tamadun india nota bacaan tambahan

8/16/2019 TAMADUN INDIA Nota Bacaan Tambahan

1/27

1

TAMADUN INDIA

Dr. Aiza Maslan @ Baharudin

PENGENALANPerkembangan Tamadun India sangat dipengaruhi oleh kedudukan bentuk muka buminya yang

terbahagi kepada dua bahagian yang dipisahkan oleh Pergunungan Vindhya, iaitu India Utara

dan India Selatan. Pembahagian tersebut menyebabkan wujudnya dua bentuk kebudayaan yang

agak ketara perbezaannya, iaitu kebudayaan Indo-Arya di India Utara dan kebudayaan Dravida

di India Selatan. Perbezaan di antara kedua-dua wilayah berkenaan merangkumi aspek rupa

bentuk fizikal, bahasa, budaya dan amalan keagamaan. Pertembungan antara kedua-dua

golongan budaya tersebut telah melahirkan suatu bentuk budaya yang dikongsi bersama sekali

gus memberikan keunikan kepada Tamadun India.

ZAMAN LEMBAH INDUS

Kajian tentang Tamadun India sering dimulakan dengan Tamadun Lembah Indus kerana

sehingga kini tidak terdapat sebarang bukti arkeologi yang menunjukkan wujudnya tamadun

yang lebih awal di India. Penemuan arkeologi telah membuktikan bahawa masyarakat di Lembah

Indus telah mencapai suatu tamadun yang tinggi pada sekitar tahun 3000 sebelum masihi

menyamai kecemerlangan pencapaian tamadun awal yang lain, seperti Babylonia dan Mesir.Bukti arkeologi membuktikan bahawa telah wujud sistem perancangan bandar yang tersusun di

Mohenjodaro dan Harappa yang sekali gus menafikan pandangan awal yang mengatakan bahawa

pembina tamadun terawal di India ialah orang Aryan. Menurut A. L. Basham pandangan yang

mengatakan bahawa pembina Tamadun Lembah Indus ialah orang Aryan adalah tidak benar

kerana penemuan rangka manusia di Harappa adalah bercirikan orang proto-Austroloid yang

berbeza fizikal dengan orang Aryan (Azharudin, 2004:41).

Struktur bandar Mohenjodaro dan Harappa menunjukkan bahawa kedua-dua bandar tersebut

mempunyai reka bentuk pelan yang teliti, sistematik dan tersusun seperti blok segi empat yang

terpisah oleh suatu bentuk jaringan jalan raya yang lurus. Sistem longkang tertutup yang dibina

merentasi kawasan perumahan dan jalan raya merupakan pusat pengumpulan air kumbahan


2/27

2

daripada rumah kediaman. Selain itu, terdapat juga gudang penyimpanan hasil pertanian, binaan

kolam permandian awam, iaitu The Great Bath , sistem kubu pertahanan yang kukuh bagi

melindungi bandar daripada serangan musuh dan benteng pengawal banjir (Azharudin, 2004:44-

45).

Kajian yang dilakukan terhadap cop mohor, patung dan bahan tembikar yang ditemui

menunjukkan bahawa masyarakat di Lembah Sungai Indus mempunyai agama dan kepercayaan

mereka yang tersendiri, iaitu kepercayaan Polytheistic . Tiga bentuk kepercayaan yang paling

penting dalam kalangan masyarakat Lembah Sungai Indus ialah penyembahan Dewi Ibu (Mother

Goddess) , penyembahan dewa berkepala tiga, iaitu proto Shiva dan penyembahan Lingam , iaitu

simbol Dewa Shiva dan Yoni , simbol Dewi Ibu. Di samping itu, hasil penemuan cop mohor

berlambang pohon pipal dan pohon acacia di bandar Mohenjodaro dan Harappa membuktikan bahawa terdapat juga amalan menyembah pokok dalam kalangan masyarakat kerana pokok

dianggap suci dan merupakan tempat tinggal dewa-dewi. Pohon pipal merupakan lambang Dewa

Pipal yang merupakan ketua bagi semua dewa masyarakat Lembah Sungai Indus. Unsur

kepercayaan masyarakat Lembah Sungai Indus banyak diwarisi oleh masyarakat Hindu,

umpamanya penyembahan Dewi Ibu sangat popular dalam kalangan masyarakat Dravida

(khususnya orang Tamil) (Sivachandralingam & Ayadurai, 1999:75-76).

MASYARAKAT DAN BUDAYA TAMADUN INDIA

Sistem Kekeluargaan

Dalam masyarakat India keluarga merupakan unit yang paling asas. Cara hidup berkeluarga

sangat ditekankan bagi membolehkan seseorang individu mendapat teman sokongan dari aspek

fizikal dan rohani serta melahirkan anak sebagai penyambung keturunan. Dalam masyarakat

India, keluarga bersama (joint-family) adalah sistem kekeluargaan yang biasa diamalkan yang

mana keanggotaannya tidak terhad dan dibentuk oleh semua anggota lelaki yang seketurunan,

isteri dan anak yang belum berkahwin. Anak perempuan yang telah berumahtangga akan

menganggotai keluarga suami ( TITAS , 2001:254).


3/27

3

Sistem kekeluargaan masyarakat India menekankan kepentingan setiap anggota keluarga

termasuk anggota keluarga yang tidak berkeupayaan bekerja kerana usia tua, cacat anggota dan

menghidap penyakit. Selain nilai keprihatinan, perpaduan keluarga turut dipelihara dengan nilai

kasih sayang. Harta benda keluarga jua dianggap milik bersama. Hubungan antara datuk, nenek

dan cucu sangat erat menyebabkan sistem kepercayaan dan budaya keluarga terpelihara dan

dapat diperturunkan kepada generasi muda. Walau bagaimanapun sistem keluarga bersama tidak

dapat bertahan dengan cabaran yang dibawa oleh arus kemodenan. Pengaruh Barat yang lebih

menonjolkan konsep individualism akhirnya telah mengakibatkan kemerosotan terhadap sistem

keluarga bersama ( TITAS , 2001:254; Ratna Roshida et al , 2009:254 ).

Sistem Varna/KastaSalah satu aspek yang dianggap penting dalam pandangan semesta Tamadun India ialah

pengkelasan dalam masyarakatnya. Sistem varna merupakan satu sistem pembahagian kelas

sosial dalam masyarakat yang tetap hierarkinya dan tidak boleh diubah. Masyarakat Hindu

dibahagikan kepada empat kategori yang utama, iaitu Brahmin, Kshatriya, Vaisya dan Sudra.

Perbezaan yang wujud antara orang Aryan yang berkulit cerah dan hidup secara berpindah-

randah dan masyarakat tempatan yang dikenali sebagai Dasa atau Dasyu yang berkulit hitam,

berbibir tebal dan berbahasa kasar merupakan asas kepada kewujudan dan perkembangan

hierarki sosial berkenaan. Kejayaan orang Aryan mengatasi penduduk tempatan menyebabkan

mereka menganggap orang Dasa sebagai hamba mereka. Orang Aryan menyusun kedudukan

mereka dalam tiga varna yang dikenali sebagai Trivarna , iaitu Brahmin, Kshatriya dan Vaisya .

Manakala orang Dasa diletakkan dalam kategori terakhir yang digelar Sudra dan golongan ini

akan berkhidmat dengan ketiga-tiga golongan di atas (Rajakrishnan & Rajantheran, 1994:13;

Ratna Roshida et al. , 2009:115).

Pada tahap awal, perbezaan warna kulit dikatakan asas utama yang membentuk perbezaan kelas

dalam masyarakat Hindu. Brahmin dikatakan mempunyai warna kulit yang cerah, Kshatriya

berkulit kemerahan, Vaisya berkulit kekuningan dan Sudra berkulit gelap. Pada peringkat

kemudian pembahagian sosial berkenaan menetapkan pengkhususan pekerjaan bagi setiap varna


4/27

4

untuk menjalankan pekerjaan berdasarkan kepakaran masing-masing. Golongan Brahmin yang

menduduki tempat teratas merupakan purohita atau pedanda yang menjaga hal ehwal agama dan

pelajaran. Kshatriya bertanggungjawab menjaga keselamatan dan keamanan negara, sekali gus

terbabit secara langsung dalam pemerintahan. Vaisya menguasai bidang perdagangan dan

perniagaan dan bertanggungjawab menjaga hal ehwal ekonomi negara. Manakala Sudra pula

merupakan golongan petani. Terdapat juga pandangan yang mengatakan bahawa Sudra

merupakan golongan buruh dan melakukan kerja-kerja yang tidak memerlukan sebarang bentuk

kemahiran khas. Pertukaran varna tidak dibenarkan dan perkahwinan antara varna adalah tidak

digalakkan (Rajakrishnan & Rajantheran, 1994:13; Azhar Hj. Mad Aros et al. , 2000:113; ratna

Roshida et. al , 2009:115). Walau bagaimanapun, peredaran masa menyebabkankan pembahagian

sosial tersebut menjadi rigid oleh golongan yang mempunyai kepentingan tersendiri,

terutamanya golongan Brahmin . Bagi tujuan menjaga kedudukan status sosial mereka golongan berkenaan dikatakan berjaya meyakinkan masyarakat bahawa kedudukan varna ditentukan oleh

Tuhan melalui kelahiran berdasarkan hukum karma dan varna tidak boleh ditukar oleh sesiapa

pun.

