kelebihan tppa keatas pertumbuhan ekonomi malaysia : dimensi yang diragui

8/10/2019 kelebihan TPPA keatas pertumbuhan ekonomi Malaysia : dimensi yang diragui

1/24

1

PEG 3023

EKONOMI MALAYSIA

TUGASAN INDIVIDU

___________________________________________

CABARAN DAN KELEBIHAN MALAYSIA DALAMMENANDATANGANI PERJANJIAN PERKONGSIAN TRANS

PASIFIK (TPPA) .

________________________________________________

ABDUL AZIM BIN ABDUL RAZAKD20131063905

AT 18 : IJAZAH SARJANA MUDA PENDIDIKAN EKONOMIFAKULTI PENGURUSAN DAN EKONOMI

SEMESTER 3SESI 2013/2014

GROUP: BLECTURER

DR.ZAINIZAM BIN ZAKARIYA


2/24

2

ISI KANDUNGAN

1.0 PENDAHULUAN 1

2.0 MALAYSIA KEARAH PERJANJIAN PERKONGSIAN TRANS PASIFIK 2

2.1 LATAR BELAKANG PERJANJIANTPPA 2

2.2 PENGLIBATAN MALAYSIA DALAM RUNDINGAN TPPA 4

2.3 PROSES KEARAH MENANDATANGANI TPPA 4

3.0 PERJANJIAN PERKONGSIAN TRANS PASIFIK : ANCAMAN REALITI ATAU PERSEPSI 7

3.1 CABARAN UTAMA DALAM PERJANJIAN PERKONGSIAN TRANS PASIFIK 7

3.2 PADANGAN DARIPADA UMUM MENGENAI TPPA 12

4.0 PERJANJIAN TRANS-PASIFIK : SESUATU YANG TIDAK DIPERKATAKAN 14

4.1 PENGALAMAN PERDANGANGAN BEBAS ANTARABANGSA MALAYSIA 14

4.2 RASIONAL MALAYSIA MENYERTAI PERJANJIAN TRANS-PASIFIK 16

4.3 KELEBIHAN DAN PELUANG MALAYSIA MENYERTAI TPPA 16

5.0 KESIMPULAN 20

RUJUKAN 21


3/24

3

1.0 PENDAHULUAN.

Selepas tamat perang dunia ke-II, Amerika Syarikat berjaya menjadi kuasa dunia yang

besar dan menjadi kuasa yang unggul dalam sistem ekonomi dunia. Dengan kebanyakkan

negara-negara barat seperti Britain dan Negara-negara Eropah Barat mengalami kesanyang sangat teruk selepas perang, Amerika Syarikat hanya satu-satu negara yang

menguasai ekonomi dunia .Selepas itu, sandaran mata wang kepada emas di tukar kepada

Dollar Us meyebabkan satu pertubuhan yang dinamakan Pertubuhan wang antarabangsa

International Monetary Fund (IMF) di tubuhkan. Maka sistem ekonomi dunia semakin dilihat

kompleks serta kebergantungan negara dengan negara lain ataupun perdangangan

antarabangsa sangat penting oleh itu pada tahun 1947 dalam kerangka Bretton Wood

membentuk satu pakatan iaitu General Agreements on Tariffs and Trade (GATT) dalam

usaha memudahkan dan menyelesaikan isu-isu perdangangan antarabangsa dan lebihpenting untuk mengalakkan liberalisasi ekonomi di dunia.

Malaysia pada dasarnya sangat bergantung kepada perdangangan

antarabangsa sejak negara ini mencapai kemerdekaan lagi. Malaysia telah menjadi anggota

ahli kepada GATT apabila menyertai persidangan Uruguay Round pada tahun 1957 lagi.

Oleh itu, Malaysia secara umum menerima apa jua bentuk perjanjian ataupun usaha sama

dalam meliberalisasikan lagi ekonomi Malaysia selagi ia membawa kelebihan dan tidak

mengugat kedaulatan dan ekonomi negara ini. Secara jelas bahawa penglibatan Malaysiadalam perdangangan antarabangsa telah memberi kesan yang baik dan menyumbang

kepada pertumbuhan ekonomi yang sangat memberansangkan.

Free Trade agreement (FTA), World Trade Organisation, dan TPPA adalah

antara perjanjian dua hala atau serantau yang telah atau bakal Malaysia tandatangani.

Malaysia melalui perjanjian seumpama ini telah menikmati pelbagai faedah dalam memacu

pertumbuhan ekonomi negara. Sebagai contoh FTA, yang merupakan perjanjian antara dua

atau lebih negara untuk membentuk kawasan bebas dagang di mana perdaganganbarangan dan perkhidmatan boleh dilaksanakan dengan halangan bukan tarif dan tarif yang

minimum, Malaysia melalui FTA telah menikmati pelbagai kelebihan perdangangan

antarabangsa seperti pengurangan cukai ke negara ahli, dan akses utama dalam pasaran

yang lebih luas.


4/24

4

Antara isu berkenaan dengan FTA di Malaysia adalah TPPA yang menjadi

polemik kepada Malaysia sama ada perjanjian ini baik atau bakal mendatangkan

keburukkan kepada negara. TPPA atau Trans Pacific Partnership Agreement adalah satu

perjanjianyang membentuk satu usaha sama dan persefahaman untuk mewujudkan satu

kawasan perdangangan bebas diantara ahli negara angota.

Namun begitu, seperti mana dasar terbuka tetap memberi kesan buruk kepada

negara, dan pasti timbul polemik dalaman kepada mana-mana negara, terutamnya bagi

negara-negara sedang membangun yang khuatir menjadi magsa kepada negara-negara

besar dengan menimbulkan sentiment kolonalisasi daripada negara maju. Tidak terkecuali

Malaysia, setiap perjanjian atau usaha kerajaan dalam meliberalisaskan ekonomi menjadi

polemic kepada negara sama ada usaha tersebut baik atau buruk kepada ekonomi negara

dan sekaligus masa depan negara. Perlu difahami sejarah negara Malaysia yang dijajahkerana ekploitasi ekonomi menjadi pengajaran kepada masyarakat negara ini untuk tidak

mudah menyerahkan kedaulatan iaitu kuasa ekonomi negara ini kepada negara asing.

