saiful hambali_isu-isu syariah berkaitan ujrah dalam industri kewangan islam

8/17/2019 SAIFUL HAMBALI_Isu-Isu Syariah Berkaitan Ujrah Dalam Industri Kewangan Islam

http://slidepdf.com/reader/full/saiful-hambaliisu-isu-syariah-berkaitan-ujrah-dalam-industri-kewangan-islam 1/19

ISU-ISU SYARIAH BERKAITAN UJRAH

DALAM INDUSTRI KEWANGAN ISLAM

Saiful Anuar Bin Hambali1

1. PENDAHULUAN

Secara umumnya, institusi kewangan termasuk institusi kewangan Islam (IKI)

secara amalannya dilihat berperanan sebagai perantara kewangan ( financial

intermediary) di antara unit atau pihak yang memiliki lebihan ( surplus) dengan

pihak satu lagi yang mengalami defisit Sebagai penghubung di antara kedua!

dua pihak yang saling memerlukan di antara satu sama lain, maka terhasil

pr"duk!pr"duk kewangan yang pelbagai bagi memenuhi keperluan masing!

masing di mana secara mudahnya b"leh diklasifikasikan kepada beberapa

kateg"ri seperti berikut#

1 $r"duk %ep"sit& di mana dana disalurkan "leh pelanggan atau pendep"sit

kepada IKI bagi tu'uan!tu'uan seperti 'aminan simpanan dan pelaburan, $r"duk $embiayaan& di mana IKI menyalurkan dana kepada pelanggan

yang memerlukan m"dal untuk pelbagai tu'uan seperti keperluan tunai dan

pembelian assethartak"m"diti, dan* $r"duk $erkhidmatan& sebagai pelengkap kepada pr"duk dep"sit dan

pembiayaan bagi memudahkan transaksi dan urusniaga harian seperti kad

debit, kiriman wang (remittance), surat 'aminan, pindahan dana di antara

bank melalui interbank giro (IB+), khidmat nasihat berkenaan pasaran

m"dal, bankatakaful, pengurusan kekayaan (wealth management ) dan

banyak lagi

2. SUMBER DAN JENIS PENDAPATAN INDUSTRI KEWANGAN ISLAM

erdapat * sumber atau 'enis pendapatan yang diper"lehi "leh IKI iaitu#

1 Saiful Anuar Bin Hambali merupakan Ketua, -abatan $engawasan Syariah, Affin Islamic Bank Berhad .alaysia

1



Muzakarah Cendekiawan Syariah Nusantara ke-7

MCSN7, 2-!" Mei 2"#!

1. Pendapatan Beraa!an DanaIa 'uga dikenali sebagai $und %ased &ncome yang meru'uk kepada

pendapatan yang di'ana hasil penggunaan dana pendep"sit $r"duk!pr"duk

pembiayaan sama ada untuk sekt"r runcit (retail'consumer ) mahu pun

k"mersial dan k"rp"rat merupakan akti/iti!akti/iti yang diklasifikasikan

sebagai penyumbang besar kepada pendapatan berasaskan dana

pendep"sit ini

2. Pendapatan Beraa!an Ujrah "Y#ran$%& ' (a)*Ia 'uga dikenali sebagai $ee %ased &ncome yang meru'uk kepada

pendapatan yang di'ana bukan hasil penggunaan dana pendep"sit

$r"duk!pr"duk perkhidmatan adalah antara penyumbang kepada pendapatan 'enis ini

+. Pendapatan La&nIa adalah pendapatan selain kedua!dua sumber di atas, c"nt"hnya

keuntungan hasil pen'ualan aset tetap, sewaan ruang pe'abat dan

sebagainya

+. PERKEMBANGAN SEMASA INDUSTRI KEWANGAN%aripada ketiga!tiga pendapatan di atas, pendapatan berasaskan dana* masih

men'adi penyumbang utama kepada pendapatan IKI diikuti "leh pendapatan

berasaskan yuran dan pendapatan lain

0amun, persekitaran perniagaan yang mencabar telah mend"r"ng para pemain

industri sama ada IKI atau institusi kewangan k"n/ensi"nal untuk memberikan

tumpuan dan usaha dengan lebih agresif bagi meningkatkan pendapatan

berasaskan u(rah ( fee based income) Sebagai c"nt"h, Bank Ker'asama akyat

.alaysia dalam kewangan tahunan berakhir *1 %isember 21 telah

mencatatkan peningkatan dalam pendapatan berasaskan u(rah sebanyak 234

kepada .1125 'uta (berbanding tahun sebelumnya sebanyak .5 'uta) di

mana 6214 daripadanya disumbangkan "leh pendapatan k"misen pr"duk

2 Bank 0egara .alaysia, $ramework of )ate of )eturn, klausa 7, ms 13 Ia 'uga dikenali sebagai interest based income dalam industri kewangan k"n/ensi"nal kerana transaksiyang dimeterai daripada penggunaan dana "leh pendep"sit adalah k"ntrak pin'aman berasaskan interest



*(rah + &su-&su dan plikasi dalam ewangan &slam

akaful, wasiat dan yuran perkhidmatan mesin 'uruwang aut"matik (auto teller

machine . /M )8

$erkembangan yang menyaksikan tumpuan mula diberikan secara lebih serius

kepada pendapatan berasaskan u(rah ini did"r"ng "leh beberapa fakt"r, diantaranya ialah#

