2.0 PERINGKAT KIMIA, SELULAR DAN TISU ORGANISMA

2.1 PENGENALAN Kimia adalah satu bidang sains yang mengkaji jasad yang kecil serta interaksinya. Dalam kimia, jasad ini dikenali zarah-zarah yang dibahagi kepada atom, molekul dan sebatian (kompoun). Interaksi antara atom seperti ikatan kovalen dan ikatan ionik akan mempengaruhi sifat-sifat fizikal sesuatu zarah. Manakala elektron dalam atom tersebut akan menentukan sifat kimia. Bahan kimia selalunya ditulis sebagai Na, O2, CH4, NaCl dsb. Bidang ini adalah penting kerana setiap unit jasad adalah terdiri daripada bahan kimia. Contohnya air adalah dibentuk melalui pergabungan satu atom oksigen dan dua atom hydrogen, Garam masak pula adalah dari pada natrium dan klorin. 2.2 BAHAN KIMIA UTAMA DALAM BADAN Pada amnya, seseorang yang melakukan aktiviti sukan memerlukan kordinasi dan kerjasama daripada semua organ badan. Lebih terperinci, setiap sel dalam badan manusia melakukan sesuatu semasa seseorang bersukan. Yang penting, pengawalaturan adalah salah satu proses dalam badan yang sentiasa menimbangi ketidaknornmalan manusia. Pengawalaturan ini dinamakan sebagai suap balik positif dan suap balik negatif. Dalam menjalankan aktiviti fizikal yang cergas seperti bermain hoki dan bola keranjang, seseorang mungkin kehilangan air yang berlebihan.

Jadi, badan manusia melalui sistem saraf dan sistem endokrina (hormon dan enzim) akan mengembalikan badan ke keadaan normal melalui proses suap balik positif. Kehilangan air dapat dicegah melalui mekanisme tersebut dengan mengurangkan pembuangan air ke dalam ginjal dan menaikkan kadar penyerapan air dari ginjal. Selain itu, ia juga menimbulkan rasa dahaga supaya seseorang itu meminum untuk membekalkan air ke dalam badan. Sebaliknya, suap balik negatif akan berlaku apabila pengambilan air yang berlebihan. Pengawalaturan ini direka supaya seseorang dapat hidup dalam keadaan yang normal. Biasanya, suap balik ini melibatkan denyutan jantung, pengecutan dan pengembagan salur darah, dan penyingkiran dan penambahan air dalam konteks sukan. Bidang kimia dalam sistem biologi pula digelarkan sebagai biokimia. Bahan-bahan diperlukan untuk sel hidup adalah seperti karbohidrat, protein, lemak, asid nukleik dan sebagainya. Pada asasnya, bahan ini adalah signifikan kerana mereka memainkan peranan dalam membina dan menggantikan sel-sel untuk tumbesaran. Ia juga berkemampuan untuk mengeluarkan tenaga untuk aktiviti asas sel hidup. Setiap sel memerlukan tenaga haba dijana daripada tenaga untuk menghadamkan molekul-molekul makanan dalam sitoplasma. Oleh yang demikian, manusia memerlukan tenaga untuk bernafas dan bergerak. Dalam teori fizik, tenaga disebut dalam unit joule (J). Tenaga ini adalah unit untuk mengukur kemampuan seseorang melakukan sesuatu aktiviti fizikal seperti mandaki gunung. Dalam teori biokimia, tenaga dirujuk kepada ATP (adenosina trifosfat). ATP adalah satu bahan kimia akhir yang boleh menghasilkan tenaga di peringkat sel. Jadi, setiap molekul makanan hendaklah dihadamkan supaya menjadi unit ATP, yang seterusnya dihadamkan menjadi tenaga dalam sukatan joule. Lebih banyak molekul ATP dihasilkan, maka lebih tenaga dapat diperoleh. Pada label pakej makanan, biasanya sesuatu kuantiti makanan boleh ditukar kepada sesuatu sukatan tenaga dalam joule atau kilojoule. Di bawah adalah beberapa contoh konsep asas kimia utama dalam badan; Atom Atom adalah satu struktur yang asas untuk membina sesuatu bahan kimia. Setiap atom mempunyai elektron bercas negatif, proton bercas positif dan neutron yang neutral. Atom boleh dibezakan antara satu sama lain dengan bilangan subatomnya iaitu elektron,

proton dan neutron yang terkandung dalam suatu atom. Contohnya atom yang mempunyai 1 elektron dan neutron serta tiada elektron dipanggil hidrogen dan disingkatkan sebagai H (simbol kimia). Manakala atom yang mempunyai 2 proton dan 2 elektron serta 2 neutron adalah helium (He).

Atom Hidrogen

Atom Helium

Bilangan proton sentiasa diimbangi dengan bilangan elektron yang sama supaya sesuatu atom adalah sentiasa bercas neutral (tidak bercas). Dalam tindak balas kimia, sesuatu atom boleh kehilangan proton ataupun elektron dan seterusnya menjadi atom yang bercas positif atau negatif. Contohnya, hidrogen yang kehilangan satu elektron akan bercas positif kerana kehadiran proton. Atom yang bercas dipanggil sebagai ion positif atau ion negatif. Unsur (elemen) Unsur pula merujuk kepada jenis atom iaitu nama bagi sesuatu atom. Unsur-unsur kimia telah diatur ke dalam jadual berkala mengikut sistem elektron dan petalanya. Hasilnya, atom-atom yang berlainan jenis mempunyai nama yang unik seperti hidrogen, oksigen, bromin, nitrogen dsb. Unsur-unsur hendaklah selalu dalam keadaan yang neutral kerana unsur yang bercas akan mengelirukan.

Jadual berkala unsur Kompaun (sebatian) Dalam ilmu kimia, sebatian adalah satu kumpulan unsur yang digabungkan secara ionik apabila satu unsur kehilangan elektron (bercas positif) dan satu lagi menerima elektron (bercas negatif). Dua ion yang bertentangan cas akan menarik antara satu sama lain untuk membentuk sebatian. Apabila kompaun ini berada dalam air, ia akan dipisahkan dan membentuk ion dan boleh menghantar (aliran) elektrik dalam cecair itu. Contoh sebatian adalah seperti NaCl, KNO3, Fe(NO3)2 dsb. Jadi, peranan sebatian dalam badan kita adalah membekalkan elektrolit (cecair yang bercas) untuk mengimbangi caj-caj dalam cecair badan.

