BAB 5 : KEKAYAAN EKONOMI SABAH MENARIK MINAT SYARIKAT BORNEO UTARA BRITISH (SBUB)(1) Penyerahan wilayah Sabah e!a"a SBUBa) Ne#eri Sabah "ibwh Ke$%l&anan Br%nei "an S%l%1. Asalnya di bawah pengaruh kesultanan Brunei.2. Kemudiannya, Sultan Brunei menyerahkan pantai timur dan utara Sabah kepada sultan Sulu kerana membantunya mematahkan pemberontakan di Sabah.3. Sabah dikenali sebagai Borneo Utara. Nama Sabah digunakan apabila Borneo Utara menyertai alaysia. Sabah dikenali !Negeri di Bawah Bayu".b) Pen#ar%h !e"a#an# bara& $ebel%' SBUB1. Sabah tumpuan pedagang Barat kerana kedudukannya strategik dan kekayaan hasil buminya.2. enarik perhatian pelabur Barat3. Sultan Brunei memberi konsesi tanah di Sabah kepada wakil Amerika Syarikat, iaitu #.$. oses dengan tempoh penyewaan selama 1% tahun.&. oses kemudiannya men'ual konsesi tersebut kepada (he Ameri)an (rading #ompany yang diketuai oleh *.+. (orrey dan rakannya (.B. ,arris. *.+.(orrey pedagang Amerika Syarikat di ,ong Kong.-. *.+. (orrey gagal mema'ukan tanaman kopi dan tebu di Kimanis... Kegagalan menyebabkan (orrey men'ual haknya kepada Baron /on 01erbe)k 2Konsul *eneral Austria di ,ong Kong34. Baron /on 01erbe)k hadapi masalah modal. Beliau memin'am wang daripada Syarikat Al5red 6ent dan 7dward 6ent 2pedagang British di ,ong Kong38. 01erbe)k dan 6ent ingin menubuhkan sebuah syarikat di Borneo Utara.9. :abenor $abuan 2+.,. (rea)her3 bersetu'u membantu 01erbe)k memperbaharui tempoh pa'akan daripada Sultan Brunei yang telah tamat, dengan syarat syarikat yang ingin ditubuhkan oleh 01erbe)k diletakkan di bawah kekuasaan British.1%. Sultan Brunei, Sultan u;mein memperbaharui pa'akan dengan 01erbe)k < 6ent melalui per'an'ian11. Baginda serah tanah ant (eluk Kimanis < Sg Sibuku.12. 0leh sebab, sebahagian wilayah Sabah di bawah Kesultanan Sulu, 01erbe)k dan 6ent menandatangani satu lagi per'an'ian dengan Sultan *amalul Alam 2Sultan Sulu313. Sultan Sulu serahkan kaw Sg =adasan >ke Sg Sibuku.() Pen%b%han SBUB1. (ahun 188%, 01erbe)k men'ual semua haknya kepada Al5red dan 7dward 6ent.2. 6ent menubuhkan =ersatuan Sementara Borneo Utara British Berhad.3. Saham syarikat pula di'ual kepada syarikat British bagi menambahkan modal perniagaan.&. Bagi memperkukuh kedudukan, persatuan berusaha dapatkan =iagam 6ira'a daripada kera'aan British.-. (ahun 1881, kera'aan British menganugerahkan piagam kepada =ersatuanSementara Borneo Utara British Berhad... (ahun 1882, syarikat dinamakan SBUB4. elalui piagam, SBUB ? kuasa mentadbir Sabah.8. Sir @uther5ord Al)o)k men'adi =residen pertama dan Al5red 6ent dilantik sebagai =engarah Urusan.9. British memperluaskan pengaruhnya dan menghalang kuasa Barat lain bertapak di Sabah.1%. (ahun 1888, SBUB menandatangani =er'an'ian =erlindungan Borneo Utara yang men'adikan Sabah negeri naungan British.11. British bertanggung'awab hal ehwal luar Sabah.") Syara& Pe'berian Pia#a' e!a"a Per$a&%an Se'en&ara B)rne) U&ara Bri&i$h Berha"1. SBUB tidak boleh serahkan Sabah kepada sesiapa pun tanpa persetu'uan kera'aan British.2. SBUB menerima nasihat daripada kera'aan British.3. SBUB melantik pentadbir daripada pegawai yang diakui oleh kera'aan British.