bab 6 -...

410

BAB 6

ANALISIS PEMBENTUKAN

POLA KATA NAMA MUSHTAQ BAHASA ARAB

6.0 PENDAHULUAN

Bab ini menganalisis pembentukan kata nama mushtaq yang mempunyai ciri-

ciri makna dan fungsi kata kerja. Kata nama jenis ini mempunyai bentuk wazan yang

berbeza dari segi morfologi dengan kata kerja . Namun ia merupakan subsistem dari

sistem kata kerja dan sentiasa berdampingan dengan kata kerja. Kata nama dalam

subsistem ini dikenali sebagai kata nama mushtaqqÉt di kalangan sarjana morfologi

Arab dan kata nama al‘Émil ‘amala al-fi‘li di kalangan para sarjana sintaksis

( MuÍammad ‘Abdul KhÉlid ‘UÌaÊmat 1962 : 247 ) .

Dalam bab ini pengkaji hanya menumpukan kajian terhadap tiga jenis kata

nama mushtaq sahaja iaitu maÎdar ( المــصـدر ) ism fÉ‘il ( إسم الــفــاعـل ) ism maf‘Ël

kerana ketiga-tiga subsistem ini mempunyai hubungan yang ,( إســم الــمـفــعــول )

sangat rapat dengan pembentukan kata kerja . Manakala kata nama mushtaq yang lain

seperti kata Îighah al-mubÉlagah li ism fÉ‘il ( صــيــغـة الــمــبــالـغــة ), Îifat

al-mushabbahah ( الـمشــبـهـةالـصــفــة ) dan ism tafÌÊl ( إســم الــتــفــضــيــل ) disentuh

secara sepintas lalu . Ini dapat dilihat dengan jelas dalam huraian berikut :

411

6.1 KATA NAMA MAØDAR

Kata nama maÎdar merupakan kata nama yang menunjuk kepada makna

peristiwa semata-mata ( KhÉlid ‘Abdullah al-’Azhariy , t.t : 1 : 62 ) tanpa merujuk

kepada makna zat , kala dan tempat . Kata nama maÎdar ini menurut para sarjana

bahasa aliran KËfah lebih bersifat derivatif iaitu diterbit daripada sumber kata kerja

melalui proses pencantuman kata akar sesuatu kata kerja dengan pelbagai imbuhan .

Manakala pakar-pakar bahasa dari aliran BaÎrah pula beranggapan bahawa kata nama

maÎdar ini merupakan kata sumber atau kata asal bagi segala bentuk kata -kata

terbitan lain ( al-×amalÉwiy , 1995 : 89 ) .

Pembentukan kata nama maÎdar ini juga bersifat fleksi dan membentuk pola-

polanya melalui kejadian perubahan fonem atau bunyi bahasa dalam kata akarnya .

Pola-pola kata nama masdar agak banyak mengikut golongan kata kerja dan susunan

konsonan dan vokalnya . Namun pada dasarnya , ia boleh dibahagikan kepada tiga

golongan iaitu kata nama masdar qiyÉsiy , kata nama masdar samÉ‘iy dan kata

nama masdar ÎinÉ‘iy ( buatan ) ( KhadÊjah al-×adÊthiy , 1965 : 207 ) .

Dalam kajian ini , pengkaji hanya akan memberi penekanan kepada kata

nama masdar qiyÉsiy dan kata nama masdar samÉ‘iy sahaja ( Lihat jadual 3.30 )

kerana tiap-tiap keduanya mempunyai unsur makna dan fungsi yang didukung oleh

kata kerja .

412

6.1.1 ANALISIS KATA NAMA MAØDAR QIYÓSIY

Kata nama maÎdar yang berada dalam kategori ini kebanyakannya terdiri

daripada kata nama maÎdar thulÉthiy mazÊd , kata nama maÎdar rubÉ‘iy mujarrad

dan kata nama maÎdar rubÉ‘iy mazÊd ( RiÌa’uddin , 1982 : 2 :163 ). Pola ketiga-

tiga golongan ini adalah tetap dan boleh dibentuk secara qiyÉs ( al-MakËdiy ,

1954 : 116 dan Fakhruddin QabÉwat , 1988 : 136 ) seperti dalam huraian di bawah :

.

6.1.1.1 Analisis Kata nama MaÎdar ThulÉthiy MazÊd

Kata nama maÎdar thulÉthiy mazÊd dibentuk daripada sumber kata kerja

thulÉthiy mazÊd . Wazannya adalah tetap dan boleh dibentuk secara qiyÉs ( ‘Ibn

‘AqÊl , 1990 : 2 : 118 ). Antara wazan-wazan kata nama maÎdar jenis ini yang

paling popular ialah : إفــعــال < if‘Élun > , تــفــعــلـة / تــفــعــيــل < taf ‘Êlun / taf‘ilatun >,

ا نــفــعــال , < ifti‘Élun > افــتـــعــا ل , < mufÉ‘alatun / fi‘Élun > فــعــال / مــفـاعــلــة

< infi‘Élun > , تـــفــاعــل < tafÉ‘ulun > , ــل ا ســـتــفــعــال , < tafa‘‘ulun > تــفـــع

< istif ‘Élun > ( al-×amalÉwiy , 1995 : 92-95 ) .

Penerangan lanjut tentang bentuk-bentuk pola – pola berkenaan serta unsur -

unsur perubahan fonem ( bunyi ) yang berlaku dalam pembentukan pola tersebut

dapat dilihat dalam jadual yang dirumus mengikut urutan kod JK ( Lihat jadual 3.35 )

dan kala seperti dibawah :

413

1) Analisis Pola MaÎdar WM 2 : إفــعــال < if‘Élun >

Jadual 6.1 : Analisis pola maÎdar dari wazan WM 2 : إفــعــال < if‘Élun >

Jenis JK Contoh Persamaan Perbezaan Faktor perubahan

JK 1 إفــعــال إكــرام

< ’if‘Élun>

Tiada perubahan berlaku

JK 2

إ يــخــاذ

إ يــعــال

< ’Ê‘Élun >

Penukaran awalan huruf

‘illah kata akar kepada

huruf yÉ’. Bentuk pola

asalnya ialah إ أخاذ

JK 3 إفــعــال إرداد

< ’if‘Élun>

Penyuraian huruf kedua dan

akhir kata akar

JK 4

إ يـصــا ل

إ يــعــال

< ’Ê‘Élun>

Penukaran awalan huruf

‘illah kata akar kepada

huruf yÉ’. Bentuk pola

asalnya ialah إوصــال

JK 5

إعــادة

إفعلـة / إ فــالـة

< ’ifÉlatun >/

< ifa‘latun >

Pengguguran huruf kedua kata

akar atau alif imbuhan .

Kemudian uruf tÉ’ ditambah

di akhiran sebagai gantian .

Bemtuk pola asalnya ialah

إعـواد

Penukaran huruf ‘illah di

akhir kata akar kepada

414


JK 6 إ فـــعــاء إلــقــا ء

< ’if‘É’un >

hamzah. Bemtuk pola

asalnya ialah إلــقـاي

JK 7

إ قــواء

إ فـــعــاء

< ’if‘É’un >

Penukaran huruf ‘illah di

akhir kata akar kepada

hamzah . Bemtuk pola

asalnya ialah إقـواي

JK 8

إ يــفــاء

إفــعــال

< ’if‘Élun>

إيــعـاء

< ‘Ê‘É’un >

Penukaran awalan huruf ‘illah

pada kata akar kepada huruf

yÉ’ dan huruf ‘illah di

akhiran kata akar kepada

huruf hamzah . Bemtuk pola

asalnya ialah إوفــاي

Berdasarkan analisis yang dijalankan terhadap pembentukan pola kata maÎdar

WM 1 bagi contoh-contoh dalam jadual 6.1 di atas , mendapati enam jenis kod JK

iaitu JK 2 ,JK 4 , JK 5 , JK 6 ,JK 7 dan JK 8 mengalami perubahan menyebabkan

wujud perbezaan yang ketara dengan sturktur wazan asal kata maÎdar iaitu إفــعــال

< ’if‘Élun > . Sementara kod JK 1 إكــرام dan kod JK 3 إرداد tidak mengalami

sebarang perubahan pada struktur katanya malah tetap utuh dengan bentuk asalnya

iaitu إفــعــال < ’if‘Élun > . Unsur –unsur perubahan yang terlibat adalah penukaran ,

penyuraian , pengalihan harakah dan pengguguran huruf .

415

Huruf hamzah pertama kata akar pada pola kata maÎdar إأخـاذ bagi kod JK 2

dalam contoh di atas ditukarkan kepada huruf yÉ iaitu ’ إ يــخــاذ kerana menyesuaikan

dengan harakah kasrah huruf hamzah imbuhan sebelumnya . Pertukaran tersebut

berlaku disebabkan pertemuan dua huruf hamzah secara berurutan dalam satu

perkataan ( ’AbË ×anÊfah bin Nu‘mÉn , 1940 : 103 ) Perbezaan wazan adalah

. < Ê’‘Éun > .إ يــعــال

Huruf wÉw yang berharakah sukËn pada awalan kata akar pola kata maÎdar

kerana إ يـصــا ل ’dalam kod JK 4 pula ditukarkan kepada huruf ya إوصـال

mengikuti harakah kasrah huruf hamzah imbuhan sebelumnya . Perbezaan wazan

adalah إ يــعــال < Ê‘Élun > ( ‘Abduh al-RÉjiÍiy , 1984 : 169 ) .

Manakala pola kata maÎdar إعــادة bagi kod JK 5 terbentuk apabila harakah

fathah pada huruf wÉw إعـواد dipindahkan kepada huruf konsonan sebelumnya

seperti إعـواد . Kemudian huruf wÉw tersebut ditukar kepada huruf alÊf kerana

menyesuaikan harakah fatÍaÍ pada huruf sebelumnya seperti إعـااد menyebabkan

berlakunya pertembungan dua huruf alÊf yang mewajibkan pengguguran salah

satunya iaitu إعـاد . Menurut Baha’uddin Ibn ’AqÊl ( 1990 : 2 : 121 ) huruf alÊf

pertama yang merupakan huruf akar kedua digugurkan . Sementara al-×amalÉwiy

( 1995 : 93 ) dan Fakhruddin QabÉwat ( 1988 : 19 ) pula berpendapat huruf alÊf

kedua yang merupakan huruf imbuhan digugurkan. Kemudian huruf tÉ’ marbËÏah

. ditambah di akhiran sebagai gantian kepada huruf alÊf yang digugurkan ( ة )

Perbezaan wazan adalah إفـالـة < ’ifÉlatun > di sisi Ibn ‘AqÊl dan إفـعلة <’ifa‘latun >

di sisi al-×amalÉwiy dan Fakhruddin QabÉwat .

416

Penukaran huruf ‘illah di akhiran kepada huruf hamzah dapat dilihat pada

pola kata maÎdar ء إلــقــا dan إدعـاء dalam kod JK 6 dan kata maÎdar إ قــواء dalam

kod JK 7 . pula asalnya ialah . Menurut kaedah morfologi , apabila huruf yÉ’ atau

huruf wÉw berada di akhiran kata dan sebelum keduanya adalah huruf alÊf imbuhan

seperti إلقـاي dan إدعـاو dan إقـواي , maka kedua-dua huruf tersebut wajib ditukar

kepada huruf hamzah seperti : ء إلــقــا ء إدعـا , KhÉlid ‘Abdullah ) ء إ قــوا ,

al-Azhariy , t.t : 2 : 368 ). Perbezaan wazan adalah إ فـــعــاء < if‘É’un > .

Pola kata maÎdar إ يــفــاء dalam kod JK 8 pula mengalami dua perubahan pada

sturktur katanya iaitu di awalan dan di akhiran . Huruf wÉw yang mewakili huruf

pertama kata akar إوفـاي ditukarkan kepada huruf yÉ’ bagi menyesuaikan dengan

harakah kasrah huruf hamzah imbuhan sebelumnya . Manakala huruf yÉ’ di akhiran

pula ditukarkan kepada huruf hamzah kerana berada selepas huruf alÊf إوفـاي

imbuhan . Perbezaan wazan adalah إ يــعـــا ء < ’Ê ‘É ’un >.

417

2) Analisis Pola MaÎdar WM 3 : تــفــعــلـة / تــفــعــيــل < taf ‘Êlun / taf‘ilatun >

Jadual 6.2 : Analisis pola maÎdar bagi wazan WM 3 : تــفــعــلـة / تــفــعــيــل

< taf ‘Êlun / taf‘ilatun >


JK 1

تــد بــيــر

تــذكــرة

تــفــعــيــل

تــفــعــلـة

Tiada

Tiada perubahan

Tiada perubahan

JK 2

تــأثــير

تأذنة



Tiada

Tiada perubahan

Tiada perubahan

JK 3

تــقــر يــر

تقررة



Tiada

Tiada perubahan

Tiada perubahan

JK 4

تــوحــيــد

تــوســعــة



Tiada

Tiada perubahan

Tiada perubahan

JK 5

تــطـو يــل

تطولة



Tiada

Tiada perubahan

Tiada perubahan

JK 6 تــفــعــلـة تــعــز يــة Tiada Tiada perubahan

JK 7 تــفــعــلـة تــســو ية Tiada Tiada perubahan

JK 8 تــفــعــلـة تــوصــيـة Tiada Tiada perubahan

418

Analisis dalam jadual 6.2 di atas menunjukan bahawa struktur kata nama

maÎdar bagi semua jenis kod JK tidak mengalami sebarang perubahan pada

susunan katanya . Wazan تــفــعــلـة < taf‘ilatun > lebih popular digunakan bagi kod

JK 6, JK 7 , JK 8 berbanding wazan تــفــعــيــل < taf ‘Êlun >. Manakala JK 2 pula

penggunaan wazan تــفــعــلـة < taf‘ilatun > adalah lebih popular apabila huruf hamzah

pada kata dasar berada di akhiran seperti تــهــنـئـة , تـعـبـئـة ( SÊbawayh ,1982 :2 :

244 ).