Varnashramadharma

Masyarakat Indo-Arya mempunyai kepercayaan bahawa setiap individu akan melalui empat

peringkat kehidupan yang disebut ashrama . Peringkat pertama ialah brahmacarya yang mana

seseorang individu diharuskan menimba ilmu dan memperoleh pengetahuan yang bersesuaian

dengan kasta atau varna masing-masing. Seseorang dikatakan masuk ke tahap ini secara formal

bermula daripada usianya 12 tahun sehingga berusia 24 tahun. 12 tahun pertama merupakan

tahap pembelajaran secara informal dan 12 tahun berikutnya merupakan tahap pembelajaran

secara formal. Seorang Kshatriya umpamanya mesti mendalami teks berkaitan pemerintahan

seperti Arthasastra dan Dharmasastra selain mempelajari seni mempertahankan diri. Pada

peringkat kedua, iaitu grhastya , individu akan memasuki alam kehidupan berumahtangga dan

berkhidmat untuk keluarga dan masyarakat. Peringkat ini merupakan tahap yang paling penting

kerana golongan ini bertanggungjawab membesarkan anak-anak dan memberikan perhatian

sepenuhnya kepada keluarga.


5/27

5

Vanaprastya ialah peringkat ketiga yang mana individu akan menjadi seorang petapa atau

vanaprastha . Pada peringkat tersebut individu akan meninggalkan rumah untuk tinggal di hutan

dan seluruh kehidupan mereka tertumpu kepada hal ehwal kerohanian dan cuba mencapai

mokhsa , iaitu pembebasan daripada kehidupan duniawi. Pada peringkat terakhir, iaitu sannyasa

seseorang individu akan meninggalkan tempat pertapaan dan kembali semula ke dalam

masyarakat dan menjadi seorang musafir. Seorang sannyasi bertanggungjawab menyebarkan

pengetahuan yang diperoleh hasil daripada pertapaan beliau. Tugas (dharma) yang wajib

dijalankan oleh seseorang individu pada sesuatu peringkat kehidupan (ashrama) pada

kebiasaannya bergantung kepada varna masing-masing. Oleh yang demikian, kewajipan individu

pada peringkat kehidupan disebut sebagai varnashramadharma (Rajakrishnan & Rajantheran,

1994:13).

HUBUNGAN TAMADUN INDIA DENGAN ALAM SEMULAJADI

Cuaca merupakan antara elemen semula jadi yang banyak mempengaruhi perkembangan

Tamadun India. Perkaitan antara keterikan panas matahari dengan sumber air mendapat tempat

yang sangat istimewa dalam perkembangan ketamadunan di India. Pada umumnya, masyarakat

di India terpaksa mengadaptasi kehidupan mereka dengan suasana persekitaran yang berada pada

tahap kepanasan yang tinggi. Keadaan persekitaran yang sangat panas juga berkemungkinan

menyebabkan masyarakat di India memberikan perhatian yang sangat istimewa kepada air

sebagai pengimbang kepanasan tersebut dalam budaya, agama dan pemikiran mereka.

Kedatangan hujan sentiasa diraikan dengan menjalankan pelbagai bentuk perayaan dan upacara

ritual terutamanya bagi golongan petani yang sentiasa bergantung kepada sumber air hujan.

Bagi penganut agama Hindu, upacara Yaqna yang mana sembilan orang sami akan duduk

mengelilingi unggun api sambil membaca kitab suci selama empat jam akan dilakukan apabila

berlakunya kemarau yang berpanjangan. Kaedah berkenaan pernah dilakukan di Malaysia pada

tahun 1998 apabila negara mengalami masalah kemarau oleh Sri Sathya Sai Baba (Azharudin,

2004:17-18). Masyarakat India juga menghargai keadaan cuaca panas sebagai satu pemberian

daripada Tuhan dan menggunakan keadaan tersebut sebagai satu kelebihan dalam kehidupan


6/27

6

harian mereka. Kebanyakan penduduk yang tinggal di pinggir sungai menggunakan keterikan

cahaya matahari untuk mengeraskan lumpur untuk digunakan sebagai bahan asas dalam

pembinaan rumah. Najis lembu juga turut dikeringkan untuk dijadikan bahan untuk membina

rumah atau sebagai bahan bakar. Oleh yang demikian, matahari dan api merupakan antara

sumber yang diberi perhatian dalam kalangan masyarakat Hindu yang dianggap sebagai simbol

kewujudan dewa-dewi. Selain itu, terdapat juga dewa-dewi masyarakat Hindu yang lain yang

mempunyai kaitan dengan alam semula jadi seperti Rudra yang dirujuk sebagai Tuhan Ribut,

Parjania sebagai Tuhan Hujan, Air dan Sungai, Vayu sebagai Tuhan Angin dan Varuna dirujuk

sebagai Tuhan Langit (Azharudin, 2004:17-18).

Selain cuaca, hutan juga merupakan satu lagi sumber alam semula jadi yang begitu penting dan

memberi makna spiritual yang cukup besar dalam konteks masyarakat India. Kitab Veda dankesusasteraan epik seperti Mahabrata dan Ramayana banyak menyentuh tentang peranan dan

kepentingan hutan. Kehidupan mereka begitu terikat dengan hutan sehinggakan hubungan

berkenaan diinstitusikan melalui pelbagai bentuk mekanisme sosial dan budaya. Dalam sistem

sosial dan budaya masyarakat India sesiapa sahaja yang ingin mencapai tahap kesempurnaan

harus menjalani kehidupan secara bertapa di kawasan sunyi, hutan atau pergunungan. Tahap

tersebut merupakan tahap vanaprastya iaitu tahap ketiga dalam pusingan kehidupan manusia

menurut pandangan masyarakat India yang memerlukan seseorang individu meninggalkan rumah

serta kampung halaman untuk tinggal bertapa di kawasan hutan atau pergunungan. Masyarakat

India mempunyai kepercayaan bahawa kawasan seperti kemuncak bukit, pohon kayu besar dan

kawasan pergunungan sebagai tempat suci dan keramat yang harus dihormati. Kepentingan dan

peranan hutan dapat dipetik daripada kitab-kitab Veda dan kesusasteraan India seperti

Mahabrata dan Ramayana (Azharudin, 2004:21-22).

Masyarakat Hindu juga menganggap sungai sebagai satu keperluan yang amat penting dan

memainkan peranan yang amat besar dalam kehidupan mereka. Daripada kajian yang telah

dilakukan adalah dipercayai bahawa Sungai Sarasvati dianggap sebagai sungai suci oleh

masyarakat Hindu sehingga diistilahkan sebagai best of mothers , best of rivers dan best of

goddesses seperti mana yang tercatat dalam kitab Rig Veda . Di dalam kitab Mahabrata ada


7/27

7

disebut bahawa terdapat tujuh batang sungai utama yang sangat diagungkan oleh masyarakat

tetapi daripada tujuh batang sungai berkenaan hanya Sungai Sarasvati diberikan status sebagai

dewa (goddess) . Pemujaan masyarakat terhadap sungai berkenaan terbukti melalui lirik yang

terdapat dalam kitab Rig Veda yang dinyanyikan sehingga di peringkat sekolah. Perkara tersebut

menjelaskan betapa pentingnya sungai dalam kehidupan manusia dalam Tamadun India. Antara

sungai lain yang juga dianggap suci ialah Sungai Godavri, Sungai Yamuna dan Sungai Ganges

(Afifah, 2003:188).