&. SBUB hendaklah memerintah Sabah dengan adil-. SBUB hendaklah memelihara agama, adat resam dan undang>undang penduduk tempatan.(*) Si$&e' Pen&a"biran SBUBa) Si$&e' !en&a"biran +aben)r1. 6iketuai oleh :abenor.2. :abenor pertama SBUB ialah +.,. (rea)her.3. Beliau dilantik oleh pengarah syarikat dengan persetu'uan kera'aan British.&. :abenor dibantu oleh a'lis =enasihat.-. a'lis =enasihat terdiri drp Setiausaha Kera'aan, Bendahari,dan Ketua =asukan Keselamatan... Sandakan pusat pentadbiran SBUB.4. enubuhkan 'abatan kera'aan spt *abatan =os, *ab Buruh, *ab =olis, *ab Kewangan, *ab. (anah < Ukur.8. $embaga =engarah SBUB menubuhkan kontin'en =olis 6ayak dan membina berek polis di Sandakan untuk mengawal keamanan.b) Or#ani$a$i Pen&a"biran SBUB1. $embaga =engarahBertanggung'awab kepada semua pemegang saham SBUB.2. :abenor6ibantu a'lis =enasihat dan Setiausaha Kera'aan.endapat nasihat pentadbiran dr a'lis =enasihat.:abenor dan a'lis =enasihat bertanggung'awab kepada $embaga =engarah di $ondon.3. Ketua *abatan(erletak di bawah Setiausaha kera'aan.#ontohnya Ketua *abatan =os, Buruh, =olis, Kewangan, (anah dan Ukur.&. @esidenA(erletak di bawah Setiausaha Kera'aan.en'adi ketua pentadbir di peringkat residensi-. =egawai 6aerahen'adi ketua pentadbir di peringkat daerah.Berperanan sebagai ma'istret, pemungut )ukai, bendahari daerah, pegawai buruh, dan ketua pentadbir semua 'abatan di peringkat daerah... Ketua Anak Negerien'aga keamanan, menguruskan pembahagian tanah, mengutip )ukai, dan mema'ukan pertanian.4. Ketua Kampungenguruskan hal ehwal kampungen'aga keamanan, membantu mema'ukan perdagangan, melaporkan kepada =egawai 6aerah tentang kes ke)urian, wabak penyakit dan men'aga keselamatan kampung.() Si$&e' Re$i"en$i1. 6ibahagikan beberapa residensi ? mudahkan urusan pentadbiran.2. Setiap residensi dibahagikan kepada daerah.3. ulanya, dua residensi iaitu @esidensi =antai Barat dan =antai (imur.&. (ahun 193-, empat residensi iaitu @esidensi =antai Barat, Sandakan, =edalaman dan (awau.-. Akhirnya, sepuluh residensi.. Setiap daerah diketuai oleh =egawai 6aerah berbangsa 7ropah.4. *awatan (imbalan =enolong =egawai 6aerah diperkenalkan < disandang oleh penduduk tempatan.") Pen#liba&an ana &e'!a&an "ala' !en&a"biran1. Ketua Anak Negeri bergelar 0rang Kaya>Kaya 20.K.K3 membantu =egawai 6aerah. #thnya, 0.K.K. ,a'i ohammad Arshad Ketua Anak Negeri menganggotai pentadbiran SBUB.2. 6iberi surat kuasa. uruskan hal masyarakat tempatan.3. 6i kampung, ? ketua kampung digelar 0rang (ua.&. =englibatan peribumi dalam pentadbiran di peringkat daerah dan kampung kerana memahami adat dan budaya masyarakat tempatan.