1

PEMBAKUAN BAHASA

2

SISTEM EJAAN RUMI BAHARU BAHASA MELAYU

Sistem ejaan bahasa Melayu telah engalami

pembakuan sejak beratus-ratus tahun jika

mengambil kira tulisan Jawi sebagai tulisan

tradisi bahasa Melayu.

Sistem ejaan Rumi dirumuskan sistem

penulisannya sejak awal abad ke-20. R. J.

Wilkinson (1904) telah berhasil menyusun

Asas sistem ejaan Rumi bahasa Melayu.

3

Za’ba kemudiannya telah memperkemasnya sehingga

menjadi satu sistem ejaan yang digunakan di sekolah

selama 30 tahun. Pada tahun 1972, satu ejaan terhasil

melalui kerjasama dengan Indonesia. Di Malaysia, sistem

ejaan itu dikenali sebagai Sistem Ejaan Rumi Baharu

manakala di Indonesia, dikenali sebagai Sistem Ejaan

Yang Telah Disempurnakan.

4

SISTEM EJAAN RUMI BAHARU BAHASA MELAYU

• Sistem pengejaan baharu bahasa Melayu boleh

dibahagikan kepada dua sistem, iaitu Sistem

Keselarasan Huruf Vokal (untuk pengejaan kata jati

bahasa Melayu) dan Sistem Kekecualian Keselarasan

Huruf Vokal (untuk pengejaan kata pinjaman).

Sistem Keselarasan Huruf Vokal

• Keselarasan huruf vokal bererti keselarasan atau

kesesuaian dua huruf vokal yang membentuk dua suku

kata pada kata dasar, iaitu pasangan antara dua huruf

5

vokal pada suku kata praakhir dengan huruf vokal

pada suku kata akhir tertutup.

Prinsip keselarasan huruf vokal ini berlaku berasaskan

syarat yang berikut:

1. Keselarasan antara dua huruf vokal pada kata dasar

yang tidak melibatkan imbuhan.

2. Kata dasar hendaklah berakhirkan suku kata tertutup.

3. Bagi kata yang mengandungi lebih daripada dua suku

kata, yang terlibat dengan sistem keselarasan huruf

vokal hanyalah dua suku kata yang terakhir sahaja.

6

Rajah Segitiga Vokal Melayu

a

e o

i e u

7

Pengertian Rajah

1. Garis penghubung menunjukkan vokal-vokal yang boleh

dipasangkan dalam kata yang terdiri daripada dua suku kata.

Dengan demikian, terbentuklah pola a-i, i-a, a-u, u-a, i-u, u-i, o- e

taling , dan e taling – o ( 8 pola ).

2. Bulatan dan separuh bulatan menunjukkan masing-masing vokal

yang boleh dipasangkan dengan vokal yang sama dengannya.

Maka terbentuklah pola a – a, i – i, u – u, e taling – e taling, dan o

– o ( 5 pola ).

3. Separuh bulatan juga menunjukkan bahawa vokal e taling dan o

dilampaui oleh garis penghubung a – i atau i – a dan oleh garis a

– u atau u – a. Pola yang wujud ialah e taling – a dan o – a ( 2

pola ).

8

4. Vokal e pepet diletakkan dalam segi empat dengan tiga anak

panah mengarah ke vokal a, i, dan u. Pola yang wujud ialah e

pepet – i, e pepet – u, dan e pepet – a ( 3 pola). Keadaan ini

menunjukkan bahawa vokal e pepet hanya boleh hadir pada suku

kata praakhir tetapi tidak boleh hadir pada suku kata akhir

tertutup.