PANDANGAN SEMESTA, PEMIKIRAN DAN AMALAN KEAGAMAAN

Agama Hindu

Menurut ahli antropologi dan sejarah, agama Hindu merupakan antara agama tertua dalamsejarah ketamadunan manusia. Sesetengah sarjana Hindu seperti C. Rajagopalachari

berkecenderungan menamakan agama tersebut sebagai Vedanta , manakala penganutnya digelar

Vedantin . Walau bagaimanapun, terdapat juga pandangan yang menyifatkan bahawa agama

berkenaan tidak mempunyai nama yang spesifik. Memandangkan sejarah agama tersebut sukar

ditentukan gelaran yang diberikan terhadap agama Hindu adalah Sanatana dharma , iaitu agama

yang abadi yang tiada permulaan dan tiada kesudahan (Mohd Rosmizi Abd Rahman, 2012:36).

Agama Hindu merupakan agama yang mempercayai kewujudan banyak tuhan dan konsep

ketuhanannya adalah berdasarkan sistem Trimurthi . Masyarakat Hinudu mempercayai

kewujudan tiga tuhan yang setiap satunya mempunyai tugas tertentu. Brahma merupakan tuhan

pencipta yang telah mencipta segala makhluk. Vishnu pula adalah tuhan pemelihara alam ini dan

Shiva adalah tuhan pemusnah yang menyebabkan berlakunya malapetaka dan kemusnahan

terhadap alam. Agama Hindu juga dikaitkan dengan konsep panteisme , iaitu setiap benda adalah

suci dan mempunyai unsur ketuhanan. Oleh yang demikian, penganut agama Hindu menyembah

pelbagai jenis benda yang dipercayai didiami oleh dewa-dewi, seperti matahari, bulan, pokok

besar, sungai dan sebagainya. Kepercayaan bahawa setiap unsur tersebut mampu membawa

kebaikan dan keburukan kepada manusia menyebabkan unsur tersebut dipuja dan digembirakan

dengan pengorbanan dan penyembahan (Mohd Rosmizi Abd Rahman, 2012:40 dan Rajakrishnan


8/27

8

& Rajantheran, 1994:18). Proses antropomorfisme, iaitu mempersonafikasikan atau memberikan

rupa dan karektor kepada unsur alam merupakan satu lagi ciri keunikan yang wujud dalam

agama Hindu. Unsur alam digambarkan sebagai anggota badan kuasa tertentu. Umpamanya,

cahaya matahari dianggap sebagai tangan bagi kuasa api (Moreland & Atul Chandra, 1957:13).

Falsafah Hindu

Falsafah Vedik menekankan lima konsep utama yang saling berkaitan antara satu sama lain, iaitu

Brahman , Atman , Karma , Mokhsa dan Samsara . Brahman merujuk kepada Tuhan, iaitu satu

prinsip yang menguasai segala-galanya di dunia ini. Atman adalah roh individu dalam badan

manusia yang dicipta oleh Brahman yang sentiasa berusaha untuk kembali bersatu dengan

Brahman . Karma merupakan jumlah tindakan, perbuatan, fikiran dan pertuturan yang dilakukan

oleh seseorang individu dalam sesuatu kehidupan dan akibatnya yang akan dialami dalamkehidupan akan datang. Terdapat dua jenis karma , iaitu punya karma (perbuatan baik) dan papa

karma (perbuatan tidak baik). Samsara ialah lingkaran kelahiran dan kematian yang akan dilalui

oleh Atman bergantung kepada karma . Mokhsa pula pelepasan daripada kehidupan duniawi dan

penyatuan dengan Brahman . Tujuan setiap Atman adalah untuk membebaskan diri daripada

karma dan mencapai Mokhsa (Rajakrishnan & Rajantheran, 1994:22).

Brahman dan Atman sebenarnya adalah sama. Tetapi oleh sebab setiap individu mempunyai

keinginan dalam kehidupan, maka karma akan terkumpul atas setiap perbuatannya dan karma

inilah yang akan menjauhkan Atman daripada Brahman . Untuk mendekati Brahman , Atman

harus menghapuskan kesemua karma dengan membebaskan diri daripada sebarang bentuk

keinginan . Dalam pemikiran falsafah Vedik, roh orang yang meninggal dunia dibahagikan

kepada roh yang mempunyai keinginan dan roh yang tidak berkeinginan. Roh yang mempunyai

keinginan dibahagikan kepada mereka yang berbuat baik dan mereka yang berbuat jahat. Yang

berbuat baik akan dilahirkan semula dalam kehidupan yang akan datang sebagai manusia tetapi

taraf mereka bergantung kepada punya karma . Manakala mereka yang berbuat jahat akan

dilahirkan semula dalam bentuk binatang, burung, serangga dan lain-lain. Hanya mereka yang

berjaya membebaskan diri daripada sebarang bentuk keinginan boleh bersatu dengan Brahman

dan mencapai Mokhsa . Undang-undang karma memberikan manusia satu bentuk pegangan


9/27

9

bahawa keadaan seseorang dilahirkan adalah bergantung kepada perbuatannya sendiri dan tiada

siapa yang boleh dipersalahkan (Rajakrishnan & Rajantheran, 1994:22-23).

Kesempurnaan Rohani

Dalam agama Hindu kesempurnaan rohani penganutnya sangat dititikberatkan dan untuk

mencapai kesempurnaan tersebut terdapat tiga jalan yang perlu dilakukan oleh seseorang, iaitu

karma-yoga , bhakti-yoga dan jnana-yoga . Yoga bermaksud satu bentuk latihan rohani dan

jasmani yang bertujuan untuk bersatu dengan Tuhan. Karma-yoga adalah aktiviti membuat jasa

kepada masyarakat tanpa mementingkan diri sendiri. Segala bentuk kepentingan diri diketepikan

sama sekali dan segala usaha yang dilakukan sama ada untuk memberi pertolongan dan

sebagainya tidak mengharapkan sebarang bentuk balasan kecuali keinginan untuk mendekatkan

diri mereka dengan Tuhan. Bhakti-yoga pula merupakan jalan yang kedua, iaitu membuatkebajikan dan kebaikan sebanyak mungkin bagi tujuan mendekatkan diri dengan Tuhan.

Kebajikan dan kebaikan yang dilakukan akan memberikan kebahagiaan bukan sahaja kepada

individu yang memberikan bantuan tetapi juga kepada mereka yang menerima bantuan. Kasih

sayang sesama manusia merupakan bhakti yang tertinggi (Azhar Hj. Mad Aros et al. , 2000:167-

168).

Jnana-yoga merupakan jalan ketiga untuk mencapai tahap kesempurnaan iaitu melalui ilmu

pengetahuan dan kebijaksanaan. Golongan agamawan berpandangan bahawa jnana-yoga

merupakan jalan paling penting bagi seseorang individu dalam usaha mereka mendekatkan diri

dengan Tuhan. Jnana-yoga mengesyorkan bahawa seseorang individu mesti mengamalkan

tatatertib keagamaan yang sangat ketat dan berusaha menyemai sifat mulia seperti sabar,

menahan nafsy dan sebagainya. Jnana-yoga disifatkan sebagai jalan yang paling sukar

berbanding dua jalan yang disebut lebih awal (Azhar Hj. Mad Aros et al. , 2000:167-168).

Upacara Pengorbanan

Amalan keagamaan yang mempunyai kedudukan penting dalam kultus Indo-Arya adalah upacara

pengorbanan atau yajna kerana amalan berkenaan disifatkan sebagai mengembirakan dewa-dewi

dan pemberian berkenaan akan mendatangkan hasil atau ganjaran. Upacara pengorbanan pada


10/27

10

kebiasaannya ditujukan kepada dewa-dewi atau anasir jahat bertujuan antaranya untuk mendapat

faedah kebendaan seperti kekayaan, kesihatan, ternakan, panjang umur, anak lelaki dan

sebagainya. Setiap upacara pengorbanan dilakukan oleh pedanda yang menggunakan api sebagai

perantara antara pedanda dan dewa-dewi dan diiringi dengan mazmur yang terdapat di dalam

Veda . Terdapat dua jenis pengorbanan yang menjadi amalan masyarakat Indo-Arya, iaitu grhya

karmani (upacara pengorbanan di rumah) dan mahakratu (upacara pengorbanan umum).

Grhya karmani dilakukan oleh ketua rumah dengan bantuan si isteri. Kadang kala seorang

pedanda dijemput untuk membantu upacara berkenaan. Semasa berlangsung upacara berkenaan

api akan diletakkan di tengah rumah dan api tidak boleh dipadamkan sehinggalah selesai

upacara. Kadang kala lima jenis pemberian besar disediakan, iaitu dewayajna untuk dewa-dewi,

bhutayajna untuk makhluk lain, pitryajna untuk nenek moyang, brahmayajna untuk pedandayang mengandungi bacaan Veda dan manusyayajna untuk manusia yang mana tetamu dan

golongan miskin disajikan makanan. Grhya karmani diadakan pada awal musim hujan untuk

mengelakkan bahaya ular, bagi menandakan musim panas, selepas membaiki rumah, apabila

anak lelaki kembali selepas tamat pelajaran, semasa bulan purnama, berpindah ke rumah baru,

supaya ternakan membiak cepat dan sebagainya. Selain itu grhya karmani juga dijalaankan

sebagai upacara yang menandakan peringkat dalam kehidupan seperti apabila seorang wanita

hamil, pada bulan ketiga kehamilan bagi mendapat anak lelaki, pada bulan keenam apabila

makanan pepjal mula diberi kepada bayi dan sebagainya (Rajakrishnan & Rajantheran, 1994:20).