Ditambah lagi dengan turun-naik suasana politik negara yang menyebabkan

perjanjian atau usaha sama mendapat pandangan yang berbeza daripada kalangan

masyarakat, pandangan ini bergantung kepada bagaimana maklumat atau pengetahuan

mengenai sesuatu usaha atau perjanjian itu disampaikan kepada masyarakat. Oleh kerana

itu kerajaan yang memerintah sentiasa berhati-hati dalam menjalankan apa jua usaha samabagi mengelakkan kedaulatan negara ini tergugat. Namun begitu, bukti bahawa ekonomi

Malaysia berkembang dengan baik akibat daripada perjanjian perdangangan antarabangsa

ini juga tidak dapat dinafikan tetapi kesan sampingannya juga perlu diakui.

2.0 MALAYSIA KE ARAH PERJANJIAN PERKONGSIAN TRANS PASIFIK.

2.1 LATAR BELAKANG PERJANJIAN TPPA.

TPPA atau Trans Pacific Partnership Agreement (Perjanjian Perkongsian Trans Pasifik)

adalah satu perjanjian perdangangan bebas antarabangsa (FTA) yang ditubuhkan dalam

menjalinkan usaha sama perdangangan denganahli negara anggota yang terlibat. Srtakat

ini sebanyak 12 buah negara termasuk Malaysia terlibat dalam rundinggan TPPA ini.


5/24

5

Perjanjian TPPA bermula apabila perjanjian perdangangan bebas (P4) diantara

New Zealand, Singapore, Chile dan Brunei ditandatangani pada tahun 2005. Seterusnya

perjanjian P4 ini di luaskan dengan kemasukan USA, Australia, Peru dan Vietnam pada Mac

2010 dan didiberi nama Trans Pacific Partnership Agreement(TPPA). Skop perjanjiandiperluaskan dengan isu-isu baru untuk mewujudkan perjanjian berstandard tinggi dan

komprehensif.

Perjanjian TPPA ini melibatkan hampir 12 buah negara yang melibatkan 800 juta

orang penduduk dan gabungan KDNK sebanyak AS$27.5 trillion untuk membentuk satu

kawasan perdangangan bebas (FTA) dan setakat ini hampir 19 rundingan telah dilakukan

untuk kesemua 12 negara terlibat.

Rundingan pertama telah dilakukan di Melbourne Australia pada 2010 dengan

penyertaan yang lebih luas termasuk kuasa besar dunia USA. Kini sudah hampir 19

pusingan rundingan dibuat bersama. Skop TPPA meliputi elemen tradisi FTA iaitu:

1. Akses pasaran

2. Halangan teknikal pada perdagangan

3. Langkah sanitari dan psitosanitari

4. Peraturan Tempasal

5. Kerjasama Kastam

6. Pelaburan

7. Perkhidmatan

8. Perkhidmatan kewangan

9. Telekomunikasi

10. E-Dagang

11. Pergerakan Perniagaan

12. Perolehan Kerajaan

13. Persaingan

14.Harta Intelek

15. Buruh

16. Alam Sekitar

17. Membina kapasiti


6/24

6

18. Non-Conforming Measures

19. Trade Remedy

20. Isu-isu Horizontal

21. Perundangan dan Institusi

Bagi Malaysia, beberapa elemen tradisi FTA adalah sesuatu yang sudah biasa di

tempuhi namun beberapa elemen seperti persaingan, buruh, alam sekitar, perolehan

kerajaan dan harta intelek adalah sesuatu yang baru buat Malaysia dalam rundingan

melibatkan FTA.

2.2 PENGLIBATAN MALAYSIA DALAM RUNDINGAN TPPA.

Setelah Malaysia gagal dalam menjalinkan perjanjian perdangangan bebas US-MALAYSIA

(USMFTA), oleh kerana itu, Kerajaan Malaysia melihat penglibatan dalam TPPA adalah

satu cara lain untuk mendapatkan semula peluang-peluang yang hilang daripada

terbatalnya perjanjian USMTA ini. Perlu difahami hubungan Malaysia dengan USA adalah

sangat penting dan dilihat sebagai satu cara bagaimana Malaysia boleh menjadi negara

yang bersaing dengan negara-negara lain.

Kerajaan Malaysia telah memutuskan untuk menyertai TPPA pada Mac 2010setelah beberapa siri konsultasi dan rundingan dibuat dengan beberapa pihak seperti

dewan perniagaan, persatuan bumiputra dan IKS rermasuk maklum balas daripada

masyarakat umum.

Setelah mengkaji pandangan daripada pihak-pihak terlibat berkenaan kerajaan

Malaysia dengan keputusan daripada Kabinet memutuskan untuk Malaysia patut menyertai

rundingan TPPA di Melbourne, dengan itu telah menyertai sebagai anggota perunding

penuh pada pusingan ke-3 yang diadakan di Brunei Darussalam pada Oktober 2010.

2.3 PROSES KEARAH MENANDATANGANI TPPA.

Setakat ini, perjanjian TPPA ini masih dalam proses rundingan dengan 12 negara anggota

dan keputusan rundingan akan diketahui oleh dunia termasuk Malaysia pada awal tahun


7/24

7

2015, namun begitu, Perdana menteri Malaysia, Datuk Seri Najib Bin Tun Abdul Razak,

mengesahkan bahawa Malaysia mengambil keputusan serius untuk menyertai perjanjian

TPPA ini dan menganggap ia satu usaha yang penting untuk Malaysia bagi memacu

pertumbuhan ekonomi dengan akses yang lebih luas dan liberal. Namun, Kerajaan

Malaysia, masih menimbangkan segala keputusan yang dibuat dalam rundingan TPPA inidengan mengambil kira semua isu yang dibangkitkan oleh pihak-pihak tertentu dan rakyat

negara ini.

Semenjak Malaysia menyertai rundingan TPPA pada 2010, banyak maklumat

dan butir rundingan dirahsiakan ini kerana segala butir rundingan masih berada dalam

rundingan negara anggota dan menjadi satu tangungjawab untuk tidak mendedahkannya

kepada umum. Namun begitu Kerajaan Malaysia sentiasa memberi jaminan kepada rakyat

negara ini bahawa kepentingan ekonomi negara sentiasa diutaman dalam rundingan yangdibuat melibatkan wakil negara Malaysia.

Kabinet telah memberi mandat kepada beberapa kementerian dan jabatan-

jabatan dalam kerajaan untuk mengkoordinasi dan memperhalusi perjanjian TPPA ini

sekaligus menjadi pihak secara langsung dalam rundingan mewakili negara Malaysia.

