KOMPONEN ELEKTRONIK

Komponen elektrik adalah suatu alat yang membenarkan pengaliran arus elektrik ke satu arah atau arus ulang alik ke arus terus. Komponen elektrik juga digunakan sebagai pengawal arus elektrik dan rintangan dalam sesuatu litar. Komponen elektronik dapat diklasifikasikan kepada tiga komponen utama iaitu pasif, aktif dan khas.

Komponen Aktif Dan Pasif1.

2.

3.

Komponen Aktif Bahan semikonduktor yang terdiri daripada silikon dan germanium. Dapat membentuk, mengawal dan memproses isyarat elektrik. Contoh : transistor dan diod.

1.

2.

3.

Komponen Pasif Dibina daripada bahan penebat seperti mika, seramik, kertas atau elektrolit. Sebagai peranti sokongan untuk membantu operasi komponen aktif. Contoh : perintang dan kapasitor.

KOMPONEN PASIF PERINTANG PEMUAT

PERARUH

PERINTANG Digunakan untuk mengawal atau mengehadkan

aliran arus dalam litar elektrik. Perintang yang mempunyai rintangan yang tinggi akan membenarkan sedikit arus mengalir melaluinya, sebaliknya jika nilai rintangan rendah, banyak arus boleh melaluinya. Terbahagi kepada dua iaitu perintang tetap dan perintang boleh laras.

Perintang tetap Mempunyai nilai yang tidak boleh diubah.

Nilai perintang boleh diketahui berdasarkan jalur-

jalur warna yang terdapat pada badannya. Terdiri daripada dua jenis iaitu jenis karbon dan jenis berlilit dawai.

Jenis karbon mengandungi campuran serbuk carbon

dan tanah liat. Nilai rintangannya antara beberapa ohm hingga 10 m ohm. Jenis berlilit dawai diperbuat daripada nikrom dan mangan. Nilai rintangannya antara 1ohm hingga 25 k ohm bergantung kepada panjang dan diameter dawai yang digunakan.

Simbolperintang tetap

UNIT ASAS NILAI RINTANGAN Nilai rintangan perintang disukat dalam unit ohm Kadar kuasa perintang ditentukan dalam unit

ohm. Kadar kuasa menentukan ketahanan perintang terhadap haba tanpa merosakkannya. Contoh kadar kuasa ialah 0.25 ohm, 0.5ohm. Had terima ialah nilai rintangan yang minimun dan maksimum pada sesuatu perintang tetap.

KOD WARNA PERINTANG TETAP1 Terdapat dua cara untuk menentukan nilai rintangan pada perintang tetap iaitu: (a) Nilai rintangan dicatat pada perintang (b) Dengan menggunakan kod warna 2 Bagi perintang karbon yang mempunyai saiz kecil, kod warna digunakan untuk mengetahui nilai rintangannya. 3 Nilai rintangan perintang karbon boleh diketahui dengan berpandukan jalur-jalur warna yang terdapat pada badan perintang. 4 Jalur-jalur warna mi perlu diterjemahkan kepada nombor atau angka berpandukan kod warna perintang. 5 Berikut adalah nilai jalur-jalur warna perintang dalam kod warna.

KOD WARNA

MENGIRA NILAI PERINTANG

CARA

Peritang Perintang tetap

Perintang Boleh Laras atau Perintang Boleh Ubah1 Digunakan untuk mengawal arus dan voltan.

2 Perintang ni boleh dilaraskan di antara sifar hingga nilai maksimum. Perintang boleh laras mi biasanya digunakan pada radio untuk mengawal suara dan televisyen untuk mengawal suara, warna, dan kecerahan. 4 Nilai rintangan pada perintang boleh laras boleh dikawal dengan cara melaras bahagian pelaras lengan pemutar). 5 Perintang boeh laras diperbuat daripada karbon dan lilitan dawai. 6 Terdapat dua jenis perintang boleh laras iaitu: (a) Reostat (b) Meter upaya (potentiometer) 7 Versi meter upaya yang Iebih kecil dikenali sebagai pre-set.

