1.0 PENDAHULUAN

Teater tradisional ialah suatu bentuk kesenian tradisi. Peranannya lebih

menjurus kepada bentuk hiburan masyarakat Melayu sebelum dimasuki

oleh unsur – unsur modenisme. Ia sesuai dengan pertumbuhan masyarakat

Melayu yang masih tertutup dan tebal kepercayaan animism dan kaya

dengan unsur ritualisme. Kegiatannya menjadi lambang dan imej bercorak

kemasyarakatan dan berfungsi sebagai satu media komunikasi atau

ekspresi. Oleh yang demikian, ia menjadi medan perlepasan emosi yang

mengandung unsur – unsur estetika.

Semua insan yang normal adalah secara semula jadi mempunyai rasa

senang terhadap keindahan. Justeru itu, lahirlah perasaan untuk

menghargai hasil seni yang dicipta oleh seseorang individu atau oleh

sekelompok manusia. Teater tradisional mempunyai tiga komponen yang

terpenting iaitu lakonan, muzik dan tarian. Unsur – unsur keindahan ini

menjadi dasar utama yang menggerakkan sesebuah persembahan. Pada

dasarnya terdapat empat genre teater tradisional yang diterima sebagai

teater nasional iaitu wayang kulit, mak yong, bangsawan dan menora. Tiap

– tiap satu genre menekankan unsur keindahan dalam aspek – aspek

tertentu terutamanya dari segi alat – alat muzik yang digunakan, latar

belakang pentas, tarian, pakaian dan alat – alat hiasan yang lain.

Teater bangsawan antara teater tradisional yang masih lagi aktif

dipentaskan. Bangsawan adalah teater yang kaya dengan nilai – nilai

estetiknya yang merangkumi pelbagai corak kesenian dan ciri – ciri

kebudayaan.

2.0 BANGSAWAN

2.1 Definisi Bangsawan

Perkataan ‘bangsawan’ memberi pelbagai makna yang berbeza. Mengikut

Kamus Dewan Edisi Keempat, pengertian ‘bangsawan’ dibahagikan kepada

tiga. Bangsawan bermaksud orang yang berbangsa, orang yang

berketurunan mulia. Selain itu, bangsawan juga bermaksud komedi, wayang

atau sandiwara yang disertai nyanyian dan tarian (biasanya menceritakan

kisah raja – raja zaman dahulu) yang di persembahkan di panggung.

Sekiranya ditambah perkataan anak, perkataan bangsawan bermaksud

anak orang bangsawan atau pelakon komedi bangsawan.

Perkataan ‘membangsawankan’ pula bermaksud mengubah sesuatu

cerita kepada sesuatu bentuk seperti bentuk bertulis, lisan dan sebagainya

ke dalam bentuk bangsawan seperti Hikayat Si Miskin. ‘Kebangsawanan’

pula bermaksud kedudukan yang bersifat bangsawan atau mempunyai sifat

kemuliaan dari segi pemikiran. 

Dari Wikipedia Bahasa Melayu, golongan bangsawan atau aristokrasi

pula merupakan suatu sistem kerajaan dimana pemerintahnya berasal dari

golongan bangsawan atau aristokrat. Bangsawan tidak semestinya termasuk

golongan raja tetapi mereka yang datang dari kumpulan berstatus tinggi dan

berharta.

2.2 Susun Lapis Masyarakat Melayu Tradisi

Dalam masyarakat Melayu tradisi, golongan bangsawan merupakan lapisan

masyarakat yang berstatus tinggi dan berharta serta berada selepas raja

atau sultan serta kerabat di-raja. Kebanyakan bangsawan menjawat

jawatan penting dalam pentadbiran yang merupakan pembesar kerajaan.

Bangsawan merupakan golongan yang memerintah tetapi bukan semuanya

mempunyai tanggungjawab dalam pentadbiran.

