modul pembantu makmal(kimia)

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 1/30

MODUL PEMBANTU MAKMAL

KIMIA

PANEL PENYEDIA MODUL

1. WAN NOOR AFIFAH BINTI WAN YUSOFF SBP INTEGRASI GOMBAK, SELANGOR

2. FARIDAH BINTI HAMAT SM SAINS SEREMBAN, NEGERI SEMBILAN

3. JAMALIAH BINTI GHAZALI SMK SEGAMBUT JAYA, KUALA LUMPUR

4. REETA NESAMALAR A/P BANIFACE  SMK RAJA MUDA MUSA, BATANG BERJUNTAI, SELANGOR5. KHOO POO KIEW 

SMK COCHRANE, KUALA LUMPUR. CAROLINE INDRANI A/P S. SEL!ARATNAM  SMK BUKIT KEMUNING, SHAH ALAM, SELANGOR". NIK NADZIFAH DHUHAA BINTI NIK ABDULLAH  SMK VICTORIA, KUALA LUMPUR#. MOHD ASRI BIN SAHARUDDIN 

SMK UNDANG JELEBU, NEGERI SEMBILAN

TIARA BEACH RESORT,  PORT DICKSON  NEGERI SEMBILAN  21 - 24 OGOS 2005

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 2/30

ISI KANDUNGAN

Bab Ka!"#a M"$a %"&a'

1 P(#('a)"a '('a# "%"& !a %(ba'*a %(&'a %*+a'-%*+a'a

11S(a&a* a.a "%"& 

1.2 S(a&a* a.a %(ba'*a

/4

2 P(#('a)"a '('a# aa' &a!a% !a ba)a $*.*a %(&'a(#(!a*aa

21 S(a&a* aa' &a!a%22 P(#(!a*a !a (((##a&a &a!a% !a

(&aa'a %a*%2/ M(#"&"% ba)a $*.*a

24 3&.a' .(ab( b3'3 &(a#(25 P(#)*'"#a *%*. .3a& 

1/

14

1515

/ P((!*aa a&"'a/1 P((!*aa a&"'a *a6a* !a&*a!a ba)a

$*.*a ((a/2 P((!*aa a&"'a *a6a* !a&*a!a ba)a

$*.*a 7(7a*& // P(7a*&a

1

18

22

4 P((!*aa a&"'a .(a 9 ba)a "*

  41 S(a&a* ba)a $*.*a a# b*a%a !*#"a$a!aa. .a$.a  42 P((!*aa ba)a "* $)a%

24

25

5 P((!*aa a&"'a (""$ 

2

P((!*aa #a%  1 Ga% $a&b3 !*3$%*!a, )*!&3#(, 3$%*#( !a

$3&*  2 P((!*aa #a% 3$%*#( !(#a

.(##"a$a $a*". $3&a':V; a'a" $a*".

.a#aa':VII;

2<

2=

BIBLIOGRAI /0

2

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 3/30

1.$PENGETAHUAN TENTANG UNSUR DAN SEBATIAN SERTASIFAT%SIFATNYA

1.1 S&'()(* '(+( ,'-,) 

1.2 S&'()(* '(+( -&(*('

B*0 B((-( M&0(, E'0*- &,*(0&' S*+60 -&(*('

1 A%*! )*!&3$3&*$ )!&37)3&*7 a7*! HC

2 A%*! *'&*$ *'&*7 a7*! HNO/

/ A%*! %"+"&*$ %")"&*7 a7*! H2SO4

4 A%*! +3%+3&*$ )3%)3&*7 a7*! H/PO4

5 A%*! ('a3*$ (')a3*7 a7*! CH/COOH

A%*! 3$%a*$ 9 a%*!

('aa!*3*$

3>a*79 (')a(!*3*7 a7*! H2C2O4

< A..3*a a..3*a NH/

= A..3*". %"+a' A..3*". %")a'( :NH4;2SO4

8 A&#('". *'&a' S*?(& *'&a'( A#NO/

10 Ka*". *'&a' P3'a%%*". *'&a'( KNO/

11 P".b".:; *'&a' L(a!:II; *'&a'( Pb :NO/;2

B*0 B((-( M&0(, E'0*- &,*(0&' S*+60 ,'-,)  

1 Ma#(%*". Ma#(%*". M#

2 Na'&*". S3!*". Na

/ L*'*". L*')*". L*

4 Ka*". P3'a%%*". K

5 @*$ @*7 @

S'a". : T*.a) ; T* S

< P".b". L(a! Pb

= K"&". C3(& C"