Mandat sebagai ketua perunding telah diberi kepada menteri dari Kementerian

Perdangangan Antarabangsa dan Industri (MITI) sebagai pengkoordinasi penyertaan

Malaysia dalam rundingan ini. Selain itu, beberapa kementerian dan jabatan serta agensikerajaan lain turut terlibat dalam memperhalusi lagi butir rundingan TPPA ini. Berikut

merupakan senarai penuh kementerian, jabatan dan agensi kerajaan yang terlibat dalam

rundingan TPPA bagi pihak Malaysia.

Bidang dalam rundingan TPPA Kementerian dan agensi yang mengkoordinasi

Akses pasaran dalam barangan Kementerian Perdangangan antarabangsa dan

industry

Halangan teknikal kepadaperdangangan

Jabatan Standard Malaysia

Sanitari dan Psitosanitari Kementerian Pertanian dan Industri Asas Tani

Kerjasama kastam Jabatan Kastam DIraja

Peraturan tempasal Kementerian Perdangangan antarabangsa danindustry


8/24

8

Trade Remedy Kementerian Perdangangan antarabangsa danindustry

Pelaburan Kementerian Perdangangan antarabangsa danindustry

Perkhidmatan Kementerian Perdangangan antarabangsa danindustry

Non-confirming measure Kementerian Perdangangan antarabangsa danindustry

Perkhidmatan kewangan Bank Negara Malaysia

Telekomunikasi Kementerian Telekomunikasi dan Multimedia

E-dangang Kementerian Telekomunikasi dan Multimedia

Mobiliti perdangangan Kementerian Perdangangan antarabangsa dan

industry

Perolehan kerajaan Kementerian kewangan

Dasar persaingan Kementerian perdangangan dalam negari,

kepenggunaan dan koperasi

Hakharta intelek Kementerian perdangangan dalam negari,

kepenggunaan dan koperasi

buruh Kementerian sumber manusia

Alam sekitar Kementerian sumber asli dan alam sekitar

Membina kapasiti Kementerian Perdangangan antarabangsa dan

industry

Isu horizontal Kementerian Perdangangan antarabangsa danindustry

perundangan Pejabat peguam negara

Kementerian, jabatan dan agensi yang diberi mandat ini bertangungjawab dalam

mengenengahkan isu-isu dan menjaga kepentingan negara dalam setiap rundingan TPPA

yang dijalankan. Namun begitu, segala butir dan maklumat masih perlu menjadi rahsia dan

menyebabkan perkembangan terkini TPPA ini sukar untuk diketahui umum, semenjak

Malaysia menjadi ahli rundingan penuh TPPA, rundingan ini sebanyak 19 kali rundingantelah dibuat

Akibat daripada kebimbangan rakyat dan juga pelbagai isu yang ditimbulkan

mengenai TPPA ini satu kaukus atau Jawatankuasa Khas Pilihan Parlimen (PSC)

ditubuhkan khusus untuk membincangakanlagi dengan lebih mendalam soal kewajaran


9/24

9

Malaysia dalam menyertai TPPA ini. Kausus ini telah ditubuhkan pada julai 2013, dengan

melibatkan beberapa ahli daripada Ahli Perlimen Parti Barisan Nasional dan Ahli Parlimen

Pakatan Rakyat serta beberapa pertubuhan bukan kerajaan dalam membincangkan dan

memberi ruang memperjelaskan TPPA daripada kerajaan.

Kaukus parlimen dalam isu TPPA ini membawa lebih pandangan daripada

pelbagai pihak termasuk rakyat dalam memberi kewajaran dan mendapat penjelasan

kerajaan dalam menyertai TPPA ini, pada pertemuan pada bulan September 2013, kaukus

parlimen mengenai TPPA, bersetuju agar rundingan Malaysia dalam TPPA diteruskan.

Semenjak kaukus parlimen mengenai TPPA ini ditubuh sebanyak 61 pertemuan telah dibuat

hingga November 2014.

Pada September 2014, Perdana Menteri Malaysia memberi gambaran bahawaMalaysia amat komited untuk menjadi sebahagian dalam perjanjian TPPA ini dengan

memberi jaminan bahawa segala isu kepentingan negara pasti akan dilindungi oleh

kerajaan. Namun segala keputusan muktamad akan diputuskan oleh Kerajaan dengan

melihat keputusan akhir di meja rundinga TPPA pada awal 2015 nanti.

3.0 PERJANJIAN PERKONGSIAN TRANS PASIFIK : ANCAMAN REALITI ATAU

PERSEPSI?

3.1 . CABARAN UTAMA DALAM PERJANJIAN PERKONGSIAN TRANS PASIFIK.

Tidak boleh dielak cabaran yang bakal dihadapi oleh Malaysia sekiranya menandatangani

TPPA ini. kerana banyak elemen dalam kandungan TPPA ini merupakan elemen yang baru

dan masih belum pernah di hadapi oleh kerajaan Malaysia dalam mana-mana perjanjian

FTA sejak merdeka lagi antara elemen yang menjadi cabaran utama tersebut adalah isu

perolehan kerajaan, hak harta intelektual, Syarikat milik kerajaan (State- OwnedEnterprise), isu buruh dan alam sekitar dan isu Penyelesaian Pertikaian Negara (State

Dispute Settlement) atau ISDS.


10/24

10

1. Perolehan negara Government Proc urement (GP)

Berhadapan dengan elemen perolehan kerajaan dalam perjanjian dangangan bebas

adalah sesuatu yang masih baru buat kerajaan Malaysia ini kerana dalam beberapa

perjanjian dangangan bebas (FTA) elemen ini tidak pernah dilibatkan oleh Malaysia.Perolehan kerajaan atau government procurement adalah satu tender awam atau

perolehan awam dimana ia adalah perolehan barang dan perkhidmatan kepada pihak

berkuasa tempatan contohnya agensi kerajaan atau dengan ertikata lain pihak awam

berurusan niaga dengan kerajaan dan kerajaan membeli barang atau perkhidmatan

yang di sedijual oleh pihak swasta.

