hakcipta © tesis ini adalah milik pengarang dan/atau pemilik ...yang proaktif dalam membangunkan...
TRANSCRIPT
Hakcipta © tesis ini adalah milik pengarang dan/atau pemilik hakcipta lain. Salinan
boleh dimuat turun untuk kegunaan penyelidikan bukan komersil ataupun
pembelajaran individu tanpa kebenaran terlebih dahulu ataupun caj. Tesis ini tidak
boleh dihasilkan semula ataupun dipetik secara menyeluruh tanpa memperolehi
kebenaran bertulis daripada pemilik hakcipta. Kandungannya tidak boleh diubah
dalam format lain tanpa kebenaran rasmi pemilik hakcipta.
PELAKSANAAN SISTEM KERAJAAN ELEKTRONIK DAN IMPAKNYA
TERHADAP ORGANISASI DAN MASYARAKAT SETEMPAT:
KAJIAN KES MAJLIS BANDARAYA ALOR SETAR
MOHAMAD FARID BIN YUSOFF
KERTAS PROJEK YANG DIKEMUKAKAN
SEBAGAI MEMENUHI SYARAT PENGIJAZAHAN
SARJANA PENGURUSAN AWAM
(MPM)
PUSAT PENGAJIAN KERAJAAN
KOLEJ UNDANG-UNDANG, KERAJAAN DAN
PENGAJIAN ANTARABANGSA
UNIVERSITI UTARA MALAYSIA
JULAI 2015
ii
PERAKUAN HAK CIPTA
Hak cipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang dan atau membuat
salinan mana-mana bahagian bab, ilustrasi atau isi kandungan ilmiah ini dalam
apa jua bentuk dan dengan cara apa jua pun sama ada secara elektronik, fotokopi,
mekanika, rakaman atau cara lain sebelum mendapat izin bertulis daripada Dekan
Pusat Pengajian Kerajaan, Universiti Utara Malaysia.
iii
Abstract
This research aimed to study on the implementation of electronic government system in
selected local authorities, Alor Setar City Council (MBAS) and its impacts on the
organization and the local community. Electronic government was introduced on 1999
through Multimedia Super Corridor (MSC) which was one of the plans under Vision
2020. In Malaysia, the main aim on introducing electronic government was to make it
acts as a medium to transform government sector and also as the trigger of MSC
development success. Electronic government system is also a transformation in
enhancing service quality by local authorities towards local community. Therefore,
government has taken several proactive initiatives in enhancing the electronic based
administration and management of country, starting from the local authority level.
Besides that, people had been exposed with consumers towards information and
communication technology (ICT) which made the implementation of electronic
government system, as people demands a service that is effective, efficient, practical,
and fast in line with progress of the nation. The implementation of electronic
government especially in local authorities has not only changed the way of service
providing, it also changes the communication structure of the authorities with local
people. The people get benefits in connecting with local authorities’ service and getting
information by using the application provided by the local authorities. However, this
study found that there are still some constraints that dampen the process in
implementing electronic government fully in the local authority level because of lacks of
innovation in providing services.
iv
Abstrak
Kajian ini adalah bertujuan untuk melihat pelaksanaan sistem kerajaan elektronik di
PBT terpilih di negeri Kedah iaitu Majlis Bandaraya Alor Setar (MBAS) dan impaknya
terhadap organisasi dan juga masyarakat setempat. Kerajaan elektronik telah
diperkenalkan di Malaysia pada tahun 1999 melalui projek Multimedia Super Koridor
(MSC) yang juga merupakan salah satu teras dalam wawasan 2020. Di Malaysia,
tujuan utama kerajaan elektronik diperkenalkan adalah sebagai medium untuk
mentransformasi sektor awam dan juga sebagai pencetus kejayaan pembangunan MSC.
Sistem kerajaan elektronik merupakan satu transformasi dalam memoden dan
meningkat kualiti perkhidmatan yang disediakan oleh PBT kepada masyarakat
setempat. Oleh yang demikian, kerajaan telah mengambil beberapa inisiatif dan intensif
yang proaktif dalam membangunkan sistem pentadbiran dan pengurusan negara
berasaskan elektronik khususnya dalam peringkat PBT. Selain itu, masyarakat yang
telah mendapat pendedahan yang meluas mengenai pengguna terhadap teknologi
maklumat dan komunikasi (ICT) juga telah mendorong dalam pelaksanaan sistem
kerajaan elektronik kerana, rakyat inginkan satu perkhidmatan yang bukan sahaja
efektif dan efisyen tetapi mudah, cepat, dan berkesan seiring dengan kemajuan negara.
Pelaksanaan kerajaan elektronik khususnya dalam PBT bukan sahaja dapat mengubah
cara penyampaian perkhidmatan malah turut sama mengubah corak hubungan PBT
dengan masyarakat setempat. Rakyat dapat memanfaatkan sepenuhnya perkhidmatan
PBT melalui penggunaan aplikasi kerajaan elektronik khususnya PBT dalam
mendapatkan perkhidmatan serta maklumat. Namun, kajian ini mendapati masih lagi
terdapat kekangan yang membataskan pelaksanaan kerajaan elektronik secara
sepenuhnya dalam pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dalam peringkat PBT kerana
kurangnya inovasi dalam penyampian perkhidmatan.
v
PENGHARGAAN
Bismillahir Rahmanir Rahim.
Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan salam sejahtera.
Syukur kehadrat ilahi dengan limpah dan kurniaNya saya dapat menyempurnakan kajian
ini. Sekalung penghargaan dan jutaan terima kasih ditujukan kepada Pihak Berkuasa
Tempatan Negeri Kedah, Majlis Bandaraya Alor Setar, Pensyarah dan warga Universiti
Utara Malaysia serta sahabat sekalian atas komitmen dan sokongan.
Saya amat berbesar hati kerana tanpa bantuan daripada banyak pihak adalah mustahil
untuk saya menyiapkan kajian ini. Oleh itu, di kesempatan yang ada ini, ingin saya
mengucapkan jutaan terima kasih kepada pihak yang terlibat secara langsung atau tidak
langsung dalam usaha saya menghasilkan kajian ini di antaranya ialah setinggi-tinggi
terima kasih buat Puan Noor Faizzah Binti Dollah selaku penyelia kerta projek saya, dan
pihak pengurusan serta semua kakitangan Majlis Bandaraya Alor Setar. Seterusnya
kepada mereka yang tidak disenaraikan namanya dalam teks ini, budi dan jasa anda
semua tetap di kenang hingga ke akhir hayat.
Tidak lupa juga kepada ahli keluarga saya terutama ibu yang telah berkorban, memberi
dorongan serta semangat kepada saya selama ini, semoga dipanjangkan umur, murah
rezeki dan sihat hingga ke akhir hayat. Akhir sekali buat rakan-rakan seperjuangan,
terima kasih dan selamat maju jaya dalam kerjaya masing-masing.
Wassalam...
vi
SENARAI JADUAL
Jadual 1.1 : Peratus Penggunaan Telefron Selular Mengikut Kawasan Bandar dan Luar
Bandar
Jadual 1.2 : Penggunaan Internet Di Rumah Mengikut Kegunaan Utama
Jadual 1.3 : Penggunaan Internet Di Rumah Mengikut Kawasan Bandar dan Kawasan
Luar Bandar
Jadual 2.1 : United Nations E-Government Survey 2012
Jadual 2.2 : The 2013 Waseda University World e-Government Ranking
Jadual 2.3 : The 2014 Waseda University World e-Government Ranking
Jadual 2.4 : United Nations E-Government Survey 2014
Jadual 2.5 : Peringkat-peringkat Kerajaan Elektronik
Jadual 4.1 : Transaksi Online MBAS Tahun 2013
Jadual 4.2 : Transaksi Online MBAS Tahun 2014
Jadual 5.1 : Jadual Penglibatan Masyarakat (E-Participation) Dalam Sistem Kerajaan
Elektronik
Jadual 5.2 : Kadar Penggunaan Internet Di Rumah Mengikut Kawasan Bandar dan
Luar Bandar
Jadual 5.3 : Kadar Isi Rumah Yang Mempunyai Kemudahan Komputer Peribadi
Mengikut Negeri
Jadual 5.4 : Bilangan Pembangunan dan Kemudahan Internet Mengikut Negeri
vii
SENARAI GAMBARAJAH
Rajah 2.1 : Aplikasi Perdana Koridor Raya Multimedia (MSC)
Rajah 2.2 : Struktur Agenda NITA
Rajah 2.6 : Model Penerimaan Teknologi
Rajah 3.1 : Carta Alir Metadologi
Rajah 3.2 : Logo Majlis Bandaraya Alor Setar
viii
SENARAI SINGKATAN
AIPM Anugerah Inovasi Perdana Menteri
AISA Anugerah Inovasi Sektor Awam
BDA Big Data Analytics
CAPAM Pertubuhan Komanwel Bagi Pentadbiran Awam
e-OSC Electronic- One Stop Centre
e-PBT Electronic-Pihak Berkuasa Tempatan
ESD Election Services delivery
ETP Program Transformasi Ekonomi
GTP Program Transformasi Kerajaan
G2B Government to Business
G2C Government to Citizen
G2G Government to Government
GLC Government Link Company
HRM Human Resource Management
ICT Information Communication and Technology
IKS Industri Kecil dan Sederhana
INTAN Institut Tadbir Awam Negara
IT Teknologi Maklumat
JITIK Jawatankuasa Internet dan Kerajaan Internet
KLCC Kuala Lumpur City Center
KLIA Kuala Lumpur International Airport
KPI Key Performance Indicators
ix
LASDEC Local Authorities System Development Center
MAMPU Malaysian Administrative Modernization and Management
Planning Unit
MBAS Majlis Bandaraya Alor Setar
Mbps Megabait Per Sesaat
MIMOS National R and D Center in ICT
MDEC Malaysia Development Corporation
MSC Multimedia Super Coridor
MyGert Pasukan Tindakan Kecemasan Komputer Malaysia
MyIx Malaysia Internet Exchange
myNIC my. Domain Registry
NBI National Broadband Initiative
NITA National IT Agenda
NITC National Information Technology Council
NITF National IT Framework
OECD Organisation for Economic Co-operation and Development
PBB Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu
PBT Pihak Berkuasa Tempatan
PKI Public Key Infrastructure
PUTRA Pusat Transformasi Putra Terengganu
RMK-8 Rancangan Malaysia Ke-8
RMK-9 Rancangan Malaysia Ke-9
SPS Seberang Perai Selatan
SPT Seberang Perai Tengah
SPU Seberang Perai Utara
x
TAM Technology Acceptance Model
TNB Tenaga Nasional Berhad
TRA Theory of Reasoned Action
UN United Nations
UUM Universiti Utara Malaysia
WIFI Wireless Fidelity
xi
SENARAI KANDUNGAN
KANDUNGAN MUKASURAT
Perakuan ii
Abstract iii
Abstrak iv
Penghargaan v
Senarai Jadual vi
Senarai Gambarajah vii
Senarai Singkatan viii
Senarai Kandungan xi
BAB 1.0: PENDAHULUAN
1.1 Pengenalan 1
1.2 Tujuan Kajian 6
1.3 Permasalahan Kajian 6
1.4 Objektif Kajian 15
1.5 Persoalan Kajian 16
1.6 Konsep Kerajaan Elektronik 17
1.6.1 Konsep E-Government 17
1.6.2 Konsep e-PBT 20
1.6.3 Konsep Penyampaian Perkhidmatan 26
xii
1.7 Hipotesis Kajian 31
1.8 Skop Kajian 31
1.9 Kepentingan Kajian 33
1.10 Limitasi Kajian 34
1.11 Kesimpulan 38
BAB 2.0: ULASAN KARYA
2.1 Pengenalan 39
2.2 Latar Belakang Kerajaan Elektronik (e-government) 40
2.3 Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik Di Malaysia 47
2.4 Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik Dalam Organisasi 62
2.5 Penerimaan Rakyat Terhadap Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik 76
2.6 Model Penerimaan Teknologi (TAM) 87
2.7 Pengaplikasian Model Penerimaan Teknologi (TAM) dalam MBAS 94
2.8 Kesimpulan 96
BAB 3.0: METODOLOGI KAJIAN
3.1 Pengenalan 97
3.2 Reka Bentuk Kajian 98
3.3 Pengumpulan Data 99
3.3.1 Data Primer 99
3.3.2 Data Sekunder 100
xiii
3.4 Kawasan Kajian 101
3.5 Model Kajian 102
3.6 Kesimpulan 102
BAB 4.0: ANALISIS DATA DAN DAPATAN KAJIAN
4.1 Pengenalan 104
4.2 Latar Belakang Kajian Kes 105
4.3 Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik Kepada Kakitangan 107
4.4 Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik Kepada Masyarakat 114
4.5 Impak Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik 120
4.6 Pencapaian Objektif 135
4.7 Kesimpulan 139
BAB 5.0: PERBINCANGAN, RUMUSAN DAN CADANGAN
5.1 Pengenalan 140
5.2 Perbincangan Hasil Kajian 140
5.3 Rumusan Kajian 144
5.4 Cabaran Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik oleh MBAS 152
5.5 Penerimaan dan Penggunaan Rakyat terhadap Sistem Kerajaan Elektronik 155
PBT
5.6 Langkah-Langkah yang Telah Diambil oleh Kerajaan 158
5.7 Batasan Kajian 162
5.8 Cadangan Kepada Organisasi 163
xiv
5.8.1 Memperkenalkan Perkhidmatan Online Kepada OKU 164
5.8.2 Kajian Perbandingan Pengguna Perkhidmatan Online dan 164
Pengguna Perkhidmatan Kaunter
5.8.3 Kajian Perbandingan Pengguna Perkhidmatan Online dan 165
Pengguna Perkhidmatan Kaunter
5.9 Cadangan Kajian Lanjutan 166
5.10 Kesimpulan 167
Bibliografi 170
Lampiran 185
1
BAB SATU
PENDAHULUAN
1.1 Pengenalan
Dunia teknologi kian dilihat semakin rancak dalam arus pembangunan di semua aspek
mendorong kerajaan untuk terus melangkah jauh ke hadapan bagi merealisasikan impian
kerajaan untuk menjadi sebuah kerajaan yang mengaplikasikan teknologi sebagai
medium utama dalam pengurusan dan pembangunan kerajaan. Rasionalis pelbagai skim
subsidi serta peruntukan tertentu terutamanya dalam bidang teknologi maklumat dan
komunikasi (ICT) khususnya yang telah diumunkan dalam Bajet 2015 negara oleh
Perdana Menteri, Yang Amat Berhormat Datuk Seri Najib Tun Razak dilihat dapat
mempercepatkan pertumbuhan ekonomi dan juga peluang pekerjaan yang banyak
kepada rakyat. Disamping itu, beliau juga berkata melalui peruntukan yang disuntik ini
juga membolehkan kerajaan terus menanam semagat dan berazam untuk menjadikan
Malaysia sebagai sebuah negara moden dan berinovatif dalam dalam platform ketiga
teknologi yang menjurus kepada teknologi pengkomputeran awam, mobility, sosial dan
revolusi pengumpulan data kompleks (Big Data). Ini secara langsung dan tidak
langsung dapat memberi impak yang positif khususnya dalam sektor ICT negara.
(Utusan Malaysia, 28 Oktober 2014).
2
Dalam peredaran dari masa ke semasa, perkhidmatan awam Malaysia dilihat
semakin turut menerima impaknya dalam melaksanankan beberapa transformasi dan
pemodenan dalam pentadbiran khususnya bagi membentuk sebuah perkhidmatan yang
lebih dinamik dan komprehensif menerusi bidang ICT. Perkhidmatan awam Malaysia
telah melakukan beberapa perubahan seiring dengan perubahan dunia pentadbiran yang
kian pesat dalam arus evolusi. Pada zaman dahulu, boleh dikatakan hampir keseluruhan
maklumat dan data kerajaan akan disimpan dan disusun rapi di rak-rak kabinet bertujuan
keselamatan dan kesemua dokumen yang disimpan adalah berbentuk ‘hardcopy’ sebagai
bahan rujukan untuk kegunaan apabila diperlukan nanti. Namun, kehadiran pemodenan
pentadbiran iaitu munculnya era Teknologi Maklumat dan Komunikasi (ICT)
masyarakat mula berhijrah penggunaan pendekatan pengaplikasian teknologi maklumat
dalam meyimpan dan merekod segala maklumat dan data rasmi kerajaan. Dengan
kewujudkan arus perubahan dalam pentadbiran ini khususnya dalam melaksanakan
urusan pengrekodan seharian, teknologi maklumat dilihat sebagai satu elemen penting
dalam mengorak langkah jauh kehadapan sebagai satu pendekatan dalam pemberian
maklumat secara dalan talian kepada masyarakat dalam generasi kian moden kini
(Fazilah et al, 2008:3).
Pada masa kini, perkhidmatan atas talian atau onlinedilihat sangat memainkan
peranan penting dalam urusan pentadbiran negara. Oleh itu, Ketua Setiausaha Negara
(KSN), Datuk Seri Dr. Ali Hamsa telah mengatakan bahawa sebanyak 90 peratus
daripada perkhidmatan yang akan diberikan oleh penjawat awam bakal dilaksanakan
menerusi perkhidmatan elektronik menjelang tahun 2015. Perkhidmatan menerusi
elektronik ini dilihat akan memudahkan rakyat dalam berurusan dengan agensi kerajaan
3
malah ianya juga dapat mengurangkan kadar jenayah dalam kalangan pegawai kerajaan
khususnya dalam gejala rasuah serta penyalahgunaan kuasa (Utusan Malaysia, 18
Disember 2012).