8 (&". : b(%*; I&3 (

10 A".**". A".**". A

11 I3!* I3!*( I2

12 B&3.* B&3.*( B&  2

1/ K3&* C)3&*( C2

14 H*!&3#( H!&3#( H2

15 O$%*#( O>#( O2

3

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 4/30

12 Ka%*". *'&a' Ca7*". *'&a'( Ca:NO/;2

1/ Ma#(%*". *'&a' Ma#(%*". *'&a'( M#:NO/;2

14 @*$ *'&a' @*$ *'&a'( @ :NO/;2

15 K"&".:; *'&a' C3(& :II; *'&a'( C" :NO/;2

1 Ka%*". $a&b3a' Ca7*". 7a&b3a'( CaCO/

1< Na'&*". $a&b3a' S3!*". 7a&b3a'( Na2CO/

1= Ma#(%*". $a&b3a' Ma#(%*". 7a&b3a'( M#CO/

18 @*$ $a&b3a' @*7 7a&b3a'( @CO/

20 P".b". :; $a&b3a' L(a!:II; 7a&b3a'( PbCO/

21 K"&". :; $a&b3a' C3(&:II; 7a&b3a'( C"CO/

22 Ka*". *3!*!a P3'a%%*". *3!*!( KI

2/ Ka*". $3&*!a P3'a%%*". 7)3&*!( KC

24 Ba&*". $3&*!a Ba&*". 7)3&*!( BaC2

25 (&". :; $3&*!a I&3 :III; 7)3&*!( (C/

2 Ka%*". $3&*!a $3'a# A)!&3"% 7a7*". 7)3&*!( CaC2

2< Na'&*". $3&*!a S3!*". 7)3&*!( NaC

2= K$"&". :; $3&*!a C3(&:II; 7)3&*!( C"C2

28 P".b". :; b&3.*!a L(a! :II; b&3.*!( PbB&  2

/0 Ka*". b&3.*!a P3'a%%*". b&3.*!( KB&  

/1 (&". :; %"+a' I&3 :II; %")a'( (SO4

/2 K"&". :; %"+a' C3(& :II; %")a'( C"SO4

// Ba&*". )*!&3$%*!a Ba&*". )!&3>*!( Ba:OH;2

/4 Ka%*". )*!&3$%*!a Ca7*". )!&3>*!( Ca:OH;2

/5 Na'&*". )*!&3$%*!a S3!*". )!&3>*!( NaOH

/ K"&". :; 3$%*!a C3(&:II; 3>*!( C"O

/< Ma#a :V; 3$%*!a Ma#a(%(:IV; 3>*!( MO2

/= A".**". 3$%*!a A".**". 3>*!( A2O/

/8 Ka*". .a#aa' :V; P3'a%%*". .a#aa'( :VII; KMO4

40 Ka*". !*$&3.a' :V; P3'a%%*". !*7)&3.a'( :VI; K2C& 2O<

41 Ka*". )($%a%*a3+(&a' :II; P3'a%%*". )(>a73+(&a'( :II; K4(:CN;

42 Ka*". )($%a%*a3+(&a' :; P3'a%%*". )(>a73+(&a'( :III; K/(:CN;

4/ Ka*". '*3%*aa' P3'a%%*". ')*37a'( KSCN

44 Na'&*". '*3%"+a' S3!*". ')*3%")a'( Na2S2O/

45 D*%"+"& !*$3&*!a D*%")"& !*7)3&*!( S2C2

4 H*!&3#( (&3$%*!a H!&3#( (&3>*!( H2O2

4

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 5/30

4< M('*b((a 9 '3"(a M(')b(((9'3"(( CH5CH/

4= S*$3)($%aa C73)(>a( CH12

48 S*$3)($%(a C73)(>(( CH10

50 H($%aa H(>a( CH14

51 M('a3 M(')a3 CH/OH52 E'a3 E')a3 C2H5OH

5/ P&3a3 P&3a3 C/H<OH

54 B"'a3 B"')a3 C4H8OH

55 Na+'a(a Na)')a(( C10H=

5 D*('* ('(& D*(') ('(&   CH/CH2OCH2CH/

2.$ PENGETAHUAN TENTANG ALAT RADAS DAN BAHAN KIMIA SERTA

PENGENDALIANNYA

  2.1 S&'()(* (0( )(7(-

B*0 R(7(- C((('

1

b*$a&9b(a$(& 

• T(&!aa' !aa. %a* 50 7./, 100 7./,

250 7./, 500 7./ !a 1000 7./

• U'"$ .(#*%* 7(7a*& !a a&"'a

2   • D*%*.a !aa. $(a!aa .((#a$ !*

&a$ $)a%J*$a a$a* !*#"a$a,)(!a$a) !*ba%") !(#a a%*! *'&*$7a*& !**$"'* !(#a a*& %(ba*$ %a)aaa.a* %((%a* "'"$ .(#(a$$aa$a* .(($a'

5

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 6/30

b"&('9b"&(''(

• U'"$ .("$a' !a .(.*!a)$a

7(7a*& a!a *%*a!" a#'(a': $('(a'a 017./;

/

*('9*(''(

• D*%*.a !aa. $(a!aa .((#a$ !*&a$ $)a%J*$a a$a* !*#"a$a,)(!a$a) !*ba%") !(#a a%*! *'&*$7a*& !**$"'* !(#a a*& %(ba*$ %a)aaa.a* %((%a* "'"$ .(#(a$$aa$a* .(($a'

• U'"$ .("$a' 7(7a*& a!a *%*a!"

a# $)"%"% :10 7./, 25 7./, 507./;

4

$(aa# ?3".('&*$9?3".('&*7 +a%$

• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"

• D*#"a$a "'"$ .(#*%* *%* a!"

7(7a*& !(#a '(a' %((&'*((!*aa a&"'a *a6a*:25 7./, 50 7./ , 100 7./;

5

(#*%* *('9*(''( +*(& 

• S*.a a") !a&* %".b(& )aba ba#*

.(#(a$$a #('a) .(a!* &a")• D*#"a$a "'"$ .(#*%* 7(7a*& $(

!aa. *('

$(aa# $3973*7a +a%$

• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"

• U'"$ .(#*%* 7(7a*& !a a&"'a

  :B*a%aa !*#"a$a "'"$  ('*'&a'a;

<   • S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"

6

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 7/30

'ab"# !*!*)9b3**# '"b(

• U'"$ .(.aa%$a 7(7a*& a'a"

a&"'a $*.*a !aa. ".a) a# $(7*

=

'ab"# "*9'(%' '"b(

• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"

• U'"$ .(#*%* 7(7a*& a'a" a&"'a $*.*a

!aa. ".a) a# $(7*

8

73&3# '"&a%9+*'(& +"(

• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"• U'"$ .(.*%a)$a ((a !a&*a!a

7(7a*&

10

'*"b-U9U-'"b(

• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"

• U'"$ .(#*%* a&"'a a# b(&'*!a$

%(ba#a* '*'*a #a&a.

11

(*'*%9!&3(& 

• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"

• U'"$ .(.*!a)$a 7(7a*& !aa.

 ".a) a# $(7* %('*'*% !(.* %('*'*%

12   • R3! $a7a a# aa# )(!a$a)

!*('a$$a %(7a&a .(#"+"$ ba#*.(#(a$$aa !a&*a!a .(('"&

7

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 8/30

&3! $a7a9#a%% &3!

• U'"$ .(#a7a" a&"'a !* !aa.

%(%"a'" b($a%

1/

%a"& $a7a9#a%% '"b(

• Sa"& $a7a a# aa# )(!a$a)

!*('a$$a %(7a&a .(#"+"$ ba#*.(#(a$$aa !a&*a!a .(('"&

•  H(!a$a) !*'"'" !*$(!"a-!"a

)""# ba#* .(#(a$$a )ab"$.a%"$

14

C3&3# '*%(9')*%'( +"(

• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"

• U'"$ .(a.ba) a&"'a $( !aa.

7a."&a '*!a$ baa%

15

("" b"%(9B"%( b"&(& 

• U'"$ .(.aa%$a ba)a

• G('a) (a.b"# a# %"!a) b373&,

$(&a% a'a" $(.ba# )(!a$a)!*#a'*

1   • S*.a a") !a&* %".b(& )aba ba#*

.(#(a$$a #('a) .(a!* &a")

• U'"$ .(".ba' 'ab"# "*, 'ab"#

!*!*) a'a" $(aa# $3

8

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 9/30

("'" #('a)9&"bb(& %'3(&

1<

%**!(& ("$a'9.(a%"&*# 7*!(& 

• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"

• U'"$ .("$a' *%* a!" 7(7a*&

1=

%a"& (#)a'a&9!(*?(& '"b(

• H(!a$a) !*'"'" !*$(!"a-!"a )""#

ba#* .(#(a$$a )ab"$ .a%"$• U'"$ .(a"&$a #a% a# '(&)a%*

"'"$ !*$"."$a

18

%(#*'*#a 'aa) *a'9*( 7a '&*a#(

• U'"$ .(#aa% %(ba&a# &a!a% a#

!*(&b"a' !a&*a!a 'aa) *a' !a

3#a.

