1.1 PENGENALAN

Secara umumnya, visual bukan tayangan atau media bukan tayangan

terbahagi kepada 2D dan 3D. Contoh bahan 2D adalah peta, gambar, fail

tegak, carta, gambar, guntingan akhbar, gambarajah, kad-kad cantuman

atau imbasan. Manakala contoh bahan 3D adalah glob, relia (benda

sebenar), model, diorama, mock-ups (topeng serkup), topeng, contoh-

contoh spesimen, mobail, boneka dan akuarium. Untuk mengelaskan

visual atau bahan pengajaran, ciri-ciri fizikal media tersebut dijadikan

rujukan. Jadual berikut merupakan pengkelasan media bukan tayangan.

Bil Jenis Media Contoh

1 Bahan Grafik Lukisan, Poster, Kartun, Carta dan Graf

2 Gambar Kaku/Pegun Gambar Foto, Kad Imbasan dan Poskad

3 Bahan Pameran 3

Dimensi

Model, Boneka, Diorama dan Pupet

4 Papan Pengajaran Papan kapur, Papan putih, Papan Fannel

dan Papan buletin

1

1.2 JENIS-JENIS DAN PENGGUNAAN PAPAN PENGAJARAN

Bahan-bahan 2D mungkin memerlukan cara untuk memaparkannya.

Biasanya papan paparan digunakan. Antara papan paparan yang boleh

digunakan ialah:

Papan Tulis

Papan Putih

Papan Magnetik

Papan Flip

Papan Pameran / Papan Kenyataan

Papan Flanel

Papan Gulung

Papan Slip

Papan Elektronik

Untuk memilih papan paparan yang bersesuaian, kriteria berikut boleh

dijadikan rujukan:

Sesuai dengan kurikulum

Tepat dan kemaskini

Bahasa yang digunakan jelas

Dapat meningkatkan minat pelajar

Tidak bias

Mudah

Penggunaan warna yang sesuai

1.2.1 PAPAN TULIS

2

Papan Tulis juga dikenali sebagai Papan Kapur, Papan Hitam atau Papan

Hijau. Ciri-ciri papan tulis ialah:

• Penggunaannya mudah kerana ia sentiasa berada dalam bilik

darjah

• Penggunaannya tidak memerlukan bakat atau peralatan istimewa.

• Perubahan atau tambahan isi boleh dilakukan dengan cepat dan

mudah.

• Mudah alih serta senang dipergunakan untuk pelbagai tujuan

sampingan.

1.2.2 PAPAN PUTIH

3

Permukaan sekeping papan dilapik dengan satu lapisan enamel putih

yang menjadi permukaan untuk ditulis dengan menggunakan pena berisi

dakwat khas yang mudah dipadamkan. Ciri-ciri papan ini ialah:

• Tidak ada habuk

• Mudah alih serta boleh di buat dalam pelbagai saiz

• Mudah dicuci dengan menggunakan pemadam berkain lembut

• Boleh dihasilkan sendiri

1.2.3 PAPAN MAGNETIK

4

Papan Magnetik diperbuat daripada logam. Keping-keping magnet kecil

akan melekat di atas permukaan tersebut untuk melekatkan kertas atau

kad visual di atas papan tersebut. Ciri-ciri papan ini ialah:

• Magnet dapat melekat bahan visual yang digunakan dengan baik

dan mudah

• Kesan tarikan magnet tidak dipengaruhi oleh perubahan cuaca

seperti angin dan hujan. Oleh yang demikian papan magnet boleh

digunakan dalam banyak keadaan, tempat dan masa

• Boleh digunakan untuk menunjukkan kesan-kesan perubahan atau

pergerakan dengan mudah dan cepat, seperti mengalih visual ke

tempat baru atau dapat tindan tindihkan visual-visual itu

1.2.4 PAPAN FLIP

5

Papan Flip boleh diperbuat daripada papan lapis dengan ukuran

sederhana dan ianya perlu dibuat kaki untuk ianya berdiri secara sedikit

condong kebelakang. Ciri-ciri papan ini ialah:

• Boleh mempamerkan berbagai poster atau visual yang telah dijilid

• Papan Flip ini berbentuk mudah alih dan sangat sesuai untuk

belajar secara berkumpulan

• Dapat menunjukkan carta jenis bersiri dengan mudah

1.2.5 PAPAN PAMERAN / PAPAN KENYATAAN

6

Papan ini digunakan untuk menampal maklumat-maklumat serta untuk

mempamerkan hasil kerja pelajar seperti lukisan karangan dan lain-lain.

