TRANSAKSI KEWANGAN ISLAM:

TEORI DAN APLIKASI DI

MALAYSIA

Disunting oleh:

Rahisam Ramli Pensyarah Akademi Pengajian Islam

KUIM

2015

2

Kandungan

Kata Pengantar .................................................................................................................. 1

Bab 1 ................................................................................................................................. 2

Konsep Dan Aplikasi Ijarah Dalam Kewangan Islam ...................................................... 2

Pendahuluan ...................................................................................................................... 2

Ijarah Mawsufah Fi Al-Dhimmah ..................................................................................... 4

Ijarah Muntahiah Bil Tamleek .......................................................................................... 5

Pemindahan Tanggungan Dalam Al-Ijarah Thumma Al-Bai` .......................................... 6

Rumusan .......................................................................................................................... 11

Rujukan ........................................................................................................................... 11

Bab 2 ............................................................................................................................... 13

Aplikasi Istisna` Dalam Kewangan Islam ....................................................................... 13

Pendahuluan .................................................................................................................... 13

Rukun Dan Syarat Sah .................................................................................................... 14

Aplikasi Al-Istisna` Dalam Pembiayaan Aset (Perumahan) ........................................... 14

Pembiayaan Bridging (Pinjaman Penyambung) ............................................................. 15

Pengaplikasian Kontrak Al-Istisna` Dalam Pembiayaan Bridging ................................. 16

Konsep Al-Istisna` Dalam Rhb Bank .............................................................................. 16

Rumusan .......................................................................................................................... 17

Rujukan ........................................................................................................................... 19

Bab 3 ............................................................................................................................... 21

Aplikasi Mudharabah Dalam Kewangan Islam .............................................................. 21

Pendahuluan .................................................................................................................... 21

Akaun Simpanan Al-Mudharabah................................................................................... 23

Akaun Pelaburan Al-Mudharabah................................................................................... 24

Aplikasi Kontrak Al-Mudharabah Dalam Deposit Akaun Pelaburan ............................. 24

Akaun Pelaburan Am ...................................................................................................... 26

Akaun Pelaburan Spesifik ............................................................................................... 26

Pembiayaan Aset Al-Mudharabah .................................................................................. 27

Ciri-Ciri Pembiayaan Al-Mudharabah ............................................................................ 28

Rujukan ........................................................................................................................... 31

Bab 4 ............................................................................................................................... 32

Aplikasi Musyarakah Dalam Kewangan Islam ............................................................... 32

Pendahuluan .................................................................................................................... 32

Dalil Pengharusan Musyarakah....................................................................................... 32

Rukun Dan Syarat Musyarakah ...................................................................................... 32

Aplikasi Kontrak Musyarakah ........................................................................................ 33

Aplikasi Kontrak Musyarakah Dalam Pembiayaan Aset ................................................ 33

Aplikasi Kontrak Musyarakah Dalam Pembiayaan Kontrak. ........................................ 33

Pemilikan Sukuk Musyarakah ........................................................................................ 35

Aplikasi Kontrak Musyarakah Al-Mutanaqisah Dalam Aset ....................................... 36

Aplikasi Kontrak Musyarakah Dalam Rhb Islamik Bank.............................................. 37

Isu Semasa Musyarakah Dalam Kewangan Islam .......................................................... 38

Perbandingan Produk Musyarakah Di Antara Institusi-Institusi Kewangan Di Malaysia.

......................................................................................................................................... 40

Rumusan .......................................................................................................................... 41

Rujukan ........................................................................................................................... 42

Bab 5 ............................................................................................................................... 43

Aplikasi Ar-Rahnu Dalam Kewangan Islam ................................................................. 43

Pendahuluan .................................................................................................................... 43

Sejarah Ar-Rahn .............................................................................................................. 43

3

Pengertian Ar-Rahnu ....................................................................................................... 45

Operasi Ar-Rahnu ........................................................................................................... 46

Pelaksanaan Ar-Rahnu Di Institusi Gadaian ................................................................... 48

Bank Rakyat .................................................................................................................... 48

Bank Pertanian (Agro Bank) ........................................................................................... 49

Affin Islamic Bank .......................................................................................................... 51

Perbandingan Produk Ar-Rahnu Antara Bank Rakyat , Bank Pertanian (Agro Bank)

Dan Yapeim .................................................................................................................... 54

Rumusan. ......................................................................................................................... 56

Rujukan ........................................................................................................................... 56

Bab 6 ............................................................................................................................... 57

Aplikasi Takaful Dalam Kewangan Islam ...................................................................... 57

Pendahuluan .................................................................................................................... 57

Dalil-Dalil Pembuktian Takaful Menurut Islam ............................................................. 58

Perbezaan Antara Takaful Dengan Insurans Konvensional ............................................ 59

Takaful ............................................................................................................................ 59

Insurans Konvensional .................................................................................................... 59

Jenis-Jenis Takaful Yang Ditawarkan Dalam Takaful Islam .......................................... 60

Takaful Keluarga ............................................................................................................. 60

Takaful Am ..................................................................................................................... 61

Pendahuluan Takaful Mesra ............................................................................................ 62

Isu Berkaitan Dengan Perlaksanaan Retakaful ............................................................... 65

Rumusan .......................................................................................................................... 68

Rujukan ........................................................................................................................... 69

Bab 7 ............................................................................................................................... 70

Aplikasi Al-Tawarruq Dalam Perbankan Islam .............................................................. 70

Pendahuluan .................................................................................................................... 70

Jenis-Jenis Al-Tawarruq.................................................................................................. 71

Pembiayaan Peribadi Berasaskan Bay Al-Tawarruq Di Bimb ...................................... 72 Ocbc Al-Amin Bank Berhad ........................................................................................... 74

Akaun Simpanan Tetap Matawang Asing-I Komoditi Murabahah ................................ 74

Rumusan .......................................................................................................................... 77

Rujukan ........................................................................................................................... 78

Bab 8 ............................................................................................................................... 79

Aplikasi Hibah Dalam Kewangan Islam ......................................................................... 79

Pendahuluan .................................................................................................................... 79

Definisi ............................................................................................................................ 79

Asas Keharusan Hibah .................................................................................................... 80

Aplikasi Hibah Dalam Kewangan Islam ......................................................................... 81

Takaful ............................................................................................................................ 83

Pendapatan Hibah Dalam Institusi Kewangan Di Malaysia ........................................... 84

Rumusan .......................................................................................................................... 87

Rujukan ........................................................................................................................... 87

Bab 9 ............................................................................................................................... 88

Pembiayaan Rumah Secara Islam: Prospek Dan Mekanisme Pembangunan Produk

Dalam Institusi Perbankan. ............................................................................................. 88

Pendahuluan .................................................................................................................... 89

Sorotan Kajian Lepas ...................................................................................................... 90

Kadar Pengambilan Untung Dalam Pembangunan Produk Pembiayaan Rumah .......... 90

Isu Perumahan Dalam Konteks Keperluan Manusia. ..................................................... 93

Mekanisme Pembangunan Produk Pembiayaan Rumah ............................................... 101

Mekanisme Hibah. ........................................................................................................ 102

4

Mekanisme Ibra. .......................................................................................................... 102 Mekanisme Produk Hybrid. .......................................................................................... 103

Mekanisme Wakalah. .................................................................................................... 104

Rumusan ........................................................................................................................ 105

Rujukan ......................................................................................................................... 105

Senarai Jadual

Jadual 1: Perbezaan Bay`Al-Istisna` dengan Bay` Al-Salam ......................................... 13

Jadual 2:Perbandingan Prestasi Produk Istisna` Antara RHB Bank Dengan Bank Islam

Bagi Tempoh Tiga Tahun. .............................................................................................. 17

Jadual 3 : Perbandingan Produk al-Mudharabah di antara Bank-bank dari Tahun 2011

hingga 2013 ..................................................................................................................... 29

Jadual 4Data produk musyarakah dalam kewangan Islam ............................................. 39

Jadual 5: Ciri-Ciri Produk ............................................................................................... 51

Jadual 6: Data Produk Ar-Rahnu dalam Institusi Gadaian Islam ................................... 55

Jadual 7: Senarai Syarikat-Syarikat Insurans Dan Takaful Yang Berdaftar Di Malaysia

......................................................................................................................................... 66

Jadual 8: Pendapatan hibah dalam institusi kewangan di Malaysia (RM juta) .............. 84

Jadual 9: Perbandingan hibah dan dividen di antara CIMB dan Public Bank RM(juta) 86

Jadual 10: Jumlah pembiayaan mengikut konsep bagi tahun 2013. ............................. 108

Jadual 11:Senarai kontrak mengikut jenis dalam perbankan Islam. ............................. 109

Jadual 12: Senarai institusi perbankan dan konsep pembiayaan perumahan di Malaysia

....................................................................................................................................... 109

Jadual 13: Bilangan Projek rumah terbengkalai Semenanjung Malaysia bagi tahun

2009-2013 ..................................................................................................................... 110

Jadual14: Penunjuk Harga Rumah dari Tahun 2005-2012 ........................................... 110

Senarai Rajah

Rajah 1: Prestasi AITAB dan AIMBT Bank Yang Terpilih Pada Tahun 2011 2014 .... 8

Rajah 2: : sambungan .................................................................................................... 8

Rajah 3: sambungan ...................................................................................................... 9

Rajah 4: sambungan .................................................................................................... 10

Rajah 5: Perbandingan Prestasi Produk Istisna` Antara RHB Bank Dengan Bank Islam

Bagi Tempoh Tiga Tahun. .............................................................................................. 18

Rajah 6:Perbandingan Graf al-Mudharabah antara Bank-bank dari Tahun 2011 hingga

2013 ................................................................................................................................. 30

Rajah 7: Penerbitan Sukuk Al-Musyarakah .................................................................... 35

Rajah 8: Pembiayaan Aset Al-Musyarakah Al-Mutanaqisah ......................................... 37

Rajah 9: Perbandingan Prestasi RHB Islamic Bank dan Ambank Islamic Bagi Tempoh

Tiga Tahun. ..................................................................................................................... 39

Rajah 10: Proses kontrak Ar-rahnu dilaksanakan. .......................................................... 46

2

Rajah 11: Jumlah keuntungan bersih produk Ar-Rahnu di Bank Rakyat dan Bank

Pertanian dari tahun 2011-2013. ..................................................................................... 55

Rajah 12: Keuntungan Bersih dalam Produk Takaful yang Diperoleh Ketiga-tiga

Institusi Kewangan dari Tahun 2010 hingga 2013 . ....................................................... 66

Rajah 13: Jumlah Keuntungan Bersih dalam Produk Takaful Bagi Ketiga-tiga Institusi

Kewangan Dari Tahun 2010 hingga 2013 ( RM 000 juta ) .......................................... 66

Rajah 14: Operasi Pembiayaan Peribadi Menggunakan Prinsip Al-Tawarruq ............... 72

Rajah 15: Mekanisme operasi Wadiah .......................................................................... 83

Rajah 16: Data Pendapatan Hibah Dalam Institusi Kewangan Di Malaysia (RM juta) . 85

Rajah 17: Peratusan Pendapatan Hibah Dalam Institusi Kewangan Islam Di Malaysia

Bagi Tahun 2011-2013 .................................................................................................... 85

Rajah 18:Data perbandingan hibah dan dividen di antara Cimb RM(juta) pada tahun

2012 dan 2013. ................................................................................................................ 86

Rajah 19: Data perbandingan hibah dan dividen di antara Public Bank RM(juta) pada

tahun 2012 dan 2013. ...................................................................................................... 86

KATA PENGANTAR

Himpunan artikel ini berasal dari kertas kerja mahasiswa Ijazah Sarjana Muda

Perbankan dan Kewangan Islam yang mengambil kursus WSK 3113 Aplikasi Transaksi

Kewangan Dalam Perundangan Islam. Oleh sebab tiada rujukan khusus yang sepadan

dengan kandungan silibus maka usaha dan inisiatif untuk menyediakan modul melalui

penghasilan kertas kerja yang lebih berkualiti sangat memerlukan penumpuan dan

ketepatan data.