20

$a$* &('3&' !a (.(#a#9&('3&' %'a! a! 7a.

• U'"$ .(.(#a# &a!a% a!a

$(!"!"$a '(&'('" $('*$a.(#(!a*$a ($%(&*.(

21   • U'"$ .(*!"#* &a!a% a#

!*(&b"a' !a&*a!a $a7a $('*$a(.aa%a

9

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 10/30

Ka%a !a6a*96*&( #a"(

22

'*"b #('a)9&"bb(& '"b*#

• U'"$ .(a"&$a #a% !a&* %".b(&

$( ("" b"%(

2/

'ab"# (.ba$a&a973.b"%'*3 '"b(

• U'"$ .(aa$a ($%(&*.( a#

.(*ba'$a (.aa%a ((a!(#a #a% %((&'* (('"a$(!"!"$a )*!&3#( !aa. %*&*$(&(a$'*+a, (('"a +3&."a(.*&*$ C"O !a '*!a$ baa% a'a&a)a3#( !a #a% $3&*

24

Baa# #a%9#a% a& 

• S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"

• U'"$ .(#"." #a%

25

%"!" (.ba$a&a

• U'"$ .(.aa%$a $('"a *'*".,

a'&*". !a $a*". ba#* '*!a$ baa%a'a&a 3#a. '(&%(b"' !(#a #a%$3&*

2

Ma#$"$ *a&97&"7*b(

• U'"$ .(.aa%$a ba)a ((a

2<   • S*.a !* a.a&* a# '(&'"'"

• U'"$ .(*.ba# ba)a !aa.

 ".a) a# $(7*

10

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 11/30

*&*# $a7a9#a%% !*%)

2=

((*'97&"7*b( '3#%

• U'"$ .(.(#a# 3b($ a# aa%

28

((*' 'ab"# "*9'(%' '"b( )3!(& 

• D*#"a$a "'"$ .(.(#a#

'ab"# "*

/0

Sa'"a9%a'"a

• D*#"a$a "'"$ .(#a.b* ba)a

$*.*a ((a

/1

&a$ 'ab"# "*9'(%' '"b( &a7$

• D*#"a$a "'"$ .(('a$$a 'ab"#

"* 9 'ab"# !*!*) !aa. $(a!aa.((#a$

/2

%( (($'&3*%*%9((7'&3%*% 7(

• D*#"a$a "'"$ .(#*%* (($'&3*'

$('*$a &3%(% (($'&3*%*%

//   • P(&" !*%*.a !* !aa. $3'a$a

%('(a) !*#"a$a T3.b3 a!a a.)(!a$a) !*%a" .*a$ %"aa '*!a$b(&$a&a'

• Ba#* a. &a!($ !*#*'a, ba'(&*a

)(!a$a) !*$("a&$a *$a '*!a$!*#"a$a !aa. a#$a .a%a a#

11

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 12/30

 a. &a!($9%'36a'7)

aa#

• U'"$ .(#"$"& .a%a a# !*a.b*

"'"$ %(%"a'" ($%(&*.(9 '*!a$baa%

/4

b3'3 &(a#(9 &(a#(' b3''(

• Lab( a!a b3'3 &(a#( ba#* ba)a

$*.*a a# ($a' a'a" .(#$a$*%.(%'*a) !*ab( !(#a 6a&a +&)(.

• U'"$ .(#*%* a&"'a $*.*a

:S(."a b3'3 &(a#( a# '(a) !**%*)(!a$a) !*ab(;

2.2 P&'&'7(0*(' 7(' 8&'&0&'()((' )(7(- -&)( 8&)(0((' -(*'-

2.2.1 A0((' 9(:(

J(*% $a7a a# b*a%a !*#"a$a *aa) $a7a b3&3%**$a' !a $a7a %3!a

• Ka7a %3!a 'a)a '(&)a!a $a$*%a ba)a $*.*a '('a* .(."a* $('a)aa

'(&.a a# &(!a)

• Ka7a b3&3%*$a' .(."a* $('a)aa '*##* '(&)a!a ba)a $*.*a !a

)aba C3'3) J(a.a K*.a>, P&(>, C3&*#

S(."a &a!a% a# !*#"a$a "'"$ .("$a' *%* a!" .(%'*a) !*b(&%*)$a.(##"a$a b(&"% !a %(&b"$ (7"7* %(&'a .(.b*a% !(#a a*& a* !a!**$"'* !(#a a*& %"*#

2.2.2 T*, &( 7(' 80(-*9

T*"b #('a) !* %*.a a!a '(.a' a# a") !a&*a!a %".b(& )aba !a !aa.$(a!aa $(&*# G('a) a# $(!"& !a .(&($a) (&."$aaa '*!a$%(a'"'a !*%*.a

2.2.3 T&)+6+&&) 

12

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 13/30

T(&.3.('(& .(%'* !*%*.a !* !aa. b($a% a# %(%"a*Ta!a %$aa a!a'(&.3.('(& a$a )*a# %((a% %a'" a#$a .a%a '(&'('" U'"$ .(.b"a''a!a $($a a!a '(&.3.('(&, #"a$a !a$6a' !a b*a&$a !aa. $('")a& a!a%")" 503C - <03C %(a.a %()a&*

J*$a b(b(a# .(&$"&* '(&"'"%, aa%$a b(b"* !aa. $"$"%a .*a$

%()*##a b(b(a# .(&$"&* b(&7a'". %(."a !a !*b*a&$a %("$

U'"$ '(&.3.('(& !*#*'a, ba'(&*a )(!a$a) !*$("a&$a *$a '(&.3.('(& '*!a$!*#"a$a !aa. a#$a .a%a a# a.a

2.2.4 K&,9 ;(-(8

K(b"$ 6a%a (&" !*a#a a#a& %('*a%a b(&$(a!aa ba*$ !a b(&+"#%* D*!*#!a (&."$aa .(a !aa. $(b"$ 6a%a )(!a$a) !* 7"7* %((a% %('*a $(&aa.a* P*'" $(b"$ 6a%a )(!a$a) %('*a%a !*b(&%*)$a %"aa(&#(&a$aa '*!a$ '(&%($a' K*a% ((!"' )(!a$a) !*)*!"$a %('*a $a*$(b"$ 6a%a !*#"a$a

2.2.5 P&',0*' (*) 

Ba#* .(#(a$$a $(&3%a$a (&aa'a ("*#a a*&, a%'*$a a*& !*a*&$a%(b(". %"*% !*a%a# S(b(". ("*#a !*)('*$a, a%'*$a %"*%a!*.a'*$a !a)"" %(b(". ** a*& !*'"'" S"*% !a ** a*& )(!a$a) !*'"'"aab*a 'a.a' 6a$'" (&%($3a)a %('*a )a&* "'"$ .(#(a$$a $(&3%a$aa!a aa' aab*a '*a!a b($aa a*&