Dalam arus keperluan pemodenan pentadbiran awam, kerajaan Malaysia dilihat
serius dalam melaksanakan dan merangka pelbagai pendekatan serta agenda bagi
meningkatkan penyampaian perkhidmatan awam yang sedia ada dengan melakukan
beberapa transformasi secara berperingkat. Kerajaan Malaysia dalam persidangan
dwitahunan Pertubuhan Komanwel bagi pentadbiran Awam dan Pengurusan (CAPAM)
2014 telah berkongsi pengalamannya dalam penyampaian perkhidmatan awam dengan
usaha sama Unit Pemodenan Tadbiran dan Perancangan Pengurusan (MAMPU). Ini
jelas menunjukkan bahawa kerajaan Malaysia telah mengorak langkah dalam
merealisasikan perkhidmatan awam moden serta meningkatkan kualiti pekrhidmatan
awam dan ini terbukti dengan menerusi dua program utama kerajaan iaitu Program
Transformasi Kerajaan (GTP) dan Program Transformasi Ekonomi (ETP). Hasilnya,
perkhidmatan awam Malaysia kini lebih dinamik dan inovatif menerusi sistem
penyampaian perkhidmatan yang dipertingkat dengan penekanan untuk membantu dan
memberi manfaat kepada orang ramai. (Berita Harian, 18 Oktober 2014).
Kerajaan juga komited memberi pelbagai dorongan dan motivasi kepada
penjawat agar lebih inovatif dan kreatif bukan sahaja dalam tugasan yang diberi malah
boleh melontarkan sebarang idea untuk kebaikan organisasi tanpa mengira kedudukan
dan jawatan. Perkara ini telah disarankan sendiri oleh Yang Amat Berhormat Timbalan
Perdana Menteri Tan Sri Dato’ Haji Muhyiddin Yassin dalam ucapan beliau “Inovasi
4
yang telah dibudayakan dalam perkhidmatan awam perlu terus diperkasa bagi
meningkatkan kualiti penyampaian perkhidmatan secara tunta” supaya ketua jabatan
memberi peluang kepada kakitangan untuk memberi pemikiran baru dalam
menyampaikan perkhidmatan yang terbaik kepada rakyat. Ini secara langusng dapat
melahirkan kakitangan awam yang lebih proaktif dan progresif dalam melaksanakan
tugasan serta menyertai secara sukarela dalam mengusahakan sesuatu pembaharuan
yang dapat memudahkan tuagasan mereka seperti menawarkan kepelbagaian dalam
perkhidmatan (Utusan Malaysia Online, 30 Oktober 2014).
Dalam pada itu, kerajaan juga memberi penghargaan kepada agensi dan jabatan
kerajaan yang telah menunjukkan prestasi yang memberangsangkan khususnya terhadap
inovasi dalam perkhidmatan kepada rakyat. Program ini adalah bertujuan memberikan
semangat dan juga pengiktirafan kepada agensi dan jabatan kerajaan yang telah
memainkan peranan penting dengan merealisasikan demi menyampaikan perkhidmatan
melalui inisiatif transformasi yang diperkenalkan. MAMPU telah diberi tanggungjawab
untuk mengukur kualiti inovasi yang dilaksanakan oleh agensi dan jabatan kerajaan.
Terdapat dua anugerah yang diperkenalkan iatu Anugerah Inovasi Perdana Menteri
(AIPM) dan juga Anugerah Inovatif Sektor Awam (AISA). Kedua-dua anugerah ini
sedikit sebanyak telah mempengaruhi agensi dan jabatan kerajaan untuk terus berusaha
dalam melakukan penambahbaikan dan juga pembaharuan dalam sistem perkhidmatan
mereka. (Portal Rasmi MAMPU).
5
Kerajaan Malaysia juga telah merangka pelbagai garis panduan bagi
membolehkan negara berdaya saing dengan negara maju supaya tidak dianggap
ketinggalan dalam era kemodenan ini. Malaysia mengharapkan pembangunan ICT ini
akan dapat memberikan impak positif kepada pembangunan negara dari segi ekonomi,
politik, sosial dan pentadbiran negara itu sendiri. Kewujudan ICT dalam perkhidmatan
awam akan membolehkan kerajaan memberikan perkhidmatan yang lebih mudah dan
berkesan kepada masyarakat dan ini juga akan menunjukkan imej Malaysia yang
mengaplikasikan perkhidmatan ICT secara menyeluruh. Penekanan yang serius dan
berterusan dalam penggunaan ICT dalam perkhidmatan kerajaan telah membuktikan
kerajaan mempunyai komitmen dan komited untuk merealisasikan perkhidmatan secara
elektronik sejajar dengan pelan pembangunan negara. Usaha berterusan dengan
pelbagai kaedah yang digunakan telah menjadikan Malaysia sebuah negara contoh
kepada negara lain khususnya negara yang sedang membangun untuk mengaplikasikan
sistem kerajaan elektronik ini. Ini juga telah terbukit apabila Microsoft serah anugerah
kecemerlangan Elektronik Kerajaan atau e-government kepada kerajaan Malaysia atas
inisiatif dan peranan negara dalam menggalakkan penggunaan ICT serta mengiktiraf
usaha kerajaan menerapkan ICT dalam pengurusan sektor awam. Kerajaan juga telah
mengambil langkah ini secara proaktif kerana ingin melahirkan rakyat yang
berpengatahuan dan celik komputer seiring hasrat kerajaan untuk menjadikan rakyat
agar tidak ketinggalan dalam arus pembangunan globalisasi (Berita Harian, 29
September 2014).
6
1.2 Tujuan Kajian
Tujuan utama penyelidik ingin melakukan kajian ini adalah untuk melihat bagaimana
proses dan pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dalam Majlis Bandaraya Alor Setar
(MBAS) dan impaknya terhadap organisasi dan juga masyakarakat setempat. Dalam
pada itu, penyelidik juga ingin mengetahui dan melihat samada pengaplikasian sistem
kerajaan elektronik ini mendapat sambutan dan penyertaan daripada masyarakat
setempat dalam menggunakan perkhidmatan online yang diberikan dan memperoleh
maklumat dengan cepat, tepat, padat, berfaedah dan keselamatan maklumat peribadi
menerusi penggunaan perkhidmatan atas talian ini. Perkhidmatan atas talian secara
amnya dapat menjimatkan masa, tenaga dan juga kos para pengguna dalam
menguruskan segala urusan harian mereka dengan hanya mengakses internet dengan
menggunakan peralatan elektronik seperti gajet, telefon pintar, komputer riba dan
sebagainya.
1.3 Permasalahan Kajian
Seperti yang diketahui, sistem pentadbiran negara mempunyai hierarki pentadbiran
kerajaan yang tersendiri iaitu mengamalkan sistem kerajaan persekutuan. Kerajaan
ketiga iaitu kerajaan tempatan atau lebih dikenali sebagai Pihak Berkuasa Tempatan
(PBT) merupakan agensi yang berada dibawah pentadbiran Kerajaan Negeri yang
dibahagikan pembahagian kuasa mentadbir dan mengurus mengikut daerah masing-
7
masing. Oleh itu, sistem teknologi maklumat dan komunikasi (ICT) dilihat elemen yang
sangat penting dalam amalan kerja Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) khususnya
mewujudkan sistem kerajaan elektronik seperti pengenalan aplikasi ‘e-PBT’ bertujuan
untuk meningkatkan mutu perkhidmatan yang diberikan selaku agensi yang
bertanggungjawab dan terlibat secara lanngsung dalam memberikan perkhidmatan
kepada masyarakat setempat dibawah tadbirannya. Oleh yang demikian, pengaplikasian
dan kewujudan sistem ‘e-PBT’ dilihat sebagai sebuah platform dalam merealisasikan
hasrat kerajaan untuk meningkatkan mutu perkhidmatan kepada pengguna dan juga
meningkatkan tahap kecekapan dan keberkesanaan agensi-agensi kerajaan dalam
memberikan perkhidmatan menerusia atas talian.
Namun, pengkaji melihat bahawa pengaplikasian perkhidmatan online terhadap
penduduk setempat masih lagi berada dalam pencapaian yang tidak memberangsangkan.
Penyertaan masyarakat dalam menggunakan perkhidmatan on-line yang ditawarkan oleh
PBT juga tidak mendapat sokongan dan indeks penggunaan yang tinggi dari penduduk
setempat. Ini juga boleh dikatakan faktor PBT itu sendiri dalam memainkan peranan
penting mewujudkan sistem yang berkesan dan menarik perhatian penduduk setempat
dalam menggunakannya. Hal ini terbukti apabila, Datuk Seri Najib Tun Razak pada
ketika itu menyandang jawatan Timbalan Perdana Menteri telah menyifatkan bahawa
kadar penggunaan komputer dalam kalangan masyarakat terhadap sistem kerajaan
elektronik masih lagi berada dalam tahap rendah iaitu hanya mencapai 18 peratus
(Utusan Malaysia, 19 Februari 2005).
8
Namun begitu, melalui kajian yang telah dilakukan oleh Malaysian Internet
Exchange (MyIX) pula menyatakan bahawa penggunaan internet jalur lebar di Malaysia
meningkat 105 peratus kepada 306,970 megabait sesaat (Mbps) pada separuh pertama (6
bulan) tahun 2014 berbanding 349,277 (Mbps) pada keseluruhan tahun lalu (Berita
Harian, 11 November 2014). Ini membuktikan bahawa penggunaan jalur lebar di
nengara kita semakin meningkat dan menunjukkan peratus penggunan yang sangat
membanggakan. Menurut Pengerusi MyIX, Cheiw Kok Hin (2014), mengatakan
bahawa peningkatan penggunaan telefon pintar bersama dengan pengembangan media
sosial antara punca utama peningkatan yang mendadak dalam penggunaan internet jalur
lebar di negara ini. Ini membuktikan bahawa, masyarakat lebih aktif dan cenderung
melayari laman web media sosial berbanding mengakses dan menggunapakai
perkhidmatan online yang ditawarkan oleh kerajaan.
Selain itu, menurut kaji selidik Barometer Pengguna yang dikeluarkan Google
Inc menunjukkan sebanyak 35 peratus daripada pengguna di Malaysia mengakses
internet dengan mengunakan telefon pintar (smart phone). Ini bermakna Malaysia
merupakan antara negara tertinggi di dunia yang mengakses internet secara menyeluruh
dengan menggunalan telefon pintar serta mengatasi pasaran serantau dan negara maju
yang lain (Berita Harian, 29 Oktober 2014). Namun demikian, pengguna telefon pintar
di kawasan luar bandar masih lagi berada dalam peratusan yang rendah. Ini jelas
ditunjukkan dalam jadual 1.1 dibawah dimana peratus penggunaan telefon selular di
kawasan bandar pada tahun 2012 adalah sebanyak 68.8 peratus berbanding dengan
kawasan luar bandar yang hanya mencatatkan sebanyak 31.2 peratus.
9
Jadual 1.1: Peratus Penggunaan Telefon Selular Mengikut Kawasan
Bandar dan Luar Bandar
Sumber: Buku Maklumat Statistik, SKMM 2013
Laporan ekonomi 2013/2014 telah membuktikan bahawa rakyat Malaysia
semakin banyak menghabiskan masa melayari internet berbanding media lain-lain,
seperti televisyen, radio dan surat khabar. Namun hasil kajian didapati, penggunaan
internet yang lebih luas adalah hanya untuk rangkaian sosial dan statistik utama juga
telah menunjukkan bahawa penembusan rangkaian sosial dalam negara ialah sebanyak
91% dimana 11.8 juta rakyat Malaysia dianggarkan mempunyai akaun Facebook dan
lebih daripada 80% rakyat Malaysia melayari internet hanya untuk mengakses
Facebook. Ini adalah merupakan perkara yang serius dan sangat membimbangkan
kerajaan kerana kebanyakkan masyarakat tidak memanfaatkan penggunaan internet
dengan sebaik mungkin terutama sekali mengakses perkhidmatan online yang
ditawarkan oleh kerajaan.
10
Jadual 1.2: Penggunaan Internet Di Rumah Mengikut Kegunaan Utama
Sumber: Buku Maklumat Statistik, SKMM 2013
Jadual 1.2 diatas menunjukkan peratus penggunaan internet oleh pengguna
mengikut keutamaan. Kajian yang dilakukan ini telah menunjukkan bahawa masih lagi
ramai pengguna internet yang tidak menggunakan perkhidmatan kerajaan berbanding
dengan melayari perkhidmatan-perkhidmatan lain. Ini jelas dibuktikan dengan statistik
peratusan dimana pada tahun 2008 hanya 29.2% bagi perkhidmatan awam dan transaksi
e-kerajaan 19.8% penggunaan sahaja dicapai berbanding dengan mendapatkan
maklumat dan aktiviti masa lapang masing-masing mencapai penggunaan sebanyak
94.4% dan 63.5%. Kebanyakkan pengguna internet tidak memilih untuk melayari
perkhidmatan kerajaan sebagai keutamaan dalam kehidupan berbanding dengan
perkhidmatan yang lain dan ini telah menjadi persoalan samada perkhidmatan yang
ditawarkan oleh kerajaan tidak memenuhi permintaan masyarakat atau masyakarakat
memang tidak mahu menggunakan perkhidmatan kerajaan secara online ini.
11
Kajian yang lepas juga telah membuktikan bahawa kekurangan penyertaan
masyarakat dalam menggunakan sistem perkhidmatan elektronik yang dibangunkan oleh
kerajaan. Menurut Noraidah et al (2011) hasil daripada kajian mereka didapati bahawa
kadar penggunaan dan penerimaan e-Kerajaan dalam kalangan rakyat didapati masih
belum berada ditahap yang memuaskan dan boleh dibanggakan. Bilangan rakyat yang
menjadi pengguna setia (e-Pengguna) dalam sistem e-Kerajaan Malaysia adalah masih
dalam jumlah yang kecil. Ini berlaku kerana wujudnya beberapa cabaran yang menjadi
penghalang bagi rakyat untuk menggunakan aplikasi yang disediakan ini. Sebilangan
rakyat juga masih tidak sedar akan manfaat dan faedah yang akan diperolehi sekiranya
mereka memilih aplikasi e-Kerajaan sebagai medium untuk berinteraksi dengan agensi
perkhidmatan awam berbanding dengan cara manual iaitu melalui khidmat kaunter atau
surat menyurat
Dalam pada itu, PBT juga perlu mempunyai pelan strategik dalam pembangunan
ICT dengan menyediakan peruntukan yang mencukupi di dalam organisasi itu sendiri.
Ini kerana, pengaplikasian perkhidmatan secara atas talian memerlukan kos yang tinggi
kerana PBT tidak mempunyai kemahiran dan teknologi serta peralatan yang moden
dalam mencipta sistem perkhidmatan secara atas talian ini. Oleh itu, PBT terpaksa
membuka tender dan mencari syarikat yang dapat mencipta sistem ini, ini secara
langsung akan memberi kesan kepada kewangan PBT itu sendiri. PBT yang bertaraf
Bandaraya dan Perbandaran sudah pasti mampu membeli sistem daripada syarikat luar
kerana mempunyai sumber kewangan yang kukuh berbanding dengan PBT bertaraf
Majlis Daerah yang tidak dapat mewujudkan sistem atas talian kerana mempunyai
12
sumber kewangan yang terhad dan ini menyebabkan mereka agak ketinggalan dalam
melakukan transformasi dalam sistem penyampaian mereka.
Oleh itu, kerajaan telah mengambil inisiatif dengan memperuntukkan wang yang
banyak untuk merealisasikan hasrat kerajaan untuk mewujudkan sebuah kerajaan
elektronik dan e-PBT di semua PBT seluruh negara seiring dengan impian kerajaan
untuk menjadikan negara yang menggunakan perkhidmatan secara on-line di semua
peringkat. Dalam pada itu, kerajaan juga perlu memfokuskan kepada masyarakat yang
berada di luar bandar khsusnya yang jauh ketinggalan di dalam arus pemodenan negara.
Penguasaan dan keupayaan untuk mengakses perkhidmatan online yang diberikan oleh
kerajaan terbatas dengan beberapa faktor seperti kekurangan infromasi, pengetahuan,
prasarana dan infrastruktur dari segi pembangunan ICT yang tidak seimbang serta
capaian internet yang agak lemah dan tidak memuaskan menjadi antara topik utama
yang selalu diketengahkan oleh masyarakat luar bandar.
Jadual 1.3: Penggunaan Internet di Rumah Mengikut Kawasan Bandar
dan Kawasan Luar Bandar
Sumber: Buku Maklumat Statistik, SKMM 2013
13
Jadual 1.3 di atas telah membuktikan bahawa terdapat jurang perbezaan antara
penggunaan internet di kawasan bandar dan luar bandar. Ini jelas membuktikan bahawa
penggunaan internet di kawasan luar bandar khususnya masih berada dalam keadaan
rendah berbanding dengan kawasan bandar. Pada tahun 2008, statistik telah
menunjukkan bahawa penggunaan internet di kawasan bandar adalah sebanyak 85.3%
berbanding dengan kawasan luar bandar hanya menunjukkan 14.7%. Pada tahun 2011
juga menunjukkan ketidakseimbangan penggunaan internet masih lagi wujud dimana
hanya 17.8% penggunaan internet di kawasan luar bandar berbanding di kawasan bandar
mencatat sebanyak 82.2%. Ini jelas menunjukkan bahawa kerajaan perlu memberi
penekanan yang lebih serius dalam merapatkan semula jurang perbezaan yang sangat
ketara ini.
Aspek keselamatan memainkan peranan penting dan perlu diberi perhatian yang
lebih serius oleh kerajaan kerana ianya merupakan elemen yang sangat ditekankan dan
diberi keutamaan dalam menyediakan perkhidmatan dalam talian ini. Keselamatan dan
kerahsiaan dari segi pihak kerajaan itu menyimpan maklumat sulit negara perlu diawasi,
supaya ianya tidak digodam atau dicerobohi oleh pihak-pihak tertentu, manakala dari
segi pengguna pula perlu ada satu garis panduan yang jelas yang dapat dapat
menyakinkan dan membuktikan kepada pengguna bahawa segala maklumat peribadi,
pembayaran, transaksi dan sebagainya yang mereka lakukan adalah dilindungi dan diberi
jaminan agar semua maklumat yang diberi adalah sulit dan menjadi rahsia kerajaan.