3) Analisis Pola MaÎdar WM 4 : فــعــال / مــفـاعــلــة < mufÉ‘latun / fi‘Élun >

Jadual 6.3 : Analisis pola maÎdar bagi wazan WM 4 : فــعــال / مــفـاعــلــة

< mufÉ‘latun / fi‘Élun >


JK 1

مــجـاهــدة

جــدال

مــفـاعــلــة

فــعــال

Tiada

Tiada perubahan

Tiada perubahan

JK 2

مــؤامــرة

إمــار


فــعــال

Tiada

Tiada perubahan

Tiada perubahan

JK 3

ـة مــحــابـ

حـباب


فــعــال

Tiada

Tiada perubahan

Tiada perubahan

JK 4

مــواصــلــة

وفــاق


فــعــال

Tiada

Tiada perubahan

Tiada perubahan

419


JK 5

مــعــا يــنـة

جــوار


فــعــال

Tiada

Tiada perubahan

Tiada perubahan

JK 6

مــال قــاة

نــدا ء


فــعــال

Tiada

فـعـاء

< fi‘É’un>.

Tiada perubahan

Huruf ‘illah di akhiran kata

akar ditukar kepada huruf

hamzah . Bentuk asalnya

ialah نــدا ي

JK 7

مــسـاواة

سـواء


فــعــال

Tiada

فـعـاء

< fi‘É’un>.

Tiada perubahan

Huruf ‘illah diakhiran kata


hamzah. Bentuk asalnya

ialah سـوا ي

JK 8

مــواالة

وقــاء


فــعــال

Tiada

فـعـاء

< fi‘É’un>.

Tiada perubahan

Huruf ‘illah diakhiran kata


hamzah . Bentuk asalnya

ialah وقــا ي

420

Analisis yang dijalankan terhadap pembentukan pola kata maÎdar WM 1

bagi contoh-contoh dalam jadual 6.3 di atas mendapati bahawa wazan kata maÎdar

fi’alun > tidak mengalami sebarang > فــعــال mufa’alatun > dan > مــفـاعــلــة

perubahan besar pada struktur katanya bagi semua kategori kod JK . Ia boleh

diperolehi secara qiyÉs dari kata kerja thulathiy mujarrad فعـل < fa’ala >

( ‘Abdullah ‘Ibn ‘AqÊl , 1990 : 2 : 122 ) ) . Wazan مــفـاعــلــة < mufÉ‘alatun >

mempunyai kekerapan yang paling tinggi dan sangat popular berbanding wazan فــعــال

< fi‘Élun >.

Al-×amalÉwiy ( 1995 : 94 ) dalam kitabnya Shadha al‘Urf Fi Fan al-Øarf

menyatakan bahawa sekiranya huruf pertama kata akar dalam kategori kod JK 4

terdiri daripada huruf yÉ seperti يامن , maka wazan maÎdarnya adalah مــفـاعــلــة

< mufÉ‘alatun > seperti ميامنة dan penggunaan wazan فــعــال < fi‘Élun >

tidak dibenarkan mengikut kaedah morfologi.

Analisis yang dijalankan juga mendapati perubahan kecil turut berlaku pada

wazan فــعــال < fi‘Élun > khususnya bagi kod JK 6 , JK 7 dan JK 8 seperti نــدا ء ,

. وقــا ي dan سـوا ي , نــدا ي di mana bentuk asalnya adalah وقــاء dan سـواء

Menurut kaedah morfologi , apabila huruf yÉ’ berada di akhiran kata dan sebelumnya

adalah huruf alÊf imbuhan , maka wajib ditukarkan kepada huruf hamzah ( KhÉlid

‘Abdullah al-’Azhariy , t.t : 2 : 368 ) seperti : نــدا ء Perbezaan . وقــاء dan سـواء ,

wazan adalah فـعـاء < fi‘É’un >.

421

4) Analisis Pola MaÎdar WM 5 : تـــفــاعــل < tafÉ‘ulun >

Jadual 6.4 : Analisis pola maÎdar bagi wazan WM 5 : تـــفــاعــل < tafÉ‘ulun >


JK 1 تــفــا عــل تــضــارب Tiada Tiada perubahan

JK 2 تــآعـل تــآ خــذ

< ta’É‘lun >

Penyerapan huruf pertama dan

kedua kata akar

JK 3 تــفـال تــحــاب

< tafÉllun >

Penyerapan huruf kedua dan

akhir kata akar .

JK 4 تــفــا عــل تـوارد Tiada Tiada perubahan

JK 5 تــفــا عــل تـشــاور Tiada Tiada perubahan

JK 6

تــالق

الــتـالقـي

تــفـاع

< tafÉ‘in >

فـا عـي الـتـ

< al-tafÉ‘Ê >

Pengguguran huruf ‘illah di

akhiran ketika nakirah dan

huruf kedua kata akar

dikasrah bersama tanwÊn.

Penukaran huruf akhir kata

akar kepada huruf yÉ’

JK 7

تــســاو

تــفـاع

< tafÉ‘in >






422


سـاوي فـا عـي الــتـ الـتـ

< al-tafÉ‘Ê >


JK 8

تــوار

ـواري الــتـ

تــفـاع

< tafÉ‘in >

فـا عـي الـتـ

< al-tafÉ‘Ê >







Analisis pola maÎdar WM 5 تـــفــاعــل < tafÉ‘ulun > dalam jadual 6.4 di

atas mendapati tidak ada perubahan ketara pada pola kata maÎdar bagi kategori

kod JK 1 , JK 2 , JK 4 dan JK 5 . Huruf-huruf awalan , sisipan dan akhiran tetap

utuh pada tempat masing-masing . Perubahan struktur kata hanya berlaku pada

kategori kod JK 3 , JK 6 , JK 7 dan JK 8 tetapi bersabit dengan perkara yang

kecil-kecil sahaja iaitu penyerapan , pengguguran dan penukaran huruf .

Penyerapan huruf berlaku pada pola kata maÎdar bagi kod JK 3 iaitu

تــفــا عــل berdasarkan wazan تحــابــب di mana bentuk asalnya adalah تــحــاب

< tafÉ‘ulun >. Mengikut kaedah morfologi , apabila huruf kedua dan ketiga kata akar

dari jenis yang sama didapati berharakah , maka penyerapan adalah wajid seperti

. ( KhÉlid Bin ‘Abdullah al-’Azhariy , t.t: 2 : 398 ) تــحــاب

423

Manakala pengguguran huruf ‘illah di akhiran dan huruf kedua sebelum akhir

ditanwinkan pada pola kata maÎdar bagi kod JK 6 , JK 7 dan JK 8 seperti تــالق ,

pula kerana berada dalam keadaan nakirah . Perbezaan wazan adalah تــوار dan تــســاو

tafÉ‘n > . Sebaliknya jika keadaanya ma’rifah , maka huruf akhiran > تــفـاع

tersebut kekal pada tempatnya seperti سـاوي , الــتـالقـي ـواري dan الــتـ Menurut . الــتـ

peraturan morfologi , apabila pola kata maÎdar تـــفــاعــل dari jenis mu‘tal akhir

seperti kod JK 6 , JK 7 dan JK 8, maka huruf kedua sebelum kata maÎdar

tersebut wajib ditukar kepada kasrah. Perbezaan wazan adalah فـا عـي الـتـ

< al- tafÉ‘Ê > ( ‘Abduh al-RÉjiÍiy , 1984 : 71) .

5) Analisis Pola MaÎdar WM 6 : افــتـــعــا ل < ifti‘Élun >

Jadual 6.5 :Analisis pola maÎdar bagi wazan WM 6 : افــتـــعــا ل < ifti‘Élun >


JK 1 جــتــهـا د ا Tiada Tiada perubahan افــتـــعــا ل

JK 2 افــتـــعــا ل إ ئــتـخــاذ Tiada Tiada perubahan

JK 3 افــتـــعــا ل اشــتــداد Tiada Penyuraian huruf kedua dan

akhir kata akar

JK 4

ضــاح اتـ

ـعــا ل اتـ

< itti‘Élun >

Penukaran huruf pertama kata

akar kepada huruf tÉ’

JK 5

ا حـتــيــاج

ا فــتــيــال

< iftiyÉlun >

Penukaran huruf kedua kata


424


JK 6

ا عــتـداء

إ فــتـعــاء

< ifti‘É’un >


akar kepada hamzah.

JK 7

ا ســتـواء

إ فــتـعــاء

< ifti‘É’un


akar kepada hamzah

JK 8

ـقــاء اتـ

ـعــا ء اتـ

< itti‘É’un >

Penukaran huruf pertama kata

akar kepada huruf tÉ’ dan

huruf akhir kata akar kepada

hamzah.

Analisis yang dijalankan terhadap pembentukan pola kata maÎdar WM 6 dalam

jadual 6.5 di atas , menunjukan bahawa kod JK 4 , JK 5 , JK 6 , JK 7 dan JK 8

mengalami perubahan pada struktur katanya dan menyalahi bentuk wazan asalnya

iaitu افــتـــعــا ل < if’ti’Élun > . Sementara kod JK 1 ا جــتــهـا د , kod JK 2 إ ئــتـخــاذ

dan kod JK 3 اشــتــداد tidak mengalami sebarang perubahan bunyi pada struktur

katanya malah tetap utuh dengan bentuk asalnya iaitu افــتـــعــا ل < if’ti‘Élun > .

Mengikut kaedah morfologi , huruf hamzah bagi contoh ائتخذ pada kod JK 3

tetap kekal dalam keadaan asalnya dan tidak boleh ditukarkan kepada huruf tÉ’ ,

kerana ia bukan dari huruf layyin ( حرف لين ) iaitu alÊf , wÉw dan yÉ’. Jika berlaku

penukaran nescaya huruf yang ditukar adalah huruf yÉ’ kerana harakah

huruf sebelumnya adalah kasrah sepert ايتخاذ . Walaupun ada kedengaran daripada

425

penggunaan orang Arab perkataan اتخاذ tetapi ia adalah dari perkataan تخذ

bukannya daripada أخذ . MuÍammad ‘Abdul ‘AzÊz al-NajjÉr ( 1967 : 2 : 510-511 )

dalam kajiannya turut menegaskan jika terdapat penggunaan orang Arab bagi

perkataan ل dan ( ش ذ ) maka beliau menganggap sebagai shadh , اتزر , اتمن , اتك

diluar kaedah morfologi .

Huruf wÉw atau huruf yÉ’ apabila kedua-duanya berada pada huruf pertama

kata akar bagi kod JK 4 , maka wajib diganti keduanya dengan huruf tÉ’ seperti

ضــاح menjadi اوتضـاح عـظ menjadi ايـتـعـظ dan اتـ Perbezaan wazan adalah . اتـ

ـعــا ل itti‘Élun >. Jika kedua-dua huruf tersebut bukan huruf asal sebaliknya > اتـ

adalah gantian daripada huruf hamzah , maka kedua-duanya tidak boleh ditukar

kepada huruf tÉ’ seperti ايتكل ( asalnya ائتكل ) ( ‘Ibn ‘AqÊl , 1990 : 2 : 533 ) .

Manakala kata maÎdar bagi kod JK 5 iaitu ا حـتــيــاج pula terbentuk

disebabkan penukaran huruf wÉw di sisipan اجتواح kepada huruf yÉ’ kerana

kedudukannya antara huruf alÊf imbuhan dan harakah kasrah huruf sebelumnya

( al-×amalÉwiy , 1995 : 193 ). Perbezaan wazan adalah فــتــيــال < iftiyÉlun > .

Pola kata masdar ا عــتـداء dan ا ســتـواء masing-masing bagi kod JK 6 dan JK 7

dalam contoh di atas terbentuk melalui proses penukaran huruf . Menurut kaedah

morfologi , huruf yÉ’ ا عــتـداي atau huruf wÉw ا ســتـواي apabila berada di akhiran

kata dan sebelumnya keduanya adalah huruf alÊf imbuhan , maka wajib ditukar

kepada huruf hamzah seperti اعتداء dan ا ســتـواء . Perbezaan wazan adalah

-ifti‘É’un > ( ‘Abduh al-RÉjihiy 1984 : 158 , KhÉlid ‘Abdullah al > إ فـتــعــاء

’Azhariy , t.t : 2 : 368 ) .

426

Pola kata maÎdar ـقــاء dalam kod JK 8 pula mengalami dua perubahan pada اتـ

sturktur katanya iaitu di awalan dan di akhiran . Huruf wÉw yang mewakili huruf

pertama kata akar إوتفـاي wajib ditukarkan kepada huruf tÉ’ ـقــاء ’dan huruf yÉ اتـ

di akhiran إوتفـاي pula ditukarkan kepada huruf hamzah kerana berada selepas

huruf alÊf imbuhan . Perbezaan wazan adalah اتــعــا ء < itti’‘É ‘un > .

6) Analisis Pola MaÎdar WM 7 : تــفـــعــل < tafa‘‘ulun >

Jadual 6.6 : Analisis pola maÎdar bagi wazan WM 7 : ــل < tafa‘‘ulun > تــفـــع


JK 1 ـم ــل تــعــلـ Tiada Tiada perubahan تــفــع

JK 2 ــل تــأ ثــر Tiada Tiada perubahan تــفــع

JK 3 د ــل تـــرد Tiada Tiada perubahan تــفــع

JK 4 ــل تــوقــف Tiada Tiada perubahan تــفــع

JK 5 ــل تـــجــو ل Tiada Tiada perubahan تــفــع

JK 6

تــلـــق

ـلــقـي الــتـ

تـــفــع

< tafa‘‘in >

ـي الــتـفــع




dikasrahkan serta tanwÊn


427


< al-tafa‘‘Ê > akar kepada huruf yÉ’

JK 7

تــقــو

ـقــو ي الــتـ

تـــفــع

< tafa‘‘in


< al-tafa‘‘Ê >







JK 8

تــو ل

ـو لـي الــتـ

تـــفــع

< tafa‘‘in


< al-tafa‘‘Ê >







Berdasarkan contoh –contoh kata maÎdar WM 7 dalam jadual 6.6 di atas ,

menunjukkan bahawa tidak terdapat sebarang perubahan pada struktur kata bagi

wazan kod JK 1 , JK 2 , JK 3 , JK 4 dan JK 5 malah tetap utuh dan kekal dengan

bentuk wazan asalnya iaitu ــل tafa‘‘ulun > . Perubahan hanya berlaku pada > تــفـــع

tiga kategori kata maÎdar sahaja iaitu yang mewakili kod JK 6 , JK 7 dan JK 8

seperti تــقــو , تــلـــق dan تــو ل . Unsur –unsur perubahan yang terlibat adalah

pengguguran huruf ‘illah di akhiran , penukaran huruf dan harakah .

