mesyuarat kedua bagi penggal kelima...belum disunting unedited s a r a w a k penyata rasmi...

BELUM DISUNTING UNEDITED

S A R A W A K

PENYATA RASMI PERSIDANGAN

DEWAN UNDANGAN NEGERI DEWAN UNDANGAN NEGERI OFFICIAL REPORTS

MESYUARAT KEDUA BAGI PENGGAL KELIMA Second Meeting Of The Fifth Session

09 – 13 NOVEMBER 2020

DEWAN UNDANGAN NEGERI SARAWAK KELAPAN BELAS Eighteenth Sarawak State Legislative Assembly

RABU

11 NOVEMBER 2020

(25 RABIULAWAL 1442H)

KUCHING

Peringatan untuk Ahli Dewan:

Pembetulan yang dicadangkan oleh Ahli Dewan hendaklah disampaikan secara bertulis kepada

Setiausaha Dewan Undangan Negeri Sarawak tidak lewat daripada 14 hari selepas persidangan.

KANDUNGAN

1.0 PEMASYHURAN DARIPADA TUAN SPEAKER......................................................... 1

2.0 PERTANYAAN-PERTANYAAN BAGI JAWAPAN-JAWAPAN LISAN....................... 1 (147) Rundingan MA63 dengan Kerajaan Pusat............................................ 1 (148) Pengagihan lot-lot tanah di kawasan Pagan Saratok............................ 4 (149) Peruntukan pekebun-pekebun kecil kelapa sawit dalam DUN N.40

Kabong................................................................................................. 5 (150) Proposed access road from RPR Landeh to Jalan Stephen Yong at

Kampung Bumbok................................................................................ 6 (151), (178)

& (185) Inisiatif membantu usahawan kecil dan sederhana..............................

7 (152) Penubuhan Pusat Dialisis di Muara Tuang............................................ 11 (153) Rancangan mempercepatkan menangani permasalahan Bekalan

Elektrik.................................................................................................. 12 (154) Bantuan Makanan di Skim Penempatan Semula Murum...................... 13

3.0 RANG UNDANG-UNDANG KERAJAAN – BACAAN KALI YANG KEDUA Supplementary Supply (2020) Bill, 2020

(Timbalan Ketua Menteri; Menteri Kewangan Kedua; Menteri Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah; dan Ahli Dewan Undangan Negeri N.37 Bukit Saban) (YB Datuk Amar Douglas Uggah Embas)...................................................................... 14

4.0 Usul Untuk Membawa Resolusi Anggaran Perbelanjaan Biasa Tambahan Kedua

2020 Kepada Jawatankuasa Perbekalan Supplementary Supply (2020) Bill, 2020


5.0 RANG UNDANG-UNDANG KERAJAAN – BACAAN KALI YANG KETIGA

Supplementary Supply (2020) Bill, 2020


6.0 Usul Untuk Melulus Anggaran Perbelanjaan Biasa Tambahan Kedua 2020

Supplementary Supply (2020) Bill, 2020

(Timbalan Ketua Menteri; Menteri Kewangan Kedua; Menteri Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah; dan Ahli Dewan Undangan Negeri N.37 Bukit Saban) (YB Datuk Amar Douglas Uggah Embas)..................................................................... 17

7.0 Perbahasan Atas Bacaan Kali Yang Kedua Rang Undang-Undang Perbekalan

(2021), 2020 dan Usul Untuk Merujuk Resolusi Anggaran Pembangunan Bagi

Perbelanjaan 2021 [Perbahasan oleh Ahli-Ahli Biasa] (1) YB Dato’ Sri Huang Tiong Sii - (N.45 Repok)…………………………………… 17 (2) YB Encik Kennedy Chukpai Ugon - (N.66 Murum) ………………………….… 21 (3) YB Encik Christopher Gira Anak Sambang - (N.59 Tamin) …………………... 24 (4) YB Datuk Ding Kuong Hiing - (N.46 Meradong) ……………………………….. 27 (5) YB Encik Chong Chieng Jen - (N.12 Kota Sentosa) ………………………….. 30 (6) YB Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman - (N.6 Tupong) ………….......… 34 (7) YB Encik Safiee Bin Haji Ahmad - (N.43 Daro) …………………………………. 38 (8) YB Encik Baru Bian – (N.81 Ba’Kelalan)….……………………………………… 43 (9) YB Datin Patinggi Datuk Amar Hajah Jamilah Binti Haji Anu - (N.3 Tanjung

Datu) ……………………………………………………………………………..…. 46 (10) YB Encik Abdul Yakub Bin Haji Arbi - (N.58 Balingian) ………………………… 51 (11) YB Puan Hajah Simoi Binti Haji Peri – (N.28 Lingga)…………………………… 55 (12) YB Encik Ali Anak Biju - (N.39 Krian) ……….……………………………………. 60 (13) YB Encik Miro Anak Simuh - (N.18 Serembu) …………...…………………….. 64 (14) YB Encik Wong King Wei – (N.9 Padungan)…………………………………….. 68 (15) YB Encik Allan Siden Gramong – (N.50 Machan)………………………………. 72 (16) YB Cr Ir Lo Khere Chiang – (N.13 Batu Kitang)………………………………… 74 (17) YB Encik Mohammad Razi Bin Sitam – (N.35 Saribas)………………………… 78 (18) YB Encik Gerald Rentap Jabu – (N.36 Layar)…………………………………… 81 (19) YB Encik Johnichal Rayong Anak Ngipa – (N.33 Engkilili)…………………… 85 (20) YB Encik Mohd. Chee Bin Kadir – (N.40 Kabong)…………………………… 88 (21) YB Puan Irene Mary Chang Oi Ling – (N.51 Bukit Assek)……………………… 91

8.0 PENANGGUHAN MESYUARAT.................................................................................. 96

i

SARAWAK DEWAN UNDANGAN NEGERI SARAWAK YANG KELAPAN BELAS

Penyata Rasmi

MESYUARAT KEDUA BAGI PENGGAL KELIMA

Rabu, 11 November 2020

Dewan bermesyuarat di Petra Jaya, Kuching pada jam 9.15 pagi

HADIR

Bil. Nama Konstituensi

1. Yang Berhormat Datuk Amar Haji Mohamad Asfia Bin Awang

Nassar

D.A., P.N.B.S., D.S.A.P., D.I.M.P., P.B.K., P.C.E. (Emas) Speaker Dewan Undangan Negeri Sarawak

2. Yang Berhormat Dato Gerawat Gala N.78 Mulu P.S.B.S., P.B.K. Timbalan Speaker Dewan Undangan Negeri Sarawak

3. Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg

N.8 Satok

D.P., D.A., P.N.B.S., J.B.S., P.C.E. Ketua Menteri Sarawak Menteri Kewangan dan Perancangan Ekonomi Menteri Pembangunan Bandar dan Sumber Asli

4. Yang Berhormat Datuk Amar Douglas Uggah Embas N.37 Bukit Saban D.A., P.N.B.S., P.G.B.K., P.C.E. Timbalan Ketua Menteri Sarawak Menteri Kewangan Kedua Menteri Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan

Wilayah

5. Yang Berhormat Tan Sri Datuk Amar Dr James Jemut Anak

Masing N.64 Baleh

D.A., P.S.M., P.N.B.S., P.B.S., P.C.E. Timbalan Ketua Menteri Sarawak Menteri Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan

6. Yang Berhormat Datuk Amar Haji Awang Tengah Bin Ali Hasan N.82 Bukit Sari D.A., P.N.B.S., P.G.B.K., A.M.N. Timbalan Ketua Menteri Sarawak Menteri Perdagangan Antarabangsa dan Industri, Terminal

Perindustrian dan Pembangunan Usahawan

Menteri Pembangunan Bandar dan Sumber Asli Kedua

7. Yang Berhormat Datuk Amar Michael Manyin Anak Jawong N.21 Tebedu D.A., P.N.B.S., P.G.B.K., A.M.N., P.P.T., P.P.D. (Emas), P.C.E. Menteri Pendidikan, Sains dan Penyelidikan Teknologi

ii

8. Yang Berhormat Dato Sri Hajah Fatimah Abdullah N.56 Dalat P.N.B.S., P.G.B.K., P.C.E. Menteri Kebajikan, Kesejahteraan Komuniti dan Wanita, Keluarga

dan Pembangunan Kanak-Kanak

9. Yang Berhormat Dato Sri Prof. Dr Sim Kui Hian N.14 Batu Kawah P.N.B.S., P.J.N., P.B.E. Menteri Kerajaan Tempatan dan Perumahan

10. Yang Berhormat Dato Sri Dr Stephen Rundi Anak Utom N.69 Kemena P.N.B.S., P.J.N., A.B.S., P.B.E., P.C.E. Menteri Utiliti

11. Yang Berhormat Datuk Haji Talib Bin Zulpilip N.67 Jepak P.G.B.K., P.B.K., P.P.B., P.P.D., P.P.S., P.B.E. Menteri di Jabatan Ketua Menteri (Integriti dan Ombudsman)

12. Yang Berhormat Datuk Haji Abdul Karim Rahman Hamzah N.15 Asajaya P.G.B.K., P.B.S., P.B.E. Menteri Pelancongan, Kesenian dan Kebudayaan Menteri Belia dan Sukan

13. Yang Berhormat Datuk Lee Kim Shin N.75 Senadin P.J.N., K.M.N., P.B.S., P.P.B., B.B.S., P.B.E. Menteri Pengangkutan

14. Yang Berhormat Datuk John Sikie Anak Tayai N.60 Kakus P.J.N., P.B.S., P.B.E. Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri (Undang-Undang Adat

Bumiputera)

15. Yang Berhormat Datuk Haji Mohd Naroden Bin Haji Majais N.26 Gedong

P.G.B.K., P.B.S., P.B.E. Menteri Muda Pembangunan Perusahaan Kecil dan Sederhana

dan Keusahawanan

16. Yang Berhormat Datuk Francis Harden Anak Hollis N.32 Simanggang

P.G.B.K., P.B.S., A.B.S., P.B.E. Menteri Muda Kesejahteraan Komuniti

17. Yang Berhormat Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi N.27 Sebuyau P.G.B.K., P.B.S., K.M.N., P.P.D., P.B.E. Menteri Muda Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan

Sarawak

18. Yang Berhormat Datuk Dr Jerip Anak Susil N.19 Mambong

P.G.B.K., A.M.N., P.B.E. Menteri Muda Pengangkutan

19. Yang Berhormat Datuk Liwan Lagang N.65 Belaga P.J.N., P.P.N., K.M.N., J.B.S., P.B.E. Menteri Muda Elektrik Luar Bandar

20. Yang Berhormat Datuk Hajah Rosey Binti Haji Yunus N.71 Bekenu P.G.B.K., J.B.K., P.P.B., P.P.S., P.B.E. Menteri Muda Wanita dan Pembangunan Kanak-kanak

iii

21. Yang Berhormat Datu Haji Len Talif Salleh N.41 Kuala Rajang D.J.B.S., P.B.K., P.P.B. Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan

Alam Sekitar

22. Yang Berhormat Datuk Roland Sagah Wee Inn N.20 Tarat

P.G.B.K., J.B.K., P.B.S., P.B.E. Menteri Muda Pembangunan Tanah Adat

23. Yang Berhormat Datuk Dr Haji Abdul Rahman Bin Haji Junaidi N.4 Pantai Damai P.G.B.K., J.B.S., A.B.S., P.B.E. Menteri Muda Utiliti (Bekalan Air) Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri (Hal Ehwal Islam dan

Dewan Bandaraya Kuching Utara (DBKU))

24. Yang Berhormat Datuk Hajah Sharifah Hasidah Binti Sayeed

Aman Ghazali N.7 Samariang

P.G.B.K., P.T.E., J.B.S. Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri (Undang-Undang,

Hubungan Kerajaan Negeri-Persekutuan dan Pemantauan Projek)

25. Yang Berhormat Datuk Malcom Mussen Anak Lamoh N.34 Batang Ai

P.G.B.K., P.B.S., P.T.E. Menteri Muda Pembangunan Perindustrian

26. Yang Berhormat Datuk Dr Haji Abdul Rahman Bin Haji Ismail N.79 Bukit Kota P.G.B.K., A.B.S., P.T.E. Menteri Muda Pertanian

27. Yang Berhormat Dr Haji Annuar Bin Rapaee N.55 Nangka P.T.E., J.B.S.

Menteri Muda Pendidikan, Sains dan Penyelidikan Teknologi Menteri Muda Perumahan dan Kesihatan Awam

28. Yang Berhormat Datu Dr Penguang Manggil N.76 Marudi D.J.B.S., K.M.N., P.P.C., P.P.B. Menteri Muda Kerajaan Tempatan

29. Yang Berhormat Datuk Snowdan Lawan N.30 Balai Ringin P.G.B.K., A.M.N., P.T.E. Menteri Muda Belia dan Sukan

30. Yang Berhormat Encik Abdullah Bin Haji Saidol N.42 Semop J.B.K., P.T.E. Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri (Hal Ehwal Korporat dan

Unit Komunikasi Awam Sarawak)

31. Yang Berhormat Datuk Sebastian Ting Chiew Yew N.73 Piasau

P.J.N., D.I.M.P., A.B.S. Menteri Muda Pelancongan, Kesenian dan Kebudayaan

32. Yang Berhormat Tan Sri William Mawan Anak Ikom N.47 Pakan P.S.M., P.N.B.S., P.G.B.K., A.M.N., P.B.S., P.P.D. (Emas)

iv

33. Yang Berhormat Datin Patinggi Datuk Amar Hajah Jamilah Binti Haji Anu

N.3 Tanjung Datu

D.A., P.B.E., P.P.D (Perak), P.S.B.S., P.B.S., J.B.K.

34. Yang Berhormat Datuk Sri Ambrose Blikau Anak Enturan N.62 Katibas P.N.B.S., P.G.B.K., P.B.S., A.M.N., P.B.E.

35. Yang Berhormat Datuk Haji Abdul Wahab Bin Aziz N.38 Kalaka P.G.B.K., J.B.S., P.P.B., P.P.D., P.B.E.

36. Yang Berhormat Datuk Mong Anak Dagang N.31 Bukit Begunan P.G.B.K., J.M.N., P.B.S., P.P.D., P.B.K., P.B.E.

37. Yang Berhormat Datuk Amar Haji Mohammad Ali Mahmud N.17 Stakan D.A., P.N.B.S., D.S.A.P., S.I.M.P., P.P.D.

38. Yang Berhormat Puan Hajah Simoi Binti Haji Peri N.28 Lingga P.T.E., J.B.K.

39. Yang Berhormat Encik Paulus Palu Gumbang N.80 Batu Danau A.M.N., P.B.S., J.B.K., P.T.E.

40. Yang Berhormat Encik Alexander Anak Vincent N.49 Ngemah K.M.N., P.T.E., P.B.K., J.B.K.

41. Yang Berhormat Dr Haji Hazland Bin Abang Hipni N.5 Demak Laut K.M.N., J.B.S., P.T.E.

42. Yang Berhormat Encik Maclaine @ Martin Ben N.22 Kedup P.T.E., J.B.S.

43. Yang Berhormat Ir Aidel Bin Lariwoo N.24 Sadong Jaya P.B.S., P.T.E.

44. Yang Berhormat Encik Mohammad Razi Bin Sitam N.35 Saribas J.B.S., P.T.E.

45. Yang Berhormat Encik Ripin Bin Lamat N.72 Lambir J.B.K., K.M.N., P.T.E.

46. Yang Berhormat Encik Dennis Ngau N.77 Telang Usan P.T.E.

47. Yang Berhormat Tuan Haji Razaili Bin Haji Gapor N.29 Beting Maro P.T.E., P.B.S.

48. Yang Berhormat Encik Yussibnosh Balo N.57 Tellian

49. Yang Berhormat Dato Sri Wong Soon Koh N.53 Bawang Assan P.N.B.S., P.G.B.K., A.B.S., P.C.E.

50. Yang Berhormat Encik Baru Bian N.81 Ba’Kelalan

51. Yang Berhormat Encik Chong Chieng Jen N.12 Kota Sentosa

52. Yang Berhormat Encik Chiew Chiu Sing N.68 Tanjong Batu

v

53. Yang Berhormat Encik Ali Anak Biju N.39 Krian

54. Yang Berhormat Dato Haji Idris Bin Haji Buang N.16 Muara Tuang P.S.B.S., D.I.M.P., A.M.N., P.B.S., A.B.S., P.C.D., P.J.P.N., P.T.E.

55. Yang Berhormat Dato’ Sri Huang Tiong Sii N.45 Repok D.I.M.P., S.S.A.P.

56. Yang Berhormat Dato Henry Harry Anak Jinep N.2 Tasik Biru P.S.B.S., A.B.S.

57. Yang Berhormat Dato’ Murshid DiRaja Dr Juanda Bin Jaya N.44 Jemoreng DATO’ MURSHID DIRAJA, S.S.P.

58. Yang Berhormat Datuk Ding Kuong Hiing N.46 Meradong P.J.N., A.B.S.

59. Yang Berhormat Cr Ir Lo Khere Chiang N.13 Batu Kitang B.B.S., J.B.K.

60. Yang Berhormat Encik Wilson Nyabong Anak Ijang N.61 Pelagus

61. Yang Berhormat Encik Miro Anak Simuh N.18 Serembu

62. Yang Berhormat Dato Ranum Anak Mina N.1 Opar P.S.B.S., K.M.N., A.M.N., K.P.K., P.J.M., P.P.S., P.P.A., B.B.S.,

A.B.S., P.B.E.

63. Yang Berhormat Datuk Tiong Thai King N.52 Dudong

P.G.B.K., J.B.S.

64. Yang Berhormat Puan Violet Yong Wui Wui N.10 Pending

65. Yang Berhormat Encik David Wong Kee Woan N.54 Pelawan

66. Yang Berhormat Encik Wong King Wei N.9 Padungan

67. Yang Berhormat Encik John Anak Ilus N.23 Bukit Semuja A.P.S.

68. Yang Berhormat Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman N.6 Tupong P.B.S.

69. Yang Berhormat Encik Awla Bin Dris N.25 Simunjan A.B.S.

70. Yang Berhormat Encik Jefferson Jamit Anak Unyat N.63 Bukit Goram B.B.S., P.B.S., K.M.N., J.B.S.

71. Yang Berhormat Encik Gerald Rentap Jabu N.36 Layar A.B.S., P.P.N., J.B.K.

72. Yang Berhormat Ir Christopher Gira Anak Sambang N.59 Tamin P.B.K.

73. Yang Berhormat Encik Rolland Duat Anak Jubin N.48 Meluan

vi

74. Yang Berhormat Encik Abdul Yakub Bin Haji Arbi N.58 Balingian A.B.S., B.B.S., J.B.K.

75. Yang Berhormat Encik Johnichal Rayong Anak Ngipa N.33 Engkilili J.B.S., P.T.E.

76. Yang Berhormat Encik See Chee How N.11 Batu Lintang

77. Yang Berhormat Puan Irene Mary Chang Oi Ling N.51 Bukit Assek

78. Yang Berhormat Encik Safiee Bin Haji Ahmad N.43 Daro J.B.K.

79. Yang Berhormat Encik Chukpai Ugon N.66 Murum P.P.N., A.B.S.

80. Yang Berhormat Encik Allan Siden Gramong N.50 Machan A.B.S.

81. Yang Berhormat Encik Majang Anak Renggi N.70 Samalaju P.B.K., A.B.S.

82. Yang Berhormat Encik Mohd. Chee Bin Kadir N.40 Kabong A.B.S., P.B.S., P.J.P.N., J.B.S.

TURUT HADIR

1.

Encik Pele Peter Tinggom Setiausaha Dewan Undangan Negeri Sarawak

2.

Inspektor Ismail Bin Ali Bentara Mesyuarat

3.

Inspektor Mohd Azlan Bin Omar Bentara Mesyuarat

4.

Encik Abang Nasiruddin Bin Abang Mohd Khalid Bentara Mesyuarat

5.

Encik Hadyan Bin Abdul Rahman Bentara Mesyuarat

6. Encik Lydwilkyn Andar Anak Umbau Bentara Mesyuarat

7. Encik Hanimasra Bin Hamden Bentara Mesyuarat

PETUGAS PERSIDANGAN

PEGAWAI UNDANG-UNDANG

1. Puan Azreen Fasya Binti Mohamad Abu Bakar

Jabatan Peguam Besar Negeri Sarawak

2. Encik Nicholas Bowie Anak Buyong Jabatan Peguam Besar Negeri Sarawak PENTERJEMAH

1. Encik Jonathan Singki Lintan Majlis Adat Istiadat Sarawak

JURUTRENGKAS 1. Puan Sharlina Binti Mushar Pejabat Setiausaha Kewangan Negeri 2. Puan Malin Anak Arit Pejabat Setiausaha Kewangan Negeri

3. Encik Mohd Alfadjer Bin Tuah Jabatan Peguam Besar Negeri

vii

4. Puan Nur Izzatul Fatihah @ Patricia Abdullah

Jabatan Kerja Raya Sarawak

5. Puan Azah Mohamad Jally Jabatan Kebajikan Masyarakat Sarawak 6. Puan Meri Sabas Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS) 7. Puan Noorina Binti Hamdan Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS) 8. Puan Doris Anak Francis Harris Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS)

9. Puan Winnie Anak Vincent Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS)

10. Puan Nurhaida Binti Amin Jabatan Penyiaran Sarawak 11. Puan Rosemary Langub Perbadanan Kemajuan Perusahaan Kayu

Sarawak 12. Puan Leidiana Binti Azahari Kementerian Utiliti Sarawak 13. Puan Dorina Asort Kementerian Utiliti Sarawak 14. Puan Bernadette Willon Jabatan Kastam DiRaja Malaysia 15. Puan Beatrice Dinus Jabatan Imigresen Negeri Sarawak 16. Puan Katerin Binti Jemali @ Maria Binti

Jamali Dewan Bandaraya Kuching Utara

17. Puan Dzuridah Binti Haji Sariee

Pejabat Timbalan Setiausaha Kerajaan Negeri (Transformasi Sosio-Ekonomi)

18. Puan Derna Johin Unit Pemantauan Pelaksanaan Negeri Sarawak, Jabatan Ketua Menteri Sarawak

19. Puan Khadijah Khaider Jabatan Perbendaharaan Negeri Sarawak

20. Puan Dayang Duraiza Haji Awang Jangka Lembaga Sumber Asli dan Alam Sekitar

Sarawak

21. Encik Roland Ayak Jabatan Penjara Negeri Sarawak

22. Puan Zuriawati Binti Mohd Laili Pustaka Negeri Sarawak

23. Puan Anieta Sylvester Pungga Perbadanan Pembangunan Ekonomi Sarawak

24. Puan Valarie Jane Anak Aitman Pejabat Pembangunan Persekutuan Negeri Sarawak

25. Puan Ratna Airnwati Binti Haji Md. Junaidi Perbadanan Pembangunan Perumahan 26. Puan Mariana Binti Brahim Perbadanan Pembangunan Perumahan

RAKAMAN PROSIDING

1. Encik Edwin Jambol Anak Radin Jabatan Penyiaran Sarawak 2. Encik Hussien Haji Shuini Jabatan Penyiaran Sarawak 3. Encik Syed Faizal Bin Wan Dahlan Jabatan Penyiaran Sarawak 4. Cik Siti Nazilafatullaini Binti Sukri Jabatan Penyiaran Sarawak

JURUCETAK 1. Encik Awang Faidzul Bin Awang Aboone Percetakan Nasional Malaysia Berhad 2. Encik Mohd. Nor Majidi Bin Marekan Percetakan Nasional Malaysia Berhad

JURUTEKNIK IT 1. Encik Abang Hasmadi Bin Abang Wahab SAINS 2. Encik Mohd Azri Bin Zaini SAINS

MESSENGER 1. Encik Abang Safry Bin Abang Bohari Jabatan Agama Islam Sarawak 2. Encik Moksen Bin Sion Jabatan Agama Islam Sarawak 3. Encik Ideris Bin Lamit Jabatan Pertanian Sarawak 4. Encik Lawrence Anak Encharang Jabatan Pertanian Sarawak 5. Encik Mohammad Zaidi Bin Rambli Jabatan Pertanian Sarawak 6. Encik Mohamed Nazeerudin Bin Gulam

Mohamed Kementerian Pemodenan Pertanian,

Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah 7. Encik Arif Bin Bujang Jabatan Tanah dan Survei Sarawak

viii

ANGGOTA STAF DEWAN UNDANGAN NEGERI SARAWAK

1. Cik Noria Binti Suut 2. Puan Nur Azira Binti Abdul Kadir 3. Cik Rabiah Binti Abdul Kadir 4. Encik Abang Mohammad Adib Bin Abang Sallehhadin 5. Puan Siti Norhiza Binti Mohd. Yusri 6. Puan Hanisah Abdullah 7. Cik Siti Halimah Binti Mohamad Nawawi 8. Cik Hasfarini Binti Hassim 9. Cik Nurhaffizah Abdullah 10. Cik Natasha Nadia Binti Saidi 11. Cik Angela Lisa Anak Matthew Linol 12. Encik Simon Jolly 13. Puan Norziana Binti Haji Ahmad 14. Puan Katheline Killah 15. Puan Nur Eliana Abdullah 16. Puan Nazmah Binti Darham 17. Puan Tracy Lyana Anak Bana 18. Puan Dayang Nazira Binti Abang Mortaza 19. Encik Mohd Zulkhairy Bin Mohammad Hejemi 20. Encik Razali Bin Awi 21. Encik Zahari Bin Bolhi 22. Encik Mohamad Zailani Bin Junaidi 23. Encik Lukas Jammany Anak Kated 24. Encik Hazrin Syah Bin Hamzah 25. Encik Alwie Bin Haji Ali 26. Encik Romzi Bin Bujang 27. Encik Musa Bin Julai 28. Cik Hawa Binti Morsad 29. Puan Suraya Binti Hamden 30. Puan Noraisah Binti Ahmad 31. Cik Siti Zalilah Binti Samsawi

PELAJAR PRAKTIKAL

1. Encik Mazz Mubarak Bin Mazelan 2. Cik Hasniza Binti Kanchil 3. Cik Asma Syafiqah Binti Jamal 4. Cik Nur Sheila Chee Binti Mudin Chee 5. Encik Celestine Guang Edison

BELUM DISUNTING 11 NOVEMBER 2020

1

(Mesyuarat dimulakan pada jam 9.15 pagi)

[Tuan Speaker mempengerusikan Mesyuarat]

BACAAN DOA

PEMASYHURAN OLEH TIMBALAN SPEAKER Timbalan Speaker: Selamat pagi dan salam sejahtera. Ahli-ahli Yang Berhormat, I wish to refer to Yang Berhormat Datuk Amar Speaker’s communication yesterday on the leave of absence granted to Yang Berhormat Datuk Tiong Thai King, Honourable Member for N.52, Dudong. As Honourable Member for Dudong is present this morning, Yang Berhormat Datuk Amar Speaker only grant him leave of absence for the last two days, that is Monday, 09 November 2020 and Tuesday, 10 November 2020.

PERTANYAAN-PERTANYAAN BAGI JAWAPAN-JAWAPAN LISAN

Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat Dato’ Murshid DiRaja Dr Juanda Bin Jaya, N.44 Jemoreng.

Rundingan MA63 Dengan Kerajaan Pusat

(147) YB Dato’ Murshid DiRaja Dr Juanda Bin Jaya bertanya kepada Ketua Menteri:

a) Apakah status terkini rundingan MA63 dengan Kerajaan Pusat? b) Apakah way forward dan bilakah hubungan rundingan ini akan berakhir dengan

pelaksanaan hasil tuntutan Sarawak itu?

YB Dato’ Murshid DiRaja Dr Juanda Bin Jaya: Terima kasih, Tuan Speaker. Pantun.

Malaya merdeka tahun 1957, Malaysia dibentuk empat wilayah,

Soalan saya nombor 147, Mohon Menteri jawab hilangkan hati yang susah.

Terima kasih. Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri (Undang-Undang, Hubungan Kerajaan Negeri-Persekutuan dan Pemantauan Projek (YB Datuk Hajah Sharifah Hasidah Binti Sayeed Aman Ghazali): Terima kasih, Tuan Speaker. Saya jawab pantun di penghujung jawapan saya lah.

Bagi menjawab persoalan yang diutarakan oleh Ahli Yang Berhormat bagi Jemoreng dan juga untuk makluman semua Ahli Yang Berhormat sekalian, rundingan untuk menyemak pelaksanaan Perjanjian Malaysia MA63 telah dilaksanakan dengan giat oleh Kerajaan Negeri Sarawak bersama Kerajaan Persekutuan di bawah beberapa jawatankuasa. Setakat ini, status terkini rundingan di antara Kerajaan Negeri di bawah kepimpinan Gabungan Parti Sarawak (GPS) dan Kerajaan Persekutuan melalui jawatankuasa-jawatankuasa tersebut telah mencapai persetujuan bersama dalam beberapa perkara. Kerajaan Negeri telah mengemukakan 13 tuntutan kepada Kerajaan Persekutuan. Daripada 13 tuntutan tersebut, lima tuntutan telah berjaya mendapat persetujuan bersama antara Kerajaan Negeri dan Kerajaan Persekutuan, empat tuntutan lagi masih di peringkat rundingan, manakala empat tuntutan lagi dibincangkan di bawah jawatankuasa bersama yang telah ditubuhkan bagi perkara-perkara berkenaan. Lima tuntutan yang berjaya tersebut adalah seperti berikut:


2

a) Semakan Semula Pemberian Khas (Special Grants)

Di bawah Article 112D Federal Constitution, berkenaan dengan Special Grants ini, Kerajaan Negeri telah berjaya memperoleh persetujuan Kerajaan Persekutuan untuk menyemak semula Pemberian Khas kepada Negeri Sarawak. Kerajaan Negeri akan meneruskan perbincangan mengenai formula atau juga prosedur bagi semakan kewangan ini agar Negeri Sarawak akan mendapat Pemberian Khas yang lebih setimpal untuk kelangsungan pembangunan Negeri Sarawak. Itu kejayaan pertama.

b) Pengedaran Gas

Bagi isu pengedaran gas di Negeri Sarawak, Kerajaan Persekutuan telah bersetuju untuk menyerahkan hak kuasa untuk mengawal selia pengedaran gas di negeri ini kepada Kerajaan Negeri berlandaskan undang-undang negeri kita iaitu Distribution of Gas Ordinance, 2016 [Cap. 72].

Untuk makluman semua, Kerajaan Negeri juga telah memohon pengecualian daripada Kerajaan Persekutuan untuk anak-anak Sarawak atau pihak-pihak yang sudah ada lesen di bawah Distribution of Gas Ordinance, 2016 [Cap. 72]. Ini dari keperluan untuk memohon lesen sekali lagi daripada Kementerian Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal Pengguna. Perkara ini telah dipersetujui oleh Kerajaan Persekutuan dan tindakan sewajarnya akan diambil bagi pelaksanaan keputusan tersebut. Kita telah mendapat maklum balas yang positif daripada Kerajaan Persekutuan. Apatah lagi, Tuan Speaker, sekarang ini KPDNHEP kini telah diterajui oleh Ahli Yang Berhormat bagi Ahli Parlimen P.215 Kapit. Jadi senang kita dapat berunding.

c) Tenaga Buruh

Kerajaan Persekutuan bersetuju untuk melaksanakan penurunan kuasa dari Menteri Persekutuan kepada Pihak Berkuasa Negeri untuk menggubal undang-undang subsidiari di bawah Labour Ordinance [Sarawak Cap.76] kita (yang sekarang ini di isytiharkan sebenarnya sebagai Undang-Undang Persekutuan) berkaitan dengan tenaga buruh yang sesuai untuk dilaksanakan di Negeri Sarawak secara khasnya dan mengambil kira keadaan khusus peculiar condition di Negeri Sarawak.

d) Alam Sekeliling (Environment)

Untuk isu alam sekeliling Kerajaan Persekutuan telah bersetuju untuk menyerahkan perwakilan kuasa (delegation of power) di bawah Akta Kualiti Alam Sekeliling 1974 kepada Kerajaan Negeri bagi mengawal selia perkara-perkara berkenaan alam sekitar termasuklah perkara-perkara yang melibatkan buangan terjadual (scheduled waste). Justeru, Kerajaan Negeri telah membuat pindaan kepada Natural Resources and Environment Ordinance [Cap.84] (1958 ed.) yang antara lainnya bagi tujuan perwakilan kuasa atau devolution of power yang dihasratkan tadi. Tindakan susulan masih giat dijalankan terutamanya mengenai isu pelaksanaan buangan terjadual.

e) Pelepasan dan penyerahan balik tanah

Adalah dipersetujui bahawa tanah-tanah yang telah dilepaskan kepada Kerajaan Persekutuan yang tidak digunakan diserah dan dibagi balik kepada Kerajaan Negeri dan ini akan dilaksanakan berlandaskan Kanun Tanah Negeri Sarawak dan Perlembagaan Persekutuan. Satu jawatankuasa telah ditubuhkan di antara Kerajaan Negeri dan Kerajaan Persekutuan untuk memperhalusi kaedah yang komprehensif bagi proses pelaksanaan, pelepasan dan penyerahan balik tanah Negeri Sarawak ini. Seperti yang


3

saya telah maklumkan tadi, rundingan bagi tuntutan-tuntutan lain masih giat dijalankan di mana empat tuntutan di peringkat rundingan dan empat (4) tuntutan lagi dibincangkan di bawah Jawatankuasa bersama yang telah ditubuhkan bagi perkara-perkara berkenaan.

The Way Forward

Segala usaha untuk tuntut dan pertahankan hak Sarawak akan diteruskan dan

diperjuangkan oleh Kerajaan Negeri di bawah kepimpinan Kerajaan GPS. Di peringkat Persekutuan, untuk makluman semua, satu Majlis Khas Kabinet ditubuhkan bagi meneruskan dan memantau pelaksanaan keputusan-keputusan yang telah dicapai oleh jawatankuasa sebelum ini. Selain itu, Tuan Speaker, Bahagian Hal Ehwal Sabah dan Sarawak (BHESS) di Jabatan Perdana Menteri juga telah dilantik selaku urusetia bagi memantau pelaksanaan keputusan-keputusan dasar Jawatankuasa Khas Kabinet tersebut.

Untuk jangka yang akan datang, Kerajaan Negeri Sarawak akan terus membawa dan

memperjuangkan tuntutan-tuntutan ini dari semasa ke semasa ke perhatian Kerajaan Persekutuan supaya usaha untuk mengembalikan hak-hak Negeri Sarawak seperti yang termaktub di bawah Perjanjian Malaysia 1963 dan Perlembagaan Persekutuan serta aspirasi rakyat Negeri ini dapat kita realisasikan. Sekian, terima kasih. YB Dato’ Murshid DiRaja Dr Juanda Bin Jaya: (Soalan Tambahan) Tuan Speaker, terima kasih kepada jawapan panjang lebar daripada Yang Berhormat Menteri kita. Saya ada dua soalan tambahan. Nampaknya ada 13 tuntutan sama macam 13 rukun sembahyang. Jadi, soalan yang pertama saya ingin tahu apakah ada tuntutan yang Kerajaan Sarawak tetapkan sebagai perkara boleh runding dan apakah ada perkara yang tidak boleh runding serta Kuala Lumpur sudah diberitahu atau tidak tentang perkara yang tidak boleh runding dan apakah reaksi mereka?

Soalan yang kedua, apakah ada usaha Kerajaan Negeri untuk mencadangkan pindaan kepada Perlembagaan Persekutuan bagi memasukkan frasa MA63 atau Perjanjian Malaysia 1963 di bawah Perkara 1(2) atau Perkara 160 Perlembagaan Malaysia akan diteruskan dan diperjuangkan hingga berjaya atau hingga titisan darah yang terakhir? Mohon Menteri jawab, terima kasih.

Menteri Muda di Jabatan Ketua Menteri (Undang-Undang, Hubungan Kerajaan Negeri-Persekutuan dan Pemantauan Projek (YB Datuk Hajah Sharifah Hasidah Binti Sayeed Aman Ghazali): Terima kasih kepada Ahli Yang Berhormat Jemoreng. Seperti yang saya jawab sebentar tadi, perkara-perkara tuntutan-tuntutan Kerajaan Negeri Sarawak telah kita kemukakan kepada Mesyuarat Jawatankuasa Kabinet Khas MA63. Selain dari tuntutan-tuntutan yang kita kemukakan di dalam jawatankuasa ini, terdapat juga perkara-perkara yang ditetapkan oleh Kerajaan GPS kita yang kita tidak akan buka untuk rundingan, ya, Ahli Yang Berhormat Jemoreng. Non-negotiable matters, we don’t negotiate on these matters.

Ada empat perkara yang telah ditetapkan oleh Kerajaan Negeri yang tidak terbuka untuk rundingan.

a) Pertama adalah kuasa autonomi imigresen kita. This is absolutely non-negotiable; b) Hak untuk kita menguatkuasakan undang-undang negeri kita mengikut Perlembagaan

Persekutuan. Undang-undang seperti Oil Mining Ordinance, Sarawak Sales Tax dan Kanun Tanah kita;

c) Perlindungan sempadan negeri kita seperti yang telah didefinisikan di dalam Kanun Tanah kita sampai ke tebing benua atau pelantar benua atau continental shelf;

d) Kedaulatan atas dasar laut, bawah tanah dan hasil-hasil bumi kita dalam sempadan negeri kita.


4

Jadi perkara empat ini adalah perkara yang amat penting dan tidak akan dibuka untuk rundingan. Sebelum ini tidak dibuka, sekarang tidak dibuka, insya Allah di masa akan datang akan tidak terus kita buka untuk rundingan sebab ini adalah hak tetap kita.

Bagi soalan yang kedua mengenai amendment kepada Perlembagaan Persekutuan, untuk makluman Ahli Yang Berhormat bagi Jemoreng, seperti kita tau pada persidangan Dewan Undangan Negeri yang lepas, kita telah sebulat suara di dalam dewan ini meluluskan satu pindaan yang komprehensif terhadap Perlembagaan Persekutuan. Rentetan daripada itu, cadangan pindaan yang kita semua telah luluskan ini telah dikemukakan di dalam Mesyuarat Jawatankuasa Khas Kabinet bagi menyemak pelaksanaan Perjanjian Malaysia 1963. Juga, deraf cadangan ini kita telah kemukakan kepada Jabatan Peguam Negara Malaysia untuk tindakan selanjutnya. Adalah menjadi harapan kita semua agar pindaan ini dapat dibentangkan dan diluluskan di dalam Dewan Rakyat tapi this is not going to be easy but we are hopeful agar satu hari pindaan komprehensif ini dapat dibentangkan di dalam Parlimen. Dan sebelum saya mengakhiri jawapan ini saya nak ada pantun sikitlah, Tuan Speaker;

Hang Tuah si pahlawan sakti, Hebat kerisnya si Taming Sari,

Walau ditohmah, dimaki dan dicaci, Pemimpin GPS tetap berjuang, tidak mengalah tidak akan berhenti.

Terima kasih, Tuan Speaker. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat Datuk Haji Abdul Wahab Bin Aziz, N.38 Kalaka. YB Datuk Haji Abdul Wahab Bin Aziz: Tuan Speaker, soalan saya no.148.

Pengagihan lot-lot tanah di kawasan Pagan Saratok (148) YB Datuk Haji Abdul Wahab Bin Aziz bertanya kepada Menteri Pembangunan dan Sumber Asli: Bilakah lot-lot tanah untuk rumah kampung akan diagihkan di Kawasan Pagan Saratok? Difahamkan ada 500 lot sudah dirancang tapi setakat ini tidak ada tindakan yang diambil oleh Jabatan berkaitan untuk mengagihkan lot-lot tersebut. Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam Sekitar (YB Datu Haji Len Talif bin Salleh): Terima kasih Tuan Speaker. Terima kasih, Ahli Yang Berhormat bagi Kalaka. Nampaknya musim tengkujuh ni juga musim berpantun. Janji tidak mengenai hal katak. Jadi saya nak berpantun juga mengenai dengan manusia sejagat.

Gadis Saratok manis bagai bidadari, Pemudanya tampan lagi bergaya,

Soal diaju, jawapan diberi, Inilah dia Yang Berhormat bagi Kalaka.

Untuk makluman Ahli Yang Berhormat bagi Kalaka, kawasan Pagan Saratok yang

dimaksudkan adalah merujuk pada SPK Kupang Saratok. Skim ini dianggarkan dapat menyediakan sebanyak 507 lot kediaman dan akan dilaksanakan secara berperingkat. Cadangan untuk melaksanakan SPK Kupang Fasa I yang menyediakan 134 lot kediaman telah dikemukakan dalam Rancangan Malaysia Ke-12 untuk dipertimbangkan. Pengagihan lot-lot kediaman tersebut akan dimulakan setelah kerja-kerja pembinaan infrastruktur utiliti asas itu siap kelak. Terima kasih.

YB Datuk Haji Abdul Wahab Bin Aziz: (Soalan Tambahan) Tuan Speaker, saya ada dua soalan tambahan.

a) Berapakah bilangan projek untuk SPS dan SPK yang telah dikemukakan dalam Rancangan Malaysia Ke-12 untuk DUN Kalaka?


5

b) Berapakah bilangan lot kediaman yang dicadangkan bagi skim-skim yang telah dikemukakan tersebut dalam RMK12 bagi DUN Kalaka?

Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam Sekitar (YB Datu Haji Len Talif Salleh): Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih sekali lagi Ahli Yang Berhormat bagi Kalaka. Untuk makluman Ahli Yang Berhormat bagi Kalaka, sebanyak dua projek SPK yang telah dikemukakan untuk kelulusan pelaksanaan dalam Rancangan Malaysia Ke-12 di DUN Kalaka iaitu SPK Kupang dan SPK Baru Saratok dengan anggaran kos pengambilan balik tanah RM8.2 juta dan infrastruktur berjumlah RM13 juta iaitu dengan total cost RM21.2 juta. Bagi SPK Kupang, ia akan melibatkan perbelanjaan RM30 juta.

Bagi menjawab soalan kedua, bilangan lot kediaman yang dicadangkan bagi SPK Kupang Fasa 1 yang menyediakan lot 134 lot seperti yang telah saya katakan tadi dan bagi SPK Baru Saratok akan menyediakan 130 lot kediaman. Untuk makluman Yang Berhormat Kalaka seterusnya di kawasan di DUN Kalaka sebenarnya kita mempunyai lima skim SPK, SPS iaitu Kampung Kupang, Kampung Melano, Kampung Melayu Roban, Kampung Ulu Saratok Fasa 1 dan Kampung Roban. Sekian, terima kasih. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat Encik Mohd. Chee Bin Kadir, N.40 Kabong.

Peruntukan pekebun-pekebun kecil kelapa sawit dalam DUN Kabong YB Encik Mohd. Chee Bin Kadir: Terima kasih, Tuan Speaker. Soalan saya No.149. (149) YB Encik Mohd. Chee Bin Kadir bertanya kepada Menteri Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah: Berapakah jumlah peruntukan yang diberi kepada pekebun-pekebun kecil kelapa sawit dalam DUN Kabong untuk membina/membaik pulih jalan-jalan kebun mereka yang kerap kali mengalami kerosakan mengakibatkan buah-buah kelapa sawit tidak dapat diangkut keluar untuk dijual. Menteri Muda Pemodenan Pertanian (YB Datuk Dr Haji Abdul Rahman Bin Haji Ismail): Terima kasih Tuan Speaker. Terima kasih Ahli Yang Berhormat bagi Kabong. Saya pun nak mencuba untuk berpantun pada pagi ini tapi pasal katak.

Musim tengkujuh banyak katak, Lompat sana, lompat sini,

Terima kasih Yang Berhormat, Dengarlah jawapan ini.

Untuk makluman Ahli Yang Berhormat bagi Kabong, dalam Rancangan Malaysia yang Ke-11

sebanyak sembilan projek infrastruktur dan jalan ladang berjumlah 12.7km telah dilaksanakan di kawasan Dewan Undangan Negeri Kabong yang melibatkan peruntukan sebanyak RM1.75 juta. Projek ini telah memberi manfaat kepada 130 orang petani dan pekebun kelapa sawit. Terima kasih. YB Encik Mohd. Chee Bin Kadir: (Soalan Tambahan) Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih Menteri Muda atas jawapan tadi. Saya ada dua soalan tambahan.

a) Apakah rancangan Kerajaan untuk menambah pembinaan dan menambah baik jalan ladang di kawasan DUN N.40 Kabong?

b) Apakah jenis bantuan lain yang Kerajaan beri untuk membantu pekebun kecil kelapa sawit?

