KESAN PEMBANGUNAN TERHADAP PERSEKITARAN FIZIKAL DI BANDARAYA IPOH, PERAK

MOHD HAIRY IBRAHIM MOHMADISA HASHIM

NASIRNAYAN

KOD PENYELIDIKAN UPSI: 08-06-16-05

PERPUSTAKAAN UPSI

UNIVERSITI PENDIDIKAN SULTAN IDRIS 2009

ii

PENGAKUAN

Saya mengaku Laporan Akliir Penyelidikan Ini adalah hasil kajian kami Mohd Hairy Ibrahim, Mohmadisa Hashim dan Nasir Nayan kecuali nukilan dan ringkasan yang setiap satunya saya jelaskan sumbernya

03.3.2009 Tandatangan Mohd Hairy Ibrahim Ketua Penyelidik

Tandatangan Mohmadisa Hashim Penyelidik Bersama

Tandatangan Nasir Nayan

Penyelidik Bersama

iii

PENGHARGAAN

Jutaan terima kasih diucapkan kepada pihak Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI) kerana membiayai penyelidikan ini berasaskan Skim Geran Penyelidikan Jangka Pendek Universiti (Kod : 08-06-16-05). Ribuan terima kasih kepada rakan-rakan di Jabatan Geografi, FSSK, UPSI yang banyak membantu dan memberi kerjasama dalam menyiapkan laporan penyelidikan ini. Terima kasih juga kepada Majlis Bandaraya Ipoh, Jabatan Aiam Sekitar, Perak, Jabatan Pertanian Semenanjung Malaysia, Jabatan Meteorologi Malaysia, Aiam Sekitar Malaysia Sdn. Bhd. (ASMA) dan Iain-Iain agensi kerajaan dan swasta yang telah memberi sokongan dan kerjasama padu dalam penyelidikan ini. Terima kasih ke atas keluarga tersayang yang memahami dalam menjayakan penyelidikan ini.

Mohd Hairy Ibrahim Mohmadisa Hashim Nasir Nayan Jabatan Geografi Fakulti Sains Sosial dan Kemanusiaan Universiti Pendidikan Sultan Idris, 35900 Tanjong Malim, Perak.

IV

ABSTRAK

Penyelidikan ini melibatkan kajian kesan pembangunan terhadap persekitaran fizikal di Bandaraya Ipoh. Pembangunan yang diteliti melibatkan perubahan guna tanah kepada guna tanah pembandaran, perindustrian dan perkilangan, perniagaan, pertanian, penternakan dan Iain-lain aktiviti manusia dari tahun 1994 hingga 2004. Hasil kajian mendapati perubahan guna tanah yang jelas berlaku adalah perubahan guna tanah pembandaran yang semakin bertambah. Maklumat perubahan guna tanah ini diperolehi melalui penggunaan aplikasi sistem maklumat geografi (GIS). Kesan pembangunan terhadap persekitaran fizikal yang diteliti adalah dari aspek kualiti air, kualiti udara dan perubahan iklim bandar seperti suhu, tiupan angin dan kelembapan udara. Hasil kajian mendapati tahap kualiti air terutama BOD, COD, SS dan NH3N begitu ketara di bahagian tengah kawasan kajian yang merupakan kawasan pembandaran iaitu sebagai pusat bandaraya. Faktor peningkatan perubahan guna tanah pembandaran di bahagian pinggir bandar Ipoh menjadikan segala bahan kelodak dan mendakan dibawa oleh aliran sungai ke bahagian tengah Bandaraya Ipoh melalui sistem saliran utama iaitu Sungai Kinta. Hasil pemetaan guna tanah pembangunan dan kualiti air di Ipoh melalui aplikasi GIS menunjukkan status kualiti air secara in-situ merosot berdasarkan kepada paramter pencemar air mengikut perubahan guna tanah di kawasan kajian. Selain itu, isu perubahan iklim sering kali dirujuk melalui perubahan iklim bandar khususnya perubahan suhu bandar Ipoh. Hasil kajian mendapati suhu maksimum di Ipoh semakin meningkat sejak 1990 lagi dan semakin jelas selepas tahun 2000 sehingga mencecah 37.5 oC pada tahun 2002 berbanding 35.2°C tahun 1984. Kadar kelembapan relatif juga menunjukkan julat yang ketara di mana kadar kelembapan 82.3% tahun 1995 berbanding hanya 78% pada tahun 2005.Fenomena ini memerlukan perhatian serius bagi pihak yang berwajib bertindak dalam menyederhanakan suhu bandar Ipoh melalui pembangunan lestari. Hasil kajian juga mendapati kadar pencemaran udara di Ipoh masih terkawal namun tahap pencemaran habuk amat ketara terutama di kawasan pinggir Ipoh disebabkan banyaknya aktiviti pemecahan kuari. Tahap pencemaran masih mematuhi standard kualiti udara Malaysia iaitu Garis Panduan Kualiti Udara Malaysia (Recommended Malaysian Air Quality Guidelines -kurang dari 150 u.g/m3). Hasil dapatan mendapati kesemua lokasi stesen pencerapan secara in-situ menunjukkan bacaan parameter seperti SO2, NO2, CO dan PM10 berada dalam lingkungan yang sesuai dan tidak melebihi standard yang disyorkan.