1 $enguatkuasaan garis panduan pembiayaan "leh B0. bermula 1 -anuari

21 yang antaranya telah memperkenalkan kaedah yang lebih ketat

( stringent ) dalam pengiraan kadar kemampuan pembayaran hutang3 (debt

ser0ice ratio) "leh pelanggan telah mengakibatkan pertumbuhan aset

pembiayaan yang lebih perlahan .emandangkan masyarakat secara

amnya menghadapi isu kadar hutang isirumah yang semakin meningkat7

,maka peratusan atau p"pulasi pengguna yang layak untuk menikmati

pembiayaan semakin menurun

Secara "b'ektifnya, +aris $anduan ini bertu'uan mewu'udkan amalan dan

pasaran kredit yang sihat dan stabil di kalangan para pemain industri

kewangan dan pengguna bagi mencapai ketelusan, kebertanggung'awaban

semua pihak terlibat dan mengelakkan pengguna daripada ter'erumus

dalam bebanan hutang yang melampau

9

Senari" di atas tidak dinafikan sedikit sebanyak telah mencetuskan

persaingan harga di kalangan pemain industri dan menyebabkan institusi

masing!masing seb"leh daya menawarkan harga yang paling k"mpetitif

dan rendah untuk menarik dan melayakkan lebih ramai pelanggan dalam

8 he Star :nline, %ank )akyat1s profit up 3, declares #43 di0idends totalling )M5mil for 2"#2 , 18.ac 21*5

6ebt ser0ice ratio dikira mengikut pendapatan bersih, bukan lagi pendapatan kasar pelanggan$endapatan bersih di sini dikira selepas dit"lak cukai pendapatan dan caruman wa'ib ke akaun Kumpulan;ang Simpanan $eker'a ( mployees 8ro0ident $und )6 $in'aman isirumah telah mengalami arus peningkatan se'ak lebih 12 tahun dan mencatatkan peningkatantahunan sebanyak 134 pada %isember 211 <ihat wwwbnmg"/myd"cuments21factsheet= 2128=enpdf %ilap"rkan 'uga kadar hutang isirumah berbanding Keluaran 0egara Kasar (9ross

6omestic 8roduct ) telah meningkat daripada 9364 (211) kepada 6234 (21) <ihat StarBi>, :ousehold indebtedness may be on uptrend , .arch 21*7 B0., 9uidelines on )esponsible $inancing , 5 ?ebruary 21 <ihat wwwrehdac"miupdateindustry!update!225pdf

*

http://www.bnm.gov.my/documents/2012/factsheet_%2020120224_en.pdf








MCSN7, 2-!" Mei 2"#!

memenuhi syarat debt ser0ice ratio yang ditetapkan dan lantas mend"r"ng

kepada penyusutan margin keuntungan bersih yang diper"lehi

* $endapatan berasaskan u(rah ini b"leh direk"dkan sebagai milik IKI

saha'a, maka ia tidak perlu dik"ngsi dengan pendep"sit Ini berbe>a dengan pendapatan berasaskan dana pendep"sit yang perlu diuruskan dan

diagihkan kepada pendep"sit mengikut pr"sedur tertentu sebagaimana yang

termaktub di dalam $ramework of )ate of )eturn "leh B0. .alah bagi

dep"sit berasaskan k"ntrak ;adiah, walaupun hibah itu sepatutnya dibayar

"leh IKI atas dasar budi bicara semata!mata, namun fakt"r persaingan

pasaran mengakibatkan IKI se"lah!"lah terpaksa membayarnya bagi

mengelakkan risik" kehilangan pelangganpendep"sit

8 Akti/iti!akti/iti pembiayaan yang menyumbang kepada pendapatan

berasaskan dana adalah tertakluk kepada amalan perakaunan $)S #! .

$inancial &nstruments + )ecognition and Measurement "leh <embaga

$iawaian $erakaunan .alaysia ( Malaysian ccounting Standards %oard )

yang memerlukan pengkelasan pembiayaan r"s"t nilai (impaired financing )

and peruntukan ( pro0ision) dalam peratusan tertentu daripada 'umlah

pembiayaan6

$eratusan peruntukan yang dilakukan akan direk"dkan sebagai k"s

perbelan'aan di dalam penyata pendapatan IKI yang memberikan kesan

kepada keuntungan bersih, malah ia dilakukan sebelum sebarang

kemungkiran pembayaran berlaku daripada pihak pelanggan atas prinsip

perakaunan berhemah (prudent acc"unting) dan peratusan peruntukan akan

semakin meningkat dengan peningkatan temp"h kemungkiran Ini

men'adikan akti/iti!akti/iti berkaitan pen'anaan pendapatan berasaskan

dana lebih berisik" dan mahal berbanding pendapatan berasaskan u(rah

8 B0., Classification and &mpairment 8ro0isions for ;oans'$inancing<

8




4. MAKLUMAT RINGKAS MENGENAI UJRAH DARI PERSPEKTI%

SYARIAH

*(rah merupakan perkataan yang berasal dari kata dasar yang sama dengan

i(arah iaitu a(ara -usteru itu perbincangan tentang k"ntrak u(rah, dalil

pensyariatan dan syarat!syarat pelaksanaanya tidak dapat lari daripada meru'uk

kepada apa yang telah di gariskan "leh para sar'ana ilmu tentang k"ntrak

i(arah, kerana u(rah adalah salah satu pecahan dibawah k"ntrak tersebut

K"ntrak i(arah terbahagi kepada dua $ecahan yang pertama adalah &(arah

l-=mal (@CCDE FCCGE) yang meru'uk kepada upah yang dibayar sebagai

gan'aran kepada suatu pihak di atas sesuatu perkhidmatan atau peker'aan yang

dilaksanakan .anakala pecahan yang kedua adalah &(arah l-=in (@DE JLME)

atau &(arah l-Manafi1 (@DE NOPGME) , yang meru'uk kepada pemindahan aset

tertentu dari suatu pihak kepada pihak yang lain di atas tu'uan penyewaan %i

bawah k"ntrak &(arah al-=in ini, manfaat aset dipindahkan daripada pihak

pemilik kepada pihak penyewa dengan ditetapkan harga sewa tertentu

$enyewa akan membayar upah bagi menggunakan manfaat aset tersebut,

namun hak pemilikan aset yang disewakan itu kekal pada pemilik asal5

Ini 'elas bahawa perbincangan tentang u(rah adalah perbincangan di bawah pecahan i(arah yang pertama iaitu &(arah l-=mal Secara khusus ia meru'uk

kepada pembayaran upah di atas suatu perkhidmatan atau peker'aan yang

dilaksanakan %i dalam k"nteks u(rah, ma'ikan digelar sebagai mu1a((ir (QDR )

manakala pihak yang melaksanakan ker'a atau yang dibayar upah digelar

sebagai a(ir (QCCDT) dan upah yang dibayar kepada a(ir itu disebut sebagai

u(rah12 Antara yang b"leh dimaksudkan dengan perkhidmatan ialah ker'a

dengan menggunakan tenaga atau kepakaran seperti mengangkat barang,

membersih pe'abat, menulis, menga'ar dan sebagainya dengan bayaran11

9 .uhd aUi Vsmani, n &ntroduction to &slamic $inance, .aktab .aaWrul Xuran, ms 7510 A>nan Hassan, $undamentals of Shari1ah in &slamic $inance, IB?I., 211, ms 8811 %&M% &nstitute of )esearch and /raining , K"nsep Syariah %alam Sistem $erbankan Islam, 1556, ms 39

3




MCSN7, 2-!" Mei 2"#!