428

Penukaran huruf ‘illah kepada huruf yÉ’ dan harakah Ìammah pada huruf

kedua kata akar ditukarkan kepada harakah kasrah pada kod JK 6 , JK 7 dan JK 8 .

Perbezaan wazan adalah ـي : al- tafa‘‘Ê > ( MaÍmËd SulaimÉn YÉqËt , 1994 > الــتـفــع

282 ). Pengguguran huruf ‘illah di akhiran dan diganti dengan tanwÊn turut berlaku

ketika kata maÎdar tersebut dalam keadaan nakirah ( Fakhruddin QabÉwat , 1988 :

152 ) seperti تــقــو , تــلـــق dan تــو ل . Perbezaan wazan adalah تـــفــع < tafa’’in >.

7) Analisis Pola MaÎdar WM 8 : ا نــفــعــال < infi‘Élun >

Jadual 6.7 : Analisis pola maÎdar bagi wazan WM 8 : ا نــفــعــال < infi‘Élun >


JK 1 ا نــفــعــا ل ا نــكــســا ر Tiada Tiada perubahan

JK 2 ا نــفــعــا ل ا نــئــطــار Tiada Tiada perubahan

JK 3 نــفــعــا ل ا ا نــحــطــاط Tiada Penyuraian huruf

kedua dan akhir kata

akar

JK 4

Tidak wujud - - -

JK 5

ا نـحــيــاز

ا نــفـــيــا ل

< infiyÉlun >

Penukaran huruf kedua

kata akar kepada huruf

yÉ’.

Penukaran huruf akhir ا نــفــعــا ء ا نــجــال ء

429


JK 6 < infi‘É’un > kata akar kepada

hamzah .

JK 7

ا نــطــواء

ا نــفــعــا ء

< infi‘É’un >

Penukaran huruf akhir

kata akar kepada

hamzah .

JK 8

Tidak wujud - - -

Analisis yang dijalankan terhadap pola kata maÉdar WM 8 dalam jadual 6.7

di atas , mendapati tiga bentuk pola kata masdar yang mengalami perubahan yang

ketara pada struktur katanya dan mengubah bentuk wazan asalnya iaitu نــفــعــال ا

< infi‘Élun >. Ketiga –tiga pola tersebut mewakil kod JKM 2 iaitu JK 5 ,JK 6 dan

JK 7. Unsur perubahan melibatkan penukaran huruf ‘illah . Sementara kod JKS 1

yang terdiri daripada kod JK 1, JK 2 dan JK 3 tidak mengalami sebarang perubahan

pada struktur kata dan kekal dengan wazan asalnya iaitu نــفــعــال ا < infi‘Élun >.

Manakala kod JK 4 dan kod JK 8 pula penggunaannya adalah sangat tidak produktif

dan tidak wujud dalam kebanyakan kamus .

430

Penukaran huruf ‘illah kepada huruf yÉ’ berlaku pada huruf kedua kata

akar bagi kod JK 5 samada asal huruf kedua tersebut huruf ya’ atau sebaliknya

seperti انحيـاز ( MaÍmËd SulaimÉn YÉqËt , 1994 : 283 ). Perbezaan wazan adalah

infiyÉlun >. Manakala penukaran huruf ‘illah di akhiran kepada > ا نــفـــيــا ل

huruf hamzah turut dilihat berlaku pada pada kata maÎdar bagi kod JK 6 dan JK 7

seperti ا نــجــال ء dan ا نــطــواء . Penukaran huruf hamzah tersebut disebabkan huruf

yÉ’ berada selepas huruf alÊf imbuhan ( ‘Abduh al-RÉjiÍiy , 1984 : 158 ) .

Perbezaan wazan adalah ا نــفــعــا ء < infi‘É’un >.

8) Analisis Pola MaÎdar WM 9 : ا ســـتــفــعــال < istif‘Élun >

Jadual 6.8 :Analisis pola maÎdar bagi wazan WM 9 : ا ســـتــفــعــال < istif‘Élun >


JK 1 ا سـتـفـعـال ا ســـتـغــفــا ر Tiada Tiada perubahan

JK 2 سـتـفـعـال ا ا ســتـئــذ ان Tiada Tiada perubahan

JK 3 ا سـتـفـعـال ا ســـتــقــرار Tiada Penyuraian huruf

kedua dan akhir kata

akar

JK 4

ا ســــتــيــضـــاح

ا ســــتــيــعــال

< istÊ‘Élun >

Penukaran huruf

pertama kata akar

kepada huruf yÉ’.

Bentuk asalnya ialah

استوضـاح

431


JK 5

ا ســـتــجــابــة

ا ســـتــفــا لـــة

< istifÉlatun >

Pengguguran huruf

kedua kata akar iaitu

huruf alÊf dan

penambahan huruf

tÉ’ di akhiran sebagai

431entian.Bentuk

asalnya ialah

استجواب

JK 6

إ ســـتــفــعــاء ا ســــتـدعاء

< istif‘É’un >

Penukaran huruf

akhir kata akar

kepada hamzah.


استدعـاو

JK 7

إ ســـتــفــعــاء ا ســـتـهــواء

< istif‘É’un

Penukaran huruf

akhir kata akar

kepada hamzah.


استهواي

JK 8

ا ســـتــيــالء

ا ســتــيـــعـــاء

< istÊ‘É’un >

Penukaran huruf

pertama kata akar

kepada huruf yÉ’ dan

huruf akhir kata akar

kepada hamzah.


432


استـوالي

Analisis terhadap pembentukan pola kata maÎdar bagi WM 9 ا ســـتــفــعــال

< istif ‘Élun > dalam jadual 6.8 di atas , mendapati kata maÎdar bagi kod JK 1 ,

JK 2 dan JK 3 tidak mengalami sebarang perubahan pada sturktur kata dan dan kekal

dengan wazan asalnya . Manakala kata maÎdar yang mewakili kod JK 4 , JK 5 ,

JK 6 , JK 7 dan JK 8 pula mengalami perubahan yang ketara pada sturktur katanya

kesan daripada kewujudan huruf ‘illah. Unsur perubahan yang terlibat adalah

penukaran huruf , pengalihan harakah dan penambahan huruf .

Penukaran huruf wÉw di awalan kata akar bagi kod JK 4 اســتوضــاح kepada

huruf yÉ’ ســــتــيــضـــاح ا kerana menyesuaikan dengan harakah kasrah pada

huruf sebelumnya. Perbezaan wazan adalah ا ســــتــيــعــال < istÊ‘Élun > .

Proses perubahan morfologi pada pola kata maÎdar bagi kod JK 5 berlaku

apabila harakah fatÍah pada huruf wÉw استجواب dipindahkan kepada huruf ÎaÍÊÍ

sebelumnya استجواب . Kemudian huruf wÉw ditukar kepada huruf alÊf kerana

menyesuaikan dengan harakah fatÍah sebelumnya استجااب menyebabkan berlaku

pertembungan dua huruf alÊf yang mewajibkan pengguguran salah satunya استجاب .

Kemudian huruf alÊf yang digugurkan itu digantikan dengan huruf tÉ’ gantian di

akhiran kata seperti استجابة ( ‘Abduh al-RÉjiÍiy ,1984 : 158 ) . Perbezaan wazan

adalah ا ســـتــفــا لـــة < istifÉlatun > .

433

Proses penukaran huruf turut berlaku pada kata maÎdar bagi kod JK 6 dan

JK 7 , di mana huruf wÉw di akhiran kod JK 6 ا ســــتـدعاو dan huruf yÉ’

akhiran kod JK 7 ا ســـتـهــواي ditukarkan kepada huruf hamzah kerana keduanya

berada selepas huruf alÊf imbuhan seperti ا ســــتـدعاء dan ا ســـتـهــواء ( Ibn

‘AqÊl , 1990 : 2 : 121 , ) . Perbezaan wazan adalah إ ســـتــفــعــاء < istif‘É’un > .

Manakala proses penukaran huruf pada kata maÎdar bagi kod JK 8

ditukarkan استوالي berlaku apabila huruf awalan wÉw pada kata akar ا ســـتــيــالء

kepada huruf yÉ’ استيالي kerana menyesuaikan dengan harakah kasrah huruf

sebelumnya . Kemudian huruf yÉ’ yang berada di akhiran kata wajib ditukar

dengan huruf hamzah kerana berada selepas huruf alÊf tambahan seperti ســـتــيــالء ا .

Perbezaan wazan adalah ا ســـــتــيـــعـــاء < istÊ‘É’un > ( KhÉlid ‘Abdullah

al-’Azhariy , t.t : 2 : 368 , 375 )

6.1.1.2 Pembentukan Pola Kata nama MaÎdar RubÉ‘iy Mujarrad

Pola kata nama maÎdar dari kata kerja rubÉ‘iy mujarrad hanya terdiri

daripada dua bentuk wazan sahaja iaitu WM 14 فعـلـلـة < fa‘lalatun > dan فـعـالل

< fi‘lÉlun > ( ‘Abduh al-RÉjiÍiy , 1984 : 69 ) . Contonhnya : وسـواس -وسوسـة ,

لـزلـة ز .زلــزال –

434

6.1.1.3 Pembentukan Pola Kata nama MaÎdar RubÉ‘iy MazÊd

Pola kata nama maÎdar dari golongan kata kerja rubÉ‘iy mazÊd hanya terdiri

daripada tiga bentuk wazan sahaja ( Fakhruddin QabÉwat , 1988 : 140 ) iaitu WM 15

, تـدحـرج , تبـعثـر : seperti تفـعلل tafa‘lulun > bagi imbuhan satu huruf > تــفــعــلــل

افـعـنلـل if’‘inlÉlun > bagi imbuhan dua huruf > افــعــنــال ل WM 16 , تـزلـزل

seperti اسـحـنـفـا ر , افـرنـقـا ع , احـرنـجـام dan WM 17 افــعــــال ل < if ‘ilÉlun > bagi

imbuhan dua huruf افـعــلـل seperti اقـشـعـرار ,اشـمـئـزاز , اطـمـئـنـان .

6.1.2 ANALISIS KATA NAMA MAØÖAR SAMÓ‘IY

Kata nama maÎdar samÉ‘iy adalah kata nama yang tidak boleh diqiyÉs .

Lazimnya ia terbentuk dari golongan kata kerja thulÉthiy mujarrad . Ibn ×Éjib

( t.t : 2 : 192 ) dalam kitabnya sharÍ al-kÉfiyah menyebut bahawa semua kata nama

maÎdar dari kata kerja thulÉthiy mujarrad adalah samÉ‘iy yang dinukil daripada

penutur jati Arab .

Pembentukan pola kata nama maÎdar dalam golongan ini tidak memerlukan

kepada wazan-wazan tertentu kerana bentuk wazan dan harakah-harakah pada setiap

susunan hurufnya telah ditentukan secara nukilan daripada sebutan penutur jati Arab .

Kata nama maÎdar jenis ini mempunyai berbagai-bagai bentuk wazan yang

435

tidak seragam mengikut bagaimana didatangkan oleh penutur asli Arab

( Sharifuddin ‘Aliy al-RÉjiÍiy , t.t : 60 ) . Dengan kata lain , wazan-wazan yang

wujud pada golongan ini tidak berperanan sebagai qiyÉs bagi pembentukan pola kata

nama maÎdar thulÉthiy mujarrad . Justeru , mengenalpasti kata nama maÎdar bagi

kata kerja thulÉthiy mujarrad ini secara tepat adalah dengan merujuk terus kepada

penutur jati Arab atau kamus ( MaÍmËd SulaimÉn YÉqËt , 1994: 78 ) .

Antara pola-pola kata nama maÎdar samÉ‘iy dari golongan kata kerja thulÉthiy

mujarrad menurut Sibawayh ( 1982 : 2 : 214-233 ) dalam kitabnya adalah

seperti berikut :

فوز , جول : fa’lun > seperti > فــعــل .1

شرف , طلب : fa‘alun > seperti > فــعــل .2

تعب , كذب : fa‘ilun > seperti > فــعـــل .3

سوء , كفر : fu‘lun > seperti > فــعــل .4

تقى , هـدى : fu‘alun > seperti > فــعــل .5

فسق , سحر : fi‘lun > seperti > فــعـــل .6

رضـى , غـنى : fi‘alun > seperti > فــعــل .7

خـشـية , رـحمـة : fa‘latun > seperti > فــــعــلــة .8

جـلـبة , غـلـبة : fa‘alatun > seperti > فــعــلــة .9

فطـنة , سرقـة : fa‘ilatun > seperti > فــعــلــة .10

جـرأة , سـرعـة : fu‘latun > seperti > فــعــلــة .11

ة : fi‘latun > seperti > فــعــلــة .12 حـميـة , قـلـ

سـهـولة , صـعـوبة : fu‘Ëlatun > seperti > فـــعـــولـــة .13

عيـادة , زيـارة : fi‘Élatun > seperti > فــعــالــة .14

436

نفـور , جـحـود : fu‘Ëlun > seperti > فــعــول .15

سـمـاع , ذهـاب : fa‘Élun > seperti > فــعــال .16

قـنـاعـة , نضـارة : fa‘Élatun > seperti > فــعــالــة .17

مـزاح , سـؤال : fu‘Élun > seperti > فــعــال .18

شـنـآن , لـيان : fa‘lÉnun > seperti > فــعــالن .19

حـيدان , مـيالن : fa‘alÉnun > seperti > فــعــالن .20

وجـدان , حـرمـان : fi‘lÉnun > seperti > فــعــالن .21

رجـحـان , كـفـران : fu‘lÉnun > seperti > فــعــالن .22

قـبـول , وقـود : fa‘Ëlun > seperti > فــعــول .23

تـلـقـاء : tif‘Élun > seperti > ت ـفــعــال .24

بـينـونة , كـينـونة : fai‘alËlatun > seperti > فــيــعــلـــولــة .25

حـسـنـى , رـجـعـى : fu‘lÉ > seperti > فـــعــلــى .26

ذ كرى : fi‘lÉ > seperti > فــعــلــى .27

Para sarjana bahasa Arab mutakhir seperti Ibn MÉlik dan RiÌ’uddin pula

mengatakan bahawa terdapat juga sebahagian kata nama maÎdar dari kata kerja

thulÉthiy mujarrad yang boleh diqiyÉs berdasarkan persamaan makna dan wazan

( dipetik dari KhadÊjah al-×adÊthiy , 1965 : 211-226 ) . Menurut Sharifuddin ‘Aliy

al-RÉjihiy ( t.t: 90 ) qiyÉs yang dimaksudkan di sini bukannya secara mutlak tetapi

semata-mata mendekatkan jurang وجه التقريب // wajh al-taqrÊb // kerana

kelazimannya, seperti wazan ف ــعـال < fi‘Élun > yang menunjukan makna ام ـتناع

// imtinÉ‘// iaitu tegahan dan halangan seperti إبـاء seperti شراد dan إبـاء , wazan