Pengorbanan umum atau mahakartu pula diadakan oleh golongan raja, orang kaya dan ketua

pada waktu tertentu menggunakan khidmat berates-ratus orang pedanda. Antara upacara

pengorbanan yang dianggap sebagai mahakartu adalah bertujuan untuk kembali muda, untuk

menerima sifat kedewaan, meminta ampun dari Dewa Varuna dan upacara untuk Dewa Indra

sebagai pelindung. Pembacaan, nyanyian mazmur Veda dan pemberian pengorbanan yang betul

dianggap sangat penting bagi mencapai tujuan yang diharapkan. Kesilapan yang dilakukan dalam

pembacaan akan membawa kecelakaan. Oleh itu, peranan yang dimainkan oleh pedanda sangat

penting kerana kerana beliau mengetahui selok-belok upacara pengorbanan yang dilakukan.


11/27

11

Pedanda akan dikurniakan lembu, kuda, emas dan pakaian sebagai upah (Rajakrishnan &

Rajantheran, 1994:21).

REFORMASI KEAGAMAAN

Dominasi golongan Brahmin yang dianggap keterlaluan dalam kehidupan masyarakat dan

pegangan terhadap sistem kasta yang dianggap terlalu rigid telah menyebabkan kemunculan

beberapa ajaran baru dalam masyarakat, iaitu agama Buddha dan Jainisme.

Agama Buddha

Kemunculan agama Buddha disifatkan oleh sesetengah sarjana sebagai satu bentuk penentangan

golongan Kshatriya terhadap pengaruh dan dominasi golongan Brahmin yang semakin meluas

dalam kalangan masyarakat. Ajaran Buddha tidak menolak prinsip dan falsafah agama Hindusecara total sebaliknya mengetengahkan satu bentuk pengubahsuaian dan pembaharuan terhadap

agama berkenaan. Falsafah asas agama Hindu seperti konsep lingkaran kelahiran dan kematian

masih ditekankan oleh agama Buddha. Walau bagaimanapun, ajaran Buddha menolak sistem

kasta dan upacara keagamaan yang dilihat tidak relevan dengan kehidupan masyarakat. Ajaran

Buddha juga tidak menekankan konsep ketuhanan, metafizika atau falsafah, sebaliknya

menitikberatkan ajaran psikologi dan etika yang berkait rapat dengan kehidupan.

Ajaran Buddha diantologi oleh para pengikutnya dalam tiga buah Pitaka yang dikenali sebagai

Tripitaka , iaitu Sutta Pitaka , Vinaya Pitaka dan Abhidhamma Pitaka . Sutta Pitaka

menghimpunkan ajaran dan khutbah Gautama Buddha yang sebahagian besarnya terdapat dalam

bentuk dialog antara Buddha dengan muridnya. Kitab tersebut juga memuatkan ajaran tentang

meditasi, himpunan kata hikmat dan kisah tauladan. Vinaya Pitaka mengandungi 227 buah

peraturan yang harus dipatuhi oleh anggota Sangha , iaitu segolongan sami yang berpakaian

warna kuning. Abhidhamma Pitaka pula mengandungi ajaran tentang tujuan hidup manusia,

kesedaran kerohanian dan pencapaian Nirvana Pattupattu (Azhar Hj. Mad Aros et al. ,

2000:131).


12/27

12

Ajaran dasar Buddha diistilahkan sebagai Dhamma yang merangkumi Empat Kebenaran Mulia,

iaitu Dukka , Samudaya , Nirodha dan Marga . Dukka ialah penderitaan dan kesengsaraan.

Kehidupan ini disifatkan sebagai suatu bentuk penderitaan. Samudaya ialah punca dan penyebab

penderitaan. Nafsu dan keinginan tamak yang ada dalam diri manusia merupakan penyebab

penderitaan. Nirodha pula ialah penghapusan penderitaan dengan mengawal dan memadamkan

keinginan tamak dan nafsu yang ada dalam hati manusia. Manakala Marga pula ialah cara atau

jalan untuk memadamkan keinginan tamak dan nafsu yang dikenali sebagai Lapan Marga Mulia,

iaitu kepercayaan yang betul, azam yang betul, pertuturan yang betul, perbuatan yang betul,

kehidupan yang betul, usaha yang betul, fikiran yang betul dan renungan yang baik

(Rajakrishnan & Rajantheran, 1994:28-29).

Ajaran Buddha juga bertujuan membantu seseorang individu mencapai Nirvana , iaitu suatukeadaan yang mana manusia melepaskan segala ikatan duniawi dan melepasi penderitaan

kehidupan. Orang yang mencapai Nirvana akan berada dalam kebahagiaan, kegembiraan dan

ketenangan yang abadi dan berkekalan. Memandangkan ajaran Buddha tidak menekankan

konsep ketuhanan, penganut Buddha akan dapat mencapai Nirvana dengan menjadikan Gautama

Buddha sebagai guru dan teladan. Salah satu sumbangan ajaran Buddha kepada dunia kerohanian

sehingga ajaran tersebut diserap ke dalam agama Hindu ialah konsep ahimsa , iaitu menolak

penyiksaan dan kekejaman terhadap makhluk walau pun bagi tujuan untuk dijadikan makanan.

Konsep tersebut kemudiannya mewujudkan amalan dan budaya tidak makan daging dalam

kalangan masyarakat. Semua benda yang bernyawa mempunyai roh dan membunuh benda

tersebut bererti mengganggu roh yang bersemadi di dalamnya, sekali gus dianggap berdosa dan

menyebabkan pengumpulan papa karma yang akan menyebabkan individu gagal mencapai

Nirvana .

Jainisme

Jainisme merupakan salah satu agama yang muncul sebagai reaksi terhadap ajaran agama Hindu.

Perkataan jaina bermaksud penakluk jiwa (the conqueror of the soul) . Agama tersebut tidak

mempunyai konsep ketuhanan tertentu, sebaliknya memperlihatkan ketaatan terhadap

Tirthankara , iaitu guru yang telah mencapai tahap tertinggi dalam kehidupan kerohanian dan


13/27

13

menunjukkan jalan kepada manusia untuk mencapai kebahagiaan. Oleh itu, Tirthankara bukan

Avatar (penjelmaan Tuhan dalam diri manusia) sebaliknya merujuk kepada jiwa yang sangat suci

yang berjaya dicapai melalui amalan penyiksaan diri (self-punishment) , penguasaan diri (self-

control) dan meditasi (Mohd Rosmizi Abd Rahman, 2012:152). Mahavira atau nama sebenarnya

Nataputta Vardhamana adalah salah seorang Tirthankara yang berasal dari golongan Kshatriya

yang bertanggungjawab menyebarkan agama Jainisme setelah 12 tahun bertafakur. Ajaran

Jainisme memberi penekanan terhadap undang-undang sebab dan akibat yang dianggap

menentukan kelahiran semula roh individu sebagaimana konsep karma dan samsara yang

terdapat dalam ajaran agama Hindu-Buddha. Menurut ajaran Jainisme setiap yang hidup sama

ada manusia atau benda lain mempunyai roh dan roh berkenaan tidak akan bebas selagi roh tidak

dipisahkan daripada badan pemiliknya. Bagi mencapai siddhi (pelepasan daripada kelahiran

semula) Jainisme menyarankan tiga jalan yang dikenali sebagai ratnatraya atau triratna , iaitu pengetahuan yang benar, kepercayaan yang benar dan tindakan yang benar bagi mewujudkan

kesucian roh (Rajakrishnan & Rajantheran, 1994:31).

Ajaran Jainisme juga menolak konsep penyembahan tetapi menekankan konsep meditasi atau

pertapaan yang dilakukan dengan penuh keyakinan bagi memperoleh kekuatan mental dan

moral. Selain itu, amalan vrta , iaitu berpuasa juga dititikberatkan kerana amalan berkenaan

dipercayai dapat mendisiplinkan badan dan fikiran bagi menyediakan diri untuk pelepasan

daripada kelahiran semula. Antara vrta yang disyorkan adalah ahimsa , iaitu tidak melakukan

sebarang penyiksaan dan kekejaman terhadap makhluk, satya , iaitu mengamalkan kebenaran,

keadilan dan menolak segala keinginan terhadap kemewahan kebendaan dalam kehidupan.