Menteri Muda Pemodenan Pertanian (YB Datuk Dr Haji Abdul Rahman Bin Haji Ismail): Terima kasih, Ahli Yang Berhormat bagi Kabong atas dua soalan tambahan tersebut. Bagi menjawab soalan tambahan pertama, dalam Rancangan Malaysia Ke-11 sebanyak RM77.5 juta


6

untuk membina dan menaik taraf jalan ladang di seluruh Sarawak telah pun diperuntukkan yang mana sebanyak 900 projek jalan telah dilaksanakan yang melibatkan sejauh 770 kilometer dan memberi manfaat kepada 16,705 orang pekebun kecil kelapa sawit, getah, lada, buah-buahan dan sayur-sayuran. Di bawah Rancangan Malaysia Ke-12 pula, Kementerian melalui Jabatan Pertanian Sarawak telah memohon peruntukan awal daripada Kerajaan Negeri berjumlah RM50 juta, manakala RM10 juta telah dipohon kepada Kerajaan Persekutuan untuk membina dan menaik taraf jalan ladang di seluruh Sarawak. Melalui peruntukan ini sejauh 250 kilometer jalan ladang dan lain-lain komponen infrastruktur ladang akan dilaksanakan di seluruh Negeri Sarawak. Dan ini termasuk bagi kawasan Dewan Undangan Negeri Kabong. Untuk menjawab soalan kedua, Kerajaan telah menyediakan dua skim bantuan kepada pekebun kecil kelapa sawit. Yang pertama, Skim Bantuan Tanaman Baru Kelapa Sawit dan yang kedua, Skim Bantuan bagi Peningkatan Produktiviti Kelapa Sawit. Untuk skim pertama, skim skop bantuan meliputi penyediaan kawasan, pemberian anak benih kelapa sawit dan input pertanian seperti baja dan racun. Sementara untuk skim yang kedua, adalah untuk meningkatkan produktiviti kelapa sawit, bantuan yang diberikan adalah berbentuk input pertanian sahaja. Saya ingin mengucapkan terima kasih kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri kerana telahpun memperuntukkan dana khas sebanyak RM60 juta untuk belanjawan 2021 bagi pekebun kecil kelapa sawit dan ladang, untuk pemberian input pertanian, baja dan racun sepertimana yang telah diumumkan pada pembentangan bajet pada Isnin lepas dan ini akan memberi manfaat kepada hampir 75 ribu orang petani, pekebun kecil kelapa sawit dan juga lada. Terima kasih. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat, Cr Ir Lo Khere Chiang, N.13 Batu Kitang. YB Cr Ir Lo Khere Chiang: Terima kasih, Honourable Tuan Speaker, allow me to share a pantun as well this morning.

Berbaju melayu bersamping sarong, Berkasut tumit kebaya potong,

Janji GPS bukan kosong, Sudah terbukti rakyat sokong.

Anak orang dikendong,

Anak kera didokong, Kalau mahu rakyat orang sokong,

Jangan suka cakap bohong.

Soalan saya 150. Mohon Menteri Muda jawab dan disokong.

Proposed Access Road from RPR Landeh to Jalan Stephen Yong at Kampung Bumbok.

(150) YB Cr Ir Lo Khere Chiang to ask the Minister for Infrastructure and Port Development: What is the progress of the proposed access road from RPR Landeh towards Jalan Stephen Yong at Kampung Bumbok? Menteri Muda Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan (YB Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi): Terima kasih, Tuan Speaker dan terima kasih kepada Ahli Yang Berhormat bagi Batu Kitang. Jual pantun tak apa jangan Tuan Speaker, asal kita jangan jual fitnah di sosial media. Jadi saya jawab pantun ini juga.


7

Anak Sarawak gagah perkasa, Tepiskan fitnah di sosial media,

ADUN GPS kuat bekerja, Rajin minta projek jeraya.

Jadi oleh kerana soalan ada berkenaan dengan jalan raya jadi saya hubungkaitkan dengan

jerayalah, pantun untuk Ahli Yang Berhormat bagi Batu Kitang. Jadi untuk makluman Ahli Yang Berhormat bagi Batu Kitang cadangan untuk membina jalan access dari RPR Landeh menuju Jalan Stephen Yong di Kampung Bumbok telahpun dikemukakan kepada Kerajaan Negeri untuk pertimbangan dalam Rancangan Malaysia Ke-12, so let’s pray that the project will be approved, thank you. YB Cr Ir Lo Khere Chiang: (Supplementary Question) Terima kasih, Honourable Tuan Speaker, terima kasih Menteri Muda atas jawapan. I have two supplementary questions.

a) What is the scope of this proposed road under the Twelfth Malaysia Plan? b) What is the estimated cost and the construction period of this propose road when it’s

approved? Thank you. Menteri Muda Infrastruktur dan Pembangunan Pelabuhan (YB Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi): Terima kasih, Ahli Yang Berhormat bagi Batu Kitang, skop kerja bagi projek jalan raya tersebut yang kita kemukakan untuk pertimbangan Kerajaan Negeri ialah sepanjang 11.5 kilometer jenis JKR R3 standard berturap ataupun premix surface dan ianya mempunyai satu jambatan kecil sepanjang 200 meter. Jadi sekiranya cadangan ini diluluskan ianya dijangka menelan kos sebanyak RM125 juta dan ini merupakan jumlah yang agak besar. Yang penting ialah Kerajaan GPS amat prihatin terhadap keperluan rakyat yang amat memerlukan jalan perhubungan. Dan cadangan ini mengambil kira kampung-kampung yang terdapat di kawasan sekitar iaitu Kampung Bumbok, Kampung Bawang, Kampung Paya Mebi dan Kampung Landeh yang kesemuanya mempunyai lebih kurang 15,000 orang penduduk.

Jadi inilah di antara pertimbangan yang kita ambil kira apabila kita mengemukakan cadangan jalan raya ini untuk dimasukkan dalam Rancangan Malaysia Ke-12. Jadi kita berharap apabila dilulus nanti, projek ini dapat dilaksanakan dalam jangka masa 30 bulan. Terima kasih. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat Encik Ripin Bin Lamat, N.72 Lambir. YB Encik Ripin Bin Lamat: Terima kasih Tuan Speaker.

Inisiatif membantu Usahawan Kecil dan Sederhana (151) YB Encik Ripin Bin Lamat bertanya kepada Menteri Perdagangan Antarabangsa dan Industri, Terminal Perindustrian dan Pembangunan Usahawan Sarawak: Apakah usaha dan inisiatif yang dibuat oleh Kerajaan untuk membantu usahawan kecil dan sederhana semasa pandemik COVID-19? (178) YB Ir Aidel Bin Lariwoo bertanya kepada Menteri Perdagangan Antarabangsa dan Industri, Terminal Perindustrian dan Pembangunan Usahawan Sarawak: Bagaimanakah pihak Kerajaan membantu para usahawan terutamanya usahawan industri kecil dan sederhana (IKS) dalam meningkatkan produktiviti bagi menjana ekonomi setempat selepas dilanda wabak COVID-19? (185) YB Puan Irene Mary Chang Oi Ling to ask Ministry of International Trade & Industry, Industrial Terminal & Entrepreneur Development Sarawak: State by division, number of Small Medium Enterprise (SME) which have applied (approved and rejected) for BKSS 2.0 SME Special Relief Fund and why assistance have not been given to tenants of private premises who cannot cover their rentals?


8

Menteri Muda Pembangunan Perusahaan Kecil dan Sederhana dan Keusahawanan (YB Datuk Haji Mohd. Naroden Bin Haji Majais): Terima kasih Tuan Speaker. Izinkan saya menjawab tiga soalan serentak. I know it is too lengthy but all the questions are very similar. Soalan daripada Yang Berhormat bagi Lambir serentak dengan soalan 178 dari Ahli Yang Berhormat Sadong Jaya dan soalan 185 dari Bukit Assek. Memandangkan ketiga-tiga soalan mereka mengenai perkara yang sama. Is it okay, Tuan Speaker? Timbalan Speaker: Ya. Menteri Muda Pembangunan Perusahaan Kecil dan Sederhana dan Keusahawanan (YB Datuk Haji Mohd. Naroden Bin Haji Majais): Untuk makluman Ahli-ahli Yang Berhormat, Kerajaan telah melaksanakan pelbagai jenis bantuan untuk Perusahaan Kecil dan Sederhana (PKS) yang terjejas akibat pandemik COVID-19 sejak Mac yang lalu. Selari dengan pakej bantuan yang disediakan oleh Kerajaan Persekutuan melalui Pakej Prihatin dan Penjana, seperti yang disebut oleh YAB Ketua Menteri Datuk Patinggi dalam Bajet beliau hari Isnin yang lalu, Kerajaan GPS juga telah melaksanakan Bantuan Khas Sarawakku Sayang (BKSS) melalui empat pakej bantuan untuk meringankan beban rakyat termasuk golongan peniaga.

Antara bantuan BKSS untuk para usahawan ataupun peniaga dalam apa juga sektor, terbahagi kepada dua kategori. Satu kategorinya berbentuk kewangan dan bukan kewangan seperti:

a) Financial Assistance

i) Additional RM20 million for Skim Kredit Mikro Sarawak (SKMS) making fund

available for SKMS, RM50 million; ii) Nine months Deferment of Loan Repayment for all the, both scheme, Skim Kredit

Mikro Sarawak (SKMS) Skim Pinjaman Industri Kecil dan Sederhana (SPIKS) for the month of March- December this year;

iii) Interest Subsidy for SPIKS, SKMS and for Special Relief Fund for a period of 3.5 years;

iv) Special Grant of RM2,250 to Hawkers and Petty Traders Registered under Local Authorities;

v) One-off RM500 Assistance to E-hailing Drivers and Driving Instructors; vi) One-off Assistance for all registered penambang operators, licensed van

operators, taxi drivers and school bus/van operators; and vii) One-off Assistance to licensed tourist and park guides

b) Non-Financial Assistance

i) Discount of Electricity, Water Bill and Annual Assessment Rate; ii) Nine months Waiver of Permits and Licenses Fees for Licensed Hotels and

Lodging Houses; iii) Similar Waiver for Rentals to SMEs in Retail Sector Operating on Premises

Owned by State GLCs; and iv) 50% discount of rental for Market and Stalls owned by State GLCs.

Untuk makluman Ahli Yang Berhormat dari Bukit Assek, 1,889 applications for Special

Relief Fund (SRF) under BKSS 2.0 for interest subsidy have been received by the seven participating banks. Out of these, 1,879 have been successful while 10 have been rejected. The details are as follows as requested by Yang Berhormat of Bukit Assek:

DIVISION NO. OF

APPLICATION APPLICANTS APPROVED

UNSUCCESSFUL

Betong 2 2 -

Bintulu 254 253 1


9

Kapit 14 14 -

Kuching 719 712 7

Limbang 27 27 -

Miri 400 399 1

Mukah 24 24 -

Samarahan 17 17 -

Sarikei 49 49 -

Serian 5 5 -

Sibu 364 363 1

Sri Aman 14 14 -

Total 1,889 1,879 10

Although there is no direct assistance given to tenants to cover their rental fees at private

premises, the State Government encourages owners of private premises throughout Sarawak to provide similar assistance to their tenants by reducing their rental rates considering that the Government has given them 25% discount on their assessment rate as well as 15% utility bills discount on commercial premises for nine months from March till December 2020. From my understanding, there are indeed many kind and compassionate Sarawakians who own business premises and have given similar assistance to their tenants during this challenging time. Terima kasih. YB Encik Ripin Bin Lamat: (Soalan Tambahan) Terima kasih, Yang Berhormat Menteri Muda dengan jawapan yang begitu komprehensif. Tuan Speaker, saya ada dua soalan tambahan, yang pertama selain daripada bantuan Kerajaan Negeri, berapakah nilai bantuan yang diberikan oleh Kerajaan Pusat di bawah pakej Bantuan Prihatin dan Penjana dan berapa jumlah usahawan yang mendapat bantuan ini? Adakah peniaga-peniaga kecil yang tiada lessen berdaftar yang juga mendapat bantuan? Dan soalan saya yang kedua ialah, berapa bilangan pekerja syarikat-syarikat di Sarawak yang mendapat subsidi upah? Terima kasih. Menteri Muda Perdagangan Antarabangsa dan Industri, Terminal Perindustrian dan Pembangunan Usahawan (YB Datuk Haji Mohd Naroden Bin Haji Majais): Terima kasih Tuan Speaker. Terima kasih Ahli Yang Berhormat dari Lambir. Mengikut data kewangan, data daripada Kementerian Kewangan Malaysia, dianggarkan seramai 260,365 usahawan atau pun syarikat dari Sarawak telah menerima bantuan bernilai RM2 billion menerusi Pakej Bantuan Prihatin dan Penjana.

Jadi, dan bagi subsidi upah pula, seramai 205,312 pekerja yang telah juga menerima subsidi upah yang bernilai RM894,424,200.00 dari di bawah Pakej Bantuan Prihatin dan Penjana. Jadi mereka yang tidak berdaftar, memanglah mereka tidak dapat menerima apa-apa. Dan of course, mereka dapat mengikuti apa juga program yang Kementerian saya dan agensi-agensi lain laksanakan seperti kursus, seminar dan sebagainya. Yes, they can follow, yes they can sell whatever they wish along the road at the tamu dan sebagainya but they cannot receive any assistance because they don’t register themselves.

Jadi, sebab itulah Kementerian saya bersama dengan agensi-agensi lain mengadakan

beberapa bengkel kita sebut, kita namakan “Jom Register Sarawakku Sayang”. Bagi mereka yang belum berdaftar, mengikut data daripada Kementerian Kerajaan Tempatan dan Perumahan di mana ada 44,000 adik kakak kita yang berjual yang berniaga di seluruh Negeri Sarawak di mana 25,000 daripada mereka belum berdaftar. Jadi, saya ingin menyeru agar 25,000 ini sebagai target kita supaya mereka mendaftar diri supaya mereka dapat menikmati apa juga bantuan kewangan yang disediakan oleh Kerajaan. Terima kasih.

Timbalan Speaker: Supplementary question from Sadong Jaya … (Interruption)…


10

YB Ir Aidel Bin Lariwoo: Ya, ya, terima kasih Tuan Speaker. Terima kasih YB Menteri Muda dengan jawapan yang begitu lengkap tadi. Saya ada satu soalan tambahan juga lah. Berapakah banyak syarikat di Sarawak yang mendapat manfaat daripada geran khas prihatin di bawah Pakej Bantuan Prihatin dan apakah ada inisiatif lain yang dilaksanakan oleh daripada Kementerian Yang Berhormat bagi membantu peniaga-peniaga kecil ini semasa pandemik COVID-19 ini? Sekian, terima kasih. Menteri Muda Perdagangan Antarabangsa dan Industri, Terminal Perindustrian dan Pembangunan Usahawan (YB Datuk Haji Mohd Naroden Bin Haji Majais): Terima kasih Tuan Speaker dan Ahli Yang Berhormat daripada Sadong Jaya. Bagi geran khas prihatin/special grant, di mana ada 22,073 syarikat daripada Sarawak dengan bantuan bernilai RM66.2 juta telah mendapat manfaat daripada geran khas prihatin yang lalu.

Jadi, inisiatif-inisiatif lain Kerajaan adakan seperti macam kita adakan semasa bulan Ramadhan dolok seperti FBROSS seperti apa yang saya sebut kelmarin. Jadi, FBROSS telah kita adakan sebagai satu platform media sosial di mana para penjaja dapat menjual barangan mereka secara online dan para pengguna dapat menerima barangan mereka melalui hantaran daripada cyclist yang berdaftar dengan FBROSS. Jadi, di mana sambutan yang amat baik, dalam satu bulan itu saja, kira-kira 7,500 vendor atau pun penjaja yang berdaftar di mana mereka berjaya menjual terkumpul sebanyak RM35 juta dalam satu bulan. Jadi, sebab itulah kita ingin menggalak para usahawan kita terutama sekali para belia kita menggunakan online business media sosial ini dalam membantu mereka sendiri dalam perniagaan mereka.

Jadi, banyaklah program-program lain seperti kursus dan sebagainya kita adakan. Jadi, sila

rujuk kepada Kementerian saya kalau berminat dengan apa juga program yang kita adakan. Terima kasih. YB Puan Irene Mary Chang Oi Ling: (Supplementary Question) Thank you Tuan Speaker. I have a supplementary question here. As we all know, for all this BKSS handout, there are actually a lot of complaints that a lot of eligible applicants did not actually received it. And from the ground, when we tried to help them, there is no way that we can actually check for them. Is there any online system or when is the Government going to set up the online system for them to check their status of application as well as the status of the appeal? We don’t want an answer like just fail or pass or you got it or you don’t get it. The reason, we want to know the reason why, is there more comprehensive details and also online checks to help these people? Menteri Muda Perdagangan Antarabangsa dan Industri, Terminal Perindustrian dan Pembangunan Usahawan (YB Datuk Haji Mohd Naroden Bin Haji Majais): Terima kasih Tuan Speaker. Yes, we do have the system online. For BKSS, we have appointed the seven banks, and they have all the details everything. That’s why out of 1,889, only 10 are rejected and these 10 doesn’t fall within the definisi of (1) SMEs, (2) they are not Sarawakian, one of them is Sabahan, and then few of them operating in Sarawak but they don’t have more than 51% Sarawak equity. That means that they are not really controlled by Sarawakian. And we do have all the information and the rest are all duplicating. It doesn’t mean that the 10 rejected we cannot consider them, we can consider them. That’s why we want them to come back and appeal and then give us all the details everything in case we missed out something but at the same time Ahli Yang Berhormat dari Bukit Assek, we tried to expand, is not seven banks, we want to get more bank so that more people will benefit trom this. Thank you. Puan Irene Mary Chang Oi Ling: I’m sorry, did you say that more banks is it? I’m sorry, I didn’t catch your answer just now, if I may, would you be good be kind enough to repeat what you say just now, saying that you are trying to engage more banks and all this actually can go to bank to get it. Is it the bank assistant? Menteri Muda Perdagangan Antarabangsa dan Industri, Terminal Perindustrian dan Pembangunan Usahawan (YB Datuk Haji Mohd Naroden Bin Haji Majais): Ya, we have


11

appointed seven banks to receive and process this special relief fund application. Bank, for example the bank Maybank, CIMB Bank, Public Bank, SME Bank, RHB Bank, Bank Muamalat and Hong Leong Bank. Because we only have seven bank, we are applying to Bank Negara, so that we can have more banks because there are more banks in Sarawak, so that they can receive more application, so that there are people having their account with all this seven banks, but there are people don’t have the account with these bank. So, their application may not be to meet the requirement of the seven bank. So, we are applying for more than seven banks, other banks more than these seven banks, so that people are more accessible. Timbalan Speaker: I think the Minister has answered the question. He says the bank got its system online and they are expanding the number of banks that could be utilize for this. The Minister has answered your question. Yes, he says that the bank is online. Ya. We proceed to the next question please. Next, Yang Berhormat Dato Haji Idris Bin Haji Buang.

Penubuhan Pusat Dialisis di Muara Tuang

(152) YB Dato Haji Idris Bin Haji Buang bertanya kepada Menteri Kerajaan Tempatan dan Perumahan: Adakah Kerajaan dapat membantu menubuhkan satu pusat dialisis di Muara Tuang kerana jumlah pesakit kronik buah pinggang semakin meningkat dan kos untuk mendapatkan khidmat rawatan luar begitu tinggi dan kebanyakan mereka tidak mampu kerana fasiliti dan kemudahan di hospital terlalu penuh dan terhad? Satu pantun ya. I’m not so good but I try my best.

Joe Biden kalahkan Donald Trump, Mulut celupar akibatnya begitu,

My question is number 152, Thank you.

Menteri Muda Perumahan dan Kesihatan Awam (YB Dr Haji Annuar Bin Rapaee): Terima kasih Tuan Speaker dan juga terima kasih kepada Ahli Yang Berhormat untuk Muara Tuang. Untuk menjawab soalan Ahli Yang Berhormat Muara Tuang, saya juga berkongsi pendapat dengan Yang Berhormat mengenai isu masalah penyakit buah pinggang kronik ini. Ia adalah merupakan satu bebanan bukan saja untuk pesakit tetapi juga untuk perkhidmatan kesihatan negara.

Untuk pengetahuan Yang Berhormat, bahawa pesakit buah pinggang yang baru menggunakan dialisis di Negeri Sarawak tiap tahun ada 500 orang yang terpaksa memerlukan khidmat hemodialisis. Maksudnya 500 pesakit baru yang memerlukan hemodialisis. Kadar kematian pesakit yang menggunakan hemodialisis ini setiap tahun adalah 250. Ini bermaksud nett increase of the number of patients in needs of hemodialisis in Sarawak per year adalah 250. Ini merupakan satu bebanan bukan sahaja kepada pesakit tetapi juga kepada perkhidmatan kesihatan.

Untuk pesakit-pesakit di Muara Tuang, hari ini kita menggunakan Pusat Jantung di Kota Samarahan sebgai satu pusat untuk perkhidmatan hemodialisis ini dan juga berita baik Yang Berhormat, the National Kidney Foundation akan membuka satu pusat hemodialisis di Kota Samarahan. Mereka telah mendapat kelulusan daripada pihak BOMBA dan juga menunggu lesen dari pihak Kementerian Kesihatan untuk memulakan operasi mereka.

Selain daripada itu Yang Berhormat, saya ingin hendak berkongsi, kalau kita perhatikan di dalam bajet tahun depan yang telah dibentangkan oleh YAB Ketua Menteri di bawah teras Strengthening of Social Security di mana RM3.24 juta telah diperuntukkan khas untuk pesakit buah pinggang ini yang memerlukan hemodialisis, yang dalam bentuk hemodialisis, dalam bentuk continuous ambulatory peritoneal dialysis dan juga dalam bentuk transplant. Jadi banyak yang telah dibantu oleh pihak Kerajaan dan saya mengharapkan agar bantuan ini diteruskan sebab


12

memang hakikatnya apabila kita mempunyai penyakit diabetes yang tinggi, di mana 60% di Sarawak penyakit kronik buah pinggang ini disebabkan oleh penyakit diabetes mellitus, iaitu penyakit kencing manis. Kencing ni selalunya tak manis tapi ini kencing manis. Terima kasih Yang Berhormat. YB Dato Haji Idris Bin Haji Buang: (Soalan Tambahan) Yang Berhormat, saya ada dua soalan tambahan.

a) Berapakah jumlah mesin dialisis di Pusat Jantung Sarawak dan bilangan pesakit- pesakit yang menerima rawatan?

b) Adakah Kerajaan bercadang untuk membina sebuah hospital Kerajaan sendiri di Daerah Kota Samarahan selain daripada yang dikatakan oleh Menteri Muda.

Menteri Muda Perumahan dan Kesihatan Awam (YB Dr Haji Annuar Bin Rapaee): Terima kasih Yang Berhormat. Untuk pengetahuan Ahli Yang Berhormat bahawa Pusat Jantung yang mengendalikan khidmat dialisis ini, kita mempunyai 15 buah mesin yang boleh menampung 75 orang pesakit tetapi ada dalam rancangan yang terdekat ini kita akan menambah lima lagi dan menjadikannya kepada 20. Sementara itu, pesakit lain juga boleh mendapatkan perkhidmatan hemodialisis ini di 10 buah mesin yang terdapat di Hospital Simunjan yang setakat ini menampung 42 orang pesakit. Jadi kita masih lagi mempunyai ruang untuk pesakit-pesakit ini menggunakan hemodialisis di Pusat Jantung mahupun di Hospital di Simunjan.

Untuk soalan yang kedua, saya amat tertarik dengan soalan kedua ini Yang Berhormat, disebabkan Kota Samarahan membangun begitu pesat dalam 10, 20 tahun yang lepas, memang sudah pasti Kota Samarahan memerlukan sebuah hospital, apatah lagi Hospital Serian merupakan hanya Hospital Daerah dan banyak bergantung kepada Hospital Besar Kuching. Sebab itu, Kerajaan, Kementerian Kesihatan Yang Berhormat, tidak bercadang untuk membina sebuah hospital baru di Samarahan. Ini disebabkan Kementerian Pendidikan telah meluluskan pembinaan sebuah Hospital Universiti di bawah UNIMAS yang akan memberi bukan sahaja banyak perkhidmatan tetapi perkhidmatan kepakaran di bawah Hospital Universiti tersebut. Sekian, terima kasih Yang Berhormat. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat Encik John Anak Ilus, N.23 Bukit Semuja. YB Encik John Anak Ilus:

Pagi-pagi membawa kereta, Kereta dibawa berjenama Kenari,

Terima kasih Tuan Speaker, Giliran Bukit Semuja bertanya kepada Menteri.

Timbalan Speaker: Soalan? YB Encik John Anak Ilus: Soalan saya nombor 153.

Rancangan mempercepatkan menangani permasalahan Bekalan Elektrik

(153) YB Encik John Anak Ilus bertanya kepada Menteri Utiliti: Apakah perancangan Kerajaan Negeri Sarawak untuk mempercepatkan menangani permasalah bekalan elektrik untuk rumah-rumah yang baru bagi kawasan yang sudah ada sambutan melalui Grid? Penambahan rumah/pembinaan rumah baru sentiasa bertambah dan permohonan untuk bekalan elektrik juga meningkat dari tahun ke tahun? Menteri Muda Elektrik Luar Bandar (YB Datuk Liwan Lagang): Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih, Ahli Yang Berhormat bagi Bukit Semuja. Pagi ini tidak ada pantun, nanti kita jumpa di lounge saja.


13

Untuk makluman bagi Ahli Yang Berhormat Bukit Semuja, rumah-rumah baru yang dibina di kampung-kampung telah dibekalkan dengan bekalan elektrik; akan disambung ke sistem Grid yang sedia ada menerusi satu program iaitu pemohon lewat atau tambah yang lebih dikenali sebagai ALAF. Program ini sedang giat dilaksanakan oleh Kerajaan Negeri.

Peruntukan sebanyak RM80 juta juga telah disalurkan untuk program ALAF menerusi projek

rakyat iaitu dana daripada Kerajaan GPS. Sarawak Energy Berhad telah dilantik oleh Kerajaan Sarawak sebagai agensi pelaksana untuk program ini. YB Encik John Anak Ilus (Supplementary Question): Terima kasih to Assistant Minister. I am sorry. This is my supplementary questions. I put it in English. I have two here:

a) How fast the action or implementation upon application received? b) What are the requirements allow such application approved?

Menteri Muda Elektrik Luar Bandar (YB Datuk Liwan Lagang): Thank you to Ahli Yang Berhormat for Bukit Semuja. My sincere thanks to Ahli Yang Berhormat bagi Bukit Semuja for highlighting the time taken for connection of the electricity supply.

All applications received will be processed immediately to be included in ALAF implementation database. At each phase of implementation, the village list shall be assigned to the consultants to carry out survey and design works. On average, this will take three months, complete with details needed to construct the supplies scheme. Subsequently, the required works will be tendered out. It will take about six to nine months to complete the construction work. Hence, on average, it will take about a year for a household to be connected once its phase of implementation has started.

As the ALAF projects are implemented in phases throughout Sarawak, our Ministry is

committed to continue this program until the backlog of application is cleared by 2025. And for the eligibility, criteria for ALAF applications are:

a) Houses with rooms, kitchens and toilet suitable to be inhabited. Business shops,

farmhouses, stores, boarding houses, workshops and houses not safe, are not eligible; b) And supply will be through low voltage single phase under the category of domestic

consumer. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat Encik Chukpai Ugon, N.66 Murum.

Bantuan makanan di Skim Penempatan Semula Murum

(154) YB Encik Chukpai Ugon bertanya kepada Menteri Kebajikan, Kesejahteraan Komuniti, Wanita, Keluarga dan Pembangunan Kanak-Kanak: Adakah Kerajaan akan meneruskan bantuan makanan kepada penduduk di Skim Penempatan Semula Murum? Menteri Muda Kesejahteraan Komuniti (YB Datuk Francis Harden Anak Hollis): Untuk makluman bagi Ahli Yang Berhormat bagi Murum, peruntukan bantuan makanan kepada penduduk di Skim Penempatan Semula Murum melalui Jabatan Kebajikan Masyarakat Sarawak hanya disalurkan sehingga tahun 2019. Setakat hari ini, tiada tambahan peruntukan disediakan. Terima kasih. YB Encik Chukpai Ugon: (Soalan Tambahan) Terima kasih, Yang Berhormat Datuk Menteri atas jawapan tadi. Tuan Speaker, saya ada dua soalan tambahan. Yang pertama:

a) Berapakah peruntukan yang telah disediakan oleh Kerajaan Negeri bagi bantuan makanan kepada penduduk di Skim Penempatan Semula Murum?


14

b) Berapakah peruntukan yang dibelanjakan setiap tahun bagi tahun 2014 sehingga 2019?

Terima kasih.

Menteri Muda Kesejahteraan Komuniti (YB Datuk Francis Harden Anak Hollis): Terima kasih, Tuan Speaker dan terima kasih Ahli Yang Berhormat bagi Murum. Untuk makluman Ahli Yang Berhormat bagi Murum, Kerajaan Negeri telah memperuntukkan sejumlah RM20,332,800 melalui Jabatan Kebajikan Masyarakat Sarawak untuk menyalurkan bantuan makanan kepada penduduk di Skim Penempatan semula Murum.

Untuk menjawab soalan kedua, pecahan peruntukan yang dibelanjakan setiap tahun ialah seperti berikut, bermula tahun 2014:

TAHUN PERUNTUKAN (RM)

2014 3,600,600.00

2015 3,600,600.00

2016 3,600,600.00

2017 3,177,000.00

2018 3,177,000.00

2019 3,177,000.00

JUMLAH KESELURUHAN (RM) 20,332,800.00

Sekian, terima kasih. Timbalan Speaker: Ahli-ahli Yang Berhormat, the questions time is up. Question time is up. We have one hour. YB Encik David Wong Kee Woan: On the mic please. Thank you, Tuan Speaker. You see, we came here in the august House is supposed to address the issues of the people. We are only allocated one hour per day for question time. And all these Members came out to recite their pantun. And wasting the time. My question is next question. Two days, two straight days and this House has become a “House of Pantun” instead of the House of the rakyat. You are wasting a lot of time. My question yesterday and today just missed by one. The next question is my question is important to the rakyat not for Members to share their artistry of pantun. I think we have to make a ruling on this Tuan Speaker. This is getting out of hand I tell you. Every Members they came out to recite pantun and the Minister reply with another pantun. We can have 20 question answers but today how many? Seven only Tuan Speaker. Why is this House. What kind of House is this? We have to make a ruling. Tuan Speaker. This is the image of the Members. Timbalan Speaker: Okay Honourable Member of Pelawan. Now Pelawan. Okay Pelawan, the time is up. Time is up. We have one-hour question time. Okay, okay. My decision is final, Pelawan. We take note of your comment okay. But the decision has been made question time is up. Can we go to the next? Now we proceed to the next item.

RANG UNDANG-UNDANG KERAJAAN - BACAAN KALI YANG KEDUA

SUPPLEMENTARY SUPPLY (2020) BILL, 2020

Timbalan Speaker: Okay proceed Honourable Minister. Timbalan Ketua Menteri; Menteri Kewangan Kedua; Menteri Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah; dan Ahli Dewan Undangan Negeri N.37 Bukit Saban (YB Datuk Amar Douglas Uggah Embas): Tuan Speaker, I don’t have pantun. I beg to move the


15

Supplementary Supply (2020) Bill, 2020 as contained in Command Paper No. 9 of 2020 laid on the table on 9th November 2020 be read the second time.

The Second Supplementary Estimates of Ordinary Expenditure, 2020 as contained in Command Paper No. 9 of 2020 comprising an additional sum of RM388,206,413 is laid before the House in pursuant of Article 32 of the State Constitution. This additional expenditure is to meet the cost of various Ministries and Department for which funds were not provided for or insufficiently provided for in 2020 Estimates. Details of additional expenditure is provided in Command Paper No. 10 of 2020. Tuan Speaker, I beg to move. YB Datuk Amar Haji Awang Tengah Bin Ali Hasan: Tuan Speaker, I beg to second. Timbalan Speaker: Ahli-ahli Yang Berhormat, the question before the Dewan is that the Supplementary Supply (2020) Bill, 2020 be read a second time. As many as are of the opinion say “Yes”. Government: Yes. Timbalan Speaker: As many as are of the contrary opinion say “No”, the “Yes” have it. The Bill is read a second time.


USUL UNTUK MEMBAWA RESOLUSI ANGGARAN PERBELANJAAN BIASA TAMBAHAN KEDUA 2020 KEPADA JAWATANKUASA PERBEKALAN

Timbalan Ketua Menteri; Menteri Kewangan Kedua; Menteri Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah; dan Ahli Dewan Undangan Negeri N.37 Bukit Saban (YB Datuk Amar Douglas Uggah Embas): Tuan Speaker, I beg to move that the following Motion be referred to the Committee of Supply.

That this Dewan resolves to refer the Second Supplementary Estimates of Ordinary Expenditure 2020 as contained in the Command Paper No.9 of 2020 as laid on the table on 9th November 2020. YB Datuk Amar Haji Awang Tengah Bin Ali Hasan: Tuan Speaker, I beg to second. Thank you. Timbalan Speaker: Ahli-ahli Yang Berhormat, the question before the Dewan is that the Motion Standing in the Order Paper in the name of Second Minister for Finance be referred to the Committee of Supply. As many as are of the opinion say “Yes”. Government: Yes. Timbalan Speaker: As many as are of the contrary opinion say “No”, the “Yes” have it. The Motion is agreed. Now go to the Committee Stage. The Dewan shall now resolve into the Committee of Supply to consider the Supplementary Supply (2020) Bill, 2020.

COMMITTEE STAGE

COMMITTEE OF THE WHOLE HOUSE

[Tuan Pengerusi mempengerusikan Mesyuarat] Tuan Pengerusi: Honourable Members, we are now considering Command Paper No. 9 of 2020 together with the Supplementary Supply (2020) Bill, 2020. Ahli-ahli Yang Berhormat, as this is Supplementary Supply under Standing Order 67(4) and 67(7) there is no amendment or debate.


16

The question is that the amount in all Heads as set forth in the Second Supplementary Estimates of Ordinary Expenditure, 2020 be approved. As many as are of the opinion say “Yes”. As many as are of the contrary opinion say “No”. Government: Yes… (Resounding “Yes”) Tuan Pengerusi: The “Yes” have it. The Second Supplementary Estimates of Ordinary Expenditure is approved. Honourable Members, we shall now consider the Supplementary Supply (2020) Bill, 2020.

The Schedule Tuan Pengerusi: The question is that the Schedule be ordered to stand part of the Bill. As many as are of the opinion say “Yes”. Government: Yes… (Resounding “Yes”) Tuan Pengerusi: As many as are of the contrary opinion say “No”. The “Yes” have it. The Schedule is ordered to stand part of the Bill.

Clauses 1 and 2

Tuan Pengerusi: The question is that Clauses 1 and 2 be ordered to stand part of the Bill. As many as are of the opinion say “Yes”. Government: Yes… (Resounding “Yes”) Tuan Pengerusi: As many as are of the contrary opinion say “No”. The “Yes” have it. Clauses 1 and 2 are ordered to stand part of the Bill.

Enacting Schedule Clauses and Title Tuan Pengerusi: The Dewan shall now resume.

HOUSE RESUMED

[Timbalan Speaker mempengerusikan Mesyuarat] Timbalan Ketua Menteri; Menteri Kewangan Kedua; dan Menteri Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah (YB Datuk Amar Douglas Uggah Embas): Tuan Speaker, I wish to report that the Supplementary Supply (2020) Bill, 2020 and the Second Supplementary Estimates of Ordinary Expenditure 2020 has been considered by the Committee of Supply and agreed to without amendment.

RANG UNDANG-UNDANG KERAJAAN – BACAAN KALI YANG KETIGA


Timbalan Ketua Menteri; Menteri Kewangan Kedua; dan Menteri Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah (YB Datuk Amar Douglas Uggah Embas): Tuan Speaker, I beg to move that the Supplementary Supply (2020) Bill, 2020 be now read a third time and do pass. Timbalan Speaker: The question before the Dewan is that the Supplementary Supply (2020) Bill, 2020 be read a third time and do pass. As many as are of the opinion say “Yes”.


17

Government: Yes… (Resounding “Yes”) Tuan Pengerusi: As many as are of the contrary opinion say “No”. The “Yes” have it. The Bill read a third time and passed.


USUL UNTUK MELULUS ANGGARAN PERBELANJAAN BIASA TAMBAHAN KEDUA 2020

Timbalan Ketua Menteri; Menteri Kewangan Kedua; dan Menteri Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah (YB Datuk Amar Douglas Uggah Embas): Tuan Speaker, I beg to move that this Dewan resolves to approve the Second Supplementary Estimates of Ordinary Expenditure 2020 as contained in Command Paper No. 9 of 2020 as laid on the Table on 9th November 2020. Timbalan Ketua Menteri; Menteri Pembangunan Bandar dan Sumber Asli Kedua; Menteri Perdagangan Antarabangsa dan Indusri, Terminal Perindustrian dan Pembangunan Usahawan (YB Datuk Amar Haji Awang Tengah Bin Ali Hasan): I beg to second. Timbalan Speaker: The question before this Dewan is that the Motion to approve the Second Supplementary Estimates of Ordinary Expenditure 2020 as contained in Command Paper No.9 of 2020 as laid on the Table on 9th November 2020 be approved. As many as are of the opinion say “Yes”. Government: Yes … (Resounding “Yes”) Timbalan Speaker: As many as are of the contrary opinion say “No”. The “Yes” have it. The Motion is approved.

Question put and agreed to

PERBAHASAAN ATAS BACAAN KALI YANG KEDUA RANG UNDANG-UNDANG

PERBEKALAN (2021), 2020 DAN USUL UNTUK MERUJUK RESOLUSI ANGGARAN PERBELANJAAN PEMBANGUNAN BAGI TAHUN 2021

Timbalan Speaker: The question is that the Supply (2021) Bill, 2020 be read a second time and the Motion to refer the Resolution on the Development Estimates, 2021 be referred to the Committee of Supply.

Ahli-ahli Yang Berhormat, two days, that is today and tomorrow are set aside for members to debate on the Supply (2021) Bill, 2020 and the Motion to refer the resolution on the Development Estimates, 2021.

Ahli-ahli Yang Berhormat, under Standing Order 31(8), I hereby impose 20 minutes for any

Member wishes to speak today and 15 minutes for those who wish to speak tomorrow. In this regard I would like to invite Members to take the earlier opportunity to speak as shorter time limit in view of the time constrain may be imposed. Any Honourable Members wish to speak? Timbalan Speaker: Honourable Member for Repok. YB Dato’ Sri Huang Tiong Sii: Salam sejahtera dan salam “Sarawakku Sayang”. Terima kasih Tuan Speaker, kerana telah memberi peluang kepada saya untuk turut sama membahaskan Rang Undang-Undang Perbekalan (2021), 2020 dan Usul untuk Merujuk Resolusi Anggaran Perbelanjaan Pembangunan bagi tahun 2021.


18

Tuan Speaker serta Ahli Dewan yang saya hormati semua. First, I would like to thank our Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi Chief Minister, on leading and mobilizing the state of Sarawak in fighting against COVID-19. Kita sekarang bukan beroperasi secara “Business as Usual” mode. Kita amat berterima kasih kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri di atas kepimpinan dan keprihatinan beliau, dalam menggerakkan jentera pelbagai agensi Kerajaan Negeri dan Persekutuan dalam usaha mengekang penularan wabak COVID-19 di Sarawak tanpa mengira masa dan sumber.

Tidak lupa juga kepada Jawatankuasa Pengurusan Bencana Negeri Sarawak yang

mengambil langkah yang proaktif dalam menangani krisis wabak COVID-19. Saya juga ingin merakamkan rasa terima kasih kepada semua “frontliners” yang tidak mengenal erti penat lelah dalam usaha mereka untuk memastikan penularan wabak COVID-19 terkawal dan menguatkuasakan semua SOP.

Tuan Speaker, I would also like to take this opportunity to congratulate our Yang Amat

Berhormat Datuk Patinggi Chief Minister on the 2021 State Budget with the timely theme “Reinvigorating the Economy towards a Resilient, Caring and inclusive Society.”

Pada hemat saya, bajet yang dibentangkan cukup jelas dan seimbang. Oleh itu, marilah kita

sama-sama tanpa mengira latar belakang, memberikan kerjasama dan sokongan padu kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri untuk mencapai visi dan misi Kerajaan GPS, “Ke Arah Sarawak Negeri Maju Menjelang 2030”.

Tuan Speaker, Kerajaan Sarawak yang diterajui oleh Yang Amat Berhormat Abang Zohari,

tidak pernah hilang fokus dalam memberi perkhidmatan kepada rakyat, khususnya dalam usaha menaik taraf sosio ekonomi serta taraf hidup rakyat. Antaranya, Kerajaan GPS sebagai a Caring Government, telah memperuntukkan pelbagai pakej bantuan, terutamanya, Bantuan Khas Sarawakku Sayang (BKSS), BKSS 1.0 sehingga 4.0 yang berjumlah sebanyak RM1.741 bilion. Dalam pada itu juga, Kerajaan Sarawak telah mengambil alih usaha pembinaan sembilan buah jambatan dan kesemua jambatan tersebut adalah tanpa tol. Syabas kepada Kerajaan GPS!

Oleh yang demikian, Ahli-ahli Yang Berhormat semua, sekali lagi saya menyeru di sini, marilah kita semua sepakat berdiri teguh di belakang Yang Amat Berhormat Abang Zohari dalam usaha Kerajaan GPS Sarawak untuk mencapai visi dan misi Kerajaan Negeri Sarawak tanpa mengira bangsa, agama, latar belakang dan ideologi. Kita sama-sama orang Sarawak, kita sama-sama jaga kita.

Tuan Speaker, sekarang izinkan saya untuk mengemukakan beberapa isu yang memerlukan

perhatian Dewan yang mulia ini lebih-lebih lagi yang melibat kawasan saya di N.45 Repok. Harapan saya, isu-isu yang bakal saya utarakan nanti akan mendapat perhatian dan pertimbangan dari Dewan lebih-lebih lagi daripada Kementerian dan agensi yang berkaitan.

Tebingan Sungai Rajang dan Nyelong

Tuan Speaker, tebingan Sungai Sarikei iaitu sepanjang Sungai Rejang dan Sungai Nyelong

adalah merupakan salah satu tempat rekreasi dan riadah yang popular di Sarikei. Tebingan ini juga merupakan lokasi utama untuk pesta sukan air. Di tebingan ini, tidak jauh daripada replika nenas, terdapat sebuah mercu tanda bersejarah iaitu Menara Jam, bukti sejarah Sarikei sebagai Bahagian keenam. Malangnya, keadaan tebingan yang agak berusia dan memerlukan kerja dinaiktaraf dan diberi sentuhan terkini supaya lebih moden dan indah.

Sekolah Vokasional/ Teknikal (TVET)

Saya masih lagi ingin memohon pertimbangan Kerajaan supaya cadangan pembinaan sebuah Sekolah Aliran Teknikal/ Kolej Vokasional di Sarikei dapat diberi perhatian yang sewajarnya. TVET sangat penting, lebih-lebih lagi dalam era ekonomi digital dan perindustrian


19

dalam usaha kita untuk menyediakan tenaga mahir di kalangan anak-anak tempatan kita. Justeru itu, untuk memberi peluang yang lebih banyak lagi kepada mereka, pembinaan sebuah Sekolah TVET di Sarikei adalah amat diperlukan.

Bantuan Pekebun dan Petani

Tuan Speaker, sektor pertanian Sarikei mempunyai potensi yang besar untuk terus berkembang. Penubuhan Agro Park dan CPPC di Susur Jambu Sarikei adalah merupakan langkah proaktif yang menjadi bukti kepada kesungguhan Kerajaan dalam mencapai aspirasi membantu masyarakat tani di Sarikei.

Langkah ini selaras dengan matlamat Kerajaan Sarawak untuk menjadikan Sarikei sebagai

hub pengeluar makanan kawasan Zon Tengah Sarawak menjelang tahun 2030. Sehubungan itu, saya menggesa Kerajaan agar terus membantu pekebun dan petani, dari

segi nasihat teknikal, bantuan subsidi, menyedia atau menaik taraf kemudahan seperti jalan untuk memudahkan hasil pengeluaran.

Zon Industri Bersubsidi

Tuan Speaker, sudah tiba masanya kita membangunkan industri-industri lain sebagai nilai tambah kepada pendapatan dan untuk meningkatkan taraf hidup rakyat. Untuk itu, saya bercadang kepada Kerajaan supaya dapat dipertimbangkan penambahan Zon Industri Bersubsidi di Sarikei.

Dengan terbinanya Jalan Sarikei ke Tanjung Manis dan Lebuhraya Pan Borneo, potensi

sektor industri khususnya kecil dan sederhana untuk berkembang maju adalah cerah.

Taman Rimba Sebangkoi

Diwujudkan pada 2003, Taman Rimba Sebangkoi merupakan pusat rehat, rekreasi dan komersil (RRC) kepada orang ramai. Taman yang terletak kira-kira 25 kilometer dari bandar Sarikei ini menyediakan tempat berehat bagi pengguna Lebuh Raya Pan Borneo.

RRC Sebangkoi juga menjadi pusat penyelidikan di mana sebanyak anggaran 15% spesis

tumbuhan, dan lebih 300 spesis herba dan pokok buah-buahan dari dalam dan luar negeri. Saya yakin, dengan pembaikan dan menaik taraf taman ini, ianya akan merancakkan sektor ecotourism dan agrotourism di Sarikei.