Íiraf// iaitu bentuk// الحرف fi‘Élatun > yang lazimnya menunjukan makna > فـعـالـة

pekerjaan seperti تجـارة , زراعة. seperti زراعـة , wazan فـعـالن < fa‘alÉnu > yang

437

lazimnya menunjukan makna اضطراب // iÌtirÉb // dan تقـلب // taqallub // iaitu

bentuk tidak tetap dan berbalik-balik seperti دوران , غلـيـان seperti غـلـيـان , wazan فـعـال

< fu‘Élun > seperti نعـاس, wazan فـعـل < fa‘alun > yang lazimnya menunjukkan

makna داء // dÉ’ // iaitu bentuk penyakit seperti عطـاس , سـعـال , صداع seperti

fu‘Ëlun > yang lazimnya maÎdar bagi kata kerja tak transitif > فـعـول wazan ,مـرض

daripada wazan فـعـل < fa‘ala > yang tidak menunjukkan makna-makna seperti

penyakit , kesedihan dan kegembiraan , ketakutan , keiaban , kelaparan dan kehausan

seperti هـدوء , ورود dan قـعـود , wazan فـعــيـل < fa‘Êlun > yang lazimnya maÎdar bagi

kata kerja tak transitif daripada wazan فـعـل < fa‘ala > yang tidak menunjukkan

makna-makna makna suara seperti هـديـر, wazan فـعـل < fa‘lun > yang lazimnya

maÎdar bagi kata kerja transitif daripada wazan فـعـل < fa‘ala > seperti ضـرب , خلق ,

.قـتـل , وعـد

Manakala pola kata nama maÎdar samÉ‘iy yang terbentuk dari kata kerja

thulÉthiy mazÊd adalah sedikit ( KhadÊjah al-×adÊthiy , 1965 : 238 ) . Antaranya

ialah :

كالما: fa‘‘ala > seperti > فـعـل fi‘‘Élun > maÎdar daripada wazan > فــعــال .1

ــال .2 < tafa‘‘ala > تفـعـل tifi‘‘Élun > maÎdar daripada wazan > تــفــــع

seperti : تحمال

: fÉ‘ala > seperti > فاعل fi‘Élun > maÎdar daripada wazan > فــيــعــال .3

قيتاال

. قـتاال : fÉ‘ala > seperti > فاعل fi‘alun > maÎdar daripada wazan > فــعــال .4

Ibn MÉlik menganggap wazan فــعــال < fi‘Élun > bagi kata kerja فاعل

438

< fÉ‘ala > adalah qiyÉs bukannya samÉ‘iy ( di petik darri ‘Ibn ‘AqÊl ,

1990 : 2 : 122 ) .

: ifta‘ala > seperti > افتعل fa‘lÉ > maÎdar daripada wazan > فــعــلــى .5

دعـوى

: af‘ala > seperti’ > أفعل fu‘lÉ > maÎdar daripada wazan > فــعــلــى .6

عدوى

: fa‘‘ala > seperti > فـعـل fi‘lÉ > maÎdar daripada wazan > فــعــلــى .7

ذكرى

ـل fa‘Ëlun > maÎdar daripada wazan > فــعــول .8 : tafa‘‘ala> seperti > تفـع

ولـوعـا : af‘ala > seperti’ > أفعل dan daripada wazan طهورا

af‘ala > yang ajwaf’ > أفعل if‘Élun > maÎdar daripada wazan’ > إ فــعــال .9

seperti : إقـاما

< tafÉ‘ala > تفاعل ifti‘Élun > maÎdar daripada wazan > افــتــعــال .10

seperti : اجتوارا dan daripada wazan تفـعـل < tafa‘‘ala > seperti : بـاعـا اتـ

< ifta‘ala > افتعل tafa‘ulun > maÎdar daripada wazan > تــفــا عـــل .11

seperti : تجاورا

tafa‘‘ala > seperti > تفـعـل taf‘Êlun > maÎdar daripada wazan > تــفــعــيــل .12

تبتيال :

< tafa‘‘ala > تفـعـل infi‘Élun > maÎdar daripada wazan > انــفــعــال .13

seperti : انطواء

: tafa‘’ala> seperti > تفعـل fa‘lun > maÎdar daripada wazan > فــعــل .14

راكـس

: af‘ala > seperti’ > أفعل fa‘Élun > maÎdar daripada wazan > فــعــال .15

نـبـاتا

439

ـل tif‘Élun > maÎdar daripada wazan > تــفــعــال .16 : fa‘‘ala > seperti > فـع

تـبـيـانا

6.2 ISM al-FÓ‘IL

Ism al-fÉ‘il ( kata nama pelaku ) dalam bahasa Arab adalah dibentuk daripada

kata kerja untuk menghasilkan makna yang merujuk kepada diri dan perbuatan

( ‘Abduh al-RÉjiÍiy, 1984 : 75 ). Makna “ pelaku” yang didukungnya adalah bersifat

tidak tetap dan sentiasa berubah-ubah ( KhadÊjah al-×adÊthiy , 1965 : 259 ) .

Kajian ’AbË ×anÊfah bin Nu‘mÉn ( 1940 : 37 ) dalam bukunya “al-MaÏlËb

SharÍ al-MaqÎËd Fi al-TaÎrÊf ” berpendapat bahawa ism al-fÉ‘il adalah pecahan

daripada kata kerja kala lepas kerana pembentukannya berdasarkan huruf ‘ain pada

kata kerja kala lepas. Menurut beliau , jika huruf ‘ain pada kala lepas berharakah

fatÍah , maka wazan ism al-fÉ‘il adalah فـاعـل < fÉ‘lun > seperti نـاصـر . Jika huruf

‘ain berharakah Ìammah , maka wazan ism fÉ‘il adalah فـعـيـل < fa‘Êlun > seperti

Sebaliknya jika huruf ‘ain berharakah . ضخـم fa‘lun > seperti > فـعـل dan عـطيـم

kasrah , maka wazan ism al-fÉ‘il bagi kata transitif ialah فـاعـل < fÉ‘ilun > seperti عـالـم

dan bagi tak transitif ialah فـعـيـل < fa‘Êlun > seperti فـعـل ,مـريض < fa‘ilun > seperti

. عـطشـان fa‘lÉnu > seperti > فـعـالن dan احـمـر af‘ala > seperti’ > أفـعـل ,نضـر

440

Ism al-fÉ‘il kebanyakannya boleh dibentuk secara qiyÉs menggunakan

wazan-wazan tertentu yang dihasilkan melalui proses pengimbuhan huruf tertentu

pada kata akar suatu kata kerja. Imbuhan-imbuhan yang digunakan untuk menerbitkan

wazan-wazan ism al-fÉ‘il terdiri daripada awalan dan sisipan bergantung kepada

bentuk kod JK kata kerja seperti ditunjukkan dalam jadual di bawah :

6.2.1 Analisis Wazan Ism al-FÉ‘il bagi Kata kerja ThulÉthiy Mujarrad

Para sarjana Arab tidak sekata dalam menentukan wazan ism al-fÉ‘il bagi

kategori kata kerja thulÉthiy mujarrad . Al-Zamakhshariy w 538H ( 1982 : 2 : 226 )

dan Ibn ×Éjib ( t.t : 2 : 198) berpendapat bahawa wazan bagi ism fÉ‘il adalah satu

sahaja iaitu فـاعــل < fÉ‘ilun > dan ia boleh dibentuk melalui qiyÉs daripada kata

kerja muta‘ddÊ ( transitif ) فــعــل < fa‘ala > dan kata kerja lÉzim ( tak transitif )

fa‘ila >. Pendapat ini dipersetujui oleh kebanyakan para sarjana linguistik > فــعــل

mutakhir seperti Muhammad Khairul al-×ilwÉniy ( 1978 : 224 ) Sharifuddin ‘Aliy

al-RÉjiÍiy ( t.t : 67 ) , Fakhruddin QabÉwah ( 1988 : 151 ) dan lain-lain.

Namun, terdapat segelintir sarjana Arab pula seperti Ibn ‘AqÊl ( 1990 : 2 :

153 ) berpendapat bahawa ism al-fÉ‘il mempunyai wazan yang pelbagai .

Sebahagian wazannya adalah qiyÉsiy dan sebahagiannya pula adalah samÉ‘iy

daripada penutur jati Arab. Wazan qiyÉsiy dibentuk daripada kata kerja فــعــل

< fa‘ila > seperti wazan فــعــل <fa‘ilun > , wazan فــعـالن < fa‘lÉnun >, أ فــعــل

< ’af‘alu > dan kata kerja فــعــل < fa‘alun > seperti wazan فــعــل < fa‘lun > ,

wazan dan فــعــيــل < fa‘Êlun > .

441

Manakala samÉ‘iy pula terbentuk daripada kata kerja tak transitif dari wazan

fa‘ulun > . ’AbË Zaid ‘Abdul RaÍmÉn ( 1954 : 118 ) > فــعــل fa‘ila > dan > فــعــل

dalam kitabnya sharÍ al-MakËdiy menyebut bahawa wazan - wazan yang lain

daripada wazan فـاعــل < fÉ‘ilun > itu sebenarnya merujuk kepada wazan Îifat

mushabbahah yang sama-sama menunjuk makna “ pelaku ”.

Pembentukan ism fÉ‘il qiyÉsiy bagi wazan فـاعــل < fÉ‘ilun > dan perubahan -

perubahan yang berlaku diterangkan dengan terperinci berdasarkan jadual-jadual

mengikut kod JK seperti dalam jadual di bawah :

Jadual 6.9 : Analisis pola ism al-fÉ‘il WP 1 فـاعــل < fÉ‘ilun >


JK 1 فـاعــل كــاتــب Tiada Tiada perubahan berlaku

JK 2 آعــــل آ كـــل

< É‘ilun >

Penyerapan huruf pertama kata

akar dan huruf alÊf . Bentuk

asalnya adalah أ اكـل

JK 3 فــال ر ا د

< fÉllun >

Penyerapan huruf kedua dan

ketiga kata akar . Bentuk

asalnya adalah رادد

JK 4 فـاعــل و ا صــل Tiada Tiada perubahan berlaku

JK 5

قــائـل

فـائــل

< fÉ’ilun >

Penukaran huruf kedua kata akar

iaitu huruf wÉw kepada huruf

hamzah . Bentuk asalnya adalah

442


قـاول

JK 6

الـجـاري

جـار

الفـاعـل

فـاع

< fÉ‘in >


Pengguguran huruf ‘illah

akhiran dan menggantikannya

dengan tanwÊn pada huruf

kedua kata akar ketika nakirah.

Bentuk asalnya adalah جاري

JK 7

اوي الـنـ

نـاو

الفـاعـل

فـاع

< fÉ‘in >






Bentuk asalnya adalah نـاوي

JK 8

الـوافـي

واف

الفـاعـل

فـاع

< fÉ‘in >






Bentuk asalnya adalah وافي

.

443

Analisis yang dijalankan terhadap pembentukan pola ism al-fÉ‘il WP 1 فـاعــل

< fÉ‘ilun > bagi kategori kata kerja thulÉthiy mujarrad dalam jadual 6.9 di atas ,

mendapati kod JK 1 , JK JK 4 , JK 6 , JK 7 dan JK 8 tidak mengalami sebarang

perubahan dan perbezaan pada wazan dan struktur katanya malah tetap utuh dengan

bentuk asalnya .

Manakala kod JK 2 , JK 3 dan JK 5 pula mengalami perubahan pada struktur

katanya dan wujud perbezaan ketara yang menyalahi bentuk wazan asalnya iaitu

fÉ‘ilun >. Proses perubahan melibatkan unsur penyerapan huruf , penukaran > فـاعــل

huruf dan pengguguran huruf . Penyerapan huruf berlaku pada kod JK 2 iaitu أ اكـل

di mana huruf pertama kata akar iaitu hamzah diserapkan ke dalam huruf alÊf

seperti آ كـــل // Ékilun // ( ‘Abduh al-RÉjiÍiy , 1984 : 165 ). Perbezaan wazan

adalah آعــــل < É‘ilun > . Manakala bagi kod JK 3 pula iaitu رادد penyerapan

berlaku apabila huruf kedua diserap ke dalam huruf ketiga kata akar seperti ر ا د

// rÉddun // ( MuÍammad Khair al-×ilwÉniy , 1978 : 181 ). Perbezaan wazan adalah

. fÉllun > فــال

Penukaran huruf berlaku pada kod JK 5 iaitu قـاول di mana huruf wÉw yang

mewakili huruf kedua kata akar wajib ditukarkan kepada huruf hamzah kerana berada

selepas huruf alÊf imbuhan seperti قــائـل ( Ibn Jinniy ,tt : 280 , dan al-Mubarrad ,

1963 : 99 ). Perbezaan wazan adalah فـائـل < fÉ’ilun > .

444

Sementara perubahan yang berlaku pada pola ism al-fÉ‘il dalam kod JK 6

اوي JK 7 , جـار /الـجـاري نـاو / الـنـ dan JK 8 واف / الـوافـي melibatkan pengguguran

huruf ‘illah di akhiran kata akar dan menggantikannya dengan tanwÊn pada huruf

kedua apabila berada dalam keadaan nakirah ( Fakhruddin al-QabÉwah , 1988 : 151 ).

Perbezaan wazan adalah فـاع < fÉ‘in > . Sebaliknya struktur kata nama pelaku

tidak mengalami sebarang perubahan malah tetap utuh dengan bentuk asalnya

ketika dalam keadaan ma‘rifah .

6.2.2 Analisis Wazan Ism al-FÉ‘il bagi Kata kerja ThulÉthiy MazÊd

Ism al-fÉ‘il bagi kata kerja thulÉthiy mazÊd adalah satu bentuk sahaja iaitu

menyerupai bentuk kata kerja aktif kala kini . Di mana huruf muÌÉri‘ ditukar kepada

huruf mÊm berharakah Ìammah dan huruf kedua sebelum akhir berharakah kasrah

( Ibn ×Éjib , t.t : 2 : 199 ) .