CONTOH PERINTANG BOLEH LARAS DAN SIMBOL SERTA KETERANGANNYA

Perintang diukur dalam unit ohm mengambil sempena seorang saintis german, george simon ohm yang lahir pada tahun 1789

Simbol meter upaya

Simbol preset

KAPASITOR1 Kapasitor atau pemuat digunakan dalam litar elektronik untuk menyimpan dan membuang cas elektrik. 2 Keupayaan kapasitor menyimpan dan mengecas dinamakan kapasitans. 3 Nilai kapasitans yang besar pada kapasitor membolehkan lebih banyak cas elektrik disimpan. 4 Kapasitor banyak digunakan dalam litar bagi pembuatan peralatan elektronik seperti radio, televisyen, perakam video dan peralatanperalatan elektronik yang lain,

Bahan Kapasitor 1 Kapasitor mengandungi plat pengalir dan sejenis bahan penebat. 2 Bahan penebat yang terletak di antara dua plat pengalir dinamakan

dielektrik. 3 Antara bahan penebat yang biasa digunakan adalah kertas, mika, seramik,

dan elektrolit. 4 Dielektrik bertindak sebagai tempat menyimpan cas elektrik.

Cas dan Nyahcas1 Apabila kapasitor disambungkan kepada bekalan elektrik (contohnya, bateri), kapasitor akan dicaskan. 2 Cas elektrik akan disimpan pada bahagian d ielektri k. 3 Apabila dicas, kedua-dua plat pengalir akan mempunyai cas yang berlainan, iaitu cas positif dan cas negatif. 4 Cas elektrik boleh disimpan dalam kapasitor untuk beberapa ketika.

Buang Cas / Nyahcas5 Apabila kapasitor yang bercas penuh disambungkan kepada komponen elektronik, contohnya LED, cas yang tersimpan akan dikeluarkan. Hal mi dinamakan buang cas atau nyahcas.

Jenis-jenis Kapasitor Kapasitor terbahagi kepada dua jenis iaitu: (a) Kapasitor berkutub (b) Kapasitor tanpa kutub

Kapasitor Berkutub1 Kapasitor berkutub biasanya diperbuat daripada aluminium dan tantalum, 2 Kapasitor mi mempunyai dua kaki yang berlainan cas atau kutub, iaitu satu kaki berkutub positif dan satu kaki lagi berkutub negatif. 3 Kapasitor berkutub yang mempunyai elektrolit sebagai dielektriknya adalah yang paling banyak digunakan dalam pembinaan itar elektronik. 4 Kapasitor jenis ni dinamakan kapasitor elektrolitik

5 Kapasitor elektrolitik perlu disambung dan dipasang mengikut kekutuban yang betul dalam litar. Kaki negatif kapasitor disambung kepada punca negatif litar (bekalan), manakala kaki positif kapasitor disambung kepada punca positif Iitar.

Kapasitor tidak berkutub Kapasitor tidak berkutub adalah seperti kapasitor

seramik dan kapasitor mika. Kapasitor tidak berkutub boleh disambung secara bebas.1 farad = 1000000 u f (mikrofarad)

1 farad = 1000000000 pf (picofarad)Simbol kapasitor tidakberkutub

dielektrik

Tanda (-) Kadar voltan pada kapasitor Kaki negatif kaki Plat pengali r

Perbandingan antara kapasitor berkutub dan kapasitor tanpa kutub:

UNIT SUKATAN KAPASITOR

1. Keupayaan kapasitor menyimpan cas boleh disukat dan nilai kapasitans disukat dalam unit Farad (F). 2. Satu Farad merupakan unit yang sangat besar. Oleh itu, kapasitans biasanya dinyatakan dalam unit mikrofarad (pF) dan pikofarad (pF). 1 Farad = 1 000 000 mikro farad (iaF) 1 mikro farad (iiF) = 1 000 000 piko farad (pF) 3. Unit kapasitans setiap jenis kapasitor sama ada berkutub atau tanpa kutub ditanda pada badannya.

PERARUH/induktor

PERARUH Peraruh mempunyai nilai tertentu

kearuhan, L. Kearuhan,L ialah keupayaan sesuatu pengalir

untuk menghasilkan voltan teraruh apabila arus berubah dalam pengalir tersebut.

BINAAN PEARUH

PERARUH Apabila arus di dalam suatu litar elektrik berubah,

litar tersebut akan menentang perubahan yang berlaku. Sifat litar yang menentang ini disebut Kearuhan, L. Sesuatu arus elektrik di dalam pengalir akan

sentiasa menghasilkan medan magnet. Jika arus yang mengalir besar, maka medan

magnet yang terhasil adalah membesar. Begitulah sebaliknya.