SUSUN LAPIS MASYARAKAT MELAYU TRADISI

I RAJA (PEMERINTAH) DAN KERABAT – KERABAT

- Taraf paling tinggi dan teratas- Raja (Sultan) yang memerintah- Kerabat – kerabat- Pertabalan melalui warisan- Kuasa mutlak dan daulat (Raja Memerintah)

II BANGSAWAN DAN PEMBESAR

- Menjalankan tugas yang diserahkan oleh raja atau atas perintah raja.

- Pembesar diberi tugas dan bidang kuasa masing – masing.

- Jawatan diwariskan sebelah bapa

- Anak lelaki

- Termasuk keluarga

- Mempunyai gelaran – gelaran tertentu

I

II

III

IV

III RAKYAT BIASA (orang merdeka)

- Peniaga, pedagang, buruh biasa, tukang – tukang mahir, nelayan dan

petani

- Boleh dikerah oleh raja dan pembesar untuk laksana kerja – kerja

ketika keramaian, berperang dan membina kota.

- Golongan agama, pedagang – pedagang, orang – orang kaya dan gagah

berani mempunyai status sosial yang tinggi.

IV HAMBA

- Tempat yang paling terkebawah

- Dikawal oleh pemerintah / tuan

- Menyumbang tenaga untuk menambah harta tuannya.

- Terbahagi kepada hamba raja (biduanda), hamba berhutang dan hamba

abdi (sahaya).

3.0 TEATER BANGSAWAN

3.1 Definisi dan Sejarah Teater Bangsawan

Salah seorang tokoh teater negara, Mustafa Yassin pernah memberi satu

definisi ringkas untuk bangsawan iaitu bangsa bermaksud orang sementara wan

bermakna budiman iaitu orang budiman. Di Malaysia ia juga secara mudah

dilihat sebagai sejenis opera. Stambul dan sandiwara hanya muncul kemudian.

Bangsawan adalah salah satu bentuk teater Melayu yang popular

pada awal abad ke – 19. Kesenian teater bangsawan merupakan khazanah

kebudayaan dan kesenian yang cukup berharga. Ia kaya dengan

teknik – teknik estetik yang wajar dipelihara serta dikekalkan sebagai tradisi

bangsa. Seperti kata Winsted dan yang dipetik oleh Brandon (1974) :

“Bangsawan merupakan satu – satunya daripada seni drama dan

pementasan yang benar – benar menjadi hak milik orang – orang Melayu”.

Sejarah bangsawan bermula di Asia Tenggara dengan ketibaan

Wayang Parsi atau Mendu di Pulau Pinang sekitar tahun 1870. Rombongan

pelakon lelaki dari Bombay bertawaf seluruh negara mempersembahkan

kisah-kisah klasik dari Timur Tengah, Parsi dan India dengan bahasa pengantar

ialah Hindi disulami lagu-lagu Hindustani. Sekelip mata ia disambut sebagai satu

fenomena dengan undangan di majlis perkahwinan, pesta dan majlis diraja.

Dalam tahun-tahun 1900, bangsawan lebih banyak bertumpu di

Singapura memandangkan kebanyakan rombongan bangsawan yang akan

menyeberang ke Indonesia singgah beberapa lama di pulau tersebut. Pushi

Indera Bangsawan dikatakan kumpulan bangsawan pertama di Malaysia.

Kemudian kita mendengar nama-nama lain seperti Seri Penglipur Lara yang aktif

mementas bangsawan di Happy World, New World dan panggung Alhambra di

Singapura.

Kedatangan Jepun menjadikan kumpulan bangsawan dipaksa

mempersembahkan kisah-kisah dengan elemen propaganda Jepun dan ini

terlihat pada persembahan kumpulan Mina Bakar dan kumpulan Din-Tijah.

Selepas itu bangsawan terus popular dengan persembahan antara lain ialah

Raja Laksamana Bentan dan Jula Juli Bintang Tiga. Bangsawan pernah

disifatkan sebagai commedia dellárte timur dengan mempertahankan

sifat-sifat teater tradisional rantau Timur.