V

ABSTRACT

This research involved a study of development impact towards physical environment in Ipoh City. The focus of the development in this study involved the land use changes to urbanization, industrial and factories, businesses, agriculture, livestock breeding and other human activities from the year of 1994 to 2004. The research results indicate that there are very clear land use changes occurred to urbanization and it keep happening. Information of land use changes are generated with the use of geographical information system (GIS) application. The development impact towards physical environment aspect focus on this research involved are from the water quality aspect, air quality and urban climate change elements such as temperature, air pressure and air humidity. Research result showed that water quality especially BOD, COD, SS and NH3N are clearly detected in the middle area of study area, where the urban area located as city center. The escalation factor of urban land use changes in the suburb of Ipoh city conclude the silt materials and sedimentation convey with the river flow to the middle area of Ipoh city through the main river transportation known as Sungai Kinta. Results from the development land use mapping and water quality in Ipoh through GIS application indicate the water quality status is decrease with in-situ observation with the use of water quality pollution parameters through development changes in the study area. Beside that, climate changes are often referred through urban climate changes especially temperature change in Ipoh city. Research result showed that the maximum temperature recorded are increasing since the year of 1990 and becoming more obvious after the year of 2000 and in the year of 2002 the record showed 37.5°C compared to only 35.2°C in year 1984. Relative humidity rate also indicate the extreme range where humidity rate in 1995 is only 82.3% compared to 78% in year 2005. This phenomenon clearly indicate the need of serious concern of relevant parties to act in order to lower down the urban temperature of Ipoh through long-lasting development. The result also found the air pollution rate in Ipoh still under control but the dust pollution are extreme in the suburb of Ipoh due to high activities of quarry. Pollution level is still within the Malaysia air quality standard through Recommended Malaysian Air Quality Guidelines (less than 150 u,g/m3). Result also discover that all in-situ monitoring system locations indicate the parameter reading such as SO2, NO2, CO and PM10 are in suitable environment and are not surpass the recommendation standard.

ISI KANDUNGAN

PERKARA

PENGHARGAAN

ABSTRAK

ISI KANDUNGAN

SENARAI JADUAL

SENARAI RAJAH

SENARAI LAMPIRAN

SENARAI SINGKATAN

BAB SATU PENDAHULUAN

1.0 PENGENALAN

1.1 PENYATAAN MASALAH

1.2 KEPENTINGAN KAJIAN

1.3 OBJEKTIF KAJIAN

1.4 BATASAN KAJIAN

1.5 KESIMPULAN

BAB DUA PEMBANGUNAN DAN PENCEMARAN ALAM SEKITAR: SOROTAN LITERATUR

2.0 PENGENALAN

2.1 PERSEKITARAN FIZIKAL

2.2 PENCEMARAN AIR

vii

2.2.1 Pencemaran Air dan Punca-Puncanya 2.2.2 Punca-Punca Pencemaran Sungai Bandar

2.3 PENCEMARAN UDARA 2.3.1 Sumber dan Jenis Pencemaran Udara 2.3.2 Indeks Pencemar Udara (IPU)

2.4 KESIMPULAN

13 13

16 18 20

24

BAB TIGA KAWASAN DAN KAEDAH KAJIAN

3.1 PENGENALAN 25

3.2 KAWASAN KAJIAN 3.2.1 Latar Belakang Lokasi kajian 3.2.2 Saiz dan Pertumbuhan Penduduk 3.2.3 Saiz Isi Rumah 3.2.4 Penduduk Mengikut Bangsa 3.2.5 Penduduk Mengikut Kumpulan Umur 3.2.6 Pembangunan dan Pembandaran 3.2.7 Persekitaran Fizikal Lokasi Kajian

3.3 KAEDAH KAJIAN

26 27 30 33 34 36 37 39

41

BAB EMPAT HASIL KAJIAN DAN PERBINCANGAN

4.0 PENGENALAN 43

4.1 PEMBANGUNAN DAN PERUBAHAN GUNA TANAH IPOH 4.1.1 Guna Tanah Semasa dan Persampelan Kualiti Air

4.2 PERUBAHAN GUNA TANAH DI BANDARAYA IPOH

44 44

47

4.3 PEMBANGUNAN DAN KUALITI AIR LEMBANGAN SUNGAI 57 KINTA 4.3.1 Analisis Parameter Kualiti Air Lembangan Sungai Kinta 59 4.3.1.1 Parameter Permintaan Oksigen Biokimia (BOD) 59 4.3.1.2 Parameter Permintaan Oksigen Kimia (COD) 60 4.3.1.3 Parameter Pepejal Terampai (SS) 61 4.3:1.4 Parameter Ammonikal Nitrogen (NH3N) 63 4.3.2 Punca-Punca Pencemaran Air Lembangan Sungai Kinta 64 4.33 Pemetaan Tahap Kualiti Air Berbanding Kesan Pembangunan 65 Guna Tanah di Bandaraya Ipoh

viii

4.4 PEMBANGUNAN DAN KESANNYA TERHADAP 83 PERUBAHAN IKLIM BANDAR DI BANDARAYA IPOH

4.5 PEMBANGUNAN DAN STATUS KUALITI UDARA DI 106 BANDARAYA IPOH

4.6 KESIMPULAN 114

BAB LIMA CADANGAN DAN RUMUSAN

5.0 PENGENALAN 115

5.1 RUMUSAN 115

5.2 CADANGAN 117

5.3 PENUTUP 118

IX

SENARAI JADUAL

Jadual Jadual 2.1 Jadual 2.2 Jadual 2.3 Jadual 2.4 Jadual 2.5 Jadual 3.1 Jadual 3.2 Jadual 3.3