2.2. N&)(:( &0&9)*9

P(*.ba# !*b(&%*)$a !a !*$(&*#$a %('*a $a* %((a% !*#"a$aP(*.ba# "#a .(%'* !*%*.a !* '(.a' a# $(&*# Sa.b"#a 6aa&(a.b"# )(!a$a) %('*a%a $(.a% "'"$ .(.a%'*$a '*a!a 6aa& a#'(&!(!a) "'"$ .(#(a$$a !a&*a!a *'a& *'a% b(&a$"

2.3 M&',),- ((' 9*+*(

2.3.1 A-*7 8&9(

K('*$a .((!*a$a a&"'a a%*! 7a*&, a!a (&" .(.a%"$$a a%*! $( !aa. a*&

%"*# !a BUKAN AIR KE DALAM ASID

S(."a a%*! ($a' )a&"%a) !*%*.a !* !aa. $(b"$ 6a%aJa#a %($a*-$a* .(7a."&$a a%*! %"+"&*$ !(#a a*& !aa. %**!(&("$a' $(&aa )aba a# '(&)a%* !a&*a!a '*!a$ baa% b3() .(.(7a)$a!a%a& %**!(&

2.3.2 B((' 6)('*9

13

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 14/30

Asid Hidroklorik, HCl

2 mol dm-3

15/8/2005

Ba)a $*.*a 3&#a*$ b*a%aa !*%*.a .(#*$"' aba! !* '(.a' a#b(&a%*#a !a&*a!a ba)a a*

S(."a ba)a 3&#a*$ %((&'* .('a3, ('a3, &3a3 !a b"'a3 .(."a*'a$a' !*!*) a# &(!a) !a ."!a) .(&"a Ba)a-ba)a ** (&" !*%*.a !*'(.a' a# .(."a* (#"!a&aa a# ba*$

B($a% .(%'*a) !*'"'" &a* aab*a '*!a$ !*#"a$a

Ca&a '(&ba*$ .(#(!a*$a 7(7a*& *aa) !aa. $(b"$ 6a%a

2.3.3 L6(+ (09(0* < N()*,+= 0**,+ 7(' 9(0*,+ >

L3#a. .(%'* %('*a%a !*%*.a !* !aa. &(!a.a a&a+*L3#a. a$a b(&'*!a$ baa% 7(&#a% !(#a a*&L3#a. .(%'* !*(#a# .(##"a$a +3&%(

2.3.4 B((' 9*+*( 8&9( :(((

Ba)a %((&'* a&#('". *'&a' )*!&3#( (&3$%*!a !a a*& b&3.* ($a $(a!a7a)aa Ba)a-ba)a ** .(%'* !*%*.a !aa. b3'3 #(a

2.4 F6)+( +&0(&0 660 )&(&'

Na.a ba)a !a +3&."a

2.5 P&'*,'(' ?*-*+ +60() 

:*; N*a* *%*. .3a& ba)a !aa' !*'('"$a !(#a .(".a)$a *a* *%*.a'3. &(a'*+ "%"& b(&!a%a&$a +3&."a ba)a

:*a* *%*. a'3. &(a'*+ b3() !*(&3()* !a&*a!a Ja!"a B(&$aa "%"&;

:**; C6'6 1

a; KC

14

  K(($a'a a&"'a

Ta&*$) ((!*aa

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 15/30

  /8 /55 <45#

b; A2O/

  2< F 2 1 F / 102 #

7; Ca:OH;2

  40 :11;2 <4 #

3.$ PENYEDIAAN LARUTAN

3.1 P&'&7*((' 0(),(' 8*(;(* 7()*8(7( ((' 9*+*( 8&8&?(0

3.1.1 M(9-,7 @ La&"'a *a6a* *aa) a&"'a a# !*$('a)"* $(($a'a !(#a *'".

La&"'a *a6a* a# b*a%a !*%(!*a$a *aa) a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a

!a a&"'a $a*". )*!&3$%*!a

3.1.2 R(7(- (' 7*,'(9(' ,',9 +&'&7*(9(' 0(),(' 8*(;(* *(0( 

a; K(aa# ?3".('&*$ 50 7./ 9 100 7./ 9 250 7./ 9 500 7./ 9 1000 7./ 9 2000 7./ 95000 7./

b; B*$a& 9 b3'3 (*.ba#7; N(&a7a (*.ba#!; C3&3# '"&a%(; R3! $a7a

3.1.3 D,( ,'* 9&8&9((' 0(),(' 8*(;(*   a; .3 !.-/ 

b; # !.-/

15

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 16/30

3.1.4 P&'*)((' 9,('** ((' 9*+*( (* 8&'&7*((' 0(),(' 8*(;(* 7(0(+,'* +60 7+%3

La#$a) 1 Daa'$a *%*. .3a& ba)a '(&*ba' !a&*a!a ab( b3'3 ba)a $*.*a

  !aa. "*' # .3-1

  La#$a) 2 H*'"#$a b*a#a .3 ba)a '(&*ba' .(#*$"' *%* a!" !a$(($a'a a# !*$()(!a$* .(##"a$a +3&."a

MV  1000

  D* .aa b*a#a .3 ba)a  M $(($a'a !aa. .3 !.-/

  V *%* a!" !aa. 7./

  La#$a) / H*'"#$a *%*. ba)a '(&*ba' .(##"a$a +3&."a ,J*%*. b*a#a .3 > *%*. .3a&, #.3-1

Contoh 1

  H*'"#$a *%*. a'&*". )*!&3$%*!a , NaOH a# !*(&"$a "'"$.((!*a$a 250 7./  a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 01 .3 !.-/

Jawapan:  La#$a) 1 Lab( b3'3 NaOH .(""$$a *%*. .3a& ba#* a'&*".