Sebatian Natrium Klorida

Molekul Walaupun tidak mengalami perubahan bilangan elektron, sesuatu boleh unsur boleh bergabung melalui ikatan kovalen. Kedua-dua unsur itu dicantum melalui perkongsian elektron apabila elektron terluar bagi sesuatu unsur adalah komplimentari dengan unsur yang digabungkan. Dalam air, molekul tidak terlarut dan tidak membentuk ion kerana sifat kimia adalah berlainan dengan air (air merupakan molekul yang berkutub). Molekul boleh wujud dalam cecair apabila ia dileburkan atupun larut dalam pelarut organik yang bersifat kovalen. Contoh molekul adalah seperti CCl4, O2, Cl2, H2 dsb.

Molekul Hemoglobin Elektrolit Ion yang terhasil apabila sesuatu campuran terlarut dalam air akan membentuk elektrolit yang berupaya membawa elektrik. Dalam kimia, ia memerlukan elektrod (katod dan anod) untuk mengalir elektrik melalui sambungan wayar (litar). Dalam biokimia, elektrolit dalam cecair badan berfungsi untuk memekatkan / mencairkan kandungan cecair badan. Kehadiran ion yang tinggi akan memekatkan cecair dan seterusnya mengawal tekanannya seperti dalam darah. Ion-ion dalam elektrolit juga penting dalam menolong proses- proses lain seperti penghadaman yang memerlukan faktor sampingan dan sebagainya. Jadi manusia memerlukan garam dan mineral untuk mengimbangi badan kita. Individu yang muntah dan cirit-birit berlebihan boleh mengakibatkan kehilangan ion yang berlebihan dan badan akan menjadi lemah.

Larutan elektrolit

Elektrolit

Karbohidrat Karbohidrat adalah pembekal tenaga utama dalam badan manusia. Ia adalah sejenis makanan organik yang larut dalam pelarut organik kerana kehadiran banyak ikatan kovalen antara unsur-unsur C, H, dan O. Jadi formula kimia umum bagi karbohidrat adalah ditulis sebagai C6H12O6]n, n adalah bilangan unit berulang. Dalam perkataan harian, karbohidrat adalah gula. Namun, dalam istilah biokimia, karbohidrat adalah sukrosa, maltosa, glukosa, fruktosa dsb. Ada yang membezakan karbohidrat melalui bilangan karbon dalam unit berulangnya (unit berulang dipanggil sebagai monomer).

Sumber makanan karbohidrat

glokosa

Contohnya pentosa dan triosa masing-masing mempunyai 5 dan 3 atom karbon. Cuma beberapa jenis karbohidrat yang biasa difokuskan dalam pemakanan dan gizi kita, iaitu sukrosa, fruktosa dsb. Kesemua gula ini perlu dicernakan dalam sistem pencernaan manusia supaya menjadi unit yang terkecil iaitu glukosa untuk diserap ke dalam sel-sel. Jadi, kekurangan glukosa dalam darah bermakna seseorang tidak mempunyai tenaga yang mencukupi untuk meneruskan proses dalam badan. Kesannya, individu tersebut akan pitam dan pengsan. Nasi, roti, dan gandum merupakan sumber karbohidrat yang utama.

Sistem pencernaan manusia

glokosa

Lipid Lipid adalah lemak yang diperlukan untuk melindungi badan kita. Ia berfungsi sebagai penebat bawah kulit untuk melindungi badan daripada kesejukan. Ia juga bertindak sebagai minyak pelincir untuk mengelakkan geseran antara organ semasa bergerak. Lipid juga merupakan komponen yang penting dalam membentuk sel membran. Selain itu, lemak juga merupakan pembekal tenaga terakhir apabila ketandusan karbohidrat atau protein untuk memberi tenaga kepada badan. Jadi, semua orang memerlukan lipid untuk terus hidup dan melicinkan proses dalam badan. Akan tetapi, pengambilan lemak yang berlebihan akan meyebabkan seseorang terus menjadi gemuk kerana ia tidak digunakan apabila pembekal tenaga lain masih ada. Badan akan menyimpan lemak tersebut di bawah kulit seperti paha, perut, dan bahagian-bahagian yang kurang aktif. Lipid boleh diambil daripada daging, kacang, dan sayur-sayuran.

Lipid (1)

Lipid (2)

Lipid (3)

Protein Protein adalah sumber yang penting dalam membina otot-otot badan. Ia adalah unsur yang penting semasa pertumbuhan dari peringkat kanak-kanak ke dewasa. Protein biasanya diambil dari daging-daging seperti ayam, lembu, ikan, soya dsb. Biasanya, otot akan mengalami kerosakan dan kepecahan apabila seseorang menjalankan sukan, jadi otot tersebut perlu diperbaiki dengan menambahkan satu lapisan protein ke atas bahagian otot yang rosak. Jadi, otot kelihatan besar pada tubuh badan.

Beberapa bentuk protein

2.3 SISTEM SEL SEBAGAI UNIT ASAS HIDUP Sel adalah unit yang paling asas untuk kesemua benda hidup kerana ia mempu menjalankan semua proses hidup seperti bernafas, berkumuh, makan, bertumbuh dan membiak. Dalam biologi, sel dibezakan sebagai sel haiwan dan sel tumbuhan. Perbezaan utama antara kedua-dua sel tersebut adalah kehadiran sel dinding dan kloroplas. Sel haiwan tidak mempunyai sel dinding dan kloroplas. Jadi, selnya boleh mengembang dan mengecut dengan mengubah kandungan dalam sel itu. Sel haiwan termasuklah semua sel pada haiwan seperti sel otot, sel tulang, sel saraf dsb.

Pelbagai jenis sel

Sel haiwan

Sel tumbuhan

2.4 STRUKTUR MEMBRAN DAN FUNGSINYA

Dengan mikroskop cahaya membran sel kelihatan seperti garis yang memisahkan setiap sel. Sedangkan dengan mikroskop elektron membran sel kelihatan tersusun dari dua lapisan dengan ketebalan antara 7.5 hingga 8 nanometer . Membran plasma juga dikenali sebagai membran sel. Sel ini merupakan suatu bahagian dalam suatu sel. Membran plasma mempunyai selaput nipis, kenyal, dan separa telap. Ia terbina daripada dua lapisan fosfolipid dan protein. Fosfolipid mempunyai bahagian kepala berkutub yang bersifat hidrofilik (tertarik kepada air) dan bahagian ekor tidak berkutub yang hidrofobik (tidak tertarik kepada air) seperti dalam rajah di bawah.