Jalan Nyelong By Pass to Kwong Ming-Minah

Tuan Speaker, laluan ini merupakan jalan keluar masuk utama ke bandar Sarikei. Di

kawasan ini juga terdapat empat sekolah harian dan banyak kawasan perumahan. Apabila siapnya jalan Pan Borneo dan Jalan Pasi - Tanjung Manis nanti, kadar penggunaan jalan ini akan berlipat kali ganda.

Justeru itu, saya ingin mengemukakan permohonan dan cadangan di dalam Dewan yang

mulia ini supaya dapat dipertimbangkan untuk membina sebuah lagi jalan alternatif iaitu Jalan Nyelong By-Pass ke Jalan Kwong Ming-Minah Link Road sepanjang dua kilometer sahaja.

Stadium Tertutup Bersepadu Dengan Taman/Tapak Rekreasi

Saya pernah mengemukakan cadangan supaya dapat dibina sebuah Stadium Tertutup

bersepadu dengan Taman/Tapak Rekreasi di Sarikei sebelum ini. Ketiadaan prasarana ini menyukarkan kita untuk menganjur pelbagai acara seperti sukan,

riadah dan perhimpunan yang berskala besar. Dari aspek sukan, Sarikei juga banyak


20

menyumbang dalam melahirkan jaguh sukan di pelbagai peringkat umur. Lazimnya Sarikei sering dipilih sebagai tuan rumah untuk berbagai jenis acara sukan. Namun demikian isu kekurangan prasarana adalah cabaran utama bila Sarikei menjadi penganjur.

Oleh yang demikian, sekali lagi saya memohon perhatian dan pertimbangan daripada

Kerajaan agar dapat dibina sebuah stadium tertutup bersepadu dan tapak rekreasi/pesta di Sarikei.

Pemasangan Lampu Jalan Kampung

Tuan Speaker, masih banyak kawasan perumahan, perkampungan, rumah panjang di kawasan saya tidak mempunyai lampu jalan. Keadaan yang gelap gelita di jalan-jalan tersebut menimbulkan kerisauan di kalangan penduduk tentang soal keselamatan diri dan harta benda.

Dewan yang mulia ini, saya merayu agar pihak Kerajaan dapat memasang lampu-lampu

jalan di kawasan yang terlibat agar penduduk terlibat dapat menjalani kehidupan seharian dengan tenang dan rasa selamat.

Pemindahan Dermaga Konkrit di Sungai Nyelong

Tuan Speaker, kepesatan pembangunan telah mengubah wajah bandar Sarikei pada hari ini.

Lokasi dermaga di tengah bandar sudah tidak sesuai lagi. Lebih menyulitkan keadaan dan sangat berbahaya apabila terdapat aktiviti pemunggahan kargo dari kapal, di mana banyak lori-lori besar akan menyebabkan kesesakan yang serius di kawasan terbabit. Saya difahamkan cadangan pemindahan dan pembinaan RC Wharf yang baharu pernah dikemukakan oleh pihak Kementerian bertanggungjawab, dan lokaliti dan kos telah dikenalpasti.

Oleh yang demikian, saya sangat-sangat merayu di sini agar pihak Kerajaan dapat menilai

semula cadangan projek Pemindahan Dermaga Konkrit ke Sungai Nyelong. Tambahan pula, untuk makluman Dewan, Kawasan Sungai Nyelong adalah merupakan kawasan perindustrian di Bandar Sarikei, jadi permindahan dermaga tersebut ke kawasan Sungai Nyelong adalah bertepatan dan sesuai sekali.

Rumah Mampu Milik

Tuan Speaker, rumah mampu milik untuk golongan berpendapatan rendah (B40) dan

sederhana (M40) merupakan isu nasional yang turut membelenggu rakyat di kawasan saya. Mereka yang berpendapatan rendah dan sederhana memang tidak mampu membeli rumah sendiri. Ramai hanya mampu menyewa bilik untuk keluarga dan diri sendiri.

Justeru, saya mohon kepada pihak Kementerian untuk membina lebih banyak rumah kos

rendah dan sederhana di kawasan saya. Dicadangkan supaya rumah tersebut ditawarkan kepada rakyat Repok secara sewa beli kepada penduduk.

Tuan Speaker, baru-baru ini kita telah menyaksikan kembara bermotosikal yang diketuai

oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri dari Sibu ke Kapit. Di sebalik kejayaan penganjuran kembara tersebut, terselit nilai sejarah yang mana selama ini tidak pernah terfikir kita akan dapat pergi ke Bandar Song dan Kapit melalui jalan darat.

Bandar yang dahulunya dikenali sebagai sebuah pulau di daratan kini sudah dapat dihubungi

dengan siap terbinanya Jalan Kanowit ke Kapit yang juga melalui Pekan Song. Ini membuktikan dengan jelas bahawa Kerajaan GPS di bawah kepimpinan Yang Amat Berhormat Abang Zohari benar-benar komited dalam mengotakan segala janji-janji pembangunan kepada rakyat. Promises made. Promises kept. “Janji mestilah ditepati”. Terima kasih Yang Amat Berhormat Ketua Menteri.

Saya berharap rakyat akan terus memberi sepenuh sokongan dan kepercayaan kepada

GPS untuk mentadbir Sarawak supaya lebih banyak lagi agenda pembangunan dapat


21

direncanakan. Segala apa yang kita telah capai dan kecapi selama ini adalah bukti kesungguhan dan kerja kuat wakil-wakil rakyat GPS. GPS sememangnya the best!! The very best!!

Akhir sekali, saya ingin menyeru kepada semua Ahli Dewan, saya sendiri dan seluruh rakyat,

marilah kita sama-sama bekerjasama memastikan wabak COVID-19 dapat dikekang. Together we fight; together we win. Sama-sama kita mematuhi semua SOP yang telah ditetapkan oleh Kerajaan dan sama-sama berganding bahu untuk meratakan lekuk (flatten the curve). Sama-sama kita jaga kita.

Dengan sepenuh hati dan dengan sukacita saya menyokong Rang Undang-Undang

Perbekalan (2021), 2020 dan Usul untuk merujuk Resolusi Anggaran Perbelanjaan Pembangunan bagi tahun 2021.

Dengan kesempatan ini juga saya ingin mengucapkan Merry Christmas bagi rakan-rakan

yang menyambut Krismas dan Selamat Tahun Baru kepada semua. Year 2021 will be a good year to look forward to!!. Sekian, terima kasih.

Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat bagi Murum. YB Encik Chukpai Ugon: Terima kasih, Tuan Speaker kerana telah memberi peluang kepada saya untuk turut serta dalam perbahasan atas bacaan kali yang kedua Rang Undang-Undang Perbekalan (2021), 2020 dan Usul untuk merujuk Resolusi Anggaran Perbelanjaan Pembangunan bagi tahun 2021 yang telah dibentangkan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri dan Menteri Kewangan di Dewan yang mulia ini pada 9 November 2020 yang lalu.

Dengan kesempatan ini, saya ingin merakamkan ucapan setinggi-tinggi tahniah dan ucapan

terima kasih dan syabas kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri atas kejayaan membentang Belanjawan bagi tahun 2021 yang sentiasa meletakkan kesejahteraan rakyat sebagai keutamaan dalam segala perancangan dan tindakan. Ini adalah selaras dengan perjuangan Kerajaan GPS dalam melindung hak dan menjaga kepentingan Sarawak di bawah moto “Utamakan Sarawak. Sarawak First”. Kita amat beruntung kerana mempunyai seorang Ketua Menteri yang bijak dan berwawasan serta mempunyai hala tuju yang jelas, komited serta bersungguh-sungguh untuk memacu pembangunan Sarawak ke arah sebuah negeri yang maju dan berpendapatan tinggi menjelang tahun 2030.

Bajet 2021 ini sekali lagi adalah Development Biased dan Rural Focused kerana dari jumlah

keseluruhan Bajet 2021 yang bernilai RM9.832 bilion diperuntukkan RM6.0 billion digunakan untuk perbelanjaan pembangunan dan RM3.832 bilion adalah untuk perbelanjaan operasi.

Selain dari itu, Bajet 2021 ini juga merupakan satu anggaran bajet surplus atau lebihan

kerana dijangka hasil unjuran anggaran pendapatan Negeri Sarawak adalah sebanyak RM10.012 bilion. Daripada jumlah itu, sebanyak RM180 juta akan dicatat sebagai lebihan pendapatan Negeri Sarawak. Ini telah menafikan tuduhan pihak pembangkang yang sama sekali tidak berasas bahawa Kerajaan Negeri akan bankrap dalam masa tiga tahun.

Merangsang Pembangunan Luar Bandar

Tuan Speaker, saya menyambut baik Bajet 2021 kerana belanjawan ini sekali lagi adalah

Rural Based Budget yang tentu sekali membawa berita baik kepada rakyat di pedalaman terutamanya kepada penduduk luar bandar seperti kawasan N.66 Murum. Daripada jumlah keseluruhan perbelanjaan pembangunan bernilai RM6.304 bilion, diperuntukkan 6% atau RM4.251 bilion digunakan untuk merangsang dan mempercepatkan pembangunan di kawasan luar bandar dalam usaha Kerajaan merapatkan jurang pembangunan di luar bandar dan bandar dengan fokus utamanya adalah pelaksanaan projek-projek yang berimpak tinggi dan people centric projects yang memberi manfaat kepada rakyat sebagai pemangkin kepada pembangunan di luar bandar.


22

Upper Rejang Development Agency (URDA)

Tuan Speaker, pembentukan tiga agensi pembangunan di kawasan pedalaman di bawah RECODA oleh YAB Ketua Menteri amat tepat sekali bagi mempercepatkan pembangunan di kawasan pedalaman secara terancang dan tersusun. Di bawah Upper Rejang Development Agency (URDA) yang melibatkan kawasan N.66 Murum beberapa projek pembangunan termasuklah kemudahan asas seperti jalan raya, bekalan air terawat dan bekalan elektrik telah dilaksanakan dalam Fasa 1 yang memberi manfaat kepada rakyat. Walau bagaimanapun masih terdapat kawasan-kawasan di DUN Murum yang belum lagi menikmati kemudahan asas ini seperti di Jelalong Tubau, Sg. Asap, Sg. Belaga, Long Urun, Metalun, Tegulang dan Sg. Linau. Ini disebabkan kawasan Murum yang sangat luas dengan keluasan 10,665km persegi yang tentunya memerlukan peruntukan yang besar.

Maka seiring dengan harapan belanjawan ini, besarlah harapan saya agar Kerajaan akan

terus menyalurkan peruntukan khas yang secukupnya untuk kawasan saya di DUN Murum melalui URDA bagi melaksanakan projek-projek kemudahan asas ini sepenuhnya demi menjamin kesejahteraan rakyat.

Tuan Speaker, saya juga menyambut baik inisiatif mulia Kerajaan GPS sebagai sebahagian

daripada usaha berterusan bagi menjamin kesejahteraan rakyat dengan memperkenalkan Skim Pembesaran Kampung dan Skim Penempatan Semula untuk menyelesai masalah kepadatan di penempatan yang sedia ada atau kampung tradisional dengan menyediakan lot perumahan dengan infrastuktur yang baik dan terancang. Saya berharap agar masalah penambahan penduduk di BRS Sungai Asap yang kian merunsingkan diberi perhatian serius oleh Kerajaan bagi menyediakan lot perumahan bagi 3,000 keluarga baharu di 15 buah rumah panjang di BRS Sg. Asap. Untuk makluman Dewan yang mulia ini, saya telah mengemukakan permohonan kita kepada Kerajaan. Semoga permohonan kita dapat dipertimbangkan dalam kadar segera demi kesejahteraan rakyat.

Selain daripada itu, saya memohon supaya Kerajaan menyediakan peruntukan khas untuk

membaik pulih rumah-rumah kediaman bagi 15 buah Kampung Panjang ataupun kampung di Skim Penempatan Semula Bakun (BRS) Sg. Asap yang kian uzur dan perlu diperbaiki atau pun dibaik pulih dengan segera.

Mengembangkan Ekonomi Luar Bandar Melalui Sektor Pertanian

Tuan Speaker, sektor pertanian tidak dapat dipisahkan dari kehidupan rakyat di kawasan luar bandar yang menjadi punca utama pendapatan mereka. Bajet 2021 ini terus memberi tumpuan kepada sektor pertanian dengan peruntukan sebanyak RM1.123 bilion dalam melaksanakan pelbagai program khususnya bagi mengembang ekonomi penduduk di luar bandar dan usaha murni Kerajaan yang berterusan ini amatlah dialu-alukan.

Dana Kemudahan Pertanian (AFF)

Program AFF yang diperkenalkan oleh Kerajaan pada tahun ini mendapat sambutan yang amat menggalakkan dari warga tani kita dengan peruntukan pada tahun 2021 sebanyak RM265 million tentu sekali ramai lagi petani kita yang akan mendapat manfaatnya.

Pusat Pembangunan Luar Bandar Tuan Speaker, saya juga menyambut baik usaha Kerajaan untuk mewujudkan Pusat Pembangunan Luar Bandar atau Rural Growth Centre bagi mentransformasikan dan merancakkan lagi aktiviti-aktiviti sosial ekonomi di luar bandar dengan menyediakan kemudahan infrastruktur secara mampan. Dengan itu saya cadangkan supaya Pusat Pembangunan Luar Bandar/ Rural Growth Centre diwujudkan di kawasan DUN Murum dan DUN Belaga agar ekonomi rakyat kita di kawasan pedalaman dapat berkembang.


23

Skim Bantuan Khas Kepada Nelayan dan Petani

Tuan Speaker, bantuan khas kepada nelayan dan petani merupakan satu lagi bukti betapa Kerajaan GPS ikhlas mengutamakan kesejahteraan rakyat dan prihatin terhadap nasib mereka semasa menghadapi keadaan susah semasa musim landas bagi nelayan dan semasa harga komoditi tidak menentu bagi petani. Bantuan khas ini tentu sekali akan meringankan beban keluarga nelayan dan petani kita.

Dalam pada itu saya mencadangkan agar nelayan darat atau nelayan sungai juga diberi

bantuan khas ini kerana di kawasan Murum dan Belaga rata-rata nelayan kita adalah nelayan darat. Selain daripada itu, saya mencadangkan supaya Kerajaan memperuntukkan dana bagi mewujudkan penternakan ikan dalam sangkar di Tasik Dam Murum dan Dam Bakun secara komersial dengan melibatkan penduduk setempat bagi menaikkan taraf sosial ekonomi mereka.

Program Pembangunan Keusahawanan

Tuan Speaker, selaras dengan hasrat Kerajaan untuk menggalakkan penglibatan rakyat dalam bidang keusahawanan, saya memohon agar para usahawan di kawasan Murum dan Belaga juga diberi peluang untuk menceburkan diri dalam Program Pembangunan Keusahawan terutamanya dalam perusahaan kecil dan sederhana, Innovation Hubs, Anjung Usahawan dan SME Digitalization Packages bagi melonjakkan taraf hidup dan sosial ekonomi rakyat di luar bandar.

Saya mencadangkan supaya estet perindustrian kecil dan anjung usahawan juga dibina di

Daerah Kecil Sg. Asap, Tubau dan Belaga. Kawasan ini mempunyai potensi bukan sahaja kerana lokasinya yang strategik tetapi di atas permintaan yang tinggi daripada para usahawan kita.

Digital Connectivity

Tuan Speaker, saya menyambut baik inisiatif Kerajaan untuk meningkatkan connectivity digital di kawasan pedalaman dengan menyediakan internet percuma menerusi SarawakNet dengan teknologi VSAT selain membina 300 menara telekomunikasi di seluruh Negeri Sarawak pada tahun depan.

Besarlah harapan saya agar kawasan-kawasan pedalaman di kawasan Murum termasuk

Tubau, Jelalong, Sg. Asap, Sg. Belaga, Long Urun, Metalun, Tegulang dan Sungai Linau diberi perhatian dan keutamaan bagi membolehkan rakyat di sekitar kawasan tersebut dapat menikmati kemudahan internet agar kawasan-kawasan ini tidak lagi terpisah dari dunia luar dan tidak ketinggalan dalam agenda transformasi digital ekonomi Sarawak.

Untuk makluman Dewan yang mulia ini, ramai pelajar-pelajar IPTA/IPTS kita di DUN Murum

terutamanya di BRS Sg. Asap tidak dapat mengikuti pembelajaran atau pun kuliah atas talian (online class) kerana capaian liputan internet yang sangat rendah. Saya mohon supaya pihak SMA dapat upgrade liputan internet di BRS Sg. Asap agar pelajar-pelajar kita ini tidak tercicir dalam pelajaran mereka.

Ucapan Penghargaan Kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Sarawak dan Frontliners

Tuan Speaker, penggal ini sudah sampai ke penghujungnya, saya merasa amat diberkati kerana diberi peluang berkhidmat dalam sebuah Kerajaan yang sangat kukuh, prihatin dan ikhlas memperjuangkan serta membela nasib rakyat di bawah kepimpinan Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Sarawak dalam Gabungan Parti Sarawak (GPS). Dengan kesempatan ini saya mewakili rakyat DUN Murum merakamkan setinggi-tinggi penghargaan dan ucapan terima kasih kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri di atas keperihatinan beliau untuk menyelesai beberapa masalah dan isu di kawasan N.66 Murum. Kita, Kerajaan GPS telah membuat yang terbaik demi


24

rakyat dalam penggal ini walaupun menghadapi pelbagai cabaran dan ketidaktentuan politik di peringkat Persekutuan dan kesan daripada COVID-19.

Ucapan terima kasih yang tak terhingga kepada semua frontliners kita termasuk doktor,

pegawai perubatan, jururawat, polis, angkatan tentera, immigration, RELA, sukarelawan, Jawatankuasa Pengurusan Bencana Negeri, Bahagian dan Daerah yang diketuai oleh Yang Berhormat Datuk Amar Douglas Uggah Embas, Timbalan Ketua Menteri Sarawak yang telah bertungkus lumus tanpa mengira penat lelah serta keselamatan diri dalam membendung penularan pandemik COVID-19 bagi memastikan kesihatan dan kesejahteraan rakyat Sarawak terpelihara.

Terima kasih juga kepada Kerajaan Negeri kerana amat prihatin dan telah banyak

membantu rakyat di seluruh negeri ini yang terkesan ekoran pandemik COVID-19. Kita belum menang tapi kita mesti menang dan untuk menang kita wajib patuhi arahan semasa Perintah Kawalan Pergerakan Pemulihan (PKPP). Kita jaga kita, kita mampu lakukannya bersama. Marilah kita bersatu, bekerjasama dan berganding bahu dalam memerangi penularan COVID-19 ini tanpa mengira agama, bangsa dan fahaman politik bagi memastikan perpaduan, kesihatan, kesejahteraan dan kemakmuran rakyat Sarawak yang pelbagai ini terus terpelihara.

Tuan Speaker, sebagai mengakhiri ucapan perbahasan ini, saya ingin merakamkan syabas

dan tahniah kepada Tuan Speaker dan Timbalan Speaker kerana telah berjaya menggendalikan persidangan kali ini dengan begitu bijak, profesional dan cemerlang sekali. Tidak lupa juga kepada pegawai-pegawai, petugas-petugas Dewan yang mulia ini dan semua agensi Kerajaan yang telah memberi komitmen yang tinggi dalam menjalankan tugas masing-masing.

Dengan kesempatan ini juga, saya ingin mengucapkan Selamat Menyambut Hari Natal

kepada rakan-rakan yang beragama Kristian dan Selamat Tahun Baru 2021 kepada seluruh rakyat Sarawak.

Dengan ini, saya memohon menyokong Rang Undang-Undang Perbekalan (2021), 2020 dan

Usul untuk Merujuk Resolusi Anggaran Perbelanjaan Pembangunan bagi tahun 2021. Utamakan Sarawak. Sekian, terima kasih. Tuhan memberkati.

Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Tamin. YB Ir Christopher Gira Anak Sambang: Tuan Speaker, thank you for giving me a slot to debate on this Budget 2021. I wish to congratulate the Honourable Chief Minister for tabling Supply Bill on State Budget 2021 on 9th November 2020 with total sum of RM9.832 billion.

Out of this total budget 2021, RM6.0 billion is proposed for development expenditure and the remaining RM3.832 billion is proposed for operating expenditure.

The State revenue is estimated about RM10.012 billion for 2021. Therefore, the budget is a

surplus budget with RM180 million. Tuan Speaker, I am grateful Sarawak Government does not “bankrupt” as per today. Tuan Speaker, I would like to thank the Honourable Chief Minister for his initiatives to

transform the rural areas and ensure that no one will be left behind. The 2021 development budget will continue to be rural-biased in order to bridge the development gap between the urban and rural areas. For this purpose, a sum of RM4.251 billion or 67% of total development expenditure for implementation of projects in rural areas, while the remaining of RM2.053 billion or 33% is for urban areas.


25

Tuan Speaker, year 2020 is a very challenging year nationwide, dealing with health and economic crisis which we never experienced before, due to the outbreak of COVID-19. This pandemic has created tremendous global economic shock and lead to collapse of global activities.

The Malaysian economy is expected to contract by 4.5% in 2020 and expected to rebound

between 6.5% to 7.5% in 2021. Meanwhile, the State economy is expected to gradually recover once the COVID-19

pandemic situation is improved. Thus, the State economy is projected to grow between 6.0% to 8.0% in 2021.

I fully support idea mooted by the Honourable Chief Minister for forming of Sarawak

Economic Action Council or SEAC to look into post COVID-19 Exit Economic Strategy 2030. Tuan Speaker, I am glad to hear that GPS Government has collected 5% of State Sales Tax

for amount of RM2.957 billion from PETRONAS. This is as an additional revenue of about 40% extra to the State coffer.

For that, I would like to congratulate GPS Government for the great achievement and in

fighting for Sarawak interest, in line with slogan “Sarawak First”, “Jaga Sarawak”, “Intu Sarawak”. GPS Government walks the talk, and deliver what has been promised. Honourable Member for Kota Sentosa spoke in this august House’s previous sitting whereby he promised that if PH Government wins the GE14, 20% oil royalty go to Sarawak coffer, but it is proven to be a lie.

Tuan Speaker, I would like to applaud GPS Government as a caring Government, providing assistance during pandemic COVID 19 such as Sarawakku Sayang Special Aid Packages (BKSS) under BKSS 1.0, BKSS 2.0, BKSS 3.0 and BKSS 4.0 with total allocation of RM1.741 billion.

These assistance cover people of various backgrounds from individuals to businesses. I also

would like to thank the Chairman and Committee of Sarawak Disaster Management Committee (SDMC), frontliners and NGOs for their contribution and time to serve the Nation during this critical period.

Earlier this week, Honourable Member for Kota Sentosa accused SDMC to practise two sets

of SOP. I wish to make a point, that this particular set of SOP is given depending on the situation and one of them is for performance of duty and not to forget Honourable Member for Kota Sentsa himself has benefitted from it.

Tuan Speaker, this sitting could be the last for all Honourable Members in this august House, before the next State Election. I share similar thoughts with the Honourable Members for Layar and Pelawan to defer the State Election in view of current situation of pandemic COVID-19. I wish that the Constitution permits us all the Honourable Members in this august House, to be extended over five years without going through election process because of COVID-19.

Tuan Speaker, as I mentioned earlier, this sitting could be the last, it is time for me to update

the development in my constituency since I was elected in May 2016 – 2020. For DUN Tamin, funds received from State and Federal Government to finance various

projects, mainly as follows:

a) Project Rakyat;

i) Upgrading of Pasai Siong road; ii) Upgrading of Bawang Kemena road; iii) Selangau District Office; iv) Selangau Mini Sports Complex;


26

v) Selangau Waterfront; vi) SK Tong Ah Multipurpose Hall; and vii) Rural Electricity Supply (RES).

b) Rural Transformation Project (RTP); c) Minor Rural (MRP); and d) Projek Perumahan Rakyat Miskin Sarawak (PPRMS).

Total State funds to finance above projects are RM111.7 milion. Thank you, GPS

Government. For Federal projects namely:

a) Balai Bomba dan Penyelamat Selangau – completed b) Upgrading of SK Sg. Sepiring – ongoing project c) Stapang Water Treatment and pipe laying – tender state d) Dialysis Centre at Selangau Clinic – tender stage e) Proposed of SMK Selangau – planning stage

With total sum of RM224.16 million.

Total fund allocated for DUN Tamin from year 2016 to 2020 are RM335.86 million.

I am grateful PH Government only ruled for 22 months. Otherwise, some of the projects I

mentioned above would be cancelled or “dibatalkan”. For that, on behalf of Tamin folks, I would like to thank GPS Government and Federal

Government for the support in development in DUN Tamin, especially to the respective Ministries, Government agencies and contractors for the implementation of the projects above.

Tuan Speaker, despite some of these development projects brought to my constituency as

mentioned earlier, DUN Tamin still needs more development to catch up. Therefore, I would like to appeal for more allocation for DUN Tamin in 12th Malaysian Plan

(RMK12) for the construction of roads and bridges, water supply, electricity, telecommunications and upgrading of dilapidated schools.


Tuan Speaker, I fully support Government on the commitment to spearhead the Digital Economy Initiative to optimize the potential of digital technology and digitalization to leapfrog the State toward a high economy income by 2030. For that, I would like to request at least 20 telecommunication towers to be built in DUN Tamin for the local community to enjoy better internet coverage.

Agriculture Transformation

Tuan Speaker, I would like to thank the Government for approval and establishment of pig farming in Selangau and Samarakan, located in Tamin and Kakus constituency respectively. This program will start in 2021 and will create jobs and business opportunity for the local people. Therefore, I would like to suggest that Bumiputera shall be given priority to venture into this program as employee or part of business partner. And also, in view of growing farming activities in Selangau, I would like to request to have Collection, Processing and Packaging Centre (CPPC) in Selangau to buy and market farmers products.


27

Entrepreneurship Programme

Tuan Speaker, I also fully support the State Government to encourage more people to venture into business activities as this will not only help to boost their socio-economic wellbeing but to spur the growth of the local economy in DUN Tamin. Therefore, I would like to request to establish Anjung Usahawan in Selangau Town which is a one-stop centre that serve as a platform for budding entrepreneurs to develop and thrive.

Fire Relief Assistance (Bantuan Wang Ehsan Kebakaran)

Tuan Speaker, I am grateful for GPS Government had allocated RM55.0 million in State Budget 2021 as financial assistance to the fire victims to assist them to repair and rebuild houses which was not covered by fire insurance. In DUN Tamin since 2016 to 2020, about six longhouses burnt down, not covered by fire insurance namely:

a) Rh Saba Sekuau, Selangau – 20 doors; b) Rh Jani Ulu Mukah – 25 doors; c) Rh Dingun Sekuau, Selangau – 23 doors; d) Rh Julau Siong Ulu, Sibu – 16 doors; e) Rh Jelian Siong Tengah Sibu – 21 doors; and f) Rh Langi Siong Tengah – 16 doors.

Therefore, I wish to appeal for financial assistance to these longhouses for them to rebuild

new longhouses as soon as possible. Tuan Speaker, this is my hope to see more funds for development approve in DUN Tamin as

a way to narrow the development gap between rural and urban areas. For that, I am giving my support for State Budget 2021. Before I end my speech, I woud like to wish Merry Christmas to all Christians and Happy New Year 2021 to everyone.

Stay safe, Jaga Sarawak, Intu Sarawak. Thank you.

Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat bagi Meradong. YB Datuk Ding Kuong Hiing: Tuan Speaker, thank you for giving me the opportunity to take part in the debate for Supply (2021), Bill 2020 tabled by Yang Amat Berhormat Chief Minister on the opening day of the Second Meeting of the Fifth Session of the 18th State Legislative Assembly.

It is yet another development biased budget with 62% allocated as development expenses. Out of the development expenses 67% of which will be spent on rural development, which is also in line with Government’s desire to bridge the disparity between the urban and rural development. The 2021 State Budget is a comprehensive one aiming to stimulate the State Economic Growth that was severely hampered by the COVID-19 pandemic.

Tuan Speaker, the people of Meradong are starting to reap the benefits through various

initiatives and projects provided by the GPS State Government in Meradong District over the past few years. Major projects under construction are:

a) Proposed Package CR1 which is Central Region 1, for Sarawak Water Supply Grid Programme with estimated cost of stressed area RM81 million;

b) Straightening of road at KM4, Jalan Kelupu with estimated cost of RM19 million; and c) Construction and completion of Jalan Pasi ke Tg. Manis with estimated cost of

RM321,377,700.00 billion.


28

The major projects to be implemented includes:

a) Second Trunk Road – Jalan Kelupu/Jalan Tg. Genting to Simpang Jalan Tulai with estimated cost of RM336,902,298 billion;

b) Upgrading of Bintangor Water Front with estimated cost of RM20 million; and c) Construction and completion of new Bintangor Swimming Pool costing around RM7

million.

Projek Rakyat already implemented by:

a) DID with nine bridges and numerous drain clearing projects amounting to about RM5 million; and

b) Under JBALB 39 projects with total cost of RM258,455,698 billion.

Projek Transformasi Luar Bandar (RTP)

RTP Projects already completed or under implementation included:

a) Schools and Education Institutions – 35 projects amounting to RM6,645,000 million; b) Religious Bodies – 13 projects amounting to RM3,536,000 million; c) Kampung and Longhouses – 49 projects amounting to RM5,649,000 million; d) NGOs and Government Departments – 10 projects amounting to RM2,430,000 million;

and e) Roads and Bridges – nine projects amounting to RM1,740,000 million.

Projek Kecil Luar Bandar (MRP) dan

Projek Penambahbaikan Rumah Miskin Sarawak (PPRMS)

About 2,400 household have benefited from the Rumah Repair Programme for a total allocation of RM3 million. Thank you very much, GPS Government and Chief Minister Abang Zohari.

Health Autonomy

Tuan Speaker, I would like to touch on the Health Autonomy. In February 2020, SUPP

Central Education Bureau received requests for assistance from four Sarawakian Medical Officers (MOs). Three of them are from Sibu Hospital and one from Sarawak General Hospital. Three of them are JPA scholarships holders. All the four MOs procure their medical degrees from UK and also have passed part A or part 1 of the postgraduate courses.

These four MOs were really shocked when the Ministry of Health (MOH) informed them in

January 2020 that their contracts would not be renewed. The reasons given by MOH were (a) no vacancies and (b) these MOs now had practicing certificates, they could join private sectors.

In May 2020, MOH created 100 permanent posts in Sarawak hospitals. Reliable sources told

us that only about 10% of the permanent posts were given to the Sarawakian MOs. MOH neither has replied nor denied on this public disclosure.

The MOH in September 2020 created another 150 permanent posts for Sarawak hospitals.

This time, 66 representing 44%, permanent posts were allocated to Sarawakian MOs. This is not good enough because we know many qualified Sarawakian MOs on contract are still awaiting for permanent posts.

From reliable sources, there are still 200 permanent posts available in Sarawak hospitals. Many Sarawakians told us that at least 90% of the permanent posts in Sarawak hospitals should be reserved for Sarawakian MOs on contract. Many MOs from West Malaysia will go back after


29

completing their compulsory services in Sarawak hospitals because Sarawak is not their home. Only Sarawakian MOs will stay permanently in Sarawak hospitals because this is their home.

On 3rd July 2020, YAB Chief Minister of Sarawak wrote to the MOH expressing his full support to four Sarawakian MOs to be given permanent posts. Very regrettably, up till now, only two Sarawakian MOs working in Sibu Hospital were given permanent posts in October 2020. The other two who are JPA holders graduated from UK still are not being offered permanent posts. Instead, they are offered six months contracts only. They have passed the postgraduate qualifications and need to work in hospitals so that they can gain sufficient clinical experience to eventually qualify as medical specialists.

In any event, I must thank YAB Chief Minister for writing a letter of strong support given to these MOs.

The above episode of the Sarawakian MOs indicates that Sarawak must claim back its

health and education autonomy as stipulated under MA 1963. The suggestion by Minister for Local Government and Housing Sarawak, Honourable Member for Batu Kawa about Sarawak Medical Council (SMC) is indeed a good beginning to claim back our health autonomy. SMC shall be responsible for the regulation of the medical profession and work closely with the Sarawak Government on the hiring of Sarawakian medical officers.

As such, I would like to suggest the following: a) Top priority must be given to Sarawakian MOs for the confirmation of permanent posts

in Sarawak hospitals; b) MOH must be transparent regarding the terms and conditions of granting of permanent

posts to MOs on contract; and c) MOH must formula a long-term policy to control and regulate the population of doctors

in Malaysia. One of the solutions is to reduce the number of local medical schools through mergers. Currently, Malaysia with a population of 33 million has 34 medical schools whilst in UK which has a population of 68 million only has 33 medical schools.

Collection, Processing, Packaging Centre (CPPC)

Tuan Speaker, I wish to thank the Right Honourable Chief Minister and the Ministry of

Modernisation of Agriculture, Native Land and Regional Development for agreeing to set up a Collection, Processing, Packaging Centre (CPPC) at Sg. Gemuan, Bintangor, which will be managed by PPK Meradong when completed.

However, the existing allocation for the said project is only RM 700,000 and is insufficient for

the construction and completion of the proposed CPPC including all the required infrastructure works.

For the information of this august House, the setting up of a CPPC in Meradong is timely as

Meradong is renowned for having the most number of small holder farmers and it is even more so with the launching of 120 acres Pineapple Farm at Rh Jonathan recently.

CPPC will definitely help to improve the income of the local farmers by way of collecting and

processing any farm products in excess which would otherwise be disposed off.

Constitution of the State of Sarawak (Amendment) Bill, 2020

Tuan Speaker, the opposition bench made a big hoo-ha during the debate of the above Bill due to some anomaly to the said Bill. The noble intention of the bill is to “tighten” the qualification of any intending candidate to stand in Sarawak State Election, instead of trying to “Open Up” as claimed by the opposition. As it is, any warganegara can rent a house anywhere in Sarawak and


30

inform SPR of his/her residency, he/she is then eligible to contest in Sarawak State Election. Perhaps DAP do not want it to be tightened because the only states YB Lim Kit Siang hasn’t contested are Kelantan, Sabah and Sarawak.

GPS being a caring and inclusive Government, despite its two third majorities are still willing

to listen to different voices in this august House and decided to defer the tabling of the said Bill, not like the 22 months PH Government who liked to bulldoze through everything at their whims and fancies.

Affordable Housing and Kampung Extension and Resettlement Schemes

Tuan Speaker, Meradong has never ever had a Affordable Housing Scheme to date. Even the Resettlement Scheme at Kampung Malaysia near the famous Red Bridge is far from satisfactory. Infrastructure is poor and with the lots are of swampy nature, it is very expensive for the settlers to build their house.

I would, therefore, urge the Government to allocate some fund to build affordable houses for

the settlers or improve the infrastructure works which includes earth/sand filling to the Resettlement Scheme so as to enable them to build their house.

Stateless Children

Tuan Speaker, the stateless children has been a problem for Sarawakians for years and

remains one until today especially for rural communities. I remembered that there was a special committee tasked to look into this problem, which was headed by Minister of Welfare and Community Wellbeing, Women, Family and Childhood Development, who is also the Honourable Member for Dalat, then, but unfortunately this special committee was terminated since PH took over the Federal Government. I strongly believe we have to, not only reactivate the special committee but also step up our effort to address the issue.

Sometimes it is so frustrating to see children that can be vouched by local headmen to be

with the community since birth but denied citizenship due to technicalities. May I urge the State Government to state our determination to overcome the Stateless Children problem with the Federal Government by working out some kind of arrangements to deal with the problem once and for all.

COVID-19

Tuan Speaker, first and foremost, let me congratulate the State Disaster Management Committee headed by our Deputy Chief Minister, who is also the Honourable Member for Bukit Saban, for a job well done over this difficult time. The team have worked tirelessly and come up with various measures to keep the curve down as best they can. Special thanks to the selfless and brave frontliners who stand steadfastly against the COVID-19 pandemic challenges, helping hundreds and thousands of COVID-19 patients to pull through with love and care. Credit must be given to GPS Sarawak Government who has been most caring by giving out BKSS 1.0, 2.0, 3.0 and 4.0 until December 2020. COVID-19 is here to stay and until vaccine is available, we just have to deal with it as we go along. Most importantly we have to remain united, be vigilant and reach out to the unfortunate and needy groups whenever necessary. Therefore, I sincerely hope that the Right Honourable Chief Minister can consider extending the BKSS to help those who are really in need beyond December 2020.

Before I conclude, I wish all fellow Christians a Merry Christmas and everyone in this august

House a Happy and Prosperous New Year 2021. With the above observation, I beg to support the Supply (2021) Bill 2020. Thank you very

much Tuan Speaker.


31

Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Kota Sentosa. YB Encik Chong Chieng Jen: Thank you Tuan Speaker for giving me this opportunity to participate in the debate on Budget 2020. Before we dwell into the Budget 2020 let us reflect a bit for a while on the Budgets that is in past. Tuan Speaker as we still remember 2018, 2019 Budgets were tabled whereby it was also claimed to be Surplus Budget. But yesterday, according to the Auditor General Report the Budget 2018 and Budget 2019, the actual spending, the figure, they were all Deficits Budget. Let me share with you the figures that was reported, the actual Revenue collected and Actual Expenditure spent. In 2018 Revenue collected, RM7.2 billion, expenditure RM10.96 billion. In 2019, actual revenue collected RM7.26 billion, but the actual expenditure for 2019 was actually RM10.06 billion. So for all the talks about maintaining Surplus Budget in the past in effect it turn out to be deficits and the deficits figure is not small. There are about RM2 billion each year, RM2.0 billion plus each year and that itself will have effect on our State Reserves and sure enough if you look at the (Penyata Kedudukan Kewangan) for our State as at 2015, end of 2015, 31st December we have in our Consolidated Fund RM29.4 billion, 2016, RM29.36 billion, 2017 - RM30.04 billion. And 2018 it drops to RM27.09 billion, a drop of RM2.9 billion. And 2019 Reserves has drop to RM23.96 billion. And if we remember correctly in 2017, Yang Amat Berhormat our Chief Minister took over as the Chief Minister of the State and thereafter consecutive two years we are running a deficits Budget which exceeded what we have estimated when the Budget was tabled.

Tuan Speaker, I am just wondering why were this figures not told to us. Why was this figure not told to us when the Budget was tabled? And why was the State, the figures of this State Reserves not disclosed? We are still under the impression that Sarawak has RM30 billion Reserves but as at 31st December 2019, there is only RM23.96 billion reserves. It just to show that our Yang Amat Berhormat Chief Minister is very good at spending money.

Well, on top of that, you may say that, you know we still have reserve of RM23 billion which

is amongst all the 13 States in Malaysia we have the most reserve but we also have some debts that the Government has guaranteed to repay which is not disclosed in the Budget Document. I just list a few which the Government has to pay; USD350 million, 5.92% Guaranteed Fixed Rate Amortising Notes due 2026; that is USD350 million. Tuan Speaker: Kota Sentosa, what is your source? What’s the source of all these figures? YB Chong Chieng Jen: Oh, pardon? Oh, from the Auditor General Report. You mean, Tuan Speaker, you also don’t know? Tuan Speaker: No, I just try to clarify document you are quoting from. YB Chong Chieng Jen: Okay, all those said by me, figures quoted by me are verified with sources. On top of that USD350 million, there is another USD800 million, 5.25% Guaranteed and Secured Notes due 2022; another one USD800 million Guaranteed and Secure Notes due 2026; and another one, Sukuk Murabahah Programme of 1.5 billion due 2029. And every year, we need to set aside 1.0 something billion to repay these loans.

Tuan Speaker, how healthy is our financial resource as our financial status after the two years of extravagance by the current Government? At the rate this is going, I am worried and my anxiety, my worried is also shared by Honourable Member from Bawang Assan who was the ex-Finance Minister. And he also expressed his worried, anxiousness about the current financial management by the current State Government.


32

Budget Reporting

Tuan Speaker, having said all that, I hope the Government can be more frank and truth and truthful when it comes to Budget Reporting. And let us know exactly what is the figure now? How much reserve we have now? And, this is my first issue.

2020 Budget Issue

My second issue is about this year’s budget. This year’s budget is quoted as also as a Surplus Budget. A surplus of 180 million.

Tuan Speaker, what puzzle me is that in the same texts, same speech that Yang Amat

Berhormat said that it is a Surplus Budget? At the same time he said it is an Expansionary Budget? My basic Economic Training tells me that if you run a Surplus Budget it is a Contractionary Budget. It is not like an Expansionary Budget. Because, by having a Surplus Budget, it means that the revenue is greater than the expenditure. And, why is the Government not spending at this time of COVID-19 pandemic, at this time of economic recession? This is not the time where the Government should, when the Government should run a Surplus Budget. This is the time for Deficit Budget. All countries around the world are running into billions of deficit. Why? Because economy is the top priority, to save economy is the top priority of all Governments around the world. But, I am just curious by the fact that why in this economic situation the Government of Sarawak is still minded to run a Surplus Budget? It just doesn’t make sense. Even if you have a lot of surplus but if the economy doesn’t recover and the people on the streets, they can’t survive, it serve no purpose. This is the time when the Government should run a Deficit Budget. And, I don’t know who prepared the texts of the Budget Speech? How can a Deficit Budget be Expansionary? When Government received money, it is receiving money from the system. It is considered as a withdrawal from the eco-system of our economy. When the Government generate revenue, it is a withdrawal from the system. When the Government spent, it is an injection into the system. When you talk about Expansionary Budget, it is about more injections into the system then withdrawal with the system. And, by the fair fact that this is a Surplus Budget, it is not an Expansionary Budget. Therefore, I will urge the Government to be more mindful of the suffering of the people. If you look at the figures, the national economy has suffered in Quarter Two (Q2), 17.1% contraction and expected forecast for Quarter Three (Q3) is also in the negative. This officially or technically the country is in a recession after two quarters of negative growth. And in our State it was also in the texts of the Budget Speech of Yang Amat Berhormat there is a contraction across all sectors:

a) Manufacturing sector, 6.9% contraction b) Mining sector, 2.9% contraction c) Construction sector, 9.5% contraction d) Agricultural sector, 1.5% contraction e) Trade, generally, 20.9% contraction f) Export, 24% drop g) Import, 12.1% drop

And unemployment, unemployment rate is expected to go to 5% that is almost

unprecedented in our State. So, if this figure doesn’t ring a bell to the minds of the Government just go out onto the street go and visit all the eateries and the coffee shop those eateries where they are packed of consumers, their customers previously are now empty. So Tuan Speaker, the time this all point of fact that economy is bad and I am sure I can assure you that the worst is not here yet. Why? Because of the moratorium or repayment of bank loans has ended, therefore the people those borrowers they have to start paying repaying their loans, housing loans, car loans with the exception of some who may get the exemption or extension of the moratorium, but for most of them they will have to start repaying their loans and that will reduce the disposable income of the public at large. So at this point, if all the past months of MCOs, EMCOs, CMCOs, RMCOs most companies have already finished their reserved and they need assistance from the Government and one fact that we have to keep in mind is that to we are not only saving businesses but we are


33

saving jobs because the businesses if they close shop, jobs are lost. People are all will be retrenched.

Therefore, I call on the State Government to allocate an additional RM1 billion to save jobs

for SMEs because I see here in the budget there is literally almost negligible help to the SME. If I may quote this so call interest subsidy to more than 40,000 SMEs with the allocation of RM80.7 million. For this interest subsidy is also in the text of the budget speech that the figure will be divided into three years with 17.3 million disbursed this year, 2020, and an additional RM19 million will be disbursed in 2021.

Tuan Speaker, there is only for this year despite of the MCOs the State Government is only

helping subsidize interest to the tune of RM17.3 million and Sarawak Micro Credit Scheme with RM37 million this year and RM50 million next year.

Tuan Speaker, all in with these two items there is only these two items to help SMEs to

sustain, to help SMEs to survive the economy of slot of the COVID-19 pandemic. It’s only all add up for this year is RM54 million to help the SME and next year RM69 million. If we compare to the total figure of allocation expenditure to be spent by the Government for this years’ budget, this year is about RM10 billion. Next year, 2021 also about RM10 billion. Out of this RM10 billion only RM45 million to help SMEs. That is less than 0.01% of the allocation to help SMEs. These are SMEs, they are the back bone of our State’s economy. Without SMEs our economy will be ruined.