9

POLA KESELARASAN HURUF VOKAL

Bil. Suku Kata Suku Kata Contoh

Praakhir Akhir Tertutup

1 a a parah, asak

2 a i alih, balik

3 a u basuh, halus

4 e pepet a telan, kelam

5 e pepet i petik, betik

6 e pepet u telus, keruh

7 i a silang, bilah

8 i i sirih, risik

9 i u sibuk, tiruk

10 u a usap, sukat

11 u I pulih, surih

12 u u tunduk, luhur

10

13. e taling a serat, dewan

14. e taling e taling heret, leceh

15. e taling o besok, elok

16. o a borang, sorak

17. o e taling boleh, korek

18. o o borong, sorok

Daripada 18 pola keselarasan huruf vokal, ada 8 pola yang berubah daripada

sistem ejaan Rumi lama (sebelum tahun 1972). Dasar tentang perubahan ini

menetapkan huruf vokal I atau u yang terdapat pada suku kata akhir tertutup

digunakan sekiranya huruf vokal a, e pepet, i atau u terdapat suku kata pra-

akhir.

Suku kata praakhir Suku kata akhir tertutup

Vokal a, e pepet, i atau u i, u

11

Ejaan Lama Ejaan Kini

Pola Ejaan Contoh Pola Ejaan Contoh

1 a – e taling aleh a – i alih

2 a – o batok a – u batuk

3 e pepet – e taling lebeh e pepet – i lebih

4 e pepet – o tempoh e pepet – u tempuh

5 i – e taling pileh i – i pilih

6 i – o tidor i – u tidur

7 u – e taling usek u – i usik

8 u – o untong u – u untung

12

Tentang pola keselarasan vokal yang tidak berubah daripada sistem

ejaan lama, dasar keselarasan huruf vokal menetapkan supaya

digunakan huruf vokal e taling atau o pada suku kata akhir tertutup

sekiranya digunakan vokal e taling atau o juga pada suku kata

praakhir.

Suku Kata Praakhir Suku Kata Akhir Tertutup

Vokal e taling atau o vokal e taling atau o

13

Pola Ejaan Contoh

1. e taling – e taling leceh, gelek, selekeh

2. e taling - o tempoh, belok, selekoh

3. o – e taling boleh, ponteng, celoteh

4. o – o obor, corong, borong

14

POLA KEKECUALIAN KESELARASAN HURUF VOKAL

Bil. Pola Ejaan Contoh Kata Bahasa Contoh Kata Bahasa

Nusantara Inggeris

1 a – e taling aneh, awet kabaret, jaket

2 a – o barong, calon atom, kontraktor

3 e pepet – e taling gembleng setem

4 e pepet – o bendok, jempol gabenor, interkom

5 i – e taling imlek tiket, kriket

6 i – o ijon, pilon diftong, transistor

7 u – e taling tulen, ulet subjek

8 u – o buron, bunglon kupon, konduktor

9 a – e pepet pakem teater, plaster

10 e taling – i - hipotesis, objektif

15

11 e taling – u - petroleum, spektrum

12 e pepet – e pepet demdem -

13 i – e pepet iseng artikel, filem, dividen

14 o – i - fosil, polis

15 o – u - bonus, forum

16 e taling – e pepet - meter

17 o – e pepet - Oktober, broker

16

Ejaan Kata Serapan daripada Bahasa Inggeris dan Bahasa Eropah

Penyusunan ejaan bagi kata serapan daripada bahasa Inggeris dan

bahasa Eropah yang lain yang ditulis dalam huruf Roman dilakukan

dengan mengikut peraturan penyesuaian huruf, contohnya:

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu Contoh Penggunaan

a a abstrak

ae ae aerial

ai ai aileron, aising

au au audit, automatik

b, bb b lobi, hobi

17

Bagi penyesuaian ejaan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa

Eropah yang lain yang ditulis dengan huruf Roman, yang dipentingkan

Ialah bentuk ejaan dan bentuk visualnya.

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

carbon jadi karbon bukan kaban

cartoon kartun katun

conductor konduktor kondakter

dialogue dialog dailog

institute institut institiut

structure struktur strakcer

18

Kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah

yang lain dikecualikan daripada peraturan sistem keselarasan huruf

vokal menurut Sistem Ejaan Rumi Baharu Bahasa Melayu.

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

atom tetap atom bukan atum

bonus bonus bonos, bunus

fossil fosil fosel, fusil

pistol pistol pestol, pistul

19

Ejaan gugus konsonan yang terdapat dalam bahasa Inggeris dan

bahasa-bahasa Eropah yang lain diterima dan dikekalkan bentuk-

nya dalam bahasa Melayu dengan beberapa penyesuaian.