Jadual 3.4

Jadual 3.5

Jadual 3.6

Jadual 4.1 Jadual 4.2

Jadual 4.3 Jadual 4.4 Jadual 4.5 Jadual 4.6 Jadual 4.7 Jadual 4.8 Jadual 4.9 Jadual 4.10 Jadual 4.11 Jadual 4.12 Jadual 4.13 Jadual 4.14 Jadual 4.15 Jadual 4.16 Jadual 4.17 Jadual 4.18

Perkara Indeks Kualiti Air (IKA) Kategori Tahap Pencemaran Pengelasan Bahan-bahan Cemar Udara Sumber Dan Jenis Pencemaran Indeks Pencemar Udara (IPU) Jumlah Penduduk Ipoh Pada Tahun 1980 Hingga 2005 Statistik Asas Penduduk Kawasan RSIP 1980-1997 Jumlah penduduk mengikut kumpulan etnik, kawasan MBI, 2000 Taburan Penduduk, Bilangan Isi Rumah dan Tempat Kediaman bagi Tahun 1980-2000, Kawasan RSIP Dan MBI Taburan Penduduk Kawasan Ipoh Mengikut Kumpulan Umur 1991-1997 Lokasi Stesen Persampelan Air Untuk Sistem Sungai dalam Kawasan Bandaraya Ipoh Gunatanah Semasa Kawasan Kajian Tahun 2004 Perbandingan Gunatanah Utama Kawasan bagi tahun 1986 dan 1997 di Ipoh, Perak Guna Tanah Semasa Daerah Kinta, 2002 Kawasan Guna Tanah Komited Daerah Kinta, 2002 Perubahan Komposisi Guna Tanah Daerah Kinta, 2002 Perubahan Suhu Di Ipoh, 1980-2005 Kesan Indeks Haba Kepada Manusia Purata Suhu Dalam Masa 24 Jam Bagi Ipoh, 1980-2005 Purata Suhu Maksimum Ipoh, 1980-2005 Suhu Tertinggi Maksimum Ipoh, 1980-2005 Purata Suhu Minimum Ipoh, 1980-2005 Suhu Terendah Minimum Ipoh, 1980-2005 Perubahan Kelajuan Angin Permukaan Di Ipoh, 1980-2005 Trend Min Kelembapan dan Kelajuan Angin di Ipoh Status Kualiti Udara secara In-Situ di Bandaraya Ipoh, 2006 Tahap Kualiti Udara di Jalan Tasek, Ipoh Bagi Tahun 2003 Tahap Kualiti Udara di Jalan Tasek, Ipoh Bagi Tahun 2004 Tahap Kualiti Udara di Jalan Tasek, Ipoh Bagi Tahun 2005

Halaman 12 16 17 19 21 26 31 32

34

37

42

47 48

49 50 50 85 86 88 92 95 97 100 103 106 108 111 112 113

SENARAI RAJAH

x

Rajah Perkara Halaman Rajah 3.1 Peta lokasi Ipoh, Perak 29 Rajah 3.2 Peta kedudukan dan Lembangan Saliran Sungai Kinta, Ipoh, Perak 30 Rajah 3.3 Peratusan Penduduk Kawasan RSIP Mengikut Kaum, 1991 35 Rajah 3.4 Peratusan Penduduk Kawasan RSIP Mengikut Kaum, 1997 35 Rajah 3.5 Peratusan Penduduk Kawasan MB1 Mengikut Kaum, 2000 36 Rajah 4.1 Guna tanah semasa dan lokasi stesen pencerapan kualiti air di Ipoh, 46

Perak Rajah 4.2 Gunatanah kawasan kajian 1997 52 Rajah 4.3 Gunatanah kawasan kajian 2000 53 Rajah 4.4 Gunatanah kawasan kajian 2002 54 Rajah 4.5 Gunatanah kawasan kajian 2004 55 Rajah 4.6 Bacaan BOD di Lembangan Sungai Kinta Mengikut Stesen 60 Rajah 4.7 Bacaan COD di Lembangan Sungai Kinta Mengikut Stesen 61 Rajah 4.8 Bacaan SS di Lembangan Sungai Kinta Mengikut Stesen 62 Rajah 4.9 Bacaan NH3N di Lembangan Sungai Kinta Mengikut Stesen 63 Rajah 4.10 Nilai Parameter Kualiti air berbanding guna tanah di 69

Bandaraya Ipoh, Perak. Rajah 4.11 Tahap kualiti air bagi cerapan bulan Februari 2006 70 Rajah 4.12 Tahap kualiti air bagi cerapan bulan Mei 2006 72 Rajah 4.13 Tahap kualiti Air bagi cerapan bulan Ogos 2006 74 Rajah 4.14 Perbandingan Parameter Kualiti Air Pada Bulan Febuari, Mei 83

& Ogos 2006 Rajah 4.15 Perubahan Purata Suhu 24 Jam Di Ipoh, 1980-2005 89 Rajah 4.16 Peratus Peningkatan dan Penurunan Purata Suhu 24 Jam Di 90

Ipoh, 1980-2005 Rajah 4.17 Perubahan Purata Suhu Maksimum Ipoh, 1980-2005 91 Rajah 4.18 Peratus Peningkatan dan Penurunan Purata Suhu Maksimum 93