So Tuan Speaker, I call on the Government for that RM1 billion it should be given to SMEs in

the State in term of which subsidy to help they tight over this period as well as to give them grants to help them to sustain the business. There is no point for the Government to stack out money in the bank when the people are poor and Sarawak has this unique very strange situation whereby the Government is very rich but the people are poor. According to the latest statistic that is shown, that disclosed by Department of Statistic Malaysia (DOSM), we are the fifth poorest in terms of household income amongst 13 States and three territories, the three territories are Labuan, Putrajaya and KL. Even Labuan, the disposable income of the household in Labuan is higher than Sarawak and yet the State Government has the cheek to boast that, the State Government has highest reserved among all the State, what is the point, what’s the purpose, a rich Government but poor people. People are suffering especially in this pandemic time, people are suffering. Therefore, I call on the Government to allocate additional RM1billion. If you need supplementary supply, right away we can, we will support…(Interruption) Timbalan Speaker: Are you taking from Tupong? YB Encik Chong Chieng Jen: Tuan Speaker, stop the time. YB Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman: Ahli Yang Berhormat Kota Sentosa, I would like to get some clarification from Ahli Yang Berhormat Kota Sentosa in regard to the figure that you have when you said Sarawak has the poorest data income if I am not mistaken from the Department of Statistic. Do you agree with me that the Department of Statistic is in the midst of preparing a new data for the whole of Malaysia and wouldn’t it be different from the data that you have and I would to seek your clarification what is the date of that Department of Statistic that you mentioned? Thank you Yang Berhormat. YB Encik Chong Chieng Jen: That data if you mind, you can get it from the Department of Statistic and it is released this year and there is another survey that will be done by the DOSM. That is in respect of other matter, but as far as disposable income level of this disposable income and the mean of the level of the disposable income and a medium we are the fifth poorest. Accept the fact that this GPS Government is not doing very well in enriching and empowering the people.

Tuan Speaker, there is one matter that I would like to highlight in my kawasan which is the quarry, the Stabar quarry that has been haunting, the resident in my kawasan, when they do


34

explosion house shakes and distance of the quarry is too near to residential area. The people are worried that consistent those explosions were weaken the strata of the soil and the land beneath their houses and that may cause massive land slide. As such we have written many times to the authority but no answer is given, so I urge this Government to look into this matter either the quarry belong to the SEDC, is a Government agency, and we should not allow such a quarry to be operated so near, so close to the residential area and that is only right next to Kota Sentosa, right next to 7th Mile Bazaar whereby these are thousands of resident there. If the Government cannot do that, can the Government guarantee the people in the area on the stability of the quarry? Whether there is any crack, and guarantee that no house will be damaged or life lost if there is any massive land slide?

Tuan Speakers, that quarry for the information is to the depth of few hundred feets, so it is a

massive quarry and I urge the Government to stop the quarry operation. Timbalan Speaker: Can you conclude Sentosa your time is actually beyond. YB Encik Chong Chieng Jen: Ah? Beyond already? Timbalan Speaker: Ya. YB Encik Chong Chieng Jen: Okay, lastly now the list on the bridge projects that has been announced Batang Lupar Bridge there is expand 5.1km. Last year it was supposed to be open for tender, but somehow the open tender did not come. I believe I was told that direct nego has been, is going on, in respect of the award of the contract to build this Batang Lupar Bridge and that explains why the GPS is so against the DAP. Because in the process, in the Government procurement and award of contract involving millions and billions, you need MOF exemption from open tender process. And that was refused, that application to exempt from open tender was refused and last year December only when Pakatan Harapan was still the Government, the announcement by the Chief Minister is that this bridge is going to be awarded through open tender, no exemption will be given. But after the fall of Pakatan Harapan Government, I was told this project will be awarded by direct nego or direct nego process. May I be enlightened, may this House be enlightened is there now direct nego process in respect of the award of this bridge which were cost about RM1 billion of our tax payers money or open tender will still be apply for this bridge…(Interruption) Timbalan Speaker: You made your point Kota Sentosa, your time is up. Ahli Yang Berhormat for Tupong. YB Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman: Terima kasih Tuan Speaker kerana memberi peluang kepada saya untuk membahaskan Supply Bill. Bismillahirahmanirahim, assalamualaikum warahmatullahi wabarakatuh. Pertama sekali saya ingin mengucapkan terima kasih kepada Yang Berhomat Kota Sentosa tadi kerana telah memberi ruang kepada saya untuk mencelah, dan saya ingin berkongsi dengan Yang Berhormat Kota Sentosa tentang a very simple accounting or economic theory that has been mentioned in our budget. You were asking why is it in actual fact in the reported account, the budget is deficit whereas we have announced that it is a surplus budget. It is very simple Yang Berhormat Kota Sentosa, the report, report what is actually spent and what we actually received. So mungkin seperti contoh, kalau Cik Kiah belum lagi menerima duit ataupun income tersebut jadi kita tidak boleh masukkan dalam penyata tersebut tetapi kita memang menunggu duit itu masuk sebab itulah dalam reported, kita melaporkan apa yang kita betul-betul terima, yang kita belum terima kita tidak laporkan. Itu a very simple accounting principal that we use dan itu yang digunakan dalam pembentangan laporan bajet kita. Simple, Yang Berhormat Kota Sentosa. Jadi saya ingin mengambil kesempatan juga untuk memesan kepada kawan saya daripada Pelawan tadi yang marah sampai menghentak meja. YB Encik Chong Chieng Jen: Just for your information Yang Berhormat for Tupong, you are asking for the DOSM report, the survey was published in July 10th, 2020 in respect of The


35

Household Income and Basic Amenities Survey Report 2019. So, it is a very updated report. Alright, you have to admit the fact before we can solve the problem, don’t go into self-denial mode. Thank you. YB Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman: Just now Kota Sentosa, not denial mode. Kita GPS sentiasa terbuka kepada kritikan dan pembaharuan, dan saya juga ingin memesan kepada kawan saya daripada Pelawan tadi yang marah kerana pantun, soalan beliau tidak dapat keluar, takpe jangan marah-marah kalau tak boleh keluar, soalan saya pun tak keluar jadi kita masukkan dalam ucapan bajet kita untuk Menteri gulung nanti. Tak perlu marah-marah, kita dalam Dewan yang mulia tak perlu gaduh-gaduh, kita bukan gangster. Jadi, saya ingin mengucapkan setinggi terima kasih kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Abang Zohari kerana telah membentangkan bajet yang memberi fokus kepada kebajikan rakyat dan kelangsungan ekonomi jangka masa pendek dan jangka masa panjang rakyat terutama sekali dengan cabaran pandemik COVID-19 ini.

Pada ketika ini, kita memerlukan bantuan kebajikan untuk memastikan kelangsungan hidup masyarakat. Bantuan yang pertamanya bagi mengurangkan kos sara hidup ataupun kos perniagaan agar mereka boleh survive dalam perniagaan seperti yang disebut oleh rakan Kota Sentosa tadi dan bantuan bagi memastikan ruang dan peluang baru ketika ini dan terakhir sekali bantuan bagi kelangsungan ekonomi masyarakat post COVID-19. Jadi sama ada budget surplus ke atau budget deficit seperti yang dinyatakan oleh Kota Sentosa tadi itu tidak mentakrifkan semangat apa yang hendak dibuat oleh Kerajaan yang penting sekarang adalah the injection of peruntukan dalam ekonomi. Dalam keadaan sekarang seperti dinyatakan oleh Kota Sentosa tadi the private sector semuanya menurun dan sudah menjadi tanggungjawab Kerajaan the public sector to inject some funds into the economy untuk memastikan kelangsungan ekonomi ini kerana untuk memastikan sara hidup ataupun kesejahteraan rakyat dapat kita teruskan basic economy. Jadi perbentangan budget kali ini dengan jelas dirangka untuk memastikan bantuan yang saya sebutkan tadi dapat kita salurkan dan dapat kita peruntukan.

Tuan Speaker, pada tahun 2017, ketika Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Abang Zohari

menjadi Ketua Menteri kita. Antara inisiatif yang beliau perkenalkan adalah fokus kepada digital technology dan infrastrukturnya. Kita melaksanakan international conference berkenaan digital technology untuk memberi ilmu dan exposure kepada industry players dan juga masyarakat agar mereka membiasakan diri tentang perkembangan terkini digital technology. The spill over effect nya adalah masyarakat-masyarakat di peringkat akar umbi sudah mula membiasakan diri mereka dengan perkembangan digital technology not constraining themselves to only messaging and communication using smart phones. Kerajaan telah memberi kesedaran tentang ruang dan peluang yang dibawa oleh digital technology dalam kehidupan seharian kita.

Pengenalan kepada Fintech ataupun Financial Technology juga ditekankan dengan melebar

luasnya lagi penggunaan online banking dan online payment. Bukan itu sahaja malahan Fintech digunakan dalam kehidupan aktiviti ekonomi seharian masyarakat. Pandemik COVID-19 menuntut pendekatan baru dalam memastikan ekonomi sesebuah keluarga itu terjamin. Digital teknologi yang telah diperkenalkan menjadi tunggak kepada aktiviti-aktiviti ekonomi norma baru ini seperti jualan atas talian, pembayaran atas talian, mesyuarat atas talian, kelas atas talian dan sebagainya. Hala tuju untuk memperkasakan Digital Structure di Sarawak ini amatlah tepat sekali dan visi Yang Amat Berhormat Ketua Menteri kita pada tahun 2017 itu telah membuahkan hasil dan memberi kesejahteraan kepada kita sekarang ini. Oleh itu, saya ingin memohon agar Kerajaan melihat dan memperkukuhkan lagi coverage telecommunication service di seluruh Sarawak terutama sekali di kawasan saya namely kawasan Sungai Tengah, Matang, Kolong II, Kampung Paruh dan Sejijak.

Tuan Speaker, usaha dalam mempertahankan hak Sarawak sentiasa kita perkukuhkan.

Tiada tolerenasi ditunjukkan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri kita dalam perihal ini. Kalau kita masih ingat dalam rundingan beliau berkenaan MA63 bersama Yang Amat Berhormat Perdana Menteri, beliau menegaskan bahawa beliau tidak akan berkompromi atau tidak akan berbincang dengan perkara-perkara berkenaan dengan hak Sarawak iaitu:


36

a) Kuasa autonomi imigresen; b) Hak untuk menguatkuasakan undang-undang Negeri mengikut perlembagaan

Persekutuan; c) Perlindungan sempadan Negeri; dan d) Kedaulatan atas dasar laut, bawah tanah dan hasil-hasilnya dalam sempadan Negeri

ini.

Empat perkara ini tidak terbuka untuk rundingan. Ini menunjukkan betapa gigihnya Yang Amat Berhormat Ketua Menteri kita dalam mempertahankan hak Sarawak ini.

Tuan Speaker, penubuhan PETROS juga amat bertepatan sekali dengan masa untuk

memastikan hasil Negeri kita dapat dinikmati oleh rakyatnya. Dengan penubuhannya maka ruang dan peluang bagi syarikat-syarikat Sarawak, anak-anak Sarawak untuk turut serta dalam industry oil and gas akan menjadi lebih tinggi. Kita sedar bahawa PETROS ditubuhkan di bawah Akta Syarikat dan tertakluk kepada perundangan di bawah Akta ini. Sudah tentu antara objektif utama Lembaga Pengarahnya dan kakitangannya yang tertakluk kepada Akta Syarikat ini. Seperti mana-mana syarikat pun adalah untuk membuat keuntungan. Keuntungan yang bakal dirasai oleh pemegang sahamnya dan pemegang sahamnya adalah Kerajaan Negeri kita. Maka ianya akan menjadi pendapatan Kerajaan yang bakal pula dirasai pula oleh rakyat Sarawak. Jadi saya hairan usul yang dikemukakan oleh Ahli Yang Berhormat Kota Sentosa untuk mewujudkan satu jawatankuasa untuk oversee aktiviti PETROS ini dengan nada fitnah dimana beliau takut ianya disalahgunakan. Nampaknya beliau sudah tidak ada modal dan cuba mencerminkan perspektif negatif terhadap PETROS ini. Adakah beliau tidak yakin dengan Akta Syarikat yang sedia ada?

Tuan Speaker, 10 minit tinggal, saya skip. Saya ingin mengambil kesempatan ini

mengucapkan setinggi-tinggi terima kasih kepada Kerajaan di atas pelaksanaan projek membesar Jalan Matang dari dua laluan ke empat laluan. Projek ini sedang berjalan dan saya dimaklumkan bahawa kerja-kerja pengalihan utiliti seperti elektrik, talian telekom dan paip sedang giat dilaksanakan. Apabila siap kelak sudah pasti ianya memberi keselesaan kepada penduduk kawasan Matang. Jadi saya ingin memohon agar Kerajaan membuat perancangan awal kerana apabila siap jalan itu kelak maka traffic flow daripada Matang ke bulatan E-mart akan menjadi lebih tinggi dan bottle-neck akan berlaku di bulatan E-mart. Jadi saya ingin memohon Kerajaan membuat perancangan awal untuk membina sebuah under pass di bulatan tersebut. Sudah pasti ianya akan dapat menyelesaikan isu ini bila ianya timbul nanti. Ianya terletak dalam kawasan saya, Tuan Speaker, tetapi ianya digunapakai oleh beberapa kawasan-kawasan DUN yang lain untuk menyambung Petra Jaya kepada kawasan-kawasan DUN yang lain ini. Saya ingin seperti Tasik Biru. Saya ingin mengucapkan terima kasih di atas peruntukan Kerajaan bagi menggiatkan pertanian bandar di Kawasan N.6 Tupong dengan program ini masyarakat berpeluang untuk mengerjakan pertanian di rumah dan hasilnya kalau tidak pun dijual ianya dapat memanfaati seisi rumah itu sendiri. Jadi saya mohon ianya diteruskan peruntukan ini untuk masa-masa yang akan datang.

Tekanan air di kawasan Matang juga merupakan antara isu utama di kawasan saya dan

saya berterima kasih kepada Kerajaan kerana projek penyambungan paip besar di simpang Jalan Matang/Jalan Batu Kawa ini sedang dalam pembinaan dan ianya sekarang dalam proses mengalih utiliti-utiliti di bawah tanah. Jadi saya harap jika siap kelak ianya pasti memberi kelegaan kepada penduduk daripada Jalan Matang hinggalah ke Pinang Jawa sampailah Taman Sri Wangi. Jadi saya mohon Kerajaan untuk melihat, untuk mempercepatkan projek dan pelaksanaan projek ini.

Tuan Speaker, banjir kilat masih lagi menjadi masalah utama di beberapa kawasan saya

terutamanya di Taman Sejoli dan Jalan Bunga Rampai, di Kampung Pinang Jawa. Saya merayu agar kajian yang lebih terperinci dan tindakan yang lebih pantas bagi mengatasi masalah ini, tapi dalam pada itu juga saya mengucapkan terima kasih pada Kerajaan di atas peruntukan yang diluluskan untuk mengatasi masalah banjir kilat di kawasan perumahan di sekitar Metrocity, Jalan Matang. Jadi saya harap projek tersebut akan dapat dilaksanakan dengan seberapa segera.


37

Pada persidangan kita yang terdahulu, saya pernah memohon agar Kerajaan melaksanakan pembinaan waterfront di sepanjang Kampung Seberang Ulu. Jadi terima kasih kepada Kerajaan Negeri Sarawak, di atas projek pengindahan Kampung Seberang Ulu dengan projek pembinaan waterfront daripada Kampung Sungai Bedil, jiran saya hinggalah ke Kampung Tanjung iaitu di dalam kawasan saya. Ianya sedang giat dilaksanakan dan Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Abang Zohari telahpun meluluskan penyambungan waterfront tersebut hinggalah ke Kampung Tupong Tengah dan merangkumi Sungai Sinjan Kecil. Selain daripada itu, projek-projek kecil RTP sedang giat dilaksanakan setiap tahun. Setiap tahun saya menerima pelbagai permohonan daripada masyarakat di kawasan dan kita menggunakan peruntukan RTP untuk melaksanakan projek setiap tahun dan pembangunan ini berterusan daripada satu tahun hingga ke satu tahun yang lain.

Projek ataupun program PPRMS di mana pembaikan baikpulih rumah ini telah memberi

manfaat kepada lebih 150 orang penerima di kawasan saya dan saya berterima kasih dan bersyukur kerana projek ini masih diteruskan lagi dalam pembentangan budget yang kita dengar tempoh hari. Projek RTP 5 juta setahun, walaupun bunyinya satu jumlah yang begitu besar tetapi oleh kerana keadaan kawasan saya yang agak besar dan kepadatan penduduk yang tinggi, maka sudah pasti ianya memerlukan tambahan peruntukan untuk sebahagian projek-projek kecemasan yang kita tidak sempat masukkan ke dalam perancangan tahunan kita, dan untuk itu saya mengucapkan setinggi-tinggi terima kasih juga kepada Yang Berhormat Ketua Menteri di atas kelulusan beliau untuk beberapa projek-projek tambahan kecemasan di kawasan N.6 Tupong.

Antara isu lain di kawasan saya adalah isu pemilikan rumah. Saya ingin mohon agar

Kerajaan melebar meluaskan lagi program pembinaan rumah spektra seperti yang dilaksanakan di Sungai Berdaun dan Kemunyang, Sibu untuk dilaksanakan di kawasan N.6 Tupong khasnya di kawasan Matang kerana disitulah kawasan yang masih lagi mempunyai tapak-tapak tanah yang luas. Dengan cabaran COVID-19 dan keadaan aktiviti ekonomi yang tidak menentu, mungkin agak sukar bagi peminjam-peminjam untuk meminjam dengan pihak bank. Oleh itu, saya mengalu-alukan peruntukan dana yang yang diumumkan dana yang lebih lebih kepada Mutiara Mortgage di mana peminjam boleh memohon pinjaman untuk membeli rumah-rumah spektra ini ataupun rumah-rumah di bawah skim Kerajaan.

Kita sering mendengar syarikat-syarikat yang melepaskan pekerja-pekerja akibat keadaan

ekonomi yang terjejas akibat COVID-19. Pelan jangka masa pendek dan jangka masa panjang harus direncanakan selain dari bantuan-bantuan kebajikan kepada mereka ini. Kalau boleh program-program Kerajaan seperti GETS boleh dilebarluaskan lagi ataupun ditambahkan lagi kuotanya dan diperincikan lagi di mana pekerja-pekerja graduan yang dilepaskan pekerjaan mereka boleh ditempatkan dengan syarikat-syarikat swasta yang berpotensi untuk berdaya saing dalam industri terpilih, syarikat yang berpotensi ini yang memerlukan pekerja tetapi tidak mempunyai keupayaan ekonomi untuk memberi gaji kepada pekerja mereka.

Selain itu, saya ingin mencadangkan agar Kerajaan membina platform JobsSarawak which

is similar to JobsMalaysia. This can narrow down the opportunities available in Sarawak focusing to Sarawakian rather than the Sarawakian applicants going through job opportunities throughout Malaysia. Furthermore, this will also assist to ensure that the requirement for companies residing in Sarawak to advertise their vacancy in JobsSarawak first before opening it up to non-Sarawakian or Non-Malaysian.

Tuan Speaker, saya mohon agar satu sistem yang lebih structured bagi mengenal pasti

graduan-graduan ataupun pekerja-pekerja mahir yang dilepaskan pekerjaan dan memperkenalkan kursus-kursus yang dijangkakan akan melahirkan tenaga kerja yang diperlukan oleh industri haruslah ditawarkan dengan lebih meluas lagi dan dengan kos yang rendah agar ini memberi peluang kepada pekerja-pekerja yang dilepaskan ini untuk melalui proses “re-skilling” untuk menambah baik lagi skill yang ada pada mereka.


38

Tuan Speaker, gejala judi “online” merupakan satu gejala yang begitu meluas sekali di kawasan saya. Gejala judi online yang menggunakan kaedah membeli “reload” di kedai-kedai yang menyamar sebagai kedai runcit amatlah berleluasa sekali di kawasan saya.

Saya ingin mengucapkan setinggi-tinggi terima kasih kepada PDRM, PBT dan agensi-agensi

Kerajaan yang banyak membantu membanteras gejala ini. Tapi nampaknya sentiasa ada loop hole dalam peraturan dan perundangan kita sehinggakan mereka masih boleh dapat beroperasi dengan berselindung di sebalik loop hole perundangan ini. Jadi saya menyeru agar satu jawatankuasa khas dibentuk untuk mengkaji dan melihat secara serius masalah ini dan menggubal undang-undang yang lebih ketat lagi bagi mengatasi masalah ini. Ianya merupakan masalah yang begitu serius sekali dan memerlukan tindakan dan perhatian yang lebih tegas daripada Kerajaan.

Tuan Speaker, saya ada satu minit lagi jadi saya boleh masukkan satu lagi my last point.

Jadi saya ingin mengucapkan setinggi-tinggi terima kasih dan tahniah kepada Kerajaan kerana mereka telah memperkenalkan atau pun akan mewujudkan International School. Inisiatif untuk membina International School di Sarawak ini amatlah dialu-alukan. International School pada dasarnya adalah lebih baik daripada public school. Ini sebab antaranya adalah kebiasaannya mereka menawarkan kelas dengan murid yang lebih sedikit. Jadi lebih fokus kepada pelajar. Ada pembantu cikgu dalam kelas, mungkin untuk membantu proses pembelajaran, science lab and computer lab yang lebih baik. Pelajar digalakkan untuk explore and achieve their full potential across different dimension academically, physically and socially and education for the real world of global communication, international opportunity and cultural diversity.

Jadi, untuk mencapai objektif ini, maka sudah tentulah kosnya begitu tinggi sekali dan hanya

keluarga yang berkemampuan sahaja yang berpeluang untuk menghantar anak-anak mereka ke International School. Tetapi Kerajaan Gabungan Parti Sarawak (GPS) melaksanakan inisiatif ini untuk memberi ruang dan peluang kepada anak-anak yang tidak berkemampuan yang berkelayakan untuk mempertingkatkan diri mereka dalam pendidikan. Education is the best investment for the future of our State and our country. Sebab itu saya menyokong penuh inisiatif Kerajaan Negeri Sarawak, Kerajaan Gabungan Parti Sarawak (GPS) ini. Dengan itu saya akhiri perbahasan saya dengan salam wabillahitaufik walhidayah wassalamualaikum warahmatullahitaala wabarakatuh. Saya mohon menyokong. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Daro. YB Encik Safiee Bin Haji Ahmad: Assalamualaikum warahmatullahi wabarakatuh. Salam Sejahtera dan salam Sarawakku Sayang. Terima kasih, Tuan Speaker kerana telah memberi peluang kepada saya untuk turut sama membahaskan Rang Undang-Undang Perbekalan (2021), 2020 yang telah dibentangkan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Sarawak dan Menteri Kewangan pada 9 November 2020 yang lepas.

Bagi pihak rakyat di kawasan N.43 Daro, saya ingin merakamkan ucapan setinggi-tinggi tahniah dan terima kasih kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg yang juga merangkap Menteri Kewangan yang telah sekali lagi membentangkan satu bajet yang berpaksikan dan mengutamakan kebajikan dan kesejahteraaan rakyat. Bajet yang mengutamakan kebajikan dan kesejahteraan rakyat. Bajet yang mengutamakan pembangunan khususnya kepada kawasan luar bandar yang benar-benar mengutamakan kesejahteraan demi kemakmuran rakyat. Memperuntukkan RM6.304 billion daripada RM9.832 billion iaitu 60% kepada pembangunan di mana RM4.251 billion (43%) adalah memberi tumpuan kepada merancakkan pembangunan luar bandar untuk mengurangkan jurang pembangunan di antara kawasan bandar dan luar bandar. Ini jelas membuktikan kesungguhan Kerajaan Gabungan Parti Sarawak (GPS) memberi fokus pembangunan luar bandar khususnya dalam pembangunan infrastruktur dan kemudahan asas. Malah jumlah besar ini juga memperlihatkan keupayaan kewangan negeri untuk membiayai pelbagai projek pembangunan, sekaligus memperkasakan sosio-ekonomi rakyatnya, khusus di kawasan pedalaman dan luar bandar. Dengan keupayaan kewangan ini, ianya jelas membuktikan


39

tadbir urus kewangan terbaik dilaksanakan Kerajaan Sarawak, sekaligus meletakkan ekonomi negeri ini terus berada di landasan yang kukuh.

Tuan Speaker, bajet kali ini membuktikan Kerajaan Negeri sentiasa mengutamakan

kepentingan rakyat melalui lapan teras strategik serta dasar yang konsisten disamping memastikan projek pembangunan luar bandar dapat dilaksanakan dengan lebih berkesan demi menjamin kesejahteraan seluruh rakyat. Ini adalah bajet yang cukup inklusif dan memberi penekanan kepada pelbagai isu dan menjadi sebahagian usaha penuh menyokong pertumbuhan ekonomi Negeri Sarawak.

Sarawak First (Utamakan Sarawak)

Tuan Speaker, bezanya perjuangan Kerajaan Gabungan Parti Sarawak (GPS) dengan pihak pembangkang ialah Kerajaan Gabungan Parti Sarawak (GPS) meletakkan keutamaan kepada negeri ini dalam apa jua tindakan yang akan diambil. Apa yang telah dilaksanakan oleh Kerajaan Gabungan Parti Sarawak (GPS) adalah memperjuangkan kesejahteraan, kemakmuran dan menjaga hak Sarawak tanpa berputus asa walaupun ada usaha sesetengah pihak cuba memperlekehkan kesungguhan Kerajaan ini. Kesungguhan Kerajaan Gabungan Parti Sarawak (GPS) ini dibawah kempimpinan Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg akhirnya sudah mula membuahkan hasil dimana di antara baru-baru in PETRONAS telah akur dengan keputusan mahkamah untuk membayar SST berjumlah RM2.957 billion kepada Kerajaan Sarawak. Usaha dan kesungguhan Kerajaan GPS dalam memperjuangkan hak Sarawak bolehlah disimpulkan dalam pantun ini.

Bukan roti sebarang roti, Roti panjang dikerat-kerat, Bukan parti sebarang parti, Parti GPS pembela rakyat.

Jangan dikail ikan belukang,

Buat kari ikan tegadak, Jangan diharap dengan pembangkang,

Pandai berbunyi buatnya tidak.

Penghargaan kepada Barisan Hadapan atau pun Frontliners dalam menangani pandemik COVID-19

YB Encik Safiee Bin Haji Ahmad: Tuan Speaker, di kesempatan ini saya ingin merakamkan ucapan setinggi-tinggi penghargaan dan terima kasih kepada seluruh frontliners kita yang telah bertungkus lumus berkorban berjuang memutuskan rantaian pandemik COVID-19 ini daripada terus merebak mengancam nyawa rakyat kita. Penghargaan khusus kepada Kerajaan Sarawak melalui Jawatankuasa Pengurusan Bencana Negeri Sarawak (SDMC) yang telah dipengerusikan oleh Yang Berhormat Datuk Amar Douglas Uggah Embas, Timbalan Ketua Menteri Sarawak yang telah melaksanakan tugas dan tanggungjawab dengan penuh profesional, tersusun dan efisien sekali dalam menangani pandemik COVID-19 di negeri ini. Sesungguhnya jasa dan bakti anda semua amat besar dan hanya Yang Maha Esa sahaja yang dapat membalasnya. Sama-samalah kita terus berganding bahu untuk memastikan rantaian COVID-19 dapat kita putuskan dan hapuskan di muka bumi ini. Kita jaga kita.

Bajet Kebajikan Rakyat

Tuan Speaker, sebagai rakyat Sarawak, kita sepatutnya bersyukur dan berterima kasih kerana kita merupakan satu-satunya negeri yang mempunyai inisiatif untuk membantu rakyat yang terjejas oleh pandemik COVID-19 tanpa hanya bergantung kepada Bantuan Prihatin Nasional (BPN) daripada Kerajaan Persekutuan sahaja. Pemberian Bantuan Khas Sarawakku Sayang


40

(BKSS) yang dilaksanakan sebelum ini telah sedikit sebanyak mengurangkan beban rakyat yang terkesan oleh pandemik COVID-19. Malah dalam Bajet 2021, selain meneruskan dan menambahkan bantuan BKSS yang sedia ada Kerajaan Sarawak juga akan melaksanakan beberapa inisiatif baru demi kebajikan rakyat seperti Skim Bantuan Sewaan Rumah Sarawak, menambah Insentif (i-SURI), “Low Income Empowering Programme” (e-Life) dan lain-lain bantuan am yang akan dilaksanakan pada tahun 2021 bagi membantu meringankan beban khususnya golongan B40 di negeri ini.

Pembangunan Pesat

Tuan Speaker, saya mewakili rakyat di kawasan N.43 Daro ingin merakamkan ucapan setinggi-tinggi terima kasih kepada Kerajaan Sarawak yang diterajui oleh GPS khususnya kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg di atas kelulusan pelbagai jenis projek pembangunan di kawasan N.43 Daro. Beberapa projek yang berimpak tinggi yang dahulunya difikirkan agak mustahil dapat dilaksanakan dalam masa yang terdekat seperti pembinaan Jambatan Muara Lassa yang bernilai hampir RM600 juta juga sudah sedang dalam pelaksanaan. Begitu juga beberapa Projek Rakyat yang lain seperti jalan raya, bekalan elektrik dan bekalan air serta projek-projek Transformasi Luar Bandar (RTP) telah banyak membangun dan menaiktaraf kemudahan infrastruktur asas di kawasan kampung-kampung dan rumah panjang.

Sejak daripada tahun 2016 sehingga tahun ini 2020, sebanyak 320 buah projek yang bernilai

keseluruhannya RM1.397 billion telah diluluskan bagi kawasan N.43 Daro. Sudah pasti dengan pelaksanaan kesemua projek ini telah menjadikan kawasan Daro begitu pesat membangun serta secara langsung telah meningkatkan taraf sosio-ekonomi dan taraf hidup rakyat di daerah ini. Sebagai tanda terima kasih kami rakyat di kawasan N.43 Daro kepada Kerajaan Sarawak khususnya kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg kami simpulkan penghargaan dalam rangkap pantun seperti berikut:

Letih berjalan ditengah pekan, Singgah sebentar di gerai Siti, Terima kasih kami ucapkan, Atas segala jasa dan bakti.

Pergi ke hulu mengail betutu, Ikan toman masak berlada,

Rakyat bersatu bertambah maju, Mendukung wawasan pemimpin berjasa.

Meningkatkan Taraf Pendidikan Anak Bangsa

Tuan Speaker, kita sepatutnya bangga mempunyai Kerajaan Negeri yang begitu

menitikberatkan sektor pendidikan demi membangunkan anak bangsa walau pun sektor pendidikan ini merupakan satu perkara di bawah bidang kuasa Kerajaan Persekutuan tetapi Kerajaan Negeri turut memperuntukkan satu peruntukan yang besar bagi membangunkan sektor pendidikan di negeri ini. Selain daripada meningkatkan prasarana sekolah-sekolah yang sedia ada, Kerajaan juga telah meluluskan peruntukan untuk membina beberapa bangunan sekolah yang baru. Antaranya ialah sekolah di kawasan saya iaitu SK Kampung Penasu, Daro bernilai RM35 juta yang akan memberi manfaat kepada sebuah kampung dan sembilan buah rumah panjang di kawasan tersebut. Selain itu, pihak Kerajaan juga telah meluluskan untuk membina Sekolah Antarabangsa di negeri ini. Ini menunjukkan keseriusan Kerajaan GPS dalam menitikberatkan serta meningkatkan taraf pendidikan anak bangsa di negeri ini ke tahap yang bertaraf dunia.


41

Memperkasakan Sektor Pertanian Luar Bandar Tuan Speaker, sektor pertanian merupakan satu pekerjaan yang begitu sinonim dengan penduduk di luar bandar. Oleh itu, usaha Kerajaan memperkasakan sektor pertanian amatlah dialu-alukan melalui inisiatif strategi mentransformasikan pertanian yang berasaskan teknologi moden yang lebih kompetitif. Selain mewujudkan Agro Park, infrastruktur asas pertanian yang sedia ada seperti sistem pengairan dan saliran serta jalan-jalan ban perlu diselenggara dan dinaik taraf sepanjang masa agar tidak menjejaskan aktiviti pertanian para petani kecil-kecilan di kampung-kampung. Adalah dicadangkan juga pengusahaan tanah pertanian bagi pengeluaran Food Basket secara komersial dan berskala besar dengan mengunakan IOT perlu dipergiatkan pelaksanaannya sama ada melalui kerjasama dengen pemilik tanah NCR mahupun individu. Dengan usaha ini, ia akan dapat meningkatkan pengeluaran hasil pertanian secara besar-besaran. Dalam konteks ini, pihak Kerajaan juga perlu berusaha untuk menarik minat golongan muda untuk menceburi bidang pertanian khususnya di kawasan luar bandar.

Memperkasakan Pembangunan Belia

Tuan Speaker, belia merupakan aset terpenting kepada negeri dan negara kita terutamanya bagi mewarisi kepimpinan pada masa hadapan. Terima kasih kepada pihak Kementerian Belia dan Sukan Sarawak sememangnya amat prihatin serta mengambil maklum akan setiap pandangan serta respon belia semasa dan tidak ketinggalan belia berpertubuhan/berpersatuan seperti SABERKAS Negeri Sarawak.

Dan pada kesempatan ini juga saya ingin merakamkan setinggi penghargaan dan terima

kasih di atas komitmen pihak Kementerian terhadap usaha bersama membangunkan belia di Sarawak. Antara aktiviti yang dilaksanakan oleh pihak Kementerian bersama SABERKAS sebelum ini adalah program Kawanku Sayang, Keluargaku Kenang (KSKK) yang telah memberikan impak yang baik kepada belia khususnya dari aspek ketahanan diri dan motivasi. Sepanjang tahun 2013-2019 sebanyak 77 lokasi program telah diadakan di seluruh Sarawak yang melibatkan kerjasama dan penyertaan SABERKAS di peringkat cawangan.

Selain daripada itu, terima kasih juga kepada pihak Kementerian atas inisiatif penganjuran

Jelajah Belia Sarawak yang bakal melibatkan 40 buah lokasi di seluruh Sarawak, di mana ketika ini difahamkan sudah selesai penganjurannya untuk 18 lokasi. Pastinya kehadiran program seperti ini akan dapat menarik lebih ramai golongan belia untuk sama terlibat serta mempamerkan bakat, kreativiti dan daya kepimpinan masing-masing dalam setiap program pengisian yang bakal diadakan. SABERKAS amat berterima kasih kepada pihak Kementerian kerana kebanyakan program Jelajah Belia Sarawak yang julung kali diadakan ini telah melibatkan begitu ramai penyertaan belia SABERKAS di peringkat unit dan cawangan untuk setiap program yang dilaksanakan. Kerjasama erat serta penglibatan aktif secara bersama seperti ini amatlah dialu-alukan dan diharap agar dapat terus diperkasakan pada masa akan datang.

Tuan Speaker, belia Sarawak tidak kurang hebatnya dengan bakat serta kreativiti dalam

pelbagai bidang kemahiran sama ada sukan, kesenian, kebudayaan, ekonomi, keusahawanan dan sebagainya. Inisiatif Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Sarawak melalui Kementerian Belia dan Sukan dalam mewujudkan Sarawak Youth Creativity Industry Fund adalah dialu-alukan dan pastinya ianya satu khabar baik untuk belia dalam bidang berkenaan. Syabas dan terima kasih kepada Kementerian Belia dan Sukan atas inisiatif untuk membantu mengembangkan bakat dan kreativiti anak muda Sarawak. Harapan kita semoga usaha memperkasakan pembangunan belia ini bukan sahaja perlu diteruskan malah dipertingkatkan dari semasa ke semasa.

Meningkatkan Rangkaian Jaringan Telekomunikasi Luar Bandar

Tuan Speaker, terima kasih di atas inisiatif dan usaha Kerajaan dalam meningkatkan kemudahan komunikasi khususnya di kawasan luar bandar dengan membina 300 buah menara komunikasi dan bercadang untuk menambah lagi 300 buah menara pada tahun hadapan. Walau


42

bagaimanapun, bagi memastikan menara komunikasi ini berfungsi berdasarkan tujuan pembinaan menara-menara tersebut, pemasangan fasiliti komunikasi adalah diperlukan. Namun, didapati bahawa syarikat-syarikat telekomunikasi yang sedia ada seperti Celcom, Maxis, Digi dan Telekom nampaknya kurang berminat untuk meluaskan perkhidmatan jaringan mereka khususnya di kawasan luar bandar. Hal ini boleh menjejaskan usaha Kerajaan untuk meluaskan dan mempertingkatkan taraf jaringan telekomunikasi termasuk internet di kawasan luar bandar. Oleh kerana itu, saya ingin menyarankan bahawa mungkin sudah tiba masanya untuk Kerajaan Negeri untuk melaksanakan inisiatif dengan mewujudkan syarikat komunikasi Negeri Sarawak sendiri selaras dengan dasar Kerajaan untuk melaksanakan “digital economy”.

Mempercepatkan Penubuhan Coastal Area Development Agency

Tuan Speaker, pendekatan yang telah dilaksanakan oleh Kerajaan Negeri di bawah kepimpinan Yang Amat Berhormat Ketua Menteri untuk mempercepatkan pembangunan infrastruktur secara terancang dan tersusun khususnya di kawasan pedalaman luar bandar melalui penubuhan empat agensi iaitu Upper Rajang Development Agency (URDA), Highland Development Agency (HAD), Northern Region Development Agency (NRDA) dan Integrated Regional Samarahan Development Agency (IRSDA).

Oleh itu, untuk mencapai pembangunan yang seimbang di seluruh negeri khususnya di

kawasan luar bandar adalah dicadangkan sekali lagi supaya sebuah agensi yang serupa ditubuhkan juga secepat yang mungkin bagi kawasan-kawasan luar bandar pesisir yang boleh kita kenali sebagai Coaster Area Development Agency (CADA).

Masalah Hakisan Tanah di SK Batang Lassa, Daro

Tuan Speaker, sekali lagi saya ingin menyuarakan masalah hakisan tanah yang mengancam

SK Batang Lassa, Daro. Kedudukan beberapa bangunan agak bahaya terutamanya bangunan Pra Sekolah kerana sudah terlalu hampir dengan tebing sungai yang terhakis. Apa yang merisaukan saya ialah sekolah ini merupakan sekolah berasrama. Jika tiada usaha proaktif yang dilakukan dalam masa yang terdekat oleh pihak Kementerian/ Jabatan Pendidikan untuk mengatasi masalah ini atau mengalih sekolah ini ke lokasi yang lebih selamat, maka kita tidak mahu peristiwa sekolah masuk sungai akan berlaku lagi serta boleh mengancam nyawa anak murid yang belajar di situ.

Memantapkan Pemantauan Pelaksanaan Projek

Tuan Speaker, sejak mutakhir ini, di bawah pentadbiran GPS, ketiadaan atau kekurangan projek di luar bandar bukan lagi menjadi satu isu. Pelbagai jenis projek dari projek kecil seperti RTP sehinggalah ke projek yang besar seperti Projek Rakyat rancak dilaksanakan di seluruh negeri. Apa yang menjadi isu sekarang ini ialah proses pelaksanaan dan pemantauan oleh agensi pelaksana bagi memastikan projek dapat disiapkan mengikut masa dan spesifikasi yang telah ditetapkan. Apa yang didapati terdapat sesetengah projek lewat jadual dan tenat sehingga seperti terbengkalai. Oleh itu, saya ingin menyarankan kepada agensi pelaksana supaya dapat memastikan semua projek yang telah diluluskan untuk kesejahteraan rakyat ini dapat disiapkan mengikut jadual meskipun sebahagiannya dilaksanakan melalui konsultan yang telah dilantik.

Ketegasan dalam memantau pelaksanaan projek ini perlu di ambil perhatian yang serius

kerana jika perkara ini tidak diambil perhatian yang sewajarnya, ianya akan diambil kesempatan oleh pihak yang tidak bertanggungjawab memperkecilkan usaha murni Kerajaan sehingga menimbulkan kemarahan rakyat kepada Kerajaan. Oleh yang demikian, mana-mana kontraktor yang didapati gagal melaksanakan projek dengan baik perlu diambil tindakan tegas termasuk ditamatkan kontrak dan menyenaraihitamkan mereka yang terlibat. Selain itu, penyelarasan di antara agensi yang terlibat dalam pelaksanaan satu-satu projek perlu dipertingkatkan dan sebarang red-tape atau birokrasi yang boleh melambatkan pelaksanaan projek perlulah dihapuskan.


43

Penutup

Tuan Speaker, untuk mengakhiri ucapan saya, saya mengambil kesempatan ini, ingin mengucapkan Merry Christmas mengikut norma baharu kepada rakan-rakan yang meraikan dan Selamat Menyambut Tahun Baru 2021. Semoga tahun baharu nanti akan memberi sinar kehidupan yang baik kepada kita semua. Teruskan komitmen dan sokongan kita untuk berjuang bersama-sama membangun dan memajukan Negeri Sarawak kita yang tercinta ini.

Pergi ke darat mencari rotan, Singgah turun memakai baju, Kita sepakat seiring sejalan,

Sama membangun Sarawak maju.

Pergi Bintangor memakai sepatu, Di Bukit Bangunan mencari rotan,

Negeri makmur rakyat bersatu, Siasah pembangunan jadi pegangan.

Akhir kata, Jaga Sarawak, Intu Sarawak. Dengan itu Tuan Speaker, saya sukacitanya menyokong sepenuhnya Rang Undang-Undang Perbekalan (2021), 2020. Sekian, terima kasih. Tuan Speaker: Ahli-Ahli Yang Berhormat, the Sitting is now adjourned to 2.30 p.m. We shall resume at 2.30 p.m. this afternoon.

(Mesyuarat ditangguhkan pada jam 12.54 petang)

(Mesyuarat dimulakan pada jam 2.41 petang)

[Timbalan Speaker mempengerusikan Mesyuarat]

Tuan Speaker: Ahli-ahli Yang Berhormat, we shall now continue with the debate on the Supply Bill (2021), 2020. Yang Berhormat for Ba’Kelalan. YB Encik Baru Bian: Tuan Speaker, thank you for giving me opportunity to address this august House for occasion on debating the Supply Bill 2021 presented by the Honourable Chief Minister.

I wish to commend the Government’s efforts and allocations to meet the challenges faced by Sarawakians as a result of the COVID-19 pandemic. The delivery of these allocations must be efficiently and effectively carried out so they go to the people who need them most. There is however an omission in the budget which concerns me greatly. I have not been able to see an allocation for buying the COVID-19 vaccine which, according to various news reports looks likely to be available very soon.

I am also sceptical that our economic forecasts will be met. Is it realistic to expect the

Sarawak economy to rebound on between 6% - 8% next year from a contraction of 3.5% - 5% this year? Especially if the pandemic has not been eradicated or brought under control by early next year? All the major economic indicators have fallen, example tourism, manufacturing, mining, construction, agriculture and they will take a long time to improve, not just month.

Infrastructure

Road infrastructure is crucial in any country’s development plan. The connectivity it provides serves as a catalyst for economic activities. With this in mind, the PH Government had approved the construction of the 425km Sarawak – Sabah Link Road which will bypass Brunei. The State Planning Authority had also approved this project and the current Works Minister had said that the PN Government would continue with it. In light of this, I hope that the State will continue to support


44

this project as it will have great multiplier effects on the economy of northern Sarawak. The SSLR will also be a crucial link of the Trans-Borneo Highway, which was proposed by the PH Government.

I have heard disturbing news Tuan Speaker, however, that the SPA has gone back on the

approval that was given and has shortened the first phase of the SSLR from 90km to 65km, ending at Merarap instead of Pa’ Berunut. I would like the Minister in charge to enlighten this House whether this is indeed the case. If so, it is an extremely short-sighted move as the expected opportunity for expansion and development of this area and the whole of Sarawak from the larger Trans-Borneo Highway will be lost.

Tuan Speaker, the Trans-Borneo Highway if and when built, will connect Sarawak, Sabah,

Brunei and Kalimantan. This link will be of strategic importance once the Indonesian Government begins the process of moving the capital form Jakarta to East Kalimantan. The Malaysia Institute of Economic Research (MIER) Executive Director had said earlier this year, that this transportation network project would be the backbone of the area, creating diverse spill over effects ranging from industries like logistics, tourism, wholesale and retail trade to new township development. He added that the proposed relocation of Indonesia’s capital to Kalimantan from Jakarta in 2024 would speed up the impact and bring a multiplier effects of about two to three times on Sabah and Sarawak’s economic growth.

Tuan Speaker, the current Federal Works Minister had not given a definite answer as to

whether the Trans-Borneo Highway project would be carried out by the PN Government. If the Federal Government decides against the project, I urge humbly the Sarawak Government to take it over, at least on Sarawak side which runs from the border at Lg Midang/ Buduk Nur, Ba’Kelalan connecting Bario and back to Long Semadoh and connect Sabah through the highlands at Long Pa’ Sia, thus breaking through the “last frontier” as it were. This would drive the development of Sarawak up several notches. As MIER noted, the impact will be much higher than the impact of the North-South Highway in Peninsula Malaysia due to the slow state of development in Sarawak and Sabah. I quote him, when he said “When the development level of a country or state is low, any investment will have a huge impact at the initial stage before the growth gradually slow down over time”.

Tuan Speaker, the Sarawak Government should urge the Federal Government to start work

on the game-changing Trans-Borneo Highway without delay, so that it will be ready when the Indonesian capital moves to Kalimantan. It will at the same time provide employment and inject funds into the economy of northern Sarawak.

Core Economic Sectors

Tuan Speaker, the first Core Economic Sector of the development strategies under the 12th Malaysia Plan was identified as Commercial Agriculture and Commodities, focusing on smart or precision farming. Palm oil would doubtless feature prominently here as it is one of the major contributors to our GDP. Palm oil prices have been fluctuating badly the past year or so and western countries have been gradually turning away from our palm oil on environmental and sustainability concerns. Sarawak, with around 1.6 million hectares of oil palm, palm plantations needs to invest in steps to make our palm oil production acceptable to the western market to ensure a steady demand from all the major importing countries. The biggest issue is reforestation. The Government should take this matter seriously especially in the aftermath of the COVID-19 pandemic, which is said to be zoonotic disease, that is transmitted from animal to human.