)*!&3$%*!a *aa) 40 # .3-1

  La#$a) 2 H*'"# b*a#a .3 NaOH  B*a#a .3 a'&*". )*!&3$%*!a 01.3 > 250 7./ 

1000 7./

  0025  La#$a) /

  J*%*. NaOH 0025 .3 > 40 # .3-1

  1 #

Contoh 2 H*'"#$a *%*. ((a $a*". )*!&3$%*!a, KOH a# !*(&"$a "'"$.((!*a$a 500 7./ a&"'a $a*". )*!&3$%*!a 05 .3 !.-/

  JawapanLa#$a) 1 Lab( b3'3 KOH .(""$$a *%*. .3a& *aa) 5 # .3-1

16

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 17/30

La#$a) 2 H*'"# b*a#a .3 KOH  B*a#a .3 KOH 05 .3 !.-/  > 500 7./

  1000 7./

  025 .3

La#$a) / H*'"# *%*. KOH  J*%*. KOH 025 .3 > 5 # .3-1

  140 #

3.1.5 P&'*)((' 9,('** ((' 9*+*( (* 8&'&7*((' 0(),(' 8*(;(*7(0(+ ,'* 7+%3

1 H*'"# *%*. ba)a a# !*(&"$a .(##"a$a +3&."a J*%*. ba)a K(($a'a !aa. # !.-/ > *%*a!" !aa. 7./

  1000

Contoh 1  H*'"#$a *%*. a'&*". )*!&3$%*!a , NaOH a# !*(&"$a "'"$

.((!*a$a 250 7./  a&"'a Na'&*". H*!&3$%*!a 2/ # !.-/

Jawapan:  J*%*. NaOH 2/ # !.-/  > 250 7./

  1000 7./

  5<5 #Contoh 2 

  H*'"#$a *%*. $a*". )*!&3$%*!a , KOH a# !*(&"$a "'"$.((!*a$a 500 7./  a&"'a $a*". )*!&3$%*!a 20 # !.-/

Jawapan:  J*%*. KOH 20 # !.-/  > 500  1000

  100 #

3.1. L('9( 8&'&7*((' 0(),(' 8*(;(* -&&0( ?*-*+ ((' 7**,'.

a; T*.ba# b*$a& $3%3# a# b(&%*) !a 7a'a'$a *%*.a J".a)$a *%*.

b*$a& !(#a *%*. ba)a a# '(a) !*)*'"# T*.ba# !(#a '(a' ".a) *%*. '(&%(b"'

b; K(a a%'* %a* $(aa# ?3".('&*$ b(&!a%a&$a ".a) *%* a!" a&"'aa# )(!a$ !*%(!*a$a

7; B*a% $(aa# ?3".('&*$ !(#a a*& %"*#!; I%* $(aa# ?3".('&*$ !(#a a*& %"*# %()*##a 19/ (")(; Ma%"$$a ba)a a# '(a) !*'*.ba# $( !aa. $(aa# ?3".('&*$ .(a"*

73&3# '"&a%

17

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 18/30

+; B*a% b*$a& !a 73&3# '"&a% !(#a a*& %"*# !a '"a#$a $( !aa. $(aa#?3".('&*$, Ua# a#$a) ** %(baa$ !"a $a*

#; P"%a&$a a&"'a $(aa# ?3".('&*$ )*##a %(."a ba)a '(&a&"'); Ta.ba) a*& %"*# $( !aa. $(aa# %()*##a $( 'a!a %(##a'a :R""$ Raa)

1;*; T"'" $(aa# ?3".('&*$ !(#a ("'" G37a# !a '(a#$"$a $(aa#

*'" b(b(&aa $a*

Raa) 1

3.1." L(*('

a H*'"#$a *%*. ((a $a*". )*!&3$%*!a, KOH a# !*(&"$a "'"$.((!*a$a 250 7./ a&"'a $a*". )*!&3$%*!a 02 .3 !.-/

b H*'"#$a *%*. ((a a'&*". )*!&3$%*!a, NaOH a# !*(&"$a "'"$.((!*a$a 100 7./ a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 20 .3 !.-/

7 H*'"#$a *%*. ((a a'&*". )*!&3$%*!a, NaOH a# !*(&"$a "'"$.((!*a$a 50 7./ a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 50 # !.-/

! H*'"#$a *%*. ((a $a*". )*!&3$%*!a, KOH a# !*(&"$a "'"$

.((!*a$a 100 7./

 a&"'a $a*". )*!&3$%*!a 25 # !.-/

( A!a !*$()(!a$* .((!*a$a a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 01 .3 !.-/H"&a*$a a#$a)-a#$a) a# (&" !**$"'* "'"$ .(.(&3()* a&"'a *a6a*a'&*". )*!&3$%*!a

3.2 P&'&7*((' L(),(' 8*(;(* 7()*8(7( ((' 9*+*( :&:(*) 

18

 A&a%%(##a'a$(aa#?3".('&

La&"'a a# !*%(!*a$a

K(aa# ?3".('&*$

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 19/30

/21 P((!*aa a&"'a *a6a* !a&*a!a a&"'a ($a'

D(#a .(##"a$a +3&."a, $('".a'a *%*. !a %(%*+*$a%* a#I%* a!"

!*b(&* !aa. a!"a !* ba6a), *%* a!" &(a#( a# !*$()(!a$* "'"$ (7a*&ab3() !*$*&a

J(*% a&"'a J*%*. .3($" &(a'*+ K('".a'a a'a"%(%*+*$a%* #&a?*'*: SG ;

K('"(a :P"&*';

 A%*! )*!&3$3&*$:HC;

 A%*! %"+"&*$ :H2SO4

;

 A%*! *'&*$ :HNO/ ;

H*!&3#( (&3$%*!a: H2O2 ;

 A..3*a : NH/ ;

 A%*! ('a3*$:CH/COOH;

/5

8=0

50

/40

1<0

00

11=

1=4

142

11/

0== 081

105

/

8=

<0

/5

25

885

C6'6 P&'*)(('@ P((!*aa 1 !./  a&"'a 01 .3 !.-/ ba#* a%*! )*!&3$3&*$ ,*%*a!" a&"'a a%*! ($a' a# !*(&"$a a!aa)

/5 > 100 =58 7./

11= /

Ja!"a !* ba6a) .(""$$a *%*a!" a&"'a ($a' a# !*(&"$a "'"$ ((!*aa1 !./  a&"'a 01 .3 !.-/

J(*% a&"'a 010 .3 !.-/ I%* a!" a# !*(&"$a 9 7./

HC

H2SO4

HNO/

H2O2

NH/

/5

8=0

50

/40

1<0

=

54

5

=

<<

19

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 20/30

CH/COOH 00 5<

C6'6 @ 

P((!*aa 1 !./ a&"'a a%*! )*!&3$3&*$,HC b(&$(($a'a 01 .3 !.-/

Ra!a% P*(' b(&%(##a' 100 7./, (#*%* *(' 73&3# '"&a% $(aa# ?3".('&*$10007./, &3! $a7a b*$a& 5007./ a*& %"*#

Ba)a $*.*a La&"'a a%*! )*!&3$3&*$ :/SG1=; !a a*& %"*#

P&3%(!"&

a; P*('$a = 7./ a&"'a a%*! )*!&3$3&*$ ($a' :/SG1=; $( !aa. b*$a&500 7./ a# '(a) !**%* !(#a 200 7./ a*& %"*# !(#a .(#a*&$aa a!a &3!$a7a

b; Ka7a" a&"'a !(#a &3! $a7a !a $(."!*a .a%"$$aa $( !aa. $(aa#  ?3".('&*$ b(&"$"&a 1000 7./ !(#a .(##"a$a 73&3# '"&a%7; B*a% b*$a& 'a!* !(#a a*& %"*# !a .a%"$$a a*& b*a%a 'a!* $( !aa. $(aa#