Penulisan gugus konsonan di awal kata atau awal suku kata

dikekalkan. Sebagai contoh:

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

bl block jadi bl - blok

br brake br- brek

chl- chlorophyll kl- klorofil

chr- chronology kr- kronologi

cl- clinic kl- klinik

cr- credit kr- kredit

20

fr- franc jadi fr- franc

gl- glocose gl- glukosa

gr- gravity gr- graviti

kn- knot kn- knot

kr- krone kr- krone

pl- plumbum pl- plumbum

pr- practical pr- praktis

ps- psychology ps- psikologi

pt- ptomaine pt- ptomain

sc- scandal sk- skandal

scr- script skr- skrip

sk- ski sk- ski

sn- snooker sk- snuker

sp- spectrum sp- spektrum

sph- sphere sf- sfera

21

spr- spring jadi sp- spring

sq- squadron sk- skuadron

st- stable st- stabil

str- structure str- struktur

tr- tragedy tr- tragedi

tz- tzar tz- tzar

22

Sebagai kekecualian kepada peraturan gugus konsonan, beberapa

kata tertentu telah diterima mengikut sistem ejaan lama yang

menggunakan huruf e pepet, sebagai contoh:

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

class jadi kelas bukan klas

club kelab klab, klub

glass gelas glas

grant geran gran

plan pelan plan

stamp setem stem

23

Penulisan huruf gugus konsonan pada akhir kata (atau pada akhir

suku kata) bagi kata yang diterima bentuk gugus konsonannya

adalah seperti yang berikut:

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

-lf golf jadi -lf golf

-lt cobalt -lt kobalt

-nce science -ns sains

-nk bank -nk bank

-ps forceps -ps forseps

-rd standard -rd standard

-rm chloroform -rm kloroform

-rt consert --rt konsert

24

-x complex jadi -ks kompleks

-xt text -ks teks

Huruf gugus konsonan di akhir kata dalam bahasa Inggeris yang

disesuaikan dengan penambahan huruf vokal dalam bahasa Melayu

adalah seperti yang berikut:

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

-ct fact jadi -kta fakta

-gm paradigm -gma paradigma

-ism materialism -isme materialisme

25

Kata daripada bahasa Inggeris dan bahasa Eropah yang lain yang

sudah sebati atau telah lama terserap dalam bahasa Melayu

dikekalkan ejaannya mengikut kaedah ejaan bahasa Melayu,

contohnya:

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

bureau jadi biro bukan bureau

custom kastam kustom

driver drebar driber, driver

modern moden modern

pension pencen pension

station stesen station, stasion,

stesyen

26

Semua huruf ‘g’ yang diucapkan ‘j’ dalam bahasa Inggeris tetap

Diterima sebagai huruf ‘g’ juga dalam bahasa Melayu. Sebagai contoh:

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

agenda tetap agenda bukan ajenda

gymnasium gimnasium jimnasium

technology teknologi teknoloji

tragedy tragedi trajedi

27

Huruf ‘g’ yang diucapkan ‘j’ mengikut sebutan dalam bahasa

Inggeris, disesuaikan menjadi huruf ‘j’ dalam bahasa Melayu.

Sebagai contoh:

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

agent jadi ejen, agen

college kolej

contingent kontinjen

engine enjin

28

Ejaan Kata Serapan daripada Bahasa Arab

Terdapat dua cara untuk mengeja kata setapan daripada bahasa

Arab dalam bahasa Melayu, iaitu:

• Kata umum daripada bahasa Arab yang sudah terserap atau sebati

dalam bahasa Melayu dieja dalam tulisan Rumi seperti mengeja

kata jati bahasa Melayu, sebagai contoh:

sahabat darurat hakim

izin kubur zat

sabar zalim

29

• Istilah daripada bahasa Arab boleh ditulis menggunakan kaedah

transliterasi huruf Arab ke tulisan Rumi, sebagai contoh:

hadith

kidhib

isti’mal

qunut

riya’