14
Dalam pada itu, menurut Muhammad dan Nazriah (2002) kajian daripada
statistik Pasukan Tindakan Kecemasan Komputer Malaysia (MyCERT) juga mendapati
bahawa pencerobohan dan penyalahgunaan ICT di Malaysia semakin meningkat dari
tahun ke tahun. MyCERT dalam laporan terbaru terbaru juga mendapati bahawa insiden
berhubung kod berniat jahat merekodkan peningkatan tertinggi pada tahun 2013 dengan
1,106 kes berbanding 645 kes pada 2012 dan ini seterusnya menunjukkan ancaman siber
(Bernama, 23 September 2014). Laporan ini telah membuktikan bahawa ancaman siber
ini menjadi penghalang kepada pengguna untuk menggunakan faedah e-kerajaan kerana
bimbang akan keselamatan dan terasa ancam dengan maklumat peribadi.
Dalam kajian dan tinjauan yang dilakukan oleh pengkaji Hasmiah (2011), telah
mendapati bahawa kebimbangan dengan keselamatan diri dan transaksi yang melibatkan
pembayaran merupakan halangan kedua terpenting yang menghalang rakyat untuk
menggunakan perkhidmatan secara online ini. Pengguna juga mempunyai persepi
bahawa perkhidmatan ini tidak memudahkan, kerana bimbang apabila kesilapan yang
dilakukan dalam urusan pembayaran khususnya akan menyukarkan pengguna untuk
melakukan pembetulan semula dan kemungkinan pengguna perlu pergi ke kaunter bank
untuk melakukan pembetulan dan ini akan mengambil masa lebih lama.
Walaupun indeks penggunaan jalur lebar menunjukkan kadar peningkatan serta
pelbagai inisiatif yang telah dirancang dan disediakan oleh kerajaan seperti WIFI,
Broadband, rebat telefon pintar dan sebagainya. Namun, penguasaan pengetahuan dan
kemahiran dalam kalangan masyarakat masih lagi berada dalam tahap yang rendah
khususnya rakyat yang berada di kawasan luar bandar dan juga golongan tua. Terdapat
15
sebilangan rakyat di kawasan pedalaman masih lagi dibelenggu tahap kemiskinan tinggi
dan ketidakseimbangan penyediaan prasarana dan infrastruktur dalam bidang ICT
menyebabkan kekangan kepada mereka serta ketinggalan dalam mendapat informasi
yang terkini mengenai pemodenan yang kerajaan lakukan ini. Ini juga akan memberikan
kesan kepada generasi muda di kawasan tersebut menikmati kemajuan ini dan
seterusnya akan memberi impak kepada negara kerana berlaku jurang perbezaan antara
bandar dan luar bandar.
1.4 Objektif Kajian
Kajian yang akan dilakukan ini secara umunya adalah untuk mengkaji pelaksanaan dan
kesan pengaplikasian sistem kerajaan elektronik dalam di Negeri Kedah khsususnya
Majlis Bandaraya Alor Setar kerana merupakan antara agensi kerajaan yang memainkan
peranan sangat penting kepada penduduk setempat khususnya hal-hal berkaitan dengan
aduan dan sebagainya dan ianya terlibat secara langsung dengan pelanggan setiap hari
dan juga menawarkan pelbagai perkhidmatan kepada masyarakat setempat ini. Oleh
yang demikian, objektif khusus kajian ini adalah untuk:
1.4.1 Mengenalpasti tahap penerimaan teknologi terhadap pelaksanaan sistem
aplikasi kerajaan elektronik yang disediakan kepada masyarakat setempat
dibawah pentadbiran MBAS;
16
1.4.2 Mengkaji faktor yang menghalang pelaksanaan kerajaan elektronik dalam
MBAS;
1.4.3 Mengkaji impak pelaksanaan kerajaan elektronik terhadap penyampaian
perkhidmatan di MBAS;
1.5 Persoalan Kajian
Dalam sesebuah kajian yang dilakukan, sudah pasti wujud pelbagai persoalan dalam
mengenalpasti kepada berlakunya beberapa permasalahan yang timbul dalam kajian ini.
Antara persoalan yang timbul adalah:
1.5.1 Sejauh manakah tahap penerimaan teknologi dalam pelaksanaan kerajaan
elektronik di MBAS?
1.5.2 Apakah halangan yang dihadapi dalam melaksanakan kerajaan elektronik
di MBAS?
1.5.3 Apakah impak pelaksanaan kerajaan elektronik terhadap penyampaian
perkhidmatan di MBAS?
17
1.6 Konsep Kerajaan Elektronik
1.6.1 E-Government
Inisiatif kerajaan ini telah mendapat reaksi positif dari pelbagai sarjana dan ahli
akademik dengan tercetusnya pelbagai konsep yang berguna kepada pembentukan
kerajaan elektronik. Menurut Ibrahim dan Goh (Multimedia Super Corridor, 1998:13),
kerajaan elektronik atau e-government merujuk kepada;
“A multimedia network paperless administration linking government agencies
within Putrajaya with government centres throughout the country to facilitate a
collaborative government environment and efficient service to business and citizens.”
Pelaksanaan sistem kerajaan elektronik memerlukan kemudahan dan
pembangunan Internet (IT) yang secukupnya. Ini kerana, dengan adanya kemudahan
dan sistem IT yang berkesan ini akan membantu sesebuah kerajaan dapat mencapai
matlamat untuk mewujudkan sebuah kerajaan elektronik yang lebih efektif dan efisyen
pada masa hadapan. Menurut Heeks (2006:4), kerajaan elektronik bermaksud “office
automation and internal management information systems ad expert systems, as well as
client-facing web sites. To understand e-government, we must therefore understand IT”.
18
Sistem penyampaian perkhidmatan kerajaan semakin mengalami peroses
perubahan, oleh itu kepelbagaian saluran untuk menawarkan perkhidmatan adalah
sangat penting supaya dapat sambutan daripada pengguna. Menurut Kharel dan Shakya
(2012:1), hasil kajian mereka rmengatakan bahawa kerajaan elektronik atau e-
government adalah merujuk kepada penyampaian infromasi dan perkhidmatan dari
peringkat pusat ataupun kerajaan tempatan melalui penggunaan internet atau kemudahan
digital kepada rakyat, ahli perniagaan dan juga antara jabatan kerajaan.
Kerajaan elektronik merupakan pentadbiran yang melibatkan rangkaian
multimedia yang menghubungkan agensi kerajaan dengan kerajaan pusat iaitu Putrajaya
dalam urusan seharian tanpa menggunakan kertas atau paperless. Pelaksanaan sistem
kerajaan elektronik juga dapat menjimatkan kos seperti masa dan tenaga khususnya serta
kos penggunaan kertas apabila konsep paperless diperkenalkan dandiaplikasikan
sepenuhnya Hal ini juga dilihat dapat mewujudkan kerjasama dalam persekitaran
kerajaan serta dapat memberikan perkhidmatan yang efisyen terhadap perniagaan dan
rakyat (Ibrahim dan Goh, 1998:13 & Norshita et al, 2010:255).
Menurut Noore (2005:1), dalam kajiannya telah menyifatkan bahawa kerajaan
elektronik atau ‘e-government’ merupakan teknologi dalam institusi kerajaan untuk
menjalankan sesuatu operasi dan juga memperbaharui dan meningkatkan kualiti sistem
penyampaian perkhidmatan kepada rakyat. Transformasi atau pembaharuan dalam
sistem penyampaian perkhidmatan telah menjadi agenda utama dalam pentadbiran dan
19
pengurusan kerajaan apabila sektor swasta dilihat semakin kehadapan dalam
penggunaan teknologi berbanding dengan sektor awam.
Selain itu, menurut Rogers, Sharma & Palvia (dalam Jasber dan Noor Dalila,
2008:38) yang telah merumuskan kerajaan elektronik dalam artikel mereka yang
bertajuk Malaysian Electronic Government Adoption Barries bahawa kerajaan
elektronik ialah;
“E--government can be considered as giving citizens the choice of when
and where they access government information and service. With placing
citizens at the centre of government means increasing the usage of electronics
and IT, and taking a delivery channel view in many government functions”.
Kerajaan berhasrat untuk menjadikan Malaysia sebagai sebuah negara yang
melaksanakan sistem pentadbiran berasaskan elektronik. Menurut Muhammad Rais dan
Nazariah (2003:7), kerajaan elektronik adalah satu pendekatan yang merujuk kepada
membina struktur baru tadbir urus. Dalam pada itu, dengan kewujudan struktur baru ini
ianya dapat meningkatkan keupayaan agensi kerajaan dalam menyampaikan
perkhidmatan kepada rakyat. Ianya juga secara tidak langsung dapat
mentransformasikan dan mewujudkan inovasi dalam penyampaian perkhidmatan sektor
20
awam disamping memberi manafaat bukan sahaja kepada kerajaan malah rakyat juga
mendapat kelebihan daripada pelaksanaan sistem kerajaan elektronik.
Hazman et al mengatakan bahawa kerajaan elektronik ini boleh ditakrifkan
dalam pelbagai definisi. Namun, secara umunya kerajaan elektronik lebih memfokuskan
kepada aplikasi ICT untuk meningkatkan kualiti pengurusan dalaman kerajaan. Selain
itu, juga melalui kerajaan elektronik, kerajaan ingin menawarkan perkhidmatan yang
lebih fleksibel dan selesa serta meningkatkan peratusan penglibatan dan demokrasi
rakyat terhadap kerajaan. Selain itu juga melalui e-government, kerajaan ingin
menawarkan perkhidmatan yang lebih fleksibel dan selesa serta meingkatkan kadar
penglibatan dan demokrasi rakyat terhadap kerajaan (Magiswary dan Maniam, 2008:23).
Kesimpulannya, pelaksanaan kerajaan elektronik akan membawa paradigma baru
dalam perkhidmatan awam dimana ia memperbaiki cara kerajaan beroperasi dan pada
masa yang sama memberi perkhidmatan terbaik kepada orang ramai. Selain itu, melalui
konsep-konsep yang diperkenalkan oleh tokoh di atas, konsep kerajaan elektronik boleh
diringkaskan sebagai sebuah kerajaan yang berorientasikan teknologi maklumat dalam
usaha kerajaan untuk mewujudkan paperlessbagi menjimatkan kos dan memberikan
segala kemudahan dan perkidmatan secara efektif dan efisyen melalui dalam online
kepada rakyat (Magiswary dan Maniam, 2008).
21
1.6.2 Konsep e-PBT
Pihak kerajaan pusat telah mengambil alternatif untuk menyediakan perkhidmatan
secara dalam talian di peringkat PBT agar perkhidmatan yang ingin disampaikan lebih
telus, cepat dan berkesan kepada rakyat. Maka, di peringkat inilah PBT perlu
memainkan peranan proaktif bagi menjayakan hasrat kerajaan dalam membentuk sebuah
kerajaan berorientasikan elektronik. Namun, sebelum membincangkan tentang ‘e-PBT’,
konsep PBT itu sendiri perlu jelas. Istilah PBT boleh diklasifikasikan sebagai “ertinya
mana-mana Majlis Bandaraya, Majlis Perbandaran atau Majlis Daerah, mengikut mana-
mana berkenaan, dan berhubungan dengan Wilayah Persekutuan ertinya Datuk Bandar
Kuala Lumpur yang dilantik dibawah seksyen 4 Akta Ibu Kota Persekutuan 1960.”
(Seksyen 2 Akta Kerajaan Tempatan 1976 [Akta 171]).
PBT merupakan pentadbiran kerajaan tempatan peringkat ketiga terendah antara
kerajaan pusat dan kerajaan negeri. Di peingkat kerajaan tempatan ini selalunya ditadbir
oleh Dewan Bandaraya, Majlis Bandaraya, Majlis Perbandaran dan Majlis Daerah dan
kuasa pentadbiran dan kawalan hanya tertumpu kepada skop kawasan tempatan mereka
sahaja mengikut keluasan dan persempadanan. Oleh yang demikian, peranannya lebih
tertumpu kepada kemudahan dan perkhidmatan yang diperlukan oleh rakyat seperti
pengawalan tempat-tempat awam (Bahagian VII, Seksyen 63 Akta Kerajaan Tempatan
1976),makanan, pasar, kebersihan dan kacau ganggu (Bahagian IX, Akta Kerajaan
Tempatan 1976).
22
Sehubungan dengan itu, PBT telah diberi mandat dalam menguruskan segala
masalah yang wujud di kawasan tadbir mereka. Namun, bagi menyelesaikan
permasalahan tersebut, kerajaan telah merangka suatu alternatif untuk memudahkan
rakyat berhubung dengan PBT yang juga bertanggungjawab kepada mereka melalui
pendekatan perkhidmatan berasaskan elektronik. Oleh itu, kerajaan menerusi MAMPU
telah memperkenalkanaplikasi ‘e-PBT’supaya dapat mewujudkan persekitaran
pengurusan penyampaian perkhidmatan yang kondusif dan dinamik mengikut keperluan
pelanggan disamping mengurangkan karenah birokrasi yang dilihat semakin meningkat.
Secara umunya, ‘e-PBT’ merujuk kepada pentadbiran pihak berkuasa tempatan
(PBT) yang dilakukan secara elektronik. ‘E-PBT’ adalah adaptasi daripada sistem
pentadbiran manual kepada sistem rangkaian pengurusan yang lebih sistematik. Sistem
pengurusan ini menggunakan perkakasan dan perisian berkomputer yang canggih
bertujuan memudahkan dan mempercepatkan perkhidmatan kepada orang awam.
Selaras dengan dasar Kerajaan Malaysia yang bergerak ke arah negara maju menjelang
tahun 2020, ‘e-PBT’ merupakan salah satu dari medium e-government yang
dipertanggungjawabkan kepada Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan
melalui Jabatan Kerajaan Tempatan untuk dilaksanakan oleh PBT dan telah mula
dirangka pada tahun 2004 (Berita Harian 2005, 25 November).
23
Dalam pada itu, sebuah pusat pembangunan sistem dalam kerajaan tempatan di
Jepun telah memberikan konsep e-PBT sebagai ‘e-Local Government is a compilation of
examples of activities initiated by regional public organizations to actively promore
digitization in local authorities. “These include improving services for local residents
by the use of ICT, heightened efficiency in daily work practices and the reviatization of
the regional ICT industry”(https://www.lasdec.or.jp/English/).
Merujuk kepada konsep yang dikemukakan melalui laman web Local Authorities
System Development Center (LASDEC), e-local government dapat dilihat sebagai
inisiatif penyusunan pelbagai contoh aktiviti oleh organisasi awam dalam
mempromosikan teknologi digital dalam pentadbiran kerajaan tempatan. Inisiatif ini
dilakukan bagi memperbaiki perkhidmatan yang ditawarkan oleh kerajaan tempatan
dengan menggunakan aplikasi ICT dalam menjalankan tugas harian yang berasaskan
kepada industri ICT.
Kerajaan juga telah mewujudkan pelbagai program dan aplikasi-aplikasi sistem
yang dapat membantu pelaksanaan kerajaan elektronik dalam pentadbiran dan
perkhidmatan pihak berkuasa tempatan (PBT) dapat dijalankan dengan efisyen dan
efektif. Oleh yang demikian, pihak berwajib iaitu Kementerian Perumahan dan
Kerajaan Tempatan telah memperkenalkan satu sistem yang dikenali sebagai e-PBT
dimana ianya berfungsi untuk memudahkan pihak berkuasa tempatan (PBT)
24
melaksanakan perkhidmatan berasaskan elektronik. Objektif utama pelaksanaan e-PBT
ialah;
I. Meningkatkan kecekapan dan keberkesanan pentadbiran pihak
berkuasa tempatan (PBT) selaras dengan kemajuan pembangunan
negara.
II. Meningkatkan pelaksanaan sistem penyampaian perkhidmatan pihak
berkuasa tempatan (PBT) dengan menggunakan kemudahan ICT yang
kemaskini.
III. Meningkatkan keupayaan pihak berkuasa tempatan (PBT) dalam
menyediakan perkhidmatan mengikut keperluan pelanggan
(MAMPU, 2013).
Terdapat lima modul yang telah diperkenalkan dalam e-PBT, antaranya ialah
sistem e-submission, sistem hasil, sistem perakaunan, sistem aduan dan sistem pelaporan
kepada pejabat setiausaha kerajaan negeri. Namun, hampir kesemua pihak berkuasa
tempatan (PBT) tidak mengaplikasikan sepenuhnya sistem e-PBTkerana inginkan sistem
yang diwujudkan sendiri oleh PBT tersebut melalui sumber kewangan sendiri. Ini
secara langsung telah mewujudkan ketidakseragaman pelaksanaan sistem perkhidmatan
berasaskan elektronik di peringkat kerajaan tempatan.
25
Sebagai contoh pengenalan aplikasi ‘e-Perkhidmatan’ dalam sistem ‘e-PBT’
merupakan satu inisiatif kerajaan untuk menambah baik sistem penyampaian
perkhidmatan dan memudahkan masyarakat setempat berurusan dengan pihak berkuasa
mereka, tetapi ianya perlu melalui saluran Kementerian Perumahan dan Kerajaan
Tempatan sebelum berurusan dengan pihak berkuasa tempatan tersebut. Oleh yang
demikian, PBT telah diberi peluang untuk menggunapakai dana sendiri untuk
membangunkan kemudahan teknologi perkhidmatan elektronik dalam pentadbiran
mereka bagi memudahkan rakyat setempat agar dapat menggunakan perkhidmatan yang
berasaskan elektronik ini.
Kerajaan memandang serius terhadap pelaksanaan kerajaan elektronik supaya
ianya dapat mencapai hasrat kerajaan untuk melakukan penambahbaikan sistem
perkhidmatan yang efektif dan efisyen kepada rakyat. Kerajaan elektronik dikenalpasti
sebagai medium utama untuk meningkatkan keupayaan dalam kualiti perkhidmatan
disamping meningkatkan interaksi dengan orang awam serta dalam bidang perniagaan.
Seterusnya, pelaksanaan kerajaan elektronik juga dikenalpasti dapat meningkatkan
kelajuan dan kualiti dalam pembangunan dasar serta meningkatkan pengawalan dan
penguatkuasaan segala undang-undang dan peraturan yang ditetapkan.