5. PENGAWALSELIAAN TRANSAKSI BERASASKAN UJRAH "%I ' (AJ*

DI DALAM INDUSTRI KEWANGAN ISLAM

%ari sudut pengawalseliaan di dalam industri kewangan Islam di .alaysia,

terdapat beberapa garis panduan berkaitan fi dan ca' telah diterbitkan "lehB0. bagi memandu IKI dalam "perasi perniagaan masing!masing %i

antaranya ialah#1 9uidelines on the &mposition of $ees and Charges on $inancial 8roducts

and Ser0ices, 9uidelines on )esponsible $inancing ,* 9uidelines on ;ate 8ayment Charges for &slamic %anking &nstitutions,5< Credit Card-i 9uidelines<

%i antara prinsip asas yang digariskan "leh B0. termasuklah#

1. idak membenarkan pengenaan yuran k"mitmen (commitment fee) bagi

amaun pembiayaan yang tidak digunakan "leh pelanggan melalui

kemudahan Cashline-i ( &slamic >0erdraft ) dan )e0ol0ing Credit-i1

2. Vntuk perkhidmatan yang bersifat adhoc seperti penyediaan salinan

d"kumen per'an'ian atau pengeluaran penyata penyelesaian (redemption

statement ), upah yang dikenakan mestilah berdasarkan k"s sebenar yang

ditanggung "leh IKI,+. Vntuk transaksi pengeluaran tunai bagi kad kredit berasaskan u(rah, ca'

yang dikenakan tidak b"leh melebihi k"s sebenar yang ditanggung IKI,

tertakluk kepada ca' maksimum sebanyak 134 sebulan

6. ISU-ISU SEMASA SYARIAH BERKAITAN UJRAH DI DALAMINDUSTRI KEWANGAN ISLAM

12 es"lusi .a'lis $enasihat Syariah, B0. di dalam mesyuaratnya yang ke 1 pada 8 ?ebruari 222

7




Isu!isu Syariah yang berbangkit daripada pelaksanaan u(rah dalam "perasi

perniagaan kewangan Islam b"leh dinilai secara khusus melalui transaksi dan

pr"duk!pr"duk berikut#

1. Pr,d#!$Trana!& Beraa!an K,ntra! Ja&nan " Kafalah* afalah didefinisikan sebagai menggabungkan zimmah ("bligasi) "rang yang

di'amin kepada zimmah pemberi 'aminan dalam tuntutan terhadap diri

indi/idu, hutang atau sesuatu barang1*

%alam amalan kewangan Islam hari ini, terdapat beberapa pr"duk dan

transaksi yang ditawarkan berasaskan k"ntrak 'aminan (kafalah), di antaranya

termasuklah#

a. S#rat Ja&nan Ban!

Surat -aminan atau dalam bahasa arab khitob al-dhaman ialah 'an'i

bertulis yang dipegang "leh IKI untuk men'amin pelanggannya (pem"h"n

surat 'aminan) dalam kadar tertentu bagi pihak ketiga (benificiary)

-aminan itu adalah terhadap suatu "bligasi yang ditanggung "leh

pelanggan yang di'amin Ia bertu'uan men'amin pelanggan menunaikan

"bligasinya terhadap pihak ketiga sepan'ang temp"h tertentu Ada 'ugayang mendefinisikannya sebagai satu surat yang mengandungi 'an'i bank

pengeluar surat untuk membayar se'umlah kadar tertentu kepada pihak

ketiga untuk tu'uan tertentu %engan kata lain, ia ialah satu pengakuan

bertulis yang sah dan dikeluarkan "leh IKI atas nama pelanggannya dan

diberikan kepada pihak ketiga yang dikenali sebagai benefisiari bertu'uan

untuk men'amin pembayaran se'umlah wang tertentu, sekiranya pelanggan

gagal menunaikan hutangnya ataupun gagal melaksanakan suatu

kewa'ipan yang sepatutnya18

*(rahVpah yang dikenakan "leh IKI sebagai penyedia 'aminan ialah di

antara 214 dan 2134 sebulan daripada nilai 'aminan, bergantung

13 ?izarah al-u@af wa al-Syu1un al-&slamiyyah, l-Mausu1ah l-$i@hiyyah, 155*, ' *8, ms 6914 wwwislamg"/mymuamalatsitesdefaultfiles'urnal=muamalat212276=surat='aminanpdf

9




MCSN7, 2-!" Mei 2"#!