-. SBUB tidak mampu mengga'i ramai pegawai 7ropah kerana masalah kewangan.e) Si$&e' Kehai'an1. Undang>undang Barat dan undang>undang (empatan2. ahkamah a'istret dan ahkamah Anak Negeri3. ahkamah Anak Negeri diketuai oleh Ketua Anak Negeri&. ahkamah a'istret Bengendalikan kes berat seperti kes pembunuhan, pen)ulikan dan rompakan.6ihakimi oleh =egawai 6aerah.-. ahkamah Anak Negeri Bengendalikan kes peribumi yang berkaitan dengan undang>undang Cslam dan hukum adat.,akim dilantik daripada kalangan Ketua Anak Negeri yang ari5 dalam bidang agama Cslam dan adat.-. Bangunan mahkamah dibina di *esselton.(,) Per%bahan E)n)'i "i Bawah Pen&a"biran SBUBa) Pe'bahar%an e)n)'i1. engeksploitasi kekayaan hasil tradisional Sabah, menguasai pertanian, pembalakan < perlombongan2. SBUB mengeluarkan mata wang pertamanyab) Ha$il &ra"i$i)nal1. enyumbang kewangan SBUB> sarang burung, sagu,rotan, pokok lanut, trepang < sirip ikan yu.2. Sarang burung ? eksport tradisional3. @otan B$onggokan rotan di)ari oleh penduduk dari hutan.,asil rotan dieksport dlm btk perabut, tikar< tongkat.&. =okok lanut B6ikenali abaka, manila, hemp atau musa teDtilies.=okok lanut hidup meliar di kaw pamah dan lembah.:entian pokok lanut di'emur dan diproses men'adi tali kapal untuk dieksport ke 7ropah.-. =okok saguErumbia Bhidup subur di kawasan berpaya dan di muara sungai.SBUB galakkan usahakannya se)ara komersial.Sagu mentah dieksport ke Singapura dan 7ropah... ,asil laut Bhasil laut seperti trepang, sirip yu dan mutiara.6iusahakan oleh masyarakat Ba'au.trepang dpt permintaan tinggi di #hina.4. asalah pengeluaran hasil tradisionalAembebankan rakyat dengan pelbagai )ukai.#ukai tanah, )ukai kepala, lessen perahu < sen'ata.SBUB menggunakan pendekatan ini untuk mengatasi masalah kewangan mereka() Ha$il !er&anian1. engusahakan tanaman baru ? getah dan temabakau.2. Kegiatan ini dilakukan kerana tanah luas dan subur.3. (embakau Butu tembakau Sabah diiktira5 terbaik di dunia.=asaran tinggi di Belanda serta Amerika Syarikat.enge)ualikan )ukai eksport kpd ladang tembakau.(anaman tembakau diusahakan di =ulau Banggi, (eluk arudu, $ahad 6atu, (awau dan Sandakan6aun tembakau untuk menghasilkan )erut.&. :etah B$andasan kereta api meningkatkan pembukaan ladang getah di Beau5ort, *esselton dan (enom.insenti5 & peratus di1iden kpd pengusaha getah=engusaha diberi penge)ualian )ukai eksport selama -% tahunKilang memproses getah dibina di Sabah.Buruh dari #hina dan *awa beker'a di ladang getah.") Ke#ia&an !e'balaan-1. Sumber kayu balak 'enis yang baik seperti 'enis seraya, ramin, kapur, belian dan meranti.2. =embalakan di Sandakan, $ahad 6atu dan (awau.3. Buruh dari Cndonesia dan Filipina dibawa masuk&. ,asil balak dieksport ke #hina, Singapura, Britain, dan Australia melalui pelabuhan Sandakan.-. kilang memproses kayu balak di Sandakan.e) Ke#ia&an !erl)'b)n#an-1. =erlombongan menggalakkan kemasukan pelabur.2. enggiatkan usaha melombong seperti galian emas, arang batu dan mangan.3. 7mas ? 