Model ringkas satu molekul fosfolipid

Molekul protein dan fosfolipid tidak statik tetapi boleh bergerak bebas. Sifat ini menyebabkan membran plasma mempunyai sifat bendalir. Oleh itu model yang dicadangkan oleh Singer dan rakan- rakannya dikenali sebagai model mozek bendalir. Protein mempunyai tugas-tugas khusus seperti membantu pengangkutan molekulmolekul merentasi membran sel. Selain membran sel, organel-organel lain dalam sitoplasma (retikulum/jalinan endoplasmik, sampul nukleus, kompleks Golgi, karungkarung membran seperti vesikel, dan sebagainya) juga terdiri daripada dwilapisan fosfolipid. Dengan itu, bahagian-bahagian dalaman sel sebenarnya mempunyai sistem perhubungan antara satu sama lain melalui sistem mebran sel. Lihat gambarajah dibawah yang menunjukkan perletakan membran sel. Perhatikan kedudukan kolestrol, glikoprotein, glikolipid, protein reseptor, protein pengcam dan protein pengangkut pada membran berkenaan. Bahan-bahan ini memainkan peranan dalam membantu pengangkutan melalui membran.

Tugas utamanya ialah membentuk sempadan luar sel. Membran plasma (juga disebut membran sel), adalah struktur yang kompleks. Walaupun tugasnya ialah memisahkan sitoplasma daripada bahagian luar sel (yang umumnya terdiri daripada cecair ekstrasel), ia juga membekalkan sistem pengangkutan untuk sebahagian bahan-bahan supaya dapat masuk ke dalam sitoplasma. Gerak lakuan yang demikian menyebabkan ia disebut sebagai mempunyai ciri separa-telap.

2.5 PERGERAKAN MASUK DAN KELUAR BAHAN MELALUI MEMBRAN SEL Membran sel merupakan sempadan dimana molekul-molekul tidak boleh bergerak sewenang- wenangnya. Di sepanjang membran sel sentiasa terdapat berbagai bahan dalam bentuk molekul atau zarah, pepejal atau cecair, yang berlegar-legar mencari ruang untuk masuk ke dalam sel atau keluar daripadanya. Namun, tidak semua bahan boleh meresap masuk dengan mudah, sebab itulah membran sel dikatakan bersifat separa telap. Umumnya, bahan-bahan daripada luar adalah gas (seperti oksigen, O2), ion dan nutrien yang diperlukan untuk menjalankan aktiviti sel. Bahan daripada dalam pula terdiri daripada gas karbon dioksid (CO2), hasil kumuhan, ion dan berbagai lagi untuk dinyahkan keluar daripada sel. Pergerakan bahan keluar masuk sel terdiri daripada 2 jenis: 1. pengangkutan pasif 2. pengangkutan aktif Pengangkutan pasif

Pengangkutan pasif ialah bentuk pergerakan molekul yang tidak memerlukan tenaga apabila merentasi membran sel dan halaju pergerakan bergantung kepada kecerunan kepekatan disebalik sempadan membran tersebut. Terdapat 3 bentuk pengangkutan pasif, iaitu (i) resapan mudah (ii) resapan berbantu melalui terusan protin (iii) resapan berbantu melalui perlekapan dan (iv) osmosis. i) resapan mudah : Antara bahan-bahan yang merentasi membran plasma melalui resapan mudah ialah air, gas dan molekul yang telap lipid. Melalui cara ini, pergerakan bahan berkenaan adalah mengikut arus (pasif). Kadar pergerakan resapan bergantung pada kecerunan kepekatan/tekanan/cas bahan berkenaan. Umumnya, pengangkutan

pasif berlaku pada situasi dimana terdapat air, walaupun amat sedikit, kerana air merupakan medium pergerakan. Pengangkutan cara ini dikatakan berlaku apabila sesuatu bahan atau molekul atau zarah (di dalam cecair tertentu) akan bergerak mengikut kecerunan kepekatan, kecerunan cas, tekanan dan sebagainya. ii a) Resapan berbantu melalui protein terusan: Hanya beberapa jenis molekul sahaja yang dapat melakukan resapan mudah. Bahan-bahan yang telap air, seperti ion (K+, Na+, Ca2+) asid amino dan monosakarid tidak dapat melepasi dwilapisan fosfolipid ini. Ia memerlukan suatu mekanisma bantuan untuk membawanya melepasi membran. Bantuan ini didapati daripada protin terusan yang terdapat secara berselerak terbenam dicelahcelah struktur membran. Protein terusan akan membuka ruang atau pori untuk membenarkan molekul yang telap air (terutamanya ion yang telap air) melalui terusannya dan sekali gus telah melintasi membran. ii b) Resapan berbantu melalui perlekapan pada protin pembawa : Protein pembawa yangterdapat pada membran mempunyai tapak pelekap untuk bahan-bahan tertentu seperti asid amino, gula dan protin yang kecil. Bahan-bahan tersebut akan melekapkan diri pada pada protin pembawa.Untuk meneruskan pergerakan bahan, protin pembawa akan mengubah bentuknya supaya bahan-bahan terlekap akan tertelus daripada bahagian pemula kepada bahagian akhir protein tersebut. Bentuk pelekapan adalah lemah, dan ia mudah terurai apabila bahan-bahan telah masuk ke bahagian dalam sel. Protein pembawa, yang mulanya bertukar bentuk, akan balik semula kepada bentuk asal selesai membawa bahan-bahan tersebut. iii) Osmosis: Air, seperti juga molekul-molekul lain, bergerak melalui resapan daripada kawasan yang tinggi kepekatan air kepada kawasan yang rendah kepekatannya. Resapan air melalui membran separa telap dan mengikut kecerunan, dipanggil osmosis. Bahanbahan terlarut merendahkan merendahkan kepekatan molekul air bebas. Osmosis tidak memerlukan tenaga sel.

Proses osmosis

Pengangkutan aktif

Pengangkutan aktif merupakan pergerakan yang melawan arus; yakni jenis melawan kecerunan kepekatan. Denagn itu, ia memerlukan tenaga (yang terdiri daripada Adenosine Trifosfat atau ATP) untuk menggerakkan bahan-bahan melalui membran plasma. Umumnya, bahan-bahan ini terdiri daripada molekul-molekul bersaiz besar seperti protin-protin tertentu dan mikroorganisma. Bahan-bahan ini bergerak merentasi membran sel melalui salah satu daripada dua bentuk utama pengangkutan aktif (i) endositosis, (ii) eksositosis. i. Endositosis: Walaupun membran plasma merupakan susah untuk ditembusi, zarahzarah besar, protin-protin malah keseluruhan mikro organisma seperti bakteria, masih berupaya masuk kedalam sel. Bahan-bahan ini menelusi proses kemasukan yang sukar yang di panggil endositosis (bahasa Yunani bermakna masuk kedalam sel). Semasa endositosis, membran plasma mula2 sekali akan merangkumi partikel tersebut, memencil dan seterusnya membentuk suatu karung membran yang dipanggil vesikel dengan partikel tersebut terperangkap didalamnya. Dalam keadaan inilah vesikel masuk kedalam sitoplasma. Terdapat 3 jenis endositosis, Berdasarkan saiz bahan tersebut dan cara ianya dibawa masuk. Ketiga-tiga jenis tersebut ialah pinositosis, endositosis berbantu mediator dan fagositosis;