kepada 'enis 'aminan .anakala bagi dua IKI yang mengambil pendapat

-awatankuasa Syariah di mana u(rah yang dikenakan tidak b"leh melebihi

k"s sebenar atau dikaitkan dengan nilai 'aminan, terdapat beberapa

pendekatan yang dilaksanakan dengan masing!masing u(rah maksimum

terhad kepada .822 bagi setiap surat 'aminan yang dikeluarkan atau

terhad kepada .1,22 bagi setiap nilai 'aminan sebanyak .122,222 13

. L&nd#n/an Ja&nan ,0e (red&t G#arantee (,rp,rat&,n "(G(* 17

Y+Y telah ditubuhkan pada tahun 159 dengan pemegang sahamnya

terdiri daripada B0., kesemua bank perdagangan dan syarikat kewangan

yang ber"perasi di .alaysia .atlamat Y+Y adalah untuk membantu

$erusahaan Kecil dan Sederhana ($KS), khasnya mereka yang kekurangan

atau tidak mempunyai cagaran atau rek"d prestasi bagi memper"lehi

laluan mudah untuk mendapatkan kemudahan kredit serta membantu

usaha!usaha kera'aan dalam menggalakkan dan membangunkan

$KS dalam sekt"r yang menyumbang ke arah pembangunan ek"n"mi

negara

%i antara skim 'aminan yang ditawarkan melibatkan IKI memiliki ciri!ciri

seperti di bawah#19

Kelayakan # Syarikat milik warga tempatan yang

memenuhi kriteria Zperniagaan kecil [

sederhanaW ( small medium enterprise)

mengikut definisi "leh B0.Had $embiayaan # .32 ribu \ .12 'uta

Had -aminan # ertakluk kepada had maksimum .* 'uta]uran -aminan # 2934 ! 84 setahun daripada nilai 'aminan

. Ja&nan Ke3an/an ,0e DanaJa&n16

15 Berdasarkan temubual dengan pegawai di -abatan Syariah dan -abatan $embangunan $r"duk di IKI di.alaysia16 wwwiguaranteec"mmyiguaranteesptfhtm17 0"ta pembentangan dalam Sesi aklimat $r"duk dan %ial"g untuk &slamic %anks1 Sales /eam "leh Y+Ydi Multipurpose :all , ingkat 9, Bangunan Y+Y pada * 0"/ 21118 wwwdana'aminc"m

6




%ana'amin 0asi"nal Berhad15 (%ana'amin) ialah Insurer -aminan

Kewangan pertama di .alaysia yang menyediakan 'aminan kewangan,

iaitu satu bentuk penambahbaikan kredit untuk terbitan b"nsukuk, untuk

memudahkan syarikat yang bukan bertaraf AAA memasuki pasaran

Sekuriti Hutang Swasta ( 8ri0ate 6ebt Securities - $%S) Insurans -aminan

Kewangan ialah suatu bentuk 'aminan (penambahbaikan kredit) untuk

terbitan b"nsukuk di mana penyedia -aminan Kewangan (iaitu

%ana'amin) ber'an'i untuk membuat bayaran bagi kup"n (atau

keuntunganfaedah) dan p"k"k kepada pemegang b"nsukuk bagi pihak

penerbit 'ika terdapat kemungkiran atau bayaran tertunggak $enerbit

b"nsukuk perlu membayar fi (yuran) kepada %ana'amin sebagai balasan

untuk 'aminan kewangan yang diberikan

%engan 'aminan %ana'amin, b"nsukuk akan secara aut"matik dinaik taraf

ke AAA, iaitu penarafan tertinggi yang diberikan kepada b"nsukuk

%engan penarafan yang bertambah baik ini, terbitan b"nsukuk adalah

lebih ter'amin untuk syarikat!syarikat $elabur pula akan mempunyai

peluang untuk melabur dalam b"nsukuk yang bertaraf AAA dan yang

di'amin "leh %ana'amin %engan .1 bili"n m"dal diterbitkan dan berbayar serta .1 billi"n lagi m"dal b"leh panggil, %ana'amin mampu

mena'a 'amin sehingga .13 bili"n b"nsukuk

d. Pen/#ndera&tan "Underwriting * Saa$S#!#!

$engunderaitan sahamsukuk meru'uk kepada pr"ses bila mana IKI seperti

bank pelaburan men'adi wakil kepada syarikat yang menerbitkan saham2

atau sukuk berperanan untuk men'ualkan sukuk dan saham tersebut

kepada para pelabur Sekiranya sukuk dan saham tersebut gagal dilanggani

19 %imiliki bersama "leh .enteri Kewangan %iperbadankan (324) dan Yredit +uarantee Y"rp"rati"n.alaysia Berhad (Y+Y) (324) %ilesenkan di bawah Akta Insurans 1557 dan dikawal selia "leh Bank 0egara .alaysia20 .elalui Saham erbitan Awam atau dikenali &nitial 8ublic >ffering ( &8>)

5




MCSN7, 2-!" Mei 2"#!

atau di'ual sepenuhnya, maka IKI tersebut yang bertindak sebagai

pengunderait akan membelimelanggan baki unit sukuk atau saham yang

tidak habis ter'ual %alam hal ini, IKI sebagai pengunderait mengenakan

u(rahfi tertentu kepada syarikat yang menerbitkan sukuksaham

Isu Syariah yang dibahaskan tentang transaksi berasaskan kafalah

sebenarnya berkisar sama ada#a Sama ada pemberi 'aminan b"leh atau tidak mengambilmengenakan

u(rah terhadap pihak yang di'amin^ b -ika dibenarkan, adakah u(rah tersebut b"leh mengandungi

unsurelemen keuntungan kepada pen'amin^

%alam isu ini, .a'lis $enasihat Syariah B0. dan Suruhan'aya Sekuriti

.alaysia telah mengambil pendapat yang membenarkan pengambilan

u(rah (tanpa sebarang ikatan atau had tertentu) ke atas kafalah atas dasar

maslahah dan keperluan masyarakat kerana pada hari ini bukan perkara

mudah untuk mendapatkan 'aminan secara percuma1

.anakala Standard Syariah untuk Intitusi Kewangan Islam (Shariah

Standard for &slamic $inancial &nstitutions) Badan $erakaunan dan Audit

untuk Institusi Kewangan Islam ( ccounting and uditing for &slamic

$inancial &nstitutionsAA:I?I) pula menyatakan bahawa kafalah ialah

aUad tabarru1 , maka tidak dibenarkan mengenakan u(rahupah bagi

pengeluaran surat 'aminan 'ika dimaksudkan untuk keuntungan kerana

la>imnya amaun dan temp"h 'aminan diambil kira dalam pengiraan u(rah

tersebut ;alaubagaimanapun meminta pelanggan (pihak yang di'amin)

untuk membayar u(rah berkaitan k"s pentadbiran yang ditanggung "leh

pen'amin saha'a dalam pengeluaranpenyediaan surat 'aminan berkenaan

adalah dibenarkan Ma(ma1 ?iUh Islam Antarabangsa pada muktamarnya21 B0., es"lusi Syariah %alam Kewangan Islam, 212, ms 177, ;ahbah al!_uhayli, al-$i@h al-&slami

wa dillatuh, ' 3, ms 139, )esolutions of /he Securities Commission Shariah d0isory Council (2nd

dition), 227, ms 88!83, Amir Shaharuddin et al, $atwas on &slamic Capital Markets + Comparati0eStudy between Malaysia and 9ulf Co->peration Council A9CCB Countries , 21, &nternational Shari1ah