Jainisme dikatakan mencapai tahap kegemilangan semasa pemerintahan Chandragupta Maurya.

Persoalan pakaian sewaktu bermeditasi menjadi asas yang akhirnya membawa kepada

perpecahan kepada dua aliran yang berbeza, iaitu aliran utara dikenali sebagai Sretambara dan

aliran selatan dikenali sebagai Digambara . Bagi aliran utara, pakaian putih ditetapkan sebagai

pakaian rasmi sewaktu bermeditasi bersesuaian dengan keadaan iklim bahagian utara India yang

sejuk, manakala aliran selatan yang menetap di kawasan yang lebih panas berpandangan bahawa


14/27

14

untuk mencapai tahap kesucian dan memenuhi matlamat meditasi aspek keduniaan harus

ditinggalkan. Oleh itu, sewaktu bermeditasi hanya pakaian yang minimum diperlukan

(Azharudin, 2004:78-79).

KESUSASTERAAN TAMADUN INDIA

Kesusasteraan dalam Tamadun India terbahagi kepada dua bahagian berasaskan kepada bahasa.

Bahagian pertama adalah karya kesusasteraan dalam bahasa Sanskrit dan bahagian kedua

merupakan karya yang berasaskan kepada bahasa Dravidia.

Kesusasteraan Sanskrit

Veda

Sumber utama agama dan falsafah Hindu ialah Veda yang terdiri daripada Rig Veda , Yajur Veda ,Sama Veda dan Atharva Veda . Keempat-empat kitab berkenaan adalah karya sastera samhita ,

iaitu karya puisi berbentuk mantera atau mazmur. Rig Veda yang merupakan Veda tertua terdiri

daripada sepuluh buah kitab yang mengandungi mazmur dan pujian kepada dewa-dewi. Yajur

Veda pula mengandungi mazmur untuk digunakan dalam upacara keagamaan. Sama Veda

merupakan antologi mazmur Rig Veda bersama muzik yang digunakan dalam upacara

keagamaan dan Atharva Veda memuatkan koleksi mazmur untuk makhluk halus agar dapat

mengelakkan segala bentuk keburukan seperti penyakit, kematian, sihir dan sebagainya

(Rajakrishnan & Rajantheran, 1994:40).

Ramayana dan Mahabrata

Karya yang dicipta oleh Valmiki ini dikategorikan sebagai kesusasteraan epik. Ramayana

disifatkan sebagai satu bentuk manifestasi kehidupan orang Aryan. Karya saduran epik

Ramayana dalam versi Melayu bertajuk Hikayat Seri Rama secara jelas membuktikan

penyebaran dan pengaruh epik tersebut yang begitu meluas sehingga ada sarjana yang

menggelarnya sebagai The Odyssey of Asia . Epik Mahabrata pula dicipta oleh Vyasa dan

kemudiannya ditambah dan diubah suai oleh murid Vyasa, iaitu Vaisampayana. Epik ini

dianggap suci oleh penganut Hindu dan dianggap sebagai kitab Veda kelima (Azhar Hj. Mad

Aros et al. , 2000:149-150).


15/27


16/27

16

Kesusasteraan Zaman Sangam

Hampir kesemua hasil karya kesusasteraan Zaman Sangam adalah dalam bentuk puisi

berdasarkan dua tema asas, iaitu aham dan puram . Aham yang bererti bahagian dalaman merujuk

kepada perasaan manusia, iaitu cinta, kasih sayang dan hati. Puisi bertemakan aham

menggunakan cinta sebagai perkara utama. Puram bermakna bahagian luaran yang boleh dilihat

dengan mata kasar seperti keperwiraan, keberanian dan peperangan. Hasil tradisi lisan tersebut

berjaya dikumpulkan dalam dua buah antologi, iaitu Ettutokai dan Pattupattu (Azhar Hj. Mad

Aros et al. , 2000:151).

Kesusasteraan Etika

Perkembangan kesusasteraan etika adalah kesan daripada pengaruh agama Buddha dan Jainisme.

Penghasilan karya pada zaman tersebut merujuk kepada pencapaian etika yang menolakkeganasan dan peperangan. Tirukkural merupakan sebuah karya yang disanjung tinggi oleh

masyarakat Tamil yang memuatkan pengajaran tentang kebaikan, etika, cinta dan

ketatanegaraan. Terdapat idea Buddhisme, Jainisme, Saivisme dan Vaisnavisme dalam karya

tersebut tetapi unsur etika yang terdapat dalam karya tersebut lebih condong kepada unsur moral

Jainisme. Naladiyar pula merupakan karya yang mengandungi sajak berbaris empat dan

mempunyai unsur Jainisme yang sangat nyata. Naladiyar mementingkan konsep pertapaan tanpa

menyebut tentang Tuhan (Rajakrishnan & Rajantheran, 1994:93-96).

Kesusasteraan Epik

Salah satu karya kesusasteraan epik ialah Silappadikaram yang merupakan sebuah karya puisi

naratif yang sarat dengan kebudayaan Tamil purba. Karya tersebut mengandungi huraian tentang

aspek sosial, agama, ekonomi dan politik negeri Tamil purba. Perbincangan tentang upacara

Buddhisme, Jainisme, Saivisme dan Vedisme di dalam karya tersebut menunjukkan bahawa

pengarangnya tidak membenci mana-mana agama. Pengarang mengakhiri puisi beliau dengan

memberi penekanan bahawa peraturan moral mesti diamalkan oleh setiap insan dan suratan

takdir tidak dapat dielakkan oleh setiap insan (Rajakrishnan & Rajantheran, 1994:102).


17/27

17

PEMERINTAHAN ISLAM DALAM TAMADUN INDIA

Menjelang abad ke-11, kemunculan beberapa buah Kerajaan Islam seperti Dinasti

Sabaktakin/Sabaktigin, Dinasti Ghori, Dinasti Khilji dan Dinasti Mughal kemudiannya telah

mendominasi ketamadunan India. Kerajaan Islam yang pertama terbentuk di wilayah India ialah

Dinasti Sabaktakin (1004-1186M) yang mencapai zaman kegemilangan semasa pemerintahan

Mahmud al-Ghaznawi. Penaklukan tersebut membuka satu lembaran baru dalam sejarah, iaitu

India berada di bawah pemerintahan Islam secara mutlak. Pemerintahan Mahmud al-Ghaznawi

dianggap sebagai zaman pemerintahan yang penting dalam sejarah pemerintahan Kerajaan Islam

di India kerana kemampuan kerajaan tersebut menjalankan dasar perluasan kuasa dan menguasai

sebuah wilayah yang sangat luas, iaitu dari Lembah Sungai Indus di barat sehingga ke Sungai

Jumna di timur dan sehingga ke pergunungan Himalaya di utara.

Kehebatan Mahmud al-Ghaznawi terserlah apabila beliau dianugerahkan gelaran Yamin al-

Daulah yang bermaksud ‘Tangan Kanan Kerajaan’ dan Aminul-Millah yang bererti ‘Orang

Kepercayaan Agama’ oleh Kerajaan Abbasiyyah. Semasa pemerintahan beliau Ghazna telah

muncul bukan sahaja sebagai sebuah pusat perkembangan intelektual dan perkumpulan para

sarjana, sufi, ulama, ahli bahasa dan falsafah Islam tetapi juga sebagai sebuah pusat kebudayaan

dan kesenian Islam. Walau bagaimanapun, kerajaan tersebut mulai merosot berikutan

kemangkatan Mahmud al-Ghaznawi pada tahun 1030 dan pemerintah selepasnya gagal

meneruskan kegemilangan tersebut (Azharudin, 2004:148).