Dalam isu perolehan kerajaan ini, TPPA akan menyebabkan pihak kerajaan tidak

dibenarkan untuk memihak atau memberi keistimewaan kepada syarikat atau syarikatsepara kerajaan (GLC) tempatan sebaliknya perlu juga untuk membuka ruang yang

tidak terhad kepada syarikat luar untuk bersaing bagimendapatkan tender atau projek

daripada kerajaan. Ini menimbulkan satu ancaman besar kepada syarikat di Malaysia

apabila perlu bersaing dengan syarikat luar yang mempunyai modal dan nilai pelaburan

yang lebih tinggi, seterusnya isu ini mengancam kepentingan syarikat bumiputra dalam

mendapat perolehan kerajaan.

2. Hak harta intelektual Intellectual pro perty righ t (IPR).

Hak harta intelektual juga adalah elemen baru dalam dangangan bebas bagi Malaysia.

Hak harta intelektual dalam dangangan antarabangsa adalah berkaitan dengan memberi

pengiktirafan kepada pencipta dan memeberi hak ekslusif terhadap hasil kerjanya.

Dalam IPR ini menjaga hasil kerja pencipta (inventor) daripada diciplak dan ditiru

seterusnya bagi mengelakkan dan melindungi pencipta (inventor) daripada perlu

bersaing dengan barang-barang yang diciplak. IPR memberi kelebihan kepada

pemengang hak intelektual.

Dalam isu hak harta intelektual dalam TPPA ini adalah berkaitan dengan akses

untuk Malaysia bagi mendapatkan barang perubatan dan penjagaan kesihatan generik .

Barang perubatan dan penjagaan kesihatan generik adalah barang perubatan yang

mempunyai fungsi sama dan formula yang sama dengan ubat-ubatan yang asal dicipta


11/24

11

namun mempunyai harga yang lebih rendah daripada barang perubatan yang asal.

Barang perubatan yang asal mempunyai harga yang lebih tinggi kerana terdapat

tuntutan harga farmasutikal termasuk perlindungan hak intelektual daripada pencipta

(inventor) namun tidak seperti barang perubatan generik kerana ubat generik

mengambil kaedah bagaimana ubat asal dibuat tetapi menggunakan nama atau brandyang berbeza oleh itu barang peruabatan generik jauh lebih murah daripada barang

perubatan bukan generik. Barang perubatan generik boleh didapati kebanyakkan

daripada negara China.

Kerajaan Malaysia banyak mengimport perubatan dan barang penjagaan

kesihatan generik daripada negara China oleh sebab harga yang murah dan mampu beli

oleh kebanyakkan rakyat negara ini. Barang-barang perubatan generic ini kebanyakkan

didapati di hospital milik kerajaan. Oleh yang demikian, cabaran besar buat Malaysiasekiranya menandatanagani TPPA ini kerana dalam TPPA negara-negara anggota tidak

dibenarkan untuk membeli sebarang barang atau perkhidamatan yang ditiru sebaliknya

perlu mengimport daripada pengeluar asalnya.

Oleh itu, kesanya, kemasukkan perubatan generic pasti tidak dapat diakses di

Malaysia yang akan menyebabkan berlakunya kenaikkan kos yang lebih tinggi kepada

rakyat negara ini untuk mendapatkan bekalan perubatan dan penjagaan kesihatan, dan

pasti memeberi kesan kepada rakyat dalam lingkungan berpendapatan sederhana danrendah.

3. Penyelesaian Pertikaian Negara Antarabangsa International State Dispute

Settlement (ISDS)

Penyelesaian Pertikaian Negara Antarabangsa atau ISDS adalah satu cara bagi pelabur

asing mengheret dan mengenakan tindakkan undang-undang kepada sesebuah

kerajaan kerana mengancam atau menganiaya pelaburan pelabur di sesebuah negarake mahkamah antarabangsa. Peruntukkan ini membolehkan mana-mana syarikat

pelabur yang merasakan tindakkan sesebuah kerajaan dalam menghalang atau

membatasi kegiatan mereka dengan apa cara sekalipun termasuk mencipta satu akta

baru boleh bertindak untuk membawa kerajaan tersebut ke mahkamah untuk tujuan

ganti rugi atau tuntutan kerosakkan.


12/24

12

Meskipun elemen ini bukanlah baru bagi Malaysia kerana sejak 1963 lagi

Malaysia telah beberapa kali menandatangani perjanjian yang melibatkan ISDS ini.

Walaupun begitu, perjanjian tersebut tidak melibatkan kuasa besar USA, tetapi bagi

TPPA ia melibatkan kuasa besar USA dimana ditakuti pelaksanaan ISDS akanmengancam kedaulatan perundangan negara.

Melalui ISDS, sesebuah kerajaan tidak boleh dengan mudah untuk

melaksanakan apa jua bentuk halangan meskipun melalui perundangan keatas pelabur

dari negara anggota, ini menimbulkan kerisauan apabila syarikat gergasi dari luar

memasuki pasaran negara ini dan melihat bahawa pelaburan mereka membawa kesan

buruk kepada negara, kerajaan tidak boleh menghalang syarikat terbabit melainkan

terdapat peraturan sebelum ISDS di kuatkuasakan.

Selain itu, ahli perundangan seperti Tun Daim Zainuddin, menyatakan sekiranya

TPPA di tandatangani sudah pasti ISDS dilaksanakan ini akan menyebabkan keadilan

akan disalah erti kepada keadilan untuk koperat dengan bertopengkan keadilan untuk

semua. Syarikat -syarikat asing akan merasa selesa dan terjamin melakukan apa sahaja

tanpa mengira kesan ke atas negara tersebut kerana tiada undang-undang domestic

dapat menghalang kegiatan mereka.

4. Syarikat Milik Kerajaan State Owned Enterpri se (S.O.E)

Syarikat milik kerajaan atau state owned enterprise (SOE) adalah satu entiti perniagaan

yang sah yang di wujudkan oleh kerajaan untuk mengambil bahagian dalam aktiviti

komersial bagi pihak kerajaan. SOE di miliki sepenuhnya oleh kerajaan atau separuh

milik kerajaan dan sebahagian lagi milik swasta atau juga digelar sebagai Government-

Linked Company (GLC).. Di Malaysia terdapat hampir 462 syarikat koperat yangberstatus GLC, antara contoh syarikat milik kerajaan di Malaysia ialah, Kereta Api Tanah

Melayu Berhd, Khazanah Nasional Berhd, Petronas Berhd dan sebagainya.