Menurut kajian yang dilakukan di Universiti Waseda, kedudukan Malaysia
berada di tangga yang ke 24 pada tahun 2011 dalam pelaksanaan sistem e-kerajaan
berbanding dengan negara jiran iaitu Singapura yang kekal di tangga pertama (Waseda
26
University, 2011). Hal ini menimbulkan pelbagai persoalan, walaupun kerajaan telah
membangunkan kemudahan bagi akses internet serta penambahan penggunaan teknologi
dalam kalangan rakyat, namun sambutan daripada masyarakat masih kurang
memberangsangkan. Ini telah memberi garis panduan kepada kerajaan agar menjadi
sebuah kerajaan yang lebih peka terhadap apa yang diperlukan oleh rakyat (Shaidin
Shafie, 2007).
Secara amnya, pengkaji mendapati e-PBT merupakan satu mekanisma yang
dicipta dalam merealisasikan sistem kerajaan elektronik khususnya dalam peringkat
kerajaan tempatan dan aplikasi ini juga adalah untuk kegunaan pentadbiran dan
pengurusan yang berpaksikan pada elektronik supaya penyampaian perkhidmatan yang
diberikan dapatdilaksanakan secara lebih profesional, efektif dan cekap. Selain itu,
sistem ICT akan memudahkan orang ramai berurusan dengan PBT dan seterusnya segala
permohonan dan penyemakan status permohonan dapat diproses dengan lebih efisien,
berkualiti, selamat dan mesra pelanggan serta mampu memberi impak tinggi kepada
orang ramai.
1.6.3 Konsep Penyampaian Perkhidmatan
Penyampaian perkhidmatan merupakan aspek penting dan komponen yang utama
daripada tanggungjawab kerajaan kepada rakyat. Secara umumnya, perkhidmatan
kerajaan secara tradisi biasanya diberikan melalui perkhidmatan kaunter dan saluran
seperti pejapat pos untuk membuat sebarang pembayaran bil-bil utiliti. Menurut
27
Davision dan Ma (2005), imej kerajaan traditional ini dilihat sebagai sebuah birokrasi
yang bergerak lambat, tidak sanggup atau tidak dapat berubah dan bertahun-tahun
kebelakang dari segi penggunaan teknologi berbanding dengan sektor swasta.
Perkhidmatan traditional ini telah menyebabkan rakyat dan juga ahli perniagaan
tidak dapat berurusan dengan lebih mudah dan cepat dengan kerajaan kerana ianya
melibatkan beberapa prosedur dan syarat yang perlu dipatuhi. Ini menyebabkan proses
tersebut mengambil masa yang sangat lama, dan terdapat beberapa urusan yang
memerlukan kertas kerja dan dokumen-dokumen tertentu membuatkan pelanggan
terpaksa menunggu giliran untuk mendapatkan perkhidmatan. Namun, pada masa kini,
rakyat telah menuntut agar mewujudkan sistem penyampaian perkhidmatan yang boleh
digunakan pada setiap masa dan boleh diperolehi dari mana-mana sahahja mengikut
keselasaan mereka (Hasmiah, 2011).
Bagi mewujudkan sistem penyampaian perkhidmatan yang berkualiti seiring
dengan mengubah atau mentransformasikan perkhidmatan kerajaan beberapa panduan
boleh digunakan untuk memberi arah tuju yang lebih jelas iaitu;
a) Berpusatkan rakyat: Semua perkhidmatan yang diberikan oleh kerajaan perlulah
disesuaikan kepada keperluan rakyat dan bukan berpusatkan birokrasi.
b) Berorentasikan hasil: Kejayaan setiap perkhidmatan yang disediakan oleh
kerajaan perlu diukur berasaskan penerimaan dan kepuasan pengguna terhadap
perkhidmatan tersebut.
28
c) Berasaskan pasaran: Untuk memastikan penerimaan meluas daripada pengguna,
perkhidmatan perlu secara aktif menggalakkan inovasi.
d) Pengukuran pelaburan: Oleh sebab banyak pelaburan dibuat terhadap ICT dalam
kerajaan adalah penting untuk memastikan pelaburan ini membawa kepada
peningkatan dalam produktiviti, kualiti dan perkhidmatan pelanggan
(Muhammad, 2015).
Menurut Rozita et al (2005) mengatakan bahawa dalam era pemodenan kini
sistem penyampaian yang cekap dilihat sebagai satu mekanisme penting untuk
menangani dan menyelesaiakan sesuatu masalah. Pada umumnya, sistem penyampaian
perkhidmatan dilihat bagaimana kerajaan menyediakan dan mengedarkan sumber yang
diperolehi dengan memberikan perkhidmatan untuk memenuhi keperluan masyarakat
disamping menjamin kepentingan awam. Namun demikian, sistem penyampian
perkhidmatan tidak akan berjaya malah keberkesanan dan kecekapan juga tidak akan
tercapai dalam masyarakat moden kini sekiranya hanya pihak kerajaan sahaja yang
memainkan peranan.
Dalam sektor swasta khususnya firma-firma telah mewujudkan beberapa
perubahan dalam sistem peyampaian perkhidmatan di mana dahulunya dilihat
berorentasikan kepada keuntungan namun sekarang mereka bertukar berorentasikan
kepada penyelesaian masalah pelanggan. Oleh yang demikian, kebanyakaan firma telah
menggembleng kesemua kecekapan dan kemampuan yang meraka ada untuk melahirkan
firma yang mampu memberikan perkhidmatan yang baik dan juga menjalinkan
hubungan yang lebih baik dengan pelanggan (Walsh and Gordon, 2010).
29
Perspektif IKIM (2015) pula berpendapat pembaharuan dalam sistem
penyampaian perkhidmatan pada masa kini amat penting. Oleh itu, pengaplikasiaan
sistem kerajaan elektronik merupakan salah satu langkah kerajaan untuk transformasikan
sistem perkhidmatan sektor awamyang dianggap tradisional kepada yang lebih moden.
Ini bermaksud, daripada sistem manual kepada sistem elektronik dimana pelanggan atau
rakyat dapat beurusan dengan kerajaan hanya menerusi dalam talian. Dalam pada itu,
pengaplikasian sistem kerajaan ini juga merupakan langkah kerajaan yang dianggap
dapat mengurangkan jurang digital serta melahirkan masyarakat yang berilmu dalam
menghadapi ke arah dunia tanpa sempadan.
Dalam pada itu, kerajaan tempatan dilihat sebagai agensi yang memainkan
peranan yang sangat penting dalam memberikan sistem penyampaian perkhidmatan
yang lebih berkesan dan menyediakan pelbagai keperluan dan kehendak masyarakat
setempat. Menurut ACELG (2014), terdapat dua jenis perkhidmatan yang perlu
difokuskan oleh kerajaan tempatan iaitu perkhidmatan dalaman seperti perancangan
strategik, sumber manusia, kewangan dan IT. Manakala satu lagi perkhidmatan ialah
perkhidmatan luaran dimana memberi perkhidmatan seperti memungut sampah,
penjagaan dan penyelenggaran taman kanak-kanak dan pemprosesan permohonan
pembangunan sesuatu kawasan.
Penambahbaikan sistem penyampaian perkhidmatan dapat meningkatkan kualiti
dalam perkhidmatan dan juga meningkatkan keberkesanan dan kecekapan dalam sektor
awam. Dalam pada itu, pemodenan dalam perkhidmatan juga dapat memberi kesan
secara tidak langsung kepada pengguna kerana mereka dapat menikmati perkhidmatan
30
yang lebih mudah dan cepat serta memenuhi kehendak pelanggan. Kepelbagaian
perkhidmatan bersandarkan kepada penggunaan teknologi maklumat dan multimedia
dapat memberikan impakpositif yang tinggi dalam perkhidmatan kerajaan (MAMPU,
1997).
Selain itu, pengenalan sistem kerajaan elektronik juga telah membuktikan
kerajaan berusaha dalam melakukan pembaharuan, permodenan dan transformasi dalam
sistem perkhidmatan. Terdapat dua objektif utama dalam pengaplikasian sistem
kerajaan elektronik iaitu menambahbaik sistem penyampaian perkhidmatan dengan
menerapkan penggunaan internet secara optimum dan ini juga akan menjadi pemangkin
kepada kejayaan dalam pembangunan Multimedia Super Coridor (MSC), iaitu
merupakan agenda utama kerajaan untuk mencapai hasrat kerajaan kearah negara maju
(Muhammad Rais,1999).
Manakala bagi Eigeman (2007), berpendapat bahawa kerajaan tempatan perlu
menambahbaik sistem penyampaian perkhidmatan kerana ianya akan membantu dalam
mengeratkan hubungan di antara masyarakat setempat dengan pihak berkuasa tempatan
iaitu kerajaan tempatan. Pemodenan atau pembaharuan dalam sistem penyampaian
perkhidmatan dapat meningkatkan kualiti perkhidmatan dan juga memudahkan dan
mempercepatkan sesuatu tugasan dengan lebih sistematik dan berkesan. Persepsi
masyarakat juga dilihat semakin berubah dari semasa ke semasa dimana mereka
menginginkan dan mengharapkan perkhidmatan yang lebih memenyeluruh dan proses
yang tidak terlalu rumit dan rigid.
31
1.7 Hipotesis Kajian
Hipotesis-hipotesis yang dibentuk adalah berdasarkan kepada objektif kajian ini ialah:
1.7.1 Pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dalam negara masih lagi berada
dalam tahap yang rendah.
1.7.2 Faktor yang menghalang pelaksanaan dan sistem kerajaan elektronik
dipengaruhi oleh sikap, infrastruktur dan latihan kakitangan dalam
sesebuah PBT.
1.7.3 Kesan pelaksanaan kerajaan elektronik terhadap organisasi dan masyarakat
setempat.
1.8 Skop Kajian
Tujuan utama pengkaji membuat kajian ini adalah untuk melihat sejauhmana
pengaplikasian sistem kerajaan elektronik oleh salah satu agensi awam dan juga
mendapatkan maklumat mengenai penyertaan masyarakat setempat dalam menggunakan
perkhidmatan online yang disediakan. Oleh itu, pengkaji telah memilih lokasi kajian
yang sesuai dengan kajian yang dilakukan iaitu di peringkat Pihak Berkuasa Tempatan
(PBT) yang merupakan agensi awam yang terlibat secara langsung dalam memberikan
perkhidmatan kepada pengguna.
32
Kajian ini akan dilaksanakan di Negeri Kedah iaitu di Majlis Bandaraya Alor
Setar (MBAS). MBAS merupakan PBT yang bertaraf bandaraya bertanggungjawab
untuk mengurus dan mentadbir seluruh daerah Alor Setar. Untuk mendapat maklumat
yang lebih tepat dan jelas, maka pengkaji telah membuat keputusan untuk mengkaji
kajian ini dengan menggunakan kaedah kualititif dimana pendekatan temubual dan
pengumpulan data-data sekunder daripada MBAS sebagai pengumpulan maklumat dan
data bagi menganalisis data.
Faktor utama pengkaji membuat kajian ini menggunakan pendekatan kualitatif
kerana kaedah ini adalah mudah dalam mengukur dan menilai secara langsung terhadap
pelaksanaan kerajaan elektronik dan juga impaknya kepada organisasi dan juga
masyarakat setempat. Kualitatif merupakan pendekatan atau kaedah yang digunakan
para pengkaji untuk menyokong dapatan kajian yang lebih mendalam dan terperinci
dalam sesebuah organisasi. Kualitatif menyediakan pengetahuan yang konkrit kepada
pengkaji bagi memudahkan untuk memahami sesuatu isu dengan memahami aktiviti dan
amalan berkaitan dalam organisasi dalam membuat analisis dan akhirnya untuk
mendapatkan hasil kajian.
Pengkaji juga akan memilih responden yang sesuai kerana pendekatan temubual
akan digunakan sebagai data primer untuk memperoleh maklumat. Oleh yang demikian,
beberapa responden yang dipilih berdasarkan jawatan dan juga tugas yang dilakukan di
dalam MBAS. Ini kerana, hanya responden yang terlibat dalam pengurusan dan juga
mempunyai kepakaran dalam ICT sahaja dapat memberi maklumbalas yang lebih tepat
dan jelas mengenai proses pengaplikasian kerajaan elektronik dalam MBAS. Dalam
33
pada itu, kajian ini juga akan menebual pihak pengurusan bagi melihat keseriusan dan
pelan tindakan yang diambil bagi memastikan pelaksanaan kerajaan elektronik dalam
MBAS dapat dijalankan dengan sebaik mungkin dan mengikut perancangan organisasi
serta matlamat dan hasarat kerajaan seperti yang ditetapkan.
Sehubungan dengan itu, data juga akan diperolehi daripada MBAS mengenai
kehadiran pelanggan secara terus ke kaunter dan juga statistik penggunaan perkhidmatan
onlinedaripada pelanggan terhadap perkhidmatan yang diberikan oleh MBAS menerusi
perkhidmatan dalam talian. Ini kerana, ianya dapat memudahkan pengkaji untuk melihat
dengan jelas perbandingan dari segi penggunaan perkhidmatan online ini supaya
pengakaji dapat merumus dan menganalisi data melalui data yang diperoleh dengan
lebih jitu dan tepat.
1.9 Kepentingan Kajian
Kajian ini penting untuk melihat pelaksanaan aplikasi kerajaan elektronik ini benar-
benar memberikan manfaat dan ianya penting sebagai panduan bagi semua kakitangan
dalam Majlis Bandaraya Alor Setar dan juga masyarakat setempat. Selain itu, kajian ini
juga bertujuan bagi mengenalpasti impak yang dihadapi dalam mengaplikasikan amalan
kerajaan elektronik di dalam Kerajaan Negeri Kedah dan melihat kelebihan dan
kelemahan yang wujud dalam pelaksanaan kerajaan elektronik terutamanya dalam PBT
Negeri Kedah iaitu Majlis Bandaraya Alor Setar.
34
Penyelidik juga mengharapkan kajian ini dapat dijadikan panduan utama
terutamanya bagi kakitangan awam untuk memantapkan lagi pelaksanaan kerajaan
elektronik di dalam organisasi mereka. Oleh itu, ianya juga dapat memberi pandangan
dan pemikiran baru untuk meningkatkan amalan kerajaan elektronik dalam sektor awam
khususnya Majlis Bandaraya Alor Setar. Dalam pada itu, kajian ini juga dapat
memberikan idea yang lebih jelas dan berkesan kepada kerajaan untuk melakukan
penambahbaikan dalam sistem pentadbiran khususnya yang berasaskan ICT. Ini kerana
keperluan ICT dalam sistem pentadbiran dilihat sangat penting dan ianya memberikan
impak yang sangat berkesan pada masa hadapan kerana perkhidmatan kerajaan yang
akan ditawarkan sangat efektif dan efisyen kepada rakyat.
Hasil kajian yang diperolehi diharap akan dapat memberikan kesedaran kepada
rakyat akan kepentingan penggunaan aplikasi komputer dan jalur lebar dalam
melangkah arus pemodenan ini. Selain itu juga, diharap agar hasil kajian yang
diperolehi ini akan menjadi platform kepada pihak MBAS dalam meningkatkan mutu
perkhidmatan yang sedia ada khususnya perkhidmatan dalam talian yang diberikan
kepada penduduk setempat dengan melakukan beberapa transformasi dan inovasi dalam
penyampaian perkhidmatan.
35
1.10 Limitasi Kajian
Dalam menghasilkan kajian ini, terdapat pelbagai limitasi kajian atau kekangan yang
telah wujud kepada pengkaji. Pengkaji menghadapi kesukaran untuk mendapatkan
maklumat dan data yang banyak khususnya di kawasan kajian yang melibatkan
dibawahpentadbiran kerajaan negeri Kerajaan Negeri Kedah iaitu Majlis Bandaraya Alor
Setar. Ini kerana, penglibatan responden juga kurang kerana kaedah yang digunakan
adalah kaedah kualitatif iaitu temubual, pemerhatian dan dapatan-dapatan kajian oleh
penyelidik-penyelidik yang lepas dan kaedah kuantitatif dimana pengkaji akan
menyediakan soalan kepada responden.
Permasalahan yang utama yang dihadapi oleh pengkaji ialah membuat temujanji
dengan pegawai dan juga responden yang terlibat dalam kajian ini. Pengkaji memilih
Ketua Bahagian Sumber Manusia MBAS, Ketua Bahagian Komunikasi MBAS dan
Penolong Pegawai Teknologi Maklumat dan Komunikasi MBAS. Terdapat kekangan
dari pegawai kerana mengambil masa yang lama untuk memberi keputusan untuk
melakukan proses menebual bersama dengan pengkaji dan akan memberi kesan dalam
kajian kerana melibatkan proses yang terlalu lama untuk mendapatkan sebarang
maklumat berkaitan dengan kajian.
36
Oleh itu, keadaan ini juga akan menyebabkan pengkaji perlu menunggu dan
mengambil masa yang lama untuk melakukan sesi temubual bersama-sama dengan
pihak yang terlibat dalam kajian ini. Terdapat juga pegawai yang memberikan maklum
balas setelah melihat latarbelakang pengkaji samada benar-benar untuk mendapatkan
maklumat kerana kajian yang dilakukan atau sebaliknya. Ini kerana mereka tidak
percaya dan yakin kepada pengkaji, dan ini secara tidak langsung menyebabkan
pengkaji terpaksa mengikut beberapa prosedur dan peraturan yang ditetapkan.
Dalam pada itu, pengkaji juga menghadapi masalah dengan pegawai yang
enggan berurusan dengan pengkaji untuk melakukan sesi temubual. Dalam melakukan
kajian ini, terdapat pegawai tidak memberi maklumbalas yang tepat dan jelas kerana
memberi alasan bahawa terdapat kekangan masa untuk melakukan proses menebual ini.
Selain itu, terdapat pegawai yang memberi pandangan yang tidak bernas iaitu memberi
pandangan agar pengkaji bertukar tempat kajian ke tempat lain kerana telah ada kajian
yang dilakukan terhadap tempat kajian tersebut tanpa melihat skop yang ingin pengkaji
membuat kajian.
