuhammadMun’im al-Jammal,413Dr. MuhammadSalehAli, 599, 601Dr. Yahya‘Ljways, 380

Futuh al-Buldan, 325—327

Gaji, 627GeorgeF.Break, 715


Ghanimah,253—257,272,313Charar, 123Gide, 575

Hanafi,427,429Hanbali,146, 427Harga,536

hargadanfaktor kekurangan,550 — 552hargadankepentingannya,563hargadanutiliti akhir,552hargadanutiliti, 548— 549hargamenurutsistemtradisional,542hargadansebablain, 554

HasilMahsul dan pendapatannegara,635,705butir pendapatandanhasil negara,705bebankewangan,709cukai-cukai,707cukai-cukaiyangdijeniskandancukai-cukai

yangdisatukan,711cukai lain, 712hasil milik negara,706jenis.jeniscukai,710teori kontrak sosial,708teori timbal-balas,708

Hukum, 567, 572Hukum pulanganberkurangan,576Hukumutiliti berkurangan,557

Ibn al-Majsyun,391Ibn al-Qayyim, 442,443.460,464Ibn Khaldun,598 — 601

faktorpenghalangpertumbuhanpenduduk,598

jumlah pendudukdantarafhidup,596kemajuandanpenduduk,595 — 596masalahpendudukdanpendapatlain, 600

Ibn Qudamah,142, 146Ibn ‘Umar, 446Ibu Rusyd,442—443ImamBukhari, 113,391,413ImamMalik, 446ImamMuhammad‘Abduh, 449,454ImamMuslim, 383,390,391,413Infaq, 151, 157— 160Insurans,367, 388, 403

AbuHurairah,423bursa,372,373,394ciri-ciri kontrak,367, 381dansegiundang-undang,367definisi, 367koperatif,371, 376, 398kemalangan,375kerosakan(bencana),375, 377keperluan,keselamatan,379kelemahandan keburukan,387insuransdan sudut fiqh, 384insuransdin, 374, 377, 384

IntergrasiekonomiIslam, 176 — 178

Islam,kepentinganindividu danmasyarakat,156

J. S. Mill, 542, 577, 579Jabatanpengurusankutipancukai, 701JackAustruy,67Jefonez,564Jenisdanciri cukai,638jenis-jenisperbelanjaantidak hakiki, 616bayaran-bayaransarahidup,616faedah-faedahterhadaphutangnya,617jabatanPendaftaran,318perbelanjaanbiasa,619, 620perbelanjaanluarbiasa,619,620

Jizyah,273 —281,287 —293Jumlahutiliti, 558

Kadarharga,537Keadilan,335 — 336Keanjalan,568kebaikannya,582 — 584keburukannya,584 — 585Kehendakdankeperluanumum, 609Keluk, 567Kesancukaiterhadappelaburan,719Kewangannegara,631 —634Keyakinan,337 — 340Keynes,J. M, 433Khalifah ‘Umar bin al-Khattabr.a, 702Khalifah aI-Makmum,636Khalifah ‘Au, 146Kharaj, 193, 198, 636, 639,KonvensyenPenyelidikanIslam1965, 385

Muktamarke-2, 487Muktamarke-3,488Muktamarke-6,488

Mabrur, 123— 125Maliki, 427, 141Maithus danpenduduk,600Maithus, 598, 600 — 606Monopoli, 162

hukum dansyaratnya,174kartel, 169kepimpinanharga,168menurutsistemIslam,173penggabungan,166pengharaman,162— 164persetujuanharga,167pool, 168syarikatinduk, 165

Muamalattipu, 160Mudarabah,392, 479, 487,Muhammadbin ‘Abidin, 384

Nabi Nuh, 118Nasy’at, 595, 600Nilai hargautiliti dannilai hargapertukaran,

560—561Nyawa, 374

738

INDEKS

Pasar,564Pearson,601Pekerjaan,

bidangpenniagaan,120 — 123bidang industni pertanian dan ternakan,

117— 120bidangpertanian,112, 115bidangperindustnian,115 — 120

Pembangunanekonomi,176PembangunanekonomiIslam, 179 — 180Penawaran,569

keluk, 570keanjalan,571hukum, 572

Penduduk,591— 595Pengadaiandan perjudian dalam insurans,

389Pengalihanmodal,630 —631Pengeluaranbesan-besanan,580Pengharamannya,380, 153— 154Perbelanjaanawam, 612

pembahagiannya,614perbelanjaanhakiki dantidak hakiki, 614—

615perbelanjaanNegana,642perbelanjaansemasa,628—629

Perdagangan,374Perjudian,389Perkhidmatanpelabunan,630Pormintaandanpenawaran,564Permintaan,566Persefahaman,340ProfesorG. Habenler,432ProfesorGide,542ProfesorMustafaal-Zarqa,384, 393ProfesorPaulDe Fourneause,401ProfesorYusufKamal Muhammad,367, 368,

374, 379, 389, 398Pulangantidak reliatif, 578

Qatadah,426Qirad, 478, 486Quraisy, 423

Riba, 409— 512Rabcial-maalu,409

Itali, 421menurutfiqh orangRamawi,416menurutorangYahudi,416ribawiyah, 428selepasRevolusiPenancis,420zamanBabylon,415zarnanfir’aun, 415zamanJahiliah,421zamanYunani kuno, 416

Samawi,433Say, 549Sifat utiliti ekonomi,556Sijil kredit, 508, 510, 511

SirRoyHarrod,433Sir ThomasGresham,529SkimJaminanSosial,348 — 353Sosial,376Syafi’i, 142, 427, 429,445 —446Syarikat-syarikat,509Syeikh ‘Mi al-Khafif (al-Khufaif), 384, 400,466,470,478

SyeikhAhmadBek Ibrahim, 389SyeikhMuhammadBakhit, 388

Ta‘yin, 442Tabi ‘in, 391Tabungan,713Tafadul,390Takrif, 612Tanah,270-272,330, 331, 332Tarafdankeluasanpasaran,565Teori Karl Marx, 545Teori pengeluarandankos, 574, 590Teonikewangannegara,609Teoriutiliti, 557 — 558Tooni hanga,562 —563

Utiliti akhir, 558Utiliti, 555 — 556

Wang,516halajuwangdantarafhidup, 515, 536hukumGresham,528keseimbanganekonomi, 530matawang utamadan mataWang pilihan,

525nilai hakikidannilai ikut benat,523 — 525pembuatanWang,522perananWang, 526fungsi, 516peredaranwangdan sekatanperbelanjaan,

532sejanahperkembangan,517sistemBarter, 516teoni wangIbnKhaldun,533teen harga,562

Wangdandayapengeluaran,514Wangdanpembangunan,534Wangkertas,520Wanglogam,518

Zakatdancukai, 157urusansebabmusababatau ibadah,227 —

228sebabhartadikenakanzakat,228jenis.jeniszakat,229 — 230kepentinganzakat,230sumberzakat,234 — 238peruntukanpengagihanwangzakat,242 —

251zakatfitnah, 251 — 252rahsiadanmatlamatzakat,252

739

ensiklopedia ekonomi islam (jilid 2)

Documents