Malaysia adalah sebuah negara yang pelbagai bangsa, itu adalah fakta yang

yang perlu sentiasa di pandang serius. sejak dari merdeka lagi kaum Bumiputra


13/24

13

mempunyai masalah dalam membangunkan ekonomi mereka, kini kaum bumiputra

adalah ditangga ke empat pengangan ekuiti berbanding dengan kaum yang lain di

Malaysia. Oleh itu, pemilikkan bumiputra ke atas Syarikat Milik Kerajaan ini adalah satu

cara bagaimana kerajaan mahu melibatkan bumiputra di peringkat koperat dan

meningkatkan lagi ekuiti bumiputra supaya mereka tidak kebelakang daripada bangsalain.

Selain daripada itu, SOE mendapat keistimewaan seperti susidi, pelepasan cukai

dan pinjaman yang murah daripada kerajaan oleh kerana di miliki sepenuhnya atau

separuh oleh kerajaan. Selain daripada itu, SOE tidak perlu bimbang untuk bersaing di

pasaran kerana pihak kerajaan akan melaksanakan dasar perlindungan atau dasar

persaingan untuk melindungi SOE daripada bersaing dengan syarikat lain dalam

industrinya. Oleh itu, sudah semestinya, SOE mengancam syarikat asing daripadamembuat pelaburan di negara ini, kerana walaupun syarikat asing mempunyai modal

yang lebih besar daripada SOE tetapi masih tidak dapat bersaing menandingi SOE

kerana mereka mendapat keistimewaan daripada kerajaan.

Oleh kerana itu, melalui perjanjian TPPA peranan SOE ini perlu dikurangkan dan

SOE perlu bersaing secara sama rata tanpa mendapat perlindungan daripada kerajaan

dengan syarikat-syarikat tempatan dan asing yang lain. Ini akan mengakibatkan SOE

dan GLC di negara ini perlu berhadapan dengan risiko persaingan yang sengit dengansyarikat-syarikat gergasi dunia dan ini menimbulkan kerisauan kerana syarikat milik

kerajaan ini telah banyak membantu rakyat terutamnya dalam memberi perkhidmatan

yang murah dan mampu milik kepada rakyat berpendapatan rendah. Sudah pasti

penglibatan Malaysia dalam TPPA akan menyebabkan peranan SOE dalam membantu

Bumiputra meningkatkan pengangan ekuiti mereka turut tercabar malah memburukkan

lagi keadaan apabila bumiputra perlu bersaing dengan syarikat gergasi asing dari

negara-negara maju terutamanya USA.

5. Buruh dan Alam sekitar.

Melalui TPPA, cabaran utama dilihat apabila beberapa usul dalam kertas

perjanjian TPPA menghalang kerajaan dalam memperkenalkan peraturan baharu untuk

melindungi pekerja melainkan dengan hanya perlu menggunakan undang-undang sedia


14/24

14

ada sahaja. Ini mengakibatkan kerajaan di masa hadapan tidak dapat mengenakan atau

dengan mudah mengubah apa jua peraturan untuk melindungi pekerja di Malaysia

walaupun perlu pada masa itu kerajaan memperkenalkan peraturan baru bagi menjaga

kepentingan buruh di Malaysia. Sebagai contoh peraturan gaji minima pada tahap gaji

RM900.00 walaupun peraturan ini telah di kuat kuasakan namun, sekiranya TPPA ditandatangani, paras gaji minima ini tidak boleh di semak semula dan terpaksa kekal

pada tahap minima RM900 walau pada masa itu jumlah berkenaan adalah tidak

bersesuain.

Begitu juga dengan isu alam sekitar, melalui TPPA kerajaan tidakboleh dengan

mudah untuk melaksanakan peraturan baru untuk melindungi alam sekitar. Ini

akanmengakibatkan sebarang bentuk perlindungan keatas alam sekitar seperti hutan

simpan, langkah-langkah pemuliharaan dan sebagainya akan menimbulkan masalahkepada kerajaan. Hal ini kerana, apabila, sesuatu peraturan alam sekitar di buat akan

memberi kesan kepada syarikat dari negara anggota dan kerajaan boleh dikenakan

tindakkan perundangan di bawah bab ISDS dalam TPPA.

3.2 PANDANGAN DARIPADA UMUM MENGENAI PERJANJIAN PERKONGSIAN

TRANS PASIFIK (TPPA)

Persoalan mula timbul, mengapa Trans Pasifik?, Malaysia sebelum ini menentang dan

sangat mengkiritik perjanjian WTO (Word Trade Organisation) dan menyifatkan

perjanjian tersebut sebagai penjajahan dunia baru dan Malaysia melalui Tan Sri

Rafidah Aziz, bekas Menteri Perdangangan Antarabangsa dan Industri lantang

menentang asakan kuasa besar agar Malaysia menandatangani WTO. Begitu juga pada

2008 apabila FTA USA- MALAYSIA yang berakhir dengan 58 isu tidak selesai

mengakibatkan Malaysia menarik diri dari meja rundingan. Oleh itu, persoalan mengapaTrans Pasifik timbul dibenak fikiran rakyat.

TPPA adalah atu perjanjian antarabangsa yang merupakan agenda utama dalam

pemerintahan Obama, Presiden Amerika Syarikat berkenaan hubungan ekonomi

antarabangsa. Oleh itu, beberapa pihak seperti pertubuhan bukan kerajaan, ahli politik


15/24

15

dan beberapa tokoh negara termasuk rakyat akar umbi sendiri memberi pandangan

kurang selesa dan tidak yakin kepada perjanjian TPPA, apatah lagi butiran perjanjian ini

adalah penuh rahsia dan hanya lima perkara yang terkeluar ke pengetahuan umum.

Antara pandangan beberapa pihak mengenai perjanjian TPPA ini adalah, melihatbahawa perjanjian ini hanya untuk kepentingan ekonomi negara Amerika sahaja. Ini

dibuktikan apabila satu laman sesawang rasmi Perwakilan Perdangangan Amerika

Syarikat atau United State Representative Trade (USTR) menyatakan bahawa Presiden

Amerika mahu mencapai harapan (ambitious), generasi berikut dalam Perjanjian

Perdangangan Asia Pasifik yang mencerminkan keutamaan dan bernilai US .

Kenyataan ini mengambarkan Amerika melalui TPPA mahu mencapai pertumbuhan

yang memberansangkan dan mencipta pekerja berkualiti untuk isi rumah di Amerika

dengan mengeksport barang ke kawasan yang ekonominya bergantung kepadapelaburan asing seperti US. Oleh kerana itu, dunia melihat Amerika mahu menggunakan

TPPA demi kepentingan ekonominya sahaja dengan mahu mengurangkan halangan

dangangan secara semaksimum mungkin dan akses yang lebih besar ke pasaran dunia.