Terdapat pegawai yang menunjukkan respon yang baik dengan memberi layanan
dan kerjasama yang baik kepada pengkaji. Namun terdapat juga pegawai yang terlalu
rigid dan inginkan teralalu banyak prosedur. Ini sedikit sebanyak akan menyukarkan
pengkaji untuk mendapatkan butiran-butiran mengenai pelaksanaan kerajaan elektronik
dalam MBAS dari segi pelaksanaan dan impaknya kepada organisasi dan juga
37
masyarakat. Selain itu, terdapat isu dimana pegawai yang memberikan sesi temubual
dengan masa yang singkat serta tidak memberi komitmen sepenuhnya terhadap soalan
yang ditanya oleh pengkaji.
Selain itu, pengkaji juga menghadapi kesukaran dari segi memperolehi maklumat
khususnya mengenai statistik dan data-data untuk dijadikan sebagai bahan rujukan
dalam kajian ini. Secara tidak langsung, ini membuatkan pengkaji sukar untuk
menganalisi maklumat yang khusus mengenai pelaksanaan sistem kerajaan elektronik
dalam kerajaan negeri Kedah yang terlibat dalam kajian ini dengan lebih tepat. Pengkaji
terpaksa melihat rekod-rekod atau butiran yang lain dengan mengakses laman web portal
kerajaan negeri Kedah dan juga laman web rasmi Majlis Bandaraya Alor Setar.
Dalam pada itu, masalah pemberi maklumbalas daripada responden yang tidak
berkesan dan sukar untuk diperolehi. Terdapat responden yang hanya menjawab
sekadar ingin memenuhi hasrat pengkaji tanpa melihat dan membaca soalan yang
disediakan tersebut serta terdapat juga responden yang mengambil masa yang agak lama
untuk memberikan jawapan kepada soalan-soalan tersebut. Ini akan memberikan kesan
kepada kajian ini untuk mendapat maklumat yang lebih tepat dan akan menyukarkan
pengkaji untuk menganalisis data yang diperolehi tersebut.
38
1.11 Kesimpulan
Pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dalam MBAS sebenarnya dapat dilihat daripada
pelbagai aspek terutama sekali dari segi pelaksanaannya oleh agensi pelaksana tersebut
dan impak yang dihadapi bukan sahaja di dalam peringkat organisasi, malah juga
terhadap masyarakat setempat. Oleh yang demikian, pelaksanaan kerajaan elektronik
haruslah mempunyai perancangan yang panjang dan satu garis panduan jelas supaya
mampu melakukan penambahbaikan perkhidmatan yang sedia ada pada masa akan
datang. Tanggungjawab ini bukan sahaja terletak kepada pihak yang bertanggungjawab
iaitu agensi pelaksana sahaja perlu memikulnya, malah rakyat juga perlulah memberi
sokongan dan komitmen kepada kerajaan agar dapat memastikan pelaksanaan kerajaan
elektronik dapat dilakukan secara holistik pada masa akan datang.
39
BAB DUA
ULASAN KARYA
2.1 Pengenalan
Perkembangan pesat teknologi maklumat dari semasa ke semasa telah memberikan
impak yang besar kepada perkembangan kehidupan rakyat seiring dengan itu, pelbagai
sarjana dan ahli akademik mula berpusu-pusu bagi mencari penemuan baru mengenai
kerajaan elektronik atau e-government.
Dalam pada masa kini, persekitaran global telah berlaku perkembangan dalam
bidang teknologi, dan ianya turut mempengaruhi dalam perkembangan perkhidmatan
awam di negara kita. Pelbagai inisiatif dan intensif telah diambil untuk meningkatkan
keberkesanan dalam penggunan e-kerajaan oleh semua lapisan masyarakat. Walaupun
pelbagai langkah dan cara telah digunakan, namun peratus penggunaan perkhidmatan
dalam kalangan masyarakat masih lagi menunjukkan dalam keadaan yang agak
membimbangkan kerana kadar indeks yang sangat rendah. Hal ini menunjukkan dua
kemungkinan, samada pihak kerajaan tidak melaksanakan kerajaan elektronik secara
menyeluruh dan berkesan atau tahap penerimaan dan pendedahan masyarakat terhadap
penggunaan teknologi ini rendah.
40
2.2 Latar Belakang Kerajaan Elektronik (E-Governemnt)
Dalam menjayakan ICT negara berada dalam landasan yang betul, kerajaan telah
melaksanakan pengurusan strategik untuk memastikan agar segala perancangan yang
dilakukan berjaya pada sesuatu tempoh masa yang ditetapkan. Oleh yang demikian,
kerajaan telah memulakan pembangunan ICT negara dengan lebih teratur dan sistematik
melalui Rancangan Malaysia ke 7 (RMK-7), dimana kerajaan telah mentapkan 7 teras
pembangunan ICT negara iaitu dari tahun 1995-2000, dan ianya diteruskan dengan
melakukan beberapa penambahbaikan dalam Rancangan Malaysia ke 8 (RMK-8)
dengan menetapkan 8 teras strategik bagi meneruskan pada peringkat seterusnya dengan
lebih berkesan. Namun, dengan pelaksanaan pelbagai pendekatan oleh kerajaan, kini
tiba masanya untuk lebih fokus kepada masyarakat bagi bersama-sama menjayakan
agenda kerajaan ini. Ini adalah kerana, masyarakat yang bermaklumat sudah pasti dapat
menerima teknologi dalam kehidupan seharian mereka serta memberi respon yang baik
kepada kerajaan dan menjadikan ICT sebagai satu pendekatan untuk menambahkan
pendapatan kerajaan. Oleh itu, dalam Rancangan Malaysia ke 9 (RMK-9) kerajaan lebih
serius dalam pembangunan ICT negara dengan menitik berat terhadap dua perkara iaitu,
menjana sumber kekayaan melalui ICT dan meningkatkan keupayaan pengetahuan dan
inovasi negara serta memupuk minda kelas pertama seiring dengan hasrat kerajaanuntuk
melahirkan masyakarat yang bermaklumat (RMK-9).
Usaha dalam pembangunan dan penambahbaikan dalam bidang ICT dilihat
semakin mendapat perhatian yang lebih serius oleh kerajaan. Rancangan Malaysia Ke
10 (RMK-10), telah menunjukkan pendekatan yang jelas bahawa kerajaan komited
41
dalam mengusahakan ICT kearah yang lebih progesif dan dinamik seiring dengan
pembangunan negara. Ini dibuktikan melalui RMK-10 di mana kerajaan telah
memperluaskan lagi insfrastruktur jalur lebar dengan lebih ketara dengan kadar
penembusan isi rumah yang kian meningkat. Oleh itu, kerajaan telah meningkatkan
infrastruktur jalur lebar bagi memudahkan pertumbuhan dalam sektor berintensifkan
pengetahuan. Perkhidmatan jalur lebar berkelajuan tinggi telah diperluas kepada kira-
kira 750,000 premis, manakala jumlah WIFImeningkat kepada 5,000 hotspot.
Perkembangan ini berikutan permintaan bagi jalur lebar yang semakin tinggi,
peningkatan perisian tempatan dan penggunaan serta perluasaan pelaksanaan sistem
kerajaan elektronik (RMK-10).
Disamping itu, kerajaan Malaysia juga telah melancarkan Multimedia Super
Coridor (MSC) pada Ogos 1996 bagi merealisasikan impian kerajaan untuk membentuk
sebuah negara yang berorientasikan teknologi maklumat supaya setaraf dengan negara-
negara maju yang lain. Dalam ucapan perasmian Multimedia Asia 1996, bekas Perdana
Menteri Malaysia, Tun Dr. Mahathir (1996) telah menjelaskan bahawa hub MSC adalah
seluas 750 kilometer persegi iaitu 15 kilometer lebar dan 50 kilometer panjang yang
merangkumi KLCC (Kuala Lumpur City Centre), KLIA (Kuala Lumpur International
Airport), Putrjaya dan Cyberjaya dan ia akan berpusat di Cyberjaya sebagai satu inisiatif
kerajaan untuk menjadikan ICT sebagai landasan menuju negara maju pada tahun 2020.
Kerajaan melalui MSC juga telah menggariskan tujuh inisiatif bagi mencapai status MSC
dan salah satunya ialah mengenai kerajaan elektronik bertujuan membentuk sebuah
negara yang berorientasikan elektronik tanpa kertas atau konsep paperless dan segala
urusan pentadbiran adalah melalui multimedia yang menghubungkan kerajaan pusat di
42
Putrajaya dengan kerajaan-kerajaan negeri dan seterusnya ke peringkat kerajaan
tempatan iaitu pihak berkuasa tempatan (PBT). Hal ini dilaksanakan dan diselaraskan
bagi memudahkan kerjasama antara kerajaan serta mendapat kemudahan perkhidmatan
kerajaan secara dalam talian (Tun Dr. Mahathir. 1996, 1 Ogos).
Multimedia Super Koridor (MSC) juga akan mempercepatkan kemasukan
Malaysia ke era maklumat, dan seterusnya membantu menjayakan wawasan 2020.
Tujuh bidang utama iaitu aplikasi perdana yang telah dikenal pasti dalam MSC adalah
seperti Rajah 2.1:
Rajah 2.1: Aplikasi Perdana Koridor Raya Multimedia (MSC)
Sumber: Ibrahim Ariff & Goh Chen Chuan, 1998:22
KUMPULAN
R&D
E-PERNIAGAAN
PEMBANGUNAN
USAHAWAN DAN
TEKNOLOGI
KERAJAAN
ELEKTRONIK
KAD PINTAR
KEPELBAGAIAN
TELE
KESIHATAN
SEKOLAH
PINTAR
APLIKASI
PERDANA
43
Rajah 1.1 menunjukkan tujuh elemen yang terdapat dalam aplikasi perdana
MSC.Antara salah satu aplikasi perdana yang ditekankan ialah Kerajaan Elektronik.
Kerajaan memandang serius terhadap pelaksanaannya dan inginkan suatu tranformasi
yang menyeluruh terhadap pentadbiran kerajaan yang bersistemkan elektronik seiring
dengan hasrat kerajaan untuk menjadikan Malaysia sebuah negara maju. Kerajaan juga
melihat bahawa transformasi yang dilakukan haruslah dipercepatkan supaya ianya
seiring dengan kemajuan teknologi yang sedia ada. Oleh yang demikian, kerajaan telah
melakukan pelbagai program dan dasar bagi membantu pelaksanaan sistem kerajaan
elektronik ini dapat dijalankan dengan jayanya dan mencapat matlamat negara
mewujudkan sebuah kerajaan elektronik yang lebih proaktif dan komprehensif.
Pelaksanaan sistem kerajaan elektronik atau e-governmentmerupakan satu
elemen yang sangat penting untuk perkhidmatan awam negara supaya dapat mencapai
matlamat kerajaan agar dapat memperbaiki mutu penyampaian perkhidmatan awam
seiring membawa anjakan paradigma dalam gaya pengurusan iaitu daripada
konvensional kepada pengautomasian. Ini juga dibuktikan apabila kerajaan
memperuntukan jumlah yang besar untuk khususnya ICT adalah kerana kerajaan
percaya bahawa dengan kewujudan pembangunan dalam ICT maka ianya akan
menjayakan program e-kerajaan dengan lebih berkesan dan ini juga akan mencapai
hasrat kerajaan untuk meningkatkan kualiti perkhidmatan kepada masyarakat dan
mewujudkan sistem pengurusan yang lebih sistematik (Umi dan Zawiyah, 2009).
44
Selain itu, bagi memastikan proses perjalanan ICT negara dapat berjalan dengan
lancar dan mengikut fasa-fasa yang ditetapkan kerajaan telah memperkenalkan Projek
Pambangunan ICT sejajar dengan keperluan Hala Tuju Pembangunan ICT dunia.
Terdapat beberapa negara telah melaksanakan projek khususnya untuk membangunkan
ICT negara mereka dan Malaysia juga tidak terlepas dari projek ICT ini dengan
meletakan Wawasan 2020 sebagai penanda aras untuk menjadikan Malaysia sebagai
status negara maju dan menuju ke arah pembentukan ‘masyarakat kaya maklumat’.
Terdapat beberapa projek yang diperkenalkan seperti Pelan Induk Industri,
Pembangunan Industri Teknologi, Wawasan 2020, Koridor Raya Multimedia dan projek
terbaru menerusi RMK-9 kerajaan telah mengambil usaha untuk menambah baik sistem
penyampaian perkhidmatan kerajaan bagi meningkatkan lagi kualiti hidup rakyat serta
membuat pembaharuan dalam sistem pentadbiran dengan memberikan perkhidmatan
yang menyediakan pelbagai medium kepada pelanggan agar dapat menikmati
perkhidmatan kerajaan yang lebih cekap dan berkesan dan ini juga adalah untuk
memastikan kerajaan terus memanfaatkan sepenuhnya ICT dalam perkhidmatan (Dasar
dan Pembangunan Negara).
Di samping itu, melihat kepada pembangunan ICT amat diperlukan pada masa
kini, kerajaan telah mengambil inisiatif dengan menubuhkan National Information
Technology Council (NITC) pada tahun 1994 sebagai badan perancangan negara untuk
memacu penggunaan ICT negara. NITCmemainkan peranan dengan menyediakan
infrastruktur atau dasar Multimedia Super Coridor (MSC) yang diperkenalkan pada
tahun 1996. Ia dipengerusikan oleh Perdana Menteri Tun Dr. Mahathir Mohamad dan
45
National Research and Development Center in ICT (MIMOS) iaitu syarikat korporat
kerajaan yang bertindak sebagai sekretariat dan setiausaha sebagai Presiden atau Ketua
Pegawai Eksekutif MIMOS. Rangka kerja penyelarasan strategik NITC menunjukkan
pelbagai hubungan antara pelbagai rangkaian yang berkaitan. Rangka kerja yang
diperkenalkan ini berkhidmat mekanisme penyelarasan dan juga sebagai alat
perancangan.
Pada tahun 1996, NITCtelah memperkenalkan Agenda IT Negara atau National
IT Agenda (NITA), di mana dokumen ini menggariskan keseimbangan dalam
pembangunan ICTnegarayang perlu diikuti dalam tempoh masa yang ditetapkan. Model
kerja bagiNITA adalah Rangka Kerja Kebangsaan IT atau National IT Framework
(NITF), yang memberi fokus kepada keseimbangan pembangunan rakyat, struktur
maklumat, nilai yang dapat diwujudkan berdasarkan kandungan dan aplikasi, bagi
menyediakan kesaksamaan dan kesamarataan akses kepada semua rakyat Malaysia, dan
juga melahirkan masyarakat yang berasaskan pengetahuan pada tahun 2020. Secara
amnya, dokumen ini adalah batu asas kepada mewujudkan“Masyarakat Berinformasi”
dengan penggunaan ICT dalam semua lapisan masyarakat bagi meningkatkan
produktiviti dan seterusnya meningkatkan kualiti hidup (Tengku, 2004). Lihat Rajah 2.2
dibawah;
46
Rajah 2.2: Struktur Agenda NITA
Sumber: Agenda NITA, MIMOS
Dalam melaksanakan hasrat kerajaan ini, Unit Pemodenan Tadbir Malaysia atau
Malaysian Administrative Modernization and Management Planning Unit (MAMPU)
telah dilantik sebagai agensi yang bertanggungjawab melihat pemodenan pentadbiran
dan perundingan pengurusan untuk perkhidmatan awam. Terdapat empat peranan utama
MAMPU bagi memastikan dasar kerajaan mewujudkan sebuah pentadbiran secara
elektronik. Antara peranan- peranan tersebut ialah:
1.1.1 Menjadi penggerak dan agen perubahan pentadbiran dan pengurusan bagi
perkhidmatan awam.
1.1.2 Melakukan perancangan dan menerajui dalam pembangunan teknologi
maklumat dan komunikasi (ICT) dalam sektor awam.
47
1.1.3 Menjadi pakar runding dalam pengurusan organisasi dan teknologi
maklumat dan komunikasi (ICT) sektor awam.
1.1.4 Memainkan peranan sebagai pemudah cara bagi pelaksanaan program
pemodenan dan transformasi sistem penyampaian perkhidmatan awam
(Pelan Strategik MAMPU 2008-2012. Pindaan 2011).
2.3 Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik di Malaysia
Dalam pada itu, seiring aspirasi dengan wawasan kerajaan komited dalam memberikan
perkhidmatan elektronik yang berkesan dan cekap dalam penyampaian yang akan
memberikan impakkepada kerajaan supaya menjadi lebih responsif kepada keperluan
rakyat danagensi-agensi kerajaan lain juga turut mengambil inisiatif untuk
memperkenalkan perkhidmatan dalam talian untuk meningkatkan kemudahan dan
kecekapan perkhidmatan kepada rakyat(Siti Hajar Mohd Idris et al, 2012). Oleh itu,
terdapat beberapa peringkat yang telah kerajaan lakukan penambahbaikan dalam sistem
perkhidmatan dan ianya dijayakan menerusi beberapa projek perintis dildalam aplikasi
kerajaan elektronikyang telah dilancarkan seperti:
E-Perolehan: Diterajui oleh Kementertian Kewangan bertujuan untuk
mengubah kaedah perolehan kerajaan yang dilakukan secara manual
sebelum ini kepada kedah elektronik. Impaknya aplikasi ini
meningkatkan keberkesanan proses perolehan kerjaan serta pembayaran
melalui Electronic Fund Transfer (EFT) kepada pembekal.
48
E-Services: Merupakan aplikasi yang menyediakan kemudahan kepada
orang ramai untuk berurusan dengan kerajaan melalui pelbagai saluran
elektronik seperti kiosk, telefon dan internet.
E-Syariah: Diterajui oleh Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia bertujuan
untuk membina satu sistem pengurusan kes bersepadu yang
mengintegrasikan semua proses yang terlibat di dalam pengendalian kes-
kes Mahkamah Syariah dan juga menyediakan kemudah perkhidmatan
pengiraan faraid, rujukan enakmen dan ordinan negeri, semakan kes,
pendaftaran dan pembaharuan sijil peguam syarie dan pra-pendaftaran
kes mal dan jenayah.