Ipoh, 1980-2005 Rajah 4.19 Perubahan Purata Suhu Tertinggi Maksimum Ipoh, 1980-2005 96 Rajah 4.20 Peratus Peningkatan dan Penurunan Purata Suhu Tertinggi 96

Maksimum Ipoh, 1980-2005 Rajah 4.21 Perubahan Purata Suhu Minimum Ipoh, 1980-2005 98 Rajah 4.22 Peratus Peningkatan dan Penurunan Purata Suhu Minimum 98

Ipoh, 1980-2005 Rajah 4.23 Suhu Terendah Minimum Ipoh, 1980-2005 101 Rajah 4.24 Peratus Peningkatan dan Penurunan Purata Suhu Terendah 101

Minimum Ipoh, 1980-2005 Rajah 4.25 Perubahan Kelajuan Angin Permukaan Di Ipoh, 1980-2005 104 Rajah 4.26 Min Kelembapan di Bandaraya Ipoh, Perak 106 Rajah 4.27 Status Kualiti Udara di Sek. Men. Jalan Tasek, Ipoh bagi tahun 109

2006 Rajah 4.28 Status Kualiti Udara di Sen. Men. Pegoh 4, Ipoh Bagi Tahun 109

2004

SENARAI LAMPIRAN

XI

Lampiran Lampiran 1

Lampiran 2 Lampiran 3 Lampiran 4 Lampiran 5

Lampiran 6

Lampiran 7

Lampiran 8

Lampiran 9

Lampiran 10

Lampiran 11

Lampiran 12

Lampiran 13

Lampiran 14

Lampiran 15

Lampiran 16

Lampiran 17

Lampiran 18

Lampiran 19

Lampiran 20

Lampiran 21

Lampiran 22

Lampiran 23

Perkara Prosedur Menganalisis Ujian Bakteria dan Ujian Kimia Dalam Makmal Guna Tanah Semasa Stesen Pencerapan Kualiti Air Perubahan Guna Tanah tahun 1997 dan tahun 2000 Perubahan Guna Tanah tahun 2002 dan tahun 2004 Perubahan Guna Tanah tahun 1997 dan tahun 2000 bagi Stesen Wl Perubahan Guna Tanah tahun 2002 dan tahun 2004 bagi Stesen Wl Perubahan Guna Tanah tahun 1997 dan tahun 2000 bagi Stesen W2 Perubahan Guna Tanah tahun 2002 dan tahun 2004 bagi Stesen W2 Perubahan Guna Tanah tahun 1997 dan tahun 2000 bagi Stesen W3 Perubahan Guna Tanah tahun 2002 dan tahun 2004 bagi Stesen W3 Perubahan Guna Tanah tahun 1997 dan tahun 2000 bagi Stesen W4 Perubahan Guna Tanah tahun 2002 dan tahun 2004 bagi Stesen W4 Perubahan Guna Tanah tahun 1997 dan tahun 2000 bagi Stesen W5 Perubahan Guna Tanah tahun 2002 dan tahun 2004 bagi Stesen W5 Perubahan guna tanah tahun 1997 hingga tahun 2000 bagi Stesen W6 Perubahan guna tanah tahun 2002 hingga tahun 2004 bagi Stesen W6 Perubahan guna tanah tahun 1997 hingga tahun 2000 bagi Stesen W7 Perubahan guna tanah tahun 2002 hingga tahun 2004 bagi Stesen W7 Perubahan guna tanah tahun 1997 hingga tahun 2000 bagi Stesen W8 Perubahan guna tanah tahun 2002 hingga tahun 2004 bagi Stesen W8 Perubahan guna tanah tahun 1997 hingga tahun 2004 bagi Stesen W9 Perubahan guna tanah tahun 1997 hingga tahun 2004 bagi Stesen W9 perubahan guna tanah tahun 1997 hingga tahun 2004 bagi Stesen W10

Halaman 122

162 166 167 168

169

170

171

172

173

174

175

176

177

178

179

180

181

182

183

184

185

186

Lampiran 24 perubahan guna tanah tahun 1997 hingga tahun 2004 bagi Stesen W10

Lampiran 25 Purata Nilai Parameter Pencemar Kualiti Air Bagi Guna Tanah di Bandaraya Ipoh

Lampiran 26 Kualiti Air Bagi Tiga Bulan Di Setiap Stesen Pencerapan Kualiti Air

SENARAI SINGKATAN

As BOD Cd CO COD DO Fe GIS IKA IPU JAS JPBD JPS MBI Mn NH3N NO N02

o2 0 3 Pb PM10

RSIP so S02

ss TSS

Arsenik Keperluan Oksigen Biokimia Cadmium Karbon Monoksida Keperluan Oksigen Kimia Oksigen Terlarut Ferum Sistem Maklumat Geografi Indeks Kualiti Air Indeks Pencemar Udara Jabatan Alam Sekitar Jabatan Perancangan Bandar dan Desa Jabatan Pengairan dan Saliran Majlis Bandaraya Ipoh Mangan Ammonikal Nitrogen Nitrogen Oksida Nitrogen Dioksida Oksigen Ozon Plumbum Bahan Terampai

Ranncangan Struktiir Ipoh (Pengubahan) Sulfur Oksida Sulfur Dioksida Pepejal Terampai Jumlah Pepejal Terampai

1

BAB SATU

PENDAHULUAN

1.0 PENGENALAN

Pembangunan yang dirancang dan dilaksanakan di sesuatu kawasan bertujuan memenuhi

kehendak dan keperluan komuniti di dalamnya. Pembangunan atau perubahan terancang

merupakan suatu fenomena abad ke-20 dan cara utama mengadakan perubahan di

sesebuah negara. Setiap pembangunan yang dirancang dan tidak dirancang akan

digerakkan oleh manusia dan sekaligus mempunyai kesan secara langsung ke atas

persekitaran fizikal.