Papan kenyataan boleh dibuat secara melekat terus pada bahagian

dinding atau dibuat secara mudah alih serta berkaki. Ciri-ciri papan ini

ialah:

• Sangat mudah untuk menyebarkan maklumat

• Senang ditampal maklumat

• Tidak memakan ruang

• Sangat mudah untuk mengantikan maklumat baru

1.2.6 PAPAN FLANNEL

7

Permukaan berbulu ini mempunyai satu keistimewaan, iaitu dua keping

kain flannel boleh bercantum apabila dilekapkan, sifat istimewa ini

dipergunakan untuk papan flannel. Kad-kad visual disediakan, dan

secebis kain flannel ataupun kepingan bahan-bahan lain yang berbulu

kasar digamkan pada bahagian belakang kad-kad tadi. Sekarang kad-kad

visual itu bolehlah dilekapkan ke atas permukaan papan flannel dengan

mudah. Ciri-ciri papan ini ialah:

• Cerita atau tema dapat dipersembahkan sedikit demi sedikit.

• Sesuai untuk berbagai-bagai jenis tajuk dan subjek.

• Mudah disediakan, serta banyak jenis bahan boleh digunakan

• Perubahan atau perkembangan tajuk boleh dilakukan dengan

serta-merta melalui kaedah tindan tindih visual ataupun perubahan

kedudukan visual tersebut

• Menggalakkan penglibatan pelajar sepenuhnya dalam tajuk yang

disampaikan seperti aktiviti mencantum ayat, memadankan

gambar, sesi bercerita dan sebagainya

• Senang disimpan, dibawa atau digunakan

8

1.2.7 PAPAN GULUNG

Papan gulung mempunyai satu keistimewaan, iaitu bahan-bahan

pengajaran guru boleh disediakan dengan terperinci terlebih dahulu.

Apabila sampai masanya guru hanya mempamerkan bahan-bahan

tersebut kepada pelajar. Ciri-ciri papan ini ialah:

• Mudah dibuat

• Mudah dibawa, digunakan atau disimpan

• Bahan-bahan pengajaran yang sukar boleh disediakan terlebih

awal dengan baik dan sempurna

• Sesuai untuk semua mata pelajaran dan boleh digunakan didalam

atau diluar bilik darjah

9

1.2.8 PAPAN SLIP

Papan ini mempunyai kocek-kocek di mana kad visual atau kad huruf

boleh diselitkan. Kocek-kocek itu mungkin diperbuat daripada jalur-jalur

plastik jernih atau bahan-bahan lain. Ciri-ciri papan ini ialah:

• Boleh dibuat sendiri

• Senang dibawa serta dapat digunakan didalam atau diluar bilik

darjah

• Visualnya senang, cepat serta mudah dibuat

• Menggalakkan penglibatan pelajar didalam kelas

10

1.2.9 PAPAN ELEKTRONIK

• Papan elektronik lebih biasa dipanggil “Smart Board” atau

“Interactive White Board”

• Papan jenis ini berciri interaktif

• Ia merupakan sejenis papan putih yang memaparkan imej daripada

monitor computer. Permukaan papan ini berfungsi sebagai satu

papan sentuh (touch screen) yang besar

• Papan elektronik ini mempunyai saiz yang berlainan. Komputer

yang disambungkan kepada papan elektronik ini boleh dikawal

melalui menyentuh permukaan papan elektronik ini

• Ini boleh dilakukan dengan menggunakan jari ataupun dengan

menggunakan elektronik pen yang khas untuk tujuan ini

11

Gambar hitam putih diatas kertas

1.3 BAHAN 2 DIMENSI

(2D)

Bahan 2D atau dua demensi

adalah bahan-bahan visual yang dilukis atau dicetak atau

digambarfotokan di atas sekeping kertas atau permukaan rata.