(ia) pinositosis ialah pergerakan yang membawa masuk bahan cairan, khususnya cecair ekstrasel. Mula-mula sekali, membran plasma akan membentuk lekuk pada suatu kawasan di lapisan membran. Lekuk ini menjadi semakin mendalam, dan akhir sekali lekukan tersebut akan membentuk vesikel yang mengandungi cairan. Melalui vesikel inilah cecair ekstrsel dibawa masuk ke dalam sel. (ib) endositosis dibawa oleh reseptor 'Exositosis jika pergerakannya menghala dari dalam sel ke arah luar sel. Proses yang sama. (ii) Fagositosis: dilakukan oleh sel darah putih dan organisma peringkat tinggi. Organisma peringkat rendah melakukannya secara sendiri. Proses adalah sama kecuali vesikel terbentuk adalah terdiri dari Kompleks Golgi (bukan membrane plasma) dan pergerakkannya adalah mengarah ke bahagian luar sel (proses ektositosis). Fungsi umum Membran plasma berfungsi untuk mengasingkan kandungan sel daripada persekitaran luar. Ia juga dapat mengawal pergerakan bahan ke dalam dan keluar sel. Ia telap kepada air dan lipid tetapi tidak telap kepada bahan-bahan tidak berpolar. Molekul-molekul kecil dan bahan larut lipid dapat melalui lapisan lipid dengan mudah. Selain itu, membran plasma berfungsi untuk melindungi organel-organel di dalam sel. Contoh molekul-molekul kecil ialah: air oksigen karbon dioksida Contoh molekul-molekul larut lipid ialah: gliserol asid lemak vitamin - A, D, E, K hormon jenis steroid

2.6 MEKANISMA ASAS PENGELUARAN, PENYIMPANAN DAN PENGGUNAAN TENAGA Karbohidrat atau glukosa merupakan karbohidrat terpenting dalam kaitannya dengan pengeluaran tenaga di dalam tubuh. Hal ini disebabkan kerana semua jenis

karbohidrat sama ada monosakarida, disakarida mahupun polisakarida yang dihasilkan oleh manusia akan ditukar menjadi glukosa di dalam hati. Glukosa ini kemudian akan berperanan sebagai salah satu molekul utama bagi pembentukan tenaga untuk tubuh badan kita. Jadi sumber yang penting untuk penghasilan tenaga dalam sel adalah glukosa (C6 H12O6); C6H12O6 + O2 ----------> CO2 + H2O + TENAGA Bagaimanapun, tindak balas ini menggunakan jumlah tenaga yang terlalu banyak untuk hanya 1 sel. Jadi sel telah memecahkan glokosa dalam keseluruhan tindak balas dan menggunakan jumlah tenaga yang lebih kecil berbanding tindak balas yang pertama tadi. Tindak balas keseluruhan ini menghasilkan ATP (Adenosine Triphosphate) daripada ADP ( Adenosine Diphosphate). Kemudian, sel akan memecahkan ATP seperti dalam tindak balas di bawah: A----P++P++P A----P+++P + P + 7700 calories*

Di dalam tubuh manusia glukosa yang telah diserap oleh usus halus kemudian akan di bahagikan ke dalam semua sel tubuh melalui aliran darah. Di dalam tubuh, glukosa tidak hanya dapat tersimpan dalam bentuk glikogen di dalam otot dan hati namun juga tersimpan pada plasma darah dalam bentuk glukosa darah (blood glucose). Glokosa juga berperanan sebagai bahan bakar bagi proses metabolisme, dan akan berperanan sebagai sumber tenaga utama bagi otak. Melalui proses oksidasi yang terjadi di dalam selsel tubuh, glukosa kemudian akan digunakan untuk mensintesis molekul ATP (adenosine triphosphate) yang merupakan molekul- molekul keseluruhan tenaga dalam tubuh badan. Untuk dapat menghasilkan tenaga, proses metabolisme glukosa akan berlangsung melalui 2 mekanisme utama iaitu melalui proses anaerobik dan proses aerobik. Proses metabolisme secara anaerobik akan berlangsung di dalam sitoplasma (cytoplasm) sedangkan proses metabolisme anaerobik akan berjalan dengan mengunakan enzim yang bertindak sebagai pemangkin di dalam mitokondria dengan kehadiran Oksigen. Pada peringkat awal metabolisme pertukaran glukosa kepada tenaga di dalam yang menghasilkan tenaga di dalam tubuh. Dalam penggunaan seharian, glukosa akan menyediakan hampir 50-75% dari

tubuh akan berlangsung secara anaerobik melalui proses yang dinamakan Glikolisis (Glycolysis). Proses ini berlangsung dengan mengunakan bantuan 10 jenis enzim yang berfungsi sebagai pemangkin di dalam sitoplasma (cytoplasm) yang terdapat pada sel eukaryotik (eukaryotic cells). Teras dari keseluruhan proses Glikolisis adalah untuk menukarkan glukosa menjadi produk akhir berupa asid piruvat.

Model ringkas proses Glikolisis Pada proses Glikolisis, 1 molekul glukosa yang memiliki 6 atom karbon pada rantainya (C6H12O6) akan terpecah menjadi produk akhir berupa 2 molekul piruvat (pyruvate) yang memiliki 3 atom karbom (C3H3O3). Proses ini berlaku melalui beberapa tahap tindak balas yang akhirnya membentuk beberapa sebatian antaranya adalah seperti Glukosa 6-fosfat dan Fruktosa 6-fosfat. Selain penghasilan molekul piruvat, proses glikolisis ini juga akan menghasilkan molekul ATP serta molekul NADH (1 NADH3 ATP). Molekul ATP yang terbentuk ini kemudian akan diekstrak oleh sel-sel tubuh sebagai komponen asas dalam penghasilan tenaga. Melalui proses glikolisis ini 4 buah molekul

ATP dan 2 buah molekul NADH (6 ATP) akan dihasilkan serta pada awalnya proses ini akan memecahkan 2 buah molekul ATP sehingga dapat membentuk 8 buah ATP. Tahap metabolisme tenaga berikutnya akan berlangsung dalam proses aerobik dengan mengunakan bantuan oksigen (O2 ). Bila oksigen (O2) tidak tersedia maka molekul piruvat hasil proses glikolisis akan bertukar menjadi asid laktik. Dalam kondisi aerobik, piruvat hasil proses glikolisis akan teroksidasi menjadi hasil akhir berupa H2O dan CO2 di dalam proses yang dinamakan respirasi selular (Cellular respiration). Proses respirasi selular ini terbahagi kepada 3 tahap utama iaitu Acetyl-CoA, proses oksidasi Acetyl-CoA dalam siklus asid sitrat (Citric-Acid Cycle) serta Rantai Transport Elektron (Electron Transfer Chain/Oxidative Phosphorylation). Tahap kedua dari proses respirasi selular yaitu Siklus Asid Sitrik merupakan pusat bagi seluruh aktiviti metabolisme tubuh. Kitaran ini tidak hanya digunakan untuk memproses karbohidrat namun juga digunakan untuk memproses molekul lain seperti protein dan juga lemak. Gambar di bawah akan memperlihatkan 3 tahap proses respirasi selular beserta Kitaran asid sitrik (Citric Acid Cycle) yang berfungsi sebagai pusat metabolisme tubuh.