Sistem Pemantauan Projek 11 (SP11): Diterajui oleh Unit Penyelaran
Pelaksanaan, Jabatan Perdana Menteri (ICU, JPM) yang menyediakan
mekanisme baru dalam pemantauan pelaksanaan projek-projek
pembangunan yang bertujuan untuk meningkatkan kecekapan dan
keberkesanan pengurusan projek.
Persekitaran Pejabat Generik (GOE): Diterajui oleh Unit Pemodenan
Tadbiran dan Perancangan Pengurusan Malaysia (MAMPU) ialah sebuah
sistem yang bertujuan untuk membantu agensi-agensi kerajaan dalam
pengurusan dokumen dan menjadikan proses-proses kerja dalaman agensi
lebih cekap dan berkesan. Urusan-urusan berkenaan dikendalikan secara
elektronik, beroperasi tanpa kertas (paperless) dan berlandaskan
komunikasi pantas.
49
Human Resource Management Information System (HRMIS):
Dilaksanakan oleh Jabatan Perkhidmatan Awam (JPA) adalah untuk
melaksanakn fungsi pengurusan sumber manusia sektor awam dengan
lebih berkesan.
JobMalaysia: Dilaksanakan oleh Kementerian Sumber Manusia untuk
memberi kemudahan pencari kerja dan majikan secara percuma. Dengan
pelaksanaan web ini kerajaan telah mencapai objektif dengan
kecendurangan bilangan pencari kerja dan majikan yang berdaftar dengan
portal ini.
E-JKM: Projek dibawah Kementerian Pembangunan Wanita, Keluarga
dan Masyarakat merupakan salah satu daripada projek inisiatif strategik
ISP sektor awam di bawah projek e-Masyarakat yang mana dahulunya
dikenali sebagai projek e-Khidmat Sosial (e-KS).
E-Pihak Berkuasa Tempatan (e-PBT): Diterajui oleh Kementerian
Perumahan dan Kerajaan Tempatan merupakan aplikasi yang bertujuan
untuk meningkatkan kecekapan jentera pentadbiran dan pelaksanaan
aktiviti-aktiviti serta menjadi penanda aras bagi menentukan
perkhidmatan yang disediakan berkualiti dan berkesan di peringkat Pihak
Berkuasa Tempatan (PBT).
Portal Perkhidmatan Awam (myGovernment Portal): Diterajui oleh
MAMPU merupakan salah satu inisiatif kerajaan untuk meningkatkan
keberkesanan sistem penyampaian kerajaan dan merupakan gerbang
utama yang berasaskan kepada konsep pusat setempat untuk
50
memudahkan orang awam mencapai matlamat dan seterusya
menggunakan perkhidmatan yang ditawarkan.
E-Kehakiman (e-Court): Dibawah tanggungjawab Bahagian Hal Ehwal
Undang-Undang (BHEUU) dengan Pejabat Ketua Pendaftar Mahkamah
Persekutuan Malaysia (PKPMP) memantau pelaksanaan projek dan
menguruskan peruntukan pembangunan projek e-Kehakiman.
E-Tanah: Diterajui oleh Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar
membuat sistem yang mengintegrasikan urusan-urusan pentadbiran dan
pengurusan tanah di Pejabat Tanah dan Galian (PTG) dan Pejabat Tanah
dan Daerah (PTD) di Pulau Pinang. Aplikasi ‘e-Tanah’ menyediakan
sistem urusan pentadbiran tanah secara menyeluruh dan bersepadu.
Sistem ini dapat meningkatkan kecekapan pengurusan pentadbiran tanah
negara dengan mengurangkan karenah birokrasi, mempertingkatkan
ketelusan dan integriti. Ia juga melibatkan pengujudan bank data tanah.
Sistem Pengurusan Sekolah: Diterajui oleh Kementerian Pendidikan
Malaysia (KPM), sistem ini dibangunkan untuk kegunaan sekolah bagi
tujuan merekod pelbagai maklumat sekolah, murid dan staf bagi
peringkat sekolah rendah hingga tamat persekolahan di peringkat
menengah. Oleh itu, pihak kementerian telah mengambil beberapa
inisiatif dengan membeli Intellectual Property Right (IPR) bagi
membolehkan sistem ini diperluas ke semua sekolah.
51
E-Consent: Diterajui oleh Jabatan Ketua Pengarah Tanah dan Galian,
Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar merupakan sistem
memproses permohonan kebenaran pindah milik dan gadaian tanah.
MyHIX: Dibangunkan oleh Kementerian Kesihatan Malaysia (KKM)
bersama MDeC, merupakan sisitem untuk membolehkan perkongsian
ringkasan discaj pesakit secara elektronik di antara fasiliti penjagaan
kesihatan yang mempunyai Hospital Information System (HIS)/ Clinic
Information System (CIS).
Integrasi HRMIS: Objektif integrasi HRMIS adalah untuk mewujudkan
mekanisma perkongsian data/maklumat antara Aplikasi HRMIS dengan
Sistem Aplikasi Agensi secara automatic supaya proses dan urusan
sumber manusia di kedua-dua sistem dapat diteruskan dan
disempurnakan sepenuhnya dengan lancar dan berkesan. Sistem ini juga
dapat melengkapkan proses atau transaksi urusan sumber manusia dan
dibuat secara elektronik seperti melengkapkan proses pembayaran gaji
dan dapat merealisasikan konsep single window iaitu maklumat melalui
tertingkap tunggal.
INSIST: Merupakan sistem pengurusan kebankrapan dan likuidasi
bersepadu yang bertujuan untuk memudahkan Jabatan Insolvensi
Malaysia (MDI) berperanan sebagai pentadbir kebankrapan dan likuidasi
dengan lebih efisyen dan proaktif selaras dengan keperluan untuk
meningkatkan prestasi sistem penyampaian perkhidmatan pelanggan
MDI.
52
HIS: Diterajui oleh Kementerian Kesihatan Malaysia (KKM) merupakan
satu sistem maklumat yang mempunyai gabungan beberapa modul
klinikal dan bukan klinikal yang berintegrasi. Tujuan utama sistem ini
adalah untuk membantu prosedur kerja supaya lebih efektif dan efisien,
memastikan data dan informasi pesakit mudah dan senang dicari dengan
lebih cepat dan membantu pentadbiran hospital membuat keputusan dan
pelan yang lebih teratur.
EG*Net: Dilaksanakan oleh MAMPU, JPM merupakan infrastruktur
Wide Area Network (WAN) yang menghubungkan agensi-agensi
kerajaan bagi pelaksanaan kerajaan elektronik di seluruh negara (Laporan
Tahunan EGCCOM, 2010).
Dalam pada itu, bagi memantapkan program kerajaan elektronik ini dapat
dijalankan dengan cekap dan berkesan, maka kerajaan telah mewujudkan jawatankuasa
khas yang dikenali sebagai Jawatankuasa Internet dan Kerajaan Internet (JITIK) melalui
Pekeliling Am Bil. 2 Tahun 1999. Antara fungsi JITIK adalah bertanggungjawab
menentukan arah tuju, dasar dan stratetgi pembangunan ICT serta memantau program
dan menyelaras pembangunan IT di sektor awam termasuk dalam peringkat kerajaan
negeri. Manakala di peringkat pihak berkuasa tempatan dilaksanakan pada tahap yang
maksima, merancang dan menentukan pelaksanaan langkah-langkah keselamatan
dengan penggunaan standard yang berasaskan sistem terbuka (open system) dan
mengembangkan dan mengawal selia penggunaan internet dalam penyampaian
perkhidmatan awam. Oleh itu, jawatankuasa ini bertanggungjawab agar memastikan
53
dan membuat penilaian supaya mutu perkhidmatan awam sentiasa meningkat seiring
denganpelaksanaan kerajaan elektronik (Pekeliling Am Bil. 2, 1999; Laporan ECGOM,
2010).
Dalam pada itu, mandat daripada perdana menteri Dato’ Seri Mohd Najib Tun
Abdul Razak dalam 25th
MSC Malaysia Implementation Council Meeting pada 14
November 2013 telah memutuskan bahawa Kementerian Komunikasi dan Malaysia
(KKM) bekerjasama dengan Unit Pemodenan Tadbiran dan Perancangan Pengurusan
Malaysia (MAMPU) dan Perbadanan Pembangunan Multimedia Malaysia atau Malaysia
Development Corporation (MDeC) untuk membangunkan Kerangka Big Data
Kebangsaan. MAMPU dan MDeC telah berkerjasama untuk melaksanakan empat
projek rintis Big Data Analytics (BDA). BDA adalah bertujuan untuk meningkatkan
keupayaan kerajaan dalam membuat keputusan berasaskan fakta dan data, pembangunan
bakat tempatan dalam BDA sekaligus menyahut keperluan kritikal agenda transformasi
negara (MAMPU, 2014).
BDA dilihat agenda yang akan memberi impak yang positif dalam aktivit
kerajaan khususnya dalam pembuatan keputusan dan perkhidmatan. Menurut Ewon
Ebin, Menteri Sains, Teknologi dan Inovasi Malaysia semasa pelancaran Makmal
Kerajaan Digital BDA telah berkata bahawa pelaksanaan BDA dalam negara akan
digerakkan di bawah Makmal Kerajaan Digital BDA. Secara amnya, pengenalandan
pelaksanaan BDA dalam sektor awam dapat memastikan penyampaian perkhidmatan
54
yang cekap, penjanaan pengetahuan, mewujudkan kekayaan dan kesejahteraan
masyarakat untuk pertumbuhan ekonomi negara (Berita Harian, 24 April 2015). Oleh
itu, keputusan mesyuarat JITIK Bilangan 1 Tahun 2014 pada 28 Mac 2014 yang lalu
telah menyarankan bahawa semua agensi kerajaan bersedia dan mengambil tindakan
mengenalpasti inisitif Big Data Analytic (BDA) dan data set bagi pelaksanaan Open
Data yang kini dilihat sebagai satu elemen yang dilihat penting dalam merealisasikan
matlamat kerajaan digital dan meningkatkan perkhidmatan yang berkualiti kepada
masyarakat.
Di peringkat kerajaan negeri juga kita boleh lihat bahawa beberapa negeri di
dalam negara telah mengambil beberapa inisiatif dalam pembangunan ICT dan juga
melakukan beberapa transformasi dalam perkhidmatan bagi mewujudkan sistem
kerajaan elektronik di peringkat negeri. Sebagai contoh, Kerajaan Negeri Melaka telah
menunjukkan pencapaian yang sangat membanggakan apabila telah diiktiraf negeri
terawal menerima anugerah status MSC Malaysia (MSC@Melaka) dan bagi
menguruskan pembangunan ICT, kerajaan negeri telah menubuhkan Bahagian K-
Ekonomi dibawah Pejabat Ketua Menteri Melaka bagi menyelaras, memantau serta
melakukan penambahbaikan berkaitan ICT dan kerajaan negeri juga telah
memperkenalan ‘Program E-Melaka” yang terdapat 12 flagship bagi membolehkan
rakyat Melaka menikmati kemudahan perkhidmatan dan melahirkan masyarakat celik IT
dan bermaklumat selaras dengan keperluan dan perkembangan teknologi (Portal
Bahagian K-Ekonomi Melaka).
55
Manakala di negeri Perlis pula kita dapat lihat di mana kerajaan negeri telah
membuat keputusan untuk melaksanakan beberapa pembaharuan menerusi teknologi
maklumat (IT). Kerajaan Negeri Perlis telah mengumumkan bahawa Perlis bakal
menjadi negeri pertama miliki capaian internat berkelajuan tinggi apabila Pelan Jalur
Lebar negeri tersebut telah ciap menjelang tahun 2016. Penyediaan infrastruktur yang
berkesan membolehkan kerajaan mewujudkan “Perlis e-state’ yang akan menerajui
kecemerlangan dalam bidang IT khususnya dalam sistem kerajaan elektronik (Berita
Harian, 16 Disember 2013). Negeri Terengganu pula dibawah plan pembangunan negeri
“Transformasi Terengganu Baharu’ telah mewujudkan aplikasi ‘e-aduan’ yang
dikendalikan melalui Pusat Transformasi Putra Terengganu (PUTRA) sebagai platform
rakyat Terengganu membuat aduan atau mengemukakan sebarang cadangan dengan
lebih mudah dan cepat. Ini juga merupakan antara insiatif kerajaan negeri untuk
memberi perkhidmatan yang lebih cekap sejajar dengan perkembangan ICT (Berita
Harian, 16 Disember 2013).
Selain itu, kerajaan negeri Johor pula mengambil pendekatan yang berbeza bagi
menggalakkan penyertaan rakyat di negeri tersebut supaya menikmati pembangunan ICT
negeri. Menurut Pengarah Unit Sains, Teknologi dan ICT Johor, Mohd Haffiz Ahmad
bahawa kerajaan negeri Johor akan mengambil inisiatif bagi menyediakan perkhidmatan
akses internet tanpa wayar (WiFi) secara percuma kepada orang ramai. Perkhidmatan
internet secara percuma ini akan difokuskan kepada tempat tumpuan orang ramai
terutamanya di kawasan perhentian bas, pusat beli belah dan lokasi pelancongan di
sekitar Johor Bahru. Perkhidmatan ini juga seiring dengan matlamat kerajaan negeri
56
Johor untuk menjadikan ibu negeri tersebut sebagai Bandar raya maju menjelang tahun
2020 (Berita Harian, 12 November 2014).
Manakala dari segi peringkat kerajaan ketiga iaitu kerajaan tempatan atau pihak
berkuasa tempatan (PBT) juga tidak terlepas dari mengamalkan pelaksanaan sistem
kerajaan elektronik. ‘e-PBT’ merupakan sistem aplikasi yang telah diwujudkan di setiap
peringkat PBT supaya segala urusan pentadbiran dilakukan secara elektronik. E-PBT
merupakan sistem yang telah diperbaharui daripada pentadbiran manual kepada sistem
pengurusan yang lebih produktif dan sistematik. Sistem yang dibangunkan ini dapat
memudahkan dan mempercepatkan segala proses perkhidmatan kepada orang awam
kerana memiliki peralatan yang moden dan berteknologi tinggi. Ini juga merupakan
antara langkah kerajaan dalam memastikan Malaysia berada dalam landasan yang betul
sejajar dengan dasar dan matlamat kerajaan yang kini bergerak ke arah negara maju
menjelang tahun 2020.
Secara amnya, PBT merupakan sebuah agensi kerajaan yang mempunyai
kuasanya yang tersendiri. PBT perlu memastikan kawasan di bawah pentadbirannya
berada dalam keadan selamat dan merancang sesuatu pembangunan secara terancang
dan terurus berdasarkan kependudukan masyarakat setempat. Oleh itu, PBT
bertanggungjawab sepenuhnya terhadap segala perjalanan aktiviti, dasar dan program di
kawasan pentabirannya kerana ianya akan memberi kesan serta menentukan corak
kehidupan masyarakat tersebut. Manakala masyarakat juga bergantung penuh kepada
PBT dalam memastikan pembangunan dan kehidupan mereka dapat direalisasikan
mengikut kehendak semasa dan menyelesaiakan aduan mereka dengan cepat.
57
Kesemua PBT seluruh negara telah mula menggorak langkah dalam
mewujudkan perkhidmatan atas talian. Di peringkat PBT, kerajaan telah
memperkenalkan satu sistem yang membolehkan penduduk setempat hanya
menggunakan talian tersebut untuk mengakses perkhidmatan yang dikenali sebagai ‘e-
PBT’. Sehingga kini terdapat beberapa PBT telah dan sedang dalam pelaksanaan
sistem’ e-PBT’. Secara umumnya, sistem ‘e-PBT’ telah dibangunkan pada Mac 2007
dan digunapakai secara perintis di enam PBT yang terpilih di dua buah negeri iaitu
negeri Perak yang melibatkan Majlis Perbandaran Manjung, Majlis Perbandaran Kuala
Kangsar dan Majlis Daerah Kinta Selatan dan sebuah lagi negeri yang dipilih iaitu
Negeri Sembilan pula melibatkan Majlis Perbandaran Port Dickson, Majlis Perbandaran
Nilai dan Majlis Daerah Jelebu (MAMPU, 2013).
Dalam pada itu, kerajaan turut mengambil beberapa inisiatif dengan
melaksanakan program ini secara berperingkat-peringkat mengikut pelan fasa agar
sistem yang diwujudkan ini dapat diaplikasi di semua PBT di seluruh Malaysia. Oleh
yang demikian, penyelidik ingin memfokuskan kajian ini kepada pengaplikasian sistem
kerajaan elektronik di peringkat PBT Majlis Bandaraya Alor Setar (MBAS) dari segi
proses dan pelaksanaan e-PBT tersebut sebagai platform kepada masyarakat setempat
menikmati perkhidmatan yang ditawarkan dan mendapat sebarang maklumat secara
tepat dan cepat daripada pihak kerajaan. Pelaksanaan sistem kerajaan elektronik in
dilihat sebagai inisiatif kerajaan sebagai medium berhubungan secara langsung dengan
masyarakat setempat iaitu komunikasi dua hala dan mengeratkan perbezaan jurang
antara masyarakat bandar dan luar bandar serta meningkatkan mutu perkhidmatan
menerusi sistem kerajaan elektronik.
58
Perkembangan pesat teknologi maklumat dari semasa ke semasa telah
memberikan impak yang besar kepada perkembangan kehidupan rakyat seiring dengan
itu, pelbagai sarjana dan ahli akademik mula berpusu-pusu bagi mencari penemuan baru
mengenai kerajaan elektronik atau e-government. Penemuan-penemuan baru ini telah
memberikan gambaran dan pendedahan kepada kerajaan bagaiman cara untuk
melaksanakan sistem penyampaian perkhidmatan yang lebih efisyen dan efektif. Di
samping itu, pengenalan sistem baru juga perlulah memberi manfaat bukan sahaja
kepada kerajaan malah rakyat juga dapat menikmati proses perubahan tersebut seiring
dengan arus pemodenan negara.