Antara wazan-wazan ism al-fÉ‘il bagi kata kerja thulÉthiy mazÊd yang popular

ialah مـــفـــعــل < muf‘ilun >, ــــل ,< mufÉ‘ilun > مـفـــاعــل ,< mufa‘‘ilun > مـــفـــع

ـل , < mufta‘ilun > مــفـتــعـــل , < mutafÉ‘ilun > مـتــفــاعــل ,< mutafa‘‘ilun > مـتـفـع

mustaf‘ilun > (’AÍmad ÙÉhir > مـسـتـفـعـل munfa‘ilun > dan > مـنــفـعــل

×usnainiy , 1987 : 187 ) .

445

Selain itu terdapat juga wazan ism al-fÉ‘il yang boleh diqiyÉs tetapi tidak

popular seperti مــفــعــل < muf‘allun > , مــفــعــال < muf‘Élun > , مــفــعــوعــل

< muf‘aw‘ilun > dan ل . < muf‘wwilun > مــفــعــو

Berikut adalah analisis terperinci bentuk – bentuk ism al-fÉ‘il bagi kata kerja

thulÉthiy mazÊd yang popular dan perubahan - perubahan yang berlaku pada struktur

katanya berdasarkan jadual-jadual mengikut urutan kod- kod wazan dan JK .

1) Analisis Pola Ism al-FÉ‘il WP 2 : مـــفـــعــل < muf‘ilun >

Jadual 6.10 : Analisis pola ism al-fÉ‘il WP 2 : مـــفـــعــل < muf‘ilun >

Jenis JK Contoh Persamaan Perbezaan Faktor Perubahan

JK 1 مـــفـــعــل مــجــر م Tiada Tiada perubahan

JK 2 مـــفـــعــل مــؤمــن Tiada Tiada perubahan

JK 3 مـــفــل مــعــد

< mufillun >

Penyerapan huruf kedua ke

dalam huruf akhir kata akar.

Bentuk asalnya ialah مـعدد

JK 4 مــوصــل Tiada Tiada perubahan

JK 5

مــقــيــم

مـفــيــل

< mufÊlun >


akar kepada yÉ’ dan harakah

kasrah pada huruf ‘ain

pindahkan kepada huruf

konsonan sebelumnya .

446


Bentuk asalnya ialah مـقـوم .

JK 6

المـعطـي

مـعـط

الـمــفـعـل

مـفـع

< muf‘in >

Tiada perubahan




kedua kata akar ketika

nakirah. Bentuk asalnya ialah

مـعـطي

JK 7

مـقـو الـمـقـوي الـمــفـعـل

مـفـع

< muf‘in >

Tiada perubahan






مـقوي

JK 8

الـمـوصـي

مـوص

الـمــفـعـل

مـفـع

< muf‘in >

Tiada perubahan






مـوصي

447

Analisis terhadap pembentukan pola ism al-fÉ‘il bagi kata kerja thulÉthiy

mazÊd WP 2 مـــفـــعــل < muf‘ilun > dalam jadual 6.10 di atas , mendapati kod

JK 1 , JK 2 , JK 4 tidak mengalami sebarang perubahan pada struktur katanya

malah tetap utuh dengan bentuk asalnya . Manakala kod JK 3 , JK 5 , JK 6 , JK 7

dan JK 8 pula mengalami perubahan yang menyalahi bentuk wazan asalnya .

Perubahan yang terlibat adalah penyerapan huruf , penukaran huruf , pengalihan

harakah dan pengguguran huruf .

Penyerapan huruf berlaku pada kod JK 3 di mana huruf kedua kata akar diserap

ke dalam huruf ketiga kata akar kerana pertembungan dua huruf sejenis seperti

مـــفــل Perbezaan wazan adalah .( MuÍammad Khair al-×ilwÉniy , 1978: 181) مــعــد

< mufillun >.

Penukaran huruf pula berlaku pada kod JK 5 مـقـوم di mana huruf kedua kata

akar iaitu huruf wÉw ditukar kepada huruf yÉ’ dan harakah kasrah huruf wÉw

dipindahkan kepada huruf konsonan qÉf sebelumnya kerana mengikut kaedah

morfologi . Perbezaan wazan adalah مـفــيــل < mufÊlun > (Ibn Jinniy , 1954 : 282 ) .


مـعـط / المـعطـي , JK 7 مـقـو / الـمـقـوي dan JK 8 مـوص / الـمـوصـي melibatkan

perubahan kecil iaitu pengguguran huruf akhir kata akar dan menggantikannya

dengan tanwÊn pada huruf kedua kerana berada dalam keadaan nakirah .

Perbezaan wazan adalah مـفـع < muf‘in > ( ‘Abduh al-RÉjiÍiy , 1984 : 76 ) .

Sebaliknya jika dalam keadaan ma‘rifah struktur katanya tidak mengalami sebarang

malah tetap utuh dengan bentuk asalnya .

448

2) Analisis Pola Ism al-FÉ‘il WP 3 : مـــفـــعــل < mufa‘‘ilun >

Jadual 6.11 : Analisis pola ism al-fÉ‘il WP 3 : ــل < mufa‘‘ilun > مـــفـــع


JK 1 م ــل مـعـلـ Tiada Tiada perubahan مـــفـــع

JK 2 ــل مـؤذن Tiada Tiada perubahan مـــفـــع

JK 3 د ــل مــعــد Tiada Tiada perubahan مـــفـــع

JK 4 ــل ــل مــوص Tiada Tiada perubahan مـــفـــع

JK 5

مســير

ل مطـو

ــل Tiada Tiada perubahan مـــفـــع

JK 6

ي المـعطـ

مـعـط

ـل المــفـع

مـفــع

< mufa‘‘un >



di akhiran dan

menggantikannya dengan

tanwÊn pada huruf kedua

kata akar ketika nakirah.


مـعـطي

JK 7

ي الـمـقـو

مـقـو


مـفــع

< mufa‘‘un >



di akhiran dan




449



مـقـوي

JK 8

ـي الـمـوص

مـوص


مـفــع

< mufa‘‘un >

Tiada perubahan


di akhiran dan





ي مـوص

Berdasarkan analisis yang dijalankan terhadap pembentukan pola ism al-fÉ‘il

WP 3 ــل mufa’‘ilun > dalam jadual 6.11 di atas , mendapati ism al-fÉ‘il > مـــفـــع

bagi semua jenis kod JK tidak mengalami sebarang perubahan yang ketara pada

wazan dan struktur katanya , malah tetap utuh dengan bentuk asalnya . Walaupun

perubahan berlaku pada kod JK 6 مـعـط, JK 7 مـقـو dan JK 8 مـوص ketika

keadaan nakirah tetapi melibatkan perkara kecil iaitu pengguguran huruf akhir dan

menggantikannya dengan tanwÊn pada huruf kedua ( Fakhruddin QabÉwat , 1988 :

152 ) . Perbezaan wazan adalah مـفــع < mufa‘‘in >

450

3) Analisis Pola Ism al-FÉ‘il WP 4 : مـفـاعــل < MufÉ‘ilun >

Jadual 6.12 : Analisis pola ism al-fÉ‘il WP 4 : مـفـاعــل < MufÉ‘ilun >


JK 1 مـجـاهــد Tiada Tiada perubahan

JK 2 مــؤاخــذ Tiada Tiada perubahan

JK 3

مــحــاب

مـفـال

< mufÉllun >



Bentuk asalnya ialah محابب

JK 4 مــواصــل Tiada Tiada perubahan

JK 5 مـقـا و م Tiada Tiada perubahan

JK 6

الـمـنـادي

مـناد

المفـاعـل

مـفـاع

< mufÉ‘in >

Tiada perubahan






مـنـادي

JK 7

الـمـسـاوي

مـسـاو

المفـاعـل

مـفـاع

< mufÉ‘in >

Tiada perubahan




451




مـسـاوي

JK 8

الـمـوالـي

مـوال

المفـاعـل

مـفـاع

< mufÉ‘in >

Tiada perubahan






مـوالي

Analisis terhadap pembentukan pola ism al-fÉ‘il WP 4 مـفـاعــل < mufÉ‘ilun >

dalam jadual 6.12 di atas , mendapati tidak ada perubahan ketara berlaku pada

wazan bagi semua kod JK ism al-fÉ‘il kecuali kod JK 3 JK 6 , JK 7 dan JK 8.

Jika diperhatikan , perubahan yang berlaku hanya bersabit dengan perkara yang

kecil-kecil sahaja .

Perubahan yang berlaku pada kod JK 3 iaitu محـابـب melibatkan penyerapan

huruf kedua ke dalam huruf ketiga kata akar dari jenis yang sama dan berharakah

seperti مــحــاب . Penyerapan tersebut mengikut peraturan morfologi adalah wajib bagi

meringgankan sebutan ( ’AbË ×anÊfah bin Nu’mÉn , 1940 : 98 ) . Perbezaan wazan

adalah مـفـال < mufÉllun > .

452


/ الـمـنـادي مـناد , JK 7 مـسـاو / الـمـسـاوي dan JK 8 الـمـوالـي / مـوال melibatkan

pengguguran huruf akhir kata akar dan menggantikannya dengan tanwÊn pada

huruf kedua ketika berada dalam keadaan nakirah . Perbezaan wazan adalah

mufÉ‘in > ( ‘Abduh al-RÉjiÍiy , 1984 : 76 ), Sebaliknya jika dalam > مـفـاع

keadaan ma’rifah struktur katanya tidak mengalami sebarang perubahan malah

tetap utuh dengan bentuk asalnya .

4) Analisis Pola Ism al-FÉ‘il WP 5 مـتــفــاعــل < mutafÉ‘ilun >

Jadual 6.13 : Analisis pola ism al-fÉ‘il WP 5 : مـتــفــاعــل < mutafÉ‘ilun >


JK 1 مـتــفــاعــل مـتـكـاسـل Tiada Tiada perubahan

JK 2 مـتــفــاعــل مـتـؤاخـذ Tiada Tiada perubahan

JK 3

مـتـراص

مــتـفـال

< mutafÉllun >


dalam huruf akhir kata

akar. Bentuk asalnya ialah

مـتـراصـص

JK 4 مـتــفــاعــل مـتـــوارد Tiada Tiada perubahan

JK 5 مـتــفــاعــل مـتـشـاور Tiada Tiada perubahan

الـمـتـعـالـي Tiada perubahan berlaku المـتـفـأعـل

453


JK 6 مـتـفاع مـتـعأل

< mutafÉ‘in >


di akhiran dan




Bentuk asalnya ialah ialah

مـتعـالي

JK 7

الـمـتسـاوي

مـتسـاو

المـتـفـأعـل

مـتـفاع

< mutafÉ‘in >

Tiada perubahan


di akhiran dan





مـتـسـاوي

JK 8

الـمـتـوازي

مـتـواز

المـتـفـأعـل

مـتـفاع

< mutafÉ‘in >

Tiada perubahan


di akhiran dan





. مـتوازي

454

Analisis terhadap pembentukan pola ism al-fÉ‘il WP 5 مـتــفــاعــل

< mutafÉ‘ilun > dalam jadual 6.13 di atas , mendapati tidak ada perubahan ketara

berlaku pada wazan ism fÉ‘il bagi semua kod JK kecuali kod JK 3 JK 6 , JK 7 dan

JK 8 . Perubahan yang berlaku hanya bersabit dengan perkara yang kecil-kecil

sahaja , namun turut melibatkan perubahan pada wazan .

Perubahan yang berlaku pada kod JK 3 iaitu متراصص melibatkan penyerapan

huruf kedua ke dalam huruf ketiga kata akar bagi meringankan sebutan kerana

pertembungan dua huruf sejenis yang berharakah seperti مـتـراص . Perbezaan

wazan adalah مــتـفـال < mutafÉllun >.

Manakala perubahan yang berlaku pada kod JK 6 مـتـعأل / الـمـتـعـالـي , JK 7

مـتسـاو / الـمـتسـاوي dan JK 8 مـتـواز / الـمـتـوازي , tetapi ia melibatkan perubahan kecil

sahaja, iaitu pengguguran huruf akhir kata akar dan menggantikannya dengan tanwÊn

pada huruf kedua ketika berada dalam keadaan nakirah . Perbezaan wazan adalah

mutafÉ‘in >. Sebaliknya jika dalam keadaan ma’rifah struktur katanya > مـتـفاع

tidak mengalami sebarang perubahan pada malah tetap utuh dengan bentuk asalnya.

455

5) Analisis Pola Ism al-FÉ‘il WP 6 : مــفـتــعـــل < mufta‘ilun >

Jadual 6.14 : Analisis pola ism al-fÉ‘il WP 6 : مــفـتــعـــل < mufta‘ilun >


JK 1 مــفـتــعـــل مـجـتـهــد Tiada Tiada perubhan

JK 2 مــفـتــعـــل مــئـتخــذ Tiada Tiada perubhan

JK 3 مـفـتــل مــرتــد

< muftallun >

Penyerapan huruf kedua

ke dalam huruf akhir kata

akar. Bentuk asalnya ialah

مرتدد

JK 4

صـف مـتـ

عــل مـتـ

< mutta‘ilun >

Penukaran huruf pertama

kata akar iaitu huruf wÉw

kepada huruf tÉ’. Bentuk

asalnya ialah موتصـف

JK 5

مــحــتـاج

مــفــتـال

< muftÉlun >

Penukaran huruf kedua

kata akar kepada huruf

alÊf . Bentuk asalnya ialah

محتوج

JK 6

المـهتدي

مهتد

المــفـتـعـل

مـفـتــع

< mufta‘in >

Tiada perubahan


di akhiran dan



456




مهتدي

JK 7

الـمــلـتـوي

مـلـتـو


مـفـتــع

< mufta‘in >

Tiada perubahan


di akhiran dan





ملتوي

JK 8

قي المتـ

متـق


مـفـتــع

< mufta‘in

Penukaran huruf pertama

kata akar iaitu huruf wÉw

kepada huruf tÉ’. Bentuk

asalnya ialah مـوتـقي


di akhiran dan





ـقي مت

457

Analisis yang dijalankan terhadap pembentukan pola ism al-fÉ‘il WP 6

, mufta‘ilun > dalam jadual 6.14 di atas , mendapati kod JK 1 , JK 2 > مــفـتــعـــل

tidak mengalami sebarang perubahan dan perbezaan pada wazan dan struktur

katanya malah tetap utuh dengan bentuk asalnya . Manakala kod JK 3 , JK 4 ,

JK 5 , JK 6 JK 7 dan JK 8 pula mengalami perubahan pada struktur katanya

menyebabkan wujud perbezaan antara ism al-fÉ‘il dengan bentuk wazan asalnya .