Tuan Speaker, there are numerous studies and reports that attribute the rise of zoonotic

disease to deforestation, earlier examples being the nipah virus and the monkey malaria. The COVID-19 pandemic has spared no country, and we need to find new ways to carry out our agricultural activities so that our products are acceptable in the international market, and at the same time, ensure that our environmental and wildlife are protected.


45

Tuan Speaker, all around the world, climate change has had tremendous impact on the lives of people, whether they live in major cities or the rural outback. One of the best ways to combat climate change is by replanting our forests as a way to take up the excess carbon dioxide in the atmosphere. It has been found that indigenous trees in the tropics can soak up carbon dioxide three times faster than those in temperate areas. By intensifying our replanting efforts, we will be killing a few birds with one stone, Tuan Speaker, countering the critics of the palm oil industry, doing our part to reverse climate change, and in the long run, preserving our wildlife and nature for the future generations. I would like to know that what efforts had been done by the Government so far, to replant our forest?

Food Security

On the thrust entitled Ensuring Food Security and Transformation of Agriculture Production, I would like to see the allocation channelled towards making Sarawak self-sufficient in rice production, so we do not have to depend on imports from Vietnam and Thailand. Malaysia has been importing 30% - 40% of our rice needs for the last 30 years or so. The closing of borders and slowing of trade during the MCO has shown us the importance of producing our own food. All the money in the world cannot feed our families if the supermarket shelves are empty, as happened during the panic buying.

Tuan Speaker, I have been reliably informed that Long Semadoh is one of the most fertile

areas in Sarawak. The villagers there produce the much sought-after Adan rice and a group have successfully increased their yield using the System of Rice Intensification or SRI. Our farmers should be encouraged to increase their rice production by providing subsidies, high yielding species, improved planting methods and marketing channels. In addition, the Government should encourage organic farming methods to make the produce of our rural farmers more attractive not only to the local market but more so for international markets as people are now more aware of the benefits of organically produced food. Padi planting has to be made an attractive income-earner for the farmers so they can be lifted from the B40 category, where many of them are placed.

Electricity Supply

On the logging road from Lawas to Long Resina, one can see miles of electricity poles

erected just before the GE14 (2018), but there has been no power supply provided to the people to this day. Not a cable is connected to these poles. In fact, many of these electricity poles have been covered by weeds and creepers. I urge the Minister-in-charge to make an investigation as to what had happened to this project. I wish also ask the Minister concerned whether this area will be included in the Rural Electrification Scheme in 2021 so that the people will finally be connected to grind power.

Healthcare

Tuan Speaker, there is an urgent need to increase the number of doctors and specialists at

the Lawas Hospital. Currently one specialist is on maternity leave and there is no replacement specialist. We also need more doctors at the rural clinics to meet the needs of patients. Ideally the clinic in Trusan should have at least two doctors, one to cover the clinics at Tang Lepadan and Sundar and the other to see patients at the Trusan clinic. This will help to reduce the congestion at the Lawas clinics as well as save the people from having to travel to Lawas. The Trusan and Tang Lepadan clinics need upgrading in terms of facilities and manpower.

Tuan Speaker, the people of Lawas and the surrounding areas face great difficulty in

accessing medical attention because of the long distances to the bigger hospitals at Miri and Kota Kinabalu. Not only are the journeys long, which add to the suffering and discomfort of the sick, but they are costly as well. To get to Miri, they have to pass through Brunei, requiring them to have a passport, which not everyone possesses. Now with the pandemic, there is the uncertainty of the


46

borders remaining open for people to pass through. Additionally, now travellers also have to bear the cost of B$6 entry and exit fees per person, which is about RM18. Tuan Speaker, posting more doctors and specialists to Lawas Hospital and the clinics will bring much relief to the people of that area while waiting for the new hospital to be completed in three years’ time. I wish to express my appreciation to the medical personnel who are stationed at these places for their service and dedication to the sick and infirm, especially now with the challenges brought about by the pandemic.

Schools

In 2017, I had asked Minister of Welfare, Community Wellbeing, Women, Family and Childhood Development whether the re-tendering for the SK Long Sukang project had been done, and when construction was expected to recommence, noting that the projects was listed as a project of the highest priority in Rolling Plan 1. Until today, there has been no progress made. I wish to ask the Honourable Minister whether there is a plan for this school to be re-tendered or completed and if so, when is it expected to be done?

Uplifting the Poorest Districts

Last year, we were told that data from the Department of Statistics, Malaysia shows that seven out of 10 poorest districts Malaysia are in Sarawak, the poorest being Pakan and the rest, Lubok Antu, Song, Kanowit, Selangau, Simunjan dan Daro. The Government should have special programmes targeted at uplifting these areas so that the people’s lives will improve. There needs to be studies on the underlying causes of the poverty and specific programmes to help the communities overcome those challenges. I believe that for any sustainable long-term effects of any programme, education of the younger generation is crucial, and special attention must be paid to this factor.

Tuan Speaker, on the subject of education, this year with the closure of schools throughout

the country during the MCO, lessons were moved online. Unfortunately, it proved impossible for more than 50% of Sarawakian students to afford online classes, as revealed by the Education, Science and Technological Research Minister in June. The main reasons for this is the lack of internet access in the rural areas, and the inability of parents to buy laptops or tablets for their children, or to subscribe to internet services.

The Government is urged to step in to provide gadgets to students who cannot afford them

and to improve the delivery of internet and broadband services to the rural areas.

Closing

In closing, Tuan Speaker, I wish all our Sarawakian Indians, Happy Deepavali and Christians a Blessed Christmas. To all, a Happy New Year, 2021.

May God Bless Sarawak and all her people and let justice and righteousness flow like the

mighty Rejang river from this august House and flood our beloved “Fair Land Sarawak”. Thank you, Tuan Speaker. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Tanjung Datu. YB Datin Patinggi Datuk Amar Hajah Jamilah Binti Haji Anu: Thank you Tuan Speaker. Assalamualaikum warahmatulahi wabarakatuh dan salam sejahtera. Saya mengucapkan setinggi-tinggi penghargaan dan terima kasih atas peluang untuk saya menyampaikan ucapan untuk membahas usul pembentangan Bajet 2021 oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri, Menteri Kewangan dan Perancangan Ekonomi Sarawak pada 9hb November yang lalu.


47

Saya pasti semua rakan-rakan Ahli Yang Berhormat bersetuju dengan saya bahawa dengan peruntukan sebanyak RM9.832 billion, bajet yang telah dibentangkan tersebut merupakan satu bajet yang amat komprehensif, “people centric”’ menyentuh setiap detik nadi rakyat Sarawak, untuk kita terus bergerak senada seirama ke arah negeri maju berpendapatan tinggi menjelang 2030.

Syabas dan tahniah kepada Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul

Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg, Ketua Menteri Sarawak yang telah berjaya membangun Sarawak dengan inisiatif pintar beliau melalui lapan strategic thrust yang menekankan kesejahteraan rakyat dengan memantapkan:

a) Steering Economy Recovery; b) Securing the People Wellbeing; c) Ensuring Food Security and Transformation of Agriculture Production; d) Strengthening Social Security; e) Advancing Digital Economy; f) Human Capital Development; g) Promoting Environment Sustainability; and h) Enhancing Government Service Delivery.

Daripada jumlah tersebut, RM3.832 bilion adalah untuk perbelanjaan mengurus. Yang paling

menarik perhatian saya peruntukan pembangunan sebanyak RM6.0 bilion yang memfokuskan kepada Development Biased Budget, Rural Biased Budget, Paving Way for Economic Recovery and Improving Sustainable Living dengan pecahan seperti berikut:

a) RM1.152 billion untuk rangkaian jalan pesisir; b) RM500 million untuk implementasi Projek Rakyat; c) RM400 million untuk RTP; and d) RM235 million untuk MRP.

Perbelanjaan sebanyak RM9.832 bilion tersebut adalah berlatar belakang anggaran kutipan

hasil sebanyak RM10.012 bilion. Saya amat yakin, keseluruhan rakyat Sarawak berasa amat bangga dengan kemampuan Negeri ini menjanakan hasil yang besar saban tahun.

Setinggi-tinggi terima kasih kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Sarawak dengan

penubuhan Jawatankuasa Bencana Negeri Sarawak dalam mengawalkan penularan wabak COVID-19 yang menjadi isu global dekad ini. Melalui bajet tersebut juga Kerajaan GPS telah menyediakan peruntukan dan beberapa inisiatif bagi meringankan beban rakyat yang terjejas terutamanya dalam sektor ekonomi. I would like to congratulate the Chairman and SDMC Team di bawah Yang Berhormat Datuk Amar Douglas Uggah yang banyak merancang, mengambil inisiatif dalam mengambil langkah kawalan bagi mengatasi penularan pandemik ini. Terima kasih di atas peruntukan sebanyak RM200 ribu dan juga sumbangan daripada penderma-penderma yang berjumlah RM437 ribu bagi keperluan asas kita bagi penduduk di kawasan Tanjung Datu. Syabas. Alhamdulillah.

Dengan kesempatan ini saya ingin merakamkan setinggi tahniah dan syabas juga kepada

semua anggota barisan hadapan yang telah menjalankan tanggungjawab dengan penuh dedikasi dan profesional.

Pembangunan

Tuan Speaker, alhamdulillah mewakili kawasan Dewan Undangan Negeri N.3 Tanjung Datu pada 18 Februari 2017, saya amat berterima kasih kepada Kerajaan di bawah pimpinan Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg, Ketua Menteri Sarawak yang telah mengamanahkan saya untuk memikul tanggungjawab saya di dalam memenuhi keperluan rakyat di kawasan saya.


48

Oleh itu, intipati ucapan saya kali ini adalah berkaitan dengan pencapaian yang telah dilaksanakan di kawasan saya dalam tempoh empat tahun yang lepas yang di dokong oleh Kerajaan GPS.

Untuk RTP, semenjak tahun 2017 sehingga tahun 2020, Kerajaan telah meluluskan

peruntukan sebanyak RM20.250 juta. Amaun ini adalah untuk melaksanakan 93 buah projek. Untuk projek sehingga tahun 2019, sebanyak 78 projek ataupun 84% telah siap sepenuhnya. Selebihnya adalah peringkat akhir pelaksanaan dan akan siap dalam masa terdekat. Untuk projek RTP tahun 2020, akibat Perintah Kawalan Pergerakan (PKP), maka sebahagian besar projek masih pada peringkat awal pelaksanaan.

Dari segi kesejahteraan rakyat pula, kawasan N.3 Tanjung Datu telah diperuntukkan

sebanyak RM2.0 juta dibawah PPRMS untuk tempoh bermula 2018 hingga tahun 2019. Ianya telah dimanfaatkan oleh 200 buah keluarga. Projek ini telah siap 100%. Dengan siapnya projek ini, kita memberi harapan baharu kepada 200 keluarga menikmati tempat kediaman yang lebih baik dan selesa.

Pertanian

Saya juga ingin mengucapkan terima kasih kepada Yang Berhormat Datuk Amar Douglas

Uggah dan Kementerian Permodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah dengan kelulusan peruntukan sebanyak RM9 juta untuk Program Usahawantani dan Pembinaan Collection and Processing Centre (CPPC) dan projek membina dan menaik taraf infrastruktur pengairan dan saliran serta kerja-kerja lain yang berkaitan dengan Skim Pengairan Tanjong Purun, Lundu yang bernilai RM7.3 juta di Tanjung Datu.

Sebanyak 1,100 unit tukun tiruan (reef ball) telah pun juga dilabuhkan di sepanjang perairan

Sampadi-Tanjung Datu oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri pada 26 Oktober yang lepas. Kerajaan Negeri telah menyalurkan juga bantuan untuk nelayan laut sebanyak RM654 ribu dan dengan adanya bantuan ini ianya akan dapat meringankan lagi beban bagi nelayan-nelayan di Kawasan Tanjung Datu terutamanya pada musim tengkujuh. Terima kasih Yang Amat Berhormat Ketua Menteri.

Dibawah Strategic Thrusts Two, Strategic Initiative 2: Embarking on Smart Technology, saya

mahu kawasan N.3 Tanjung Datu tidak ketinggalan untuk menerima inisiatif yang amat bersesuaian dengan kawasan saya:

a) Smart Agriculture; b) Sarawak Pay Fintech; and c) Sarawak Integrated Operation Centre (SIOC).

Infrastuktur Asas dan Utiliti

Terima kasih kepada Kerajaan GPS Sarawak atas usaha membina jalan pesisir termasuk

jambatan diatasnya, Jambatan Rambungan. Saya percaya jalan pesisir akan menjadi pemangkin kepada pembangunan sosio ekonomi di kalangan masyarakat di kawasan pesisir. GPS menunaikan janji untuk penduduk Tanjung Datu yang 60% tinggal di kawasan pesisir di sepanjang “coastal belt Sarawak”. Dalam masa yang sama, kawasan saya juga telah menerima kelulusan projek untuk membina lapan buah bailey bridge yang bernilai RM97.6 juta yang kini dalam proses pembinaan. Jambatan Rambungan ini akan mengantikan perkhidmatan feri Rambungan, sekaligus mempermudahkan perjalanan kenderaan berulang-alik di antara Bandaraya Kuching dan Lundu. Jambatan ini akan mewujudkan “economic spin-off” di daerah Lundu dan kawasan sekitarnya.

Baru-baru ini kawasan N.3 Tanjung Datu juga telah menerima pilot project to supply and

install solar road lighting to Lundu-Sematan Road bernilai RM951,850. Saya difahamkan projek ini merupakan projek perintis menggunakan lampu tenaga solar di negeri ini. Dengan siapnya


49

Jambatan Rambungan dan penggantian Jambatan Bailey pada tahun 2023, serta pemasangan lampu-lampu jalan maka perjalanan di sepanjang jalan Rambungan – Sampadi nanti akan menjadi lebih selamat.

Saya juga bersyukur Kpg Belungei, Kpg Kangka dan juga Kpg Temelan Dayak kini sudah

menikmati bekalan air bersih di bawah SAWAS dengan peruntukan sebanyak RM2.8 juta. Baru-baru ini, saya juga menerima peruntukan untuk cadangan SAWAS di Kpg Pugu, Kpg Selarat dan Metang Terap Lundu sebanyak RM4.8 juta.

Masalah bekalan air di kawasan Sematan mendapat perhatian dan kelulusan sebanyak

RM17 juta. Beberapa program tambatan serta penahanan hakisan tepi sungai, juga telah mendapat

perhatian dari Kerajaan GPS. Projek penahanan hakisan tebing sungai iaitu satu projek bernilai RM10 juta telah diluluskan iaitu di tebing Sungai Batang Kayan melibatkan Kpg Sileng Melayu ke arah Sileng Dayak. Peruntukan sebanyak RM3.5 juta juga diluluskan untuk projek serupa di Kpg Blacksmith, Lundu.

Strategic Thrusts Five: Advancing Digital Economy di bawah Strategic Initiave 1: Digital

Connectivity yang saya juga memohon kawasan N.3 Tanjung Datu diberi keutamaan iaitu:

a) Enhancing Digital Connectivity; and b) Construction of Telecommunication Towers.

Keselamatan

Keselamatan sempadan atau border security menjadi keutamaan saya. Pembinaan

kompleks sementara Custom, Immigration and Quarantine Complex (CIQ) di Telok Melano dengan peruntukan RM500,000 bagaikan satu bonus besar di antara peruntukan pembangunan yang telah diluluskan oleh Kerajaan GPS. Bukan hanya sekadar mengawalselia pergerakan keluar-masuk penduduk dari negara jiran, malah ianya secara langsung dapat menangani isu global yang dihadapi kita sekarang ini iaitu penularan wabak COVID-19 daripada merebak ke Sarawak.

Saya amat berterima kasih kepada Kerajaan Negeri Sarawak yang telah meluluskan juga

sebidang tanah untuk dijadikan lokasi CIQ yang lengkap sedikit masa lagi.

Keusahawanan

Tuan Speaker, bukan hanya sekadar kaya dengan keindahan ekonomi pelancongan yang boleh mendatangkan hasil kepada ekonomi pelancongan negeri Sarawak. Saya juga ingin merakamkan terima kasih kepada Yang Berhormat Menteri di MIED dengan kelulusan bagi pembinaan Anjung Usahawan di Daerah Kecil Sematan yang bernilai RM5 juta dan pembinaan Anjung Usahawan di Telok Melano dengan kos sebanyak RM5 juta juga. Pembinaan kedua-dua buah Anjung Usahawan ini kelak dijangka dapat memberi peluang pekerjaan rakyat tempatan dan sekaligus meningkatkan taraf ekonomi.

Saya berharap di bawah Strategic Initiative No.3: Intensifying State Industrialization

Programme, kawasan saya di N.3 Tanjung Datu juga diberi peruntukan daripada jumlah RM140.3 juta tersebut terutamanya di bawah inisiatif:

a) Enterpreneurshiop Development Programme; b) SMe and other Entrepreneurship Programmes; and c) Supporting the Recovery of Businesses and SMEs.


50

Pelancongan

Tuan Speaker, terima kasih kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri kerana semasa lawatan beliau di Sematan, Lundu tempoh hari iaitu pada 26 Oktober 2020, beliau telah mencadangkan Jawatankuasa Khas bagi menangani keperluan infra dan kemudahan pelancongan di bawah Kementerian Pelancongan iaitu khasnya di Telok Melano.

Saya juga amat bersyukur dengan kelulusan beberapa projek meningkatkan kemudahan

prasarana awam bagi meningkatkan sektor pelancongan di Daerah Lundu seperti pengindahan lanksap, taman awam, jeti dan pontun.

Saya berharap daerah Lundu dan Sematan juga tidak ketinggalan untuk menerima inisiatif di

bawah Strategic Initiative No. 5: Boosting Tourism Sector di mana peruntukan sebanyak RM252.0 juta telah diperuntukkan di bawah Kementerian Pelancongan, Kesenian dan Kebudayaan.

Skim Pembesaran Kampung (SPK)

Tuan Speaker, adalah menjadi kebiasaan, saiz kampung akan bertambah besar dengan

pertambahan bilangan penduduk. Oleh itu, saya amat berterima kasih kepada Kerajaan kerana telah meluluskan peruntukan sebanyak RM33 juta iaitu untuk Fasa 1 untuk skim pembesaran Kpg Stunggang Melayu. Skim pembesaran ini juga dilengkapi dengan laluan jalan baharu bernilai RM14.5 juta. Laluan baharu ini merupakan jalan alternatif dari jalan utama Pan Borneo ke bandar Lundu dan Jalan Pugu-Perigi bernilai RM25.5 juta dan di bawah Strategic Thrust Two: Securing the People Wellbeing, Strategic Initiative No. 1: Creating Liveable Environment. Saya memohon kawasan N.3 Tanjung Datu juga diberi peruntukan untuk Kampung Extension and Resettlement Schemes bagi menambahkan permohonan Skim SPK di kawasan Tanjung Datu.

Dalam erti kata lain, setiap aspek pembangunan sosio-ekonomi mendapat suntikan

peruntukan untuk projek dan program yang bertindak sebagai “enabler” dan pemangkin untuk mencapai “outcome” dan impak yang positif.

Pembangunan Modal Insan

Tuan Speaker, dari segi pembangunan modal insan juga, kawasan saya N.3 Tanjung Datu juga telah diperuntukkan projek pembangunan CENTEX yang hampir siap pelaksanaannya dengan kos bernilai RM98 juta. Cadangan pembinaan pusat pentadbiran bagi agensi-agensi di bawah SCS yang bernilai RM7.5 juta (fasa pertama) juga nanti akan menjadi satu pusat sehenti bagi penyampaian perkhidmatan yang berkesan di daerah Lundu. Di samping itu juga, saya memohon agar semua agensi teknikal yang terlibat dalam pembangunan di daerah Lundu dan Sematan dapat ditempatkan di sini bagi memudahkan pengurusan pembangunan khasnya.

Saya juga merakamkan terima kasih kepada Kerajaan Negeri Sarawak yang telah memperuntukkan sebanyak RM1.5 juta bagi pembinaan Pusat Dalam Komuniti bagi kemudahan fasiliti khas bagi orang OKU.

Saya juga mengucapkan ribuan terima kasih kepada Yang Berhormat Datuk Amar Douglas

Uggah Embas yang telah memperuntukkan sebanyak RM1.67 juta melalui UNIFOR untuk menaik taraf dan membina baru rumah-rumah ibadat di kawasan N.3 Tanjung Datu. Terima kasih juga kepada Kerajaan Negeri yang telah memperuntukkan sebanyak RM3 juta untuk pembinaan Masjid di Telok Melano.

Tuan Speaker, nilai projek yang sebegini besar belum pernah terjadi sebelum ini. Setiap

keperluan ditangani sebaik mungkin demi keselesaan, keselamatan dan kesejahteraan rakyat, khasnya di Tanjung Datu. Bukan semua projek mendapat impak serta merta, malah impak sesuatu projek tersebut adalah untuk satu jangka masa yang panjang bagi lestari.


51

Saya yakin rakan-rakan Ahli Yang Berhormat bersetuju dengan saya. Janganlah ada pula dalam kalangan rakyat masih tidak tahu atau sengaja tidak ambil tahu tentang pembangunan yang dirancangkan dan dilaksanakan oleh Kerajaan. Tidak ada negeri di negara ini yang mempunyai bajet seperti kita iaitu mececah RM10 bilion. Malah negeri yang dianggap terkaya di Malaysia hanya mempunyai bajet sebanyak RM2.32 bilion sahaja.

Kerajaan Negeri dibawah GPS mempunyai rekod yang cemerlang. Ini bukannya omong-

omong kosong, malah telah diperincikan satu persatu di dalam ucapan Yang Amat Berhormat Ketua Menteri semasa pembentangan bajet 2021, dua hari yang lepas.

Oleh itu, saya amat yakin dengan kepimpinan Kerajaan GPS diterajui oleh Yang Amat

Berhormat Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg, negeri kita yang kita sayangi ini akan terus maju membangun untuk menjadi negeri termaju di negara ini. Terima kasih Yang Amat Berhormat Ketua Menteri dan Kerajaan GPS.

Saya menaruh kepercayaan yang amat tinggi dengan kebijaksanaan Yang Amat Berhormat

Ketua Menteri memimpin negeri ini. Beliau tahu bila masanya yang paling sesuai untuk kita mengadakan pilihan raya. Bila sampai masanya, saya juga yakin rakyat Sarawak akan memberi mandat yang besar kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri dan GPS untuk terus menerajui Negeri ini. Insya Allah.

Gunung pandan jauh ke tengah, Gunung daik bercabang tiga,

Hancur badan dikandung tanah, Budi baik CM & GPS akan dikenang sampai bila-bila.

Penutup

Akhir kata Tuan Speaker terima kasih di atas peluang untuk berucap di Dewan yang mulia

ini. Saya ingin mengambil kesempatan ini untuk mengucapkan Merry Christmas dan Selamat Tahun Baru menjelang 2021 kepada semua rakan seperjuangan di Dewan yang mulia ini, adik kakak di Tanjung Datu khasnya dan orang Lundu serta Negeri Sarawak dan Malaysia amnya. Stay safe. Saya mohon menyokong. Sekian terima kasih, wassalamualaikum warahmatullahi wabarakatuh. Tuan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Balingian. YB Encik Abdul Yakub Bin Haji Arbi: Tuan Speaker, Assalamualaikum warahmatullahi wabarakatuh, salam sejahtera dan salam Ibu Pertiwiku. Terlebih dahulu saya ingin merakamkan ucapan terima kasih atas peluang yang diberikan kepada saya untuk menyertai perbahasan ke atas Rang Undang-Undang Perbekalan (2021), 2020.

Setinggi-tinggi penghargaan dan tahniah untuk Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi Ketua Menteri atas kejayaan pembentangan Bajet 2021. Bajet yang bersifat inklusif serta terus fokus kepada pembangunan pendidikan, peka dengan kebajikan rakyat, lebih-lebih lagi dalam keadaan kita yang masih berdepan dengan pandemik COVID-19 dan seterusnya peruntukan yang besar dalam bidang pertanian.

Bajet 2021 yang bersifat rural-biased ini juga akan merapatkan jurang perbezaan dengan

bandar. Jelas sekali peruntukan RM4.251 bilion menunjukkan komitmen Kerajaan untuk memperkasakan pembangunan luar bandar.

COVID-19

Tuan Speaker, tahniah dan syabas Ketua Menteri Abang Zohari kerana meletakkan keputusan yang sangat kritikal bagi membentuk Kerajaan Persekutuan baru pada ketika Negara


52

kita disebabkan kekalutan dalam tampuk kepimpinan tertinggi pentadbiran negara pada saat tersebut. Pada masa yang sama, dunia dilanda krisis COVID-19.

Pada ketika itu, kita lihat betapa pentingnya peranan GPS semasa kemelut tersebut dalam

pembentukan Kerajaan Persekutuan. Maka terbentuklah Kerajaan baru Persekutuan Perikatan Nasional (PN) plus GPS. Dengan sokongan yang diberikan untuk membentuk Kerajaan Persekutuan, agenda pembangunan dalam projek Persekutuan yang terjejas selama 22 bulan, dapat diteruskan.

Dalam pada itu, Kerajaan Sarawak di bawah pimpinan Ketua Menteri Abang Zohari juga

telah berjaya mengawal COVID-19 dengan autonomi yang ada pada Negeri Sarawak seperti Akta Imigresen yang memberi kuasa pada Kerajaan Negeri mengawal kemasukan di sempadan Negeri Sarawak. Syabas dan tahniah juga ditujukan kepada YB Datuk Amar, Pengerusi Jawatankuasa Bencana Negeri dan semua petugas barisan hadapan dalam menangani wabak COVID-19.

BKSS telah memberi tumpuan untuk mengurangkan kesan COVID-19 dan melindungi

kesejahteraan rakyat Sarawak melalui langkah proaktif yang disasarkan kepada kakitangan barisan hadapan, isi rumah dan komuniti perniagaan yang memerlukan sokongan.

Bajet Sarawak 2021 RM9.832 bilion, terima kasih kerana menyemarakkan ekonomi ke arah

berdaya tahan, prihatin dan masyarakat inklusif. Terima kasih Ketua Menteri Abang Zohari kerana melaksanakan tanggungjawab dengan jayanya.

Pelaksanaan projek infrastruktur strategik berkenaan akan menjadi pemangkin kepada

usaha menjadikan Sarawak sebagai sebuah negeri maju menjelang tahun 2030. Terima kasih Ketua Menteri Abang Zohari kerana telah prihatin terhadap kesejahteraan rakyat dan keperluan pembangunan khususnya di kawasan DUN N.58 Balingian.

Projek Rakyat

Tuan Speaker, sejumlah RM112.5 juta bagi projek rakyat yang merangumi 11 projek berimpak besar telah diagih kepada DUN N.58 Balingian. Terima kasih Kerajaan GPS! Antaranya:

a) Projek Medan Selera Mateding bernilai RM5 juta, sedang dilaksanakan dan dijangka

siap pada Februari 2021; b) Pusat Sumber dan Pejabat Cawangan Balingian Majlis Daerah Dalat dan Mukah

bernilai RM5 juta dalam pelaksanaan dan juga dijangka siap September 2021; c) Pejabat Daerah Kecil Balingian bernilai RM5 juta dalam pelaksanaan; d) Cadangan naik taraf Stadium Balingian, “Mini” Stadium sebenarnya Balingian RM9 juta

telah dilulus dan sekarang dalam proses tender; e) Pembinaan Jambatan Penakub Ulu RM30 juta telah dilulus dibawah untuk dibuat

semasa RMK-12 nanti; f) Masjid Kuala Balingian telah diluluskan RM10 juta dalam proses tapak telah dikenal

pasti dan diluluskan oleh Jabatan Tanah dan Survei dan telah dibentangkan kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri pada 30 September 2020 dan mendapat persetujuan reka bentuk. Dijangka dilaksanakan pada 2021;

g) Cadangan membina Benteng Hakisan Sungai berjumlah RM5.5 juta telah diluluskan dan telah ditender oleh DID; dan

h) Cadangan membina Anjung Selera Balingian berjumlah RM5 juta juga untuk ini tapak telah diluluskan oleh Jabatan Tanah dan Survei.

Jalan Pesisir Sarawak

Jadi menyentuh pasal Jalan Pesisir Sarawak. Projek Jalan Pesisir Sarawak sepanjang 896

kilometer termasuk pembinaan tujuh jambatan yang dijangka siap sepenuhnya pada 2020. Projek tersebut akan meningkatkan lagi jajaran atau connectivity yang efisien di jalan pesisir Mukah-


53

Balingian – Kuala Tatau – Bintulu, sekaligus melonjak ekonomi setempat seterusnya memberi manfaat kepada rakyat di kawasan saya. Sekali lagi kita berterima kasih kepada Kerajaan GPS.

Bio Gas yang berasaskan Sisa Sagu

Ketua Menteri Abang Zohari juga telah meluluskan peruntukan sebanyak RM10 juga untuk suntikan dari Kerajaan Sarawak dalam projek Bio Gas Rumbia yang berasaskan sisa sagu yang pertama di Malaysia dan mungkin di dunia.

Majlis menandatangani Memorandum Perjanjian antara Craun Research Sdn. Bhd. dengan

Knowledge Integratio Services (Singapore) Pte. Ltd dan NITSEI Sago Industries Sdn.Bhd. yang disaksikan sendiri oleh Ketua Menteri Abang Zohari di Kuching pada Oktober 2020 baru-baru ini. Memorandum perjanjian adalah untuk pembangunan model penyaliran Bio Gas yang berasaskan sisa sagu untuk kegunaan isi rumah di Kampung Teh dan Kampung Tabo, Mukah. Terbaik Kerajaan GPS dan juga Craun Research Sdn. Bhd.

RTP (Projek Transformasi Luar Bandar) Projek RTP (Projek Transformasi Luar Bandar) sejak 2016 sehingga 2020 bagi ADUN GPS N.58 Balingian adalah sebanyak 132 projek.

Skim Pembesaran Kampung/ Skim Penempatan Semula

Skim Pembesaran Kampung dan Skim Penempatan Semula merangkumi kawasan:

a) SPK Sesok Baru; b) SPK Kampung Sungai Alo; c) SPK Sungai Alo; d) SPK Tabo; e) SPK Nelayan; f) SPK Baru Balingian Fasa I; g) SPK Baru Balingian Fasa II; h) SPK Baru Kuala Balingian; i) SPK Jebungan Fasa I; j) SPK Jebungan Fasa II; dan k) SPK Mateding Baru, Balingian.

Keseluruhan jumlah lot bagi SPK dan SPN untuk DUN N.58 Balingian adalah 1,797 dan

jumlah lot yang sudah diperuntukkan adalah 649 lot. Terima kasih sekali lagi kepada Kerajaan GPS kerana prihatin dengan rakyat di kawasan saya.

Projek Rakyat (Utiliti): Bekalan Air

Jadi untuk projek utiliti, bekalan air, sejumlah RM38.9 juta telah diberi kepada kawasan saya. Bagi Projek Bekalan Air Luar Bandar di Simpang Ulu Metading, Kuala Balingian Serupai peruntukan bagi keseluruhan projek seperti yang saya katakan tadi adalah RM38.9 juta termasuk skop kerja pembinaan, pemasangan dan baik pulih saluran paip air terawat. Projek ini memanfaatkan 614 pengguna baru di kawasan saya. Terima kasih juga.

Bekalan Elektrik

Manakala, bagi Skim Bekalan Elektrik Luar Bandar (RES) Projek ALAF di DUN N.58 Balingian keseluruhannya melibatkan 155 isi rumah. Untuk makluman, satu projek melibatkan 28 isi rumah telah siap dan sembilan projek melibatkan 55 isi rumah dalam pelaksanaan dan selebihnya adalah menunggu proses tender. Dan keseluruhan kos bagi Projek RES dan Projek ALAF adalah RM5 juta. Terima kasih Minister of Utility.


54

Tuan Speaker, saya ingin mengemukakan soalan dari rakyat kawasan DUN N.58 Balingian.

a) Bertanya kepada Menteri Perumahan dan Kerajaan Tempatan:

Bolehkah KPDKT merancang untuk membina Rumah Mampu Milik di kawasan perumahan baru yang diluluskan di Balingian?

i) Apakah jenis rumah mampu milik yang ditawarkan di bawah projek seliaan

Kerajaan? ii) Berapakah harga semasa bagi jenis perumahan mampu milik yang ditawarkan? iii) Apakah syarat-syarat yang dikenakan bagi melayakkan seseorang itu memohon

rumah mampu milik? iv) Adakah Kerajaan berhasrat untuk menempatkan atau membina Pondok Polis di

Simpang Matading, Sau/Teh Laba dan Kuala Balingian? v) Masalah dadah dan jenayah semakin meruncing, adakah Kerajaan berhasrat

untuk menambah anggota polis di Balai Polis Balingian yang memang tidak mencukupi?

vi) Apakah reka bentuk rumah SPEKTRA Permata (RSP) yang akan dibina di Skim Pembesaran di kawasan saya?

vii) Berapakah keluasan lantai rumah SPEKTRA Permata (RSP)

b) Bertanya kepada Menteri Pendidikan, Sains dan Penyelidikan Teknologi:

i) Adakah Kerajaan bercadang untuk membina Pusat Latihan Belia seperti Giat Mara, Kolej Komuniti dan Pusat Latihan Pertanian dan Perladangan di kawasan N.58 Balingian?

ii) Apakah perancangan Kerajaan untuk mengatasi masalah pengangguran graduan-graduan lepasan IPTA dan IPTS yang semakin meruncing sekarang?

iii) Daripada sejumlah 13 buah sekolah rendah daif dalam kawasan DUN N.58 Balingian, mengapakah sebuah sahaja tersenarai untuk menerima peruntukan sekolah daif yang berjumlah RM1 bilion pada tahun lepas (2019), adakah peruntukan lain untuk tahun 2020?

iv) Apakah perancangan Kerajaan untuk sekolah yang berisiko bencana, pertama sekali iaitu SK Jebungan, Mukah?

c) Bertanya kepada Menteri Pemodenan Pertanian Tanah Adat dan Pembangunan

Wilayah: i) Adakah kerajaan bercadang memperkenalkan sistem dagang untuk

pemeliharaan udang galah dalam kawasan DUN N.58 Balingian? ii) Adakah Kerajaan akan membina baru pejabat Jabatan Pertanian Daerah Kecil

Balingian yang telah usang dan sekarang sudah tidak digunapakai?

d) Bertanya kepada Menteri Pembangunan Bandar dan Sumber Asli Kedua:

i) Apakah tindakan Kerajaan terhadap tanah-tanah yang telah disukat dalam tahun 60an, 70an dan 80an di sekitar Jalan Mukah Balingian namun sehingga kini belum dikeluarkan surat hak milik?

ii) Bagaimanakah para penuntut tanah yang dahulunya telah disukat di bawah operasi tersebut dapat memohon surat hakmilik tanah dikeluarkan?

iii) Adakah terdapat kawasan yang telah diukur dibawah inisiatif baharu NCR di dalam dan di sekitar kawasan bekas operasi penyelesaian tersebut?


55

e) Bertanya kepada Menteri kebajikan, kesejahteraan Komuniti, Wanita, keluarga dan Pembangunan Kanak-Kanak Sarawak:

i) Apakah tindakan Kerajaan untuk mengatasi masalah kanak-kanak yang tidak

mempunyai status kewarganegaraan yang kian membimbangkan? ii) Apakah tindakan Kementerian untuk permohonan-permohonan bantuan

kebajikan bagi yang telah lama memohon namun tidak mendapat maklum balas daripada pihak berkenaan?

Tuan Speaker, sebelum saya mengundur diri, saya ingin mengucapkan terima kasih kepada

setiap agensi Kerajaan yang banyak membantu. Syabas dan tahniah saya ucapkan kepada Tuan Speaker dan kakitangan DUN yang berjaya mengendalikan sidang DUN pada kali ini. Kepada semua Ahli Dewan dan juga yang di luar sana yang beragama Kristian, saya ucapkan Selamat Hari Krismas. Selamat Tahun Baharu 2020 dan Selamat Tahun Baru Cina kepada semua rakan Cina. Untuk semua, jangan lupa, kita jaga kita.

Tuan Speaker, dengan ini saya mohon menyokong tahun 2021, selamat tahun baharu tadi,

silap. Tuan Speaker, dengan ini saya mohon menyokong sepenuhnya Rang Undang-Undang Perbekalan (2021), 2020 dan Usul untuk merujuk Resolusi Anggaran Perbelanjaan Pembangunan 2021 sepenuhnya.

Sekian, Wabillahitaufik walhidayah wassalamualaikum warahmatullahi wabarakatuh. Terima

kasih.

Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Lingga.

YB Puan Hajah Simoi Binti Haji Peri: Bismillahirahmanirrahim. Assalamualaikum warahmatullahi wabarakatuh.

Terima kasih Tuan Speaker kerana memberi peluang kepada saya untuk mengambil

bahagian dalam ucapan perbahasan ke atas Bajet 2021. Bajet 2021 yang dibentangkan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri, adalah bajet bagi

memastikan pertumbuhan ekonomi diperkasakan serta agenda mensejahterakan rakyat dapat diteruskan.

Alhamdullilah, harapan dan aspirasi besar rakyat terhadap belanjawan kali ini membolehkan

rakyat menikmati kehidupan berkualliti kerana tumpuan kepada pembangunan mampan. Pada kesempatan ini, saya mewakili rakyat DUN Lingga ingin merakamkan ucapan syabas

dan tahniah kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri atas segala curahan nikmat yang bakal diperoleh oleh rakyat dan Negeri Sarawak dari pelbagai peruntukan yang disediakan dalam bajet berjumlah RM9.832 bilion yang telah dibentangkan pada 9 November tempoh hari.

Meskipun ketika ini kita menghadapi krisis kesihatan dan ekonomi, akibat penularan COVID-

19, kita bertuah, kerana mampu bertahan dan menikmati pertumbuhan ekonomi yang baik hasil usaha dan kebijaksanaan YAB Ketua Menteri dan kerja keras rakyat yang bijak memanfaatkan segala anugerah Allah kepada Sarawak.

Tuan Speaker, sejak Yang Amat Berhormat Ketua Menteri dilantik sebagai Ketua Menteri

pada 13 Januari 2017, lebih 100 inisiatif dan tindakan yang Yang Amat Berhormat Ketua Menteri yang menekankan kepada pembangunan dan memajukan Sarawak. Menerusi inisiatif tersebut membolehkan Sarawak membangun menggunakan acuan dan gayanya tersendiri tanpa perlu campur tangan dari mana-mana pihak. Pengenalan Bantuan Khas Sarawakku Sayang, 1.0 hingga 4.0 mulai Mac lepas hingga sekarang, sebanyak RM1.741 bilion telah banyak membantu rakyat khususnya yang terkesan dengan penularan wabak COVID-19. Strategi dan inisiatif Yang Amat


56

Berhormat Ketua Menteri ini adalah mengambil kira perubahan trend ekonomi global kedudukan kewangan Kerajaan dan keutamaan semasa bagi memenuhi harapan rakyat.

Projek Transformasi Luar Bandar (RTP)

Kesinambungan projek transformasi luar bandar atau RTP yang diusahakan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri dengan memperuntukkan sebanyak RM5 juta setahun untuk setiap DUN telah berjaya meneruskan pembangunan di kawasan luar bandar seperti DUN Lingga dan kawasan pedalaman yang lain. Dengan adanya projek RTP ini, banyak kemudahan asas telah diusahakan di kawasan saya misalnya seperti padang futsal, dewan serbaguna, sistem perparitan, jeti, jalan dan sebagainya.

Projek Penambahbaikan Rumah Miskin Sarawak (PPRMS)

Ditambah lagi dengan Projek Penambahbaikan Rumah Miskin Sarawak (PPRMS) banyak membantu rakyat yang susah dan miskin dalam membaikpulih rumah daif selepas bantuan ini dibatalkan atau dihentikan oleh Kerajaan Pakatan Harapan.

PETRONAS Bayar Cukai Jualan Produk Petroleum

Tuan Speaker, apa yang lebih membanggakan kita ialah pertama dalam sejarah kejayaan Sarawak menang mendapatkan haknya menerusi cukai jualan produk petroleum daripada PETRONAS sebanyak RM2.95 bilion setahun setelah sekian lama kita berputih mata. Inilah usaha gigih GPS dalam memperjuangkan nasib rakyat di negeri ini. Kita yakin dengan dana yang besar ini kita akan dapat membangunkan Sarawak secara mampan.

Bersyukur Dengan Nikmat Allah

Tuan Speaker, kita bersyukur kerana negeri kita stabil, aman, makmur, harmoni dan mempunyai masa depan yang cerah. Tetapi, tidak semua orang boleh bersyukur dengan nikmat ini. Ada segelintir orang sengaja melihat keburukan kepada apa yang kita lakukan, sebagai modal mereka memburukkan pemimpin sedia ada sekarang, kerana mereka mahu diri mereka menjadi pemimpin terutamanya setiap kali menjelang pilihan raya. Tetapi tidak mengapa Tuan Speaker, Allah SWT lebih mengetahui niat dan usaha ikhlas kita dan rakyat bijak menilai serta dapat melihat segala kemampuan yang telah, sedang dan akan dilaksanakan oleh GPS di negeri ini. Kita pemimpin GPS tetap menggalas amanah yang dipertanggungjawabkan sebaik mungkin dengan kudrat yang ada. Insya Allah.

Yang penting kita jangan kufur dengan nikmat Allah SWT disebabkan perkara remeh temeh dan disebabkan perbezaan fahaman, ideologi dan latar belakang politik. Dan seharusnya kita bertuah kerana mempunyai seorang pemimpin seperti Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Abang Zohari dapat memimpin kita, mempunyai cita-cita besar dan tinggi dan berpandangan jauh untuk masa depan Sarawak.

Second Trunk Road Lingga-Simanggang-Betong

Tuan Speaker, saya dan seluruh penduduk DUN Lingga merakamkan penghargaan dan terima kasih kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri atas peruntukan untuk membina Jalan Utama Kedua dan Projek Bina Baru Jambatan Batang Lupar 2 dari Kampung Tanjung Engkabang Simanggang hingga ke Betong di mana dijangka siap pada 2024. Apatah lagi projek Jalan Lingga-Sebuyau yang akan dibina pada tahun hadapan telah disambut baik oleh rakyat saya. Inilah sebahagian daripada projek rakyat yang akan memberi impak yang besar kepada rakyat saya.


57

Anjung Usahawan

Tuan Speaker, tapak tanah telah dikenal pasti dan sebagai usaha merancakkan lagi pertumbuhan ekonomi di kawasan saya, saya memohon kepada Kerajaan untuk mempertimbangkan Anjung Usahawan diwujudkan di Sembau, Simanggang untuk membantu peniaga dan usahawan di kawasan saya supaya dapat berniaga di tempat yang lebih selesa.

Sekolah Tahfiz & Pendidikan Teknikal dan Latihan Vokasional (TVET)

Tuan Speaker, persediaan ke arah penyempurnaan generasi pelapis yang benar-benar cemerlang, berkualiti, inovatif, teguh pendirian, mantap personaliti serta jelas akidah kepada Allah SWT harus diperhebatkan terutama dalam menghadapi dunia global sekarang.

Untuk tujuan ini, mohon dipertimbangkan sebuah sekolah tahfiz di kawasan saya untuk

melahirkan generasi Al-Quran yang akan tampil menjadi insah kamil, yang mantap demi menangani cabaran kontemporari. Saya juga berharap agar lebih banyak pameran pendidikan pasca sekolah menengah oleh Kerajaan kerana ianya sangat penting untuk membantu lepasan sekolah menentukan hala tuju mereka selepas alam persekolahan.

Sebagai contoh Tuan Speaker, pameran tentang Pendidikan Teknikal dan Latihan

Vokasional (TVET) perlu diadakan di DUN Lingga dengan lebih giat lagi bagi membantu belia-belia tempatan mencipta peluang pekerjaan baru dengan kemahiran yang ada.

Kemudahan Kesihatan

Seperti saya maklumkan pada persidangan DUN yang lepas, Klinik Kesihatan Maludam dan Lingga tidak sesuai lagi digunakan kerana struktur bangunannya sudah lama, diperbuat daripada kayu dan bertingkat menyukarkan golongan warga emas dan OKU setiap kali hendak mendapatkan rawatan.

Adalah wajar sekiranya kedua-dua klinik tersebut dinaik taraf oleh Kerajaan Persekutuan dan

Kerajaan Sarawak dengan mempunyai infrastruktur yang baru, peralatan yang lebih moden serta kakitangan yang mencukupi.