Pada keseluruhannya modul ini mengandungi 9 tajuk utama yang berkaitan

produk kewangan atau lebih khusus berkaitan dengan perbankan dan takaful. Sepanjang

menyiapkan modul ini, ketepatan dan kesesuaian maklumat sering menjadi keutamaan

dan fokus perbincangan. Segala kekurangan adalah menjadi kekuatan untuk

menerbitkan modul yang lebih berkualiti dan akan sentiasa dikemas kini bersesuaian

dengan perkembangan kewangan Islam di Malaysia.

Saya mengucapkan ribuan terima kasih kepada penyumbang kertas kerja yang

tidak jemu berulang kali memperbaiki bagi memastikan ketepatan maklumat yang sedia

ada dengan rujukan terkini. Namun diakui modul ini masih memerlukan

penambahbaikan dari susun atur, kandungan maklumat dan idea baharu agar tidak

menyalahi mana-mana peraturan dalam industri penerbitan dan perbahasan industri

kewangan Islam. Sebarang maklumat, teguran dan sumbangan amat dialu-alukan bagi

bersama-sama menyediakan penerbitan himpunan artikel berkualiti sebagai wadah

pembangunan ilmu kepada ummah.

Rahisam Ramli,

Penyunting/ Pensyarah

Akademi Pengajian Islam

Kolej Universiti Islam Melaka

26 Mac 2015

2

BAB 1

KONSEP DAN APLIKASI IJARAH DALAM KEWANGAN ISLAM

Nurizzati Md Ali

PENDAHULUAN

Ijarah (Sewa) telah lama diamalkan dalam masyarakat dan ia telah wujud sejak zaman

pra-Islam lagi. Malah kontrak ini bukanlah merupakan sesuatu yang asing kepada

masyarakat hari ini. Boleh dikatakan semua individu pernah terlibat dengannya. Bagi

mereka yang mempunyai kemampuan yang terhad untuk membuat pembelian rumah

dan premis, maka jalan alternatifnya adalah dengan membuat sewaan.

Melalui kontrak berkenaan, mereka tidak perlu membuat pembelian kepada aset

berkenaan yang berkemungkinan tidak sesuai dengan kemampuan mereka, sebaliknya

hanya membayar sejumlah wang sewaan untuk mendapatkan manfaat kepada aset

tersebut. Namun, hak pemilikan tidak berpindah kepada penyewa.

Perkataan ijarah adalah kata nama bagi ujrah. Ia berasal daripada perkataan ajr

yang bermaksud balasan atau ganjaran ke atas sesuatu pekerjaan. Perkataan lain yang

seerti dengan ijarah ialah kir'. Menurut Majalah al-Ahkam, selain daripada makna

ujrah, perkataan ijarah juga digunakan dengan makna ijar iaitu perbuatan menyewa

sesuatu atau mengupah seseorang. Dari sudut istilah pula, menurut para ulama, ijarah

(sewa) bermaksud "kontrak pertukaran hak milik harta (mu'awadah) dengan memberi

milik manfaat dengan ganjaran atau bayaran tertentu". (rujuk Ibn Qudamah, Al-Mughni,

6/3).

Daripada definisi ini, kita dapat memahami bahawa kontrak ijarah seakan-akan

sama dengan kontrak jual-beli (sebagaimana yang telah dibincangkan dalam artikel

minggu lepas). Persamaannya adalah kedua-dua kontrak ini adalah kontrak mu'awadah

(pertukaran) iaitu apabila pihak yang pertama memberi, dia akan menerima balasan atau

pergantiannya daripada pihak kedua, setimpal dengan nilai yang telah diberikan.

3

Tetapi, perbezaan antara keduanya adalah kontrak jual beli adalah pertukaran

'ain (barang) dengan 'ain, manakala kontrak sewaan adalah pertukaran yang melibatkan

'ain dengan manfaat. Dengan kata lain, kontrak sewaan adalah kontrak jual beli manfaat.

Oleh sebab itu, mazhab Hanafi mentakrifkan sewa sebagai "kontrak ke atas manfaat

dengan bayaran ganti ('iwad). (rujuk Wahbah Zuhaili,jil IV, ms 737).

Aplikasi Ijarah Di Dalam Sistem Kewangan Islam

Penggunaan Al-Ijarah Thumma Al-Bai` Dalam Pembiayaan Kenderaan

Terdapat cadangan daripada institusi kewangan Islam untuk memperkenalkan konsep

al-ijarah thumma al-bai` (AITAB) bagi membiayai pembelian kenderaan. Pembiayaan

secara AITAB ini melibatkan dua jenis kontrak, iaitu kontrak sewaan (ijarah) disusuli

kontrak jual beli (al-bai`).

Pada peringkat awal, institusi kewangan Islam akan memeterai satu perjanjian

ijarah dengan pelanggan. Melalui perjanjian ijarah ini, institusi kewangan Islam akan

melantik pelanggan sebagai ejen untuk membeli kenderaan yang telah dikenal pasti oleh

pelanggan. Seterusnya, institusi kewangan Islam akan menyewakan kenderaan tersebut

kepada pelanggan bagi satu tempoh masa tertentu.

Pada akhir tempoh sewaan, pelanggan mempunyai pilihan untuk membeli

kenderaan berkenaan daripada institusi kewangan Islam. Sekiranya pelanggan memilih

untuk membeli kenderaan tersebut, institusi kewangan Islam dan pelanggan akan

memeterai satu perjanjian al-bai` dan hak milik kenderaan tersebut akan berpindah

daripada institusi kewangan Islam kepada pelanggan.

Dalam hal ini, MPS dirujuk berhubung dengan isu sama ada penggunaan

AITAB dalam pembiayaan kenderaan seperti di atas dibenarkan Syarak. MPS pada

mesyuarat pertama bertarikh 8 Julai 1997 dan mesyuarat ke-36 bertarikh 26 Jun 2003

telah memutuskan bahawa penggunaan konsep AITAB dalam pembiayaan kenderaan

adalah dibenarkan, tertakluk kepada perkara berikut:

i. Modus operandi AITAB hendaklah mengandungi dua akad yang berasingan

iaitu akad ijarah dan akad al-bai`;

ii. Harga jualan selepas tamat tempoh sewaan boleh berbentuk jumlah amaun

sewaan terakhir bagi ijarah;

iii. Surat wakil bagi melantik pelanggan sebagai ejen atau wakil kepada institusi

kewangan Islam hendaklah diperkenalkan dalam modus operandi AITAB;

4

iv. Surat cara AITAB perlu memasukkan klausa akan beli kenderaan tersebut

pada akhir sewaan dan klausa penebusan bagi penyewa yang membuat

bayaran balik awal;

v. Deposit yang dibayar kepada penjual kenderaan tidak melibatkan jual beli

kenderaan kerana ia dianggap sebagai bayaran pendahuluan yang perlu

dibayar oleh institusi kewangan Islam;

vi. Selaras dengan prinsip ijarah, institusi kewangan Islam sebagai pemilik aset

harus menanggung risiko berkaitan yang munasabah;

vii. Bagi kes-kes pembiayaan semula dengan pembiaya baharu, penyewa perlu

menamatkan kontrak AITAB yang sedang berkuat kuasa sebelum memasuki

perjanjian AITAB yang baharu.

Keputusan MPS di atas adalah berasaskan pertimbangan ke atas perkara berikut:

i. Pilihan untuk melaksanakan akad jual beli pada akhir tempoh sewaan

merupakan salah satu ciri AITAB dan ijarah muntahia bi al-tamlik yang telah

diluluskan dan dilaksanakan dalam pasaran. Pilihan ini tidak bertentangan

dengan Syarak memandangkan kontrak ijarah dan kontrak pemilikan berasaskan

jual beli dijalankan secara berasingan1

ii. Di samping itu, Akademi Fiqh OIC dalam keputusan no. 110 (12/4) turut

membenarkan ijarah muntahia bi al-tamlik berdasarkan syarat-syarat tertentu2

IJARAH MAWSUFAH FI AL-DHIMMAH

Ijarah Mawsufah Fi AlDhimmah adalah suatu bentuk Ijarah di mana aset tidak wujud

lagi semasa kontrak dimeterai. Perincian aset perlu dijelaslan terlebih dahulu dan aset

akan diserahkan pada suatu tarikh akan datang yang dipersetujui bersama. Aset yang

tidak boleh dijelaskan dengan terperinci tidak layak dijadikan sebagai aset di bawah

Ijarah Mawsufah Fi Al-Dhimmah kerana ianya tergolong di bawah Ijarah Li Madum.

Bayaran pajakan pendahuluan boleh dikenakan oleh Pemberi Pajak ke atas

Penerima Pajak sekiranya aset yang diberi pajak masih dalam proses pembinaan.

Jumlah bayaran pajakan boleh ditetapkan atau diubah menurut penanda aras yang

dipersetujui bagi suatu tempoh masa tertentu dan hendaklah ditentukan apabila kontrak

dimeterai.

1 AAOIFI, Piawaian no. 9 (Al-Ijarah wa al-Ijarah al-Muntahia bi al-Tamlik).

2 Akademi Fiqah OIC, Majallah Majma` al-Fiqh al-Islami, 2000, b. 12, j. 1, h. 697 - 698.

5

Contoh Ijarah Mawsufah Fi Al-Dhimmah adalah seperti berikut: Penerima Pajak

menyatakan asset yang perlu dibina. Pemberi Pajak membayar jumlah pembiayaan

kepada kontraktor untuk membina aset tertentu. Penerima Pajak membayar pajakan

pendahuluan untuk mendiami aset tertentu pada masa hadapan. Pemberi Pajak

menyerahkan asset kepada Penerima Pajak dan Penerima Pajak membuat bayaran

pajakan berkala seperti yang dipersetujui di dalam Perjanjian Ijarah.

IJARAH MUNTAHIAH BIL TAMLEEK

Ijarah Muntahiah Bil Tamleek adalah suatu kontrak pajakan bagi aset yang telah wujud

di mana Penerima Pajak dan Pemberi Pajak bersetuju ketika pemeteraian kontrak

bahawa penyerahan aset yang diberi pajak akan berkuat kuasa pada tarikh hadapan yang

ditetapkan. Ijarah Muntahiah Bil Tamleek telah diluluskan oleh Majlis Penasihat

Syariah dan ia boleh diaplikasikan kepada produk-produk pembiayaan Islam.