Proses respirasi selular

2.7 JENIS DAN FUNGSI TISU UTAMA Tisu ialah sekumpulan sel yang telah bersatu untuk menjalankan tugas yang tertentu. Di dalam tubuh manusia, terdapat empat jenis tisu utama iaitu tisu epitelium, tisu otot, tisu saraf, dan tisu penghubung atau pengikat.

TISU EPITELIUM Tisu epitelium adalah satu daripada 4 tisu asas. Setiap tisu asas mempunyai peranan masing-masing untuk melaksanakan fungsi-fungsi tertentu. Epitelium ialah tisu yang dibina oleh sekumpulan sel. Sel merupakan komponen utama tisu ini. Dari segi struktur, sel-selnya tersusun rapi menyerupai kepingan dan mempamerkan susunan sama ada berbentuk unilaminar atau multilaminar. Epitelium berasal daripada ketiga-tiga lapisan germa embrio, iaitu ektoderma, mesoderma dan endoderma.

Beberapa jenis tisu epitelium Tisu epitelium merangkumi: i. tisu epitelium permukaan ii. tisu epitelium kelenjar iii. tisu epitelium khusus Ciri-ciri umum epitelium 1. Epitelium menyelubungi seluruh permukaan ekterior badan. E.g. epidermis kulit. 2. Epitelium juga melapisi semua saluran yang mempunyai hubungan, samada secara langsung ataupun tidak dengan bahagian ekterior badan. E.g epitelium dalam sistem pernafasan, sistem pencernaan dan sistem urogenital. 3. Epitelium melapisi kaviti-kaviti badan seperti kaviti peritoneum, kaviti pleural dan kaviti perikardium. 4. Epitelium juga melapisi salur-salur sistem kardiovaskular (jantung dan pembuluh). Epitelium ini disebut endothelium. 5. Epitelium terletak diatas satu lapisan membran yang dipanggil membran asas, i.e satu lapisan yang memisahkan epitelium dengan tisu perantara dibawahnya. 6. Epitelium tidak mempunyai pembekalan darah, iaitu ia bersifat avascular. Ia mendapat bekalan makanan dari pembuluh-pembuluh yang membekali tisu perantara dibawahnya. 7. Tisu epitelium berupaya mengalami regenerasi dan pembaharuan, e.g. epitelium yang melapisi kulit, sistem pencernaan, kawasan olfaktori dan kornea. 8. Epitelium merupakan tisu yang bertanggongjawab dalam pembentukan kelenjar eksokrin dan endokrin. 9. Dari segi fungsi, tisu epitelium memainkan peranan dalam kegiatan pelinciran, rembesan, penyerapan, perlindungan, resepsi deria, perkumuhan, pengangkutan,

pencernaan dan pembiakan. Epitelium permukaan Epitelium yang menyelubungi atau melapisi sesuatu permukaan. Ini termasuk permukaan eksterior atau permukaan interior badan atau organ. Pengelasan epitelium permukaan adalah berasaskan dua faktor utama: i. Susunan lapisan selnya iaitu samada selapis (simple) atau berlapis (stratified). ii. Bentuk selnya iaitu samada skuamus, kiub, kolumna atau peralihan. Epitelium selapis (simple epithelium) Epitelium ini dibina oleh satu lapisan sel sahaja. Berasaskan bentuk selnya, ia merangkumi epitelium skuamus selapis, epitelium kiub selapis, epitelium kolumna selapis dan epitelium kolumna berlapis palsu. 1. Epitelium squamus selapis Sel-sel epitelium ini berbentuk pipih menyerupai sisik ikan. Nukleusnya memanjang dan terletak mengikut paksi panjang sel. Fungsi, sel-sel epitelium ini sesuai untuk aktiviti pemindahan gas, cecair dan metabolit. Didapati di kaviti-kaviti badan (peritonuem, perikardium, pleural), sistem kardiovaskular dan saluran limfa, lapisan parietal kapsul Bowman (ginjal), alveolus paru-paru. 2. Epitelium kiub selapis Sel-sel epitelium ini berbentuk kiub. Nukleusnya kelihatan lebih bulat dan terletak ditengah sel. Dari segi fungsi, saiz dan bentuk sel epitelium ini sesuai melapisi duktus-duktus dan mempunyai peranan dalam proses rembesan dan penyerapan. (e.g tubul proksimal dan distal ginjal). Didapati di tubul proksimal dan distal ginjal, duktus kelenjar, bronkiol terminal danpermukaan ovari. 3. Epitelium kolumnar selapis Sel-sel epitelium ini kelihatan lebih tinggi dan mempunyai bentuk seperti satu turus memanjang. Nukleusnya membujur mengikut paksi panjang sel dan biasanya bertempat berdekatan dengan bahagian dasar sel. Epitelium ini sesuai untuk aktivit rembesan dan penyerapan. Didapati di: sebahagian besar trakus sistem pencernaan, duktus kelenjar, uterus, bronkiol, oviduktus dan pundi hempedu.

4. Epitelium kolumna berlapis palsu Epitelium ini dikatakn berlapis palsu kerana sel-selnya kelihatan seolah-olah mempungai lebih dari satu lapisan. Sungguhpun nukleusnya kelihatan berlapis disamping mempunyai sel yang juga kelihatan tinggi dan rendah, tetapi sebenarnya setiap sel itu terletak diatas membran asas. Epitelium ini biasanya mengandungi sel goblet dan mempunyai silium atau stereosilium di permukaan bebasnya. Didapati di: sebahagian besar trakus pernafasan, vas deferens, sebahagian urethra lelaki dan wanita. Epitelium berlapis (stratified epithelium) Terdiri daripada dua lapisan atau lebih. Ia terbahagi kepada: i. epitelium skuamus berlapis. ii. Epitelium kiub berlapis iii. Epitelium kolumna berlapis iv. Epitelium peralihan. 1. Epitelium skuamus berlapis Hanya lapisan sel di bahagian permukaan sahaja yang terdiri daripada kumpulan sel-sel skuamus. Sel-sel dibahagian lain mempunyai pelbagai bentuk. Epitelium skuamus berlapis terdiri daripada dua jenis iaitu yang berkeratin dan yang tak berkeratin. Dalam jenis berkeratin, sel-sel skuamus di bahagian permukaan epitelium kelihatan tidak mempunyai nukeus. Terkandung didalam sitoplasma sel-sel telah mati ialah bahan-bahan skleroprotein (protein berserat) yang dikenali sebagai keratin. Untuk epitelium skuamus tak berkeratin, kesemua lapisan selnya masih mengandungi nukleus sebab ia tidak mengalami proses pengkeratinan. Epitelium skuamus berkeratin boleh didapati di kawasan tisu yang terdedah kepada aktiviti pergeseran seperti epidermis kulit, dan sebagahian kaviti mulut (gusi dan lelangit keras). Epitelium skuamus tak berkeratin boleh didapati melapisi permukaan kaviti basah seperti mulut, farinks, esofagus, uretra dan vagina. 2. Epitelium kiub berlapis Epitelium ini terbentuk daripada dua lapisan sel kiub. Didapati di: duktus kelenjar peluh. 3. Epitelium kolumna berlapis