Zaman pemerintahan selepas Dinasti Sabaktakin dikenali sebagai zaman pemerintahan

Kesultanan Delhi yang menjadikan Delhi sebagai pusat pemerintahan kerajaan. Zaman ini

merangkumi beberapa buah dinasti, iaitu Dinasti Ghori, Dinasti Khilji, Dinasti Sayyid dan

Dinasti Lodi. Penguasaan Kerajaan Islam di Benua kecil India diteruskan oleh Dinasti Ghori

(1186-1289) yang kemudiannya muncul sebagai sebuah kerajaan yang kuat di bawah pimpinan

Muhammad Ghori. Beliau berjaya menakluki seluruh wilayah yang pernah dikuasai oleh Dinasti

Sabaktakin sebelumnya. Zaman Muhammad Ghori juga merupakan tempoh penting dalam

perkembangan sejarah pemerintahan Islam di India berikutan kejayaan dasar perluasan kuasa dan


18/27

18

pengukuhan kedudukan Islam di India. Semasa pemerintahan beliau, Gujerat telah muncul

sebagai sebuah pelabuhan antarabangsa yang dikunjungi oleh para pedagang Arab, Parsi dan

Asia Tenggara. Kekuasaan Dinasti Ghori mula merosot dengan kemangkatan Muhammad Ghori

yang dibunuh pada tahun 1206M.

Setelah kemangkatan Muhammad Ghori tampuk pemerintahan Islam telah diterajui oleh bekas

hambanya, iaitu Qutbuddin Aiybak dan pemerintahan beliau dikenali sebagai Dinasti Hamba

atau Dinasti Mamluk (1206-1289M) kerana pemerintahnya berasal daripada kalangan hamba

yang telah dikurniakan kedudukan yang tinggi semasa pemerintahan Muhammad Ghori.

Qutbuddin Aiybak berjaya meluaskan jajahan takluk Dinasti Mamluk dengan pusat

pemerintahannya di Delhi. Altamasy yang memegang teraju pemerintahan Dinasti Mamluk

setelah kemangkatan Qutbuddin Aiybak merupakan seorang pemerintah yang hebat kerana berjaya menangkis serangan tentera Mongol yang diketuai oleh Gengiz Khan. Kehebatan beliau

tersebar luas sehingga ramai pelarian Islam datang ke India bagi mendapatkan perlindungan. Era

kejatuhan Dinasti Mamluk bermula semasa pemerintahan Muizuddin Qaiqubad yang menaiki

takhta pada usia yang terlalu muda. Pegawai kerajaan yang diamanahkan mentadbir kerajaan

gagal melaksanakan tanggungjawab dengan baik sehingga membawa kepada pemberontakan

rakyat. Ketenteraman negara kemudiannya berjaya dipulihkan oleh Jalaludin Fairuz Syah,

seorang panglima perang berketurunan Khalji (Azharudin, 2004:166).

Era pemerintahan Dinasti Khilji (1290-1320M) mencapai zaman kegemilangan semasa

pemerintahan Alauddin Khilji. Beliau berjaya mewujudkan struktur politik yang teratur untuk

dilaksanakan dalam sebuah pemerintahan yang besar dan luas. Badan perisikan kerajaan telah

diwujudkan bagi menghalang segala usaha untuk menggulingkan kerajaan. Beliau turut

memperkenalkan dasar ekonomi yang progesif sehingga disifatkan oleh al-Biruni sebagai ‘one of

the wonders of the age’ . Antara dasar ekonomi yang dijalankan ialah mengawal harga barangan

harian agar tidak terlalu menekan rakyat. Beliau turut mengarahkan pegawai kerajaan agar

mengisytihar harta milik mereka dan beliau bertindak merampas harta yang dianggap sebagai

berlebihan (Azharudin, 2004:178-180). Selain itu, pencapaian aspek kebudayaan, kesenian dan

intelektual pada zaman tersebut sangat mengkagumkan.


19/27

19

Setelah kemangkatan Alauddin, Dinasti Khilji menjadi lemah dan tampuk pemerintahan

kemudiannya diambil alih oleh Ghazni Malik yang mengasaskan Dinasti Tughlaq (1321-1413M)

dengan memakai gelaran Ghiyasuddin Tughlaq. Antara pemerintah Dinasti Tughlaq yang

terkenal ialah Fairuz Syah. Antara perkara yang diberi penekanan oleh beliau adalah usaha

mengukuhkan kerajaan. Angkatan tenteranya diperkuat bukan untuk tujuan melakukan serangan

ke atas wilayah lain sebaliknya untuk mempertahankan diri dan menjaga keamanan wilayah

kekuasaannya. Beliau mengguna pakai sistem jizyah , iaitu cukai terhadap masyarakat bukan

Islam dan sebagai kesannya masyarakat Hindu yang tidak mampu membayarnya telah memilih

untuk memeluk agama Islam. Beliau banyak menaungi aktiviti intelektual dan membina

madrasah. Kemangkatan beliau menyebabkan kemerosotan Dinasti Tughlaq (Azharudin,

2004:188).

Dinasti Sayyid (1414-1451M) yang menggantikan Dinasti Tughlaq hanya mampu bertahan

selama 37 tahun di bawah pimpinan empat orang pemerintah sebelum digantikan oleh Dinasti

Lodi (1451-1527M) yang diasaskan oleh Bahlul Khan Lodi. Antara faktor yang disifatkan

membawa kepada kejatuhan Dinasti Lodi adalah dasar diskriminasi yang diamalkan oleh

pemerintah terhadap orang Islam dan bukan Islam. Pegawai atasan kerajaan juga tidak

mengetahui tentang adat istiadat dan agama mastarakat Hindu sehingga mewujudkan jurang

pemisah yang sangat besar antara kedua-dua kelompok. Keadaan tersebut menimbulkan rasa

tidak puas hati masyarakat Hindu sehingga membawa kepada penentangan terhadap kerajaaan.

Sokongan masyarakat bukan Islam sangat penting dalam menjamin kejayaan sesebuah

pemerintahan di India. Selain itu, peperangan saudara dan serangan golongan penentang kerajaan

semakin melemahkan kedudukan dinasti tersebut.

Dinasti Mughul yang diasaskan oleh Zahiruddin Mohamad Babur telah mengambil alih tampuk

pemerintahan menggantikan Dinasti Lodi. Zaman pemerintahan Dinasti Mughul boleh

dibahagikan kepada dua tahap, iaitu zaman kegemilangan yang bermula daripada Babur sehingga

Aurengzeb dan zaman kemunduran, iaitu selepas kemangkatan Aurengzeb sehingga kejatuhan

dinasti tersebut ke tangan British. Pemerintahan Dinasti Mughul menandakan kuasa dan

pengaruh Islam di India mencapai tahap kegemilangan sehingga dianggap sebagai zaman


20/27

20

keemasan Islam di India. Salah seorang pemerintah terpenting dalam dinasti tersebut ialah

Akhbar. Beliau memberikan perhatian terhadap tentangan yang ditimbulkan oleh masyarakat

Hindu yang tidak puas hati dengan pemerintahan Islam sebelumnya. Antara usaha yang

dilakukan oleh beliau adalah melantik golongan bukan Islam menjawat jawatan tinggi mengikut

kelayakan mereka, sekali gus menekankan bahawa agama bukan kriteria penting dalam

menentukan kedudukan seseorang sebaliknya kebolehan seseorang adalah faktor terpenting.

Dalam usaha menawan hati masyarakat Hindu, Akhbar telah menghapuskan jizyah yang

diperkenalkan sejak Kesultanan Delhi. Beliau juga mempergiat perkahwinan antara penganut

agama yang berbeza atas tujuan politik. Salah satu tindakan beliau yang menjadi punca

kelemahan pentadbiran beliau dan menjauhkan Akhbar daripada masyarakat Islam adalah

memperkenal agama baru yang dikenali sebagai ‘Din Ilahi’ yang disifatkan oleh kalangan ulama

sebagai terkeluar daripada ajaran Islam (Azharudin, 2004:221-224).

Aurengzeb merupakan seorang lagi pemerintah yang terkenal dalam Dinasti Mughul. Beliau

berjaya meluaskan jajahan takluknya dengan melancarkan satu siri peperangan yang berterusan.

Walau bagaimanapun, Aurengzeb mempunyai pendirian yang sangat keras terhadap masyarakat

Hindu dan terdapat pandangan yang menyifatkan sikap tersebut kemudiannya telah membawa

kepada keruntuhan Dinasti Mughul. Antara tindakan yang dilakukan oleh Aurengzeb adalah

mengembalikan jizyah yang pernah dihapuskan oleh Akhbar dan menyingkirkan golongan bukan

Islam daripada jawatan kerajaan. Dasar Aurengzeb telah meleraikan hubungan antara masyarakat

Islam dan Hindu yang telah sekian lama menjadi teras utama dalam mengukuhkan Dinasti

Mughul (Azharudin, 2004:243-247).