Mazhab Hanafi, Maliki dan Hanbali telah membenarkan penggunaan Ijarah

Muntahiah Bil Tamleek. Mazhab Hanafi berpendapat bahawa Ijarah Muntahiah Bil

Tamleek adalah sejenis kontrak Ijarah yang tidak mengikat (ghair mulzim) ke atas

pihak-pihak yang terlibat di dalam kontrak.

Mengikut pendapat mazhab Hanafi, kedua-dua pihak boleh menamatkan

(fasakh) kontrak tanpa persetujuan pihak yang satu lagi dengan syarat tempoh pajakan

belum lagi bermula. Namun apabila tempoh pajakan telah bermula, Pemberi Pajak tidak

boleh menamatkan kontrak atau menghalang penerima pajak daripada memajak aset

berkenaan.

Mazhab Shafii tidak membenarkan penggunaan Ijarah Muntahiah Bil Tamleek

kerana pada pandangan mereka tempoh pajakan mesti bermula apabila kontrak

dimeterai dan tidak boleh ditangguhkan. Walaubagaimanapun mazhab Shafii

membenarkan Ijarah Muntahiah Bil Tamleek dalam situasi di mana tempoh pajakan

sedia ada ingin dilanjutkan, dengan syarat ianya dilanjutkan sebelum tamat tempoh

pajakan sedia ada. Cendekiawan Shariah pada masa kini seperti Dr Wahbah al-Zuhaily

dan Dr Abdul Sattar Abu Ghuddah juga telah meluluskan aplikasi Ijarah Ijarah

Muntahiah Bil Tamleek di dalam pembiayaan Islam.

6

PEMINDAHAN TANGGUNGAN DALAM AL-IJARAH

THUMMA AL-BAI`

Sebahagian besar daripada pembiayaan kenderaan oleh institusi kewangan Islam

dilaksanakan melalui konsep al-ijarah thumma al-bai` (AITAB). Walau bagaimanapun,

terdapat beberapa kes melibatkan penyewa tidak lagi berhasrat untuk meneruskan

sewaan dan ingin mendapatkan orang lain sebagai pengganti dirinya bagi meneruskan

sewaan, dan seterusnya membeli aset tersebut daripada institusi kewangan Islam. Ini

adalah selari dengan peruntukan Akta Sewa Beli 1967 yang membenarkan seseorang

penyewa memindahkan hak dan tanggungannya di bawah perjanjian sewa beli kepada

orang lain.

Dalam hal ini, MPS dirujuk berhubung dengan isu sama ada kaedah pemindahan

tanggungan seperti yang termaktub dalam Akta Sewa Beli 1967 boleh diterima pakai

dalam pembiayaan kenderaan yang berasaskan AITAB. MPS pada mesyuarat ke-7

bertarikh 29 Oktober 1998 telah memutuskan bahawa pembiayaan kenderaan yang

berasaskan AITAB dibenarkan untuk menerima pakai kaedah pemindahan tanggungan

seperti yang termaktub dalam Akta Sewa Beli 1967.

Konsep pemindahan hak atau tanggungan tidak bertentangan dengan Syariah

kerana Islam mengiktiraf pemindahan hak dan tanggungan berdasarkan persetujuan

antara pihak yang terlibat. Dalam konteks pembiayaan yang berasaskan AITAB,

sekiranya penyewa tidak lagi berhasrat untuk meneruskan sewaan, beliau boleh

memindahkan hak dan tanggungannya kepada orang lain untuk meneruskan sewaan dan

seterusnya membeli aset tersebut daripada institusi kewangan Islam.

1) Penanggungan Kos Berkaitan Hak Milik Aset dalam Ijarah

Secara umumnya, institusi kewangan Islam selaku pemberi sewa dan pemilik asset

berkewajipan untuk menanggung kos penyelenggaraan aset tersebut terutamanya kos-

kos yang berkaitan hak milik aset seperti cukai tanah dan cukai pintu. Selain itu,

sekiranya berlaku kerosakan terhadap aset ijarah, kerugian yang dialami akibat daripada

kerosakan tersebut perlu ditanggung oleh institusi kewangan Islam. Sehubungan dengan

itu, aset ijarah lazimnya dilindungi oleh skim perlindungan takaful bagi mengurangkan

beban risiko kewangan yang bakal ditanggung sekiranya berlaku sebarang kerosakan

terhadap aset ijarah tersebut. Dalam hal ini, MPS dirujuk berhubung dengan isu sama

ada pemilik aset boleh memindahkan kewajipan untuk menanggung kos

7

penyelenggaraan aset ijarah dan kos perlindungan takaful kepada penyewa iaitu

pelanggan.

Keputusan MPS di atas adalah berasaskan pertimbangan ke atas perkara berikut:

i. Pemberi sewa bertanggungjawab ke atas kos penyelenggaraan dan kos

perlindungan takaful aset sewaan sekiranya ada.10 Cukai tanah misalnya,

merupakan kos penyelenggaraan yang berkaitan hak milik aset dan sepatutnya

ditanggung oleh pemberi sewa. Namun demikian, penyewa dibenarkan

membayar cukai tanah dan perlindungan takaful bagi pihak pemberi sewa, dan

jumlah bayaran ini dianggap sebagai sebahagian daripada wang pendahuluan

dan akan ditolak selesai (muqasah) dalam urus niaga jual beli pada akhir tempoh

sewaan

ii. Pengguguran hutang secara sepakat (al-muqasah al-ittifaqiyyah) adalah

dibenarkan walaupun terdapat perbezaan dari segi jenis, sifat dan tempoh

hutang, kerana keredhaan dianggap sebagai persetujuan bersama (ittifaqiyyah)

kedua-dua pihak penghutang dan pemberi pinjaman terhadap kelebihan hutang

masing-masing (jika ada).

2) Kontrak Ijarah dengan Kadar Sewa Boleh Ubah

Pada peringkat awal perkembangan kewangan Islam, sebahagian besar pembiayaan

secara Islam adalah pada kadar tetap dan mempunyai tempoh matang yang panjang. Ini

menyebabkan institusi kewangan Islam terikat kepada kadar keuntungan yang rendah

dan menyukarkan untuk memberi pulangan yang memuaskan kepada pelabur.

Sehubungan dengan itu, sebuah jawatankuasa telah ditubuhkan bagi mengkaji model-

model pembiayaan berkadar terapung atau boleh ubah yang boleh diterima pakai agar

institusi kewangan Islam dapat menguruskan aset dan liabiliti dengan lebih berkesan

dan dapat memberikan pulangan yang kompetitif kepada pelanggan. Antara model

pembiayaan yangdikenal pasti menerima pakai kaedah kadar boleh ubah ini ialah

kontrak pembiayaan yang berasaskan ijarah.

Dalam hal ini, MPS dirujuk berhubung dengan isu sama ada pembiayaan secara

kadar boleh ubah boleh digunakan dalam kontrak ijarah. Dalam kontrak ijarah, kadar

sewaan aset boleh dipersetujui antara pemberi sewa dengan penyewa sama ada ia secara

kadar tetap sepanjang tempoh sewaan sehingga tarikh matang atau berubah-ubah

mengikut kaedah tertentu. Bagi mengelakkan berlakunya gharar (ketidakpastian),

kaedah yang dipersetujui hendaklah dijelaskan semasa akad dimeterai. Dalam hal ini,

8

kedua-dua pihak terikat dengan kontrak tersebut sehingga sampai tempoh matang

kontrak.

Sebarang perubahan yang berlaku pada kadar pemboleh ubah yang dipersetujui

dikira sebagai risiko yang diambil oleh kedua-dua belah pihak berdasarkan persetujuan

awal secara bersama. Di samping itu, kadar sewaan perlu diketahui oleh kedua-dua

belah pihak yang berkontrak. Penetapan kadar tersebut boleh dibuat untuk seluruh

tempoh sewaan atau secara beransur-ansur. Ia juga boleh dibuat secara kadar tetap atau

kadar boleh ubah mengikut kesesuaian yang dimaklumi oleh kedua-dua pihak penyewa

dan pemberi sewa.

Rajah 1: Prestasi AITAB dan AIMBT Bank Yang Terpilih Pada Tahun 2011 2014

2011 2012 2013 2014

MAYBANK

ISLAMIC 16,645,357 17,181,377 26,532,561 NA

PUBLIC ISLAMIC 10,324,273 10,189,015 11,168,723 10,897,931

ASIAN FINANCE 40,824,466 36,896,443 26,713,311 12,910,561

CIMB ISLAMIC 6,319,905 7,346,892 7,577,297 NA

Rajah 2: : sambungan

0

5,000,000

10,000,000

15,000,000

20,000,000

25,000,000

30,000,000

35,000,000

40,000,000

45,000,000

MAYBANK PUBLIC ISLAMIC ASIAN FINANCE CIMB ISLAMIC

2011

2012

2013

2014

9

2011 2012 2013 2014

HONG LEONG 2,214,516 3,859,798 3,795,214 3,464,926

KUWAIT FINANCE

HOUSE 1,908,174 1,678,438 1,883,974 NA

AM ISLAMIC 723,312 9,646,442 4,931,567 NA

RHB ISLAMIC 4,346,614 5,027,745 5,818,859 6,608,265

Rajah 3: sambungan

0

2,000,000

4,000,000

6,000,000

8,000,000

10,000,000

12,000,000

HONG LEONG KUWAIT FINANCE HOUSE

AM ISLAMIC RHB ISLAMIC

2011

2012

2013

2014

10

2011 2012 2013 2014

BANK MUAMALAT 1,207,059 1,024,090 1,001,324 2,393,011

STANDARD

CHARTERED SAADIQ 2,105,876 1,904,068 850,812 790,937

HSBC AMANAH 806,465 1,098,372 1,039,331 711,618

OCBC AL-AMIN 567,789 581,420 632,403 696,396

Rajah 4: sambungan

0

500,000

1,000,000

1,500,000

2,000,000

2,500,000

3,000,000

BANK MUAMALAT STANDARD CHARTERED

SAADIQ

HSBC AMANAH OCBC AL-AMIN

2011

2012

2013

2014

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

300,000

350,000

400,000

450,000

ALLIANCE ISLAMIC

BANK ISLAM AFFIN ISLAMIC AL-RAJHI

2011

2012

2013

2014

11

2011 2012 2013 2014

ALLIANCE

ISLAMIC 404,566 349,809 237,816 403,519

BANK ISLAM 22,648 30,267 57,931 NA

AFFIN ISLAMIC NA NA NA NA

AL-RAJHI NA NA NA NA

RUMUSAN

Akad Ijarah merupakan akad jual beli, namun demikian, dalam Ijarah kepemilikan

barang dibatasi dengan waktu. Al-Ijarah bisa diertikan sebagai akad pemindahan hak

guna atas barang atau jasa dalam batasan waktu tertentu, melalui pembayaran upah

sewa, tanpa diikuti dengan pemindahan kepemilikan atas barang. Kontrak Ijarah juga

digunakan oleh perbankan Islam bagi menyediakan produk-produk pembiayaan

kenderaan. Salah satu versi produk yang terdapat dalam industri perbankan Islam adalah

Al-Ijarah Thumma Al-Bai' (AITAB). Kontrak ini adalah gabungan dua kontrak iaitu

kontrak ijarah (sewa) dan kontrak bai' (beli).

Dalam industri kewangan Islam sekarang, kontrak Ijarah sangat signifikan dalam

pembangunan produk-produk perbankan Islam yang patuh syariah. Antaranya, kontrak

Ijarah digunakan untuk pembiayaan kepada pelanggan bagi mendapatkan tunai.