Tidak dinafikan, kesan pembangunan yang cepat di sesuatu kawasan akan

meningkatkan taraf sosio ekonomi rakyat umumnya dan sekaligus membawa kesan

terhadap persekitaran fizikal yang bertambah sama ada di bandaraya, bandar mahupun

desa. Pertalian antara pembangunan ekonomi dengan perubahan persekitaran fizikal

sangatlah kompleks. Sebahagian besar projek pembangunan seperti perbandaran,

perumahan dan perindustrian yang dilaksanakan tidak mengambilkira masalah alam

sekitar yang mungkin timbul.

Sebenarnya, kesan tindakan manusia terhadap alam sekitar telah direkodkan sejak

abad ke-18 dan ke-19 lagi dan banyak kajian telah dilakukan bagi membuktikan

pelaksana pembangunan yang tidak teliti dalam perancangan yang dibuat akan

menimbulkan konflik antara dua hala iaitu pembangunan dan persekitaran fizikal.

Misalnya, Thomas (1956) menumpukan perhatian kepada perubahan landskap yang

disebabkan oleh manusia dalam kajiannya mengenai manusia dan alam sekitar. Manakala

Lohani, Ludwig dan Evans (1986) cuba membuktikan pengeksploitasian sumber yang

berlebihan dengan penerokaan teknologi moden bagi kemajuan ekonomi telah memberi

2

kesan negatif ke atas persekitaran fizikal. Sham (1982) mendapati sebahagian besar

pencemaran di Malaysia adalah disebabkan oleh pembangunan ekonomi, pertambahan

penduduk dan pertumbuhan dan perkembangan bandar yang pesat. Contohnya kesan

pembangunan pembandaran terhadap perubahan iklim bandar seperti New York, Boston

dan Cincinnati. Jamaluddin Jahi (1996) turut membuktikan pembangunan pembandaran

di Lembah Klang telah mengubah sistem saliran semulajadi seperti sungai tercemar teruk

dengan menunjukkan paras Keperluan Oksigen Biokimia (BOD), ammonia nitrogen

(NH3N), dan pepejal terampai (SS) dan logam berat yang tinggi di Sungai Klang.

Manakala, Sham (1982) telah membuktikan pencemaran udara di Bandaraya

Kuala Lumpur dan Petaling Jaya telah mencapai tahap yang serius dan keadaannya

setanding dengan beberapa bandaraya di barat seperti Los Angeles dan San Francisco.

Sementara itu, kesan pembangunan yang tidak terancang juga turut mempengaruhi

pembuangan sisa pepejal yang tidak sistematik dan sekaligus mengganggu persekitaran

fizikal. Anggaran jumlah sampah sarap yang dihasilkan di Lembah Klang oleh penduduk

adalah berjumlah 3,781 tan metrik sehari dan daripada jumlah tersebut sebanyak 403 tan

metrik sehari yang tidak dipungut. Berdasarkan jumlah tersebut juga, sisa pepejal yang

dipungut adalah tinggi bagi sektor industri iaitu 900 tan sehari diikuti sisa domestik iaitu

573 tan sehari.

Berlandaskan konflik pembangunan pembandaran ke atas persekitaran fizikal

merupakan masalah yang serius, maka kajian yang lebih terperinci akan difokuskan

kepada Bandaraya Ipoh iaitu bandaraya ketiga selepas Bandaraya Kuala Lumpur dan

Bandaraya Pulau Pinang iaitu yang telah diwartakan sebagai 'Bandaraya Sejahtera' pada

27 Mei 1988. Justeru, kajian ini menyentuh elemen pembangunan yang dilaksanakan di

Bandaraya Ipoh dan kesannya terhadap persekitaran fizikal terutamanya ke atas

perubahan iklim dan cuaca serta kualiti air sungai. Kajian ini amat penting bagi

memastikan bandaraya ini mencapai matlamat perancangan negeri bagi menuju ke era

Ipoh Bandaraya Sejahtera.

3

1.1 PENYATAAN MASALAH

Bandaraya Ipoh adalah sebuah bandaraya yang kian pesat membangun dan

perkembangan bandar ini telah menyebabkan berlakunya proses urbanisasi seperti

pertambahan penduduk, pembukaan tanah-tanah baru untuk tujuan perumahan,

perindustrian, pertanian, kawasan pentadbiran dan juga pusat perniagaan komersial.

Kesan pembandaran ini telah mengakibatkan berlakunya pencemaran-pencemaran yang

secara langsung menjejaskan tahap kualiti hidup di bandar.