1.3.1 GAMBAR ATAU GAMBAR FOTO

Gambar foto sama ada dalam bentuk hitam putih atau berwarna

merupakan gambaran sebenar rupa bentuk manusia, tempat dan benda

yang telah dirakamkan dengan kamera di atas kertas foto atau filem.

Ianya dihasilkan dengan menggunakan kamera digital atau kamera bimbit.

1.3.2 GRAFIK

Grafik adalah gambar-gambar yang

dilukis dalam bentu hitam putih atau berwarna warni. Semasa

menggunakan grafik, guru haruslah berhati-hati kerana telah terbukti

berlakunya perbezaan interpretasi mengenai mesej yang ingin

disampaikan oleh grafik tersebut. Setiap individu mempunyai pandangan

12

Gambar berwarna yang dirakamkan menggunakan

kamera digital

Grafik burung, gunung dan terung

Grafik rama-rama

dan interpretasi yang berlainan mengenai maksud sesuatu grafik yang

dilihatnya. Guru mestilah sentiasa memberi pandangan semasa grafik

digunakan agar bahan tersebut boleh mencapai objektif yang diperlukan.

1.3.3 CARTA

Carta merupakan kumpulan gambarajah yang menunjukkan acara-acara

yang kompleks atau perkara yang telah berlaku dalam jangka masa

tertentu. Carta selalunya mempunyai satu sifat utama iaitu melibatkan

gambaran satu proses atau pun aliran perubahan sesuatu. Umumnya

carta patut memberi satu konsep utama sahaja. Carta yang baik mesti

13

dapat menyampaikan

mesejnya melalui visual.

Terdapat pelbagai jenis

carta, contohnya, carta

organisasi, garis aliran (time lines), carta aliran (flow chart) dan graf.

Carta Organisasi

Carta yang menunjukan hubungan atau rantaian pentadbiran ataupun

pemerintahan di dalam sesuatu organisasi kumpulan dan sebagainya.

Carta Klasifikasi

Carta yang digunakan untuk mengkelaskan atau menunjukkan kategori

bahan-bahan tertentu, peristiwa, spesis dan taksonomi haiwan atau

tumbuhan mengikut sifat, kumpulan dan sebagainya.

14

Carta Masa

Carta yang menggambarkan hubungan masa dan peristiwa, berguna

untuk meringkaskan masa satu siri peristiwa yang telah berlaku.

Carta Jadual

15

Carta yang menunjukkan keterangan berdata atau bernilai yang memberi

penjelasan mengenai masa dan waktu suatu perkara atau peristiwa akan

berlaku.

Carta Urutan

Carta yang menggambarkan satu siri urutan atau sekuen atau prosedur

atau tatacara atau aliran suatu proses atau tindakan tertentu. Carta ini

selalunya dibuat mendatar agar perkembangannya mudah diikuti serta

difahami langkah-langkah satu persatu.

Carta Flip

16

Carta flip secara umumnya mempunyai fungsi yang sama dengan slaid

atau filem jalur projektor di mana ia mempamerkan gambar visual dalam

sesuatu tempoh tertentu sahaja. Satu siri carta akan selaku seperti jalur

filem untuk menerangkan sesuatu subjek. Seperti jalur filem,

keberkesanannya bergantung kepada sejauh manakah integrasi antara

perbincangan dengan visualnya. Carta ini jarang disediakan untuk

menyampaikan sesuatu dengan mendalam. Biasanya ia adalah rumusan

daripada isi-isi penting sahaja.

Terdapat beberapa prinsip semasa untuk menghasilkan carta flip yang

berkesan. Antaranya:

• Peraturan 7 x 7 (7 perkataan dalam 1 baris, 7 baris dalam 1 muka

surat)

• Menyusunkan teks dan grafik dalam bentuk C, O, S, Z, L dan T

• Huruf bersaiz 2-3 inci (5-7.5cm)

• Huruf untuk tajuk bersaiz 4 inci (10cm)

1.3.4 POSTER

Poster adalah satu lukisan atau cetakan yang menggabungkan

penggunaan garisan-garisan, huruf-huruf serta warna-warna dalam satu

persembahan visual yang memaparkan satu atau lebih mesej-mesej

tertentu. Kerap kali poster digunakan sebagai daya penarik kepada satu

peristiwa atau acara yang bakal diadakan. Poster boleh digunakan

dengan berkesan dalam bilik darjah kerana poster mempunyai bentuk

17

Poster anti dadah

Poster rokok membunuh

yang dinamik dan berwarna bagi menarik perhatian serta boleh

menyampaikan mesej dengan spontan.