Mengikut kaedah morfologi , huruf hamzah awalan pada kod JK 2 ائـتخذ dan

pecahannya tidak boleh ditukarkan kepada huruf tÉ’ , kerana ia bukan dari huruf

layyin ( حرف لين ) iaitu wÉw dan yÉ’ . Demikian juga huruf wÉw atau huruf yÉ’ yang

diganti daripada huruf hamzah tidak boleh ditukar kepada huruf tÉ’ seperti ايـتكل

kepada اتكل . Penggunaan orang Arab terhadap perkataan ن , اتكل adalah اتـزر , ات

dianggap shÉdh ( اذ dan di luar kaedah morfologi . Menurut MuÍammad ( ش

‘Abdul ‘AzÊz NajjÉr ( 1967 : 2 : 510-511) perkataan اتخذ sebenarnya ia adalah

dari perkataan تخذ bukannya daripada أخذ .

Perubahan yang berlaku pada kod JK 3 iaitu مرتدد melibatkan penyerapan

huruf kedua ke dalam huruf ketiga kata akar bagi meringankan sebutan kerana

pertembungan dua huruf sejenis yang berharakah seperti مــرتــد . Perbezaan

wazan adalah مـفـتــل < muftallun >.

458

Manakala pola ism al-fÉ‘il bagi kod JK 4 موتصـف pula melibatkan

penukaran huruf pertama kata akar kepada huruf tÉ’ menyebabkan berlaku

pertembungan dua huruf tÉ’ iaitu صـف متت . Kemudian berlaku penyerapan huruf tÉ’

pertama kata akar ke dalam huruf tÉ’ imbuhan صـف Perbezaan wazan adalah . مـتـ

عــل . mutta‘ilun > (‘Ibn ‘AqÊl , 1990 : 2 : 533 ) > مـتـ

Penukaran huruf juga dilihat berlaku pada kod JK 5 محتوج di mana huruf kedua

kata akar iaitu huruf wÉw yang berharakah dan huruf sebelumnya berharakah fatÍah

ditukarkan kepada huruf alif iaitu مــحــتـاج mengikut kaedah morfologi . Perbezaan

wazan adalah مــفــتـال < muftÉlun > ( al- ×amalÉwiy, 1995 :199 )

Perubahan kecil juga turut berlaku di akhiran kod JK 6 ـهتدي , مهتد / امل

JK 7 مـلـتـو / الـمــلـتـوي , di mana pengguguran huruf akhir kata akar dan

menggantikannya dengan tanwÊn pada huruf kedua ketika berada dalam keadaan

nakirah . Perbezaan wazan adalah مـفـتــع < mufta‘in > . Sebaliknya jika berada

dalam keadaan ma’rifah struktur katanya tidak mengalami sebarang perubahan

malah tetap utuh dengan bentuk asalnya .


قي melibatkan pertukaran huruf awalan dan pengguguran huruf akhiran kata متـق / المتـ

akar ketika nakirah . Penukaran huruf pertama kata akar مـوتـقي kepada huruf tÉ’

menyebabkan berlaku pertembungan dua huruf tÉ’ iaitu ـقي مـت . kemudian berlaku

penyerapan huruf tÉ’ pertama kata akar ke dalam huruf tÉ’ imbuhan قي . متـق / المتـ

459

Perbezaan wazan adalah عــل mutta’ilun >. Pengguguran huruf akhiran kata > مـتـ

akar dan tanwÊn pada huruf kedua pula hanya berlaku ketika dalam keadaan

nakirah . Perbezaan wazan adalah مـفـتــع < mufta‘in > .

6) Analisis Pola Ism al-FÉ‘il WP 7 : مـتـفـعـل < mutafa‘‘ilun >

Jadual 6.15 : Analisis pola ism al-fÉ‘il WP 7 : ـل < mutafa‘‘ilun > مـتـفـع


JK 1 م ـل مــتــعــلـ Tiada Tiada perubahan مـتـفـع

JK 2 ـل مــتـأ ثــر Tiada Tiada perubahan مـتـفـع

JK 3 د ـل مــتـرد Tiada Tiada perubahan مـتـفـع

JK 4 ــد ـل مـتـوح Tiada Tiada perubahan مـتـفـع

JK 5 ل ـل مـتـجـو Tiada Tiada perubahan مـتـفـع

JK 6

المـتـلـقي

متـلـق

ـل - المـتـفـع

مـتــفــع

< mutafa‘‘in >

Tiada perubahan





Bentuk asalnya ialah متـلقي

JK 7

ي المـتـقو

و متـقـ

ـل - المـتـفـع

مـتــفــع



460


< mutafa‘‘in> akhiran dan menggantikannya



Bentuk asalnya ialah ي متـقـو

JK 8

ي الـمـتـوفـ

ف مـتـو

ـل المـتـفـع

مـتــفــع

<mutafa‘‘in >






Bentuk asalnya ialah متـوفي

Berdasarkan analisis yang dijalankan terhadap pembentukan pola ism al-fÉ‘il

WP 7 ــل mufa‘‘ilun > bagi kategori thulÉthiy mazÊd dalam jadual 6.15 di > مـــفـــع

atas , didapati ism al- fÉ‘il bagi semua kod JK tidak mengalami sebarang perubahan

yang ketara pada wazan dan struktur katanya , malah tetap utuh dengan bentuk

asalnya . Walaupun terdapat perubahan pada kod JK 6 تـلـق م , JK 7 و dan JK 8 متـقـ

ف tetapi hanya melibatkan perkara kecil sahaja iaitu pengguguran huruf مـتـو

akhiran dan menggantikannya dengan tanwÊn pada huruf kedua ketika nakirah .

Perbezaan wazan adalah مـتــفــع < mutafa‘‘in >. Sebaliknya jika berada dalam

keadaan ma’rifah struktur katanya tidak mengalami sebarang perubahan malah tetap

utuh dengan bentuk asalnya seperti ي المـتـلـق ي , ي dan المـتـقو . الـمـتـو فـ

461

7) Analisis Pola Ism al-FÉ‘il WP 8 : مـنــفـعــل < munfa‘ilun >

Jadual 6.16 : Analisis pola ism al-fÉ‘il WP 8 : مـنــفـعــل < munfa‘ilun >

Jenis JK Contoh Persamaan perbezaan Faktor Perubahan

JK 1 مـنــفـعــل مـنـكـســر Tiada Tiada perubahan

JK 2 مـنــفـعــل مـنـأ طــر Tiada Tiada perubahan

JK 3

مــنــحــط

مـنـفــل

< munfallun >

Penyerapan huruf

kedua ke dalam

huruf akhir kata akar.


مـنحطـط

JK 4

Tidak produktif - - -

JK 5

مــنــحـاز

مــنـفـال

< munfÉlun >

Penukaran huruf

kedua kata akar

kepada alÊf . Bentuk

asalnya ialah مـنـحـيـز

JK 6

الـمـنـجـلـي

مـنـجـل

المــنــفـعـل

-

مـنـفـع

< munfa‘in >

Tiada perubahan

Pengguguran huruf

‘illah di akhiran dan

menggantikannya

dengan tanwÊn pada

huruf kedua kata

akar ketika nakirah.

462

Jenis JK Contoh Persamaan perbezaan Faktor Perubahan


منـجلي

JK 7

الـمـنطـوي

مـنـطـو

المــنــفـعـل

-

مـنـفـع

< munfa‘in >

Tiada perubahan

Pengguguran huruf

‘illah di akhiran dan

menggantikannya

dengan tanwÊn pada

huruf kedua kata

akar ketika nakirah.


مـنـطـوي

JK 8

Tidak produktif - -

Analisis yang dijalankan terhadap pembentukan pola ism al-fÉ‘il WP 8 مـنــفـعــل

< munfa‘ilun > bagi kategori thulÉthiy mazÊd dalam jadual 6.16 di atas ,

mendapati kod JK 1 , JK 2 tidak mengalami sebarang perubahan pada wazan

dan struktur katanya malah tetap utuh dengan bentuk asalnya . Manakala kod

JK 3 , JK 5 , JK 6 dan JK 7 pula masing-masing mengalami perubahan pada

struktur katanya menyebabkan wujud perbezaan antara kata nama pelaku dengan

bentuk wazan asalnya . Analisis ini juga mendapati tiada penggunaan ism

al-fÉ‘il bagi kod JK 4 dan JK 8 dalam percakapan orang Arab ( al-Munjid , 1986 )

.

463

Perubahan yang berlaku pada kod JK 3 iaitu مـنحطـط melibatkan penyerapan

huruf kedua ke dalam huruf ketiga kata akar dari jenis yang sama bagi meringankan

sebutan kerana pertembungan dua huruf sejenis yang berharakah seperti مــنــحــط

( ’AbË ×anÊfah bin Nu‘mÉn , 1940 : 98 ). Perbezaan wazan adalah مـنـفــل

< munfallun >.

Perubahan yang berlaku pada kod JK 5 مـنـحـيـز pula melibatkan penukaran

huruf kedua kata akar iaitu huruf yÉ’ yang berharakah dan huruf sebelumnya

berharakah fatÍah kepada huruf alif iaitu مــنــحـاز . Perbezaan wazan adalah

. < munfÉlun > مــنـفـال

Manakala perubahan yang berlaku pada pola ism al-fÉ‘il dalam kod JK 6

مـنـجـل / الـمـنـجـلـي , JK 7 مـنـطـو / الـمـنطـوي hanya melibatkan perubahan kecil

sahaja iaitu pengguguran huruf akhir kata akar dan menggantikannya dengan tanwÊn

pada huruf kedua ketika berada dalam keadaan nakirah . Perbezaan wazan adalah

munfa‘in > . Sebaliknya jika berada dalam keadaan ma’rifah struktur katanya > مـنـفـع

tidak mengalami sebarang perubahan malah tetap utuh dengan bentuk asalnya .

464

8) Analisis Pola Ism al-FÉ‘il WP 9 : مـسـتـفـعـل < mustaf‘ilun >

Jadual 6.17. : Analisis pola ism al-fÉ‘il WP 9 : مـسـتـفـعـل < mustaf‘ilun >


JK 1 مـسـتـفـعـل مـسـتـغـفـر Tiada Tiada perubahan

JK 2 مـسـتـفـعـل مـسـتـأذن Tiada Tiada perubahan

JK 3

مسـتمــد

مــسـتـفـل

<mustafillun >



Bentuk asalnya ialah مـسـتمـدد

JK 4 مـسـتـفـعـل مـسـتـوعــب Tiada Tiada perubahan berlaku

JK 5

مـسـتـجـيـب

مــسـتـفـيــل

<mustafÊlun >


akar kepada yÉ’ dan harakah

kasrah huruf ‘ain dipindahkan

kepada huruf konsonan

sebelumnya . Bentuk asalnya

ialah مـستـجـوب

JK 6

المسـترخي

مسترخ

المـســتـفــعـل

-

-

مـسـتـفـع

< mustaf‘in >

Tiada perubahan






مـسـتـرخـي

465


JK 7

المستهوي

مـستـهـو


-

-

مـسـتـفـع

< mustaf‘in >

Tiada perubahan






مـسـتـهـوي

JK 8

المسـتـوفي

مستوف


-

-

مـسـتـفـع

< mustaf‘in >

Tiada perubahan






متتوفي

Analisis yang dijalankan terhadap pembentukan pola ism al-fÉ‘il WP 9

, mustaf‘ilun > dalam jadual 6.17 di atas , mendapati kod JK 1 , JK 2 > مـسـتـفـعـل

JK 4 , tidak mengalami sebarang perubahan dan perbezaan pada wazn dan struktur

katanya malah tetap utuh dengan bentuk asalnya . Manakala kod JK 3 , JK 5 , JK 6

JK 7 dan JK 8 pula masing-masing mengalami perubahan pada struktur katanya

menyebabkan wujud perbezaan antara kata nama pelaku dengan bentuk wazan

asalnya .

466

Perubahan yang berlaku pada ism al-fÉ‘il dalam kod JK 3 iaitu مـسـتمـدد

disebabkan penyerapan huruf kedua ke dalam huruf ketiga pada kata akar apabila

kedua-dua huruf tersebut dari jenis yang sama dan harakah seperti مسـتمــد . Proses

penyerapan dilakukan bagi tujuan meringankan sebutan ( Ibn Jinniy 1954 : 282 ) .

Perbezaan wazan adalah مــسـتـفـل < mustafillun >.

Perubahan pada ism al-fÉ‘il dalam kod JK 5 iaitu مـستـجـوب pula berpunca

daripada penukaran huruf kedua kata akar iaitu huruf wÉw berharakah kasrah

kepada huruf yÉ’ dan harakah kasrah tersebut dipindahkan kepada huruf konsonan

berharakah sukËn sebelumnya مـسـتـجـيـب . Perbezaan wazan adalah مــسـتـفـيــل

< mustafÊlun >

Bagaimana pun perubahan yang berlaku pada pola ism al-fÉ‘il dalam kod JK

مسترخ / المسـترخي 6 , JK 7 مـستـهـو / المستهوي dan JK 8 مستوف / المسـتـوفي

hanya melibatkan perubahan kecil sahaja, iaitu pengguguran huruf akhir kata akar

dan menggantikannya dengan tanwÊn pada huruf kedua ketika berada dalam

keadaan nakirah . Perbezaan wazan adalah مـسـتـفـع < mustaf‘in >. Sebaliknya

jika berada dalam keadaan ma’rifah struktur katanya tidak mengalami sebarang

perubahan malah tetap utuh dengan bentuk asalnya .