PERARUH Apabila arus bertambah dan berkurang, kekuatan

medan magnet turut membesar dan mengecil dalam arah yang sama. Perkembangan dan pengecutan medan magnet

semasa arus berubah menyebabkan satu daya gerak elektrik aruhan-diri, yang menentang sebarang perubahan arus tambahan.

PERARUH Maka dapatlah disimpulkan bahawa kearuhan,L

ialah keupayaan sesuatu pengalir untuk menghasilkan voltan teraruh apabila arus berubah dalam pengalir tersebut.

FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI KEARUHAN Bilangan belitan gegelung

Lebih banyak lilitan dawai,lebih tinggi voltan yang teraruh. Jarak lilitan

Jika jarak lilitan dekat, maka medan magnet leboh tertumpu. Oleh itu, kearuhan adalah tinggi. Jenis teras

Semakin tinggi kebolehtelapan, semakin tinggi nilai kearuhan

FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI KEARUHAN Diameter lilitan

Lilitan yang berdiameter besar mempunyai kearuhan yang lebih tinggi Magnitud arus

Semakin besar nilai arus yang mengalir dalam gelung semakin besar kuasa magnet yang dihasilkan Saiz dawai

Semakin besar saiz dawai semakin kurang nilai rintangan gegelung dan ini mempengaruhi nilai arus dalam gelung tersebut.

KOMPONEN AKTIF

DIOD KOMPONEN ELEKTRONIK YANG

MEMBENARKAN ARUS MENGALIR SEHALA. DIBINA DARI BAHAN SEMIKONDUKTOR P DAN BAHAN SEMIKONDUKTOR N. TERMINAL DIOD DINAMAKAN Anod (+) DAN Katod (-). TERDAPAT DUA PINCANG, PINCANG HADAPAN DAN PINCANG BALIKAN

PINCANG HADAPAN APABILA DIOD DIPINCANG HADAPAN,

TERMINAL ANOD DISAMBUNG DENGAN PUNCA POSITIF BEKALAN KUASA DAN TERMINAL KATOD DISAMBUNG DENGAN PUNCA NEGATIF BEKALAN KUASA, MAKA DIOD AKAN MENGALIRKAN ARUS.

Pincang balikan Apabila diod dipincang balikan, terminal anod

disambung dengan punca negatif bekalan kuasa dan terminal katod disambung dengan punca positif bekalan kuasa maka diod akan mengalirkan bekalan arus.

JENIS JENIS DIOD DIOD ISYARAT DIOD KUASA

DIOD PEMANCAR CAHAYA (LED) LED memerlukan sedikit arus antara 1.7 V 3 V

untukmenghasilkan cahaya. Warna cahaya bergantung kepada jenis diod seperti merah, hijau dan kuning. LED akan terbakar jika disambungkan terus ke bekalan bateri 9 volt. Perintang disambungkan secara siri untuk mengelakan LED terbakar.

LED hanya membenarkan arus mengalir melalui

satu arah sahaja. LED tidak berfilamen dan mempunyai dua kaki, iaitu anod (+) dan katod (-).

Bahagian rata LEDKatod ()

Anod (+)

Anod (+)

Katod (-)

FUNGSI Menukar arus elektrik kepada cahaya

Pemberi isyarat sama ada sesuatu litar itu buka (on)

atau tutup (off ). Penghias sesuatu alat elektronik seperti radio dan kamera dengan lempu pelbagai warna.

Lukisan skematik

Menentukan kekutuban LEDKaki katod

Kaki anod

Cas negatif Cas positif Kaki yang pendek Kaki yang panjang Hampir dengan Hampir dengan bahagian yang rata. bahagian yang tidak rata. Bersambung dengan cabang yang berbentuk Bersambung dengan bendera. cabang yang lebih kecil.

Transistor Transistor digunakan untuk meninggikan arus, voltan

dan kuasa. Transistor juga boleh digunakan sebagai suis. Transistor dibahagikan kepada dua jenis, iaitu transistor PNP dan transistor NPN.Pemungut (collector) b Tapak (base)c Simbol transistor pada litar e Kaki pemancar (emitter)

Transistor mempunyai tiga kaki, iaitu pemancar (e),

pemungut (c), dan tapak (b) Transisitor dibina daripada bahan separa pengalir seperti silikon atau germanium. Bahan separa pengalir ini terdiri daripada bahan positif (p) dan bahan negatif (N) Jenis transistor boleh dikenal pasti dengan melihat anak panah pada kaki pemancar (E). Jika anak panah mengarah kedalam, transistor adalah jenis PNP.