?3".('&*$ 1000 7./ b(&$(aa!; Ta.ba)$a a*& %"*# $( !aa. $(aa# ?3".('&*$ %()*##a .(7aa* %(##a'a(; T"'" $(aa# ?3".('&*$ !(#a ("'"a !a #37a# !(#a (&a)a-a)a+; La#$a) a )*##a ( (&" !*a$"$a b(&!a%a&$a a!"a *%* a!" a&"'a ($a' a#

!*(&"$a :&""$ a!"a !*a'a%; "'"$ .((!*a$a 1 !./ a&"'a b(&$(($a'a01 .3 !.-/

3.2.2 P&'&7*((' 0(),(' (09660 <&('60> 7&'(' 8&)(,-(' &)&', 7()*8(7((09660 5

C3'3)P((!*aa a$3)3 <0 .(a"* $a(!a) (7a*&a

  M1V1  M2V2

  V1  M2V2

  M1

  <0 > 100  85  </< 7./

P&3%(!"&a; S"$a' </< 7./  a$3)3 85 !a .a%"$$a $( !aa. $(aa# ?3".('&*$

b(&%a* 100 7./ b; Ta.ba)$a a*& %"*# %()*##a *%*a!" .(7aa* 'a!a %(##a'a

20

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 21/30

Ca'a'aLa&"'a a$3)3 a# b*a%a !*#"a$a !aa. .a$.a %((&'* <0 , 50 , /0,20 :(#*&aa .(#*$"' %((&'* 73'3) !* a'a% ;

3.2.3 P&'&7*((' 0(),(' *7)6&' 8&)69-*7( <H2O2 > La&"'a )*!&3#( (&3$%*!a b(&$(($a'a 10 *%* a!" b3() !*%(!*a$a !(#a.(7a."&$a 500 7./  H2O2  20 *%* a!" !(#a a*& %"*# !a !*a!*$a 1 !./

a&"'a

3.2.4 L(*('

a; S(a&a*$a aa' &a!a% a# !*(&"$a "'"$ .((!*a$a %a'" a&"'a *a6a*a%*! %"+"&*$ !a&*a!a a&"'a a%*! %"+"&*$ ($a'

b; H*'"#$a *%* a!" a&"'a ('a3 85 a# !*(&"$a "'"$ .((!*a$aa&"'a ('a3 /0

3.3  P&'&7*((' 0(),(' 7&'(' 9&8&9((' &)&', +&0(0,* 9(&7( 8&':(*)('

 3.3.1 R,+,- 8&':(*)('

R"."% a# !*#"a$a *aa)

  M1V1  M2V2 

!* .aa M1 K(.3a&a a&"'a %(b(". !*7a*&$a  V1  I%* a!" a&"'a %(b(". !*7a*&$a

  M2 K(.3a&a a&"'a %((a% !*7a*&$a  V2  I%* a!" a&"'a %((a% !*7a*&$a

3.3.2 C6'6 8&'*)(('

  T""a M((!*a$a 100 7./ a%*! )*!&3$3&*$ 01 .3 !.-/ !a&*a!a a&"'a *a6a*a%*! )*!&3$3&*$ 10 .3 !.-/ .(a"* $a(!a) (7a*&a

Ra!a% K(aa# ?3".('&*$ 100 7./, (*'*%, *(' 10 7./, (#*%* *('

21

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 22/30

  Ba)a A*& %"*#, a%*! )*&3$3&*$ 1 .3 !.-/ 

P&3%(!"&La#$a) 1

H*'"#$a *%* a!" a&"'a *a6a* a%*! )*!&3$3&*$ 10 .3 !. -/ a#!*(&"$a "'"$ .((!*a$a 100 7./ a%*! )*!&3$3&*$ 01 .3 !.-/ 

Da&*a!a +3&."a (7a*&a   M1 10 .3 !.-/  V1  I%* a!" a&"'a %(b(". !*7a*&$a  M2 01 .3 !.-/ 

  V2  100 7./ .a$a,

:10 ; V1  :01; :100; 

V1 )0.1(

)100)(1.0( 

V1  100 7./ 

La#$a) 2a; B*a% $(aa# ?3".('&*$ 100 7./ !(#a a*& %"*#b; B*a% *(' 10 7./ !(#a a*& %"*# ,!**$"'* !(#a a&"'a *a6a* a%*!

)*!&3$3&*$ 10 .3 !.-/ 7; P*('$a 10 7./ a%*! )*!&3$3&*$ 10 .3 !.-/ !(#a .(##"a$a

(#*%* *(' Pa%'*$a '*a!a #((.b"# "!a&a '(&(&a#$a !* !aa. *('!a $("a&$a )""# *(' !a&*a!a a&"'a a%*! )*!&3$3&*$

!; S(a&a%$a .(*%$"% a!a 'a!a %(##a'a !a a!a a&a% .a'a%((&'* a# !*'""$$a a!a R(?( 2 

(; P*!a)$a $a!"#a *(' $( !aa. $(aa# ?3".('&*$ 100 7./ +; S&',9(' -&9(0*  %a)aa )""# *(' a!a !*!*# !aa. $(aa#

?3".('&*$ "'"$ .(#("a&$a '*'*%a '(&a$)*& J('(' '*" a'a"G37a# "'"$ .(#("a&$a ba$* a# '(&'*##a !aa. *('

#; Ta.ba)$a a*& %"*# %()*##a )a.*& 'a!a %(##a'a K(."!*a '*'*%$aa*& %"*# %()*##a .((a'* 100 7./ :$(!"!"$a .(*%$"% a&"'aa!aa) %((&'* !*'""$$a !aa. R(?( 2 

); T"'" $(aa# ?3".('&*$ !(#a ("'" G37a# !a '(a#$"$a$(aa# *'" b(b(&aa $a*

Ca'a'a Ka(!a) P(7a*&a ** b3() !*#"a$a "'"$ .((!*a$a %(ba&a# a&"'aa# !*$()(!a$*

 M&'*-9,-

  T('7( P()(- M((S&'(('

22

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 23/30

3.3." L(*('

a; H*'"#$a *%* a!" a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 50 .3 !.-/ a# !*(&"$a"'"$ .((!*a$a

:*; 500 7./ a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 025 .3 !.-/

  :**; 250 7./ a&"'a a'&*". )*!&3$%*!a 10 .3 !.-/

b; T('"$a $(($a'a 1 !./ a&"'a $"&". :II; %"+a' a# !*7a*&$a !(#a.(##"a$a

  :*; 5007./ a&"'a $"&". :II; %"+a' 20 .3 !.-/ :**; 10007./ a&"'a $"&". :II; %"+a' 02 .3 !.-/ 