Sikap masyarakat yang suka mengambil langkah mudah dengan mengalirkan sisa-

sisa kumbahan dari kediaman mereka seperti air basuhan, najis dan sampah sarap terus ke

dalam sungai telah menjadi penyumbang kepada berlakunya pencemaran sungai. Tidak

terkecuali juga mereka yang menjalankan perniagaan berhampiran dengan sungai dengan

sewenang-wenangnya membuang sisa-sisa perniagaan terus ke dalam sungai seperti yang

berlaku di Tanjong Rambutan di mana peniaga-peniaga pasar menyalurkan sisa-sisa air

dari pasar terus ke dalam Sungai Kinta. Kawasan-kawasan perindustrian di Ipoh seperti

Kawasan Perindustrian Tasek, Kawasan Perindustrian Chemor, Kawasan Perindustrian

Jelapang dan Kawasan Perindustrian Menglembu juga banyak menyuinbang kepada

pencemaran sungai kerana sisa-sisa dari kiiang tidak dirawat terlebih dahulu sebelum

dilepaskan ke dalam sungai. Terdapat juga kawasan-kawasan pertanian dan penternakan

di sepanjang Sungai Kinta yang menjadi penggerak kepada pencemaran sungai.

Walaupun tidak banyak yang kita dengar mengenai pencemaran udara di

Bandaraya Ipoh kecuali jika berlakunya jerebu, namun langkah berjaga-jaga harus di

ambil supaya Bandaraya Ipoh bebas dari pencemaran udara. Kawasan yang perlu diberi

penekanan ialah di kawasan bandaraya itu sendiri yang mempunyai aliran trafik yang

tinggi. Pertambahan penggunaan kenderaan bermotor di Bandaraya Ipoh telah menjadi

penyumbang utama kepada pencemaran udara selain pengeluaran asap dari kilang-kilang

dan pembakaran terbuka. Sementara itu, di kawasan Tasek pula diberi tumpuan kerana

4

terdapatnya kawasan perindustrian yang banyak mengeluarkan asap dan habuk seperti

dari kilang simen dan kayu.

Sampah sarap atau sisa pepejal yang banyak boleh mendatangkan kesan yang

buruk ke atas alam sekitar sekiranya tidak diuruskan dengan sistematik. Sampah sarap

boleh mendatangkan bau yang kurang menyenangkan jika tidak dilupuskan dengan

segera. Pengumpulan sampah sarap yang banyak boleh menyekat pengaliran air dan

seterusnya menjadi sarang kepada lalat, serangga dan tikus. Haiwan-haiwan perosak ini

akan membiak dan seterusnya membawa penyakit yang boleh menjejaskan kesihatan dan

persekitaran yang tidak selesa kepada penduduk.

Masalah sisa pepejal menjadi semakin serius terutamanya di bandar-bandar besar

disebabkan pertambahan jumlah penduduk, peningkatan aktiviti manusia dan juga

keperluan yang semakin meningkat. Jumlah sisa pepejal yang dijana di Semenanjung

Malaysia meningkat daripada 16,200 tan metrik sehari pada tahun 2001 kepada 19,100

tan metrik sehari pada 2005 atau secara puratanya 0.8 kg per kapita sehari (Unit

Perancang Ekonomi, 2006). Perpindahan penduduk luar bandar ke bandar telah

menyebabkan pertambahan jumlah penduduk bandar dan seterusnya meningkatkan

pengeluaran sisa pepejal. Sebagai sebuah negara yang semakin berkembang pesat dan

maju, aktiviti manusia di Malaysia seperti perindustrian, pertanian, perdagangan dan

sebagainya telah secara langsung menjadi penyumbang kepada pertambahan pengeluaran

sisa pepejal.

5

1.2 KEPENTINGAN KAJIAN

Kajian ini dijalankan adalah untuk mengenalpasti tahap pencemaran air, udara dan

perubahan iklim bandar di kawasan Bandaraya Ipoh akibat daripada kesan pembandaran

yang berlaku di sini. Kajian ini dapat membantu membuka mata semua pihak betapa

pentingnya penjagaan alam sekitar sejajar dengan pembangunan pesat yang dijalankan.

Maklumat-maklumat yang diperolehi dapat dianalisa supaya tindakan penyelesaian dapat

dicadangkan untuk mengurangkan kesan negatif akibat pembangunan terhadap kehidupan

manusia khususnya di kawasan bandar.

Kajian ini juga boleh memberikan maklumat mengenai trend kualiti air dan udara

berdasarkan data primer iaitu data daripada kerja lapangan dan data sekunder yang

diperolehi. Dengan ini dapat dilihat perubahan yang berlaku kepada tahap pencemaran

daripada negara mencapai kemerdekaan sehingga sekarang. Ini juga dapat memberikan

gambaran sama ada langkah-langkah kerajaan untuk mengurangkan kesan pencemaran

dengan adanya penguatkuasaan undang-undang berkesan ataupun masih di takuk lama.

Ini melibatkan pihak-pihak yang ingin menjalankan projek-projek pembangunan dan

tidak dilupakan juga penduduk tempatan yang secara langsung menjadi penyumbang

kepada masalah pencemaran di Bandaraya Ipoh.