Selain daripada itu, beberapa tokoh di Malaysia juga turut mengkritik dan

memberi pandangan bahawa perjanjian TPPA ini hanya akan merugikan negara. Tokoh

tersebut seperti Tun Mahatihr Mohd, bekas Perdana Menteri Malaysia ke empat yang

menyifatkan bahawa TPPA hanya suatu yang merugikan negara dan bakal memberiancaman kepada negara apabila pelabur asing boleh mengenakan tindakan

perundangan kepada negara melalui peruntukan ISDS, walaupun tindakkan kerajaan itu

demi kepentingan rakyat tetapi akibat merugikan kepentingan pelabur asing maka

negara akan menerima akibatnya. Pandangan yang sama turut dikongsi oleh Tun Daim

Zainuddin bekas Menteri Kewangan Malaysia yang berpendapat, Malaysia tidak cukup

kuat untuk bersaing dengan teknokrat asing yang bakal mengakibatkan negara tidak

dapat merebut peluang yang tersedia seterusnya bakal merugikan negara ini.

Walau bagaimanapun, pandangan umum berkenaan dengan perjanjian Trans

Pasifik ini masih kurang, butiran rundingan perjanjian juga sangat dirahsiakan oleh

kerajaan hanya beberapa perkara sahaja di ketahu umum, oleh kerana itu,

perbincangan dan maklumat yang disampaikan hanya dalam bentuk andaian. Kesanya


16/24

16

maklumat sebenar sama ada TPPA ini baik untuk negara atau tidak, masih tidak jelas

walaupun kerajaan cuba meyakinkan rakyat dengan pelbagai jaminan.

4.0 PERJANJIAN TRANS-PASIFIK : SESUATU YANG TIDAK DIPERKATAKAN.

Kritikan dan bantahan keatas TPPA mudah diperolehi , malah kebanyakkan pandangan

berkenaan dengan TPPA cuba untuk membuktikan perjanjian ini bakal merugikan

negara dan suara-suara mendesak kerajaan menarik diri daripada TPPA juga lebih

daripada suara yang menyokong tindakkan kerajaan dalam berunding mengenai TPPA

ini. Namun perlu juga diakui bahawa, perjanjian perkongsian trans-pasifik ini membawa

kelebihan kepada negara, dengan gabungan hampir $27.5 trillion KDNK dan meliputi

hampir 800 juta penduduk, akses pasaran yang sangat luas bakal diperolehi olehMalaysia, apatah lagi gabungan negara besar Amerika yang mempunyai kepakaran

dalam bidang teknologi dan saintifik turut akan memberi kebaikan kepada Malaysia di

samping meningkatkan eksport negara untuk memacu pertumbuhan ekonomi negara ini.

4.1 PENGALAMAN PERDANGANGAN BEBAS ANTARABANGSA MALAYSIA.

Perjanjian PerkongsianTrans-Pasifik masih berada dalam meja rundingan diantara

negara anggota lagi, keputusan akhir hanya akan diketahui pada awal tahun 2015 nanti,

buat masa sekarang tidak dapat dibuktikan bagaimana TPPA akan memeberi impak

yang besar kepada ekonomi Malaysia. Namun begitu, kita dapat melihat Pengalaman

Malaysia dalam menjalankan perjanjian perdangangan bebas di peringkat antarabangsa

dan kesannya ke atas ekonomi Malaysia.

Tidak dapat dinafikan lagi bahawa perdangangan antarabangsa telah berjaya

memainkan peranan yang sangat penting kepada Malaysia, setiap tahun angka import

dan eksport akan bertambah dalam jangka masa tertentu dan sumbangan keatas KNK

juga besar dipengaruhi oleh import dan eksport ini jelas menunjukkan Malaysia

mengamalkan dasar keterbukaan dalam kegiatan ekonomi malah sudah lama


17/24

17

meliberalisasikan ekonomi untuk kepentingan negara Malaysia. Pertumbuhan

perdangangan di Malaysia di rancakkan lagi dengan penglibatan Malaysia dalam

perjanjian perdangangan bebas (FTA) serantau dan hala setakat ini Malaysia telah

menjalankan 6 FTA serantau dan 6 FTA dua hala.

Antara FTA yang telah Malaysia jalankan adalah Perjanjian Kawasan

Perdangangan Bebas ASEAN atau Asean Free Trade Area (AFTA). AFTA adalah

perjanjian yang ditubuhkan dikalangan negara-negara Asia Tenggara dengan

membentuk satu kawasan perdangangan bebas bagi mewujudkan satu pasaran dan

pangkalan pengeluaran antarabangsa melalui penghapusan tariff dan halangan bukan

tariff di antara negara anggota.

AFTA telah memberi kesan yang baik kepada pertumbuhan ekonomi negara

Malaysia dan negara anggota. Akibat daripada penghapusan tariff dan bukan tariff,

kebanyakkan negara Asia tenggara menjadi lebih efisien dalam pasaran global. Pada

tahun 2012 sahaja jumlah dangangan dinikmati oleh ASEAN daripada AFTA mencecah

US$601 billion dengan peningkatan sebanyak 0.5% daripada 2011. Malah AFTA

menjadikan ASEAN sebagai pasaran utama negara apabila catatan dangangan 26.5%

selama 3 tahun berturut-turut. ASEAN menjadi kuasa ekonomi ketiga terbesar di Asia

Sealain itu, Malaysia turut memperoleh kelebihan daripada hubungan serantau

ini apabila pelaburan asing (FDI) Malaysia meningkat kepada US$109 billion pada tahun

2011, malah Malaysia melalaui AFTA telah berjaya mencatat sebanyak 27.4%

sumbangan kepada jumlah perdangangan dunia Malaysia. Hasilnya syarikat-syarikat

Malaysia seperti Maybank, Axiata, Kencana Petroleum, Sapura Crest dan banyak lagi

menjadi koglemerat yang aktif dalam rantau Asean ini.

Melalaui AFTA jelas Malaysia memperoleh banyak manfaat dalam memacu

pertumbuhan ekonomi negara, oleh itu, daripada kejayaan Malaysia dalam AFTA telah

memberi keyakinan kepada Malaysia untuk menyertai TPPA apatah lagi skop TPPA


18/24

18

lebih luas berbanding AFTA dan sudah tentu memberi impak yang besar juga kepada

pertumbuhan ekonomi Malaysia.