7; A!a !*$()(!a$* .((!*a$a 1 !./ a&"'a a%*! *'&*$ 02 .3 !.-/ !(#a.(##"a$a a&"'a a%*! *'&*$ 20 .3 !.-/  H"&a*$a a#$a)-a#$a) a#(&" "'"$ .(!aa' a&"'a '(&%(b"'

 J(;(8(' a; :*; 250 7./ 

:**; 500 7./ b; :*; 01 .3 !.-/

  :**;002 .3 !.-/

 7; 1000 7./ HNO/  20 .3 !.-/ 4.$ PENYEDIAAN LARUTAN MEJA DAN BAHAN%BAHAN UJI

4.1 S&'()(* ((' 9*+*( (' *(-( 7*,'(9(' 7(0(+ +(9+(0

B((' 9*+*( F6)+,0( 9*+*( W()'(P&8&?(0

W()'(L(),('

Ka%*". )*!&3$%*!a Ca:OH;2 P"'*) Ta$ b(&6a&aNa'&*". )*!&3$%*!a NaOH P"'*) Ta$ b(&6a&a

Ka*". )*!&3$%*!a KOH P"'*) Ta$ b(&6a&a A..3*". )*!&3$%*!a:a&"'a a..3*a;

NH4OH - Ta$ b(&6a&a

 A%*! )*!&3$3&*$ HC - Ta$ b(&6a&a A%*! %"+"&*$ H2SO4 - Ta$ b(&6a&a A%*! *'&*$ HNO/ - Ta$ b(&6a&a

 A%*! a%('*$ :a%*! ('a3*$; CH/COOH - Ta$ b(&6a&a

 A&#('". *'&a' A#NO/ K(ab"b(&$*a'

Ta$ b(&6a&a

Na'&*". $a&b3a' Na2CO/ P"'*) Ta$ b(&6a&a

Na'&*". $3&*!a NaC P"'*) Ta$ b(&6a&a

23

Arah go!ag

 R(?( 2

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 24/30

(&".:II; %"+a' '(&)*!&a' (SO4<H2O H*a"."!a

H*a" ."!a

(&".:III; $3&*!a '(&)*!&a' (C/H2O P(&a# P(&a#9$"*#

Ka*". $&3.a':VI; K2C&O4 K"*# K"*#

Ka*". !*$&3.a':VI; K2C& 2O< J*##a J*##a

Ka*". .a#aa':VII; KMO4 U#" U#"Ka*". )($%a%*a3+(&a':II; K4(:CN; K"*# K"*#

Ka*". )($%a%*a3+(&a':III; K/(:CN; J*##a K"*#Ka*". '*3%*aa' KSCN P"'*) Ta$ b(&6a&a

Ka*". *3!*!a KI P"'*) Ta$ b(&6a&a

Ba&*". $3&*!a BaC2 P"'*) Ta$ b(&6a&a

P".b".:II; *'&a' Pb:NO/;2 P"'*) Ta$ b(&6a&a

@*$ %"+a' @SO4 P"'*) Ta$ b(&6a&a

D*a..3*". *&3:II;%")a'(:VI; )(>a)!&a'(

:NH4;2SO4(SO4H2O H*a"."!a

Ta$ b(&6a&a

 A..3*". ('a3a'( CH/COONH4 P"'*) Ta$ b(&6a&a

S3!*". 3>aa'( :%3!*".

(')a(!*3a'(;

Na2C2O4 P"'*) Ta$ b(&6a&a

H!&a'(! (')a(!*3*7 a7*! H2C2O42H2O P"'*) Ta$ b(&6a&a

=-)!&3>"*3*( C8H<NO P(&a# P(&a#

C((('@

• Na.a ba)a $*.*a !aa. Ba)a%a I##(&*% a# b(&'a!a !*#"a$a 3()

(aa& T*#$a'a Ea.

• U'"$ ((!*aa a&"'a *a6a* !* a'a%, %*a &""$ P((!*aa La&"'a

P*a6a* a!a ."$a %"&a' 15

• U'"$ ((!*aa a&"'a .(a .(a"* $a(!a) (7a*&a %*a &""$

ba)a#*a .3!" b(&'a"$ P((!*aa La&"'a !(#a $(($a'a '(&'('"

.(a"* Ka(!a) P(7a*&a a!a ."$a %"&a' 214.2 P&'&7*((' 0(),(' ((' ,?* 9(-

L(),(' C()( 8&'&7*(('

 A*& $3&*   • La&"'a NaCO !*7a."&$a !(#a a%*! %"+"&*$ !aa. *%ba) *%*

a!" a# %a.a

 A*& b&3.*   • La&"'$a 7./  7(7a*& b&3.* !aa. 200 7./  a*& %"*# !a

 a!*$a 1 !./ a&"'a

La&"'a*3!*

• La&"'$a 25 # ((a *3!* !aa.

1 !./ a&"'a KI b(&$(($a'a50 # !.-/

 A*& $a"&    • Ca."&$a 50 7./ a*& %"*# $(a!a 100 # $a%*". )*!&3$%*!a

((a !* !aa. $(aa# $3 !a %("$$a $(aa# $3 !*ba6a) a*& **

• S".ba'$a $(aa# $3 !(#a #ab"% #('a) !a b*a&$a

24

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 25/30

b(b(&aa )a&*

• K(."!*a '"&a%$a a&"'a

5.$ PENYEDIAAN LARUTAN PENUNJUK

L(),(' C()( 8&'&7*((' P&),((';()'(

S9(0( 8H

La&"'a*'."%

• La&"'$a 10 # *'."% (&!a#a#a

!aa. 500 . a*& aa% !a b*a&$aa&"'a %($('*$a, '"&a%$a !a$(a!a )a%* '"&a%a, 7a."&$ab(b(&aa '*'*$ a%*! *'&*$ 7a*& :1M;%()*##a 6a&a "#" '(&!aa'

- -

M('* *##a   • La&"'$a 01 # .('* *##a !aa.

100 7./ a*& %"*#

M(&a) $($"*#

284

(3+'a(*   • La&"'$a 1 # ((a +(3+'a(*

!aa. 500 7./  a$3)3 :('a3 ;!a 'a.ba)$a a*& %"*# $( !aa.a&"'a '(&%(b"' %()*##a *%*a!".(a!* 1 !./

K"*# $(.(&a) a.b"

=08

25

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 26/30

M('* .(&a)   • La&"'$a 04 # .('* .(&a) !aa.