467

6.3 ISM MAF‘ÕL

Ism al-maf‘Ël adalah kata nama yang dibentuk daripada kata kerja kala kini

untuk membawa makna sifat yang merujuk kepada diri yang kena buat “ objek ”

( ‘Abduh al-RÉjiÍiy , 1984 : 81 ) . Makna yang didukungnya juga bersifat tidak tetap

dan berubah-ubah . Penerbitan ism al-maf‘Ël ini berdasarkan kepada kata kerja

pasif kala kini yang bersifat transitif . Sebarang perubahan morfologi yang berlaku

pada kata kerja pasif kala kini yang bersifat transitif akan turut berlaku pada ism

al-maf‘Ël ( Ibn Jinniy , 1954 : 270 ) . Ism maf‘Ël ini boleh dibentuk secara qiyÉs

bagi semua jenis kata kerja sama ada dari jenis JKS 1 atau JKM 2 ( KhadÊjah

al-×adÊthiy , 1965: 280 ) menggunakan wazan-wazan tertentu melalui proses

pengimbuhan huruf mim di awalan kata kerja pasif kala kini .

6.3.1 Analisis Wazan Ism al-Maf‘Ël bagi Kata kerja ThulÉthiy Mujarrad

Sarjana dan tokoh ilmuan bahasa Arab mengatakan bahawa wazan ism

al- maf‘Ël bagi kata kerja thulÉthiy mujarrad yang popular dan boleh diqiyÉs

secara meluas serta mempunyai kekerapan yang sangat tinggi adalah wazan WO 1

) < maf‘Ëlun > مــفــعـــول KhadÊjah al-×adÊthiy , 1965: 280 ). Imbuhan yang

digunakan untuk menerbitkan wazan ini terdiri daripada awalan mim berharakah

fatÍah dan sisipan huruf wÉw berharakah sukËn selepas huruf kedua kata akar .

Huruf wÉw sisipan ini boleh menerima perubahan tertakluk kepada bentuk kod JK

seperti ditunjukkan dalam jadual di bawah :

468

Jadual 6.18 : Analisis wazan ism maf‘Ël bagi kata kerja thulÉthiy mujarrad :

WO1 مــفــعـــول < maf‘Ël >


JK 1 مــفــعـــول مـكـتـوب Tiada Tiada perubahan

JK 2 مــفــعـــول مــأكــول Tiada Tiada perubahan

JK 3 مــفــعـــول مــردود Tiada Tiada perubahan

JK 4 مــفــعـــول مــوقـوف Tiada Tiada perubahan

JK 5

مــقــول

مــجـــيـد

مـفـــول

< maqËlun >

مــفـيـل

< maqÊlun >

Pengguguran huruf wÉw

sisipan kata akar dan

pengalihan harakah

Ìammah kepada huruf

pertama kata akar

sebelumnya . Bentuk

asalnya ialah مـقـوول.

Pengalihan harakah

Ìammah pada huruf yÉ’

di sisipan kepada huruf

pertama kata akar

sebelumnya . Kemudian

penukaran harakah

Ìammah tersebut kepada

harakah kasrah .

Kemudian penukaran

huruf wÉw imbuhan

469


kepada huruf yÉ’ . dan

pengguguran huruf yÉ’

sisipan kata akar .


. مـجـيـود

JK 6

مــقــضــي

مــدعــو

مـفـعـي

< maf‘iyyun >

مـفـعـل

< maf‘ullun >

Penukaran huruf wÉw

imbuhan kepada huruf yÉ’

dan pengalihan harakah

Ìammah pada huruf kedua

kata akar kepada harakah

kasrah. Kemudian

penyerapan dua huruf

yÉ’ di akhiran . Bentuk

asalnya ialah مـقـضـوي

Penyerapan dua huruf

wÉw di akhiran . Bentuk

asalnya ialah مـدعــوو

JK 7

مــقــوي

مـفـعـي

< maf‘iyyun >






kasrah. Kemudian


470



asalnya ialah مــقــووي

JK 8

مــوفــي

مـفـعـي

< maf‘iyyun >






kasrah. Kemudian



asalnya ialah مـوفـوي

Analisis yang dijalankan terhadap pembentukan ism al-maf‘Ël bagi kata kerja

thulÉthiy mujarrad WO1 مــفــعـــول < maf‘Ël > dalam jadual 6.18 di atas , mendapati

kod JK 1 , JK 2 , JK 3 dan JK 4 tidak mengalami sebarang perubahan dan

perbezaan pada wazan dan struktur katanya malah tetap utuh dengan bentuk

asalnya . Sementara kod JK 5 , JK 6 JK 7 dan JK 8 pula masing-masing

mengalami perubahan pada struktur katanya menyebabkan wujud perbezaan yang

ketara dengan bentuk wazan asalnya . Perubahan melibatkan empat unsure iaitu

penguguran huruf , pengalihan harakah , penukaran dan penyerapan huruf .

471

Perubahan yang berlaku pada ism al-maf‘Ël dalam kod JK 5 iaitu مـقـوول

disebabkan pengguguran huruf wÉw disisipan kata akar dan pengalihan

harakah Ìammah kepada huruf pertama sebelumnya seperti مــقــول

( al-×amalÉwiy, 1995 : 208 ) . Perbezaan wazan adalah مـقـول < mafËlun > .

Manakala kod JK 5 مــجـــيـد pula disebabkan pengalihan harakah Ìammah

pada huruf yÉ’ di sisipan kepada huruf pertama kata akar sebelumnya iaitu . ـود ي مـج

Kemudian penukaran harakah Ìammah tersebut kepada harakah kasrah iaitu

ـود ي مـج . Kemudian penukaran huruf wÉw imbuhan kepada huruf yÉ’ iaitu د ي ـي مـج dan

pengguguran huruf yÉ’ sisipan kata akar iaitu مــجـــيـد ( Ibn ‘AqÊl , 1990 : 2: 529 ) .

Perbezaan wazan adalah مــفـيـل < mafÊlun > .

Perubahan pada ism al-maf‘Ël pada kod JK 6 iaitu مـقـضـوي pula berpunca

daripada penukaran huruf wÉw imbuhan kepada huruf yÉ’ iaitu مـقـضـيي dan

pengalihan harakah Ìammah pada huruf kedua kata akar kepada harakah kasrah

. مــقــضــي Kemudian penyerapan dua huruf yÉ’ di akhiran seperti . مـقـضـيي

Perbezaan wazan adalah مـفـعـي < maf‘iyyun > . Manakala perubahan pada kod

JK 6 مـدعــوو pula disebabkan penyerapan dua huruf wÉw di akhiran seperti

عــو .mafullun > ( al-Sa‘di ,1973 :143 -146 ) > مـف ـعـل Perbezaan wazan adalah . مــد

472

Sementara perubahan yang berlaku pada pola ism al-maf‘Ël dalam kod JK 7

melibatkan penukaran huruf wÉw imbuhan kepada huruf مــوفــي dan JK 8 مــقــوي

yÉ’ مــقــويي dan مـوفـيي . Kemudian pengalihan harakah Ìammah pada huruf kedua

kata akar kepada harakah kasrah مــقــويي dan مـوفـيي . Kemudian penyerapan dua

huruf yÉ’ di akhiran seperti مــقــوي dan مــوفــي . Perbezaan wazan adalah مـفـعـي

< maf‘iyyun > ( al-Sa‘di ,1973 :146 ) .

6.3.2 Analisis Wazan Ism al-Maf‘Ël bagi Kata kerja ThulÉthiy MazÊd

dan RubÉ‘iy MazÊd

Bentuk wazan ism al-maf‘Ël bagi kata kerja thulÉthiy mujarrad dan rubÉ‘iy

mazÊd adalah hampir sama dengan bentuk wazan ism al- fÉ‘il mazÊd iaitu dengan

menukarkan huruf muÌÉri‘ kepada huruf mÊm berharakah Ìammah dan huruf

kedua sebelum akhir berharakah fatÍah ( SÊbawayh , 1982 : 2 : 331, KhÉlid Bin

‘Abdullah al-’Azhariy , t.t : 2 : 80 ). Harakah fatÍaÍ pada huruf tersebut

merupakan penanda penting yang membezakan ism al-maf‘Ël dengan ism al-fÉ‘il

( KhadÊjah al-×adÊthiy, 1965 : 281 ).

Menurut SÊbawayh, wazan-wazan ism al-maf‘Ël bagi kata kerja thulÉthiy

mazÊd yang popular dan boleh diqiyÉs dan serta mempunyai kekerapan yang

tinggi adalah WO 2 مـــفـــعــل < muf‘alun > , WO 3 مـــفـــعــل < mufa‘‘alun > ,

WO 4 مـفـاعــل < mufÉ‘alun > , WO 5 مـــتــفــاعـــــل < mutafÉ‘alun > , WO 6

مـفتـعـل < mufta‘ilun > , WO 7 مـتــفـــعـــل < mutafa‘‘alun > , WO 8 مـنــفـعــل

< munfa‘alun > dan WO 9 مـسـتـفـعـل < mustaf‘alun > .

473

Selain itu , wazan ism al-maf‘Ël yang boleh diqiyas tetapi mempunyai

kekerapan yang rendah seperti dinyatakan oleh KhadÊjah al-×adÊthiy ( 1965 : 282 )

adalah WO 10 مــفــعــل < muf‘allun > , WO 11 مــفــعــوعــل < muf‘aw‘alun > ,

WO 12 مــفــعــو ل < muf‘awwalun > dan , WO 13 مــفــعــال < muf‘Éllun >.

Manakala bentuk – bentuk wazan ism al-maf‘Ël bagi rubÉ‘iy mazÊd pula adalah

WO 14 مــفــعــلــل < mufa‘lalun > , WO 15 مـــتـفــعــلــل < mutafa‘lalun > , WO 16

. < muf‘alallun > مــفـعــلـــل muf ‘anlalun > dan WO 17 > مــفــعــنـلــل

RiÌa’uddin ( 1982 : 2 : 226 ) dan ‘Ibn ‘AqÊl ( 1990 : 2 : 130 ) menjelaskan

dalam kajiannya bahawa terdapat beberapa bentuk kata nama samÉ‘iy daripada

penutur jati Arab yang membawa maksud ism maf‘Ël tetapi tidak boleh diqiyÉs

seperti wazan maÎdar فـعـل < fa‘lun > contohnya الخـلـق dengan makna

dengan شـغـل fa‘ilun > contohnya > فــعــل wazan Îifat mushabbaÍaÍ ,المـخـلوق

makna مـشغـول dan فـاعـل < fÉ‘ilun > contohnya سـائـمـة dengan makna مـسـامـة ,

wazan Îighah mubÉlaghah فــعـــيــل < fa‘Êlun > contohnya قـتيـل dengan makna

. مـقـتـول

474

6.4 ØÔGHAH aL-MUBÓLAGHAH

Øighah al-MubÉlaghah adalah kata nama yang menunjukkan unsur berlebihan

atau bersangatan yang didukung oleh pelaku . Kata nama jenis ini mengikut

pandangan Sibawayh dan pakar-pakar bahasa Arab lain seperti Ibn Khalawayh ,

al-RiÌa’uddin terbentuk daripada kata kerja thulÉthiy mujarrad dalam golongan

muta‘addÊ ( transitif ) dan lÉzim ( tak transitif ) ( dipetik dari KhadÊjah

al-×adÊthiy , 1965 : 269 ). Fungsi dan makna yang didukung oleh kata nama ini

sama dengan makna yang dibawa oleh ism fÉ‘il iaitu merujuk kepada pelaku sesuatu

perbuatan atau tindakan , tetapi makna perbuatan atau tindakan yang dibawa oleh

kata nama ini lebih bersifat melampui atau bersangatan . Selain dari makna

melampau , ciri-ciri wazannya juga jauh berbeza dengan ism fÉ‘il . Menurut Ibn

Khalawayh, Îighah al-mubÉlaghah ini terbentuk daripada 12 wazan-wazan berikut

iaitu :

// fasÉqun // فساق fa‘Élun > seperti > فــعــال .1

// ghadurun // غدر : fa‘ulun > seperti > فـــعــل .2

// ghaddÉrun // غدار : fa‘‘Élun > seperti > فــعــال .3

// ghadËrun // غدور : fa‘Ëlun > seperti > فــعـــو ل .4

// mi‘ÏÊrun // معطير : mif‘Êlun > seperti > مـــفــعــيــل .5

// mi‘ÏÉrun // معطار : mif‘Élun > seperti > مـــفــعــال .6

// lumazatun // لمزة : fu‘alatun > seperti > فــعــلــة .7

// malËlatun // ملولة : fa‘Ëlatun > seperti > فــعـــو لــة .8

ــا لــة .9 // allÉmatun‘ // عالمة : fa‘‘Élatun > seperti > فـــع

// rÉwiyatun // راوية : fÉ‘ilatun > seperti > فــاعــلــة .10

475

ــا لــة .11 // buqqÉlatun // بقالة : fu‘Élatun > seperti > فــع

// mijzÉmatun // مجزامة : mif‘Élatun > seperti > مــفــعــا لــة .12

Manakala Îighah al-mubÉlaghah mengikut pembahagian al-RiÌa’uddin

( 1982 : 2 : 136,178 ) pula terdiri daripada wazan-wazan berikut :

// ÏuwÉlun // طوال : fu‘alun > seperti > فــعــال .1

ــا ل .2 // sharrÉbun // شراب : fa‘‘alun > seperti > فــع

ــيــل .3 // fissÊqun // فسيق : fi‘‘Êlun > seperti > فــع

// zummalun // زمل : fu‘‘alun > seperti > فــعــل .4

ــيــل .5 // zumailun // زميل : fu‘‘ailun > seperti > فــع

// mihdhÉrun // مهذار : mif‘Élun > seperti > مـــفــعــا ل .6

// miÍÌÊrun // محضير : mif‘Êlun > seperti > مــفــعــيــل .7

// mid‘asun // مدعس : mif‘alun > seperti > مفـعـل .8

// ÎanÉ‘un // صناع : fa‘Élun > seperti > فــعــا ل .9

// hijÉnun // هجان : fi‘Élun > seperti > فــعــا ل .10

// ÎabËrun // صبور : fa‘Ëlun > seperti > فـــعـــو ل .11

Menurut Ibn MÉlik ( KhÉlid Bin ‘Abdullah al-’Azhariy , t.t : 2 :67 ) Îighah al-

mubÉlaghah yang popular dan mempunyai kekerapan yang paling tinggi adalah

terdiri daripada lima wazan iaitu فـــعــل < fa‘ilun > , فــعــال < fa‘‘Élun > , فــعـــو ل

< fa‘Ëlun > , مـــفــعــال < mif‘Élun > dan فــعــي ــــل < fa‘Êlun > . Pendapat ini

turut disokong oleh KamÉl IbrÉhÊm berdasarkan analisis yang dijalankan terhadap

476

Îighah al-mubÉlaghah . Bagaimanapun beliau menambah beberapa wazan lain yang

didapatinya secara samÉ‘iy daripada penutur jati Arab iaitu فــعــيــــل < fa‘Êlun >,

فــاعــو ل fa‘Élun > dan > فــعــا ل , < fu‘alatun > فـعـلـة , < mif‘Êlun > مــفــعــيــل

< fÉ‘Ëlun > .