Balai Bomba dan Balai Polis

Selain daripada itu Tuan Speaker, ketiadaan balai bomba di Lingga dan Maludam turut menyukarkan penduduk setempat bila berlaku kebakaran. Ditambah lagi dengan keadaan fizikal balai polis di Maludam tidak kondusif dan sangat daif. Perkara ini perlu diberi perhatian segera oleh Kerajaan Persekutuan dan Kerajaan Sarawak.

Pembinaan Benteng

Tuan Speaker, saya mengucapkan ribuan terima kasih kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri kerana telah meluluskan RM30 juta pada 19 Januari 2020 yang lepas untuk membina benteng dari Kampung Hulu hingga ke Kampung Pasir Panas Simanggang.

Memandangkan projek bina baru ini telah diluluskan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri, maka dengan ini, saya memohon kepada Jabatan Pengairan dan Saliran (DID) agar mempercepatkan pembinaan benteng tersebut.

Pelaksanaan benteng ini Tuan Speaker, sangat mendesak kerana setiap kali hujan lebat dan

air pasang besar, hampir semua kampung dari Kampung Tengah, Kampung Hulu, Kampung Pasir Panas dimasuki air hingga memusnahkan harta benda mereka termasuk mengancam keselamatan penduduk yang mempunyai rumah di tebing sungai di kawasan terbabit.


58

Begitu juga di Kampung Datuk, Kampung Masjid Baru, Kampung Hilir Baru, Kampung Hilir dan Kampung Tanjung Engkabang mengalami masalah yang sama.

Oleh itu, saya mohon peruntukan tambahan sebanyak RM30 juta juga untuk membina

benteng di Ladong. Begitu juga untuk kawasan di Entulang, Kampung Skait, Stumbin dan semua kampung di Lingga benteng sangat diperlukan. Tidak kurangnya juga Kampung Tanjung Baru dan beberapa kawasan di rumah panjang di Maludam.

Masalah banjir di Maludam sering saya kemukakan dalam Dewan yang mulia ini. Kali ini

saya mohon agar jabatan yang berkaitan mengambil tindakan segera bagi mengatasi masalah ini terutamanya menyelenggara jalan-jalan ban agar tidak berulang dan menyusahkan penduduk setempat.

Rumah Mampu Milik

Tuan Speaker, kemudahan rumah mampu milik untuk rakyat adalah merupakan satu keperluan yang mendesak untuk penduduk di kawasan saya khususnya. Ini amat ketara sekali bila terdapat kampung-kampung keadaan rumah mereka amatlah dekat, sesak sehingga tiga ke empat buah keluarga dalam sebuah rumah. Kepadatan dalam rumah ini banyak mengundang masalah. Apatah lagi yang bekerja sebagai buruh tidak mempunyai pendapatan tetap dan banyak tanggungan, mana mungkin mereka dapat membina dan memiliki rumah sendiri.

Oleh yang demikian, saya memohon kepada Kerajaan agar mempertimbangkan juga Projek Rumah Spektra atau Rumah Mampu Milik turut dibina di kawasan saya seperti di Sembau, Maludam atau di tempat yang strategik untuk membantu yang berpendapatan rendah atau golongan B40 dan M40.

Dalam masa yang sama, saya juga mohon agar program pembinaan rumah untuk DUN Lingga mengambil konsep seperti pembinaan rumah panjang. Iaitu, pemohon yang telah dipilih, Tuan Speaker, dan diberi lot dibantu dengan memberi pinjaman untuk membeli bahan-bahan binaan bagi membantu mereka di peringkat awal membina rumah tersebut. Bantuan ini juga untuk mengelak lot tanah yang diberikan oleh Kerajaan tidak terbiar begitu sahaja.

Sektor Pertanian

Tuan Speaker, hasrat saya ialah ingin melihat DUN Lingga membangun dalam sektor pertanian khususnya dalam usaha membekalkan bahan makanan, bahan mentah dan industri berasas sumber.

Oleh itu, saya mencadangkan kepada Kerajaan agar mewujudkan penternak lembu komersil dan ladang nanas di Lingga termasuk penanaman halia secara fertigasi di Maludam. Permintaan halia secara fertigasi ini, Tuan Speaker, telah terbukti berkesan dan efisien, dan ianya juga dapat ditanam secara berulang di tempat yang sama secara berterusan.

Dalam hal ini, kajian yang menyeluruh perlu dilakukan oleh Jabatan Pengairan dan Saliran termasuk Jabatan Pertanian terhadap kekurangan prasarana, sistem pengairan dan saliran ladang di Lingga dan di Maludam.

Bantuan kepada Golongan Nelayan

Tuan Speaker, jika kita hendak membangunkan tukun tiruan yang terpanjang di dunia serta mampu untuk meningkatkan pengeluaran ikan di Sarawak, maka perlu kita membangun keupayaan nelayan tempatan. Adalah wajar untuk masyarakat pesisir seperti di Simanggang, Lingga dan Maludam dan kawasan-kawasan yang lain diberi latihan pengalaman mereka yang sedia ada dan dapat diadunkan dengan kemahiran dan ilmu baru untuk meningkatkan kapasiti mereka.


59

Agro Park

Sejajar dengan dasar Kerajaan Negeri Sarawak yang menekankan kepada pengwujudan Agro Park, saya juga mohon agar DUN Lingga dimasukkan dalam pembangunan pertanian tersebut. Ini adalah kerana banyak tanah-tanah yang terbiar wajar dibangunkan dengan penglibatan komuniti setempat.

Eko-Pelancongan Tuan Speaker, meskipun kawasan DUN Lingga tidak mempunyai pantai berpasir putih dan

laut seperti di Sabah, Terengganu dan Kelantan namun keadaan semulajadi, warisan, budaya dan sejarah yang penuh dengan kelainan serta penceritaan sememangnya banyak tercatat dalam sejarah awal Negeri Sarawak. Oleh yang demikian, untuk menjadi produk-produk yang membentuk pakej eko-pelancongan yang penuh dengan keunikan untuk ditawarkan kepada segmen pelancong yang menghargai nilai tersebut.

Justeru, saya mohon kepada Perbadanan Hutan Sarawak (Sarawak Forest Corporation)

menjadikan Taman Negara Maludam dan Pulau Seduku sebagai destinasi pelancongan yang menekankan kepada penglibatan komuniti setempat.

Selain daripada itu, cadangan juga agar aktiviti rekreasi seperti Maludam World Camping

peringkat antarabangsa diadakan di Maludam berdekatan dengan Taman Negara Maludam untuk menarik lebih ramai orang yang aktif dalam camping datang untuk berkhemah di Maludam sekaligus akan membuka peluang keusahawanan dalam sektor pelancongan di kalangan komuniti Maludam dan sekitarnya.

Belia, Sukan dan Rekreasi

Tuan Speaker, saya mewakili penduduk DUN Lingga khususnya belia mohon kepada Kerajaan untuk membina padang bola dengan kos RM5 juta dengan dilengkapi kemudahan moden dan terkini untuk belia di Kampung Lingga.

Capaian Internet dan Telekomunikasi

Begitu juga Konsep Ekonomi Digital yang diperkenalkan tiga tahun lepas telah banyak mengorak langkah kepada perkembangan digital di Sarawak oleh Sarawak Multimedia Authority (SMA).

Saya teruja dengan pencapaian ini Tuan Speaker. Justeru, saya memohon kepada SMA

supaya kemudahan capaian internet ini ditingkatkan dengan menyediakan banyak lagi menara telekomunikasi di Gran/Stumbin, Tanjung Bijat, Seduku, Lingga dan Maludam.

Kerjasama Strategik Sarawak-Indonesia

Tuan Speaker, saya ada satu cadangan untuk dipertimbangkan oleh Kerajaan Sarawak. Kita sedia maklum, pemindahan ibu negara Indonesia dari Jakarta ke wilayah Kalimantan Timur sememangnya akan membawa peluang kerjasama strategik di antara Sarawak-Kalimantan, Indonesia. Walaupun pemindahan ibu kota Indonesia ke Kalimantan Timur ini hanya berkisar kepada pentadbiran dan bukannya pusat ekonomi, namun bila kita fikir Tuan Speaker, untuk masa depan atau masa akan datang, kita tidak dapat menafikan banyak aktiviti ekonomi akan turut bergerak dengan rancak suatu masa kelak di semua Wilayah Kalimantan.

Meskipun dari segi logistik Kalimantan adalah kurang baik sekiranya hendak mengeksport

hasilnya ke luar negara disebabkan kedudukan mereka adalah jauh ke selatan dan jauh dari jalan laluan perdagangan antarabangsa yang banyak melalui laut cina selatan tetapi dalam hal ini Tuan


60

Speaker, Sarawak boleh mengambil peluang ini dengan bekerjasama untuk membuka laluan hasil Indonesia bergerak keluar dari pesisiran Sarawak.

Maksud saya di sini, pelabuhan di Sarawak perlu dimanfaatkan sebaiknya sebagai exit point

untuk eksport Indonesia. Bagi menarik minat dan komitmen dari pihak Indonesia adalah baik sekiranya Sarawak dan Indonesia mewujudkan usahasama Joint Venture dalam membina pelabuhan di Sarawak untuk memudahkan hasil Indonesia dapat dieksport melalui Sarawak.

Tuan Speaker, usahasama atau JV ini sekurang-kurangnya dapat mengurangkan kos

pembangunan pelabuhan yang terpilih dari Sarawak seperti Tanjung Manis, Rajang atau Bintulu di samping itu dapat mewujudkan situasi menang-menang kedua-dua belah pihak.

Saya percaya usahasama seperti ini akan memberi impak yang besar kepada ekonomi dan

keselamatan Sarawak. Mana tahu dengan wujudnya jaringan kerjasama seperti ini akan membuka laluan logistik yang baru, dan berdaya maju, sama ada dalam bentuk jalanraya, atau jalan keretapi dari ibu kota baru Indonesia ke Sarawak.

Kesimpulan/Penutup

Sebagai kesimpulan, Bajet 2021 yang telah dibentangkan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri tempoh hari adalah merupakan bajet yang cukup inklusif yang berpaksikan kepada kesejahteraan dan kepentingan rakyat di bandar dan di luar bandar.

Sebelum saya mengakhiri ucapan saya ini, saya ingin mengambil kesempatan

mengucapkan Selamat Menyambut Hari Krismas kepada rakyat yang meraikannya khususnya rakyat saya di DUN Lingga dan Selamat Menyambut Tahun Baru 2021 kepada seluruh rakyat Sarawak. Semoga Allah S.W.T. melindungi kita daripada segala musibah dan diberi kesihatan dan kesejahteraan sepanjang masa. Insya Allah.

Dengan ini Tuan Speaker, saya menyokong Rang Undang-undang Perbekalan (2021), 2020

dan Anggaran Perbelanjaan Pembangunan bagi tahun 2021. Sekian, terima kasih. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Krian. YB Encik Ali Anak Biju: Tuan Speaker, thank you for giving me this opportunity to participate in today’s budget.

First of all, I would like to take this opportunity to thank the State Government of Sarawak in remaining firm with the Perikatan Nasional Government under the leadership of our Prime Minister Tan Sri Muhyiddin Yassin throughout the recent political uncertainties. GPS, under the decisive leadership of Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi (Dr) Abang Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg, has been a good, sincere, and loyal friend of Perikatan Nasional. We deeply appreciate and value this strong, consistent, and dependable relationship.

Federal State Relationship

Tuan Speaker, a strong and stable Federal Government is vital for the wellbeing of our nation, economy, and progress. When a State Government works closely with the Federal Government, and are in alignment, the rakyat wins. This is our common objective, on both sides of the floor, to ensure that the people of Sarawak and all Malaysians continue to enjoy speedy development, equitable prosperity, and peace. A good example is the recently concluded agreement on the SST for petroleum which amounted to RM2.957 billion. I am confident that with the continuous work and joint effort by the Federal and State Government to strengthening its relationship, Sarawak will prosper.


61

COVID-19 PANDEMIC

Tuan Speaker, let me take this opportunity to personally thank the Chief Minister for his leadership in prioritising efforts to fight the COVID-19 pandemic in Sarawak and the recovery of the economy. I also want to congratulate our Sarawak Disaster Management Committee, led by the Deputy Chief Minister, in managing the pandemic in a very systematic and professional manner since the beginning. I would like also to appreciate the effort of work of our frontliners. Sarawak is extremely fortunate that we managed to keep the pandemic under control.

Ministry of Energy and Natural Resources (KeTSA)

Tuan Speaker, Kementerian Tenaga dan Sumber Asli (KeTSA), of which I have been appointed the Deputy Minister, was the home of many illustrious Sarawakian MPs before me, notably the late Chief Minister Tan Sri Pehin Sri Adenan Haji Satem, Yang Berhormat Datuk Amar Douglas Uggah Embas, Yang Berhormat Datuk Seri Wan Junaidi Bin Tuanku Jaafar, and the late Dato’ Sri Dr James Dawos Mamit. The portfolio of departments and agencies under the Ministry is therefore well known to most Sarawakians. Nevertheless, allow me to highlight some key aspects and recent initiatives of my Ministry at the Federal level which are relevant to Sarawak. Our Ministry is divided into two sectors, specifically the Energy Sector and the Natural Resources Sector.

Tuan Speaker, Kerajaan telah mengumumkan diskaun bil elektrik di bawah Pakej Rangsangan Ekonomi (PRE-2020) pada 27 Februari 2020 yang lalu. Seramai 1,183 pengguna elektrik Sarawak Energy Berhad (SEB) telah menerima manfaat diskaun bil elektrik sebanyak 15% yang diberikan kepada enam sektor komersial terpilih seperti pengendali hotel, agensi pelancongan, pejabat syarikat penerbangan tempatan, pusat konvensyen, taman tema dan pusat membeli-belah dengan anggaran peruntukan sebanyak RM 7.7 juta. Selain itu, seramai 683,249 pengguna elektrik SEB telah menerima manfaat diskaun bil elektrik sebanyak 2% untuk sektor komersial selain enam sektor yang terpilih dengan anggaran kos sebanyak RM19.8 juta. Tambahan lagi, Yang Berhormat Menteri Tenaga dan Sumber Asli pada 1 Julai 2020 telah mengumumkan pelanjutan diskaun bil elektrik sebanyak 2% kepada pengguna domestik di Sabah dan Sarawak dari 1 Oktober sehingga 31 Disember 2020 yang akan dinikmati oleh 383,613 pengguna domestik SEB dengan anggaran kos sebanyak RM3.3 juta. Jumlah keseluruhan diskaun bil elektrik bagi Negeri Sarawak yang dibiayai oleh Kerajaan Persekutuan bagi PRE-2020 adalah dianggarkan sebanyak RM30.8 juta.

Tuan Speaker, Kementerian juga telah melaksanakan Program Rebat Bil Elektrik RM40 sejak tahun 2019 kepada ketua isi rumah berstatus miskin dan miskin tegar yang disahkan dalam sistem eKasih. Program ini bertujuan membantu golongan sasar melalui pembayaran bil elektrik sehingga RM40 setiap bulan secara automatik. KIR boleh menyemak kelayakan mereka melalui Sistem Semakan Rebat Bil Elektrik di laman sesawang KeTSA. Sekiranya bil elektrik KIR didaftar atas nama individu lain, KIR perlu mengemaskini nombor akaun bil elektrik dengan syarikat utiliti. Sehingga September 2020, seramai 62,241 Ketua Isi Rumah di Sarawak layak menerima rebat RM40. Namun begitu, sehingga 30 September 2020, hanya 24 ribu (39%) KIR yang telah menikmati rebat bil elektrik RM40 ini. Oleh itu, adalah diharapkan semua pihak dapat membantu memastikan KIR yang layak dapat mendaftarkan akaun elektrik mereka supaya dapat menikmati subsidi ini.

Jabatan Mineral dan Geosains Malaysia (JMG)

Tuan Speaker, bagi perancangan di dalam RMK-12, pihak JMG telah memohon beberapa projek pembangunan antaranya Projek Pemetaan Sumber Geologi di kawasan sempadan negara yang melibatkan sempadan Negeri Sarawak dan Kalimantan, Indonesia; Projek Penilaian Potensi Sumber Unsur Nadir Bumi (Non-Radioactive Rare Earth Element) dan Projek Penilaian Sumber Arang Batu dan Coal Bed Methane di bahagian utara Sarawak.


62

Non-Radioactive Rare Earth Elements

Tuan Speaker, kindly me to draw this august House’s attention to the potential of Non-Radioactive, I emphasize Non-Radioactive Rare Earth Elements, in short NR-REE, in Sarawak. Our precious petroleum reserves are not infinite and at some point, in the near future, we may need to look at developing other industries and source of income. Rare earth elements, metals and alloys that contain them, are used in many devices that people use every day such as computer, DVDs, rechargeable batteries, cell phones, catalytic converters, magnets, fluorescent lighting and much more. World market demand for NR-REE is at all time high with the unending production of technology-based devices. As long as there is a demand for the latest smartphones with heavy-duty batteries, the market continues to grow and shows no indication of slowing down anytime soon. China has the highest reserves of rare earth minerals at 44 million metric tonnes. The country was also the world’s leading rare earth producer in 2018. The Bayan Obo deposit in Inner Mongolia, containing 48 metric tonnes of rare earth oxides resources, is considering to be the world’s biggest, rare earth deposit.

According to a survey study conducted by JMG in 2017, five areas in Sarawak showed that

the total value of NR-REE exceeds 300 ppm, namely Munggu Belian, Lundu, Kg. Serikin Bau, Kg Sorak Melayu Serian, Kg Riih Serian dan Berikok Simunjan. These areas have promising potential for follow-up studies for reserve assessment purposes. The value of 300 ppm is far above the level of economic viability. Taking China as an example, one acre of an area with NR-REE potential returns as upstream revenue of RM240,000. Sarawak is blessed with huge areas of volcanic rock and weathered soil, identified to be the source of NR-REE and the same as that in China. The areas covered by this type of rock and soil in Sarawak alone is not less than 20,000 kilometre square.

Tuan Speaker, Sarawak has the potential to become South East Asia’s mineral NR-REE processing hub. For the NRE-REE development industry to become sustainable for the State Sarawak needs to exploit not only upstream production but also downstream production, which is the setting up of processing plants. We already have cheap energy supply from our hydroelectric dams. We have access to cost-effective labour and relatively cheap operations cost. We are also geographically well situated along commercial shipping lanes.

However, Sarawak would need to start preparing the ground for this new industry. We need

to review, amend and ratify the various Acts and Ordinances and existing legislations to regulate NR-REE mining so that commercial exploration of this valuable asset State is protected. Therefore, my Ministry is currently working on crafting policies and guidelines for NR-REE mineral exploration and the safe commercial exploitation of NR-REE as well as studying the legal implications for proper regulation. We also need to set up Minerals Development Authorities and Minerals Mining Agencies that will be the key regulatory bodies in charge of this valuable asset of the nation. In addition, the State Government also can craft local policies for the development of the NRE-REE mining and development industry while ensuring that our environment is protected. Therefore, I urge the State Government to seriously look into exploring and developing this new industry.

Pengurusan Biodiversiti dan Perhutanan

Tuan Speaker, Kerajaan Persekutuan ingin merakamkan setinggi-tinggi penghargaan

kepada Kerajaan Negeri Sarawak atas pencapaian dan komitmen tinggi yang dizahirkan dalam mengekalkan kawasan berhutan di negeri ini. Sehingga kini, Malaysia mempunyai kawasan berhutan seluas 18.27 juta hektar atau 55.3% daripada keluasan tanah negara. Daripada jumlah tersebut, kawasan berhutan di Sarawak meliputi seluas 7.75 juta hektar iaitu bersamaan dengan 62.25% daripada keluasan tanah Negeri Sarawak. Komitmen Kerajaan Negeri Sarawak dalam usaha memelihara khazanah hutan telah membantu negara untuk mengekalkan komitmen Malaysia di peringkat antarabangsa sekurang-kurangnya 50% daripada keluasan tanah negara dilitupi pokok-pokok dan kawasan hutan.


63

Kerajaan Persekutuan sentiasa komited dan menyokong inisiatif-inisiatif yang dilaksanakan oleh Kerajaan Negeri Sarawak dalam usaha untuk memelihara dan memulihara khazanah hutan serta kepelbagaian biologinya. Dalam hubungan ini, Kerajaan Persekutuan melalui KeTSA telah menyalurkan peruntukan sebanyak RM84.49 juta kepada Kerajaan Negeri Sarawak melalui RMK-11 bagi menyokong usaha-usaha Kerajaan Negeri dalam pelaksanaan program / projek konservasi berimpak tinggi antaranya seperti berikut:

a) Inisiatif Heart of Borneo (HoB); dan b) Projek Pembangunan Sistem Cerapan Udara Hiperspektral secara Turnkey untuk

Penguatkuasaan dan Pemantauan Sumber Asli Negara.

Peruntukan sebanyak RM105 juta telah dimohon melalui RMK-12 bagi meneruskan dan menambah baik usaha-usaha pengurusan hutan dan konservasi di Sarawak. Peruntukan tersebut bertujuan membiayai pelaksanaan projek-projek pembangunan di Negeri Sarawak antaranya Pembangunan dan Pengurusan Restorasi Landskap Hutan, Penubuhan Tapak Biosphere Reserve UNESCO dan Heart of Borneo (HoB).

Projek-projek di kawasan N.39 Krian, Saratok

Untuk merancakkan lagi pembangunan sosio-ekonomi di kawasan Krian, Saratok, beberapa cadangan projek perlu dilaksanakan dengan kadar segera seperti berikut:

a) Saya memohon perincian dari Kerajaan Negeri akan status pembinaan Pejabat Daerah Kecil Nanga Budu. Saya difahamkan bahawa lokasi pejabat tersebut berubah daripada lokasi asal. Saya mendesak agar projek ini dimulakan secepat mungkin.

b) Apakah perancangan Kerajaan Negeri untuk melaksanakan projek bekalan air bersih

di kawasan berikut: i) Mudung Ibus; ii) Brayang; iii) Ulu Roban; dan iv) Ulu Sebetan.

Saya juga difahamkan bahawa projek ini akan dimulakan selepas pembinaan Lebuhraya Pan Borneo di kawasan tersebut siap. Adakah ini masih seperti yang telah dirancang?

a) Memohon Kerajaan untuk membina jalan perhubungan desa untuk rumah panjang

yang belum dihubungi oleh jalan raya, iaitu: i) Rumah Layang, Nanga Ibus; ii) Rumah Luang, Ulu Roban; dan iii) Rumah Augustine, Empayak.

Cuma tiga buah rumah panjang sahaja.

b) Menyarankan peruntukan yang cukup untuk penyelenggaraan sistem parit pengaliran

dan saliran di kawasan yang terjejas seperti: i) Kampung Kupang; ii) Kampung Sungai Endot; iii) Kampung Sesang; iv) Kampung Nyabor; v) Kampung Gerigat; dan vi) Empayang.


64

Oleh yang demikian, saya menggesa Jabatan Pengairan dan Saliran Sarawak agar bekerjasama dengan Kementerian Alam Sekitar dan Air Malaysia (KASA) untuk mengutamakan penyelenggaraan tersebut.

c) Memohon Jabatan Kerja Raya Sarawak untuk meletakkan projek menurap Jalan Ulu

Awik dalam senarai keutamaan kepada Kerajaan Persekutuan. d) Memohon perincian pembinaan 20 pencawang komunikasi (communication tower)

yang akan didirikan di Saratok. e) Memberi peruntukan untuk menyelenggara jalan-jalan kebun di semua kawasan di

N.39 Krian.

Tuan Speaker, before I conclude, I wish to state my commitment that as a Member of Parliament and Deputy Minister at the Federal level, I would endeavor to do my utmost best for Sarawak.

Tuan Speaker, saya menyokong bajet ini. Kita jaga kita dan kita pasti akan menang. Thank

you very much.

Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Serembu.

YB Encik Miro Anak Simuh: Terima kasih, Tuan Speaker. Salam sejahtera, salam perpaduan Sarawakku Sayang dan salam sayang Ibu Pertiwiku.

Terima kasih atas kesempatan yang diberikan kepada saya untuk membahaskan inti pati ucapan Belanjawan Sarawak Tahun 2021 yang telah dibentang dengan begitu terperinci dan penuh berwawasan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Sarawak.

Tahniah! Itulah mukadimah pembuka bicara yang menggambarkan kepimpinan penuh

iltizam dan prihatin Yang Amat Berhormat Ketua Menteri dalam pembentangan beliau untuk Bajet Negeri Sarawak bagi tahun 2021. Bajet 2021 telah memperlihatkan sekali lagi suatu bajet dengan jumlah peruntukan yang amat besar, yakni RM9.832 bilion demi Sarawakku Sayang. Peruntukan yang amat besar ini menggambarkan hasrat dan perjuangan sebenar Kerajaan Sarawak yang ingin melihat Sarawak benar-benar bergerak pantas seiring dengan pembangunan negara dan wawasan negeri berpendapatan tinggi menjelang Tahun 2030.

Peruntukan pembangunan dilihat sebagai tunjang penting dalam setiap pembentangan bajet.

Tahun 2021, sekali lagi memperlihatkan suatu jumlah sebanyak RM6 bilion, yakni 62% bajet keseluruhan diperuntukkan untuk tujuan pembangunan. Daripada jumlah itu, sejumlah RM4.251 bilion atau 67% adalah peruntukan pembangunan luar bandar. A rural development biased budget, bila mana Yang Amat Berhormat Ketua Menteri dapat membayangkan bahawasanya pembangunan kawasan luar bandar adalah perjuangan berterusan Kerajaan Sarawak. Terbukti sejak beliau memegang tampuk kepimpinan Negeri Sarawak, pembangunan di kawasan luar bandar Sarawak begitu rancak dirancang dan dilaksanakan.

“Reengineered Revenue”’ yang diilhamkan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri

dengan jelas menampakkan hasil yang begitu memberangsangkan bagi Negeri Sarawak. Seperti yang telah dinyatakan dalam pembentangan beliau, jumlah hasil (revenue) yang terkumpul setakat 31 Oktober 2020 adalah sebanyak RM10.703 bilion dan jangkaan hasil pada tahun 2021 pula ialah sebanyak RM10.01 bilion. Dengan jumlah hasil yang luar biasa banyak ini, maka mampulah perancangan-perancangan pembangunan Negeri Sarawak dirancang dan direncanakan dengan lebih teratur dan meluas lagi.

Kerajaan Prihatin, Rakyat Sejahtera

Tuan Speaker, tempoh sepanjang empat tahun lebih sebagai wakil rakyat bagi kawasan DUN Serembu merupakan suatu jangka masa yang tidak sepanjang manapun. Akan tetapi dalam


65

tempoh sesingkat inilah, kita telah berusaha menjalankan tanggungjawab dan amanah rakyat dengan segala kudrat dan kemampuan yang ada. Maka dengan penuh rendah diri saya melahirkan rasa terima kasih yang tidak terhingga kepada kepimpinan tertinggi Kerajaan Sarawak di bawah “guidance” Yang Amat Berhormat Ketua Menteri yang telah memperlengkapkan kami dengan peruntukan pembangunan untuk kami berkhidmat demi rakyat.

Peruntukan RTP sebanyak RM5 juta setahun merupakan suatu program yang benar-benar memberi manfaat besar kepada rakyat, terutama penduduk di kawasan luar bandar. Projek-projek RTP yang menjadi bualan mulut kebanyakan orang kampung yang seringkali menjadi nadi penting dan kayu pengukur (KPI) ke atas usaha dan tanggungjawab kami sebagai wakil rakyat. Pelbagai projek-projek yang berkiblatkan kepentingan rakyat telah dilaksanakan dengan dana peruntukan RTP, antaranya pembinaan dewan-dewan masyarakat, jalan-jalan penghubung, jalan-jalan pertanian, rumah-rumah ibadat, peparitan, kemudahan sukan dan riadah, pembangunan sekolah dan sebagainya telah memberi manfaat langsung kepada rakyat kebanyakan. Inisiatif murni Kerajaan Sarawak ini telah banyak mengubah landskap pembangunan di kawasan luar bandar, terutamanya kampung-kampung dan rumah-rumah panjang di seluruh Sarawak.

Peruntukan PPRMS atau projek membaikpulih rumah-rumah keluarga yang kurang

berkemampuan juga merupakan suatu ilham penuh prihatin daripada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri. Projek baikpulih ini telah memberi begitu banyak manfaat kepada rakyat yang kurang berkemampuan di luar sana. Beribu keluarga dan isi rumah yang telah dibantu melalui inisiatif Kerajaan Sarawak ini dan saya berpendapat hanya kerajaan GPS yang satu-satunya melakukan tanggungjawab sosial yang sedemikian rupa di bumi Malaysia ini. Jauh dilubuk hati mereka mengatakan rasa terima kasih dan syukur yang tidak terhingga kepada Kerajaan Sarawak pimpinan Yang Amat Berhormat Ketua Menteri atas dasar prihatin rakyat ini.

Dalam kita mendepani pandemik COVID-19, Kerajaan Sarawak adalah antara yang ke

depan memberi bantuan dalam meringankan beban rakyat yang terkesan akibat daripada pandemik ini. Pemberian bantuan kewangan dan bantuan makanan harian menggambarkan betapa prihatinnya Kerajaan Sarawak pimpinan GPS ini. Dan kita amat bernasib baik kerana apabila pandemik ini menyerang, Kerajaan Persekutuan pimpinan Pakatan Harapan telah tumbang dan mati dengan sendirinya, tanpa dijentik sedikit pun oleh GPS. Saya tidak dapat bayangkan jika mereka masih berkuasa semasa pandemik ini, kemungkinan makin besar bala yang mungkin kita depani. Lihat sahaja apa yang berlaku dengan jiran kita di Sabah. Selebihnya kita nilailah sendiri.

Tuan Speaker, projek-projek pertanian juga tidak kurang hebat dan rancaknya dibangunkan di setiap DUN GPS. Peruntukan pembangunan pertanian yang disalurkan melalui “Agriculture Facilitation Fund” (AFF) dan projek-projek yang diterajui Kementerian Pemodenan Pertanian dan Tanah Adat telah menampakkan impak jelas kepada semua yang terlibat. Bagi kami di kawasan Serembu, peserta-peserta yang terdiri daripada orang-orang kampung begitu teruja dan bersemangat untuk membangunkan kawasan pertanian masing-masing. Pihak kami di DUN Serembu telah membahagikan peruntukan ini mengikut kluster pembangunan produk dan input pertanian dengan jumlah peserta yang agak ramai juga. Antaranya:

a) Kluster Penanaman Nenas MD2 dengan 46 peserta; b) Kluster Penanaman Halia Bentong dengan 28 peserta; c) Kluster Penternakan Lembu Daging dengan 27 peserta; dan d) Kluster Penanaman Anak Jagung dengan 34 peserta.

Dan banyak lagi kluster-kluster pertanian yang berasaskan keluaran yang bakal kita

rancangkan di masa hadapan. Justeru itu, kita berharap sangat bahawa peruntukan untuk tujuan sedemikian akan diberi tumpuan besar dalam bajet tahun 2021. Mohon juga agar lebih banyak peruntukan pembangunan pertanian yang dapat disalurkan untuk membuka kawasan-kawasan pertanian baru, contohnya pembukaan jalan-jalan pertanian, peruntukan pembersihan kawasan baru pertanian dan juga bantuan benih dan baja.


66

Dalam masa yang begitu singkat sebagai Ketua Menteri Sarawak, dalam tiga tahun lebih, Yang Amat Berhormat Abang Zohari, Ketua Menteri Sarawak telah mengubah landskap pembangunan Sarawak dengan begitu ketara sekali. Projek-projek Rakyat yang diumumkan semasa “Walkabout” beliau telah begitu rancak dijalankan. Demikian juga pelbagai projek-projek pembangunan lain yang sedang dilaksana dan dalam perancangan Kerajaan.

Terima kasih Yang Amat Berhormat Ketua Menteri atas peruntukan untuk membangunkan

dua projek di DUN Serembu yang pada firasat saya memang besar kosnya, iaitu pembinaan “Siniawan Waterfront” yang menelan kos dalam RM10 juta dan juga projek menaik taraf Jalan Bau-Kuching dengan kos RM260 juta. Kedua-dua projek ini memberi impak besar kepada pembangunan ekonomi setempat yang bukan sahaja kepada penduduk di DUN Serembu bahkan kepada seluruh kawasan Daerah Bau amya.

Perpaduan Dalam Kepelbagaian

Kesinambungan kepimpinan Sarawak telah menjadikan Sarawak sebuah negeri unik di Malaysia. Perpaduan dalam kepelbagaian atau Unity in Diversity memang telah berakar umbi dengan begitu kuat dan utuh di bumi Sarawak. Sejak dari kepimpinan Negeri Sarawak terdahulu, ke Tun Pehin Sri Taib Mahmud, ke arwah Pehin Sri Tok Nan dan sekarang dengan keterampilan bersahaja dan jovial Datuk Patinggi Abang Zohari menjadikan Sarawak akan tetap dijaga oleh pemimpin yang berjiwa rakyat, berkepentingan Sarawak dan menjaga bumi Sarawak.

Jangan sekali-kali kita rungkaikan ikatan perpaduan ini dalam apa jua keadaan sekalipun.

Sudah terdapat anasir-anasir dan percubaan pihak yang tidak bertanggungjawab untuk melaga-lagakan keutuhan perpaduan ini dengan ditiup api perkauman, mempersoalkan kepimpinan tertinggi Sarawak, memperlekehkan agenda pembangunan Kerajaan dan sebagainya, akan tetapi kita mesti masih berdiri teguh, merapatkan barisan perpaduan sesama kita anak Sarawak sampai ke hari dan saat ini. Sifat jahat dan tidak bertanggungjawab ini perlu kita nyahkan dan tidak diterima dalam masyarakat Sarawak yang terdiri daripada pelbagai latar belakang, budaya dan agama ini.

Bahkan ada di dalam kalangan macai-macai parti-parti pembangkang yang seronok meniup

bara perpecahan dan tohmahan yang berkiblatkan perkauman demi kelangsungan agenda politik mereka. Saya ingatkan, baik jangan kerana suatu hari nanti, api-api perkauman dan tohmahan ini akan memakan tuan. Suka saya ingatkan dalam Dewan yang mulia ini bahawasanya YAB Ketua Menteri Sarawak, Datuk Patinggi Abang Zohari adalah Ketua Menteri untuk semua orang Sarawak dan setiap nyawa yang bernafas di bumi Sarawak ini.

Bajet berpaksikan Rakyat

Tuan Speaker, izinkan saya untuk menyampaikan hasrat murni sekalian penduduk dan masyarakat di kawasan DUN Serembu untuk perhatian dan tindakan pihak Kerajaan.

Imbuhan Ketua Masyarakat, Ketua Kaum/Tuai Rumah dan Kapitan-Kapitan

Kepimpinan akar umbi dan pihak pentadbir bawahan yang sentiasa mendepani rakyat siang dan malam, iaitu Ketua-Ketua Masyarakat, Ketua-Ketua Kaum, Tuai Rumah dan Kapitan-Kapitan merupakan benteng terakhir yang menghubungkan rakyat dengan Kerajaan. Pada pandangan saya, golongan ini telah melaksanakan tugas dan tanggungjawab dengan begitu baik dan berkesan sekali. Sehubungan itu, sejak sekian lamanya tidak pernah dilaksanakan oleh mana-mana Ketua Menteri sebelum ini, saya mencadangkan agar golongan ini dapat dipertimbangkan untuk diberi imbuhan seperti juga apa yang dinikmati oleh kakitangan awam negeri. Contohnya diberikan bonus tahunan atau dalam bentuk imbuhan secara “one-off” dalam kita menghargai jasa dan komitmen mereka selama ini.


67

Pembinaan “Abattoir” atau Pusat Penyembelihan Khinzir Baru di Siniawan, Bau

Memandangkan pusat penyembelihan sedia ada yang lokasinya tidak jauh dari Pekan Warisan Siniawan yang sebenarnya dibina lebih kurang 30 tahun dahulu hanya berkapasiti 80 ekor penyembelihan sehari, dan sekarang terpaksa menyembelih di antara 250 hingga 300 ekor khinzir sehari untuk pasaran bandaraya Kuching, Kota Sentosa, Batu Kawa, Siburan, Bau dan Lundu. Disebabkan permintaan tinggi di pasaran, pusat penyembelihan ini sudah tidak mampu untuk beroperasi lebih dari tahap sedia ada sekarang.

Bahkan buat masa ini, pusat ini terpaksa beroperasi 24 jam untuk memenuhi permintaan

tinggi pasaran. Sehubungan itu, saya memohon agar diberi peruntukan dalam tahun 2021 untuk dibina baru pusat penyembelihan ini yang akan berkapasiti lebih besar, dengan teknologi moden dan mematuhi syarat-syarat yang berkaitan dengan penjagaan alam sekitar. Tapak telah pun dikenal pasti dan sekarang hanya menunggu kelulusan daripada pihak Kerajaan Sarawak. Jangkaan kos pembinaan adalah dalam lingkungan RM15 juta.

Pembangunan kemudahan pelancongan di Brooke Heritage Site di Gunung Serembu dan pengambilan Balai Polis Lama Pekan Siniawan sebagai Muzium Polis ataupun Muzium Perang

Pembangunan kemudahan pelancongan di Brooke Heritage Site di Gunung Serembu telah

lama tertunda selepas ianya dibatalkan kelulusan melalui peruntukan Kerajaan Persekutuan oleh kerajaan 22 bulan Pakatan Harapan (PH) pada tahun 2018. Semoga dengan adanya peruntukan yang telah diperuntukan kepada Kementerian Pelancongan, Kesenian dan Kebudayaan Sarawak, maka dapatlah kiranya projek tersebut dipertimbangkan kelulusannya pada tahun 2021.

Untuk makluman Tuan Speaker, pihak kami telah membantu untuk membina baru Balai Polis

Pekan Warisan Siniawan dengan kos RM500 ribu melalui projek RTP dan dijangka siap pada pertengahan tahun depan. Justeru itu, saya mohon kepada Kementerian Pelancongan, Kesenian dan Kebudayaan Sarawak sekali lagi untuk mengambil alih bangunan Balai Polis Lama yang berumur lebih daripada 100 tahun untuk dijadikan Muzium Polis atau Muzium Perang bagi Sarawak.

Tuan Speaker, before I concluded my debate, I was amazed to see how happy my dear

sister, Honorable Member for Pending as what she posted on her Facebook (FB) for what they so-called a victory as they had successfully blocked the passing of Sarawak State Constitution amendment yesterday. After a disastrous fail of 22 months Government and after been in anxiety, depress and stress since last February, finally they are happy for a single day yesterday. But if indeed that so-called amendment goes through as what been accused by Honorable Member for Kota Sentosa, who will be benefit the most from it, is DAP.

I do not think that the GPS Party will fielded anyone from West Malaysia or Sabah or

anywhere else to represent us. Because GPS are true Sarawakian blood-based party. But DAP will do so as what they did in Pujut and they will see this as an opportunity for them to might be bringing someone from Penang, Perak or maybe Selangor to be their candidate in Sarawak. When your boss in Malaya say so, I don’t think they have the guts to say NO. Its proven in Sabah State Assembly when PH/ Warisan Government appointed someone from Selangor, to be the appointed State Assemblymen in Sabah.

So what was the Kota Sentosa said yesterday was merely wayang only. If their party can put

a Malaccan to become a Chief Minister in Penang, they also can do the same by putting someone from West Malaysia as their candidate in Sarawak Election. Maybe not now, but the chances and opportunity are there for them.

I am also eager to see and hear if there are any promises throwing by the opposition bench

for the coming PRN 12 or someone are too scared this time as the previous promises are all gone into the drain.


68

Tuan Speaker, I myself applauding the effort and the tremendous job that been implemented by Yang Amat Berhormat Chief Minister since he took over the office has benefitted the people a lot. Myself and the rest of our comrades here stand solidly firm behind you sir and we believe and trust your wisdom to lead Sarawak.

Biar datang badai melanda, puting beliung sekali pun, biar bahang menembusi kulit kami,

kami akan tetap setia, teguh berdiri demi Sarawak. Bila datangnya PRN nanti, kita tetap akan mempastikan yang GPS akan membentuk Kerajaan Sarawak. #stay safe, #kita jaga kita. Saya mohon menyokong. Terima kasih.

Tuan Speaker: Member for Padungan. YB Encik Wong King Wei: Thank you Tuan Speaker for allowing me this opportunity to participate in the debate on the Supply (2021) Bill, 2020, probably for the last time, that is my last time one before I retire from politics. I have announced on the 26th July 2020 to quit DAP and politics and a notice has been sent to Tuan Speaker’s Chamber as well to courteously to inform the development of my status and I have no intention to seek for re-election in the coming Sarawak State Election.

I do not wish to have a wild guess on when the current DUN will be dissolved, however I stand up now to speak today on the presumption that this will be the last sitting of this term. Therefore, please bear with me as I am bidding farewell.

Ironically, after I announced my retirement, few Honourable Members of this House, Layar

and Tamin proposed to extend the term of ADUNship of this term for another five years, my first response was, “please let me go”.

After, hahaha, thank you. After more than nine years serving Sarawakians in this Dewan, I

appreciate all the incidences, thoughts, opinions, etcetera that I had gathered and experienced within and beyond this House, be it sweet or bitter memories, I treasure all of them. And I thank you…(Applaused)…sorry, I thank you all for everything.

In fact, out of my nine years as elected representative, 12 months has been taken away by

this Dewan who voted me and and suspended me for constructive suggestions for DUN reform. I will leave it as a myth to myself the reason why Tuan Speaker was so angry about my non-contentious suggestions for DUN reform. Who knows, it may be meant or purposely meant for me to remember Tuan Speaker in the rest of my life and I will share my experience with my cucu in future about you. Of course, I have no personal grudge. I won’t bring personal grudge away from this DUN.

I know it sounds so strange for the youngest member amongst all the members sitting in this

august House to talk about retirement. Don’t get me wrong, quitting politics is my very personal choice of my career and I am still encouraging young Sarawakians to take part in politics at young age to contribute to the State. With that, I welcome the proposed amendment although it has been deferred of Article 16 of Sarawak Constitution to reduce the age of a persons to be qualified to be elected as member of this House from 21 to 18.

Sarawak is the richest state in Malaysia. By comparing with other states which I cite for example for now: Penang, the Budget for 2021 is around RM909.82 million with a projected deficit of 403.8 million, which is almost half of the revenue, Selangor 2.32 billion Budget 2021; Johor Budget in 2020 RM1.785 billion; Perak Budget in 2020 RM1.098 billion; and Sabah Budget 2020 RM4.14 billion.

And comparing with us Sarawak, our revenue are from previous 5.8 billion per year in 2018 Budget to the current 2021 Budget of 10.703 billion which is a double from the Revenue within this two years.


69

While most of the states and even Federal Government is facing financial difficulties, Sarawak has come to more revenue, majority comes from the newly imposed SST for Petroleum and Gas Products. RM2.9 billion for this year and projected to be RM3.6 billion for next year, which is never before. To this I have to applaud, I have to record credit to Yang Amat Berhormat Chief Minister for making this happen. I hope you continue to serve the State and Sarawakians with sincere heart and wisdom and I will continue to pray for you and your cabinet. By the way, just to let you know there is a biblical teaching for us to pray for those in power.

Tuan Speaker, SST plus oil royalty of petroleum and gas brings RM5.6 billion of the revenue

to the State. Our petroleum resources gave us half of the total revenue that we have. With the revenue almost increased double, the State has to ensure the richness of the State

is equally enjoyed by the people at large. Cash handout or welfare assistance is important for this difficult time of COVID-19 but I urge that cash handout and welfare assistant can only be taken as short-term measure to help the people. For sustainable fiscal management of the State, long-term economic plan has to be implemented.

It is good to see the seven core economic sectors and six key enablers have been identified

to drive Sarawak towards a high-income economy by 2030.

Seven Core Economic Sectors

a) Commercial Agriculture and Commodities b) Manufacturing c) Forestry d) Tourism e) Mining Exploration f) Renewable Energy g) Services Sector

Six Key Enablers

a) Education and Skill Enhancement b) Digital Transformation c) Infrastructure Development d) Transport System Networks, which I have been very concentrate on, e) Utilities Provision f) Innovation and Research & Development. I can see the future plan according to the four sights of the current State Government that

has been identified and in place. I adopt this can be the way forward as plan, but however I urge that the Government to make sure that it is equally successful as planned when comes to execution.

Sarawakians needed to be elevated and enriched, with knowledge, skills and of course with

wealth as well. We have plenty of resources and we are having huge potential to be able to take care of ourself without depending on others.

Never in any of my debate speech in this Dewan, I miss out the issue of public

transportation.

Public Transportation.

Tuan Speaker, today, as usual I will touch on that. I welcome the proposal of a Master Plan for the State Integrated Transportation Master Plan up to 2050, 30 years plan. As I had stated before, public transport is not a short-term planning, but it has to be engaged in a long-term planning. I had been inspired by Dutch way of planning public transport, when I visited Amsterdam


70

City Council way back in around 2013 in an official trip. The master plan was for 30 years for Amsterdam City Council and today I see the same is adopted by the State. 30 years plan. It should be in that way. I urge it to be a comprehensive and also people centric.