200 . ('a3 !a 'a.ba)$a a*& %"*# $( !aa. a&"'a '(&%(b"'%()*##a *%*a!" .(a!* 1 !./

K"*# $( b*&" / - 52

K(&'a%*3!*!a $a*

• S(!*a$a a&"'a $a* '(&(b*)

!a)"" *a*'" !(#a .(a&"'$a 1 #$a* !aa. %(!*$*' a*& %("$ !a'a.ba)$a a*& a# .(!*!*)%()*##a *%*a!" .(a!* 100 7./

• K(."!*a %(!*a$a a&"'a KI

:$a*". *3!*!a; !(#a .(a&"'$a=/ # ((a KI !aa. a*& %"*#!a a&"'a !*a!*$a 100 7./Ca."&$a a&"'a $a* b(&%a.a

a&"'a KI, $(."!*a 7("$ab(b(&aa $(*# $(&'a% '"&a% !aa.7a."&aK(&*#$a $(&'a% *'" !a%*.a !* !aa. b3'3 a# b(&'"'"&aa'

- -

.$ KAEDAH PENYEDIAAN GAS

.1 G(- 9()6' 7*69-*7(= 7)6&'= 69-*&' 7(' 906)*'

11 S"%"a &a!a% !* ba6a) !*#"a$a "'"$ .((!*a$a #a% $a&b3 !*3$%*!a,)*!&3#( !a 3$%*#( .(a"* $a(!a) ((%a&a a*&

26

"al#r

 $%gha&ar 

Corog

&is%l

La&"'a

P((a Y

'alag

gas

 A*& 

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 27/30

Raa) /

12 Ca!a#a ba)a $*.*a ba#* ((!*aa #a% $a&b3 !*3$%*!a, 3$%*#()*!&3#( !a $3&*

G(- L(),(' P&8&?(0 Y P&)-(+((' K*+*(

Ka&b3!*3$%*!a

S(ba&a# a%*! 7a*&:05 10 .3 !.-/;%((&'* HC, !aHNO/ 

Ka&b3a'3#a.%((&'*CaCO/ 

CaCO/  2HC Q CaC2  CO2  H2O

CaCO/  2HNO/ Q Ca:NO/;2  CO2  H2O

A%*! %"+"&*$ '*!a$ %(%"a* !*#"a$a $(&aa'(&b('"$ #a&a. 'a$ '(&a&"'$a

H*!&3#( S(ba&a# a%*! 7a*&

:05 10 .3 !.-/;%((&'* HC, H2SO4

!a HNO/

L3#a. M#

!a @%a)aa

M# 2HC Q M#C2  H2

@ H2SO4Q @SO4  H2

M# 2HNO/ Q M#:NO/;2  H2

Catatan

L3#a. K, Na !a Ca '*!a$ %(%"a* $(&aa

'(&a" &(a$'*+  A '*!a$ %(%"a* $(&aa a*%a 3$%*!aa

.((bab$a #a% )*!&3#( '*!a$ !aa'!*)a%*$a

(,S !a Pb '*!a$baa% %a#a'

(&a)a

C" !a A# '*!a$ b(&'*!a$baa% !(#a

a%*!

O$%*#( La&"'a )*!&3#((&3$%*!a 20-*%* a!"

P((a.a#a:IV; 3$%*!a

2H2O2 Q O2  2H2O.a#a:IV; 3$%*!a b(&'*!a$ %(ba#a*.a#$*

Ga% $3&* A%*! )*!&3$3&*$($a'

Ka*"..a#aa':VII;

1HC 2KMO4 Q 2MC2 2KC =H2O 5C2 

.1.3 L('9( P&'&7*(('

a) S"$a' 100 7./  200 7./ a&"'a $(!aa. $(aa# !a%a& b"a'

b) S(!*a$a &a!a% %((&'* &aa) 2

c) T*.ba# $"a'*'* a# %(%"a* ((a Y : 5 10 # "'"$ 3#a.9$a&b3a' 3#a.

!a 1 2 # "'"$ Ma#a:IV;3$%*!a ; !a .a%"$$a $( !aa. $(aa# !a%a&

b"a' D&'(' -&)( +&)( '"'" $(aa# !a%a& b"a' !(#a (".ba' a#

27

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 28/30

'(a) !*a%a# %a"& (#)a'a& !a 73&3# '*%(.(Pastikan hujung salur corong

tisel tenggelam dalam larutan X untuk mengelakkan gas terbebas keluar)

d)  Aab*a %(."a a*& !aa. baa# #a% !*%(%a& $("a&, '"'" .""' baa# !(#a

%*%* $a7a !a '(#a$$a Ga'*$a !(#a baa# #a% a# '(a) !**%* (")

!(#a a*&

e) Ta.ba) a&"'a .(a"* 73&3# '*%( *$a (&"

6.2 P&'&7*((' (- 69-*&' 7&'(' +&','(9(' 9(0*,+ 906)(<> ((, 9(0*,++('('(<!II>

Raa) 4

.2.1 L('9( 8&'&7*(('

a; Ma%"$$a 2 5 %a'"a %(&b"$ $a*". $3&a':V; $( !aa. 'ab"# !*!*)

T"'" 'ab"# !*!*) !(#a #ab"% a# '(a) !*%a.b"# !(#a %a"&

(#)a'a& 

b; S(!*a$a &a!a% %((&'* &aa) 4

7; A*'$a 'ab"# !*!*) a!a $a$* &('3&'

!; I%*$a baa# #a% (") !(#a a*& !a '(a#$"$a $( !aa. b(%(

a# '(a) b(&*%* a*& Pa%'*$a '*a!a "!a&a a# '(&(&a#$a !aa.

baa# #a% '(&%(b"'

(; Paa%$a $a*". $3&a':?; !a $"." #a% !* !aa. baa# #a%

28

Baa##a%

Sa"&(#)a'a& 

Ka*". $3&a':?;atau

$a*"..a#aa':VII;;

 A

Paa%$a

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 29/30

+; Aab*a %(."a a*& !aa. baa# #a% !*%(%a& $("a&, '"'" .""' baa#

!(#a %*%* $a7a !a '(#a$$a Ga'*$a !(#a baa# #a% a# '(a)

!**%* (") !(#a a*&

BIBLIOGRAI

1 Pengurusan dan keselamatan makmal sains sekolah, 1888, PPK, K(.('(&*aP(aa&a Maa%*a

2 B"* b* S"a!(, E# N#"a H3#, L*. E# a), L*. Y(a C)*#, imia!ingkatan ", 2001, @('* E'(&&*%(

/ B"* b* S"a!(, E# N#"a H3#, L*. E# a), L*. Y(a C)*#, imia!ingkatan # , 2002, @('* E'(&&*%(

4 $aborator% management and techni&ues 'or school and colleges, 18<=, R(7%a., A')3*a

5 O3* C)3# B(#, M3)! K)a*&"!!* Ya)a, Panduan makmal sains, 18=2, DBP,K(.('(&*a P(aa&a Maa%*a

29

7/23/2019 Modul Pembantu Makmal(Kimia)

http://slidepdf.com/reader/full/modul-pembantu-makmalkimia 30/30