Sel-sel kolumna yang membentuk eoitelium ini hanya terdapat di lapisan superfisial sahaja. Di bahagian bawah, bentuk sel berbeza daripada kiub kepada polihedron. Didapati di forniks konjunktiva, duktus kelenjar yang besar. 4. Epitelium peralihan Epitelium ini agak unik kerana bentuk sel di alpisan superfisialnya tidak menunjukkan ciriciri skuamus atau kolumna tetapi lebih membulat atau berbentuk kubah. Epitelium ini sesuai bagi organ yang memerlukan tindakan regang. Didapati di: trakus sistem kencing seperti pelvis renal, ureter, pundi kencing dan bahagian proksimal uretra. Epitelium Kalenjar Pembentukan kelenjar i. kelenjar eksokrin ii. kelenjar endokrin Bermula dengan proliferasi sel-sel epitelium. Sel-sel epitelium akan menembusi lapisan tisu perantara. Kelenjar ini membentuk dua bahagian, i.e bahagian duktus dan bahagian rembesan. Jika duktus kekal, membentuk kelenjar eksokrin ( Kelenjar parotid). Jika duktus hilang, membentuk kelenjar endokrin ( Kelenjar tiroid).

Kelenjar eksokrin i. unisel dan multisel - berasaskan bilangan sel yang membentuk kelenjar. Unisel dibina oleh satu sel rembs sahaja, eg. sel goblet. Multisel dibina oleh beberapa sel rembes. ii. ringkas dan majmuk - berdasarkan sistem duktus kelenjar. iii. tubul, alveolus (asinus) dan tubulo-alveolus berdasarkan bahagian rembesan yang bersifat tubul, alveolus atau tubuloalveolus. iv. Serus, mukus dan seromukus berasaskan ciri-ciri bahan yang dirembeskan. Serus v. rembes cecair, mucus rember mucus (cecair pekat), seromukus rembes kedua-dua jenis rembesan. Merokrin, holokrin dan apokrin berasaskan cara sel epitelium merembeskan bahan.

Jenis-jenis kelenjar ringkas i. Tubul ringkas - terdapat di kripta Lieberkuhn usus. ii. Tubul bergelung ringkas - kelenjar peluh iii. Tubul bercabang ringkas - terdapat di bahagian funduc gaster. iv. Alveolus ringkas - tidak terdapat dalam mamalia. v. Alveolus bercabang ringkas - kelenjar sebum Jenis-jenis kelenjar majmuk i. Tubul majmuk - kelenjar bulbo-uretra dan kelenjar dibahagian kardiak gaster. ii. Tubulo-alveolus majmuk - pancreas dan kelenjar parotid. Kelenjar Endokrin Tidak mempunyai sistem duktus. Bahan rembesan masuk terus ke sistem darah. Eg. kelenjar tiroid, adrenal, pituitari. PENGKHUSUSAN SEL EPITELIUM Mikrovilus Struktur berbentuk seperti jejari yang terdapat dipermukaan bebas sel epitelium yang menunjukkan fungsi penyerapan seperti sel yang melapisi usus. Fungsi mikrovilus adalah untuk menambahkan luas permukaan sel bagi melicinkan proses peyerapan. Silium dan flagelum Silium merupakan struktur rerambut pada permukaan sel epitelium. Banyak pada epitelium pada permukaan sistem pernafasan dan tiub uterus. Flagellum lebih panjang. Fungsi flagelum sebagai satu struktur yang motil jelas dilihat dalam pergerakkan spermatozoa. Kompleks persimpangan Struktur yang biasanya terdapat di sel-sel epitelium yang mudah terdedah kepada tarikan (traction) dan tekanan. Lekatan yang wujud di antara sel bukan sahaja disebabkan oleh bahan-bahan yeng terdapat diantara sel malah juga dibantu oleh struktur ini. Terdapat 3 bentuk kompleks persimpangan: i. Zonula okludens atau persimpangan ketat ii. Zonula adherens

iii. Makula adherens atau desmosom Susunan terperinci ketiga-tiga struktur ini hanya jelas kelihatan dengan menggunakan mikroskop elektron kerana apabila dilihat dengan mikroskop cahaya struktur ini hanya kelihatan sebagai garisan-garisan padat sahaja. TISU PERANTARA / PENYAMBUNG DAN PENYOKONG Mempunyai bentuk yang berbeza-beza. Penting dalam pembentukan tisu lain. Fungsi utamanya ialah sebagai penghubung diantara tisu dan juga dapat memegang tisutisu tersebut bersama supaya menjadi lebih kuat. Ciri umum semua tisu penyambung dan penyokong ialah berasal dari mesoderma. Tisu penyambung embrio (mesenkima) berasal dari mesodermal somites dan splancnic mesoderm. Semua tisu penyambung dan penyokong berasal dari mesenkima.