Biasanya, produk ini digunakan oleh syarikat-syarikat besar yang mempunyai aset

tertentu untuk digunakan sebagai manfaat dalam kontrak berkenaan.

RUJUKAN

Bank Negara Malaysia. (2012). Isu-isu syariah berkaitan kewangan Islam (2nd ed., pp.

185212). Kuala Lumpur: Bank Negara Malaysia. Dr. Aida Othman. (2010). Isu-isu Perundangan Dalam Instrument Pembiayaan

Berdasarkan Prinsip Ijarah. International Shariah Research Academy for Islamic Finance.

Dr. Zulkifli Mohamad Al-Bakri (2014) Al-Fiqh Al-Manhaji Muamalat & Kewangan Islam Dalam Fiqh Al Syafii, Darul Syakir Enterprise, Selangor.

Hailani Muji Tahir dan Sanep Ahmad (2009), Aplikasi Fiqh Muamalat dalam Sistem Kewangan Islam, Pusat Penerbitan Universiti (UPENA), UITM.

Mohammad Azam Hussain. (2013). Resolusi Syariah Oleh Majlis Penasihat Shariah

Bank Negara Malaysia : Tinjauan, 220237. Nurul Izzah binti Noor Zainan, A. G. I. (2013). Musyarakah Mutanaqisah: Isu dan

Cabaran , Kesan Terhadap Pembangunan Ekonomi. Prosiding PERKEM, 1, 406413.

12

Prof.Madya Dr. Abdul Halim Muhammad Undang-Undang Muamalat & Aplikasinya Kepada Produk-Produk Perbankan Islam Fakulti Undang-Undang Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM).

Shofian Ahmad & Hayatullah Laluddin. (2010). Analisis Terhadap Manfaat Simpanan

Wang di Bank. Jurnal Muamalat, Bil 3, 2945. Surtahman Kastin Hasan. (2001). Ekonomi Islam Dasar dan Amalan (2010th2011th

ed.). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

13

BAB 2

APLIKASI ISTISNA` DALAM KEWANGAN ISLAM

Nuriylia Binti Che Mohamad Zahid

PENDAHULUAN

Al-Istisna` dari sudut bahasa ialah menyuruh atau meminta membuat sesuatu barangan

(pembuatan atau pembinaan). Perkataan Al-Istisna` berasal dari perkataan akar sana`a

yang membawa erti membuat, menghasilkan atau membina sesuatu.

Al-istisna` dari sudut fiqh pula ialah satu kontrak dimana seseorang itu membeli

barang secara tempahan dan penjual akan menyiapkannya dalam tempoh yang telah

ditetapkan. Dalam Al-Istisna`, para penjual akan diberikan gambaran sepenuhnya

mengenai sifat barang yang ditempah dengan harga yang dipersetujui bersama. Dalam

kontrak ini, bayaran boleh dilakukan secara tunai, tangguh atau secara beransur.

Mohd. Daud Bakar pula memberikan definisi mudah dimana bay` al-istisna`

merupakan satu kontrak yang melibatkan penyerahan barang pada masa hadapan yang

metod pembayarannya lebih fleksibel iaitu pembayaran boleh dilakukan sebelum,

semasa atau selepas penyerahan barang tersebut.

Antara dalil tentang Istisna` :

Hai orang-orang yang beriman, apabila kamu bermu'amalah tidak secara tunai untuk

waktu yang ditentukan, hendaklah kamu menuliskannya. (Q.S Al-Baqarah: 282)

Di sini telah dinyatakan bahawa apabila kamu melakukan jual beli istisna` tidak

secara tunai, maka hendaklah kamu menulis tentang urusan jual beli tersebut.

Contohnya, dalam urusan jual beli rumah, kita memerlukan banyak dokumen bertulis

yang mana mengikat perjanjian kita dengan si penjual tersebut.

Jadual 1: Perbezaan Bay`Al-Istisna` dengan Bay` Al-Salam

BAY` AL-ISTISNA` BAY` AL-SALAM

- Pembayaran boleh dilakukan secara penuh atau separuh.

- Pembayaran hendaklah dilakukan sepenuhnya

semasa kontrak dimeterai.

- Lebih bersifat khusus kepada - Boleh digunakan bagi

14

barangan yang melalui proses

pembuatan.

tempahan apa-apa barangan

seperti pertanian dan

pembuatan asalkan syarat

yang ditetapkan di dalam

akad dipenuhi.

RUKUN DAN SYARAT SAH

1. Pembeli yang dipanggil penempah ( al-Mustasni` )

2. Penjual dipanggil tukang ( al-Sani` )

3. Barang yang ditempah ( al-Masnu` )

4. Harga ( Al-Thaman )

5. Sighah ( Ijab wa qabul )

APLIKASI AL-ISTISNA` DALAM PEMBIAYAAN ASET

(PERUMAHAN)

Pihak bank juga ada menawarkan pembiayaan asset seperti pembiayaan

perumahan atau dikenali sebagai house financing melalui konsep al-Istisna`. Dalam

kontrak ini, bank akan menerima tempahan daripada pelanggan mereka untuk membina

rumah dan kemudiannya menjualkannya semula kepada pelanggan. Bank sebagai pihak

yang akan membekalkan rumah yang dikehendaki pelanggan akan menghubungi

kontraktor binaan untuk membina rumah mengikut spesifikasi yang ditentukan.

Pihak bank yang akan menguruskan semua urusan pembinaan seperti bayaran dan

pemantauan. Apabila rumah siap dibina maka rumah tersebut akan diserahkan kepada

pelanggan. Bank biasanya mengambil untung hasil daripada penjualan rumah kepada

pelanggan.

-------5-------- ------4---------

............1........-------------...........................2............

--------6-------- ------------3------

Katakan seorang pelanggan ingin membeli sebuah rumah:

1. Pelanggan akan menghubungi pihak bank untuk menyatakan hasratnya membeli

sebuah rumah. Bank dan pelanggan akan memeterai kontrak al-Istisna` bagi

tujuan pembinaan rumah yang dikehendaki. Di dalam kontrak ini, bank

menerima tempahan daripada pelanggan untuk membina rumah bagi pihaknya.

Pelanggan BANK Pemaju/

Kontraktor

15

2. Bank kemudian akan menghubungi pihak pemaju perumahan/ kontraktor untuk

membina rumah yang dikehendaki.

3. Bank akan membuat segala urusan termasuk pembayaran kepada pemaju dan

juga pemantauan sehingga rumah siap dibina.

4. Setelah siap dibina, pemaju perumahan akan menyerahkan rumah tersebut

kepada bank.

5. Dan bank kemudiannya akan menyerahkan kepada pelanggan. Bank akan

mengenakan harga jualan termasuk untung.

6. Pelanggan akan membuat pembayaran kepada bank sama ada secara tunai atau

ansuran sehingga selesai.

PEMBIAYAAN BRIDGING (PINJAMAN PENYAMBUNG)

Selain pembiayaan perumahan, pembiayaan bridging juga merupakan salah satu

pembiayaan yang dilakukan dalam kontrak Bay` Al-Istisna. Pembiayaan Bridging ini

adalah pembiayaan untuk tujuan menjaga aliran kecairan sementara menunggu tunai

diterima. Pembiayaan ini biasa digunakan dalam kes di mana aliran tunai daripada

jualan sesuatu aset dijangka lambat diterima sedangkan sedangkan wang tunai tersebut

diperlukan untuk sesuatu urus niaga.

Sebagai contoh, seorang telah menjual hartanya iaitu rumahnya dan hanya akan

menerima pembayaran dalam tempoh 90 hari. Akan tetapi ia telah membeli rumah yang

lain dan terpaksa membayar dalam tempoh 30 hari. Jadi ia memerlukan bridge

financing untuk jangka masa 60 hari. Tempoh pembiayaan bridging diperlukan selama

6o hari kerana ia akan membayarnya semula setelah ia menerima tunai daripada jualan

hartanya tadi dalam tempoh 60 hari selepas menerima pembiayaan.

Terdapat dua jenis pembiayaan pinjaman penyambung iaitu pinjaman

sambungan secara tertutup dan pinjaman sambungan secara terbuka. Pinjaman

sambungan secara tertutup adalah keadaan di mana pelanggan yakin bahawa ia akan

menerima bayaran dan mendapat bayaran semula pembiayaan bridging pada tarikh yang

telah ditetapkan.

Manakala pinjaman sambungan secara terbuka pula adalah keadaan di mana

pelanggan tidak yakin bahawa ia akan menerima bayaran dalam tempoh yang

diperlukan untuk dapat membayar semula pembiayaan bridging pada tarikh yang

ditetapkan. Bank boleh menggunakan konsep Al-Istisna` atau Bay` Bi Thaman Ajil

dalam pembiayaan tersebut.

16

Berdasarkan kepada kontrak al-Istisna` bank sebagai pembiaya akan

menggunakan konsep tempahan dalam memberi pembiayaan. Idea asas dalam

pembiayaan bridging berdasarkan kontrak al-Istisna` ialah bank akan mengambil

tempahan dan akan menyempurnakan terlebih dahulu aset yang dibeli berdasarkan

konsep tempahan yang kemudiannya setelah siap akan diserahkan kepada pelanggan.

Pelanggan akan membayarnya apabila mendapat tunai yang dijangka.

PENGAPLIKASIAN KONTRAK AL-ISTISNA` DALAM

PEMBIAYAAN BRIDGING

------- - 1

Katakan seorang pelanggan telah menjual satu asetnya tetapi wangnya akan

diterima pada satu tarikh yang tertentu di masa hadapan. Tetapi pada masa yang sama,

ia telah membeli aset lain atau membina rumah yang baru dan terpaksa membayar

harganya. Ia akan menghubungi pihak bank dan menyatakan hasratnya iaitu,

mendapatkan pembiayaan untuk membayar kos atau harga aset yang baru. Ia akan

membayar semula selepas menerima harga jualan aset miliknya. Bank dan pelanggan

akan memeterai kontrak al-Istisna` iaitu bagi tujuan tempahan atau pembinaan rumah

yang dikehendaki.

Bank kemudian akan menghubungi pihak pemaju perumahan / kontraktor untuk

terus menyempurnakan pembinaan rumah yang dikehendaki. Bank akan membuat

pembayaran yang diperlukan kepada pemaju sehingga rumah siap dibina. Pemaju akan

menyerahkan rumah kepada bank. Dan kemudiannya bank akan menyerahkan rumah

yang ditempah tersebut kepada pelanggan. Bank akan mengenakan harga termasuk

keuntungan kepada pelanggan. Dan pelanggan akan membuat pembayaran kepada bank

sama ada secara tunai atau ansuran. Sekiranya pelanggan telah menerima harga jualan

asetnya yang asal maka ia akan membayar kos pembiayaan oleh bank secara tunai.

KONSEP AL-ISTISNA` DALAM RHB BANK

Pembiayaan Istisna' Berjangka-i adalah pilihan yang sesuai untuk pembiayaan kontrak

sederhana atau projek-projek berskala besar untuk pembuatan, pembinaan, atau

Pelanggan BANK Pemaju/

Kontraktor

17

fabrikasi bangunan atau barang-barang (Asset). Bayaran Harga Jualan yang terdiri

daripada kos perolehan projek, kos bahan, kos buruh, kos pembinaan / fabrikasi dan

keuntungan boleh dibayar terlebih dahulu sama ada, dalam kematangan penuh, dalam

tempoh pada masa tertentu sepanjang tempoh pembinaan atau penyebaran seluruh

tempoh pada bila-bila masa selepas tempoh pembinaan.