Transistor PNP ditandai badannya dengan kod

seperti CS9012 dan SC945. Jika anak panah mengarah ke luar,transistor adalah jenis NPN. Transistor NPN pula mempunyai kod pengenalan seperti CS9013, CS9018 pada badannya Kaki transistor boleh dibengkokkan dengan menggunakan mata pena ujian,pemutar skru kecil atau playar mungcung tirus.

c e c b

P

Nb

Pe

e

c

N

Pb

N

c b

e

Transistor1.

2.3.

Digunakan untuk meninggikan arus, voltan dan kuasa. Boleh juga digunakan sebagai suis kawalan. 2 jenis :1. 2.

NPN PNP Pemancar (E) Pemungut (C) Tapak (B)

4.

Mempunyai 3 kaki:1. 2. 3.

5.

Diperbuat daripada bahan separa pengalir seperti silikon dan germanium.

LITAR BERSEPADU (I.C) Litar Terkamil/ IC-Integrated Circuit Litar Bersepadu membentuk satu litar dalam

pakej kecil. Mengecilkan saiz litar dan menjimatkan ruang IC adalah gabungan komponen-komponen seperti perintang, kapasitor, transistor dan diod dalam satu cip silikon. Binaan litar bergantung dengan fungsinya. 3 bentuk IC: a)IC kuasa rendah b)IC kuasa sederhana c)IC kuasa tinggi

Kenalpasti IC berkuasa tinggi?

Cip silikon dihubungkan dengan pin/ kaki IC melalui

wayar emas. IC NE 555-Berfungsi sebagai Pemasa. IC hendaklah disimpan atau dibenamkan ke dlm polistiren atau span.

IC MUZIK

IC Muzik-3 tamatan (BT66T-19L,FT66T-68L) Berfungsi menghasilkan irama mengikut nombor. Tamatan 1-Bumi, 2-Punca positif, 3-Keluaran

MIKROFON Komponen elektronik yg menerima gelombang

bunyi dan menukarkanya kepada gelombang elektrik. Digunakan dlm set telefon,perakam kaset Transducer- berfungsi utk menukar tenaga kepada suatu bentuk tenaga yg lain.cth: mikropon dan pembesar suara. Jenis-jenis mikrofon

PEMBESAR SUARA Pembesar suara berfungsi menukar tenaga

elektrik kepada tenaga bunyi. Digunakan dalam peralatan seperti radio dan televisyen Unit kuasa pembesar suara di ukur dalam kadaran kuasa(watt) dan kadar rintangan dalaman (ohm) Cara kendalian: kerangkaDiafragma magnet kekal

GEGANTI/RELAY Sebagai suis kawalan litar berarus tinggi seperti

litar kawalan lampu isyarat. dikawal oleh aruhan magnet 5 bahagian utama, gegelung, teras besi, armatur, plat sesentuh dan tamatan

Cara berfungsi arus mengalir melalui gegelung aruhan elektromagnet terhasil armatur tertarik ke teras besi

plat sesentuh bersentuhan maka arus mengalir

dalam litar tanpa arus di gegelung, armatur terlepas (dari teras besi) dan plat sesentuh tidak bersentuhan

Jenis geganti dan simbolnyaKaki 1/3=tamatan geglung Kaki 2/4= tamatan sesentuh

Kaki 1/3=tamatan gegelung Kaki 2/4= tamatan sesentuh NC Kaki 2/5=tamatan sesentuh NO

Keselamatan penggunaan komponen elektronik dan cara menyimpanannya Simpan komponen e;lektrik di tempat yang kering. Susun dan asingkan komponen yang berlainan jenis. Elakan menyimpan komponen di tempat yang

berhaba panas. Simpan komponen jauh daripada kanak-kanak.

Sambungan Elakan komponen daripada

diketuk,ditekan,terjatuh atau terhempas. Terjemahkan litar elektronik dengan teliti sebelum memasang dan memateri komponen. Sentiasa patuhi arahan keselamatan memateri apabila anda menjalankan aktiviti memateri. Tentukan anda menyambung komponen mengikut litar.

Pastikan kekutuban kaki komponen bagi komponen

yang berkutub sebelum dipasang di litar. Elakan menyimpan bateri biasa bersama-sama bateri rechargeble. Jangan memotong beteri kerana bateri mengandungi bahan kimia berbahaya. Jangan bakar bateri lama kerana boleh meletup.