Kemunculan Kerajaan Islam di India memberikan sumbangan yang sangat besar dalam

perkembangan Tamadun India. Islam bukan sahaja menjadi satu kuasa politik yang cukup

berpengaruh di India tetapi Islam juga berjaya melakukan satu bentuk transformasi sosial,

budaya dan ekonomi dalam Tamadun India. Elemen Islam dari Timur Tengah diasimilasikan

dengan elemen tempatan sehingga membentuk satu budaya baru di India yang dikenali sebagai

kebudayaan Indo-Islam. Antara sumbangan Islam paling utama terhadap Tamadun India adalah


21/27

21

dalam aspek perkembangan ilmu pengetahuan dengan terbinanya institusi keilmuan yang begitu

banyak dan dalam aspek kesenian khususnya seni bina.

PENCAPAIAN TAMADUN INDIA DALAM PELBAGAI BIDANG

Astronomi dan Kalendar

Salah satu sumbangan terbesar Tamadun India adalah dalam bidang ilmu kaji bintang atau

astronomi. Kitab Rig Veda yang dianggap sebagai salah satu kitab tertua di dunia turut

menyentuh tentang ilmu astronomi tersebut yang disebut sebagai Jyotisa . Masyarakat awal

dalam Tamadun India telah menjadikan elemen seperti bintang, bulan dan matahari sebagai dewa

yang disembah. Kepentingan astronomi dalam Tamadun India berkait rapat dengan penetapan

tarikh dan masa dengan upacara keagamaan mereka, terutamanya upacara pengorbanan.Ketepatan tarikh dan masa sangat diberi penekanan oleh masyarakat Hindu kerana masa dan

tarikh yang tidak sesuai akan menyebabkan pengorbanan yang dilakukan sia-sia malah boleh

mendatangkan kemarahan dewa-dewi. Rig Veda ada mencatatkan tentang lintasan matahari yang

terbahagi kepada 12 bahagian dan sebuah bulatan yang terbahagi kepada 360 bahagian yang

bermaksud terdapat 360 hari dalam setahun atau 12 bulan, manakala Yajur Veda pula

mencatatkan tentang nakshatra , iaitu 27 buruj yang boleh digunakan untuk menjejaki peredaran

matahari. Masyarakat dalam Tamadun India juga percaya kepada ramalan atau Janmakundali

dan menggunakan peredaran dan pergerakan bintang untuk meramal nasib seseorang.

Masyarakat Hindu juga percaya bahawa nakshatra mempengaruhi setiap kejadian yang berlaku

dalam kehidupan manusia ini termasuk kelahiran dan kematian (Azhar Hj. Mad Aros et al. ,

2000:174 dan Ratna Roshida et al , 2009:119).

Perkembangan ilmu astronomi telah melahirkan sistem kalendar Hindu yang dikenali sebagai

calendar bulan-matahari (lunisolar) yang menggunakan pergerakan bulan dan matahari dalam

perkiraan masa, bulan dan tahun. Berdasarkan kalendar tersebut tempoh satu hari dikira daripada

waktu subuh sehingga waktu subuh berikutnya. Sistem kalendar tersebut kemudiannya

dimantapkan lagi oleh seorang ahli astronomi India yang terkenal, iaitu Aryabhata yang

menghasilkan sebuah karya penting yang menjadi rujukan kepada ahli astronomi lain, iaitu


22/27

22

Aryabhatiya . Seorang lagi ahli astronomi India yang penting ialah Varamahira yang

menghasilkan lima buah jilid ensiklopedia astronomi Hindu, iaitu Panca Siddhanta . Salah

sebuah jilid yang mengandungi kalendar berdasarkan ilmu astronomi ialah Surya Siddhanta

(Azhar Hj. Mad Aros et al. , 2000:174-175).

Matematik

Tamadun India juga memberi sumbangan yang begitu besar dalam bidang matematik yang

dikembangkan oleh masyarakat Hindu pada awalnya untuk menentukan tarikh dan tempat untuk

melakukan upacara keagamaan. Masyarakat Hindu sangat mementingkan elemen pemujaan dan

pengorbanan melalui altar yang perlu dibuat mengikut saiz dan bentuk tertentu bergantung

kepada kepentingan upacara tersebut. Pembentukan altar berkenaan memerlukan satu aturan

tetap yang berkait rapat dengan trigonometri. Selain itu, bidang geometri juga mencapai tahapyang tinggi dalam Tamadun India dan digunakan secara meluas dalam lapangan seni bina.

Hiasan kuil di seluruh India menggunakan bentuk geometri yang digabungkan dengan bentuk

tumbuhan. Bidang algebra yang dikenali sebagai Ganitam pula dikatakan berkembang di India

sejak abad ke-5 Masihi. Satu lagi sumbangan penting Tamadun India dalam bidang matematik

ialah penciptaan sistem perpuluhan.

Antara sarjana matematik yang terkenal dalam Tamadun India ialah Aryabhata, Varamahira

Brahmagupta dan Mahavira dan mereka ini turut berkecimpung dalam bidang astronomi. Perkara

tersebut menunjukkan bahawa matematik merupakan pra-syarat untuk memudahkan penelitian

mereka dalam lapangan astronomi. Brahmagupta telah menghasilkan sebuah karya, iaitu Brahma

Sphuta Siddhanta yang bukan sahaja membincangkan tentang astronomi tetapi memuatkan juga

kaedah pengiraan luas segi tiga, segi empat selari dan kaedah algebra. Angka sifar atau sunya

yang menjadi asas kepada angka kosong dalam sistem matematik hari ini dikatakan berasal

daripada Tamadun India. Walau bagaimanapun, masih terdapat perdebatan tentang perkara

tersebut kerana terdapat pandangan yang menyatakan bahawa angka sifar berasal daripada

Tamadun Islam dan ada juga yang menganggap angka berkenaan berasal dari Tamadun Babylon.

Penemuan angka sifar telah mewujudkan konsep positif dan negatif dalam senarai angka.

Semasa zaman pemerintahan Islam di India bidang matematik mendapat perhatian yang khusus


23/27

23

daripada sarjana matematik Muslim yang dikenali sebagai al-Jabr (Azhar Hj. Mad Aros et al. ,

2000:176-178).

Fizik dan Kimia

Perkembangan ilmu fizik dan kimia dikatakan telah bermula sejak zaman Lembah Indus

berdasarkan penemuan arkeologi yang menunjukkan wujudnya kepakaran kejuruteraan sivil dan

seni bina di Mohenjodaro dan Harappa. Pengetahuan mereka tentang ilmu fizik dan kimia sering

dikaitkan dengan bidang falsafah dan keagamaan sehingga dikatakan bahawa ilmu tersebut

dikembangkan oleh ahli falsafah India untuk memahami manusia, kehidupan dan alam. Konsep

tentang atom (Parmanu) dan relativiti (Sapekshavada) telah dibincangkan dalam Tamadun India

sejak 600 tahun S.M. lagi. Seorang ahli falsafah India yang hidup dalam abad ke-6 S.M., iaitu

Kanada atau nama sebenarnya Kashyapa pernah mengemukakan idea bahawa sesuatu objekmempunyai kadar yang lebih besar di dalam air berbanding di udara kerana densiti atom di

dalam air melebihi densiti atom di udara. Idea sebegini telah dikembangkan di Barat melalui

teori Archimedes.

Perkembangan ilmu kimia pula dapat dilihat melalui aktiviti peleburan logam, pembuatan

minyak wangi dan pewarna. Pengetahuan tentang peleburan logam yang dibawa dari

Mesopotamia telah membantu masyarakat Hindu kuno membangunkan industri persenjataan

sebagaimana yang disebut oleh Herodutus pada abad ke-5 M bahawa tentera India dan Parsi

menggunakan anak panah yang diperbuat daripada besi. Kemahiran dalam peleburan besi juga

terbukti dengan tertegaknya Menara Besi di Delhi (Iron Pillar of Delhi) yang berukuran tujuh

meter tinggi dan 6 tan berat yang dihasilkan daripada besi tempawan.

Perubatan

Kemajuan juga ditunjukkan oleh Tamadun India dalam bidang perubatan. Bidang perubatan

seperti fisiologi, pernafasan melalui amalan yoga, reproduksi manusia, pembedahan, farmakologi

dan perubatan binatang telah berkembang pada zaman Vedik. Sains perubatan India zaman

Vedik dikenali sebagai Ayur Veda dan maklumat tentang Ayur Veda terdapat dalam dua buah

teks, iaitu Charaka Samhita dan Sushruta Samhita yang disusun oleh Charaka dan Sushruta, dua


24/27

24

orang pakar perubatan India. Kedua-dua buah teks berkenaan memperincikan tentang tubuh

badan manusia dan rawatan bagi penyakit yang dihidapi oleh tubuh badan manusia (Ratna

Roshida et al , 2009:120).