Contoh tisu perantara/ penghubung Semua tisu penyambung dan penyokong terdiri daripada sel, serat dan bahanbahan berbagai bentuk (amorphous ground substance, yang terdiri daripada proteoglycans) dalam komposisi yang berbeza. Fungsi tisu perantara adalah: 1. membina bentuk atau menyokong tisu ini membentuk tendon, ligament, tulang dan rawan. Tendon menyambung otot dengan tulang Ligament menyambung tulang dengan tulang, tulang dengan rawan, rawan dengan rawan, dan organ dengan organ. Tulang dan rawan menyokong tisu lembut badan. 2. memberi perlindungan atau pertahanan dari serangan mikroorganisma tisu ini mengandungi sel fagosit dan sel penghasil antibodi. Sel fagosit menelan bahan

asing yang masuk ke dalam badan. Antibodi adalah protin khusus yang dihasilkan oleh sel ( sel plasma) yang berperanan melawan virus atau bakteria yang masuk. Tisu penyambung dewasa 1. tisu penyambung longgar 2. tisu penyambung padat tidak teratur 3. tisu penyambung padat teratur a. kolagen b. elastik 4. tisu penyambung retikulum 5. tisu adipos a. tisu adipos putih b. tisu adipos coklat Tisu penyokong dewasa 1. rawan a. hilin b. elastik c. rawan fibrous 2. tulang 3. gigi Serat-serat tisu penyambung terdiri daripada 3 jenis: kolagen, retikulum, dan elastik. Tisu penyambung longgar Banyak terdapat dalam haiwan dewasa. Didapati disekeliling salur darah dan saraf, diantara serat-serat otot, dan diatara lapisan otot licin. Juga terdapat dibawah epitelium dimana terdapat salur darah didalamnya. Terdapat lebih banyak sel daripada serat. Serat tersusun secara longgar dan mempunyai ketiga-tiga jenis serat. Terdapat dua kumpulan sel dalam tisu penyambung longgar: 1. sel-sel yang tetap fibroblast, pericytes, sel adipos. 2. sel-sel bebas Sel-sel tetap Fibroblast paling banyak, biasanya berbentuk memanjang. Fibroblas yang aktif terdapat dalam tisu penyambung yang terlibat dalam penyembunan luka.

Pericytes -Sel-sel perikapilari yang memanjang. Boleh bertindak sebagai progenitor cells untuk fibroblas, kondroblas, dan sel otot licin bila diperlukan. Sel adipos - sel lemak / liposit. Bila banyak ia menjadi tisu adipos. Sel ini mengandungi titisan lipid. Sel-sel bebas Makrofag boleh bergerak. Terbentuk dari sel monosit dan bergerak dari darah ke dalam tisu penyambung longgar. Bila diransang, sel makrofag menjadi besar. Makrofag memakan (phagocytize) bahan luaran seperti partikel habuk dan karbon dalam paru-paru. Mereka membunuh bacteria dan mengeluarkan sel-sel darah merah yang rosak atau tua dalam limpa dan nodus limfa. Memainkan peranan penting dalam tindakbalas imun. Sel mast banyak terdapat disekeliling salur darah. Ianya besar, dan polymorphic. Mengandungi heparin dan histamin. Sel plasma - berbentuk bujur. Berasal dari B-limfosit yang berpindah dari darah. Kromatofors (chromatophores) Lain-lain limfosit, monosit dan granulosit.

Tisu penyambung padat Serat seratnya lebih banyak daripada sel-sel dan bahan berbagai bentuk. Tisu penyambung yang khusus untuk peranan menyokong. Terdiri daripada sel, kondrosit, serat dan bahan berbentuk gel. Terdapat 3 jenis rawan: 1. hialin putih dan lutsinar. Terdapat pada permukaan sendi, hidung, larinks, trakea dan bronki. 2. elastik didapati ditempat yang memerlukan renggangan, seperti telinga luar, dan epiglotis. 3. rawan fibrous paling sedikit dalam badan. Didapati pada intervertebra disk dan menisci pada sendi stifle. Terdapat dua jenis tisu perantara: i. Tisu perantara sebenar ii. Tisu perantara khusus. Tulang, darah, rawan, limfa dan tisu hematopoiesis (seperti sumsum tulang, nodus limfa, limpa dan timus) adalah merupakan tisu perantara khusus. Ini kerana mereka mempunyai fungsi yang lebih khusus. Tisu perantara sebenar mempunyai fungsi-fungsi yang umum. Tisu perantara

sebenar mempunyai pelbagai fungsi. Ia merupakan tisu penyokong bagi sel-sel epitelium, tisu otot dan tisu saraf. Selain itu tisu perantara juga memainkan peranan dalam fungsi pertahanan, pusat simpanan, pengangkutan, pemulihan tisu dan sintesis serat-serat kolagen. Tisu perantara wujud daripada tisu mesenkima (iaitu tisu perantara embrionik) yang berasal daripada lapisan mesoderm. Tisu perantara dibina oleh dua komponen utama iaitu: i. sel-sel ii. bahan antara sel atau matriks *. Serat-serat tisu perantara i. serat kolagen * ii. serat kenyal * iii. serat retikulum * Bahan dasar Bersifat fizikal seperti gel, tidak berwarna dan tidak mempunyai rupabentuk yang tertentu. Dikenali sebagai bahan dasar amorfus. Ia dibina oleh protein dan karbohidrat secara kompleks. Bahan dasar juga mengadungi air. Sel-sel tisu perantara * Fibroblast * Sel mesenkima * Makrofaj * Sel plasma * Sel mast * Sel lemak (Adiposit) * Sel darah putih *

Jenis-jenis tisu perantara sebenar i. Tisu perantara kendur * ii. Tisu perantara padat * iii. Tisu perantara dengan ciri khas * a) Tisu perantara kenyal * b) Tisu perantara retikulum * c) Tisu adipos *

iv. Tisu perantara mesenkima * v. Tisu perantara mukus * TISU OTOT (muscular tissue) Tisu otot berasal dari mesoderm dan khusus untuk kontraksi. Secara umum, otot boleh dibahagikan kepada tiga jenis berasaskan ciri-ciri morfologi dan fungsi-fungsinya. i. Otot rangka/berjalur/terkawal - Otot yang terdapat pada sistem rangka. ii. Otot jantung - Otot yang terdapat pada jantung. Iii. Otot licin / tak berjalur / tak terkawal / viscera - Otot yang terdapat dalam viscera badan.

Tisu otot Otot mengecut apabila mendapat rangsangan dari CNS. Otot rangka dan jantung dikategorikan sebagai otot jalur kerana pada kedua-dua otot ini terdapat jalur yang jelas kelihatan dibawah mikroskop. Nukleus otot rangka terdapat di bahagian peripheri. Otot berjalur Terdiri daripada serat-serat multinukleus, tidak bercabang dan memanjang. Otot mendapat nama kerana ia kelihatan berjalur dibawah mikroskop. Terdapat dua jenis otot berjalur: merah dan putih (pink). Otot merah terdapat pada kawasan yang melakukan kerja-kerja yang berterusan, manakala otot putih terdapat yang melakukan pergerakkan yang cepat dan berselang-seli. Perbezaan warna ini disebabkan oleh jumlah myoglobin dan cytochrome, dan juga mitokondrin di dalam sitoplasma. Otot merah menjana ATP (adenosine triphosphate) lebih cepat daripada otot putih dan lebih tahan. Lain-lain ciri otot jalur ialah nukleus terletak di tepi sel, dan hujung saraf memasuki