1.3.5 KAD IMBASAN (FLASH CARD)

18

Kad imbasan merupakan satu kad yang mempunyai maklumat ringkas,

contohnya, nombor, perkataan, huruf dan sebagainya. Maklumat pada kad

imbasan perlu jelas, ringkas dan tepat. Ianya merupakan bahan yang

sangat sesuai digunakan dalam bilik darjah prasekolah. Kad imbasan

tulisan selalunya berukuran 1/8 daripada kertas manila.

1.3.6 KAD GAMBAR

19

Kad gambar merupakan kad imbasan yang mempunyai gambar. Ianya

selalu berukuran ¼ daripada kertas manila. Selalunya hanya satu gambar

sahaja yang terdapat pada satu kad.

1.4 BAHAN 3 DIMENSI (3D)

20

Bahan 3D atau Tiga Dimensi adalah bahan-bahan yang mempunyai

bentuk serta menyerupai bahan yang sebenar. Bahan 3 dimensi adalah

benda yang memiliki panjang, lebar, dan tinggi. Antara kekuatan bahan

3D ialah:

• Pelajar boleh mempelajari tentang masa ini kerana objek-objek

yang digunakan adalah mudah didapati dalam kehidupan harian.

• Menggalakkan pelajar melibatkan diri dalam pengalaman konkrit.

• Menambahkan dan melanjutkan pengetahuan pelajar.

• Membantu dalam perkembangan konsep dari segi kronologi,

perubahan dan tujuan.

Namun begitu, bahan 3D juga terdapat kelemahannya iaitu:

• Terdapat bahan 3D yang sukar diperolehi dalam pasaran.

• Kekangan masa untuk membina bahan 3D tertentu.

• Memerlukan ruang yang luas untuk menyimpan bahan 3D yang

berskala besar.

1.4.1 RELIA

Relia adalah bahan-bahan yang sebenar atau maujud. Kelebihan bahan

relia ialah pelajar boleh melihat, menyentuh, merasa dan mendengar

sesuatu yang sebenar. Terdapat 2 jenis relia iaitu relia asli dan relia awet.

Relia Asli

21

Ini merupakan bahan hidup yang

sebenarnya dan masih hidup seperti cacing

tanah, belalang dan sebagainya atau bahan

sebenar bukan hidup seperti mesin, jentera dan lain-lain.

Relia Awet

Bahan-bahan hidup yang telah diawet dan disimpan di dalam bekas

tertentu.

1.4.2 MODEL

22

Model adalah binaan rupa bentuk bahan yang mungkin diperbuat daripada

bahan keras seperti tanah liat, plastisin, getah, simen plaster, kotak atau

kayu.

Model Berskala / Model Pepejal

Model bahan yang diperbuat dalam saiz yang sama besar dengan benda

asal atau dalam saiz yang lebih kecil dengan berpandukan kepada skala

pembesaran atau pengecilan tertentu. Setiap bahagian yang dibuat

menyerupai benda yang asal. Contoh model kapal terbang dan model

glob.

Model Olok-Olok/ Model Pergerakan

23

Model yang diubahsuai daripada rupa

bentuk benda yang sebenar untuk

menunjukkan pergerakan atau perjalanan kerja pada benda asal.

Biasanya model olok-olok dibuat lebih besar daripada keadaan asal tanpa

menghiraukan skala pembesaran tertentu tetapi masih dapat

menunjukkan keadaan asal yang sebenar.

Model Keratan Rentas

Model ini merupakan model besar yang menunjukkan keratan rentas pada

satu bahagian tertentu pada satu benda untuk memperlihatkan rupa

bentuk bahagian dalam benda tersebut. Contohnya model keratan rentas

gigi.