)esearch cademy for &slamic $inance (ISA), ms 322 Shariah Standard for &slamic $inancial &nstitutions 2""4, Shariah Standard No< , 9uarantees , klausa911 dan 91, Abdul Sattar Abu +huddah, al-*mulat, wa al-Masrufat *mulah hitob al-6homan, wa al-

&1timadat, wa %ito@oh al-&ktiman wa Masrufat al-Mudhorobah, wa al-ardh al-:assan, %uhuth Nadwah

12




yang ke , tahun 1563 'uga telah memutuskan bahawa kafalah adalah aUad

tabarru1 , maka pengambilan keuntungan adalah tidak dibenarkan kerana

ia menyamai urusan pin'aman (@ard ) yang menghasilkan manfaat kepada

pemberi pin'aman (pen'amin)*

%alam isu pengunderaitan saham pula, telah diputuskan tentang keharusan

pengunderaitan saham tanpa u(rah 0amun mengambil u(rah untuk

perkhidmatan selain 'aminan, seperti ka'ian keb"lehlaksanaan ( feasibility

study) atau pemasaran saham berkenaan adalah dibenarkan8

2. Pa)a! Gada& I0a " Rahn*

.elalui Skim $a'ak +adai Islam (dikenali sebagai Skim )ahn), pelanggan b"leh menikmati kemudahan pin'aman (@ard'loan) dengan men'adikan barang

kemas yang diperbuat daripada emas sebagai cagaran (marhun)

$elanggan 'uga perlu membayar upahu(rah simpan tertentu (di bawah prinsip

wadi1ah yad dhamanah) mengikut nilai cagaran yang disediakan bagi tu'uan

keselamatan cagaran tersebut -ika berlaku sebarang ker"sakan kepada

cagaran tersebut dalam temp"h simpanan, IKI bertanggun'awab sepenuhnya

ke atas kerugian yang dialami "leh pelanggan

Sekiranya pelanggan gagal membayar semula pin'aman tersebut dalam

temp"h tertentu, maka cagaran tersebut akan di'ual sebagai penyelesaian

kepada pin'aman dan upah simpan yang telah matang Sebarang lebihan ('ika

ada) akan dikembalikan kepada pelanggan (rahin)

.u>akarah -awatankuasa ?atwa .a'lis Kebangsaan bagi Hal `hwal Vgama

Islam .alaysia kali ke 96 yang bersidang pada 1 -un 229 telah mengambil

al-%arokah al-/halithah wa al-/halathin li al-&@tisod al-&slami, 21 , Amir Shaharuddin et al, $atwas on &slamic Capital Markets + Comparati0e Study between Malaysia and 9ulf Co->peration Council A9CCB

Countries, 21, &nternational Shari1ah )esearch cademy for &slamic $inance (ISA), ms 323 .usa Addul A>i> Shahadah [ Ali .uhd Abu al!ZI>, *mulat al-Sahb al-Na@d wa hitob al-6homan wa

al-&1timad al-Mustanadi, %uhuth Nadwah al-%arokah %arokah al-/halithah wa al-/halathin li al-&@tisod

al-&slami, 21<24Shariah Standard for &slamic $inancial &nstitutions 2""4, Shariah Standard No< , 9uarantees, klausa991 dan 99

11




MCSN7, 2-!" Mei 2"#!

keputusan menerima cadangan kadar upah simpan barang gadaian untuk Skim

)ahn yang ditentukan melalui nilai barang gadaian (marhun)3

0amun terdapat penyelidikan7 yang membahaskan bahawa pengambilan upah

simpan yang mengandungi unsur keuntungan "leh pemberi pin'amankredit"r adalah tidak dibenarkan dan bertentangan dengan prinsip fiUh,

فه ربا

!"#$% iaitu setiap pin'aman yang memberi manfaat (kepadaقض كل

pemberi pin'amankredit"r) dikira sebagai riba

Berdasarkan struktur Skim )ahn ini, kita b"leh mendapati bahawa pin'aman

(@ard ) "leh IKI dan upah simpan yang perlu dibayar "leh pelanggan mesti

wu'ud secara bersama dan saling bergantung antara satu sama lain

(interdependent ) Buktinya, IKI tidak mungkin akan memberikan pin'aman

sekiranya pelanggan enggan bersetu'u untuk membayar upah simpan tersebut,

atau pelanggan tidak akan datang ke IKI semata!mata untuk menyimpan

barang kemasnya sekiranya IKI enggan memberikan pin'aman yang

diperlukan

-ika semata!mata untuk tu'uan keselamatan barang kemas, pelanggan b"leh

menyewa peti dep"sit keselamatan di IKI yang upah simpannya lebih murah

iaitu .*22 setahun (untuk peti bersai> 12 12 8) berbanding upah

simpan melalui Skim )ahn sebanyak .82 (untuk nilai marhun .12,222

dalam temp"h 7 bulan saha'a atau .682 setahun)9 atau mungkin

menyimpannya di dalam peti besi di dalam rumah sendiri dengan ciri!ciri

keselamatan seperti kata dan n"mb"r laluan rahsia tersendiri

Selain itu, penyelidikan yang sama 'uga membahaskan isu kewu'udan k"ntrak

'ual!beli (bai1 ) dan pin'aman (@ard ) secara bersama (bai1 wa salaf 24) di mana

25 wwwe!fatwag"/myfatwa!kebangsaan26 ."hd ?air""> Abdul Khir, ."hd Bahr"ddin Badri [ <"kmanulhakim Hussain, Critical ppraisal >f