Melalui kajian ini juga, diharap dapat mempertingkatkan lagi kesedaran pihak-

pihak yang terbabit secara langsung ataupun tidak langsung dalam proses pembandaran

agar melihat secara menyeluruh kesan dan akibat proses pembangunan. la diharap dapat

membantu pihak-pihak berwajib iaitu Majlis Bandaraya Ipoh (MBI), Jabatan Alam

Sekitar (JAS) dan Jabatan Pengairan dan Saliran (JPS) mempertingkatkan lagi

penguatkuasaan mereka terhadap isu-isu pencemaran alam sekitar supaya gejala ini dapat

dibendung dan diatasi untuk terus menjadikan Bandaraya Ipoh sebagai Bandaraya

Sejahtera. Laporan kajian ini nanti diharap dapat dijadikan rujukan dan panduan kepada

pihak yang ingin mengetahui atau ingin mengkaji Bandaraya Ipoh dengan lebih Ianjut

kerana kurangnya bahan-bahan rujukan dan kajian-kajian yang berkaitan dengan keadaan

6

fizikal Bandaraya Ipoh berbanding kawasan lain di Lembah Kelang seperti Kuala

Lumpur dan Petaling Jaya.

1.3 OBJEKTIF KAJTAN

Secara umumnya penyelidikan ini bertujuan untuk mengkaji pembangunan dan kesan

terhadap perubahan persekitaran fizikal di Bandaraya Ipoh. Secara lebih khusus, kajian

ini mempunyai objektif seperti berikut:

1. Mengkaji proses pembangunan pembandaran yang telah berlaku di Bandaraya

Ipoh;

2. Mengkaji dan mengumpulkan data-data perubahan iklim dan kualiti udara di

kawasan kajian;

3. Mengkaji keadaan status kualiti air Lembangan Sungai Kinta;

4. Meneliti tahap pembangunan guna tanah di kawasan kajian; dan

5. Mengemukakan cadangan setiap perubahan persekitaran fizikal kesan

pembangunan bagi memastikan kawasan kajian dapat mencapai matlamat

menjadikannya Bandaraya Sejahtera.

1.4 BATASAN KAJIAN

Kajian ini hanya tertumpu pada kawasan Bandaraya Ipoh di bawah pentadbiran MBI

yang berkaitan dengan kesan pembandaran terhadap iklim bandar, tahap kualiti air dan

udara . Dalam kajian ini, tahap kualiti air tertumpu pada cawangan-cawangan Lembangan

Sungai Perak iaitu Sungai Kinta, Sungai Pari, Sungai Pinji dan Sungai Raia. Sementara

itu, penilaian terhadap tahap kualiti udara pula tertumpu di kawasan bandar dan kawasan

7

perindustrian iaitu di Bangunan Sri Kinta, Sekolah Menengah Jalan Tasek dan Sekolah

Menengah Pegoh 4 di Ipoh. Tahap kualiti air ditentukan oleh Indeks Kualiti Air (IKA)

yang telah ditetapkan oleh JAS dan juga tahap-tahap kualiti setiap parameter yang telah

digariskan oleh Cadangan Interim Standard Kualiti Air Nasional Untuk Malaysia.

Parameter-parameter seperti pH, Keperluan Oksigen Biokimia (BOD), Keperluan

Oksigen Kimia (COD), Oksigen Terlarut (DO), Jumlah Pepejal Terampai (TSS),

Ammonikal Nitrogen (NH3N) dan Iogam berat diukur bagi menentukan tahap kualiti air.

Penentuan tahap kualiti air ini sangat penting bagi menentukan sama ada semua stesen-

stesen sungai di kawasan Bandaraya Ipoh ini sesuai untuk sumber bekalan air, pengairan,

rekreasi dan pelbagai kegunaan lain.

Penentuan tahap kualiti udara ditentukan oleh Indeks Pencemaran Udara (IPU)

oleh JAS dan juga Standard Kualiti Udara Yang Disyorkan di Malaysia untuk parameter-

parameter tertentu. Penentuan ini sangat penting supaya pihak berkuasa iaitu MBI dan

JAS dapat mengambil langkah-langkah proaktif untuk menangani atau mengurangkan

pencemaran udara jika iaterjadi.

1.5 KESIMPULAN

Secara keseluruhannya, dapat disimpulkan bahawa kesan pembandaran memberi impak

yang besar kepada alam sekitar termasuk Bandaraya Ipoh. Pembangunan sesebuah

bandar itu amat diperlukan tetapi perlulah seiring dengan pemeliharaan alam sekitar.

Walaupun Bandaraya Ipoh tidak mencatatkan jumlah kes pencemaran yang tinggi

berbanding Lembah Kelang dan bandar-bandar besar yang lain, tetapi perhatian perlu

juga diberikan supaya tahap pencemaran tidak menjadi lebih serius.

Oleh itu, punca dan kesan yang wujud akibat pencemaran alam sekitar perlu

dikenalpasti supaya tindakan yang tegas untuk memulih dan memeliharanya dapat

dilaksanakan. Untuk melaksanakannya, langkah pengawalan perlulah diambil untuk

jangkamasa pendek mahupun jangkamasa panjang agar pelaksanaannya adalah lebih

efektif dan berkesan. Badan-badan kerajaan yang bertanggungjawab seperti MBI, JAS

8

dan JPS perlulah bijak dan cekap dalam menangani permasalahan ini. Penguatkuasaan

Lindang-undang amat diperlukan untuk menyekat atau menghalang individu atau

kumpulan terbabit daripada terus menyumbang kepada pencemaran alam sekitar.