Konsep yang digunakan ialah Istisna' untuk pembiayaan kontrak pembuatan /

pembinaan / fabrikasi aset dengan spesifikasi terperinci. Yuran dan caj yang dikenakan

ialah duti setem seperti yang termaktub di Akta Setem 1949 (Disemak 1989), yuran

pembayaran termasuk yuran untuk pendaftaran tanah dan carian tanah (jika berkaitan).

Bank boleh mengenakan Tawidh (ganti rugi) untuk pembayaran yang

tertunggak, jika pelanggan gagal untuk membuat pembayaran kepada bank, seperti

berikut: a) 1% setiap tahun dalam tempoh perjanjian ke atas jumlah yang tertunggak;

atau b) Pada kelaziman kadar bank mengikut Wang Pasaran Islam (Islamic Money

Market IMM) ke atas baki jumlah prinsipal untuk pembayaran yang tertunggak pada

dan selepas tarikh matang; atau c) dengan mana-mana kaedah lain yang diluluskan oleh

Bank Negara Malaysia (BNM).

Bagaimana jika saya menyelesaikan baki pembiayaan sepenuhnya/sebahagian

sebelum tarikh matang? Bank hendaklah mempunyai budi bicara mutlak untuk memberi

Ibra (Rebat) kepada anda apabila anda menyelesaikan baki pembiayaan sebelum akhir

tempoh pembiayaan.

RUMUSAN

Al-Istisna merupakan salah satu urusan jual beli tetapi berbentuk tempahan. Di mana

tempahan ini boleh dibayar secara penuh, separuh atau beransur-ansur. Kontrak ini

melibatkan tiga pihak di mana satu pihak ialah pembeli ( pelanggan ), satu pihak lagi si

penjual ( bank ) dan ketiga si pembuat atau kontraktor ( pemaju ).

Al-Istisna memberi peluang kepada pelanggan untuk memiliki aset seperti rumah

sendiri tanpa perlu risau akan masalah kewangan kerana mereka dibolehkan untuk

membayar beransur-ansuran

Jadual 2:Perbandingan Prestasi Produk Istisna` Antara RHB Bank Dengan Bank Islam

Bagi Tempoh Tiga Tahun.

Jenis Bank 2011 ( RM`000 ) 2012 ( RM`000 ) 2013 ( RM`000 )

RHB ISLAMIK

BANK

RM 339,990 RM 133, 283 RM 19,950

BANK ISLAM RM 245,250 RM 246, 614 RM 131, 875

18

Rajah 5: Perbandingan Prestasi Produk Istisna` Antara RHB Bank Dengan Bank Islam

Bagi Tempoh Tiga Tahun.

Sumber:

Rajah 1 di atas menerangkan tentang prestasi Perbandingan Prestasi Produk Istisna`

Antara RHB Bank Dengan Bank Islam Bagi Tempoh Tiga Tahun. Dalam 14 bank yang

terdapat dalam Malaysia, hanya tiga buah bank yang menawarkan produk Al-Istisna`

iaitu RHB Bank, Bank Islam dan juga OCBC. Namun begitu, saya cuma mengambil

dua jenis bank itu untuk membuat perbandingan dalam produk ini, iaitu RHB Bank dan

Bank Islam.

Seperti yang ditunjukkan dalam rajah 1 di atas, jelas bahawa produk Istisna`

kurang mendapat sambutan dari segi tawaran mahupun penerimaan kerana ianya

mengalami penurunan dari tahun ke tahun.

Contohnya, RHB Islamik Bank. Produk Istisna` boleh dikatakan jatuh merudum

daripada RM 339,990 pada tahun 2011 kepada RM 19,950 pada tahun 2013.

Perbezaannya nampak agak ketara dalam perbandingan bagi tempoh tiga tahun tersebut.

Dalam RHB Islamik Bank juga, produk Istisna` juga boleh dikatakan paling rendah

prestasinya berbanding produk yang lain. Contohnya, produk Ijarah yang semakin

meningkat dari tahun ke tahun sedangkan produk Istisna` sebaliknya, iaitu menurun

secara merudum dari tahun 2011 hingga tahun 2013.

0

50

100

150

200

250

300

350

RHB ISLAMIK BANK BANK ISLAM

2011 (RM`000)

2012 (RM`000)

2013 (RM`000)

19

Ini mungkin berlaku disebabkan oleh faktor tawaran. Produk Istisna` yang

ditawarkan hanya dalam dua bank saja. Mungkin disebabkan itu, ramai yang tidak

mengetahui mengenai produk tersebut serta kurang yakin dengan produk tersebut

kerana hanya tiga bank yang menawarkan produk tersebut.

Faktor yang kedua ialah, mungkin juga disebabkan kurangnya penjelasan yang

lebih mendalam terhadap produk Istisna`. Orang awam tidak mengetahui tentang

keistimewaan yang terdapat dalam produk Istisna` membuatkan mereka lebih suka

memilih produk lain yang mungkin lebih bagus daripada Istisna`.

Produk Istisna` yang ditawarkan oleh Bank Islam turut mengalami kejatuhan.

Pada awalnya, ia agak meningkat sedikit daripada RM 245,250 pada tahun 2011 kepada

RM 246,614 pada tahun 2012. Namun begitu, ianya mengalami kejatuhan apabila

menurun kepada RM 131, 875 pada tahun 2013.

Antara sebab yang membuatkan produk Istisna` tidak mendapat sambutan orang

ramai ialah konsep produk Istisna` yang tidak sesuai dengan projek mereka. Contohnya,

projek pembangunan kedai atau restoran. Walaupun Istisna` bermaksud jual beli secara

tempahan dan ianya juga boleh dibayar beransuran sama ada semasa, sebelum dan

selepas pembinaan namun bagi mereka yang membina pembangunan kedai makan amat

susah. Ini disebabkan mereka tidak boleh membayar wang terlebih dahulu sebelum

restoran atau kedai mereka itu mendapat keuntungan. Oleh itu, produk ini tidak sesuai

dengan projek mereka.

Produk Istisna` lebih sesuai untuk projek perumahan secara tempahan kerana

selesai je pembinaan rumah, pelanggan tetap kena bayar sewa walaupun baru tinggal di

situ berbeza dengan projek kedai yang memerlukan keuntungan terlebih dahulu sebelum

membuat pembayaran.

Seterusnya, produk Istisna` ini tidak mendapat sambutan para pelanggan kerana

ianya tidak memiliki sebarang keistimewaan jika dibandingkan dengan produk yang

lain. Produk lain memberikan banyak kelebihan namun produk Istisna` tidak

mempunyai kelebihannya yang tersendiri yang mampu untuk menarik minat para

pelanggan.

RUJUKAN

AL-QURAN

20

RHB BANK

Hailani Muji Tahir dan Sanep Ahmad, (2009) Aplikasi Fiqh Muamalat dalam Sistem

Kewangan Islam, Universiti (UPENA).

21

BAB 3

APLIKASI MUDHARABAH DALAM KEWANGAN ISLAM

Hanisah Binti Azahari

PENDAHULUAN

Mudharabah merupakan salah satu bentuk kerjasama antara pemilik modal dengan

seseorang yang pakar dalam perniagaan di dalam fiqh Islam. Para ulama hijjaz

memanggil perkongsian jenis ini sebagai qiradh. Secara terminologi, ulama fiqh

mendefinisikan al-Mudharabah sebagai pemilik modal menyerahkan modalnya kepada

pekerja (peniaga) untuk diperniagakan sedangkan keuntungan niaga itu menjadi milik

bersama dan dibahagi mengikut persetujuan pada awal kontrak ketika ianya dibuat.

Apabila terjadi kerugian daripada perniagaan itu, kerugian tersebut akan ditanggung

sepenuhnya oleh pemilik modal. Definisi ini menyatakan bahawa yang diserahkan

kepada pekerja itu adalah berbentuk modal bukan manfaat seperti penyewaan rumah.

Ianya juga boleh didefinisikan dalam aktiviti perbankan Islam sebagai satu perjanjian

antara pelanggan dan bank, di mana bank membenarkan pelanggan menggunakan

dananya untuk aktiviti perniagaan pelanggan. Jika terdapat sebarang keuntungan

daripada usaha sama ini, ianya akan dikongsi dengan bank, dan apa-apa kerugian akan

ditanggung oleh pemilik modal manakala pengusaha tidak menanggung kerugian dari

segi modal, akan tetapi rugi dari segi kerja, tenaga dan masa.

Dalam erti kata lain, kontrak mudharabah ini merupakan satu perkongsian di

mana hanya satu rakan kongsi menyumbang wang kepada yang lain untuk melabur

dalam perusahaan komersil. Pelaburan yang datang dari rakan atau 'rabbul

mal' (pemberi modal) yang pertama dan

pihak lain yang akan mengambil tanggungjawab untuk menguruskan pelaburan yang

dipanggil mudarib atau usahawan. Mudharabah adalah pinjaman untuk usahawan.

Ianya dikemukakan dalam suatu usaha perkongsian modal.

Islam mensyariatkan akad kerja sama mudharabah untuk memudahkan

orang, kerana sebahagian mereka memiliki harta namun tidak mampu

22

mengendalinya dan terdapat juga orang yang tidak memiliki harta, namun memiliki

kemampuan untuk mengendali dan mengembangkannya. Maka Syariat

membolehkan kerja sama ini agar mereka boleh saling mengambil manfaat di antara

mereka dan boleh menolong antara satu sama lain. Allah Taala tidak

mensyariatkan satu akad kecuali untuk mewujudkan kemaslahatan dan menolak

kerosakan. Banyak di antara pemilik modal yang sebenarnya tidak pakar dalam

mengelola atau mengendalikan perniagaan, begitu juga sebaliknya ramai pakar

dalam bidang perniagaan tidak mempunyai modal yang cukup untuk menceburi

bidang ini. Dilihat daripada sudut kontrak yang dilaksanakan, para ulamak telah

membahagikan al-Mudharabah kepada dua jenis, iaitu yang pertama, al-

Mudharabah al-Mutlaqah iaitu penyerahan modal secara mutlak tanpa sebarang

syarat dan sekatan tertentu. Kedua, al-Mudharabah al-Muqayyadah iaitu penyerahan

modal dengan syarat dan batasan tertentu. Dalam al-Mudharabah al-Muthlaqah,

pekerja bebas mengelola modal itu dengan usaha apa sahaja menurutnya akan

mendatangkan keuntungan dan di daerah mana saja yang ia inginkan. Akan tetapi

dalam al-Mudharabah al-Muqayyadah, pekerja harus mengikuti syarat dan batasan

yang dikemukakan oleh pemilik modal sebagai contoh pengelola modal harus

berniaga barang tertentu, di daerah tertentu dan membeli barang dengan orang

tertentu.