4.2 RASIONAL MALAYSIA MENYERTAI PERJANJIAN TRANS-PASIFIK

Malaysia merupakan negara perdangangan malah perdangangan antarabangsa banyak

memberi faedah dan kelebihan kepada negara. Oleh itu, penglibatan Malaysia dalam

TPPA memberi inisiatif kepada Malaysia dalam meluasakn lagi akses pasaran. Malaysia

memerlukan satu pasaran yang luas untuk memasarkan barangan negara. Dengan

jaminan hampir 800 juta populas, TPPA memberi jaminan pasaran yang lebih terjamin

kepada Malaysia.

Selain itu, bagi meningkatkan daya saing negara, terutamanya daya saing

syarikat tempatan. TPPA akan menyaksikan syarikat asing akan turut memasuki negara

ini termasuklah syarikat tempatan akan turut juga memasuki industry negara anggota

yang lain. Oleh itu, persaingan akan timbul dalam kalangan syarikat dari negara anggota

justeru akan menimbulkan satu persaingan yang baik dimana syarikat tempatan juga

memperoleh peluang untuk meluaskan pasaran mereka ke luar.

Malah, sekiranya Malaysia memutuskan untuk tidak menyertai TPPA, akanmenyebabkan Malaysia mengalami kerugian terutamanya dari segi mencari akses

pasaran lebih baik bagi barangan dan perkhidmatan Malaysia, Selain itu, keputusan

tidak menyertai Malaysia akan menyebabkan pengekspoet Malaysia menjadi tidak

kompetatif kerana Malaysia tidak akan menerima keistimewaan pengecualian cukai

seperti pesaing-pesaing kita seperti Singapura dan Vietnam. Oleh itu, kerajaan Malaysia

berpendapat adalah wajar untuk Malaysia menyertai TPPA pada masa kini.

4.3 KELEBIHAN DAN PELUANG MALAYSIA MENYERTAI PERJANJIAN TRANS-

PASIFIK.

Peluang Malaysia dalam menyertai TPPA sudah tentu untuk kebaikkan dan

kepesatan pertumbuhan ekonomi negara, walaupun perkara ini diragui oleh pelbagai


19/24

19

pihak namun berdasarkan bukti perdangangan bebas yang pernah Malaysia lalui

tidak dapat dinafikan TPPA akan membawa peluang yang lebih besar kepada

Malaysia. Berikut merupkan kelebihan dan pleuang yang bakal Malaysia peroleh

dengan menyertai perjanjian Trans Pasifik.

1. Peningkatan permintaan di kalangan syarikat Malaysia untuk

perdangangan yang lebih besar

Syarikat Malaysia dalam usaha untuk menjadi pelabur global perlu mempunyai

tahap boleh ramal yang keberkesananya dapat dijamin. Ini penting bagi

membolehkan syarikat dari Malaysia mendapat kemudahan perdangangan yang

lebih besar. Maka apabila syarikat tempatan memperoleh jaminan perdangangan

maka syarikat dari Malaysia boleh untuk melabur ke negara-negara anggota

Melalui TPPA, syarikat Malaysia mendapat jaminan perdangangan

daripada negara anggota, oleh itu TPPA sekaligus memberi jaminan kepada

negara bahawa syarikat Malaysia akan mendapat pasaran yang lebih besar

sekaligus dapat meningkatkan produktiviti dan daya saing bagi syarikat Malaysia

untuk berkembang ke peringkat antarabangsa.

Malah, selain daripada syarikat Malaysia mempunyai pasaran yang lebihbesar, TPPA juga akan menjadikan Malaysia sebagai pengkalan operasi oleh

syarikat dari negara luardan dapat meningkatkan FDI negara, seperti mana juga

funsi syarikat Malaysia di pasaran luar negara. Kombinasi akses pasaran yang

lebih besar untuk produk Malaysia dan kemasukkan pelaburan asing ke Malaysia

dapat memangkin kepada pertumbuhan ekonomi negara.

2. Integrasi ekonomi Asian pasifik

TPPA menjamin kepada Malaysia untuk menjadi sebahagian daripada integrasi

ekonomi yang lebih luas di rantau Asia Pasifik. Hubungan dengan negara-negara

Asia Pasifik banyak memberi kesan yang baik kepada Malaysia kerana integrasi

yang luas keatas jaringan ekonomi rantau ini membuka pint kepada pelaburan

yang lebih luas.


20/24

20

Secara langsung juga, ia dapat mengukuhkan hubungan Malaysia

dengan rakan dangang yang penting seperti Amerika Syarikat, Kanada, Mexico

dan Peru. Oleh itu, Malaysia akan mampu untuk meningkatkan penyertaan

dalam rangkaian bekalan global serta serantau dan pasti akan dapat melebarkanakses pasaran ke pasaran yang lebih luas.

3. Hak cipta.

Hak cipta adalah sesuatu usaha untuk mengiktiraf hasil kerja seseorang.

Syarikat Malaysia yang terlibat aktif dalam penghasilan produk yang inovatif

Oleh itu, usahawan Melayu dan Bumiputera yang aktif dalam industri kreatif dan

yang berkaitan dengannya, perlu diberi pengiktirafan dengan hak cipta yang

lebih lama dan terjamin .

Tempoh hak cipta peruntukkan kepada usahawan untuk lebih berdaya

saing oleh itu dalam TPPA, usahawan Melayu dan Bumiputera akan mendapat

perlindungan harta intelek yang lebih baik daripada sebelum ini dan tidak hanya

di Malaysia tetapi juga di negara-negara TPP yang lain . Pengiktirafan dalam

bentuk hak cipta lagi akan memastikan syarikat Malaysia akan kekal aktif di

pasaran tempatan daripada terpaksa keluar ke pasaran luar negara semata-

mata untuk mengembangkan bakat mereka.

4. Peluang akses pasaran yang lebih luas untuk produk Malaysia dan jalinan

anatarabangsa.