9

BAB DUA

PEMBANGUNAN DAN PENCEMARAN ALAM SEKITAR : SOROTAN L1TERATUR

2.0 PENGENALAN

Bab ini akan membincangkan mengenai hubungkait di antara pembangunan dan

pembandaran terhadap penduduk, alam sekitar termasuk pencemaran air dan udara serta

pengaruh perubahan gunatanah dan ekonomi di Bandaraya Ipoh. Dalam bab ini juga akan

dihuraikan tentang beberapa konsep serta kajian lepas berdasarkan isu-isu alam sekitar

sama ada dari dalam mahupun dari luar negara.

2.1 PERSEKITARAN FIZIKAL

Persekitaran fizikal merujuk kepada alam sekitar flzikal khususnya di Bandaraya Ipoh

yang meliputi air (hidrosfera), udara (atmosfera), tanah (litosfera) dan tumbuhan serta

haiwan (biosfera). Kesemua komponen persekitaran fizikal berinteraksi antara satu sama

lain. Oleh demikian, sebarang pengaruh atau tindakan manusia mampu mengubah

persekitaran fizikal.

2.2 PENCEMARAN AIR

Kualiti air yang diukur berdasarkan sifat kimia, fizikal, dan biologi, merujuk kepada

tahap kesesuaian sumber air untuk sesuatu kegunaan. Perubahan pada sifat kimia, fizikal

dan biologi air menyebabkan air tersebut tidak sesuai digunakan dan ini memberi kesan

kepada kehidupan organisma (Sulong Mohamad, et al, 2005). Menurut Trudgill., et al

(1999), kualiti air dapat ditakrifkan oleh pelbagai parameter iaitu fizikal, kimia dan

biologi, adalah tertakluk kepada pelbagai kawalan semulajadi dan pengaruh manusia dan

10

juga mempamerkan variasi kompleks yang berbeza skala ruang dan bukan skala waktu.

Terdapat empat kategori yang digunakan untuk menggambarkan kualiti air minuman

seperti berikut:

1. Fizikal: Ciri-ciri fizikal yang berkaitan dengan kualiti air untuk kegunaan

domestik dan biasanya dikaitkan dengan kehadiran air, warna atau kekeruhan,

suhu, rasa dan bau.

2. Kimia: Ciri-ciri kimia air kadang kala dibuktikan oleh tindakbalas yang

diperhatikan, seperti perbandingan prestasi hard and soft waters dalam mendobi.

3. Mikrobiologi: agen-agen mikrobiologi adalah sangat penting dalam hubungannya

dengan kesihatan umum dan juga penting dalam meminda ciri-ciri fizikal dan

kimia air.

4. Radiologi: Faktor-faktor radiologi mesti dipertimbangkan di kawasan di mana ada

kemungkinan bahawa air mungkin mempunyai kaitan dengan bahan-bahan

radioaktif. Keradioaktifan air adalah keprihatinan kepada kesihatan umum dalam

kes ini.

Dalam meneliti pencemaran air, pengetahuan tentang IKA amat penting. IKA ini merujuk

pada enam parameter iaitu:

1. Keperluan Oksigen Biokimia (BOD)

Parameter BOD memainkan peranan penting dalam menentukan tahap

pencemaran air. lanya didefinisikan sebagai ukuran terhadap oksigen yang

diperlukan oleh mikroorganisma pada masa pemecahan bahan organik secara

aerob dalam suhu piawai. BOD juga adalah untuk menentukan sama ada

kandungan air sungai dipenuhi oleh bahan buangan domestik dan pelepasan

efluen industri dalam bentuk pencemaran organik.

11

2. Keperluan Oksigen Kimia (COD)

COD didefinisikan sebagai permintaan oksigen untuk mengoksidakan bahan

organik secara kimia dan boleh digunakan untuk menentukan kualiti air. COD

juga adalah untuk mengetahui jumlah bahan kimia terlarut yang terdapat di dalam

kandungan air permukaan iaitu air sungai dan tasik dan boleh juga digunakan

secara tidak langsung untuk mengukur jumlah komponen organik di dalam air.

3. Ammonikal Nitrogen (NH3N)

Parameter ini digunakan untuk mengetahui sama ada air sungai telah tercemar

dengan sisa kumbahan manusia dan haiwan ternakan. Ianya terhasil daripada

aktiviti mikrobiologi dan wujud dalam air permukaan dan juga air bawah tanah.

4. pH

Nilai pH merupakan ukuran paras keasidan atau kealkalian sesuatu jasad air. Julat

nilai pH adalah dari 0 hingga 14 dan nilai 7 merupakan nilai neutral. Nilai yang

kurang dari 7 menunjukkan jasad air berada dalam keadaan berasid dan nilai

melebihi 7 menunjukkan beralkali.

5. Oksigen Terlarut (DO)

Oksigen merupakan gas yang terpenting kepada manusia dan haiwan, tidak kira di

darat atau di dalam air. DO dalam air adalah komponen penting bagi pengekalan

proses aerobik. Oksigen walaupun mempunyai keterlarutan air yang lemah tetapi

ia adalah keperluan asas kepada hidupan akuatik. Jumlah oksigen dalam air amat

bergantung kepada suhu air, faktor kemasinan dan tekanan (Smith, 1990).

Kehilangan oksigen dalam air boleh disebabkan oleh peningkatan kandungan

bahan organik, tindakan aerobik mikroorganisma yang menggunakan DO untuk

menguraikan bahan organik.

6. Pepejal Terampai (SS)

Pepejal terampai termasuk semua zarah yang terampai di dalam air yang boleh

diperangkap oleh penuras. SS digunakan untuk mengetahui jumlah bahan-bahan