Penamatan kontrak al-Mudharabah ini boleh berlaku sekiranya kedua-dua

pihak membatalkan akad atau pekerja dilarang mengelola modal atau pemilik modal

menarik modalnya. Kedua, salah seorang yang berakad meninggal dunia. Jika

pemilik modal yang wafat, menurut pandangan jumhur, akad tersebut menjadi batal

kerana akad al-Mudharabah sama hukumnya dengan al-Wakalah yang batal dengan

sebab kematian pewakil. Jumhur ulama juga berpendapat bahawa akad ini tidak

boleh diwariskan setelah kematian pemilik modal. Berlainan pula pandangan

ulamak Malikiyyah yang berpendapat bahawa kematian bukanlah menjadi faktor

terputus akad bahkan akad tersebut boleh diwarisi oleh waris kedua-dua pihak.

Ketiga, salah seorang daripada orang yang berakad hilang keahlian atau kelayakan

bertasarruf seperti gila. Keempat, pemilik modal murtad, ini menurut pandangan

Imam Abu Hanifah. Kelima, modal habis di tangan pemilik modal sebelum sempat

dimanfaatkan oleh pekerja (Bank Negara Malaysia, n.d.).

23

AKAUN SIMPANAN AL-MUDHARABAH

Penyimpan menyimpan wang ke dalam bank berdasarkan kontrak al-Mudharabah al-

Muthlaqah. Bank akan bertindak sebagai pengusaha manakala penyimpan sebagai

pemilik modal. Ini bermakna simpanan tersebut adalah menjadi harta modal yang akan

diperniagakan oleh bank dalam sebarang jenis perniagaan atas kebijaksanaan pihak

bank. Oleh kerana kontrak adalah al-Mudharabah al-Muthlaqah, maka bank mempunyai

hak untuk mengguna wang yang disimpan oleh pelanggan dalam apa jua jenis

perniagaan pun. Bank akan menyatakan bahagian atau peratusan keuntungan yang akan

dibayar kepada penyimpan mengikut jumlah simpanan (Hailani Muji Tahir, Sanep

Ahmad, 2009).

Amaun minimum untuk membuka akaun simpanan al-Mudharabah ialah

RM100.00 dan baki akaun minimum ialah RM25.00. Akaun yang disediakan ialah

akaun simpanan individu, akaun simpanan bersama, dan akaun simpanan beramanah

(12 tahun ke bawah). Ganjaran yang akan diberikan oleh bank kepada pendeposit adalah

berdasrkan perkongsian keuntungan di antara bank dan pendeposit. Walau

bagaimanapun, memandangkan penyimpan dalam akaun simpanan boleh mengeluarkan

wang simpanannya pada bila-bila masa, maka bahagian keuntungan yang diberikan

kepada penyimpan agak rendah dan dikira berdasarkan baki purata bulanan akaun

simpanan. Untuk menarik lebih banyak pendeposit terhadap bank, pihak bank akan

menawarkan beberapa kemudahan di bawah akaun simpanan seperti bahagian

keuntungan yang menarik, Takaful Keluarga secara percuma, buku simpanan secara

percuma, kemudahan kad bank, keuntungan interim dikreditkan terus ke dalam akaun

dan urusan zakat dibayar oleh pihak bank.

Proses deposit simpanan al-Mudharabah.

Pendeposit mendepositkan wang ke dalam bank di bawah kontrak al-Mudharabah.

Pendeposit akan mendepositkan wangnya ke dalam bank berdasrkan kontrak al-

Mudharabah (1) yang mana bank dan pendeposit akan berkongsi untung rugi. Modal

yang tersedia akan dilaburkan oleh bank (2) dan keuntungan yang diperoleh akan

dibahagikan di antara bank dan pendeposit (3). Jika mendapat keuntungan, maka

pendeposit akan mendapat bahagian keuntungan tersebut yang jumlahnya akan

ditetapkan oleh bank (4). Oleh kerana simpanan ini tidak mempunyai tempoh matang

dan penyimpan boleh mengeluarkan wang simpanan pada bila-bila masa yang

dikehendaki, maka kadar bahagian keuntungan untuk pendeposit agak rendah dan dikira

berdasarkan baki purata. Mengikut kontrak al-Mudharabah, pengusaha tidak

24

dipertanggungjawabkan ke atas kerugian yang berlaku, namun bank di atas budi

bicaranya boleh memberi jaminan bahawa sekiranya mengalami kerugian, maka

kerugian akan ditanggung oleh pihak bank (5).

AKAUN PELABURAN AL-MUDHARABAH

Deposit simpanan ialah wang yang disimpan di dalam bank yang mana penyimpan

tidak dibenarkan untuk mengeluarkan wang simpanan tersebut sebelum sampai

tempoh matang. Ia dianggap pelaburan jangka panjang yang mana jumlah deposit

bersama keuntungan hanya akan diberikan dan boleh dikeluarkan pada tempoh

matang. Tempoh matang deposit berbeza mengikut kesediaan pendeposit seperti

sebulan, tiga bulan, enam bulan, dua belas bulan, dan sebagainya mengikut pilihan

pendeposit. Jumlah minimum untuk mendeposit dalam akaun ini adalah berbeza

mengikut masa kematangan dan paling rendah ialah RM500.00 untuk masa matang

tiga bulan dan lebih atau minimum RM1,000.00 untuk tempoh matang sebulan.

Perbankan Islam menawarkan dua jenis simpanan pelaburan iaitu deposit

pelaburan am dan deposit pelaburan spesifik. Deposit pelaburan am terdiri daripada

beberapa jenis seperti akaun persendirian, akaun amanah, akaun bersama, dan

akaun syarikat persendirian. Beberapa manfaat diberikan kepada pendeposit akaun

ini seperti kadar bahagian untung yang tinggi, keuntungan yang dikreditkan ke

dalam akaun setiap bulan, dan keuntungan juga diberi sekiranya pengeluaran

dilakukan sebelum matang.

Bagi perbankan konvensional, faedah yang diberikan adalah bersifat tetap

dan berdasarkan kadar bunga. Namun demikian, di bawah sistem perbankan Islam

pulangan yang dibayar adalah mengikut kadar keuntungan yang dipersetujui

bersama di awal kontrak. Akaun pelaburan sama ada akaun pelaburan am atau

akaun pelaburan spesifik dijalankan menggunakan kontrak al-Mudharabah.

APLIKASI KONTRAK AL-MUDHARABAH DALAM

DEPOSIT AKAUN PELABURAN

Deposit pelaburan mengguna pakai kontrak al-Mudharabah iaitu berkonsepkan

perkongsian keuntungan di antara pemodal dan pengusaha. Pendeposit dianggap

sebagai pemberi modal manakala bank sebagai pengusaha. Oleh itu, deposit

25

pelaburan dibentuk berdasarkan kepada kontrak al-Mudharabah. Sebagaimana yang

dikehendaki bahawa kontrak al-Mudharabah berasaskan perkongsian untung rugi,

maka akaun deposit pelaburan membolehkan pendeposit sebagai pemilik modal

berkongsi keuntungan dengan bank sebagai pengusaha. Akaun ini mempunyai

persamaan dengan simpanan al-Mudharabah dari aspek perkongsian keuntungan

tetapi berbeza dari aspek tempoh matang dan kadar bahagian keuntungan. Akaun

pelaburan mempunyai tempoh masa matang serta mendapat bahagian peratus

keuntungan yang lebih tinggi berbanding akaun simpanan.

Secara khusus, deposit pelaburan terbahagi kepada dua bahagian, iaitu

deposit pelaburan am dan deposit pelaburan spesifik. Pembahagian ini adalah

bergantung kepada kontrak al-Mudharabah yang dibentuk iaitu sama ada al-

Mudharabah al-Mutlaqah atau al-Mudharabah al-Muqayyadah. Sekiranya kontrak

al-Mudharabah yang dibentuk ialah kontrak al-Mudharabah al-Mutlaqah, maka

akaun deposit yang ditandatangani ialah akaun pelaburan am. Sekiranya kontrak al -

Mudharabah yang dibentuk ialah kontrak al-mudharabah al-Muqayyadah, maka

akaun deposit yang ditandatangani ialah akaun pelaburan spesifik.

Rajah 2 di bawah menerangkan proses kontrak al-Mudharabah di bawah

deposit pelaburan. Pendeposit akan menandatangani kontrak al-Mudharabah dengan

bank sebagai deposit pelaburan (1). Syarat berkenaan pelaburan akan dinyatakan di

dalam kontrak (2). Sekiranya di dalam syarat kontrak dinyatakan secara khusus

beberapa syarat tertentu (seperti jenis pelaburan hanya untuk beberapa jenis

perniagaan tertentu sahaja), maka ia dinamakan sebagai kontrak al-Mudharabah al-

Muqayyadah. Deposit pelaburan yang dibentuk dinamakan sebagai deposit

pelaburan spesifik (a). Tetapi sebaliknya jika di dalam kontrak al-Mudharabah tidak

dinyatakan syarat tertentu secara khusus (seperti berkenaan jenis perniagaan, masa,

dan tempat), maka ia dinamakan al-Mudharabah al-Mutlaqah dan dikategorikan

sebagai deposit pelaburan am (b). Jika mendapat keuntungan (3), maka ia akan

dibahagikan di antara bank dan pendeposit mengikut kadar yang telah dipersetujui

(4). Sebaliknya jika berlaku kerugian iaitu untung negatif (5), maka kerugian akan

ditanggung oleh bank dan modal akan dilaburkan semula.

26

AKAUN PELABURAN AM

Akaun Pelaburan Am (General Investment Account) adalah akaun simpanan untuk

tujuan pelaburan yang mana pihak bank tidak tertakluk dengan sebarang syarat dan

bebas menjalankan perniagaan. Pendeposit menyimpan wang berasaskan kontrak al-

Mudharabah al-Muthlaqah. Melalui kontrak ini, bank sebagai penerima modal bebas

menggunakan modal untuk digunakan dalam sebarang jenis perniagaan tanpa halangan

mengikut budi bicara bank. Bank dan pendeposit akan berkongsi keuntungan dan

kerugian perniagaan. Walau bagaimanapun, pada kebiasaannya bank memberi jaminan

bahawa sebarang kerugian jika berlaku akan ditanggung oleh bank. Produk ini memberi

kadar pulangan yang sederhana.

Kriteria khas deposit ini ialah bank tidak terikat dengan syarat tertentu seperti jenis

perniagaan, tempat perniagaan, dan tempoh perniagaan, tetapi sebaliknya boleh

menggunakan untuk sebarang jenis kegunaan dan perniagaan. Keuntungan akan dikira

dan diagihkan pada akhir tempoh matang pelaburan seperti sebulan, tiga bulan, enam

bulan, dan sebagainya.

AKAUN PELABURAN SPESIFIK

Deposit pelaburan spesifik (specific investment account) adalah akaun simpanan untuk

tujuan pelaburan yang mana pihak bank tidak bebas menjalankan kegiatan perniagaan.

Melalui kontrak ini, bank sebagai penerima modal tertakluk kepada syarat tertentu yang

dinyatakan secara khusus di dalam kontrak. Syarat khusus yang dikenakan bergantung

kepada perundingan dan persetujuan di antara kedua-dua belah pihak iaitu bank dan

pendeposit. Syarat khusus yang boleh ditentukan seperti untuk jenis perniagaan tertentu

sahaja, perniagaan perlu dijalankan di suatu tempat tertentu sahaja, jualan hanya dalam

urus niaga tunai sahaja, dan urus niaga terhad hanya kepada bangsa tertentu sahaja.