Persekitaran global yang kini berubah dari semasa ke semasa telah menyebabkan
berlakunya perkembangan dalam bidang teknologi, dan ianya turut mempengaruhi
dalam perkembangan perkhidmatan awam di negara kita. Pelbagai inisiatif dan intensif
telah diambil untuk meningkatkan keberkesanan dalam penggunan e-kerajaan oleh
semua lapisan masyarakat. Walaupun pelbagai langkah dan kaedah telah digunakan,
namun peratus penggunaan perkhidmatan dalam kalangan masyarakat masih lagi
menunjukkan dalam keadaan yang agak membimbangkan kerana peratusan indeks yang
sangat rendah. Hal ini menunjukkan dua kemungkinan, samada pihak kerajaan tidak
melaksanakan kerajaan elektronik secara menyeluruh dan berkesan atau tahap
penerimaan dan pendedahan masyarakat terhadap penggunaan teknologi ini rendah.
59
Kajian daripada United Nations E-Government Survey 2012 yang merupakan
jawatankuasa khas yang mengkaji indeks prestasi dan kesungguhan dua tahun sekali
dalam pengaplikasian sistem kerajaan elektronik di seluruh dunia telah menunjukkan
kedudukan Malaysia dalam pelaksanaan sistem kerajaan elektronik berada dalam indeks
yang menurun, iaitu dari kedudukan ke 32 pada tahun 2010 telah menurun sebanyak 8
angka menjadikan Malaysia mencatat kedudukan yang ke 40 pada tahun 2012. Ini jelas
dibuktikan dalam jadual 2.1 di bawah;
Jadual 2.1:United Nations E-Government Survey 2012
Sumber: World E-Government Ranking 2012
60
Dalam pada itu, menurut kajian yang dilakukan di Universiti Waseda, kedudukan
Malaysia berada di tangga yang ke 24 pada tahun 2013 dalam cara pelaksanaan e-
kerajaan berbanding dengan negara jiran iaitu Singapura yang kekal di tangga pertama
(Waseda University, 2013) dan kedudukan ini juga telah merubah pada tahun 2014
dimana kita dapat melihat kedudukan Malaysia pada tahun 2013 telah menurun tiga
anak tangga menjadikan Malaysia berada dalam kedudukan yang ke 27 (Waseda
University, 2014). Hal ini menimbulkan persoalan, walaupun kerajaan telah
membangunkan kemudahan bagi akses internet dan penambahan penggunaan teknologi,
namun sambutan daripada rakyat masih kurang dan tidak menunjukkan indeks yang
semakin meningkat. Ini jelas dapat dilihat dalam jadual 2.2;
Jadual 2.2: The 2013 Waseda University World e-Government Ranking
Sumber: 2013 Waseda University World e-Government Ranking
61
Jadual 2.3: The 2014 Waseda University World e-Government Ranking
Sumber: 2014 Waseda University World e-Government Ranking
Selain itu, kajian daripada United Nations E-Government Survey pada tahun
2014 juga telah membuktikan bahawa indeks Malaysia dalam pelaksanaan kerajaan
elektronik berlaku penurunan dan membuktikan bahawa Malaysia perlu meneruskan lagi
beberapa inisiatif dan insentif dalam pelaksanaan kerajaan elektronik. Pada tahun 2012,
Malaysia dikategorikan sebagai ‘Upper Middle Income’ didapati telah menduduki pada
kedudukan yang ke 40, namun ianya telah menurun sebanyak dua belas angka pada
tahun 2014 di mana ianya telah berubah kepada kedudukan yang ke 52 (United Nations
E-Government Survey, 2014). Ini jelas dibuktikan dalam jadual 2.4 dibawah;
62
Jadual 2.4: United Nations E-Government Survey 2014
Sumber: Top 20 Countries in Asia (E-Government)
2.4 Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik dalam Organisasi
Hasil kajian daripada Asogwa (2013) telah mendapati bahawa beberapa kebaikan dapat
dilahirkandalam sesebuah kerajaan sekiranya pelaksanaan sistem kerajaan elektronik
dilakukan secara menyeluruh. Antara kebaikan-kebaikan tersebut ialah dapat
meningkatkan keberkesanan perkhidmatan sektor awam dalam kementerian,
63
meningkatkan ketelusan dalam kementerian, dapat memastikan penyaluran maklumat
dengan cepat, mengurangkan kos pentadbiran, mengurangkan kadar rasuah dalam
kalangan kakitangan kerajaan, dapat mengeratkan hubungan antara agensi kerajaan dan
dapat meningkatkan sistem pengurusan pilihanraya yang adil dan saksama.
Pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dalam sesebuah organisasi seperti Pihak
Berkuasa Tempatan dapat mencapai kejayaan dan mencapai matlamat sekiranya, PBT
tersebut telah meningkatkan pembangunan infrastruktur ICT, menyediakan satu set utama
rekod pelanggan, menyediakan pusat panggilan telefon setempat, pemberian akses internet
secara percuma di kawasan awam, mewujudkan ‘one stop shops’ di peringkat kerajaan
tempatan, menyediakan kiosk untuk orang awam untuk memudahkan pembayaran dan
membuat pembaharuan dan pemodenan dalam perkhidmatan khususnya kepada ahli
perniagaan peringkat kerajaan tempatan (Sarikas dan Weerakkody, 2007).
Menurut Asgarkhani (2005) dalam kajiannya didapati kerajaan tempatan
(Council) di New Zealand menggunakan tiga pendekatan bagi mengukur keberkesanan
pengaplikasian sistem kerajaan yang dibangunkan. Antara pendekatan yang digunakan
ialah melihat maklumbalas daripada pengguna, melihat statistik penggunaan aplikasi
sistem elektronik oleh pengguna dan melihat samada aplikasi yang dibangunkan itu
dapat memberikan kesan kepada pengurangan kos perbelanjaan dan peningkatkan kualiti
perkhidmatan yang diberikan. Ini adalah inisiatif kerajaan untuk mengutamakan
kepuasan pelanggan dan juga perkongsian maklumat bersama-sama pelanggan bagi
menghasilkan satu pendekatan yang berkesan.
64
Selain itu, terdapat satu lagi aspek yang dilihat sangat penting dalam menjayakan
pelaksanaan kerajaan elektronik iaitu sikap dan masalah dalam organisasi itu sendiri.
Dalam kajian yang dilakukan di Kementerian di Brunei oleh Kifle dan Low Kim Cheng
(2009:276) mendapati bahawa hampir kesemua Kementerian di Brunei tidak dapat
melaksanakan sistem kerajaan elektronik kerana terdapat beberapa kekangan yang
menjadikan kementerian tersebut tidak mencapai objektif bagi mewujudkan sistem
kerajaan elektronik. Terdapat beberapa faktor kegagalan yang ditemui iaitu;
i. Lack of No Champion
ii. Poor Change Management Strategy
iii. Risk-Averse Culture
iv. Innovation in Silos
v. Leadership Results/ Outputs
vi. Leadership Style (Kifle and Low Kim Cheng, 2009:276).
Kepimpinan juga dilihat elemen yang memainkan peranan sangat penting dalam
menjayakan projek pengaplikasian kerajaan elektronik. Sekiranya kepimpinan itu
lemah, maka proses bagi untuk menjalankan projek itu juga akan gagal dan tidak
mencapai sasaran. Menurut Kifle dan Low, 2009) dalam kajian mereka di agensi
kerajaan di Brunei mendapati kegagalan dalam melaksanakan pengaplikasian kerajaan
elektronik adalah disebabkan kelemahan kepimpinan mentadbir dan mengurus agensi
tersebut. Pengkaji telah mengenalpasti bahawa kepimpinan organinasi perlu bertindak
dengan cekap sebagai ketua dan perlu mempunyai inovasi dalam menentukan halatuju
65
organisasi serta bersikap terbuka terhadap ahli sabordinat dengan melakukan projek
secara bersama supaya dapat mencapai objektif.
Rorissa dan Demissie (2009:7) dalam kajian mereka telah mendapati bahawa
pembangunan dan pelaksanaan sesebuah kerajaan elektronik perlu dilakukan seiring
dengan perkembangan dalam sektor-sektor lain seperti bidang perniagaan, pertanian,
teknologi, kesihatan dan pendidikan. Ini adalah kerana, dengan penglibatan daripada
sektor-sektor ini maka ianya akan memberi kesan yang sangat besar khususnya dalam
aspek pembangunan negara secara holistik berbanding dengan negara-negara lain yang
hanya memfokuskan kepada pengaplikasian kerajaan elektronik sahaja kerana peredaran
dunia teknologi yang kian pesat dari semasa ke semasa.
Menurut Kolsaker dan Lee-Kelley (2008:723), pula menyatakan bahawa tujuan
pengenalan e-kerajaan kepada sesebuah negara adalah untuk meningkatkan keupayaan
negara tersebut kepada ekonomi yang lebih kompetitif, dinamik dan bercirikan
pengetahuan. Selain itu, penggunaan aplikasi laman sesawang dapat menggalakkan
penyertaan daripada rakyat secara menyeluruh (Shackelton et al,2006). Akesson et al
(2008) menerangkan bahawa inisiatif kerajaan elektronik adalah untuk mempengaruhi
orientasi perkhidmatanorganisasi sektor awam seperti;
66
I. Inisiatif Pengurusan Sumber Manusia (HRM) yang diintegrasikan dengan
e-kerajaan adalah untuk membangunkan dan memperbaiki orientasi dan
mutu perkhidmatan awam agar tidak berada di takluk lama.
II. Urusan kaunter yang mengambil masa yang lama dan memerlukan
kakitangan dapat dikurangkan dengan inisiatif e-perkhidmatan.
III. Penggunaan kertas dan resit dapat dikurangkan sekaligus dapat
mengurangkan beban perbelanjaan kerajaan yang sebelum ini terpaksa
dikeluarkan untuk menyediakan borang-borang yang perlu diisi secara
manual.
Selain itu, pengaplikasian sistem kerajaan elektronik juga secara tidak langsung
dapat bekerjasama dengan sektor swasta dan seterusnya dapat mengeratkan lagi
hubungan antara kedua-dua sektor ini. Ini adalah kerana, terdapat aplikasi yang
dibangunkan oleh kerajaan memerlukan pembabitan sektor swasta khususnya dalam
perkongsian dan pemindahan teknologi. Oleh itu, kerajaan akan memberi kontrak
kepada sektor swasta untuk memberikan sistem-sistem pengaplikasian kepada kerajaan
untuk kerajaan memberikan perkhidmatan kepada masyarakat. Namun demikian, ianya
terdapat kekurangan apabila kerajaan terpaksa menanggung kos yang tinggi untuk
membangunkan sesebuah aplikasi di dalam sistem ini (Anna dan Bretschneider, 2005:2).
67
Kerajaan elektronik merupakan proses interaktif terkini dalam perhubungan
antara pengguna dan agensi-agensi kerajaan melalui kecanggihan teknologi. Kerajaan
dan rakyat dapat berhubung melalui alam maya dan dapat menyelami masalah yang
dihadapi oleh rakyat dan memenuhi keperluan rakyat di setiap pelosok negara. Selain
itu, kerajaan juga dapat memantau kelemahan pentadbiran melalui aduan rakyat dan
sebagainya tanpa perlu menyediakan peti aduan di tempat-tempat awam yang
kebanyakannya tidak memberikan fungsi dan tidak mendapat sambutan daripada
masyarakat (Teicher et al, 2002).
Al- Omari dan Al- Omari (2006), dalam kajian yang dilakukan mengatakan
bahawa pengaplikasian di Negara Jordan pula adalah bertujuan untuk menambahbaik
sistem perkhidmatan yang sedia ada supaya dapat meningkatkan prestasi sektor awam
dan swasta dalam mewujudkan perkhidmatan yang cekap, tepat, masa dan menjimatkan
kos kepada rakyat khususnya. Ini juga telah terbukti apabila Organisation for Economic
Co-Operation and Development (OECD) (2003) melihat pelaksanaan kerajaan
elektronik dapat memberi banyak faedah seperti meningkatkan kecekapan, memberi
kesan dalam transformasi perkhidmatan dan juga dapat membina kepercayaan antaran
kerajaan, rakyat dan ahli perniagaan.
Disamping itu, kajian yang dilakukan oleh Noore Alam Siddiquee (2008),
mendapati bahawa reformasi dan inovasi yang dilakukan pentadbiran awam dalam
sistem penyampaian perkhidmatan secara umumnya banyak memberi impak.
68
Penggunaan ICTdan integrasi dalam perkhidmatan dan kemudahan dibawah
pengaplikasian kerajaan elektronik telah menjadi satu kayu pengukur dan batu asas
dalam penambaikan sistem penyampaian. Pengaplikasian sistem kerajaan elektronik ini
dapat memberikan perkhidmatan online dan pada masa yang sama dapat mengurangkan
kadar penggunaan kertas dan seterusnya dapat memudahkan pengguna mengakses
perkhidmatan yang ditawarkan dengan mudah dan cepat.
Abkari dan Mokhtar (2006) yang juga menjalankan kajian mengenai e-
government, mengatakan bahawa e-government merujuk kepada penggunaan internet
dan jaringan sedunia untuk penghantaran maklumat dan perkhidmatan kerajaan kepada
rakyat. Sebuah rangka kerja bagi pelaksanaan e-government telah dibuat dan dalam
model tersebut menerangkan tentang tiga komuniti utama dalam mengaplikasikan e-
government iaitu kerajaan, perniagaan dan rakyat. Ia juga dikenali sebagai Government
to Government (G2G), Government to Business (G2B) dan Government to Citizen
(G2C). Bagi melaksanakan segera urusan pentadbiran jalur lebar, pihak kerajaan perlu
melakukan penilaian samada perkhidmatan e-government yang diberikan adalah sama
dengan kehendak rakyat atau sebalikanya. Jika tidak menepati objektif yang ditetapkan,
maka pelaksanaanya adalah tidak mencapati matlamat. Selain itu, kerajaan perlu
mengambil kira faktor kepuasan pengguna samada pengguna berpuas hati dengan
perkhidmatan yang disediakan oleh e-government atau sebaliknya.
69
Pengaplikasian ICT juga dapat dilihat diterapkan penggunaannya ke atas industri
kecil dan sederhana (IKS). Menurut Tengku Azmi (2008), salah satu alternatif IKS
adalah untuk menggalakkan pertumbuhan perniagaan melalui penggunaan ICT dalam
semua peringkat pengurusan. Berdasarkan kepada statistik pendaftaran domain yang
dikeluarkan oleh my.Domain Registry(MYNIC) iaitu badan yang mengawal selia
pendaftaran domain di Malaysia. Secara amnya, jumlah pendaftaran laman web
perniagaan di Malaysia amat menggalakkan iaitu sebanyak 93,260 domain dalam
jangka masa dua tahun iaitu dari tahun 2005 hingga 2007. Ini membuktikan bahawa
dengan kewujudan sistem online ini, ianya dapat mengeratkan lagi hubungan antara
kerajaan dan juga ahli perniagaan.
Reddick dan Frank (2007), turut mendapati pengurus-pengurus di bandar
memerlukan lebih banyak undang-undang bagi melindungi pihak kerajaan di Texas dan
Florida untuk menghalang anasir-anasir jahat melalui internet seperti gangguan spam,
virus-virus komputer dan penceroboh-penceroboh maklumat dengan penguatkuasaan
undang-undang yang lebih tegas. Maka dirasakan dengan pelaksanaan sistem kerajaan
elektronik amat bersesuaian kerana sistem ini dilengkapi dengan sistem yang amat teliti
dari segi keselamatan kerana dikawal oleh pakar-pakar dalam bidang tersebut. Perkara
ini amat penting dalam memastikan kredibiliti pihak kerajaan terutamanya di peringkat
kerajaan tempatan tidak diragui.
Dalam pada itu, kajian yang dilakukan oleh Deakins dan Dillon (2002) yang
bertajuk “E-government ini New Zealand: the local authority perspective” mengatakan
bahawa perkembangan kerajaan elektronik di New Zealand turut bermula dengan
70
penciptaan laman web kerajaan dan alat-alat teknikal lain yang berkaitan teknologi
maklumat. Selain itu, dalam peringkat kerajaan tempatan di New Zealand, pegawai-
pegawai kerajaan akan diberikan pendedahan terlebih dahulu sebelum aplikasi tersebut
dilaksanakan kepada orang awam. Hal tersebut penting bagi memastikan pelaksanaan
kerajaan elektronik di agensi tersebut benar-benar mencapai matlamat yang disasarkan.
Kajian mereka mengenai pengaplikasian kerajaan elektronik dijalankan ke atas
49 buah kerajaan tempatan di New Zealand. Hasil kajian mendapati bahawa sebanyak
34 kerajaan tempatan mempunyai laman web atau mewakili sebanyak 69 peratus, empat
buah kerajaan tempatan mempunyai laman web yang masih dalam pembikinan atau
mewakili sebanyak lapan peratus dan 11 buah atau bersamaan 22 peratus lagi langsung
tidak mempunyai rangkaian internet. Alasan yang dikemukakan bagi yang tidak
mempunyai rangkaian internet ialah kekangan dari segi masa dan pakar, kekurangan
sumber tenaga manusia yang pakar dan masalah kos. Masalah kos adalah masalah yang
paling signifikan di samping masalah-masalah lain seperti masalah kemampuan
memiliki peralatan dan kemudahan teknologi, faedah yang bakal diperolehi kelak dan
kekurangan motivasi serta galakan dari pihak atasan.
Selain itu, menurut kajian Reddick dan Frank (2007) yang mengkaji pengaruh e-
government ke atas kecekapan pengurus di bandar Texas dan Florida kerana kedua-dua
bandar dikenalpasti bandar bersifat megastate yang berada dalam senarai antara 10
bandar di Amerika yang terkenal sebagai kerajaan digital. Tambahan lagi, kedua-dua
71
bandar menjadi pilihan ramai pengkaji dalam kajian mengenai pengaplikasian sistem
kerajaan elektronik terutama sekali dalam peringkat kerajaan tempatan. Kajian beliau
telah mendapati bahawa tekanan daripada pihak-pihak luar terhadap kerajaan
menyebabkan pihak pengurus bertekad untuk menjadi lebih berkesan dalam
menjalankan tugas atau dalam memberikan perkhidmatan.