KhadÊjah al-×adÊthiy ( 1965 : 270 ) dalam kajiannya berpendapat bahawa

para sarjana Arab tidak dapat merumuskan dengan tepat kedudukan wazan-wazan

tersebut di atas samada termasuk dalam kategori qiyÉsiy atau samÉ‘iy , sebaliknya

mereka hanya sekadar menyebut kekerapan dan ketidakerapannya sahaja .

6.5 ØÔFAT MUSHABBAHAT

ØÊfat mushabbahat adalah kata nama yang dibentuk daripada kata kerja lÉzim

( tak transitif ) untuk menunjukkan suatu sifat yang kekal dan berterusan ( Ibn ×Éjib

m 646H ,tt : 2 : 205 , al-MakËdiy , 1954 : 120 dan MaÍmËd SulaimÉn YÉqËt , 1994 :

116 ). Kata nama jenis ini boleh dibentuk daripada kata kerja thulÉthiy mujarrad

dan thulÉthiy mazÊd ( MuÍammad ‘Abdul ‘AzÊz NajjÉr , 1967 :2 : 93) .

Menurut al-×amalÉwiy ( 1995 : 100 ), pembentukan kata nama ÎÊfat

mushabbahat daripada thulÉthiy mazÊd hendaklah berdasarkan kepada wazan

ism fÉ‘il . Tetapi makna yang dibawanya adalah bersifat kekal bukan sementara atau

berubah-ubah seperti mana yang dibawa oleh ism fÉ‘il .

477

Antara wazan-wazan kata nama ÎÊfat mushabbahat qiyÉsiy yang popular

sebagaimana disebut oleh SÊbawayh dalam al-kitab ( 1982 : 12 : 99 ) ialah :

1. WK 1 أ فــــعــــل < ’afa‘alu > dan WK 2 فــــعــال ء < fa‘lÉ ‘u >

Menurut al-RiÌa’uddin ( 1982 : 2 : 144,145 ) , wazan ini adalah qiyÉsiy dan

dibentuk daripada wazan kata kerja lÉzim فــعــل < fa‘ila > yang membawa makna

kecacatan zahir seperti buta , rabun dan sebagainya dan perhiasan dan warna seperti

hitam , putih dan sebagainya. Wazan أ فــــعــــل < ’af‘alu > adalah ÎÊfat

mushabbahat bagi laki-laki seperti أقطع , أبيض , أهيف , أعور , أحمـر . Manakala

wazan فــــعــال ء < fa‘lÉ’u > pula adalah ÎÊfat mushabbahat bagi perempuan. .

seperti قطعاء , بيضاء , هيفاء , عوراء , حمراء .

2. WK 3 فــعـــل < fa‘alun >

Wazan ini terbentuk daripada kata kerja lÉzim فــعــل < fa‘ula > . Ianya kurang

popular dan kekerapannya amat rendah pa da sebagaimana dinyatakan oleh Ibn ×Éjib

( KhadÊjah al-×adÊthiy , 1965 : I : 277 ) . seperti : حــســــن الــوجــه

478

3. WK 4 فـــــعــل < fa‘lun >

Wazan ini menurut Ibn ×Éjib terbentuk daripada kata kerja lÉzim فــعــل

< fa‘ula > seperti صــعــب dan شــكــس

4. WK 5 فــعــــيــل < fa‘Êlun >

Kebanyakkan wazan ini terbentuk daripada kata kerja lÉzim فــعــل < fa‘ula >

seperti كــر يــم dan شــجــيــع . Kadang kala terbit daripada kata kerja فــعــل < fa‘ila >

seperti حــريـص Menurut al-’AshmËniy ( SharÍ al-’AshmËniy ,t.t : 3: 3 ) .

Wazan ini adalah samÉ‘iy daripada penutur asli Arab dan tidak boleh diqiyÉs .

5. WK 6 فــيـــعــل < fai‘ilun >

Wazan فــيـــعــل < fai‘ilun > ini hanya terbentuk daripada kata kerja ajwaf

( SÊbawayh , 1992 : 2 : 372 ) seperti ـب طــيـ ـت , جــيــد , ـد , مــيـ . بــيــن , ســيـ

6. WK 7 فــاعــل < fÉ‘ilun >

Wazan ini mempunyai persamaan dengan wazan ism al- fÉ‘il bagi thulÉthiy

mujarrad dan menimbulkan sedikit kekeliruan . Namun , perbezaan kedua-

duanya boleh dikenalpasti dengan melihat kepada makna yang dibawa oleh tiap-tiap

satunya. Jika makna yang dibawa adalah sifat kekal dan berterusan, maka ia

479

daripada golongan ÎÊfat mushabbahat seperti ســاخـط ، خــاشـــن ، طــاهــر الـقــلـب .

Sebaliknya jika makna yang dibawanya adalah sementara dan berubah-ubah , maka

ia dari golongan ism al- fÉ‘il ( al-×amalÉwiy , 1995 : 100 ) seperti جـالس ، نــائــم

.قــائــم

KhadÊjah al-×adÊthiy ( 1965 : 279 ) seorang sarjana Arab moden dan

penganalisis bahasa mutakhir telah merumuskan bahawa pembahagian wazan-

wazan ÎÊfat mushabbahat yang dikemukakan oleh tokoh bahasa Arab seperti

Sibawayh dalam karyanya “al-KitÉb” tidak tersusun dengan lengkap kerana tidak

memperincikan kata nama tersebut berdasarkan qiyÉsiy atau samÉ‘iy , muta‘ddÊ

atau lÉzim, thulÉthiy mujarrad atau thulÉthiy mazÊd . Namun , kajian yang dilakukan

oleh tokoh sarjana Arab mutakhir seperti al-RiÌa’uddin ( 1982 : 1 : 143 -151 ) telah

melengkapkan lagi apa yang telah dinyatakan oleh Sibawayh . Beliau menyusun

semula wazan-wazan ÎÊfat mushabbahat berdasarkan qiyÉsiy dan samÉ‘iy serta

kekerapannya iaitu ;

1. WK 8 فــعــل < fa‘ilun >

Wazan ini adalah qiyÉsiy dan boleh dibentuk daripada kata kerja فـــعــل <fa‘ila

> yang merujuk kepada makna penyakit batin dan seumpamanya seperti لــوي ,وجــع

نــكــد ، بــطــر ,

480

2. WK 9 فـعالن < fa‘lÉnun >

Wazan ini juga ini adalah qiyÉsiy dan boleh dibentuk daripada kata kerja

dan makna ســكــران , كــريـان fa‘ila > yang membawa makna penuh seperti > فـــعــل

kepanasan batin seperti ثـكـالن , عــطـشـان . Selain itu wazan ini dianggap samÉ‘iy

sekiranya terbentuk daripada kata kerja فـــعــل < fa‘ala > seperti جــوعــان ( KhadÊjah

al-×adÊthiy , 1965 : 279 ).

3. WK 10 فــعــال < fu‘Élun >

Wazan ini menurut al-Ibn ×Éjib ( t.t : 2 : 148 ) adalah merupakan ÎÊfat

mushabbahat dan boleh dibentuk secara qiyÉsiy daripada kata kerja فـــعــل

< fa‘ula > seperti شــجــاع ، طــو ال . Tetapi al-RiÌa’uddin ( 1982 :1 : 143-151 )

berpendapat wazan tersebut bukan ÎÊfat mushabbahat sebaliknya adalah Îhighah

mubÉlaghah .

4. WK 11 فــيـــعــل < fai‘alun >

Wazan ini menurut al- RiÌa’uddin adalah qiyÉsiy dan boleh dibentuk

daripada kod kata kerja JKS 1 dan JKM 2 seperti صــيــرف .

481

5. WK 12 مــفــعــول < maf‘Ëlun >

Wazan ÎÊfat mushabbahat ini menyamai wazan ism al--maf‘Ël dan

menimbulkan kekeliruan . Kekeliruan tersebut dapat dihilangkan dengan melihat

kepada penggunaannya dalam ayat dan makna yang dibawa oleh tiap-tiap satunya.

Penggunaan ÎÊfat mushabbaha t مــفــعــول < maf‘Ëlun > dalam tatabahasa dengan

bentuk muÌÉf ( مضاف ) seperti مـضروب األب زيد ( ‘Ibn ‘AqÊl ,1990 : 2 : 132 )

dan makna yang dibawa adalah bersifat kekal dan berterusan seperti مـشـكـور فــعــلــه ,

Sedangkan makna yang dibawa oleh ism al- maf‘Ël bersifat . مــحــمــود الـمـقـاصــد

sementara dan sentiasa berubah-ubah seperti الـدرس مــكــتــوب , األرز مــأكــول .

6.6 ISM al-TAFÖÔL

Ism al-tafÌÊl adalah kata nama sifat perbandingan yang menyatakan

perbandingan antara dua proposisi yang sama pada sifat dan salah satunya

menunjukkan ciri lebih atau ciri kurang (al-×amalÉwiy ,1995 : 101 dan KhÉlid Bin

‘Abdullah al-’Azhariy , t.t : 2 : 100 ). Dalam pemerinciannya , ism al-tafÌÊl adalah

qiyÉsiy dan dibentuk daripada wazan أفــعــل < ’af‘alu > dan wazan فــعــلــى < fu‘lÉ > .

Wazan أفــعــل < ’af‘alu > digunakan bagi jenis mufrad laki-laki dan feminin tanpa

alÊf dan lÉm ( د من ال من أحمد seperti ( مـفرد مجر dan , فاطمة أحسن من زينب , زيد أحسن

disandar kepada ma‘rifah ( المضاف إلى معرفة ) seperti هند أحسن النساء , خالد أحسن القادة ,

atau nakirah ( المضاف إلى نكرة ) seperti خالد أحسن رجال هند أحسن امرأة ,

( Muhammad Bin ‘Abdul Ghaniy al-MiÎriy ,1989 : 74,75 ) .

482

Manakala wazan فــعــلــى < fu‘lÉ > pula digunakan bagi jenis feminin ketika

berhubung dengan alÊf dan lÉm ( ف بال ة seperti ( المعر dan هند الفضلى بين زمالتها في الحص

ketika disandar kepada ma‘rifah ( المضاف إلى معرفة ) seperti فاطمة فضلى المسلمات

( MuÍammad ‘Abdul ‘AzÊz al-NajjÉr , 1967 : 2 : 131,132 ) .

Proses pembentukan ism al-tafÌÊl melalui wazan ini sebagaimana dinyatakan

dalam sharÍ Ibn ‘AqÊl ( 1990 : 2 : 163 ) tertakluk kepada semua syarat-syarat berikut :

1. Hendaklah daripada kata kerja thulÉthiy

2. Hendaklah daripada kata kerja mutaÎarrif

3. Hendaklah daripada kata kerja yang menunjukan unsur perbandingan

antara dua sifat yang sama .

4. Hendaklah daripada kata kerja yang sempurna.

5. Hendaklah daripada kata kerja yang tidak nafi

6. Tidak daripada kata kerja yang menunjukkan makna kecacatan

7. Tidak daripada kata kerja pasif

Sekiranya tidak memenuhi salah satu daripada semua syarat-syarat tersebut di

atas , maka pembentukan wazan أفــعــل < ’af‘alu > tidak boleh dilakukan .

Sebaliknya satu kata sifat sesuai yang membawa makna perbandingan seperti أقـــل ،

perlu diwujudkan dan diikuti dengan kata nama maÎdar yang أكــبـر ، أصـغــر أكــثــر

dibentuk daripada kata kerja yang tidak memenuhi syarat-syarat tersebut seperti زيــد

: al-MakËdiy , 1954 ) ( Zaid lebih rajin daripada Ahmad ) أكــثــر اجــتــهـادا مــن أحــمــد

131 dan al-×amalÉwiy , 1995 : 108 ) .

.

483

6.7 PENUTUP

Bab ini menganalisis pembentukan kata nama mushtaq dalam bahasa Arab

secara khusus. Kata nama ini merupakan subsistem dari sistem kata kerja dan

sentiasa berdampingan dengan kata kerja kerana berfungsi mendukong makna dan

ciri-ciri kata kerja . Justeru, kata nama dalam subsistem ini wajar dikaji dan dianalisis

pembentukannya kerana proses morfologi yang berlaku padanya adalah sama dengan

proses yang berlaku pada kata kerja , malah kesahihan struktur katanya tertakluk

kepada kesahihan kata kerja .

Hasil kajian mendapati kata nama mushtaq yang tertakluk kepada sistem

pembentukan kata kerja dari sudut mujarrad dan mazÊd , ÎaÍÊÍ dan mu‘tal terdiri

daripada kata nama maÎdar , ism fÉ‘il dan ism maf‘Ël. Manakala kata nama

mushtaq yang tidak tertakluk kepada sistem pembentukan kata kerja tersebut adalah

ÎÊghah mubÉlaghah , Îifat mushababah dan ism tafÌÊl .

Dapatan kajian juga mendapati bahawa proses pembentukan kata nama dalam

kategori mu‘tal adalah lebih sukar berbanding kata nama dalam kategori ÎaÍÊÍ .

Pelbagai perubahan morfologi dan fonologi seperti pengguguran, pengimbuhan ,

pengalihan, penukaran, penyerapan dan penyuraian telah berlaku dalam

pembentukan kata kerja mu‘tal menyebebkan wujud perbezaan variasi yang ketara

antara wazan teras dengan kata al- mawzËn .

484

Dapatan kajian menunjukkan bahawa pembentukan kata nama maÎdar bagi

kategori thulÉthiy mujarrad adalah lebih sukar untuk dianalogi menggunakan keadah

al-MÊzÉn al-Øarfiy berbanding kata kerja mazÊd dan rubÉ‘iy mujarrad. Ini kerana

pola kata nama maÎdar tersebut adalah samÉ‘iy dan sukar untuk dikenalpasti kerana

jumlahnya terlalu banyak .

bab 6 -...

Documents