Syarat tersebut menjadikan aktiviti perniagaan bank agak terbatas. Sekiranya bank

melanggari syarat kontrak, maka kontrak boleh menjadi batal dan sekiranya berlaku

kerugian, maka bank akan bertanggungjawab dan menanggung semua kerugian

tersebut.

Bank dan pendeposit akan berkongsi keuntungan dan kerugian perniagaan. Walau

bagaimanapun, pada kebiasaannya bank akan memberi jaminan sebagai insentif bahawa

sebarang kerugian jika berlaku akan ditanggung oleh pihak bank.

Pengaplikasian kontrak al-Mudharabah dan mekanisme perniagaan adalah ditunjukkan

dalam rajah 2. Akan tetapi berbeza dengan pelaburan am adalah pada langkah yang ke-2

27

yang mana akaun pelaburan spesifik dirujukkan kepada langkah ke-2 (a). Jenis

perniagaan yang akan diceburi akan dinyatakan secara spesifik.

Contoh Produk Al-Awfar di Bank Islam.

Bank Islam Malaysia Berhad telah melancarkan produk akaun simpanan dan pelaburan

Al-Awfar pada 25 Mac 2009. Produk yang pertama seumpamanya dalam industri

perbankan Islam ini menggabungkan akaun simpanan dan pelaburan berasaskan kontrak

mudharabah dan peluang memenangi hadiah wang tunai yang dipilih melalui cabutan

setiap suku tahun.

Di bawah kontrak perkongsian mudharabah, pendeposit sebagai pemilik modal

(rabbul mal) menyumbangkan modal untuk diuruskan oleh bank sebagai pengusaha

(mudharib) bagi urusniaga perbankan termasuklah memberikan pembiayaan, pelaburan,

dan lain-lain. Keuntungan akan diagihkan di antara bank dan pendeposit mengikut kadar

perkongsian keuntungan yang telah dipersetujui sejak awal kontrak, iaitu 98% (Bank)

dan 2% (pendeposit) bagi akaun simpanan dan 70% (Bank) dan 30% (pendeposit) bagi

akaun pelaburan. Pendeposit yang bertuah pula akan menerima hadiah wang tunai yang

disediakan oleh Bank melalui cabutan yang diadakan setiap tiga bulan. Cabutan akan

diadakan dalam kalangan pendeposit di mana setiap RM100 yang disimpan mewakili

satu peluang untuk cabutan hadiah. Cabutan berhadiah wang tunai adalah insentif

tambahan untuk menggalakkan pendeposit menyimpan atau melabur di Bank Islam.

Hadiah akan diberikan kepada pendeposit yang bertuah daripada wang yang disediakan

oleh Bank dan pendeposit yang tidak mendapatnya, mereka tidak kehilangan

simpanan/wang pelaburan mereka.

PEMBIAYAAN ASET AL-MUDHARABAH

Produk ini adalah produk yang ditawarkan oleh bank untuk tujuan pemilikan harta.

Pelanggan yang ingin membeli harta seperti tanah, rumah, peralatan perusahaan,

bangunan kilang, atau kenderaan boleh memperolehnya melalui pembiayaan aset.

Walau bagaimanapun kesesuaian kontrak yang diaplikasikan bergantung kepada jenis

harta yang dikehendaki. Jika aset yang dikehendaki boleh menjana keuntungan, maka

kontrak al-Mudharabah sesuai diaplikasikan. Bank dan pelanggan akan berkongsi

keuntungan yang boleh dihasilkan dalam pembelian aset tersebut. Prinsip pembiayaan

yang sama boleh diaplikasikan dalam pembiayaan projek, atau pembiayaan modal kerja.

Pengaplikasian Kontrak Al-Mudharabah dalam Pembiayaan Aset

28

Kontrak al-Mudharabah akan diaplikasikan dalam pembiayaan aset atau sesuatu aktiviti

yang dirasakan boleh menjana keuntungan seperti pembiayaan projek dan pembiayaan

modal kerja. Bank mendapat manfaat daripada aspek keuntungan yang dijana.

Katakan seorang pelanggan memerlukan modal untuk membuat kilang atau

membeli sebuah bangunan kilang untuk memulakan perusahaan. Jumlah modal yang

diperlukan ialah RM2 juta. Oleh kerana aset kilang boleh menjana keuntungan, maka

pembiayaan oleh bank boleh didasarkan atas kontrak al-Mudharabah. Bank menjadi

pemodal dalam pembelian ini, manakala pelangggan menerima modal akan menjadi

pengusaha. Keuntungan yang diperoleh daripada usaha kilang tadi akan dibahagi

mengikut kadar yang telah dipersetujui bersama.

Rajah 3 di bawah menunjukkan pelaksanaan kontrak al-Mudharabah dalam

pembiayaan aset. Pelanggan yang memerlukan modal untuk menjalankan sesuatu

perniagaan akan meminta pembiayaan daripada bank (1). Pihak bank akan membiayai

keseluruhan modal yang diperlukan berdasarkan kontrak al-Mudharabah. Pembahagian

keuntungan yang dipersetujui katakan X:Y (seperti 30:70) iaitu 30% untuk bank dan

70% untuk pelanggan. Peserta yang mendapat modal akan melaburkan modal yang

diperoleh sebagaimana diperlukan dalam pembinaan bangunan kilang yang diperlukan

(2). Sekiranya projek mendatangkan keuntungan, maka keuntungan tersebut akan

dibahagikan di antara bank dan peserta dengan kadar 30% untuk bank dan 70% untuk

peserta sebagaimana telah dipersetujui (3). Sebaliknya jika berlaku kerugian maka

kerugian tersebut akan ditanggung oleh pihak bank sebagai pemodal (4) dan pelanggan

dalam kes ini akan menanggung kerugian dari aspek tenaga kerja, dan kepakaran yang

tidak berbayar.

CIRI-CIRI PEMBIAYAAN AL-MUDHARABAH

1 ) Sumbangan modal untuk sesuatu perniagaan adalah daripada satu pihak iaitu bank.

2 ) Hanya pengusaha terlibat mengusakan perniagaan dan menanggung hanya risiko

kerja.

3) Bank sebagai pelabur tidak terlibat di dalam aktiviti perniagaan dan menanggung

risiko perniagaan.

4 ) Keuntungan akan dikongsi bersama sebagaimana dipersetujui dan kerugian

ditanggung oleh pelabur iaitu bank.

Kesimpulan

29

Mudharabah merupakan kontrak antara dua pihak bagi menjalankan sesuatu usaha

niaga. Ianya melibatkan rabbul mal selaku pelabur yang menyediakan modal, dan

mudarib selaku pengusaha yang menjalankan usaha niaga tersebut . Sebarang

keuntungan yang terhasil akan dikongsi antara pelabur dengan pengusah berdasarkan

syrat dan nisbah yang dipersetujui. Dalam sistem kewangan Islam, kontrak mudharabah

lazimnya diamalkan dalam penerimaan deposit seperti akaun semasa, akaun simpanan,

dan akaun pelaburan. Selain itu, kontrak mudharabah juga dilaksanakan dalam

pelaburan antara bank dan terbitan sekuriti secara Islam. Dalam industri takaful pula,

kontrak mudharabah digunakan sebai salah satu model operasi dan asas pelaburan bagi

dana takaful.

Islam mensyariatkan akad kerja sama mudharabah untuk memudahkan

orang, kerana sebagian mereka memiliki harta namun tidak mampu mengendalinya

dan terdapat juga orang yang tidak memiliki harta, namun memiliki kemampuan

untuk mengendali dan mengembangkannya. Maka Syariat membolehkan kerja sama

ini agar mereka boleh saling mengambil manfaat di antara mereka dan boleh

menolong antara satu sama lain. Allah Taala tidak mensyariatkan satu akad

kecuali untuk mewujudkan kemaslahatan dan menolak kerosakan. Namun begitu,

kekurangan aplikasi mudharabah ini dapat dilihat dari sudut berapa jumlah

keuntungan yang diperolehi berdasarkan modal yang telah pelabur keluar.

Kebanyakan keuntungan yang diperolehi terus dimasukkan sahaja ke akaun pelabur

mengikut perjanjian yang telah ditetapkan, tetapi tidak dijelaskan oleh pihak bank

tentang keuntungan kasar yang diperolehi daripada aktiviti pelaburan tersebut agar

para pelabur dapat tahu tentang keuntungan yang diperoleh. Bagi seorang pelabur,

sudah pasti dia ingin tahu dengan lebih jelas tentang perkara tersebut agar tidak

timbul soal gharar di situ dan tertanya-tanya, kerana jumlah keuntungan yang

diperolehi itulah yang menarik minat pelabur melabur duit di bank tersebut bagi

memperoleh keuntungan. Pihak bank pula tidak memberi kejelasan tentang

keuntungan yang diperoleh dengan lebih jelas kepada para pelabur dan keuntungan

yg diperoleh itu tidak ditunjukkan kepada umum. Hal ini menyukarkan pihak

pelabur untuk membuat perbandingan pilihan bank bagi melabur wang mereka.

Jadual 3 : Perbandingan Produk al-Mudharabah di antara Bank-bank dari Tahun 2011

hingga 2013 NAMA BANK TAHUN 2011

(RM)

TAHUN 2012

(RM)

TAHUN 2013

(RM)

30

BANK ISLAM 6000 808650 1483873

BANK RAKYAT 11723 21729 56721

Rajah 6:Perbandingan Graf al-Mudharabah antara Bank-bank dari Tahun 2011 hingga

2013

Carta bar di atas menunjukkan produk berkonsepkan mudharabah yang ditawarkan

oleh Bank Islam dan Bank Rakyat pada tempoh tiga tahun, iaitu dari tahun 2011 hingga

2013. Bank Islam menunjukkan produk mudharabah semakin meningkat dan mendapat

permintaan yang tinggi daripada pelanggan dari tahu ke tahun secara mendadak

berbanding dengan Bank Rakyat yang mana menunjukkan pertumbuhannya semakin

meningkat, tetapi peningkatannya hanya sedikit sahaja walaupun meningkat dari tahun

ke tahun. Kemungkinan permintaan yang berkurang di Bank Rakyat berbanding Bank

Islam adalah disebabkan oleh penawaran produk yang lain lebih mendapat tempat di

hati pelanggan berbanding produk muradhabah ini. Selain itu, pemilihan Bank Islam

telah mendapat tempat di hati pelanggan dengan penawaran-penawarannya yang

berkesan dan lebih terkenal berbanding di Bank Rakyat. Hal ini disebabkan oleh

penubuhan Bank Islam serta produk-produk Islamik yang ditawarkan lebih awal

berbanding Bank Rakyat, maka Bank Islam lebih dikenali dalam masyarakat.

Pertumbuhan produk mudharabah di Bank Islam pada tahun 2011 adalah sebanyak

RM6000 meningkat kepada RM1483873 pada tahun 2013. Peningkatannya adalah

sebanyak RM1477873. Di Bank Rakyat pula, pertumbuhannya adalah kurang

berbanding di Bank Islam, iaitu pada tahun 2011, jumlahnya adalah sebanyak RM11723

0

200000

400000

600000

800000

1000000

1200000

1400000

1600000

Bank Islam Bank Rakyat

Mudharabah

2011

2012

2013

31

meningkat kepada RM56721 pada tahun 2013. Peningkatannya adalah sebanyak

RM44998.