/he )ahn-%ased &slamic Microcredit $acility, 21, &nternational Shari1ah )esearch cademy for &slamic

$inance (ISA), ms 13!1927 $erbandingan yang dilakukan di sebuah bank Islam tempatan yang turut menawarkan kedua!dua pr"duk iaitu peti dep"sit keselamatan ( safety deposit boD) dengan perlindungan takaful sehingga .12,222 danSkim )ahn28 Salaf dari sudut bahasa bermakna @ard'loan <ihat Shariah Standard for &slamic $inancial &nstitutions

2""4, Shariah Standard No< #,ard A;oanB , ppendiD %, klausa 61, Abdul A>eem Abu _aid, al-urudh

1




k"ntrak i(arah turut digabungkan dalam Skim )ahn ini apabila u(rah atau

upah simpan dikenakan ke atas pelanggan %alam hal ini, i(arah dikira

sebagai k"ntrak 'ual!beli kerana melibatkan 'ual!beli sesuatu barangan untuk

manfaat tertentu (bai1 al-manfa1ah) Kemudiannya digabungkan dengan

pin'aman (@ard ) yang diper"lehi "leh pelanggan di mana unsur

kebergantungan di antara k"ntrak i(arah dan @ard sekali lagi dibangkitkan dan

ini bertentangan dengan hadith 0abi Sallahu ZAlaihi wa Sallam# & * ( )' ل +, - * ب / : ;< =:

>?; :@; A =: ?<B<C.29

.eru'uk kepada isu bai1 wa salaf di atas, adakah pr"duk kad kredit Islam yang

turut menggabungkan prinsip @ard, kafalah, wakalah dan sarf akan

mencetuskan isu yang serupa^ %alam struktur pr"duk tersebut, @ard mewakili

pin'aman atau had kredit yang b"leh digunakan "leh pelanggan dan pada masa

yang sama pelanggan dikenakan u(rahyuran tahunan bergantung kepada 'enis

kad yang ditawarkan iaitu $latinum, `mas atau Klasik yang masing!masing

menawarkan keistimewaan tertentu melalui perkhidmatan dan keutamaan

yang berbe>a

+. Y#ran Se& Ta#nan A!a#n Seaa

Secara umumnya, akaun semasa yang ditawarkan "leh IKI menggunakan

prinsip wadi1ah, mudarabah atau @ard

%ari sudut fi dan ca', kebanyakan IKI mengenakan u(rahyuran semi tahunan

sebanyak .12 kepada pelanggan akaun semasa yang mempunyai baki

purata kurang daripada .1,222 Berdasarkan tin'auan umum yang dilakukan

dengan beberapa pegawai di -abatan $embangunan $r"duk, agak sukar untuk

menentukan 'ustifikasi sebenar tentang u(rah ini memandangkan ianya telah

sekian lama diamalkan di dalam industri malah b"leh dikatakan ianya diwarisi

daripada "perasi kewangan k"n/ensi"nal 0amun ini tidak bermakna segala

al-/abadaliah baina Syubhah al-)iba wa Syakliyah al-=*@ud, Ma(allah &sra al-6uwaliyah li al-Maliyah

al-&slamiyah, %isember 21229 %iriwayatkan "leh Abu %awud, al!irmi>i dan al!0asaei

1*




MCSN7, 2-!" Mei 2"#!

yang ditiru atau diguna pakai daripada "perasi kewangan k"n/ensi"nal itu

bertentangan dengan prinsip Syariah

Secara mudahnya, u(rah tersebut b"leh diru'uk sebagai k"s

pengurusanpenyelenggaraan akaun semasa (current account ) tersebut atas perkhidmatan nilai tambah yang disediakan seperti kemudahan buku cek

dengan pr"ses pen'elasan (clearing prosess) yang sistematik bagi memastikan

keselesaan pelanggan dengan transaksi atau urusniaga tanpa tunai fi>ikal

( physical cashless) bersama ciri!ciri keselamatan tertentu

;alaubagaimanapun, mensyaratkan pengenaan u(rah hanya bagi akaun yang

mempunyai baki purata semi tahunan kurang daripada .1,222 sewa'arnya

menimbulkan pers"alan yang memerlukan 'ustifikasi khusus

Bagi akaun semasa berasaskan prinsip Xard*2, kita mungkin b"leh

mengandaikan bahawa u(rah semi tahunan sebanyak .12 tersebut ialah bagi

menampung k"s perkhidmatan pengurusan iaitu k"s sebenar yang ditanggung

"leh IKI dan bagi akaun yang memiliki baki purata sekurang!kurangnya

.1,222, maka IKI mengambil keputusan untuk menyediakan perkhidmatan

pengurusan tersebut secara percuma Standard Syariah AA:I?I menyatakan

bahawa institusi pemberi pin'aman (lending institution' QGMERGME )

dibenarkan mengenakan ca' tertentu yang menyamai k"s sebenar yang

ditanggung atas perkhidmatan yang diberikan melalui urusan pin'aman

(@ard )*1 $erlu 'uga difahami bahawa dalam penawaran pr"duk dep"sit

berasaskan prinsip @ard ini, IKI sebenarnya bertindak sebagai pemin'am

(borrower ) atas dep"sit yang disimpan atau diserahkan "leh pelanggan yang

berperanan sebagai pemberi pin'aman (lender ) Yuma agak 'anggal dan

mengelirukan kerana biasanya pemberi pin'aman yang mengenakan k"s

tersebut tetapi dalam hal ini IKI sebagai pemin'am pula yang mengenakannya

ke atas pemberi pin'aman30 %r ]usuf al!Xaradawi menyatakan bahawa penyimpan (pendep"sit) apabila membuat simpanan(?adi1ah) dengan Bank, maka ia mengambil hukum ard <ihat buku karangan beliau, ipu %ayaHalalkan iba (1559), ms *2!*1 <ihat 'uga Shariah Standard for &slamic $inancial &nstitutions 2""4,