On the initiative for Autonomous Rapid Transit (ART) the State Government going to allocate

RM384 million. I applaud that finally the State Government had defer the idea of LRT. Let me highlight to the members of this House, Tuan Speaker. The difference of LRT and ART. ART is railless guided bus system for urban passengers transport developed by China and unveiled in 2017, a very new type of bus system. I have no objection to choose ART over LRT because LRT is not costs efficient. It involves high cost of construction and not flexible. There is no way to change the route of LRT to suit the needs of the city which may vary from time to time.

The city traffic congestion in certainly a serious problem and become more serious gradually

in certain areas in Sarawak and that has to be addressed with proper plan and thorough studies before its implementation. I am looking forward to the implementation of ART and I wish it a success.

Tuan Speaker, yesterday and today, there is overwhelm publication regarding to the proposed amendment Sarawak State Constitution that transpire in this august House yesterday. Overwhelm publications in local newspaper and also in social media with all the titles condemning Sarawak State Government, saying that Sarawak State Government had tried or attempted to open up the membership of this august House to West Malaysian and Sabahan. I was very disturbed with this perception and the public at large, the comments on this amendment Bill. I feel that I owe my duty to my fellow Sarawakians to reveal the proper understanding and truth on the matter concerning the proposed amendments to the Article 16 Sarawak Constitution tabled by Sarawak Government during sitting yesterday. I can’t help despite knowing that I will be again attacked by some of the leaders and the Members of my former Party, DAP Sarawak. I am not going to contest in the next State Election as I have said and what I am going to do here is not defending anyone but defending the truth of the matters.

Kota Sentosa in debating the Constitution of the State of Sarawak (Amendment) Bill, 2020 in DUN Sarawak sitting on the 10th of November 2020 yesterday, accused that in tabling this amendment, GPS Government is open to allowing West Malaysians with PR of only two years to sit in State Assembly as law makers and to decide the laws and policies of Sarawak. He further stated that proposed amendment amounts to the “sell” of our State rights and privileges of Sarawakians. The followings are further stated by him:

“How can it be to open up and make it clearer and easier for a non-Sarawak to be elected

the Member of this House?” He further questioned if there was a deal between the State Government and the “backdoor” Federal Government which led to this proposed amendment, purportedly to open the door for West Malaysians to enter DUN. Kota Sentosa questioned “Is this a sell out? Why the coincidence that after the payment of Sales Tax payment, immediately we come to the amendment of Constitution, opening this State Assembly to West Malaysians.”

On the other hand, Honourable Member for Pending, in her personal Facebook stated that: “I am extremely happy, during this morning DUN sitting, both DAP and PSB ADUN had

successfully blocked the Sarawak GPS Government in passing the amendment of the Sarawak State Constitution in allowing West Malaysian and Sabahan to be elected into Sarawak State Legislative Council. The said Bill was deferred by the Speaker. Sarawak GPS is trying to sell out the last bastion of the Sarawak Rights. What a…” I can’t quote it.

Tuan Speaker, please bear with me with some legal provisions, they might be tedious to

some of the non-legal trained to Members of this House but they are very important to show the facts has been misinterpreted and wrongly laid out which may cause people to be confused.


71

The original Article 16 of Sarawak Constitution which is a very old piece of codification, Tuan Speaker will know, somehow already left it widely open for a person to be qualified to be elected as a Member for Sarawak State Assembly as long as he is a Malaysian citizen who is a resident in Sarawak and course with the age limit of 21 as for now. Article 16 of the Constitution of the State of Sarawak read as follows:

“Qualifications of members. Article 16. Every citizen of or over the age of 21 years who is the

resident in the State is qualified to be elected as an elected Member of the Dewan Undangan Negeri, unless he is disqualified by other Article”.

However, this is not the case as portrayed by Kota Sentosa and Pending that the

amendment Bill was intended to “sell out” of the State’s Rights of the State or “open up” and “make it clearer and easier” for non-Sarawakians to be elected as ADUN for Sarawak because Article 16 of Sarawak Constitution has already left it an open-ended qualification for a person to be elected as Member for DUN Sarawak. The wide and big and scope of the qualification worries all of us as Sarawakian. Any Malaysian who resides in the State or as a residence of the State it can even mean reside one month or even one day, Tuan Speaker. Therefore, I approach the intention of the State Government to highlight this to the august House with intention to tighten or narrow down the scope of qualification of the Member of this House.

I fully agree that this Article should be amended to tighten the issue and to ensure the exclusivity of the membership of DUN Sarawak for Sarawakians only. This can be done by defining “resident” to mean those people who are born in Sarawak and with Sarawak Ancestry and for this we should not follow Section 71 of the Immigration Act 1959/63 which has a different purpose altogether. Section 71 of Immigration Act reads as follow:

“For purposes of Section 66 a citizen shall be treated as belonging to an East Malaysian

State if— (a) he is or has within the preceding two years been a permanent resident in the East

Malaysian State;” and so on so forth. I would like to draw an analogy with reference to Section 2(2) of Interpretation Section of The

Advocates Ordinance Sarawak (Cap. 110) that reads: “(2) A person shall be deemed to have Sarawak connections for the purposes of this

Ordinance if, and only if, he;

(a) has been born in Sarawak; (b) has been ordinarily resident in Sarawak for a continuous period of five years or more;

or (c) satisfies the Chief Justice that he is, at the time when the question whether he has

Sarawak connections is relevant, domiciled in Sarawak.”

That is Advocate Association, Advocate Ordinance of Sarawak. I draw analogy to that qualification of being a lawyer in Sarawak.

So, at this juncture, I have to stress that I disagree with the definition of the “resident in the

State” in Article 16 of Sarawak Constitution to be tied up with Section 71 of the Immigration Act 1959/63 because Section 71 was meant for the Section 66 of Immigration Act 1959/63 which is regulating the entry of the person into Sarawak and it is not a proper definition to regulate the qualification of a member of Dewan Undangan Negeri Sarawak. What I want to propose, Tuan Speaker, please stay with me I just want to come out with the proposal it is very important because is a concerning constitution.


72

I propose that we can cut out Section 71 of the Immigration Act and adopt a narrower, I stress again, a narrower definition of “resident” to mean that those people who are born in Sarawak and with Sarawak Ancestry. From my interpretation, the proposed amendment tabled by State Government yesterday is in no way trying to “sell out” the rights of Sarawak or “open up” the qualification to all but, in fact, is a good effort, try to make clearer the meaning of “resident to the State” with the effect to narrow down (not to open up) the ambit and scope of person to be qualified to be a Member of the DUN.

Kota Sentosa and Pending misinterpreted and twisted the real content of the purpose of the

proposed amendments when it is actually to narrow down to only Sarawakians who can be elected representatives of ADUNs. If Kota Sentosa and Pending’s accusation that the State Government is “sell out” Sarawakians’ rights and privileges is true, it must be the situation where the Article 16 of Sarawak Constitution was originally ensuring the exclusivity of membership of DUN Sarawak to Sarawakians only and Sarawak Government now propose to amend it to make it open for all. This is certainly not the case as painted by Kota Sentosa and Pending.

Therefore, the accusations of Kota Sentosa and Pending that GPS “sell out” Sarawakians rights is not correct, and is untruthful and entirely misleading. I believe we are elected as Honourable Member of this House, that is why we are called as Yang Berhormat. And truth must prevail, the intention of State Government is to narrow the scope to only Sarawakians who can be elected to the State Legislative Assembly or Dewan Undangan Negeri. And therefore, I just feel obliged or under the obligation to State the fact correctly and put in the record of the hansard of Dewan and let the people would judge. And with that I conclude. Thank you, Tuan Speaker. Tuan Speaker: Honourable Member for Machan. YB Encik Allan Siden Gramong: Tuan Speaker, I wish to give my total support to the Supply (2021) Bill, 2020. First and foremost, let me congratulate Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg, Ketua Menteri merangkap Menteri Kewangan dan Perancangan Ekonomi Sarawak, for presenting a comprehensive Budget for 2021. Its is gratifying to note that the budget is actually focusing on helping the people of Sarawak in term of development. There are also various measures implemented by the GPS led State Government to ease the burden of the Sarawak people who are affected because of this COVID-19 pandemic.

Tuan Speaker, the Supply (2021) Bill, 2020 warrant full support from all Honourable Members of this august House, including members of the opposition. The budget proposal for 2021 covers six key strategies to enable the State to achieve greater economic growth and reducing the development gap between the rural and urban areas. I am indeed delighted to note that a sum of RM 9.832 billion has been proposes for the year 2021. RM 6.304 billion of which, 67% is for Development Expenditure and another RM 3.832 billion which is 33% is for Operating Expenditure.

Tuan Speaker, I must acknowledge, Yang Amat Berhormat Chief Minister of Sarawak for the

generous allocation. It is a rural-biased and people-centric budget. The rural areas and the rural communities which make up 60% of our State population are lagging behind in all aspects of social and economic progress. There’s still a lot of catch-up to do. To really develop the rural regions of the state and bring the remote villages and longhouses into the main stream of development, it requires strong political will and commitment.

The budget reflects the strong political will and commitment of Yang Amat Berhormat Chief Minister of Sarawak. A sum of RM4.25 billion or 67% from the 2021 development expenditure has been allocated for the development of rural areas.

Tuan Speaker, it is only fair that development be equaitably distributed without any region or community being marginalized. Let us all share the progress and prosperity of Sarawak. We ought


73

to be able to appreciate the fact that greater progress and higher level of economic prosperity of the rural areas would inevitably prosper our towns and cities.

Tuan Speaker, since I have been elected as a wakil rakyat for DUN Machan, there is has

been continuos development going on, in my constituency. The GPS State Government has fulfilled most of its promises. In my constituency, there are few Projek Rakyat’s that has been implemented by the GPS State Government under the leadership of Yang Amat Berhormat Chief Minister which consist of Kanowit 132kV Substation for 149 villages, 2,632 households and also water supply Kanowit Phase 2 pipeline form Salim Water Treatment Plant, Sibu Water to Kanowit. With the implementation of this Project Rakyat, blackouts and shortages of clean water in my constituency will be lessen.

Tuan Speaker, since the introduction of Rural Transformation Program (RTP) by the late

Pehin Sri Adenan Satem, it has brought significant impact to the rural folk in Machan. There are total of 110 RTP Project that has been approved in my constituency from the year 2016 until 2020. These RTP Projects consist of building roads and bridges, repairing long houses, construting new drainage system, installing street lights, repairing schools and etc. I would like to express thanks to all the agencies that are involve directly and indirectly in this programme especially, Sibu Resident Office, Kanowit District Office, Kanowit District Council, Jabatan Kerja Raya, Drainage Irrigation Department and etc.

Tuan Speaker, I am grateful that Yang Amat Berhormat Chief Minister has include Kanowit District to be a part of Upper Rajang Development Agency (URDA). Since the establishment of URDA, there are few major projects that has been implemented in Machan, such as, Jambatan Nanga Machan and Jalan Ulu Machan and another New Road to Nanga Geremai, Kanowit. This projects will improve the social and economic activities in my area.

Tuan Speaker, now I would like to touch on Program Penambahbaik Rumah Rakyat Miskin

Sarawak (PPRMS). The objective of this programme is to help the poor to repair their dilapidated houses. It has benefited 450 participants in Machan. On behalf of the people of Machan I would like to say thank you to the GPS Government, for implementing all these projects. These shows that the GPS Government cares about the livelihood of the people of Machan. Thank you, GPS.

Tuan Speaker, enti orang madah Machan nadai pemansang, engka buta orangnnya, asuh

check mata bak duktur. Berapa mayuh projek beri perintah agi menua Machan. Agi ngak kerah-kerah Machan nadai mansang (Kalau ada orang mengatakan Machan tiada pembangunan, mungkin butalah orang itu, elok diperiksa matanya. Banyak sangat sudah projek diberi Kerajaan ke kawasan Machan. Terpekik-pekik menyatakan tiada pembangunan diberi Kerajaan).

Tuan Speaker, projects like URDA, RTP and PPRMS are people centric programmes and

methods to ensure the continuation of development in my area. Since this is a rural biased budget, I hope that the GPS Government will continue to contribute development into my constituency. There are still developments need to be done especially:

a) Ulu Poi and Ulu Machan Road; b) 24 hours electricity to every household and long houses; c) Clean treated water to every long houses and household; d) Mobile and internet connectivity along Majau, Ulu Poi, Ulu Machan, Jagoi dan

Penyulau area; e) Upgrade all Government and school facilities in Machan especially SMK Kanowit; and f) Improvement of drainage system at Taman Muhibah Kanowit.

There’s a saying “Rome wasn’t build in a day”. I hope that Yang Amat Berhomat Chief

Minister of Sarawak and the GPS Government will look into this matter as soon as possible. I believe that the Sarawak GPS Government will always help and protect its people rights.


74

Tuan Speaker, to conclude once again I wish to support the Supply (2021) Bill, 2020, with delight and excitement, I am delighted and excited because this budget is rural biased budget and will have huge impact to the rural people. Everyone wants a better quality of life and higher standard of living. I would like also to put on record my appreciation to all the frontliners who have work hard non stop during this pandemic. I understand the sacrifice that they have done especially apart form their family and risking their own life to ensure the safe and health of other people.

Last but not least I would like to thank Tuan Speaker for allow me to speak in this august

House. Finally, I would like to wish to all my Christian colleague Merry Christmas and Happy New Year, and to all my Chinese colleague Gong Xi Fa Chai. Jaga Sarawak, intu Sarawak and also kita jaga kita. Thank you and stay safe. Tuan Speaker: Member for Batu Kitang. YB Cr. Ir. Lo Khere Chiang: Tuan Speaker. First and foremost, congratulation on your fresh appointment as the Speaker of this august House. Thank you for the honour and the opportunity to debate Yang Amat Berhormat Chief Minister’s address at this Second Meeting of the Fifth Session of the 18th Sarawak Legislative Assembly.

I support and congratulate Yang Amat Berhormat, the Chief Minister for his articulate budget speech and his success in getting a double-digit positive budget for the second year in the history of Sarawak. This budget continues to support those sectors that face significant challenges as much of it is for development purposes to help the poor. We are able to have this positive budget as a result of our Yang Amat Berhormat Chief Minister’s good fiscal management of the State, in imposing a 5% sales tax on our oil and gas and the setting up of many important income earning ventures.

This morning, Member from Kota Sentosa, asked why the 2020 budget is a expansionary

budget, and he said that it should be opposite which is an contractionary budget. An expansionary budget is a budget that spends that the budget spend on the people as far as I understand, and our CM’s Abang Zohari is spending on our people. A contractionary budget on the other hand is a budget when it is reduce spending. Member for Kota Sentosa said in this time of COVID-19, the State Government should not have a surplus budget, that the Government should have a deficit and should be spending on the people, and he said that this should be called a contractionary budget. I am not an economist but a contractionary budget, we only have contractionary budget when there is high inflation, when the economy is over heated and we want to put some limit on the floor of money in the economy. Members for Kota Sentosa thinks during this time of COVID-19, the State Government should have a contractionary budget? I hope Member from Kota Sentosa is not trying to twist words around again and try to fool our people. I certainly hope not.

Tuan Speaker, while the opposition tries to paint an ugly picture of GPS to the rakyat, we must correct the lies and let our people know the truth.

Under the tenure of our Chief Minister, Abang Zohari, a lot of positive happenings and

goodies have been benefiting Sarawakians in a big ways. Right before our eyes we have recently seen Petronas handing over a cheque for RM2,965,671,407.36 to the Sarawak Government as State Sales Tax (SST) on petroleum products.

Despite Pakatan Harapan 22 months of rule, it was all “hot air” as DAP likes to put it with no

sight of any payment promised to Sarawak. This payment of the SST by Petronas was the result of a settlement reached between PETRONAS, the Federal Government and the GPS State Government. Our CM is a man who talks the walk and talks the talk. Promises made. Promises kept.


75

Not only that, the State Government would now focus on discussions with the Federal Government to reach a commercial settlement on other matters relating to oil and gas found and produced in Sarawak.

Tuan Speaker, in another amazing turn of events. We are now in complete control of two

blocks of onshore oil and gas resources: one in the Adong Kecil West in Miri area, and the other in the Engkabang area South of Marudi. This was after the State Government handed over oil mining leases of these two blocks to Petroleum Sarawak Berhad, our very own PETROS. It was recently announced by the CM that the lease was awarded based on the Sarawak Oil Mining Ordinance 1958 (OMO) which was never repealed even during the period of the 1969 Proclamation of Emergency.

Our CM always has the interest and aspirations of Sarawakians in mind. He assured us that

the State Government is firmly committed to the regulation of oil mining in the State. That commitment is exemplified by the issuance of Mining Leases to PETROS in respect of the two blocks in Miri and Marudi. This is in line with GPS Government’s commitment to exercise Sarawak’s constitutional rights to regulate oil mining under the State laws to take complete control over the exploration and production of petroleum in onshore areas. With issuance of the lease, through PETROS, Sarawak now has control and legal title to the oil and natural gas produced onshore.

I would also like to congratulate my very own Gabungan Parti Sarawak (GPS) on a tripartite

venture with Japanese companies, Sumitomo Corporation and ENEOS to work with Sarawak Economic Development Corporation (SEDC) Energy to set up the first hydrogen plant with a capacity of 10,000 tons in Bintulu.

Another project in Bintulu which is expected to create 74,000 jobs for Sarawakians once fully

operational is the Sarawak Petrochemical Hub. This methanol plant will potentially bring in an additional income of RM1.5 billion annually to the State coffers.

Another interesting episode is Shell, who is relocating the headquarters of its Malaysian

operations to Miri and the commencement of renewed exploration activities for oil and gas production in the Miri and Marudi areas, the economy of Miri should experience robust growth in the coming years. This will indeed strengthen the role of PETROS in spearheading the state’s enhanced involvement in the oil and gas industry especially in the downstream sectors. We must be proud of such achievements as Gabungan Parti Sarawak (GPS) knows how to capitalise on our own strengths.

Other Achievements of GPS Government

We have other achievements to, Tuan Speaker. We have seen encouraging developments in

the digital economy which is clearer than ever during COVID-19. Our friends at Sarawak Multimedia Authority (SMA) and Sarawak Information Systems (SAINS) have worked tirelessly to provide solutions to contact tracing during this pandemic.

SMA has introduced a digital wristband where health authorities can trace wearers and

establish COVID-19 hotspots. Here again in digitalisation, we can see the foresight our Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg has in making industry 4.0 his main objective since way back in 2017.

On the ART (Autonomous Rail Transit) system, Sarawakians will be proud to join the ranks

of some of the most advanced countries worldwide to have the ART system. This is expected to be completed by 2025, five years earlier than the state’s vision of becoming a developed state by the year 2030.


76

The project is estimated to cost less than RM5 billion, many jobs will be created and less than half of what the State Government has to fork out if they still opted for Light Rail Transit (LRT) which was estimated to cost RM10.8 billion.

Tuan Speaker, as it is internet connectivity along Jalan Batu Kitang and Jalan Landeh under

my N.13 Batu Kitang constituency is still not satisfactory. I wish to request SMA to install fibre optic line in these areas to increase reception.

Traffic Jams

The rakyat and the local community leaders from Kota Sentosa and its surrounding areas

have during a number of occasions put forward their request directly to me on the problem of traffic congestion happening even during off-peak hours along the alternative route from Kota Sentosa CBD to the Kuching International Airport.

Rapid developments and increase in population in and around Kota Sentosa areas has brought about huge increase in traffic volume. The road system and traffic flow from Kota Sentosa CBD to Kuching International Airport (KIA) needs to be improved and upgraded in order to increase the capacity of the roads and the intersections. One of the main factors that affects the flow of traffic is due to the fact that there is no provision of direct access from Kota Sentosa CBD to KIA. Presently traffic has to pass through the two traffic signalised junctions at the Kuching Sentral and at Batu 6, hence creating unnecessary and unsafe turning manoeuvres and increasing travel distance before heading towards Kuching International Airport (KIA). This has in turn imposed heavy traffic loading along the section of the road fronting Kuching Sentral and has created a heavily congested situation.

In view of the above and on behalf of the rakyat, I would like to request the implementation of such a “rakyat-centric” project with immediate effect to tackle the growing traffic demands and alleviate traffic congestion and also to improve the level of service for this road.

Tuan Speaker, on another road issue, I wish to make a request from the State Government for the construction of our proposed Jalan Datuk Amar Stephen Yong with Jalan Datuk Amar Wee Boon Ping that “T” junction to Jalan Batu Kitang and Datuk Amar Stephen Yong “T” junction. I would like to humbly request for this stretch of road to be constructed soon as the road is heavily congested on a daily basis and this makes it an extremely accident-prone area. The urgency is real because the safety of our road users on this stretch of the road is at stake.

Police Station

My constituents in Padawan have also voiced their discontentment at having to go all the way to Batu 17 Police Station to lodge even minor traffic accidents or minor theft reports. Imagine having the travel from Telaga Air to Batu 17 just to lodge a police report. I would like to suggest that a police station be set up at Batu 10 for the public’s convenience. The present station is just a rented office in a small little shophouse in Batu 10. This would also greatly enhance the safety of residents in the area and provide better convenience for lodging police reports on traffic accidents and the like.

PH Manisfesto

Tuan Speaker, Pakatan Harapan being in Government led to the fall of Barisan Nasional (BN) in Sarawak. It was a blessing in disguise because this led to the formation of Gabungan Parti Sarawak (GPS). Before we had to toe the line in Barisan Nasional (BN) but under the Pakatan Harapan (PH) Government, Sarawak was treated worse than when it was under the Barisan Nasional (BN) Federal Government. Sarawak was mercilessly bullied under the Pakatan Harapan (PH) Government. Funding previously approved by the Barisan Nasional (BN) Federal


77

Government was cut; roads, bridges, dilapidated schools and even funding for grass cutting along federal roads were reduced.

Pakatan Harapan’s (PH) manifesto was a shame beautiful promises to give Sarawak

autonomy on its health and education, to give 20% oil back, 50% taxes back but none were met. Tidak ada, kosong. Just a few days ago, I read the former Finance Minister Lim Guan Eng’s dissatisfaction towards the 2021 Federal Budget. He wants six amendments to the Federal Budget 2021 and threatens no support otherwise. DAP Sarawak ought to take note that the six amendments the former Finance Minister wanted and it was him who promise us that 20% oil royalty and 50% taxes as well and this former Finance Minister wanted and does not even include anything for Sarawak. Those amendments that he wanted does not include anything for Sarawak. This goes to say so much about how little Sarawak means to DAP.

Marris Funds

I am most disappointed that Marris funds meant to upgrade infrastructure cannot be used to

maintain back lanes in housing estate. I humbly request that the Federal Government to look into the inclusion of the usage of Marris funds for the maintenance of these back lanes. For every row of terrace house, there is a back lane to act as a footpath for servicing septic tanks and there is a common sewer line underneath these back lanes. Many of these are more than 30 years old, damaged, dilapidated and in urgent need of funding for repairs in my Padawan Municipal Council.

KEMAS

Tuan Speaker, Sarawak has the highest number of Tabika (preschools) and Taska

(nurseries). 1,518 Tabika with 20,000 pupils and 82 Taska with over 500 children, the highest number in Malaysia. It is indeed important for early learning foundations to shape a child’s future. Learning must be done in a conducive manner but unfortunately, many of the KEMAS schools like the ones built with cheap partitions in RPR Landeh in my N.13 Batu Kitang are in dire need of repair.

It is not fair to use my MRP funds to sustain the upkeep and running of KEMAS kindergartens. The Federal Education Ministry is paying for the teachers’ salary only and like KEMAS in RPR Landeh, the parents have to come up with their own funds to repair and maintain the school. At the end of the day, I have to come up with the money from my MRP funds. The parents of these school children have to pay for everything used by the school from printer ink, paper to electricity bills and water bills.

If I may, I would like to suggest that the Sarawak Government take back the land on which

our school buildings like the ones in RPR Landeh currently sits on and if we are have to come up with the funds from our MRP to maintain these schools. We should take the land back and rent it to KEMAS instead. I am extremely pleased to note that member for N.7, Samariang, Menteri Muda Undang-Undang has in this sitting, mentioned that land given to the Federal Government shall be returned to Sarawak as part of the MA63 resolution.

Multi-Racial Harmony

Lastly, Tuan Speaker, Sarawak can boast of setting a classic example in the whole country

of what racial harmony is all about. We come together in times of celebration of different festivals and help one another in time of crisis and in pandemics. What happened in Haji Baki is one fine example. We must safeguard this closeness such that our future generations can continue to respect and appreciate one another.

Without our Government’s present and past leaders’ efforts, where can we enjoy the

closeness of different races and religions between the so many different races and ethnic communities in Sarawak? We should not take for granted this harmony we have and we cannot let


78

the toxicity of hatred and racism from Semenanjung cloud our youngsters’ minds. Hence, the rakyat should continue to vote for Gabungan Parti Sarawak (GPS) for our continued fight to get back what belongs to Sarawak. Oooo….Ha!. Last but not least, Tuan Speaker, a pantun from Haji Baki for all of you who stayed so late with me.

Burung helang terbang tinggi,

Hinggap sebentar di pohon jati, Terima kasih saudara saudari Dari Haji Baki sepenuh hati.

I would like to wish our Indian community Happy Deepavali. Thank you, Tuan Speaker.

Tuan Speaker: Ahli Yang Berhormat bagi Saribas. YB Encik Mohammad Razi Bin Sitam: Terima kasih Tuan Speaker. Bismillahirrahmanirrahim, Assalamualaikum warahmatullahi wabarakatuh dan salam sejahtera.

Terima kasih Tuan Speaker kerana memberi peluang kepada saya mengambil bahagian dalam perbahasan ini. Pertama sekali, izinkin saya mengucapkan tahniah kepada YAB Ketua Menteri dan Kerajaan GPS atas pembentangan Bajet 2021 yang telah dibentangkan pada Isnin lepas. Ianya adalah Bajet terbaik penerus kepada Bajet tahun 2020. Bajet ini menyediakan perbelanjaan pembangunan sejumlah RM6.304 bilion di bawah anggaran perbelanjaan pembangunan bagi membiayai pelbagai program atau projek khususnya di kawasan luar bandar.

Jumlah ini menunjukkan peningkatan daripada tahun-tahun sebelum ini di mana sejumlah RM4.251 bilion khusus untuk pelaksanaan projek pembangunan kawasan luar bandar. Manakala RM2.053 bilion untuk urban development. Saya sebagai wakil rakyat kawasan luar bandar amat menghargai usaha ini dan mengharapkan masalah infrastruktur di luar bandar dapat diatasi segera. Khususnya kemudahan bekalan air bersih, elektrik, jalan raya, pembangunan sekolah daif dan penyediaan premis-premis perniagaan di kawasan pekan kecil seluruh Sarawak.

Sudah tentu saya mengharapkan peruntukan-peruntukan yang besar ini dapat disalurkan ke

kawasan DUN N.35 Saribas terutamanya untuk pembinaan jalan-jalan baru, kelulusan pembinaan Skim Pembesaran Kampung (SPK), penambahbaikan sistem perparitan dan ban sepanjang sungai dan pembangunan infra sektor pertanian.

Tidak salah untuk saya nyatakan di Dewan yang mulia ini, terutamanya apabila melibatkan

permohonan pembangunan kawasan saya setiap kali persidangan, maka Saribas kawasan saya telah menjadi kawasan yang 100% dihubungi jalan raya malah ada jalan yang sedang dalam proses pembinaan khususnya di Kg Buda dan Kg Medang. Malah ada satu jalan baru yang akan menghubungkan Debak dan kawasan Manggut/Tuie.

Ini menunjukkan YAB Ketua Menteri kita adalah seorang pemimpin dan peneraju Kerajaan

GPS yang sentiasa peka terhadap tuntutan keperluan pembangunan di kawasan luar bandar. Dan seorang yang serius berusaha merancakkan pembangunan seluruh Sarawak termasuk luar bandar. Hasil kepimpinan terbaik inilah Sarawak hari ini mampu mensasarkan unjuran pendapatan berjumlah RM10.012 bilion untuk bumi tercinta ini. Adalah sangat memalukan apabila ada pemimpin luar Sarawak yang menuduh kononnya Sarawak akan bankrap dalam masa tiga tahun. Nampak sangat pemimpin ini tidak cukup kemahiran atau pengetahuan di dalam bidangnya. Sebab itu kita tidak mahu orang luar Sarawak yang bukan anak Negeri ini masuk campur politik negeri kita. Mereka tidak jujur. Apatah lagi parti mereka adalah parti luar. Buat apa kita nak agung agungkan parti luar. Kalau kita anak Sarawak yang betul betul mahu mempertahankan hak Sarawak, kita pertahankan Sarawak kita ini melalui parti Sarawak. Bukannya parti luar. Bukannya parti yang menuduh Sarawak bankrap. Nampak sangat niat mereka tidak mahu membantu Sarawak.


79

Kita dah ditunjukkan sebenarnya the true color of these kind of opposition leaders apabila mereka dah diberi peluang menerajui Kerajaan Pusat. Dalam tempoh 22 bulan memerintah, bukan nak bantu pelaksanaan pembangunan negeri ini tetapi banyak projek diluluskan sebelum ini telah dibatalkan. Bukan ditangguh tapi dibatalkan. Dibatalkan maknanya projek yang diluluskan itu dah tiada. So, inilah mereka. Kita tahu inilah sapa mereka kalau jadi Kerajaan. Bagaimana kita nak benarkan mereka ini untuk menjaga Sarawak? Intu Sarawak?

Sebab itu, saya tegaskan bahawa Sarawak bertuah dipimpin oleh YAB Ketua Menteri

sekarang ini, YAB Datuk Patinggi Abang Zohari kita, yang memimpin GPS, yang telah membuktikan GPS adalah Kerajaan yang selayaknya untuk jaga Sarawak. Intu Sarawak. Sarawak diutamakan. Semoga YAB Ketua Menteri kita terus diberi ilham kepimpinan yang terbaik setiap masa. Kerajaan PH batalkan projek Sarawak, YAB DP Abang Zohari tampil dan mengatakan “Mun PH batal, kita Sarawak empun molah”. Jadi inilah pemimpin utama kita iaitu Ketua Menteri kita sekarang ini, Ketua Menteri kepada semua anak Sarawak.

Tuan Speaker, saya yakin dengan pendekatan kepimpinan GPS yang ada sekarang ini,

Sarawak akan menjadi lebih makmur dan maju pada masa akan datang. Sarawak tidak akan bankrap. Malah Sarawak lebih maju dan maju dengan pengukuhan pendapatan negeri. Kemajuan itu bukan untuk pemimpin hari ini tetapi untuk dimanfaatkan oleh generasi akan datang.

Pandemik COVID-19

Tuan Speaker, kita berhadapan dengan pandemik COVID-19 yang masuk gelombang

ketiga. Kes-kes berkaitan semakin meningkat menyebabkan pelaksanaan arahan Perintah Kawalan Pergerakan (PKP) dan PKP Diperketatkan (PKPD) di sesetengah tempat. Kerajaan Sarawak melalui Jawatankuasa Pengurusan Bencana Negeri (SDMC) yang dipengerusikan oleh YB Datuk Amar Douglas Uggah Embas, Timbalan Ketua Menteri yang telah menunjukkan hasil kerja yang cemerlang apabila dapat menyekat peningkatan kes yang mendadak seperti yang berlaku di Sabah atau Semenanjung. Justeru, saya mencadangkan agar Kerajaan Sarawak meneruskan ketegasan dengan menggunakan kuasa imigresen negeri seperti termaktub di dalam MA63, menyaring, memeriksa dan menghalang kemasukan sebarangan orang dari luar yang boleh membawa kepada penyebaran virus apa saja. Sekarang ini macam- macam nama virus kita dengar. Kita mesti melindungi negeri dan rakyat kita.

Dalam kita berhadapan dengan pandemik virus COVID-19 ini, banyak aktiviti ekonomi

terjejas. Tidak dinafikan bahawa rakyat ada yang kehilangan pekerjaan. Namun usaha mengekang COVID-19 ini perlu diteruskan. Nyawa rakyat perlu diselamatkan dengan langkah-langkah yang dirancang SDMC dan Kementerian Kesihatan Malaysia. Kita seolah-olah berperang dengan musuh yang tidak nampak. Namun begitu, usaha-usaha membantu rakyat diteruskan.

Saya sangat menyokong usaha Kerajaan meneruskan Bantuan Khas Sarawakku Sayang

(BKSS) terutama bagi mereka yang terjejas sumber pendapatan akibat wabak COVID-19 ini. Dengan kesempatan ini, saya menyuarakan rungutan kebanyakan golongan yang belum mendapat BKSS. Kebanyakan penerima BKSS di ambil melalui data di Lembaga Hasil Dalam Negeri. Bagi mereka yang tidak pernah berdaftar atau tidak membayar cukai, mungkin data mereka tiada di dalam LHDN. Untuk kategori ini, saya mencadangkan Kerajaan meneruskan bantuan BKSS dengan ini mempertingkatkan permohonan rayuan dalam kalangan rakyat Sarawak secara manual seperti menyediakan borang rayuan di semua pejabat Daerah seluruh Sarawak. Dan diharapkan agar tarikh membuat rayuan dibuka semula untuk memberi ruang dan peluang kepada yang layak tetapi tercicir daripada menerima bantuan ini.

Saya yakin Kerajaan GPS sangat memahami apa yang sedang dihadapi oleh rakyat buat

masa ini. Ramai yang berasa risau dengan perkembangan pandemik yang masih aktif. Ramai yang risau tentang peluang memperolehi pekerjaan. Justeru rakyat meletakkan harapan yang tinggi kepada Kerajaan untuk membela mereka ketika mana pandemik belum selesai. Semoga


80

usaha-usaha Kerajaan ini akan dapat membantu meringankan beban yang dihadapi waktu dan ketika pandemik ini.

Pembangunan di DUN Saribas

Tuan Speaker, izinkan saya mencadangkan permohonan pembangunan di kawasan saya di dalam Dewan yang mulia ini. Dengan kesempatan ini, saya mencadangkan sebuah pusat Agropark di kawasan Lubok Tamang yang seluas lebih kurang 1,500 ekar. Kerja-kerja membina jalan baru dari Jalan Suri ke Kg Mangut/Tuie sepanjang 9.5km sedang rancak dilaksanakan melalui kawasan ini. Ia akan memudahkan petani mengusahakan aktiviti pertanian mereka dengan lebih teratur. Maka itu, saya mencadangkan Kerajaan membangunkan kawasan ini sebagai satu lagi pusat pembangunan agropolitan di bahagian Betong dalam lingkaran projek Food Basket Negeri Sarawak. Rancangan ini akan memberi manfaat secara langsung kepada pengusaha pertanian dari kampung-kampung berdekatan iaitu Kg Bungin, Kg Serembang, Kg Mangut, Kg Tuie, Kg Serabang, Kg Supa dan Kg Medang serta kampung-kampung dan rumah panjang yang ada di Daerah Debak.

Program Bekalan Elektrik

Tuan Speaker, kawasan DUN Saribas membangun dengan baik di bawah program Rural

Transfomation Projects (RTP) namun masih terdapat masalah keperluan asas iaitu bekalan elektrik. Masih terdapat banyak penduduk di kampung-kampung dalam DUN Saribas yang menunggu skim subsidi pemasangan elektrik di bawah program ALAF–Additional Late Applicant Funds. Sejumlah lebih 600 pemohon di Saribas menunggu untuk pelaksanaan bantuan bekalan elektrik melalui program ALAF dan Assisted Wiring Scheme (AWS). Saya memohon pelaksanaan program ini di kawasan saya dipercepatkan.

Cadangan Loji Rawatan Air Baru (New Water Treatment Plant) di Sungai Rimbas Debak

Tuan Speaker, saya turut mencadangkan jika Kerajaan dapat mempertimbangkan sebuah Water Treatment Plant yang baharu di Sungai Rimbas Debak. Cadangan ini mengambilkira masalah bekalan air yang sering terputus yang berlaku di daerah Debak, Spaoh, Pusa dan kawasan persekitarannya. Diyakini dengan adanya loji rawatan air baru ini akan menambah baik sistem pembekalan air bersih di Bahagian Betong dan daerah-daerah sekitarnya. Loji ini boleh menjadi sumber tambahan kepada program bekalan air bersih untuk jangka masa panjang di bahagian Betong. Semoga cadangan ini dapat dipertimbangkan.

Saya yakin dengan perancangan mantap dan menyeluruh untuk menyediakan keperluan

asas seperti bekalan api dan air ini, tiada lagi gangguan terputus bekalan eletrik atau air di bahagian Betong. Serta jalan raya yang banyak, maka lebih mudah untuk kita merealisasikan pembangunan ekonomi penduduk. Malah penduduk juga lebih kreatif dan berinovatif membangunkan aktiviti ekonomi mereka.

Sebabnya kita nak merapatkan jurang pendapatan di antara penduduk bandar dan luar

bandar. Kalau di bandar sudah lengkap dengan segala kemudahan asas. Ada api, air, jalan yang selesa, telecommunication tower, bangunan sekolah yang cantik, maka sekurang-kurangnya dengan pengumuman peruntukan yang besar untuk luar bandar ini nanti akan mempercepatkan usaha Kerajaan menyediakan semua keperluan tersebut. Ini adalah kerana orang luar bandar adalah penyokong kuat dan setia terhadap Kerajaan pada hari ini.

Menara Telekomunikasi

Tuan Speaker, saya mohon perkhidmatan menara telekomunikasi ditambah di kawasan saya khususnya di Kg Serembang, Kg Manggut, Jalan Suri, Jalan Dit, Jalan Betong/ Tg Assam/Kg Buda. Ada Menara telekomunikasi di jalan Manggut tetapi masih kurang berfungsi. Saya mohon dipertingkatkan perkhidmatan menara tersebut kepada servis 4G.


81

Skim Pembesaran Kampung Baharu

Tuan Speaker, saya mengucapkan berbanyak terima kasih kepada Kerajaan atas kelulusan dan rancangan projek Skim Pembesaran Kampung di DUN Saribas seperti di Kg Bungin, Kg Serembang dan Kg Manggut. Yang sekarang ni dalam proses pembinaan. Ia akan memberi manfaat kepada penduduk kampung berkenaan apabila siap nanti.

Namun, saya juga turut mengajukan permohonan baru kepada Kerajaan dan mengharapkan Kerajaan dapat mempercepatkan kelulusan dan pelaksanaannya iaitu permohonan SPK Debak Baharu dan SPK Kg Tuie. Keperluan penduduk untuk memilik tapak tanah bina rumah di kawasan kampung-kampung adalah tinggi kerana penduduknya padat. Rumah-rumah yang ada sekarang berada dalam keadaan sangat rapat kerana terpaksa membina rumah berdekatan rumah orang tua atau atas ihsan adik beradik keluarga tersebut. Dengan keadaan sistem perparitan yang tidak tersusun, jalan yang sempit dan kabel elektrik yang serabut menyebabkan tidak selamat kepada penduduk.Justeru saya memohon dan merayu Kerajaan mempertimbangkan dan mempercepatkan kelulusan SPK yang dinyatakan ini.

Penambahan Kuota Jawatan Ketua Masyarakat dan Ketua Kaum di Saribas

Tuan Speaker, kesempatan ini saya mencadangkan agar Kerajaan Negeri menyemak

semula keperluan penambahan kuota jawatan Ketua Masyarakat dan Ketua Kaum di DUN Saribas. DUN Saribas ditadbir oleh Pejabat Daerah Betong, Pejabat Daerah Spaoh, Pejabat Daerah Debak dan Pejabat Daerah Pusa. Jawatan Ketua Masyarakat dan Ketua Kaum tidak pernah ditambah sejak lebih 15 tahun dahulu walaupun kampung-kampung makin membesar dan padat dengan penduduk. Justeru itu, saya berbesar hati agar Kerajaan Sarawak menyemak semula keperluan tambahan kuota KMKK di kawasan saya ini. Saya menjangkakan Saribas memerlukan sekurang-kurangnya tambahan tiga jawatan Ketua Masyarakat dan tujuh lagi Ketua Kaum. Semoga dipertimbangkan. Insya Allah.

Bina Baru Pejabat Daerah Kecil Debak

Tuan Speaker, sebelum mengakhiri perbahasan saya, izinkan saya menyatakan permohonan untuk membina baru Pejabat Daerah Kecil Debak. Pejabat yang sedia adalah pejabat lama semenjak tahun 1979. Pejabatnya sempit dan tidak cukup ruang sebagai sebuah pejabat pentadbiran. Pejabat yang ada sekarang tidak mampu menampung keperluan pentadbiran Daerah yang semakin pesat membangun. Sehubungan itu, saya mohon agar dibina sebuah pejabat baru yang lengkap dengan keperluan pentadbiran di bawah program Projek Rakyat Kerajaan Sarawak.

Maka dengan itu, Tuan Speaker, saya mohon menyokong Rang Undang-Undang Perbekalan 2021. Sekian, terima kasih.

Tuan Speaker: Member of Pending. YB Violet Yong Wui Wui:

[…Speech Expunged…] Tuan Speaker: I disallow your speech. Any other Member who wish to speak? Honourable Member for Layar. YB Encik Gerald Rentap Jabu: Terima kasih Tuan Speaker kerana memberi peluang untuk saya berbahas mengenai Rang Undang-Undang Perbekalan (2021), 2020. Saya mengucapkan terima kasih kepada YAB Datuk Patinggi (Dr) Abang Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg yang telah membentangkan Bajet ini tempoh hari. Bajet ini memandangkan betapa peka YAB Ketua Menteri kepada keadaan negeri kita yang sedang dilandai pandemik COVID-19. This medical calamity does not respect status, creed, race nor religion. So, it is eminent that we must fight this together.


82

This budget is once again an expansionary surplus budget, development base and rural biased that further complements our previous budget. With overall RM9.832 billion expenditure against revenue of RM10.012 billion, focussing on 61% on development expenditure and the rest as operational expenditure. The budget is based on eight thrust: a) Steering Economic Recovery

Infrastructure projects including:

i) RM1.152 Billion Coastal Road Network; ii) RM494 Million Second Trunk Road; and iii) RM1.273 Billion Road and Bridges.

This will create road connectivity to all parts of Sarawak. Further part of this initiative are

building of Anjung Usahawan, Sarawak Micro Credit Scheme (which is popular and helpful to the youth entrepreneurs) and RM252 million for tourism. b) Securing the People’s Wellbeing

Under this thrust, the GPS Government improves the liveable environment for the people of

Sarawak. This include affordable housing, kampung extension and resettlement scheme and RM50 million for longhouse loan scheme. Connecting water and electricity to all parts of Sarawak includes RM1.398 billion for Rural Electrification Scheme and RM1.71 billion for water supply grid. c) Memantapkan Sektor Pertanian

Food production and food security remains the utmost priority and policies are made to

strengthened the agricultural sectors. A sum of RM1.123 billion for agricultural transformation, assistance to fishermen and farmers are also included. This will encourage our farmers to improve their productivity and such a welcome side to them.

d) Strengthening Social Security

RM193 million to the effect of programs such as Sarawak Endowment Fund, Welfare

Assistance, Free School Bus program, Kenyalang Gold Card and Fire Relief Fund. e) Advancing Digital Economy

RM540 million to be spent on enhancing digital connectivity in rural areas and increasing the

number of telecom towers. f) Human Capital Development

Investment in human capital includes repair of dilapidated school, connecting schools to supply grid, graduate enhancement program, TVET, International School and Sarawak Science Centre. These all goes well with the vision to be a fully developed State by 2030. g) Promoting Environmental Sustainability

The environment is our asset. Thus, long-term goal of sustaining our environment through research and development on the matter is greatly appreciated.


83

h) Enhancing Government Service Delivery

This GPS Government is by the people and for the people. So, it is our utmost thank you to be given to the State Government and Yang Amat Berhormat Ketua Menteri for trying to give the best service to its people. This budget shows a concern and caring GPS Government for the people. Earlier, Kota Sentosa was lecturing us on economics. We acknowledge that this pandemic has cause disruptions in all our lives but the GPS Government is helping fellow Sarawakians. May I say that part that of the cause of our contractionary effect in our Sarawak economy was the PH Government. They cancel our projects, people loss their jobs and livelihood affected. Luckily GPS choose to spend the State’s money and through revenue re-engineering we have revived back those batal projects and create jobs.

I must congratulate YAB Ketua Menteri on announcing the Bantuan Khas Sarawaku Sayang (BKSS) since the beginning of the pandemic until the year end. This has lightened the burden of our rakyat and please consider more bantuan if the COVID-19 pandemic persists.

The Government policy of improving and opening more roads has shown much mobility of

our rakyat, creating more economic opportunity, work, and proven to be a great game changer especially to the rural community. Such spill off and spin over effects through mobility have boost the economic resilience for them. The youths in the rural areas are also able to participate in e-commerce and provide door to door service to deliver their goods and products. I’m told because I was in Kapit also before, every weekend, Kapit is full pack of people from Sibu even from Betong just to go and experience the road and to stimulate the economy of Kapit. So, I congratulate once again the Government for opening up the rural areas to the whole of Sarawak.