RUJUKAN

Bank Negara Malaysia. (n.d.). Resolusi Syariah dalam Kewangan Islam.

Hailani Muji Tahir, Sanep Ahmad. (2009). Aplikasi Fiqh Muamalat dalam Sistem

Kewangan Islam. Shah Alam: Pusat Peneritan Universiti(UPENA).

Mohamad Akram Laldin, N. M. P. (2010). Senario kewangan dan perbankan Islam

masa kini: Prospek, isu-isu dan cabaran. Konvensyen Kewangan Dan Perbankan

Islam 2010, 117.

32

BAB 4

APLIKASI MUSYARAKAH DALAM KEWANGAN ISLAM

Nurhafizah Binti Rajaei

PENDAHULUAN

AlMusyarakah berasal daripada kata akar al-Shirkah yang membawa maksud

percampuran, antara sesuatu dengan sesuatu yang lain sehingga sukar untuk dipisahkan

antara satu sama lain. Terdapat beberapa definisi Musyarakah yang telah digariskan

oleh para ulama. Antaranya, definisi yang dikemukakan oleh ulama Hanafi iaitu akad

yang dibuat oleh antara dua pihak yang berkongsi modal dan keuntungan. Manakala

para sarjana fiqh iaitu hanya berbeza dari sudut lafaz tetapi maksudnya adalah sama

iaitu ikatan kerjasama yang dilakukan oleh dua orang atau lebih dalam perniagaan yang

berkongsikan modal dan untung. Dengan adanya kerjasama ini, semua pihak yang

melakukan perjanjian ini berhak untuk bertindak secara rasmi dan berhak mendapat

keuntungan sesuai dengan persetujuan yang disepakati.

DALIL PENGHARUSAN MUSYARAKAH

Akad musyarakah dibolehkan berdasarkan firman Allah SWT yang diturunkan melalui

surah al-Nisa 4: 12 yang mafhumnya: Maka mereka berkongsi dalam sepertiga harta.

Ayat ini menunjukkan bahawa pengakuan Allah SWT akan adanya

persyarikatan dalam pemilikan harta. Atas dasar ayat ini para ulama fiqh menyatakan

bahawa Musyarakah mempunyai landasan yang kuat dalam agama Islam dan

muamalah.

RUKUN DAN SYARAT MUSYARAKAH

Ulama Hanafi mengemukakan bahawa rukun Musyarakah iaitu dengan segala bentuk

nya adalah ijab dan qabul. Menurut jumhur ulama rukun Musyarakah ada 3tiga iaitu

lafaz ijab dan qabul, orang yang berakad dan objek akad.

Bagi syarat umum Musyarakah pula adalah pertama, perkongsian adalah transaksi

yang boleh diwakilkan. Kedua, pembahagian untung dijelaskan ketika berlaku akad.

33

Dan yang ketiga, keuntungan hanya diambil daripada hasil harta Musyarakah bukan

daripada harta yang lain.

Aplikasi Kontrak Musyarakah

APLIKASI KONTRAK MUSYARAKAH DALAM

PEMBIAYAAN ASET

Kontrak Musyarakah boleh diaplikasikan dalam produk pembiayaan sesuatu aktiviti

yang boleh menjana keuntungan. Kontrak Musyarakah memerlukan kedua-dua pihak

menyumbangkan modal. Oleh itu, pelanggan dan bank akan sama-sama memberi modal

dalam perusahaan. Aplikasi tersebut diamalkan dalam kehidupan sekarang seperti

seorang pelanggan yang memerlukan modal untuk membeli peralatan kilang bagi

memulakan perusahaan. Jumlah modal yang diperlukan ialah RM2 juta. Pelanggan ini

mempunyai hanya RM1 juta dan memerlukan modal tambahan katakan RM1 juta. Oleh

itu situasi terkini adalah RM1 juta sumbangan daripada pelanggan itu sendiri, manakala

daripada bank menyumbang RM1 juta. Maka dengan itu, pembiayaan oleh bank boleh

didasarkan atas kontrak al-Musyarakah. Keuntungan yang diperoleh akan dibahagikan

mengikut persetujuan yang pada kebiasaannya berdasarkan peratus sumbangan modal

yang diberikan. Pembahagian keuntungan di antara bank dan pelanggan adalah 50:50.

Berdasarkan kontrak al-Musyarakah, kerugian dan keuntungan akan ditanggung

bersama oleh bank dan pelanggan.

APLIKASI KONTRAK MUSYARAKAH DALAM

PEMBIAYAAN KONTRAK.

Proses kontrak al-Musyarakah bermula dengan pelanggan yang memerlukan

modal tambahan untuk menjalankan sesuatu perniagaan meminta pembiayaan daripada

bank. Pihak bank akan memberi hanya sebahagian daripada modal tambahan yang

diperlukan oleh pelanggan (X %). Pelanggan pula mempunyai modal sebanyak (Y %)

dan akan juga menyumbangkan sebahagian daripada modal (1) ke dalam perusahaan.

Kedua-dua pihak iaitu bank dan peserta sama-sama menyumbang sebahagian modal.

Oleh itu kontrak yang dibuat ialah al-Musyarakah iaitu berkongsi modal dan bahagian

keuntungan. Pelanggan akan menjalankan aktiviti perniagaan sebagaimana dikehendaki

(2). Perolehan projek sama ada untung atau rugi akan ditanggung bersama oleh bank

dan peserta (3). Jika mendapat keuntungan, maka keuntungan yang diperoleh akan

34

dibahagi sebagaimana telah dipersetujui biasanya mengikut kadar sumbangan modal

yang diberikan masing-masing X% dan Y% (4).

Aplikasi Kontrak Musyarakah dalam Pembiayaan Modal Kerja

Kontrak al-Musyarakah juga boleh diaplikasikan dalam pembiayaan modal kerja

terutama projek yang boleh menjana keuntungan. Kontrak al-Musyarakah menggunakan

konsep kedua-dua pihak menyumbangkan modal. Oleh itu pelanggan dan bank akan

sama-sama memberi modal dalam perusahaan.

Apabila seorang pelanggan membina peralatan kilang atau membeli sebuah

bangunan kilang untuk memulakan perusahaan. Jumlah modal yang diperlukan ialah

RM3 juta. Pelanggan mempunyai hanya RM1 juta dan memerlukan modal tambahan

sebanyak RM2 juta. Oleh itu, RM1juta adalah sumbangan pelanggan manakala bank

menyumbang sebanyak RM2 juta. Oleh itu pembiayaan oleh bank boleh didasarkan atas

kontrak al-Musyarakah. Keuntungan yang diperolehi akan dibahagikan mengikut

persetujuan yang pada kebiasaannya berdasarkan peratus sumbangan modal yang

diberikan. Sebagai contoh, dpi dalam kes ini pembahagian keuntungan di antara bank

dan pelanggan adalah 2:1 iaitu 66.66%: 33.3%. Berdasarkan kontrak Musyarakah

kerugian dan keuntungan akan ditanggung bersama oleh bank dan pelanggan mengikut

kadar sumbangan.

Proses kontrak al-Musyarakah di antara bank dan pelanggan dalam pembiayaan

produk kerja berlaku apabila pelanggan yang memerlukan modal tambahan untuk

menjalankan sesuatu perniagaan akan meminta pembiayaan daripada bank. Pihak bank

akan memberi hanya sebahagian daripada modal tambahan yang diperlukan oleh

pelanggan sebanyak RM2 juta. Pelanggan pula mempunyai modal sebanyak RM1 juta

dan akan digunakan sebagai modal ke dalam perusahaan (1). Oleh itu, kadar

perkongsian modal untuk bank dan pelanggan ialah 2:1 iaitu 66.6%:33.3%. Pelanggan

akan menjalankan aktiviti perniagaan sebagaimana dikehendaki (2). Perolehan projek

sama ada untung atau rugi akan tanggung bersama oleh bank dan peserta (3). Jika

mendapat keuntungan maka keuntungan yang diperoleh akan dibahagi sebagaimana

telah dipersetujui biasanya mengikut kadar sumbangan modal yang diberikan masing-

masing iaitu66.6% dan 33.3% (4).

Aplikasi Kontrak Musyarakah Dalam Pembiayaan Projek

Kontrak Musyarakah adalah salah satu cara pembiayaan yang biasanya digunakan untuk

membiayai projek-projek yang memerlukan modal yang besar. Sebahagian daripada

35

modal adalah daripada pengusaha, manakala sebahagian lagi daripada pelabur. Sebagai

contoh, dalam pembuatan kilang unutk pemprosesan ayam.

Pemilikan Sukuk Musyarakah

Sukuk Musyarakah pada permulaannya mempunyai projek yang ingin dimajukan dan

memerlukan dana. Projek yang ingin dibangunkan dijangka boleh menjana keuntungan

seperti projek perniagaan, perusahaan dan pengeluaran. Bagi mendapatkan dana

pengusaha akan menerbitkan sukuk Musyarakah iaitu satu janji yang menjadikan

kesemua pelabur akan berkongsi pulangan. Dalam hal ini pemilik aset akan

menyumbangkan dana bersama pelabur dalam perniagaan. Keuntungan projek akan

dibahagikan mengikut kadar yang dipersetujui bersama oleh ke semua pihak yang

melabur.

Rajah 7: Penerbitan Sukuk Al-Musyarakah

(2)

(1)

Sumber: Hailani Muji Tahir & Asnep Ahmad (2009)

Gambar rajah di atas menunjukkan proses penerbitan sukuk Musyarakah. Pada

peringkat permulaannya pengusaha mempunyai sesuatu projek (1). Ia merupakan

sebahagian sahaja daripada modal yang diperlukan dan memerlukan modal tambahan.

Penerbit akan mengeluarkan sukuk Musyarakah yang mana pemilik dan pelabur

membuat kontrak Musyarakah. Masing-masing menyumbang modal untuk

melaksanakan projek yang dimaksudkan (2). Pemilik boleh menyediakan sama ada

sebahagian daripada modal atau sesuatu aset untuk dimajukan sebagai modal

Musyarakah. Aset tersebut hendaklah dinilaikan suapaya peratus sumbangan modal

dapat ditentukan. Sementara pelabur pula menyumbang modal dalam bentuk wang.

Bagi membuktikan pemilikan pelabur ke atas projek tersebut, penerbit

menerbitkan sukuk Musyarakah. Apabila projek pembinaan siap dilaksanakan seperti

pembinaan bangunan atau bangunan kilang maka ia akan diusahakan untuk menjana

Penerbit Pelabur

Sukuk Musyarakah

Aset Dan

a

Projek

3. Perolehan

Kontraktor

36

pulangan seperti disewakan kepada tertentu atau menghasilkan keluaran secara

langsung. Perolehan dan pulangan sama ada dalam bentukl bayaran sewa atau

keuntungan jualan akan dikongsi bersama antara pemilik dan pelabur mengikut kadar

yang telah dipersetujui oleh semua pihak (3).

Sekiranya kemudahan ini berjalan dengan tempoh 10 tahun, pemegang sukuk

Musyarakah akan mendapat bayaran keuntungan dari modal yang telah disumbangkan

(daripada bayaran sewa aset, untung, perniagaan). Pemilik akan menjadikan bahagian

keun