Gabungan akses pasaran yang lebih luas bagi produk dan perkhidmatan

Malaysia di bawah TPPA dan aliran masuk yang berterusan pelaburan asing

akan mewujudkan pemangkin yang kuat dalam memacu agenda transformasi

ekonomi Malaysia malah melalui TPPA, Malaysia akan menjadi sebahagian

daripada integrasi ekonomi yang lebih besar di rantau Asia Pasifik. Ia juga akan

ketara Apabila penglibatan Malaysia dengan rakan dagang yang penting seperti

Amerika Syarikat, Kanada, Mexico dan Peru terjalin sebagai ahli TPPA.Malaysia

juga akan dapat meningkatkan penyertaan dalam rantaian bekalan serantau dan


21/24

21

nilai dan dan memudahkan akses kepada produk dan perkhidmatan Malaysia ke

pasaran yang lebih besar

5. LIberalisasi Perdangangan Pengguna.

Salah satu faedah utama TPPA kepada pengguna adalah liberalisasi

perdagangan . Penghapusan tariff adalah ciri utama FTA dan membolehkan

pengguna menikmati pelbagai barangan dan perkhidmatan yang diimport,

dengan kualiti yang lebih baik dan pada harga yang kompetitif .Selain itu,

pengeluar boleh menarik dana input yang lebih murah hasil daripada liberalisasi.

Persaingan secara beransur-ansur akibat dari liberalisasi bakal membuat

pengeluar barangan dan pembekal perkhidmatan untuk menjadi lebih berdaya

saing .Satu contoh yang baik ialah industri perabot tempatan. Proses

Liberalisasi secara beransur-ansur telah menghasilkan produk yang lebih

berkualiti untuk pengguna domestik dan dibuat industri yang berdaya saing di

pasaran antarabangsa. Dalam industri perkhidmatan, liberalisasi sektor

pendidikan dilihat membolehkan rakyat Malaysia untuk mendapat pendidikan

tempatan di institusi ternama pada kos yang lebih rendah

6. Jaminan kualiti kesihatan kepada rakyat negara Malaysia

TPPA juga mengkuatkusakan peraturan teknikal mengenai produk dan kesihatan

dan sanitari. Bab ini dibina di atas Peruntukan WTO dan akan memudahkan

pengawalseliaan bagi memastikan pengguna dilindungi melalui standard

kesihatan dan makanan yang baik melalui langkah-langkah keselamatanyang

baik . Dalam persekitaran global yang semakin kompetitif, sekiranya Malysia

tidak menyertai TPPA, akan menyebabkan Malaysia terkecuali sebagai

destinasi pelaburan berbanding dengan anggota TPPA yang lain. Tanggapanpelabur Malaysia juga akan terjejas. Olehv kerana pelabur mengelak dari

membuat pelaburan di Malaysia, ini boleh menyebabkan kurang peluang

pekerjaan. Begitu juga, syarikat-syarikat Malaysia yang melabur di negara-

negara TPP tidak akan menikmati keistimewaan dan perlindungan pelaburan

sebagaimana yang diperuntukkan di bawah TPPA.


22/24

22

5.0 Kesimpulan

Kerajaan perlu sentiasa berhati-hati untuk berunding dalam perjanjian Trans Pasifik keranadilihat bakal memebri kesan yang negative kepada negara ini, Kerjaan juga perlu sentiasa

mengutamakan kepentingan rakyat dan kedaulatan negara terlebih dahulu sebelum

mengutamakan pertumbuhan ekonomi dari peluang yang bakal dinikmati Malaysia melalui

perjanjian ini. Selain daripada itu, kerajaan juga perlu mengambil langkah yang wajar dalam

memastikan Malaysia akan terus menikmati faedah yang lebih baik dan tidak menjejas taraf

hidup rakyat negara ini terutamanya dalam isu kesihatan. Kos yang tinggi akibat daripada

tuntutan hak cipta barang perubatan akan membawa implikasi yang negative kepada

kesejahteraan rakyat dalam mendapat akses kesihatan yang baik di Malaysia.

Namun begitu, kelebihan dan kebaikkan yang bakal Malaysia perolehi juga tidak boleh

di biarkan. Malaysia mahu mencapai status negara berpendapatan tinggi dalam wawasan

2020 perlu untuk lebih liberal dan menerima perubahan dengan lebih terbuka. TPPA pasti

menjamin kepada perkembangan ekonomi yang mampan seterusnya akan membawa

kepada pembangunan yang lebih komprehensif. Walaupun kelebihan TPPA ini kepada

Malaysia adalah sangat jarang dibincangkan akibat persepsi tertentu, namun rakyat juga

perlu sedar bahawa sejak sekian lama Malaysia bergantung kepada perdanganganantarabangsa dalam memacu pertumbuhan ekonomi, oleh itu rakyat dan beberapa pihak

juga perlu memandang serius mengenai kesan dan peluang yang bakal di perolehi oleh

Malaysia.


23/24

23

Rujukan

Shankaran Nambiar. (2014). The Malaysian economy: rethinking policies dan purpose ,

Shah Alam: Stratgic information and reseach development centre

Chamhuri siwar et al. (2005). Ekonomi Malaysia edisi ke enam , Petaling Jaya: Pearson

Longman.

Kementerian Perdangangan antarabangsa dan industri. (2013), Penjelasan kepada TPPA,

Diperloeh pada November, 1, 2014 daripada http://www.miti.gov.my/cms/index.jsp

Kementerian Perdangangan antarabangsa dan industri, (2013), Kajian dasar kepada TPPA,

Diperoleh pada November 1, 2014 daripada http://www.miti.gov.my/cms/index.jsp

William Krist,2012 . Negotiations for a Trans Pasific Partneship Agreement , New York : Wilson

Centre.

Chubashini. 2000. The Impact of FTA on Malasian Economy and Small scale Producer,

Kuala Lumpur : DEVELOMPMENT IF HUMAN RESOURCE IN RURAL AREAS

INSTITUTES.

BERNAMA, (2013), MITI : Kerahsiaan dalam rundingan TPPA jaminan beri hasil baik ,

Diperoleh pada November 1, 2014 daripada

http://web6.bernama.com/bernama/v3/bm/news_lite.php?id=967741

Jamal Othman, Jafari Yaghoob. 2009. Does ASEAN freer Trade Benefit Malaysia, Bangi :

Universiti Kebangsaan Malaysia.
http://web6.bernama.com/bernama/v3/bm/news_lite.php?id=967741http://web6.bernama.com/bernama/v3/bm/news_lite.php?id=967741http://web6.bernama.com/bernama/v3/bm/news_lite.php?id=967741


24/24

24

kelebihan tppa keatas pertumbuhan ekonomi malaysia : dimensi yang diragui

Documents