Tuan Speaker, bajet ini menunjukkan keperihatinan YAB Ketua Menteri dan Kerajaan GPS

kepada setiap pelosok and rakyat Sarawak. An inclusive budget. Perjuangan ikhlas ini, untuk menjadikan kesejahteraan rakyat sebagai fokus utama polisi pembangunan Kerajaan GPS. Pembangkang pandai spin dan mengkritikkan orang lain, lebih lebih lagi YB-YB GPS. Mohon melihat pembangunan dan situasi rakyat di kawasan sendiri. Regap regap kin kitu mai pemula ngagai rakyat. Peda diri ba cermin duluk. Enda bulo, enda menang kini (Kayo-kayo sana sini membawa pembohongan kepada rakyat. Lihatlah diri sendiri di cermin. Tidak bohong, tidak menang). And so, I must thank also Pending tadi. Angkun, laban nuan angkun ke bala Dayak, tang anang mai pebula tang ngagai kitai kita urang Dayak. Laban bula tuk tadik ngasuh kitai pecah ngasuh kitai belayak ajak.

Tuan Speaker, saya ingin menyentuh tentang kawasan saya di Layar, saya ingin memohon:

a) Untuk membangunkan kampus CENTEX di Betong dipercepatkan; b) Internet Connectivity. Memandangkan keperluan untuk anak-anak kita digalakkan

belajar atas talian (e-learning) adalah diharap banyak lagi menara telekomunikasi didirikan dan juga dibekalkan sistem telekomunikasi pada tiang-tiang yang telah berdiri;

c) Membina rumah mampu milik dan mengembangkan kampung extension scheme terutamanya untuk Kampung Melayu Betong;

d) Menyenggara asrama sekolah yang daif dan membekalkan perkakas di dalamnya. Banyak sekolah macam sekolah SK Pasar, SK Saka dan juga SK Abdul Kadir di Betong mengalami masalah ini; dan

e) Memohon membina extension pada market Tamu Betong walaupun market baru ini telah dibuka tetapi banyak penjaja terpaksa jual di tempat parking. Ini menunjukkan keinginan rakyat kita untuk berniaga dan pasaran di Betong memang ada.

Bagi golongan belia, saya mengucapkan terima kasih dengan adanya skim seperti Sarawak

Micro Credit Scheme yang telah membolehkan banyak belia kita mendapat bantuan. Saya berharap skim ini juga dilanjutkan kepada golongan penjaja dan pengusaha-pengusaha kraftangan dan barang barang tradisional.


84

Tuan Speaker, I would like also to thank YAB Chief Minister on his efforts by setting up of UNIFOR and providing fundings to all religious institutions and NGOs. His other initiatives also include giving grants to Dayak Cultural Foundation, Dayak Chamber of Commerce and Industry, Dayak Bidayuh National Association, Forum and others to build their own buildings and to run their activities. This proves the policy of the GPS Government is fair and inclusive to all the rakyat of Sarawak. The principle of unity in diversity is the pillar of our existence. We must use all our strength and efforts to uphold this, and every effort to divide us must be thwarted. GPS puts unity and Sarawak first! GPS is the best Government for Sarawak.

Tuan Speaker, I must acknowledge the tireless work done in combating COVID-19 pandemic

especially by Yang Berhormat Datuk Amar Douglas Uggah, Deputy Chief Minister and Sarawak Disaster Management Committee Chairman and all committee members, all the Divisional Disaster Management Committee and all the frontliners that have put their life on the line to ensure all Sarawakians are safe. To the fellow Sarawakians whom have passed on due to the virus I wish to extend my most sincere condolences and deepest sympathy to the families. Please stay safe and follow the SOP. Kita jaga kita, kita jaga keluarga kita, kita jaga jiran kita dan masyarakat kita.

Conclusion

As a conclusion Tuan Speaker, I want to congratulate Yang Berhormat bagi Padungan on his

debate. I salute you for standing up and through to your awful office, spoke the truth, kudos YB Padungan. I still stand by my earlier proposition to extend the term of DUN. Let’s go back to history. To facilitate the delineation of constituencies for Sarawak’s first direct elections, the amendment to the Federal Constitution in 1968, in force from 9th September, extended the term of the Council Negeri existing in 1968 beyond period of five years to be dissolved together with the Federal Parliament in 1969.

Subsequently the amendment to the Sarawak Constitution in 1968, inserted a new clause

(3A) to Article 21 of the Sarawak Constitution in force from 28th September, extended the term of the Dewan Undangan Negeri existing in 1968 beyond the period of five years to be dissolved together with the Federal Parliament in 1969.

Such is the precedent for my humble proposition which is to insert a new clause to the Sarawak Constitution, to state that due to the impact of COVID-19, the term of the current Dewan Undangan Negeri be extended until:

a) Six years from the date of its first sitting, unless sooner dissolved; or b) On the date on which the Federal Parliament is next dissolved; whichever comes first.

With this proposal I firmly believe the Right Honourable Chief Minister would have all the

options to safeguard the lives and livelihood of the peoples of Sarawak against the menace of COVID-19.

But before we can effect such an amendment to the Sarawak Constitution, the Federal Constitution has to be amended first. Therefore, I ask of:

a) The Honourable Member for Bawang Assan as the Leader of the Opposition and

President of PSB; b) The Honourable Member for Kota Sentosa as the DAP Leader for Sarawak;

Both of whom have made public their concerns on the impact of COVID-19 in a State

Election. Now is the time. Make your stance. Because of COVID-19, let us unite. There is no difference between your life and mine. I want to live. Do you?


85

“Kita jaga kita, Jaga Sarawak, Intu Sarawak”

Thank you, Tuan Speaker, all the civil service and DUN staff for the meticulous running of the DUN meeting.

I would like to wish our Christian friends a very blessed Christmas and a Happy New Year. God protect Sarawak. With that I beg to support.

Tuan Speaker: The Honourable Member for Engkelili. YB Encik Johnichal Rayong Anak Ngipa: Terima kasih, Tuan Speaker kerana mengizinkan saya untuk berucap berkenaan dengan persidangan belanjawan bagi tahun 2021 yang telah dibentangkan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri bertarikh 9 November 2020.

Sejumlah bajet sebanyak RM9.83 bilion yang dicadangkan untuk tahun hadapan adalah amat dialu-alukan untuk membangunkan rakyat Negeri Sarawak khasnya kawasan luar bandar yang masih ketinggalan sejak 57 tahun yang lalu dari segi pembangunan asas seperti jalanraya yang baik, bekalan air terawat dan bekalan elektrik 24 jam.

Mereka juga ketinggalan dari aspek keadaan sekolah yang daif, klinik kesihatan yang

kelengkapan yang serba kekurangan serta juga keadaan fizikal rumah panjang atau rumah kampung yang serba kekurangan serta daif dan lain-lain.

Oleh yang demikian, saya berharap agar bajet tersebut dapat diberikan sama rata kepada

semua rakyat khasnya yang berada di kawasan ulu sungai atau luar bandar di Negeri Sarawak. Mereka telah bertahun-tahun menanti pembangunan asas tersebut untuk dinikmati, namun

malangnya ada di antara mereka yang telah meninggal dunia tanpa menikmati rasa buah pembangunan yang seharusnya dinikmati dan dilaksanakan oleh Kerajaan.

Tahun 2021 – 2025 adalah merupakan RMK-12. Sampailah masanya Negeri Sarawak akan

terus membangun dengan sepenuhnya seperti mengikut yang dirancangkan. Saya terharu dengan ucapan bajet Yang Amat Berhormat Ketua Menteri yang menyeru

rakyat Sarawak supaya bersatu sebagai satu bangsa rakyat Sarawak, tidak kira latarbelakang bangsa, agama dan darjat politik untuk memastikan negeri kita dapat dibina dengan lebih progresif serta prosperous.

Tapi malangnya, ada orang yang tertentu yang tidak menyahut seruan ini kerana lebih

kepada agenda politik mereka yang tertentu. Sifat seperti ini amatlah merugikan khasnya dari segi perpaduan, kemajuan dan pembangunan rakyat.

Tuan Speaker, saya ingin memohon kepada pihak Kerajaan untuk mempertimbangkan

seperti perkara tersebut di bawah:

Jalan Raya

Jalan Ulu Skrang Fasa 2, jalan ini bermula dari Ng Murad/ Ng Tebat Fasa 2 sehingga menuju ke Rh Lidom Sg Paya Ulu Skrang sepatutnya seperti yang dijanjikan di buka tender pada September 2019. Namun sehingga sekarang masih belum lagi dilaksanakan. Ini adalah termasuk menaik taraf sistem perparitan serta membina beberapa jambatan.

Keadaan jalan di kawasan ini amatlah menyedihkan terutamanya di waktu…(Interruption)

Tuan Speaker: Ahli Yang Berhormat, I am sorry to interrupt. Under Standing Order 9, I determine this sitting goes beyond 6.30 p.m. Please proceed, sorry.


86

YB Encik Johnichal Rayong Anak Ngipa: Terima kasih, Tuan Speaker. Keadaan jalan di kawasan ini amatlah menyedihkan terutamanya di waktu hujan serta diperlukan oleh penduduk kampung yang berulang-alik ke sekolah, pekan, klinik, kebun dan sawah mereka. Dipohon juga jalan kawasan Belawan, Pulau, Pelo, Ulu Akop, Tinting Pisang dan Keranggas dan kesemuanya terletak di kawasan Ulu Skrang, DUN Engkelili harus dibina dan dinaik taraf.

Saya juga menyeru pihak kerajaan agar menaik taraf bekas jalan balak dari Simpang Sebeliau ke Ng Entalau, Panchor, Emperan, Ng Menjau dan Sg Paya dan kesemua ini adalah terletak di Jalan Ulu Skrang.

Dicadangkan juga jalanraya haruslah dibina kerana semua pampasan tanah dan buah-

buahan telah pun dibayar oleh Kerajaan kepada penduduk-penduduk rumah panjang bersama dengan saya sebagai wakil rakyat beberapa tahun yang lalu bagi kawasan Rh Will Stuga sehingga ke kawasan Sg Pak dan Sengkabang termasuk lebih kurang 20 buah rumah panjang di sepanjang Batang Air Engkilili termasuk tiga buah sekolah rendah.

Dipohon juga untuk dinaik taraf kawasan jalan raya Rh Panjang di kawasan Skrang Hilir,

Tisak, Rembai, Kaong,Kubal, Rh Karim Ng Tabur – Sk Ng Tabut Lidong. Di samping itu juga dipohon untuk menaik taraf jalan kawasan Rh Uncat, Rh Nyalau Nibong,

Rh Minggat, Rh John, Rh Minggat Lampas atau Rh Antau, Rh Kudang dan Rh Isau dan kesemuanya terletak di kawasan San Semanju, Engkelili.

Saya juga memohon agar jalan untuk dinaik taraf di kawasan Merio iaitu di Rh Diup, Rh

Jawa, Rh Melina, Rh Tupi, Rh Bayi dan Rh Buda di mana jalan tersebut adalah dalam keadaan tidak baik terutamanya waktu musim hujan.

Dicadangkan juga agar Kerajaan menaik taraf Jalan Stengin di kawasan Engkelili dan Jalan

Tebarong Skrang untuk dipertimbangkan.

Bekalan Air Terawat

Tuan Speaker, untuk terus menikmati pembangunan asas yang sepenuhnya dinikmati dan amat diperlukan oleh rakyat ialah bekalan air terawat dan air bersih. Sekarang hampir masuk RMK-12, namun rakyat masih mandi di sungai yang kotor dan tidak selamat dan minum air hujan dari tangka dan juga sungai. Cubalah bayangkan keadaan kehidupan mereka yang di luar bandar dalam kehidupan seharian sehingga kini.

Masalah bekalan air terawat juga selalu terganggu dan kekurangan tekanan ataupun low

pressure. Inilah juga menjadi isu di kawasan-kawasan saya. Bagi itu, saya cadangkan kepada pihak kerajaan untuk meluluskan Projek Bekalan Air Terawat kepada ke semua kawasan-kawasan rumah panjang di sepanjang kawasan Batang Air Hilir Engkilili, Skrang Hilir termasuk Tebarong, Tabut, Tisak-Kaong, kesemua kawasan San Semanju dan Samuah Engkelili.

Saya pohon juga agar kesemua kawasan-kawasan rumah panjang dan sekolah-sekolah dan

klinik di sepanjang Ulu Skrang dibekalkan dengan Projek Air Terawat. Dengan ini nanti, Kerajaan akan dapat dilihat sebagai tidak mengenepikan rakyat khasnya di kawasan ulu sungai atau sebaliknya.

Bekalan Elektrik

Dipohon kepada Kerajaan untuk menyambung bekalan elektrik 24 jam melalui projek Additional Late Applicant Fund (ALAF) dan RES Project seperti berikut:

a) Rh Sujang Samueh;


87

b) Rh Rawing dan Rh Repong Tebarong Skrang; c) Rh Panggau Awang Rawing; d) Rh Individu jagaan Kapitan Bong Bun Fung Jelukong dan Kapitan Liew Jin Siew Mario

Batu Angus Engkilili; dan juga e) Rumah kampung individu di kawasan Jalan Empelam Batang Air Hilir Engkilili.

Tiada Akses Internet

Rakyat Sarawak khasnya di kawasan luar bandar telah banyak membuat aduan kerana tidak

dapat menikmati akses internet. Keadaan seperti ini amatlah dirasai selepas sekolah ditutup kerana pandemik COVID-19 dan

cuma diarah belajar melalui online. Bagaimanapun keadaan seperti ini amatlah malang sekali kerana kebanyakan kawasan-kawasan di luar bandar tersebut dan ulu sungai tidak ada liputan internet.

Bagi kawasan yang ada liputan internet, ramai pula ibu bapa juga tidak mampu membeli

kredit handphone ataupun telefon bimbit dan juga tidak mampu reload kerana kekurangan pendapatan. Sekiranya keadaan ini terus berlaku maka masa depan jangka masa pendek atau jangka masa panjang akan menyukarkan kualiti mutu pelajaran murid-murid sekolah di negeri kita khasnya di luar bandar. Saya menyeru agar pihak Kerajaan akan mengatasi masalah ini dengan segeranya.

Isu-Isu Kawasan Yang Lain

Saya memohon kepada Kerajaan untuk terus meningkatkan taraf kehidupan para peneroka SALCRA di kawasan-kawasan DUN saya di Engkilili. Memohon agar pulangan dividen yang tinggi dan dapat dibahagikan setiap tahun kepada kesemua peneroka SALCRA bagi meningkatkan kehidupan mereka.

Tanah NCR mereka telah diserahkan kepada SALCRA sejak 1976 bagi tujuan menanam

kelapa sawit namun kebanyakan daripada peneroka belum menerima geran tanah seperti yang dijanjikan sampai ke hari ini. Oleh yang demikian, saya memohon kepada pihak Kerajaan untuk menyelesaikan masalah ini dengan baiknya.

Tuan Speaker, saya juga ingin membawa masalah penduduk rakyat penempatan semula

Skrang Skim. Mereka dan keluarga telah ditempatkan di sana dari Batang Air Lubok Antu semasa konfrantasi tahun 1963. Kebanyakan mereka yang masih hidup adalah merupakan generasi yang kedua atau yang ketiga. Di sini saya memohon kepada Kerajaan agar membesarkan kawasan tanah Kampung Skrang Skim kerana penduduk telah bertambah dengan banyaknya.

Di samping itu juga untuk melupuskan tanah atau rumah loan mereka dari Sarawak Land

Development Board (LKTS) dan melupuskan loan tersebut yang begitu lama iaitu sudah 57 tahun dan harus dipertimbangkan serta juga memberi mereka geran tanah kepada yang belum diberikan.

Beberapa tahun yang lalu kebanyakan tanah mereka tersebut telah diambil alih oleh

SALCRA untuk tanaman kelapa sawit sehingga sekarang. Oleh itu saya memohon Kerajaan mengatasi isu ini dengan segeranya. Saya juga ingin menarik perhatian bahawa kebanyakan para penduduk di kawasan DUN Engkelili adalah terdiri daripada para petani dan para pekebun.

Oleh itu saya menyeru agar pihak Kerajaan akan dapat terus menolong dan membantu

mereka dari berbagai subsidi dan inisiatif Jabatan Pertanian tidak kira latar belakang atau ideologi politik mereka.

Tuan Speaker, sebelum saya mengundurkan diri saya mengharapkan agar pihak Kerajaan

akan dapat mempertimbangkan permohonan dan isu-isu seperti yang saya bentangkan di atas tadi


88

berdasarkan untuk rakyat Sarawak dan bukannya berdasarkan kepada pembangunan yang menekan rakyat kerana ideologi politik yang tidak sama. Rakyat Sarawak akan marah apabila pembangunan atau pemberian projek tidak diberi secara seimbang dan adil.

Akhir sekali hari mengundi PRN 12 dan waktu memilih tetap rakyat Sarawak akan tunggu

sekarang ataupun di masa akan datang. Rakyat adalah pemilih yang bijak, belum cuba belum tahu.

Tuan Speaker, sebelum mengundurkan diri saya ingin mengucapkan Selamat Hari Krismas

kepada semua penganut agama Kristian di seluruh negeri Sarawak dan juga Selamat Tahun Baru 2021 yang bakal datang. Syabas kepada Tuan Speaker kerana telah menjayakan persidangan ini dengan penuh cemerlangnya. Sekian, terima kasih. Timbalan Speaker: Yang Berhormat for Kabong. YB Encik Mohd Chee Bin Kadir: Tuan Speaker, terima kasih atas peluang yang diberi kepada saya untuk turut serta dalam perbahasan belanjawan yang telah dibentangkan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Sarawak, Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg. Belanjawan 2021 bertemakan menyemarakkan semula ekonomi ke arah berdaya tahan, perihatin dan masyarakat inklusif. Kita amat teruja bila sekali lagi Yang Amat Berhormat Ketua Menteri telah membentangkan satu belanjawan untuk semua di mana satu jumlah sebanyak RM9.832 billion telah diperuntukkan dan seperti tahun-tahun yang lepas kekal sebagai development bias budget. Daripada keseluruhan belanjawan sejumlah RM6.304 billion atau 62% adalah peruntukan untuk perbelanjaan pembangunan.

Terima kasih kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri yang ingin melihat pembangunan di luar bandar dipercepatkan agar jurang pembangunan bandar dan luar bandar dirapatkan maka sejumlah RM4.251 billion atau 67% daripada jumlah perbelanjaan pembangunan adalah dikhaskan untuk pelaksanaan program dan projek di kawasan luar bandar. Sementara RM2.053 billion atau 33% adalah untuk kawasan bandar.

Pujian harus diberi kepada Kerajaan Sarawak kecekapan menguruskan kewangan negeri.

Ini terbukti apabila sekali lagi belanjawan kali ini adalah surplus bajet di mana RM180 juta lebihan akan dapat diperolehi adalah diunjurkan pendapatan tahun hadapan adalah berjumlah RM10.012 billion.

Tuan Speaker, dengan peluang yang ada ini saya ingin menyentuh beberapa manfaat yang

bakal diperolehi dari belanjawan ini oleh rakyat yang saya wakili di Kawasan N.40 Kabong.

Skim Bantuan Khas kepada Petani dan Nelayan

Rata-rata penduduk dalam Kawasan N.40 Kabong bekerja sebagai petani dan nelayan dimana pendapatan mereka adalah tidak menentu. Ucapan terima kasih kerana keperihatinan Kerajaan kerana memahami kepayahan yang mereka alami. Pekebun-pekebun kelapa sawit dan lada yang terkesan oleh penurunan harga komoditi dan kenaikan harga baja amat mengalu-alukan peruntukan berjumlah RM60 juta sebagai bantuan khas yang dijangka akan dimanfaatkan oleh 75 ribu petani di seluruh Sarawak. Selain itu atas dasar mengutamakan kebajikan rakyat Kerajaan telah menyediakan bantuan berjumlah RM29 juta untuk nelayan-nelayan yang pendapatan mereka terjejas pada musim landas.

Sarawak Reef Balls Project

Sarawak Reef Balls Project adalah satu kaedah yang berkesan untuk meningkatkan populasi ikan di perairan Sarawak. Sekali gus meningkatkan pendapatan nelayan pesisir pantai. Nelayan-nelayan dalam Kawasan N.40 Kabong merupakan nelayan yang menangkap ikan di pesisir pantai. Adalah diharapkan perairan pantai Kabong mempunyai reef balls akan mendapat sebahagian


89

peruntukan yang berjumlah RM23 juta untuk tahun hadapan. Projek reef balls ini amat diperlukan untuk menghalang nelayan pukat tunda dari mencerobohi perairan pesisiran pantai kerana aktiviti ini semakin menjadi-jadi kebelakangan ini.

Penyambungan Elektrik ke Rumah-Rumah

Ucapan terima kasih kepada Kerajaan dengan memperuntukkan perbelanjaan berjumlah RM1.398 billion untuk tahun 2021 untuk Rural Electrification Scheme (RES) kita harap permohonan hampir 900 pemilik rumah yang belum dibekalkan dengan elektrik dalam Kawasan N.40 Kabong akan diberi pertimbangan oleh Kerajaan.

Bantuan Ehsan Kebakaran

Tuan Speaker, pada 2hb November 2020 di waktu Subuh, satu peristiwa sedih telah menimpa tiga buah keluarga. Di mana tiga buah rumah telah musnah dijilat api. Walaupun ke semua tiga buah rumah musnah secara total namun kita bersyukur tiada kehilangan nyawa dalam insiden itu. Adalah diharapkan sebahagian daripada peruntukan berjumlah RM55 juta dalam belanjawan tahun ini dapat digunakan untuk membantu tiga keluarga yang malang ini untuk membina semula rumah-rumah mereka di atas tapak yang sama.


Ucapan terima kasih atas pelbagai inisiatif yang telah diambil oleh Kerajaan untuk memudah

serta mempercepatkan pelaksanaan Digital Economy. Akan tetapi di Kawasan N.40 Kabong ada beberapa perkampungan yang mempunyai ramai penduduk masih belum mendapat jaringan internet yang baik. Antara kampung-kampung menghadapi masalah ialah Nyabor, Metang Desa dan beberapa tempat yang lain. Kita mohon pihak berwajib mengambil tindakan yang sewajarnya demi kepentingan rakyat yang memerlukan.

Program Pembaikan Rumah Rakyat Miskin Sarawak MRP PPRMS

Kita amat bersyukur kerana Kerajaan dapat meneruskan program ini untuk tahun depan

dengan peruntukan berjumlah RM50 juta. Dengan peruntukan ini jumlah rakyat miskin yang akan dibantu akan bertambah. Di antara bantuan yang diberi adalah seperti mengganti atap yang bocor, lantai dan dinding yang telah using.

Kabong International Kite Festival (KIKF)

Untuk penganjuran tahun ini yang telah mendapat pengesahan penyertaan daripada 35

buah negara ke KIKF terpaksa dibatalkan akibat penularan wabak COVID-19, sekiranya pandemik COVID-19 dapat dipulihkan pada tahun hadapan, adalah menjadi harapan kita untuk melihat penganjuran KIKF dapat dilaksanakan pada tahun depan. Kita gembira peruntukan berjumlah RM252 juta akan digunakan untuk merancakkan sektor pelancongan di Sarawak. Dan satu daripadanya ialah KIKF.

Anjung Usahawan

Tuan Speaker, impian pengiat-pengiat usahawan kecil dan sederhana di Kawasan N.40

Kabong untuk mendapat Anjung Usahawan akan tercapai setelah Menteri Muda Pembangunan Perusahaan Kecil dan Sederhana melawat Kabong pada 13hb Oktober 2020 dimana beliau telah menyatakan kesediaan Kerajaan untuk membina sebuah Anjung Usahawan dalam masa terdekat. Dengan ada Anjung Usahawan ini nanti ianya akan menjadi platform usahawan berkembang maju.


90

Rural Transformation Project (RTP) dan Minor Rural Transformation Project

Dengan peruntukan berjumlah RM400 juta dan RM235 juta masing-masing untuk Projek Pembangunan Luar Bandar RTP dan Projek Kecil Luar Bandar (MRP) merupakan testimoni jelas betapa prihatinnya Kerajaan GPS terhadap pembangunan di kawasan luar bandar. Rakyat telah mula melihat kesungguhan Kerajaan dalam memastikan infrastruktur asas dibina untuk kesejahteraan rakyat.

Pengajian dalam talian semasa dalam Perintah Kawalan Pergerakan

Akibat penularan wabak COVID-19, sekolah-sekolah dan institusi pengajian tinggi telah mula menggunapakai kuliah dalam talian. Bagi pelajar-pelajar yang berada di bandar-bandar dimana kelajuan internet adalah baik ini amat memberi kebaikan. Bagi pelajar-pelajar yang berada di luar bandar di mana menara telekomunikasi tidak ada atau kelajuan internet adalah lemah atau langsung tiada keadaan begini amat memberi masalah banyak kepada mereka. Maka kita mohon agar Kerajaan membina lebih banyak lagi menara-menara telekomunikasi di kawasan DUN N.40 Kabong.

Selain itu, kita mengharap agar Kerajaan agar membekalkan secara percuma peralatan komputer seperti laptop atau tablet kepada pelajar-pelajar dalam kategori B40 yang tidak mampu membeli peralatan tersebut. Bantuan sebegini rupa akan memberi makna kepada rakyat dalam mendepani wabak COVID-19.

Mesin Dialisis untuk Pesakit Buah Pinggang Di Klinik Kesihatan Kabong

Bilangan pesakit-pesakit buah pinggang dalam Kawasan DUN N.40 Kabong semakin bertambah. Hospital terdekat yang ada mesin dialisis ialah Hospital Saratok, Hospital Sarikei dan Hospital Sibu. Perjalanan ketiga tempat ini agak jauh dan memerlukan perbelanjaan yang agak besar bagi mereka dalam golongan B40. Tibalah masanya Kerajaan menyediakan beberapa mesin dialisis di Klinik Kesihatan Kabong untuk kegunaan pesakit-pesakit buah pinggang yang tinggal di Kawasan DUN N.40 Kabong. Kita juga mengharap agar Ahli Parlimen P.205 Saratok merangkap ADUN N.38 Krian dapat melobi Kerajaan Pusat untuk mesin-mesin dialisis ditempatkan di Klinik Kesihatan Kabong.

Skim Pembesaran Kampung Hulu Kabong

Skim pembesaran Kampung Hulu Kabong merupakan salah satu projek rakyat yang telah diluluskan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri. Skim ini akan menyediakan sebanyak 200 lot kediaman untuk fasa satu. Antara kelayakan yang diperlukan ialah pemohon hendaklah penduduk asal Kabong, sudah berkeluarga, tiada rumah atau lot untuk mendirikan rumah dan berpendapatan dalam lingkungan RM3,000 sebulan. Kemudahan dalam skim ini akan menggunakan spek baru iaitu jalan berturap dan parit konkrit dan semua lot akan ditembok earth filling. Setakat ini kerja-kerja penembokan dan pembinaan infrastruktur sedang giat dijalankan dan dijadualkan siap sepenuhnya pada bulan Mei 2021. Selepas itu ianya akan diagih-agihkan kepada pemohon-pemohon yang berjaya. Rakyat di Kabong akan sentiasa mengenang jasa Yang Amat Berhormat Ketua Menteri.

Balai Bomba Untuk Kabong

Pada 2 November 2020 yang lalu, satu peristiwa yang menyedihkan telah menimpa tiga keluarga di Kampung Sungai Pala Tabung di mana rumah-rumah mereka telah ranap akibat kebakaran. Kalau tidak kerana semangat kesetiakawanan dan keberanian penduduk-penduduk Kabong, lebih banyak lagi rumah di makan api. Maka kewajaran untuk membina sebuah balai bomba begitu mendesak sekali. Kita menghargai inisiatif yang diambil oleh ahli parlimen P.205 yang berhubung terus dengan Menteri Kerajaan Tempatan dan Perumahan Persekutuan memohon dibina sebuah balai bomba di Kabong.


91

Projek Bekalan Air

Projek Bekalan Air untuk Kabong dan kawasan-kawasan berhampiran yang sepatutnya sudah siap pada bulan Oktober lepas kini mengalami kelewatan akibat COVID-19. Agensi pelaksana JBALB dalam taklimat kepada Menteri Muda Bekalan Air baru-baru ini menyatakan satu tindakan intervensi akan dilakukan pada penghujung tahun ini yang akan meningkatkan volume air untuk kegunaan penduduk di Kabong. Rakyat menunggu apa yang diperkatakan oleh JBALB menjadi kenyataan.

Kabong Town Extension

Pekan Kabong sebagai ibu pejabat Daerah Kabong hanya mempunyai dua deret kedai

diperbuat dari kayu. Adakah Kerajaan merancang untuk melaksanakan Kabong Town Extension dalam masa terdekat?

Tuan Speaker, sebelum mengundur diri saya ingin menzahirkan penghargaan kepada Yang

Amat Berhormat Ketua Menteri selaku Menteri Kewangan atas pembentangan Belanjawan 2021 yang diharap dapat mengatasi cabaran ekonomi yang lembap akibat penularan wabak COVID-19.

Mengakhiri ucapan saya, saya ingin mengucapkan Selamat Menyambut Hari Krismas

kepada Ahli-ahli Yang Berhormat yang beragama Kristian. Dengan ini saya mohon menyokong. Terima kasih. Timbalan Speaker: Ahli-Ahli Yang Berhormat, as we still have a few Honourable Members who wish to speak. I draw your attention to Standing Order 9 (1) whereby the sitting is extended beyond 6.30 p.m. Ahli Yang Berhormat for Bukit Assek.

YB Puan Irene Mary Chang Oi Ling: Thank you Tuan Speaker for this time to speak. I would like to bring up a few issues concerning my Kawasan.

Sibu Flood Mitigation Plan

Flooding is a big problem in Bukit Assek. And Sibu Flood Mitigation Plan has been the subject of some contentions. 11 pumps in all and five (including that from two stimulus packages) have been completed. Those five were encompassed in Phases 1 and 2 and the Federal Stimulus Packages.

Phase 3, which was originally to include Pump 6 and which was to be located behind Paramount Hotel was shelved in favour of Pumps 7 and 8. This apparently was the outcome from the Value Engineering (VE) Projek Rancangan Tebatan Banjir (RTB) Sibu workshop which was held from 16th May until 19th May 2017 when BN was still in power and both on the Federal and State levels.

Pursuant to the information gathered, I had made personal visits to the Federal DID, the

State DID and had liaised with relevant officers. For the information of this august House, Pump 6 at behind Paramount Hotel was to serve most of the low-lying and waterlogged areas such as Belian Road, Hua Khiew Road, Tiong Hua Road and so forth, mostly in Bukit Assek. Part of the water discharge from these roads would go to the earth drain at Jalan Oya-Brooke Drive-Jalan Tuanku Osman between Sibu Town Square and Paramount Hotel. And Pump 6 at behind Paramount Hotel together with Pumps 1-5 would have partially resolve the flash flooding in these areas as they and the tidal gates would eliminate the impact of high-water level from Rajang River and Igan River and prevent the overflowing of waters from these rivers into Sibu town.

Tuan Speaker, I use the word “partially resolve” because the pumping stations, even when all eleven are completed, built or to be built at the locations designated in the masterplan, would never totally address and resolve the frequent flash flooding in the low-lying areas of Bukit Assek.


92

From my correspondences with the Flood Management Division in the DID, I was informed and I quote, “The main objective of this masterplan is to prevent overflowing water from these 2 rivers entering the town of Sibu. All other localised drainage within these catchments are not included in the masterplan as the concern is to tackle the regional flooding rather than localised flash flood.” Again, “the frequent flash flooding of Bukit Assek is not due to overflowing of Rajang River but rather a localised flooding due to the settlement of the road.” “The masterplan only addresses the regional or major flood. There is no plan by JPS Malaysia to resolve the localised flooding in Bukit Assek.” “Any proposal to mitigate localised flood issues in Bukit Assek should be channelled to the Ministry of Local Government and Housing or the State Government.”

Tuan Speaker. I am not against the Flood Mitigation Plan in building 11 pump stations in Sibu and raising of roads alongside Batang Rajang and Batang Igan. In fact, as one of the elected rep for Sibu, I endorse it. But when we want to solve problems, we need to know what exactly is the problem and the source of that problem. And flooding in Bukit Assek is a localised problem caused by the fact that due to the settlement of the area, Bukit Assek has become much lower than the areas along Batang Rajang and to the fact that the drainage system which runs through Bukit Assek does not allow the rain water to be discharged fast enough. And all these is partly due, if not mainly due to the fact that the current conventional drainage system which runs through Bukit Assek have either been clogged up for years or have collapsed and in the bad state and have not been repaired nor replaced with one which can provide the fastest disposal of storm water runoff. The responsibility therefore lies in the hands of the State Ministry of Local Government and which responsibility has not been competently discharged for 57 years. The Ministry of Local Government should replace all the broken and disfunctional drains in Bukit Assek and Sibu. This alone would bring Bukit Assek up the notch of being flood free.

On a related issue, Tuan Speaker, on Phase 4 of the flood mitigation project which was

recently announced that the State Government would agree to use State money to fund. The House needs to be enlightened on why should our State Government agreed to fund it when the project is a Federal project. During these trying times, for the money which have to be used for the project, are they not better used to assist the SMEs and people in our State instead of discharging the responsibility of the Federal Government?

Bukit Assek Development Plan Since this year, we started hearing of a Sibu Urban Renewal Committee being formed to look

into developing Sibu including Bukit Assek. In fact, the CM had made a statement to the press that his State Government was planning to implement an Urban Renewal Programme modelled along a similar programme in Singapore to redevelop Bukit Assek. This was on 3rd May 2018, just before the 14th General Election on 9th May 2018.

The plan to redevelop Bukit Assek is long overdue. Whether it takes off or not, and even as

we don’t see any budget being allocated for it under the Urban Renewal Programme in this Budget, I hope for the sake of the people from Bukit Assek that the Government is sincere in doing what should have been done long ago, regardless of the political background of its elected representative. It is not an excuse for any Government of the day to refuse development to an area which is being held by an opposition member. Neither should it make it more difficult for the Government of the day to plan or to carry out development and improvement to the area as required, if she really wants to.

Tuan Speaker, I remember in one of my earlier speeches in 2018 in this august House, I had

pointed out that Bukit Assek has a huge potential to become a Cultural Heritage Village. I still stand by this belief, Tuan Speaker. In fact, soon after my speech, I met up with one of the top architects in Sarawak who is interested in helping to build Bukit Assek. He has the vision of transforming Bukit Assek into a canal town, our little Venice in Sarawak. The idea is to introduce a canal system in the area to serve as the urban storm water retention as well as to maintain the water level in the


93

peat soil. There should also be put in strategic locations, the pumping facilities for the discharge of water as well as for the circulation and movement of canal water.

Tuan Speaker, much as I am not an engineer nor an architect, but I have spoken to a few

persons from these two professions to believe that a canal system in Bukit Assek would resolve her flooding woes as it would maintain the present ecosystem of peat soil in the area. In fact, there is a Chinese saying which says that in many ways, it is always better to flow along and work with nature than to go against nature. The plan as expounded by the respected architect is essentially a unique infrastructural concept which would address and resolve the current challenges of deteriorating infrastructure with serious sanitation issues and others. Above all, not too much money needs to be pumped in if the private sectors can see the real estate potential for investments. In fact, Tuan Speaker, I have here, a proposal for the Rejuvenation of Bukit Assek area. This was actually prepared by the architect. If there is any officers from LCDA whose interested to have a look, I don’t mind let him or her to have a look for the sake of Bukit Assek.

Needless to say, also, should the canal system be put in place and Bukit Assek should become the little Venice in Sarawak, the possibilities for tourism and commercial opportunities would be endless, not only for Bukit Assek, but for Sibu and Sarawak as well.

Tiong Hua Market

Tiong Hua Market situated in the heart of Bukit Assek has seen the end of its glory days when the hawkers were evacuated by the local council from the premises on 26th September 2020. The hawkers found themselves literally on the streets within 48 hours when cracks on the wall structure of the premises were seen. As the safety of the hawkers and the customers remain of the highest priority, there should have no grouses over the decision to evacuate. However, no matter how right this decision was, it would not assuage the fear and worries and concerns of the 34 traders that it would be bleak days ahead for them. For the 24 hawkers who sell fresh produce, they are now trading under the airless canopies set up in Jalan Chew Siik Hiong, under all sorts of weather and for a reduced business of at least 50%. For the 10 food and drink stall operators, they have not been able to do their business since 26th September 2020. A petition by these stall operators to the Minister of Local Government when he came in to Sibu on 3rd October 2020 for some financial assistance has produce no result at all.

On 7th November, 2020, it was reported in the Chinese newspapers that SMC has set up stalls for 6 out of the 10 food and drink stall operators to resume their business. These stalls are to be under the same canopies as the 24 hawkers selling fresh produce. It was also reported that the other four have already found and rented some other premises to resume their business. However, I have received calls from some of these food and drink operators that this information reported in the press was not strictly accurate. In fact, only five of these F&B operators have accepted the offer. For the other five, only one have found a place to rent, privately and resume business. The other four are still holding on for a better place to resume their business.

For the five who have accepted SMC’s offer, they have accepted it out of desperation as they have been having no income since 26th September 2020. And most, if not all, of them are doubtful and apprehensive that their business would be as brisk as it used to be when they were operating their stalls from the 1st floor of the market premises. Their misgivings are not without any basis, Tuan speaker, as Jalan Chew Siik Hiong is a commercial centre with at least 18 coffeeshops and restaurants. It is therefore a very reasonable assumption that most customers would prefer to dine in these coffeeshops and restaurants rather than under the hot canopies.

Tuan Speaker, in fact, Jalan Chew Siik Hiong has many vacant shoplots waiting for the right tenant to come along for many months now. This is the effect which the pandemic has caused on our local economy. There is therefore no reason why Council cannot rent 1-2 premises there for these food and drink stall operators to resume their business. After all, most of them have already paid their yearly licence in full. And Council would be killing 2 birds with 1 stone as this would also


94

allow the owners of the empty shoplots to collect some rentals. The people are in desperation, Tuan Speaker and they are barely making ends meet especially this pandemic time. The Ministry of Local Government should direct the local council to respond with more apathy for our people on the ground.

In the meantime, it has been more than a month since the Public Works Department has

inspected the market premises. However, I understand that up until today, SMC has still not received the certification that the building premises is unsafe to occupy. The Ministry of Local Government should update this august House on when would the renovation works on the building be expected to commence.

Natives with Mixed Parentage Tuan Speaker, lately the current policy of the Sibu Land and Survey Department is to only

allow the registration of transfer of native lands to a native person whose parents are both natives. This includes cases where the person’s father is a native and is stated to be a native in his own birth certificate. The practise is, on the submission of the transfer documents, the Land Department would check the birth certificate of the intended transferee and if any parent is a non-native, it would be rejected outright. This practise only started in the recent years and have since then created a lot of problems for children of mixed blood. In our multi-racial society, there is bound to be many inter-racial marriages among the races, and even among here, among our honourable members. With the current policy, it has caused many rightful children of a native parent to be deprived of their landed properties when the native parent passed away. In many of these cases, it caused a lot of family disputes as the children of a deceased native might be forced to transfer their native lands to someone outside their immediate family.

Under our Sarawak Interpretation Ordinance, the term “native” refers to a citizen in Malaysia

of any race which is considered as indigenous to Sarawak. There are 10 races mentioned in the Ordinance and anyone whose race is in the listed native group is recognised as a Sarawak native. Therefore, as long as when the race of a person is classified as one of these races in his birth certificate, he is a native for the purpose of the land transfers under our Sarawak Land Code. It is not for the Land Registry to go behind the race classification in the birth certificate to query if both parents are natives before they would allow the transfer to be registered.

This current policy by the Sibu Land Registry is apparently not followed in Kuching and

Sarikei as these transfers have been known to be recently allowed even though Sibu still disallows it. Tuan Speaker, the relevant ministry has to ensure that there is uniformity among all the land departments and that they are practising consistent policies across all divisions. They should also be working in tandem with other state departments and should endorse and uphold each other’s authority by consistently recognising the details in the birth certificates issued by the Registry of Births and Deaths as being true and correct. This is especially true when Malaysia is mainly a paternal and patrilineal society, with property and title being inherited by the male lineage. Therefore, if a child's father is a native, then the child should be classified as a native without any question and he should be allowed to inherit his father’s native landed properties without any question. The Ministry concerned should look into and resolve this issue for all these children of mixed marriages.

Education

The COVID-19 pandemic has created the largest disruption of education systems in history. To a lot of our students, this is the happiest year of their lives.

Between January and now, schools had been closed for 6 months. And just a few days ago, the MOE had again issued a blanket order that all schools across the country be closed, regardless of whether the particular state or town is classified as green, yellow or red zone.


95

But while our children rejoice, the parents and teachers worried on the impact of these excessive school days off. Whether they like it or not, the teachers have to find ways to be resourceful and to change their mode in delivering quality education in order to leave no one behind. On 1st November 2020, Tuan Speaker, it was reported in our local news that a teacher of a primary school in my constituency had actually, out of his own resources and ability bought and collected second hand smartphones for 29 of his students to ensure that they can keep up with online teachings. And this school is not even a rural school where we can expect that there is even a bigger lack of these necessary facilities and gadgets for online teachings.

Tuan Speaker, as I look through the Budget, there is no allocation or funds to address these issues. Education might strictly be a Federal issue. But these students are our children. Our own state ministry having the charge of education needs to promptly come up with the relevant resources to enable our children to keep up because this education disruption has and will continue to have a lasting effect on the lives of our children. And in the meantime, our State ministry should work something out with the MOE to avoid blanket order of closure of schools across the whole country, especially in areas where they stay as green zones.

State victory against PETRONAS Tuan Speaker, on 17th September 2020, the sum of RM2.95 billion in SST on petroleum

products was paid by Petronas to the State Government. This payment was indeed a significant milestone in our legal tussle against PETRONAS and the Federal Government and is a significant contribution to our revenue received. But with the payment, I believe it is in everyone’s mind to know what were the terms which were settled between our State Government and PETRONAS? Indeed, there were so many questions that since it has been so many years of getting off scot free from the payment of the SST and after mounting a legal challenge against our State for daring to bring the matter to court, surely, a lot of people are in disbelief that Petronas had agreed to settle the SST payment without demanding for a pound of flesh. The people being our masters and the State Government being the custodian of the people’s rights and interests, the State Government has a moral and social and political obligation to inform the people. So, I urge that the terms be fully revealed to this House.

Homelessness in Sibu I shall be brief in this since this is actually taken in question and answer. But I want to

emphasise that Sarawak needs to get serious about tackling homelessness which is fast becoming one of the major social problems of today.

Tuan Speaker, in Sibu, for this particular issue, the Social Welfare Department largely exists

in name only. I give commendations to the Sibu Social Welfare officers for positive responses whenever they were being alerted. But I have observed the officers being helplessly helpless on what to do with these people. Let me illustrate on a typical chain of response by the authorities. Upon being called, the social welfare officers/the police would arrive at the scene. They would bring the person to the hospital where he would be evaluated by the psychiatric department. Social welfare would then try to contact the family members. If the family members are not contactable or even if contactable but not willing to go and bring the person home and if the person is mentally stable, the person would be released back to the street after 2-3 days. In Sibu, the social welfare has no shelter for him. Neither can social welfare take him in if the person is mentally unstable. But even worse is the fact that it seems that the hospital has no place for him either as usually those taken in would invariably be let out again in 2-3 days. So again, back to the street he goes. The whole exercise is futile and pointless and it’s a waste of the social welfare, police and hospital’s time and resources.

On Monday, the Honourable Minister had replied my question on what can social welfare do to help the homeless with mental problems. This House was informed that these cases would be referred to the Health Department and to Hospital Sentosa. And they would only be discharged


96

when they have been treated. I presume that may be what is happening in Kuching, Tuan Speaker. And that is not what is happening in Sibu. In Sibu, these people would be back on the streets after 2-3 days because apparently, the hospital has no place for them. Why is there no coordination between the Health Department and social welfare for these cases? The Minister of Local Government and Housing who is in charge of the state medical affairs should also explain why is there no room in Sibu hospital for those homeless people who have been diagnosed to be mentally unstable.

Tuan Speaker, I recognise that there are a multitude of barriers that make it difficult for

homeless people to become self-sufficient with secured housing. Everyone in the society have a responsibility to reduce and prevent homelessness. But ultimately, the crucial role lies in the hands of the Government as it has the resources, scope and power to change public policy and public attitudes toward homelessness. Thank you and with that I conclude. Timbalan Speaker: Secretary, can you check? I take note that we have less than 27 here. So, without the quorum…Secretary, can you ring the bell. I understand, I know. We can either suspend the meeting for a while and wait for a quorum to come in. We suspend for five minutes and let the Secretary ring the bell. If we don’t have the quorum, then we have to adjourn.

(Buzzer dibunyikan)

Timbalan Speaker: Ahli-ahli Yang Berhormat, under Standing Order 10(3), since we don’t have enough quorum, we have no choice but to adjourn the meeting to tomorrow at 9.00 a.m.

(Mesyuarat ditangguhkan pada jam 7.05 malam)

mesyuarat kedua bagi penggal kelima...belum disunting unedited s a r a w a k penyata rasmi...

Documents