Shariah Standard No< #, ard A;oanB, ppendiD %, klausa 1831 Shariah Standard for &slamic $inancial &nstitutions 2""4, Shariah Standard No< #, ard A;oanB, klausa51

18




Bagi akaun semasa berasaskan prinsip Mudarabah, .a'lis $enasihat Syariah

B0. telah memutuskan bahawa IKI tidak b"leh mengenakan sebarang ca'

k"s penyelenggaraan ke atas pendep"sit bagi akaun dep"sit Mudarabah

Sekiranya IKI memerlukan amaun tambahan bagi menampung k"s

penyelenggaraan, ia sepatutnya diambil kira dalam penentuan nisbah

keuntungan yang dimeterai antara kedua pihak IKI sebagai pengurus dana

tidak berhak mengenakan sebarang fi ke atas perkhidmatan atau k"s

penyelenggaran tidak langsung kerana ia merupakan sebahagian daripada

tanggung'awabnya sebagai mudarib* Sebuah -awatankuasa Syariah di

sebuah IKI lain 'uga berpandangan yang sama iaitu ca' penyelenggaraan

berkenaan akaun Mudarabah 'ika ingin dikenakan perlu dikira terlebih dahulusebelum keuntungan bersih diagihkan kepada kedua pihak**

4. Ujrah$Y#ran %a&0&t& "Facility Fee* *(rah ini perlu dibayar "leh pelanggan yang mem"h"n kemudahan

pembiayaan dan diambil "leh IKI selepas kemudahan tersebut diluluskan dan

pelanggan menandatangani d"kumen per'an'ian tetapi sebelum kemudahan

tersebut dikeluarkan (disbursement) kepada pelanggan Biasanya u(rah ini

'uga b"leh disamakan dengan yuran pr"ses ( processing fee) atas ker'a!ker'a berkaitan penilaian kredit*8 iaitu penilaian tentang keupayaan pelanggan untuk

membayar "bligasi hutang dengan IKI dengan elemen keuntungan yang

memb"lehkan IKI men'ana pendapatan berasaskan u(rah

Secara amalannya, u(rah ini dikira mengikut amaun pembiayaan yang

diluluskan, 'usteru semakin besar amaun pembiayaan maka semakin tinggi

u(rah yang perlu dibayar

32 B0., es"lusi Syariah %alam Kewangan Islam, 212, ms *233 es"lusi -awatankuasa Syariah sebuah IKI tempatan pada mesyuaratnya ke 6, 21134 Seperti lawatan ke tapak pr"'ek yang dilaksanakan "leh pelanggan yang memerlukan perbelan'aan petr"l, t"l dan ca' letak kenderaan, penyediaan kertas cadangan pembiayaan yang mengandungi analisakreditkewangan pelanggan yang kemudiannya perlu dibentangkan di dalam k"miti pembiayaankredituntuk tu'uan kelulusan dan memerlukan 'am beker'a tertentu, kemahiran dan pengetahuan pegawai! pegawai IKI yang terbabit, dan seumpamanya

13




MCSN7, 2-!" Mei 2"#!

Bagi IKI yang tidak mengenakan yuran fasiliti, ia akan mengenakan pula

u(rah yang dipanggil sebagai yuran penstrukturan ( structuring fee) Ia adalah

yuran bagi ker'a!ker'a berkaitan penilaian kekukuhan kewangan pelanggan

yang akan menghasilkan penarafan kredit (credit rating ) dan kemudiannya

b"leh dimanfaatkan "leh pelanggan sendiri untuk tu'uan!tu'uan lain %ari segi

amaunnya, ia bergantung kepada rundingantawar!menawar antara IKI dan

pelanggan, dan tidak terbatas kepada k"s sebenar yang ditanggung "leh IKI

dan 'uga tidak terikat dengan 'umlahamaun fasiliti yang diluluskan Salah

sebuah IKI menyatakan bahawa setiap pelanggan hanya dikenakan u(rah

sekali saha'a walaupun pada masa yang saha'a menikmati beberapa atau lebih

daripada satu fasiliti*3

%alam Shariah Standard AA:I?I dinyatakan bahawa pengambilan u(rah

(dengan keuntungan) atas penawaran fasiliti adalah tidak dibenarkan 0amun

IKI b"leh mengambil u'rah atas penyediaan ka'ian keb"lehlaksanaan (jME

CCE feasibility study) dengan syarat ia adalah permintaan pelanggan bagi

manfaat pelanggan sendiri)*7

5. KESIMPULAN

Berdasarkan kepada paparan isu!isu di atas, beberapa kesimpulan b"leh

dik"ngsikan sebagaimana berikut#

a %ari aspek k"mersial, melakukan sesuatu transaksi atau akti/iti perniagaan

"leh IKI semata!mata untuk menampung kembali k"s sebenar yang

ditanggung bukanlah "b'ektif asal yang direncanakan "leh IKI .alah

sekiranya ketetapan tersebut wa'ib dipatuhi, besar kemungkinan IKI akan

berhenti menawarkan pr"duk!pr"duk tersebut memandangkan tahap risik"yang terlalu tinggi berbanding dengan manfaat dan per"lehan yang bakal

dinikmati "leh IKI Akhirnya, pelanggan 'uga yang menanggung akibatnya

35 emubual dengan pegawai!pegawai di IKI milik entiti dari imur engah yang ber"perasi di .alaysia36 Shariah Standard for &slamic $inancial &nstitutions 2""4, Shariah Standard No< 4, Murabaha to the