6iusahakan oleh orang #ina pada tahun 188. di Sungai Segama.&. Arang batu B6ilombong di Silimpopon dan $abuan.Silimpopon?kaw arang batu terbesar di A.(enggara6iusahakan oleh Syarikat #owie ,arbour #oal.-. angan ? 6iusahakan di (eluk arudu oleh Syarikat British Borneo 7Dploration. 6ieksport ke Britian.(.) Per%bahan S)$ial "i Bawah Pen&a"biran SBUB(a) Si$&e' !en#an#%&an1. $andasan kereta api pertama ? +eston ke Beau5ort.2. 6isambung Beau5ort ke *esselton dan dari (enom ke alalap.3. embina 'alan raya >tertumpu di bandar besar&. =erhentian motokar dan bas dibina di Kota Kinabalu-. ema'ukan pengangkutan air dan sungai... Syarikat perkapalan Straits Steamshipb) Si$&e' Perh%b%n#an1. telegra5, tele5on dan pos2. Bangunan pe'abat pos .3. engeluarkan setem() Pere'ban#an Pen"i"ian1. Kurang diberi perhatian oleh pentadbiran SBUB.2. Sediakan pendidikan rendah kerana kekurangan wang dan anggap bidang pendidikan tidak menguntungkan.3. urid menda5tar di sekolah elayu, sekolah ubaligh dan sekolah #ina.&. Sekolah ubaligh 2Cnggeris3Aubaligh Kristian bina sekolah> sebarkan Kristian.Sekolah pertama oleh mubaligh @oman Katolik di Sandakan ? dinamakan Cnstitut Byron.Sekolah St. ary ditubuhkan di Sandakan-. *abatan =ela'aran ? menguruskan sekolah>sekolah di Sabah... Sekolah $atihan BSekolah $atihan bagi anak>anak Ketua Anak Negeri dibina di Sabah di *esselton.(u'uan> melatih pela'arnya men'adi pegawai pentadbiran peringkat rendah.Bahasa pengantar ialah bahasa elayu.kurikulum 3 iaitu memba)a, menulis dan mengira.*awatan khas untuk lulusan sekolah ialah ren'er, kerani dan Ketua Anak Negeri.4. Sekolah elayu ? pertama di Kota Belud8. Sekolah #ina Bdibina sendiri oleh masyarakat #ina.berorientasikan negeri #hina. .9. Sekolah Bumiputera ? Sekolah Bumiputera Keningau") Perhi"'a&an Ke$iha&an1. ,ospital di bandar besar2. 6i luar bandar, disediakan pusat kesihatan.3. lo'i air di Kota Kinabalu ? membekalkan air bersih.e) Pere'ban#an ban"ar1. Bandar Sandakan B6iasaskan oleh +illiam =ryer pada tahun 1849.nama !7lopura" bermaksud bandar yang )antik.pusat pentadbiran, pelabuhan dan pusat pembalakan.6i'adikan pusat pentadbiran ? mengambil tempat bandar Kudat.2. Bandar Kudat Bpusat pentadbiran yang pertama.gagal menarik ramai penduduk dan pedagang kerana keadaan geograGnya yang tidak sesuaiemindahkan pusat pentadbirannya ke Sandakan pada tahun 188&.3. Bandar *esselton BNama asalnya ? *essel (own yang diambil sempena nama #harles *essel 2orang yg membuka bandar ini.Nama *essel (own kekal digunakan untuk beberapa tahun sebelum disingkatkan kepada *esselton.dikenali nama Api>Api, Singga ata atau 6iasukapusat perdagangan dan pelabuhan yang penting.Nama *esselton ditukar kepada Kota Kinabalu/) Pa$%an P)li$1. Kontin'en polis tempatan ditubuhkan2. !Skuad (erbang" untuk men'amin keselamatan.3. Skuad dianggotai oleh pegawai polis tempatan.#) Ke'%"ahan lain1. Akhbar (he North Borneo ,erald ? akhbar pertama2. enara 'am *esselton dibina.