setiap fibril otot. Fibril otot (myofibril) ialah unit asas. Setiap serat otot terdiri daripada beberapa fibril dan diselaputi oleh tisu penyambung yang nipis dipanggil sarcolemma. Serat otot diselaputi oleh endomisium. Serat-serat ini bercantum membentuk bundle otot, dipanggil fasikulus yang diselaputi oleh membran perimisium. Beberapa fasikulus bercantum membentuk otot yang diselaputi oleh membran epimysium. Biasanya otot mempunyai satu badan dan dua hujung yang berakhir pada tendon atau ligamen. Otot rangka biasanya mempunyai origin (bahagian yang tidak bergerak) dan pelekatan (insertion, bahagian yang boleh bergerak), dan biasanya melekat pada tulang oleh tendon. Setiap otot dibekalkan oleh saraf untuk menjalankan aktiviti. Terdapat otot rangka yang tidak mempunyai origin dan insertion, eg otot orbicularis oris, iaitu otot sphincter pada mulut, anal sphincter luaran, dan otot rangka pada esofagus. Otot-otot kaki biasanya tersusun berpasangan dan melakukan kerja yang berlawanan (antagonis).Otot biceps brachii pada lengan akan membengkokkan sendi siku, manakala otot triceps brachii meluruskan sendi. Lain-lain, Fleksor dan ekstensor, adductor dan abduktor. Otot rangka pada trunk, umumnya adalah helaian otot. Otot licin Tidak terdapat jalur pada otot ini. Bentuk meruncing dan mempunyai satu nukleus ditengah-tengah. Boleh didapati dengan banyak dalam trakus sistem pencernaan, sistem pernafasan, sistem pembiakan dan sistem kencing. Pensarafan adalah dari serat yang bersifat simpatetik dan sistem saraf autonomik. Terdapat dua jenis, satu dipaggil viscera dan satu lagi otot multi-unit. Otot viscera terdapat perut dan usus, sistem urogenital, dan dalam otot arector pilli pada dasar rambut, terutamanya pada bahagian leher dan bahu disepanjang spine scapula. Otot multi-unit didapati dikawasan dimana kawalan pengecutan otot yang tepat diperlukan, seperti otot pada sphincter dan otot pengenduran iris pata mata, otot licin pada dinding pembuluh darah, dan pada alveoli dan duktus alveoli pada paru-paru. Otot ini tiada myofibril, dan tidal mempunyai jalur. Biasanya tidak mempunyai origin dan insertion dan tidak melekat kepada tulang. Secara fizikal, ianya kecil daripada otot rangka dan otot jantung, spindle shape dengan nucleus terletak ditengah-tengah. Tiada sarkolema. Bekalan saraf sedikit dan autonomik. Sel-sel otot multi-unit menerima total innervation, seperti otot arrector pili.yang

terdapat pada dasar rambut yang menegakkan rambut. Bekalan saraf ke otot licin tidak berhubung secara terus ke otak, oleh itu pengecutan adalan tak terkawal (involuntary). Otot jantung Mempunyai ciri morphologi yang hampir serupa dengan otot rangka. Perbezaan yang ketara ialah dari segi bentuk selnya dan kedudukan nukleus. Sel-sel otot jantung mempunyai cabang dan bercantum dengan sel-sel lain. Nukleus otot jantung terletak dibahagian tengah sarkolemma. Otot jantung bergerak secara involuntary dan berterusan. Maka ia kaya dengan mitokondrion dan glikogen. Terdapat hanya pada jantung. Dari segi struktur ianya mempunya cirri otot rangka dan otot licin. Ia mempunyai jalur, tapi nucleus terletak ditengah-tengah. Dibawah mikroskop, serat otot kelihatan bercabang. Terdapat sarkolema. Sel-sel otot jantung mempunyai banyak mitokondria bagi membolehkan pergerakkan yang berterusan. TISU SARAF Melalui tisu saraf, isyarat atau stimulus yang diterima dari luar dan dalam badan akan diproses dan dianalisis terlebih dahulu sebelum tindakbalas berlaku. Fungsi utama ialah mekoordinasikan kesemua kegiatan badan, khususnya yang berkaitan dengan fungsi-fungsi visera, endokrin, motor dan mental.

Tisu saraf Sistem saraf boleh dibahagikan kepada dua bahagian utama: sistem saraf pusat yang terdiri daripada otak dan korda spina, dan sistem saraf periferi yang merangkumi serat-serat saraf spina dan saraf kranium, serta ganglion. Dua kumpulan sel yang membina tisu saraf: neuron dan neuroglia (sel bukan neuron) Neuron Struktur asas sistem saraf. Sel-sel halus yang terdiri daripada badan sel dan satu

atau lebih proses. Bentuk badan sel neuron adalah berbeza, bujur, piramid, bintang, dan biasanya digunakan dalam klasifikasi jenis-jenis neuron. Dari segi struktur ia terbahagi kepada 3 bahagian iaitu Perikarion (badan sel), dendrit dan akson. Dendrit dan akson adalah cuaran. Badan sel adalah bahagian yang mempunyai nukleus. Mengandungi organel sel nukleus, ER, lisosom, fibrils, tubul, mitokondria, granul, vesikel dan alat golgi. Dendrit cuaran sitoplasma sel saraf yang pendek. Meruncing kearah distal. Berfungsi dalam menerima rangsangan ie. Membawa impuls ke badan sel (bersifat aferen). Akson cuaran yang panjang, dan biasanya hanya satu akson sahaja. Berfungsi dalam menghantar impuls ke efektor (besifat eferen). Pengkelasan neuron Dari segi struktur, neuron boleh dikelaskan kepada 3 kumpulan mengikut bilangan proses: - neuron multipolar mempunyai beberapa denrit dan satu axon. - neuron bipolar mempunyai satu dendrit dan satu axon. - neuron monopolar mempunyai satu process yang bertindak sebagai dendrit dan axon. Dari segi fungsi, neuron boleh dikelaskan sebagai: - neuron motor berfungsi dalam pengawalan organ efektor seperti kelenjar dan otot. - neuron deria penerimaan rangsangan. - interneuron menghubungkan antara dua neuron. Ganglion Kumpulan sel saraf yang terletak diluar sistem saraf pusat. Neuroganglia Merupakan kumpulan sel-sel kecil dalam tisu saraf. Ia terletak diantara neuron. Selain sebagai sel penyokong, ia juga membekalkan makanan, dan pertahanan neuron. Berdasarkan fungsi dan morfologi, ia boleh dibahagikan kepada 4 jenis: astrosit, oligodendrosit, mikroglia dan sel ependima. Oligodendrosit pula adalah sel yang bertanggungjawab dalam pembentukan selaput mielin.

Sinaps Setiap neuron adalah independent. Sinaps memindahkan maklumat dari satu neuron ke neuron lain. Semua sinaps mempunyai 3 elemen: elemen presinaps, synaptic cleft, dan membran postsinaps