8urchase >rderer, klausa 8 dan 83

17




kerana ketiadaan penawaran pr"duk!pr"duk tersebut melalui sistem

kewangan Islam b"leh mend"r"ng pelanggan untuk memilih sistem

kewangan k"n/ensi"nal sebagai penyelesaian kerana pr"duk seperti surat

'aminan biasanya tidak ditawarkan secara tunggal malah ia hanyalah salah

satu pr"duk dalam pake' pembiayaanfasiliti yang turut mengandungi

pr"duk!pr"duk lain seperti pembiayaan terma (term financing ), kredit

pusingan (re0ol0ing credit ), kemudahan tunai (cashline'&slamic o0erdraft ),

surat kredit (letter of credit ) dan sebagainya

:leh itu, situasi sebegini memerlukan ka'ian mendalam "leh para sar'ana

daripada pelbagai latar belakang dan keilmuan yang mungkin perlu

mengka'i antaranya keperluan dalam membe>akan di antara 'aminan yang bersifat indi/idu ( personal guarantee) dan k"mersial (commercial

guarantee) ealitinya hari ini 'aminan yang disediakan dalam industri

kewangan melibatkan nilai 'utaan ringgit dan men'adi keperluan dharuri

dunia dan entiti perniagaan yang terlibat dalam pelbagai transaksi dan

urusniaga .emang absahlah 'ustifikasi yang menyatakan bukan mudah

untuk mendapatkan 'aminan percuma dalam amalan perniagaan hari ini

kerana semua ini melibatkan pertimbangan isu risik" dan pulangan yangsemestinya perlu diukur secara bi'ak dan praktikal

b $engiraan k"s sebenar (actual cost ) tidaklah semudah yang disangkakan,

lebih!lebih 'ika pengiraan tersebut melibatkan penentuan ga'i atau upah

sese"rang peker'a IKI yang terlibat secara langsung*9 dalam sesuatu

transaksi berkenaan Ini kerana urusan berkenaan ga'i atau upah sese"rang

peker'a adalah maklumat yang rahsia dan sulit, maka sukar untuk

mendapatkan maklumat yang tepat dan sahih Biasanya pengiraan hanyalah berdasarkan anggaran atau andaian semata!mata yang tentunya terdedah

kepada kesalahan dan kesilapan Selain itu, ia sering dianggap satu ker'a

37 erdapat -awatankuasa Syariah yang membenarkan pengiraan ga'i atau upah peker'a yang terlibat secaralangsung dalam transaksi berkenaan dan dikira mengikut 'am beker'a (man hours) yang diperlukan

19




MCSN7, 2-!" Mei 2"#!

yang renyah dan tidak pr"duktif kerana hasilnya tidak bermatlamatkan

keuntungan sebagaimana yang diharapkan "leh IKI

c Sebagai alternatif kepada struktur Skim )ahn yang sedia diamalkan,

cadangan "leh para penyelidik dari &nternational Shari1ah )esearch

cademy for &slamic $inance (ISA)*6 dengan penawaran dua k"ntrak Sarf

yang dilaksanakan secara berasingan ketika awal temp"h pembiayaan dan

selepas temp"h matang pembiayaan perlu diberikan perhatian sewa'arnya

;alaupun ia masih mencetuskan beberapa isu Syariah, namun ia b"leh

dikira sebagai isu!isu Syariah yang lebih ringan (berbanding struktur

pr"duk sedia ada) dan wa'ar diberikan t"leransi dan pertimbangan dan yang

turut penting, ia mempunyai nilai keb"lehlaksanaan yang munasabah

dengan penambahbaikan dalam beberapa aspek bagi memastikan nilai

k"mersial dan pasarannya*5

d Sikap tidak bertanggung'awab menyalahkan res"lusi Syariah "leh badan

penasihat Syariah sebagai penghalang pertumbuhan perniagaan kewangan

Islam perlu ditangani secara k"nstruktif Sebaliknya pengamal kewangan

Islam perlu lebih bi'ak dan berin"/asi dalam merangka dan melaksanakan

pelan perniagaan dengan melihat keperluan dan kehendak industri dan

pasaran secara h"listik ?akt"r!fakt"r seperti kecekapan dalam

penyampaian (efficient deli0ery), ker'asama baik dengan pihak!pihak

berkepentingan ( stakeholders), keselesaan (con0enience) dan nilai tambah

yang b"leh ditawarkan kepada pelanggan 'uga perlu diambil kira kerana

ianya turut menyumbang kepada nilai k"mpetensi sesebuah IKI dalam

mencapai pertumbuhan penguasaan pasaran (market share)

:leh itu, diskusi dan mu>akarah yang berterusan melibatkan para

ulamaWsar'ana Syariah dan pengamal industri perlu digiatkan sebagai

medan percambahan dan perk"ngsian ilmu dan pengalaman yang mampu

38 ."hd ?air""> Abdul Khir, ."hd Bahr"ddin Badri [ <"kmanulhakim Hussain, Critical ppraisal >f

/he )ahn-%ased &slamic Microcredit $acility, 21, &nternational Shari1ah )esearch cademy for &slamic

$inance (ISA), ms *2!8839 ISA!AIBI. /hematic ?orkshop, Critical ppraisal of the )ahn-%ased &slamic Microcredit $acility ,dian'urkan pada 15 .ac 21* di .enara Bumiputra, Bank .uamalat .alaysia Berhad

16




melihat keperluan industri secara pragmatik dan dalam masa yang sama

mengekalkan nilai!nilai asas patuh Syariah Yuma bimbang 'ika sikap

Zo0er eDcited W dengan kepesatan pertumbuhan industri kewangan Islam

yang ber'aya mencetuskan minat luar biasa masyarakat antarabangsa

(termasuk negara!negara bukan Islam) dan ber'aya merek"dkan pelbagai

pencapaian cemerlang di peringkat d"mestik dan gl"bal telah serba sedikit

melekakan kita tentang antara "b'ektif dan prinsip asas yang sering kita

berikan penekanan ketika mula merencanakan penawaran kewangan Islam

kepada pasaran iaitu bagi menyediakan masyarakat dengan pilihan pr"duk

dan perkhidmatan kewangan yang patuh Syariah bagi menyelamatkan umat

Islam khususnya (sebagai pilihan wa'ib) daripada d"sa riba dan elemen!

elemen lain yang bertentangan dengan Syariah

6789:;< =>?7@7

15

saiful hambali_isu-isu syariah berkaitan ujrah dalam industri kewangan islam

Documents