24

1.4.3 DIORAMA

Diorama adalah satu persembahan pameran model-model yang disusun

rapi supaya dapat menggambarkan keadaan atau rupa bentuk satu situasi

pemandangan asal. Kebanyakan diorama dapat dilihat di muzium yang

mempamerkan pemandanganpemandangan atau keadaan semasa

zaman silam.

25

1.4.4 AKUARIUM

Akuarium adalah tempat untuk memelihara hidupan dalam air. Ianya boleh

disediakan dengan menggunakan bekas-bekas kaca, ataupun balang-

balang plastik. Ikan-ikan tropika boleh dibela dalam akurium tersebut

1.4.5 TERRARIUM

Terrarium boleh digunakan untuk memelihara haiwan-haiwan kecil seperti

mengkarung, kura-kura kecil, katak dan reptelia-reptelia kecil yang tidak

merbahaya. Kotak-kotak, botol atau bekas yang diperbuat daripada kaca

atau plastik boleh digunakan untuk membina terrarium. Kemudian,

masukkan tanah, tumbuhan, batu dan kayu untuk melengkapkan terrarium

dan ditutup rapi.

26

1.4.6 BONEKA, PATUNG, TOPENG

Boneka boleh digunakan sebagai alat bantu mengajar yang berkesan.

Beberapa jenis boneka boleh dihasilkan untuk kegunaan guru

termasuklah:

• Boneka sarung tangan

• Boneka tali

• Wayang kulit

• Topeng

Boneka Sarung Tangan

Sarung tangan boleh digubah menjadi badan dan anggota boneka. Malah

tangan yang dilukis boleh dijadikan boneka. Pelbagai watak boleh

diwujudkan seperti haiwan dan kartun

27

Boneka Bertali

Boneka bertali atau marionette diperbuat daripada bahan-bahan keras

seperti Plaster of Paris atau kayu. Tali-tali halus disambungkan pada

bahagian-bahagian tertentu yang boleh digerakkan. Semasa digunakan,

tali-tali ditarik-tarik atau digoyangkan untuk membuat anggota-anggota

boneka tersebut bergerak.

28

Wayang kulit

Rupa bentuk boneka ditulis di atas kertas tebal, diwarnakan dan

bentuknya dipotong keluar. Lidi-lidi dilekatkan untuk menggerakkannya

berdasarkan cerita tertentu. Selain itu, OHP juga boleh digunakan untuk

memainkan boneka manakala skrin putih digunakan untuk menayangkan

bayang-bayang boneka.

29

Topeng

Topeng boleh diperbuat daripada kertas atau dengan menggunakan

kertas yang dipotong halus-halus dan gam. Topeng amat sesuai untuk

situasi main peranan atau lakonan.

30

1.5 KESIMPULAN

Media pengajaran membawa maksud peralatan perkakasan dan

bahan (perisian) media yang telah dikenalpasti, dipilih, dibina atau dipinda

untuk menyokong atau mengendalikan sendiri proses pengajaran dan

pembelajaran.

Secara amnya terdapat dua jenis media atau sumber pengajaran

dan pembelajaran yang biasa digunakan iaitu media cetakan dan media

bukan cetakan. Media cetakan merujuk kepada sebarang media yang

berasaskan teknologi cetakan seperti buku, majalah, gambar atau gambar

foto, risalah, surat khabar, carta, peta dan sebagainya. Media bukan

cetakan pula lebih merujuk kepada bahan tayangan dan bahan bukan

tayangan seperti model, diodrama, papan pengajaran, bahan audio visual.

Setiap media atau sumber pengajaran dan pembelajaran

mempunyai ciri-ciri yang tersendiri dan sesuai digunakan pada suasana

atau keadaan yang tertentu. Pemilihan media yang tepat dan bersesuaian

oleh seseorang pendidik amat berkait rapat dengan keberkesanan

sesuatu proses pengajaran dan pembelajaran. Media yang sesuai bagi

sekumpulan pelajar dan keadaan persekitaran mungkin tidak sesuai pada

sekumpulan pelajar yang lain pada persekitaran yang berbeza.

31