INTERAKSI TAMADUN INDIA DENGAN ASIA TENGGARA

Penemuan bukti arkeologi menunjukkan bahawa hubungan antara India dan Asia Tenggara telah

berlangsung sejak sebelum masihi lagi. Pada peringkat permulaan hubungan tersebut adalah atas

dasar penyebaran agama Hindu dan Buddha dan kepentingan komersil sehingga mewujudkan

kemunculan istilah seperti Suvarnabhumi (Tanah Keemasan), Survanadvipa (Pulau atau

Semenanjung Keemasan), Yavadvipa (Pulau Emas dan Perak) dan Malayadvipa yang

membuktikan bahawa emas merupakan sumber penting yang mendorong kedatangan pedagangIndia ke rantau Asia Tenggara. Cerita Jataka atau cerita Buddha diperanakkan yang terdapat

dalam cerita rakyat masyarakat India kerap kali memuatkan kisah pelayaran ke Suvarnabhumi .

Terdapat golongan pedagang yang berkahwin dengan masyarakat tempatan dan menetap di Asia

Tenggara. Pengaruh India begitu kuat dan meluas di Asia Tenggara sehingga mewujudkan

beberapa istilah seperti ‘The Greater India’ dan ‘Further India’ . Walau bagaimana, menurut Hall

(1984:4) pengistilahan sebegini harus dikecam keranan penggunaannya mengelirukan fakta

seolah-olah kebudayaan yang terbina di wilayah berkenaan menerima bulat-bulat kebudayaan

India, sedangkan perkara yang berlaku adalah pengaruh dari India disesuaikan mengikut

kepercayaan dan kebudayaan tempatan. Perkara tersebut berlaku sedemikian kerana masyarakat

di Asia Tenggara sudah memiliki kebudayaan dan tamadun mereka yang tersendiri sebelum

kehadiran pengaruh India di wilayah berkenaan.

Pengistilahan yang sering digunakan bagi merujuk tentang penyebaran pengaruh Tamadun India

ke Asia Tenggara ialah ‘Indianisasi’ dan ‘Hindunisasi’. Walaupun pada dasarnya penggunaan

kedua-dua istilah berkenaan disifatkan sebagai merujuk kepada perkara yang sama, penelitian

secara mendalam menunjukkan bahawa kedua-duanya membawa makna dan konotasi yang

berbeza. ‘Indianisasi’ merujuk kepada penyebaran pengaruh dan kebudayaan India secara

menyeluruh, manakala ‘Hindunisasi’ lebih terarah kepada penyebaran pengaruh agama Hindu


25/27

25

secara khusus. Berdasarkan penjelasan tersebut maka istilah yang lebih sesuai adalah

‘Indianisasi’ kerana bukti yang ada menunjukkan bahawa pengaruh agama Buddha turut

berkembang di wilayah berkenaan.

PERANAN TAMADUN INDIA DALAM PEMBINAAN BUDAYA KEBANGSAAN

MALAYSIA

Penemuan arkeologi seperti tinggalan kuil yang musnah dan serpihan patung di sepanjang lereng

Gunung Jerai telah membuktikan kewujudan koloni Hindu di sekitar negeri Kedah. Kuala

Merbok pernah berperanan sebagai sebuah pelabuhan bagi kapal dari India kerana kedudukannya

yang paling dekat dan sesuai untuk masuk ke Tanah Melayu. Selain berperanan sebagai sebuah

pusat perdagangan antara India dan Semenanjung Tanah Melayu, Kuala Merbok turut berperanan sebagai pusat penyebaran agama Hindu dan Buddha. Patung mazhab Saivisme

banyak ditemui di sepanjang Sungai Bujang dan Lembah Merbok, manakala patung suci

Saivisme seperti patung Dewi Durga, Dewa Mahishasura dan kepala Nandi (kenderaan Dewa

Shiva) ditemui di Gunung Jerai dan di Sungai Batu Pahat, Kedah. Selain itu, bukti yang

mengesahkan kewujudan pengaruh agama Hindu telah ditemui di Candi Batu Pahat, antaranya

ialah patung singa, lembu, kura-kura dan bunga teratai yang berkait rapat dengan mazhab

Vaisnavisme dan Saivisme.

Agama Hindu dan Buddha serta bahasa Tamil dan Sanskrit telah memperkaya kebudayaan Asia

Tenggara termasuk Malaysia. Interaksi antara Tamadun India dengan Asia Tenggara telah

memperlihat penerimaan masyarakat tempatan terhadap agama Hindu dan Buddha. Agama

Hindu dianuti oleh masyarakat tempatan melalui proses sinkritisme dengan ‘agama peribumi’

yang memperlihat konsep dewa Hindu dalam kepercayaan masyarakat Hindu disesuaikan dengan

kepercayaan terhadap makhluk ghaib dalam ‘agama peribumi’. Konsep Devaraja yang diguna

pakai oleh kebanyakan kerajaan awal di Asia Tenggara adalah salah satu contoh sinkristisme

Hindu-Buddha yang menganggap raja sebagai penitisan dewa Siva atau Vishnu dan raja juga

dianggap sebagai penitisan Buddha-Mahayana. Konsep tersebut merupakan tradisi Hindu yang

amat berpengaruh di Alam Melayu. Ungkapan seperti ‘Menjunjung Duli Seri Paduka’


26/27

26

sebenarnya merupakan pengaruh daripada Tamadun India yang diambil daripada bahasa

Sanskrit. Perkataan Duli berasal daripada thuli yang bererti debu, seri bererti suci dan paduka

bererti alas kaki raja. Tradisi Hindu meyakini bahawa kaki para dewa tidak menyentuh bumi,

maka raja yang dianggap sebagai bayangan dewa juga seharusnya tidak menyentuh bumi. Yang

disifatkan menyentuh bumi hanya debu daripada alas kaki mereka, iaitu duli. Oleh yang

demikian, duli dijunjung. Perkara tersebut menunjukkan sifat merendah diri pada bahagian yang

paling rendah pada diri raja, iaitu alas kaki dan debu pada kakinya ((Rajakrishnan &

Rajantheran, 1994:181).

Kesan pengaruh agama Hindu di Malaysia dapat dilihat dengan jelas dalam adat istiadat

perkahwinan, berinai, bersanding, bertindik telinga, melenggang perut dan sebagainya. Selain

itu, aspek pemakanan dan kesenian turut menerima pengaruh Hindu. Pengaruh Hindu juga telahmembawa satu perubahan bentuk dan isi terhadap permainan wayang kulit daripada bahasa Jawa

kuno sebagai medium persembahan kepada bahasa Sanskrit. Selain itu, penceritaannya yang

diambil daripada mitos nenek moyang juga telah dirombak dengan mengadaptasi cerita daripada

epik Ramayana dan Mahabrata . Pengaruh Hindu juga sangat jelas dalam kesusasteraan Melayu

sehingga disifatkan wujud ‘zaman Hindu’ dalam sejarah Kesusasteraan Melayu lama. Hikayat

Seri Rama , Hikayat Sang Boma dan Hikayat Pandawa Lima/Jaya adalah karya saduran daripada

epik agung Hindu, iaitu Ramayana dan Mahabrata . Secara kesimpulannya, Tamadun India

meninggalkan pengaruh yang tidak kurang hebat dalam kehidupan masyarakat Asia Tenggara

termasuk Malaysia.

Rujukan

Afifah Abu Yazid (ed.), Pengajian Tamadun Asia, Pahang: PTS Publications and Distributors

Sdn. Bhd., 2005.

Azhar Hj. Mad Aros et al., Titas 2 , Kuala Lumpur: Penerbit Fajar bakti Sdn. Bhd., 2000.

Azharudin Mohd Dali, Tamadun India, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2004.

Hall, D.G.E., Sejarah Asia Tenggara , London: Macmillan, 1984.

Mohd Rosmizi Abd Rahman, Agama-agama di Dunia , Negeri Sembilan: Penerbit Universiti

Sains Islam Malaysia, 2012.


27/27

27

Ratna Roshida et. al, Tamadun Islam dan Tamadun Asia , Kuala Lumpur: Mc Graw Hill, 2009.

R. Rajakrishnan dan M. Rajantheran, Pengantar Tamadun India , Kuala Lumpur: Penerbit Fajar

Bakti Sdn. Bhd., 1994.

Sivachandralingam Sundara Raja & Ayadurai Letchumanan, Tamadun Dunia , Kuala Lumpur:

Penerbit fajar bakti sdn. Bhd., 2000.

W. H. Moreland & Atul Chandra Chatterjee, A Short History of India , London: Longmans,

Green and Co Ltd, 1957.

tamadun india nota bacaan tambahan

Documents