Oleh yang demikian, tekanan atau permintaan untuk penggunaan pengaplikasian
sistem kerajaan elektronik di kedua-dua bandar datang daripada beberapa pihak seperti
majlis daerah, residen-residen, ahli perniagaan, kontraktor yang seterusnya telah
memainkan peranan dengan mempengaruhi secara positif terhadap penggunaan e-
government untuk pengurusan yang lebih cekap dan baik. Ini secara tidak langsung
menyebabkan sambutan dan pengilbatan yang lebih baik terhadap pelaksanaane-
government. Ini juga akan menggalakkan penggunaan terhadap e-government sebagai
faktor utama dalam meningkatkan keberkesanan dan kecekapakan pihak pengurusan
dalam memberikan perkhidmatan (Welch et al, 2004).
Secara keseluruhanya daripada kajian Reddick dan Frank (2007) didapati,
terdapat hubungan yang tetinggi antara pengaplikasian sistem kerajaan elektronik
dengan keberkesanan pengurusan dengan memfokuskan kepada dua bandar utama iaitu
di Texas dan Florida serta ditinjau di kalangan pendapat pengurus-pengurus di kedua-
dua bandar tersebut. Keberkesanan pengurusan tersebut ditinjau dari perspektif
permintaan daripada majlis daearah, residen-residen dan ahli perniagaan. Keduanya,
72
dari segi tekanan daripada pihak-pihak luaran seperti kerajaan yang lain, kerjasama
antara pihak-pihak kerajaan yang lain. Ketiganya, penggunaan kaedah-kaedah
pembayaran secara online pembayaran dan keempatnya mempunyai sumber kewangan
dan tenaga-tenaga dari segi fizikal, teknikal dan mental yang mencukupi. Persepektif-
perspektif tersebut didapati mempunyai hubungan yang positif dengan pengaplikasian
sistem kerajaan elektronik.
Oleh yang demikian, apabila keberkesanan pengurusan dicapai, maka secara
tidak langsung akan meningkatkan lagi komunikasi antara pihak kerajaan dengan pihak-
pihak yang terlibat seperti rakyat dan ahli perniagaan melalui interaksi yang lebih baik
berbanding dahulu. Oleh yang demikian, dengan kewujudanhubungan interaksi yang
baik, maka sistem penyampaian maklumat secara betul dan telus sememangnya dapat
dilaksanakan secara konsisten. Ini secara langsung dapat mencapai matlamat kerajaan
untuk mewujudkan sebuah kerajaan yang menyampaikan perkhidmatan berasaskan
elektronik menerusi kemajuan dalam bidang ICT.
Moudler (2001) dalam kajian yang dilakukan iaitu “E-government. If you build
it, will they come?” pula telah menganalisis kajian yang telah dijalankan ke atas 608
kerajaan tempatan dan 89 majlis daerah mengenai halangan-halangan yang terdapat
untuk menjalankan sistem e-government dalam sistem kerajaan tempatan Amerika.
Antara halangan-halangan tersebut ialah seperti kekurangan sokongan dari pihak atasan
dan kekurangan sumber kewangan. Di antara halangan-halangan tersebut ialah dari segi
73
kewangan yang juga dikenalpasti sebagai faktor penyumbang yang tertinggi iaitu
sebanyak 49 peratus berdasarkan kajian ke atas responden yang dikenalpasti sebagai
penghalang utama dalam pelaksanaan e-government.
Sementara perkembangan kerajaan elektronik di dalam sistem kerajaan tempatan
Jepun boleh dikatakan sebagai perlahan walaupun kebanyakan jabatan-jabatan kerajaan
di Jepun begitu baik dalam menjalinkan rangkaian dan banyak informasi yang
diletakkan dalam bentuk digital. Hampir kebanyakan perkhidmatan kerajaan masih
menggunakan cara tradisi atau sistem manual untuk berkomunikasi dan penyebaran
mengenai dasar awam kepada orang awam. Tambahan lagi, terdapat beberapa halangan
antara kerajaan pusat dan tempatan di Jepun dipercayai sebagai punca utama
menyebabkan wujud halangan dalam perluasan penggunaan aplikasi tersebut (Jain,
2002).
Selain itu, Ramlah Hussein, Nor Shariza Abdul Karim dan Mohd Hassan
Selamat (2007) dalam kajian mereka mengenai impak faktor-faktor teknologikal ke atas
kejayaan sistem-sistem maklumat (information system) dalam konteks kerajaan
elektronik, telah menjalankan kajian mereka yang dijalankan ke atas 201 orang pekerja
dalam empat jabatan atau agensi di Putrajaya. Hasil daripada kajian mereka mendapati
lima faktor teknologi seperti kemudahan-kemudahan sistem maklumat, kecekapan
sistem-sistem maklumat dan sokongan yang kuat mempunyai hubungan dengan empat
74
dimensi kejayaan sistem maklumat seperti, manfaat yang dapat dirasakan, kualiti
maklumat, kualiti sistem dan kepuasan pengguna.
Dalam konteks pelaksanaane-government, kemudahan-kemudahan ini amat
diperlukan bagi memastikan matlamat kerajaan melaksanakan e-government bagi
melahirkan masyarakat yang bermaklumat dan mengikut perkembangan teknologi
semasa tidak kira untuk kakitangan awam sendiri, rakyat sebagai pengguna dan pihak
lain dapat dicapai. Daripada kajian juga didapati faktor teknologi adalah faktor yang
paling signifikan dalam kejayaan pelaksanaan e-government. Projek sokongan seperti
infrastruktur ICT amat diperlukan dalam pembinaan dan pengoperasian aplikasi
penyampaian perkhidmatan dan aplikasi kerajaan elektronik (Hasmiah, 2011).
Menurut Wixom dan Watson (2001) dalam “an empirical investigation of the
factor affecting data warehousing success” pula mendapati bahawa teknologi yang
digunakan untuk tujuan pembangunan dipengaruhi kejayaan pelaksanaan secara
teknikal. Ini kerana, dengan kemudahan dan prasarana yang mencukupi maka proses
perjalanan pelaksanaan sistem kerajaan elektronik akan berjalan dengan lebih lancar.
Sebagai contoh, kemudahan sistem maklumat yang dimaksudkan ialah dari segi sumber-
sumber perisian dan perkakasan yang berkait dengan teknologi maklumat seperti kabel-
kabel saluran internet yang menjadi perkakasan utama pelaksanaan e-government.
75
Roy (2006), kerajaan elektronik sebenarnya boleh dianggap sebagai satu set
strategi kerajaan persekutuan, negeri dan kerajaan tempatan sebagai cara atau medium
dalam menjalankan reformasi pentadbiran. Pelaksanaan adalah sebagai langkah
membasmi halangan yang wujud dalam komunikasi yang dianggap sebagai halangan
utama yang dalam mencapai kecekapan dan keberkesanan pihak kerajaan. Oleh yang
demikian, kerajaan elektronik boleh dianggap sebagai alat pengurusan utama melalui
penggunaan cyberspace dalam menuju ke arah perubahan yang diinginkan. Tambahan
lagi, walaupun pelaksanaan kerajaan elektronik kebiasaannya memandu ke arah
berlakunya reformasi dalam pentadbiran awam. Namun, semestinya jurang akan wujud
terutamanya di kawasan-kawasan yang tertentu yang akhirnya mempengaruhi
keberkesanan pengaplikasian tersebut (Lenihan, 2002).
Ndou (2004) pula telah mengenalpasti kesamaran dan salah penafsiran mengenai
konsep kerajaan elektronik juga menjadi punca kepada kegagalan pelaksanaan program-
program dalam kerajaan elektronik. Oleh yang demikian, untuk melaksanakan
pengaplikasian kerajaan elektronik yang baik, pemahaman dan kejelasan terhadap
konsep kerajaan elektronik perlu ditekankan terlebih dahulu kepada pihak-pihak yang
terlibat. Oleh itu, kerajaan Brunei telah mengambil inisiatif dengan memperkenalkan
‘Latihan Eksekutif e-Kerajaan’ bagi pegawai-pegawai kanan kerajaan bagi
meningkatkan kesedaran mengenai e-Kerajaan dan juga mengenai kepentingan ICT
dalam kejayaan pelaksanaan e-Kerajaan di Negara Brunei Darussalam (Khartini, 2013).
76
Dalam pada itu, masalah dalaman sesebuah negara juga telah menghalang dalam
pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dan ianya juga telah memberi impak kepada
rakyat kerana tidak mendapat penyampaian perkhidmatan berasaskan elektronik.
Menurut Kharel dan Shakya (2012), dalam kajian mereka mendapati kerajaan Nepal
menghadapi beberapa kekangan dalaman untuk meneruskan pembangunan kerajaan
elektronik di negara tersebut. Antara kekangan yang dihadapi ialah kadar celik huruf
yang rendah, kadar perkapita yang rendah, kekurangan infrastruktur, kekurangan sumber
manusia, ketidakstabilan politik, kelemahan kepimpinan dan komitmen, masalah sumber
kewangan, peratus kesadaran yang rendah dan tidak menggunakan proses reka bentuk
perisian.
2.5 Penerimaan Rakyat Terhadap Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik
Hsu et al (2009) menjelaskan keupayaan kerajaan elektronik bukan sahaja dapat
membawa transformasi dalam sektor kerajaan, malah mendekatkan hubungan rakyat
dengan kerajaan. Pendapat yang diberikan oleh Wauters (2006) menyatakan kerajaan
elektronik bukan hanya berasaskan perkhidmatan namun turut menyediakan maklumat
kepada rakyat. Selain itu, rakyat juga dapat menyalurkan rasa ketidakpuasan hati
mereka menerusi saluran yang disediakan oleh kerajaan atau menerusi emel serta laman
sosial seperti facebook, twitter, blog dan sebagainya. Jika dahulu penggunaan laman
sosial kurang menggalakkan namun kerajaan telah memilih saluran ini sebagai alternatif
yang mudah untuk rakyat berkomunikasi dengan kerajaan.
77
Penggunaan ICT juga dilihat dapat meningkatkan perkhidmatan kerajaan kepada
rakyat. Kerajaan sebagai sebuah medium atau agensi yang menyalurkan maklumat serta
memberi pengetahuan bertujuan memudahkanrakyat menggunakan sepenuhnya
perkhidmatan yang ditawatkan untuk proses selanjutnya dalam erti kata yang lain,
supaya rakyat terlibat secara langsung dalam memberi maklumbalas kepada kerajaan
untuk mengubah dasar dan polisi kerajaan yang dilihat memberi kesan yang
membebankan kepada rakyat. Oleh itu, kerajaan elektronik yang berasaskan aplikasi
teknologi maklumat dilihat satu platform yang jelas yang dapat memberi perkhidmatan
yang bukan sahaja menyeluruh dan pelbagai namun ianya dapat disampaikan dalam
tempoh masa yang cepat. (Cinca et al, 2008).
Menurut Noore Alam Siddiquee (2005), mengatakan bahawa kerajaan elektronik
adalah satu pendekatan yang digunakan pada masa kini terhadap masyakarakat atau
komuniti dengan melaksanakan pelbagai perubahan dalam satu atau lebih dimensi. Ini
juga membuktikan bahawa dengan permintaan dimensi-dimensi yang cekap dan
berkesan ini telah mewujudkan rangkaian perhubungan antara agensi-agensi kerajaan,
rakyat dan ahli perniagaan dimana telah membentuk satu kerjasama yang erat. Dengan
kerjasama ini, kerajaan dapat mencapai objektif sebagai badan yang bertanggungjawab
menawarkan perkhidmatan yang cekap dan berkualiti kepada masyarakat.
78
Menurut West (2004) pula mengatakan bahawa kepentingan rakyat untuk terus
mendapat maklumat daripada aktiviti kerajaan kerana rakyat terdiri daripada pelbagai
jenis kategori khususnya perbezaan dari segi latar belakang pendidikan. Ini kerana
golongan berpendidikan dan semestinya salah satu saluran yang dapat membantu
mereka adalah dengan menggunakan peralatan elektronik dan jaringan internet.
Perkhidmatan laman sesawang sektor awam turut dinilai dengan kewujudan dan
kepelbagaian fungsi berkenaan dengan tahap penyediaan maklumat yang lebih mudah,
mesra pengguna dan sebagainya. Di antara kriteria-kriteria yang digunakan untuk
menilai kesediaan kerajaan elektronik adalah;
I. Kewujudan penerbitan dan pangkalan data dalam talian. Perkara ini
penting untuk mewujudkan simpanan maklumat yang dapat digunakan.
II. Bilangan perkhidmatan dalam talian.
III. Laman sesawang boleh diakses dengan kepelbagaian bahasa khususnya
dalam bahasa Inggeris.
IV. Penyediaan maklumat mengenai kerajaan dan kemudahan untuk rakyat
menghubungi sekiranya terdapat maklumat.
V. Indeks penunjuk berkenaan ICT seperti penyediaan komputer peribadi
setiap 100 orang, talian telefon setiap 100 orang dan sebagainya (West,
2004:19).
79
Menurut kajian yang dilakukan oleh Shannon Howle Schelin (dalam Garson,
2003:129) telah mengatakan terdapat beberapa tahap yang boleh dikategorikan bagi
mewujudkan sebuah kerajaan yang mengamalkan sistem pengaplikasian sistem kerajaan
elektronik. Terdapat pelbagai kategori yang telah diklasifikasikan mengikut kegunaan
dan keperluan. Ini terbukti dalam Jadual 2.5 di bawah yang menunjukan peringkat-
peringkat kerajaan elektronik tersebut iaitu;
Jadual 2.5: Peringkat-peringkat Kerajaan Elektronik
Stage Orientation Services Technology Citizens
Stage One:
Emerging Web
Presence
Administrative Few, if any Only Web Going it alone
Stage Two:
Enhanced Web
Presence
Administrative
Information
Few forms, no
transactions
Web, e-mail Links to local
agencies
Stage Three:
Interactive Web
Presence
Information,
Users,
Administrative
Number
of forms,online
submissions
Web, e-mail,
Portal
Some links to
state and
federal sites
Stage Four:
Transactional
Web Presence
Information,
Users
Many forms and
transactions
Web, e-mail,
digital
signatures,
PKI, portals,
SSL
Some links to
state and
federal sites
Stage five:
Seamless Web
Presence
Users Mirror all services
provided in person,
by mail, and by
telephone
Web, e-mail,
PKI, digital
signatures,
portal, SSL;
other
available
technologies
Crosses
departments
and layers of
government
Sumber: UN & ASPA, 2001 (dalam Garson G., D. 2003:129)
80
Selain itu juga, antara syarikat berkepentingan kerajaan atau Government
LinkCompany (GLC) yang telah mula berjinak dan melaburkan sebilangan sahamnya
dalam penggunaan perkhidmatan secara dalam talian adalah Tenaga Nasional Berhad
(TNB). TNB telah menawarkan perkhidmatan dalam talian memandangkan TNB sedar
bahawa perkhidmatan dalam talian jalur lebar ini sangat berguna dalam menjaga
hubungan mereka dengan pelanggan dan perniagaan. Antara perkhidmatan yang
disediakan adalah pembayaran bil melalui talian, maklumat tunggakan bil dan bil
semasa, peka terhadap kestabilan perancangan dan aplikasi maklum balas pelanggan
(Norozina, 2008).
Kerajaan elektronik juga dikatakan mendapat kejayaan kepada beberapa buah
negara yang telah mengaplikasikan e-government dalam pentadbiran negara. Antara
negara-negara tersebut ialah Singapura, Amerika Syarikat dan Kanada. Penggunaan
sistem kerajaan elektronik oleh rakyat di negara-negara maju telah menunjukkan
penggunaan yang memberangsangkan kerana rata-rata penduduk mempunyai
pengetahuan dan mahir menggunakan komputer. Menurut Whitson dan Davis (dalam
Fairweather dan Rogerson, 2006), mendapati rakyat lebih gemar menggunakan
perkhidmatan yang ditawarkan oleh kerajaan melalui rangkaian elektronik kerana ia
lebih menjimatkan kos dan tidak mengambil masa yang terlalu lama untuk mendapatkan
jawapan berbanding cara-cara yang lain seperti kiriman surat, panggilan telefon dan
sebagainya.
81
Dalam pada itu, dalam kajian “ Malaysian electronic government adoption
barriers” oleh Jasber Kaur dan Noor Dalila (2008) telah mengenal pasti masalah atau
halangan yang menyebabkan kerajaan elektronik tidak dapat dilaksanakan dengan
menyeluruh. Antara halangan-halangan tersebut ialah;
I. Tahap penguasaan teknologi
Pengguna mempunyai pengetahuan yang berbeza-beza dalam penggunaan
teknologi dan tahap kesukaran juga turut berbeza. Hal ini kerana tidak semua
pengguna dapat memanfaatkan penggunaan teknologi dengan sebaiknya.
Sesetengah teknologi memerlukan kemahiran pengguna untuk
menggendalikannya dan bergantung kepada tahap kemahuan serta usaha mereka
untuk mempelajari penggunaan teknologi tersebut. Latihan yang sesuai
diperlukan untuk meningkatkan kefahaman pengguna supaya mereka memahami
bagaimana untuk mengadaptasi teknologi dalam kehidupan seharian mereka.
Sesetengah golongan masyarakat yang tidak berkemampuan sering kali
terpinggir dalam menimba ilmu teknologi dan kebarangkalian untuk
mendapatkan pengetahuan tersebut melalui pengajian di institut pengajian tinggi
dan sebagainya.Di negara-negara maju, kebanyakan masyarakat amat prihatin
dengan pengetahuan teknologi dan mereka terdedah dengan penggunaan
teknologi yang lebih maju berbanding negara-negara yang sedang membangun.
II. Jangkaan terhadap keselamatan
Kebanyakan pengguna menitikberatkan soal keselamatan ketika membuat
transaksi berkenanaan kewangan di dalam talian. Sesetengah pengguna merasa
ragu-agu untuk menggunakan khidmat transaksi dalam talian dan bimbang rahsia
82
kata kunci simpanan atau kod keselamatan kad kredit mereka akan digunakan
oleh pihak yang tidak bertanggungjawab. Jasber Kaur dan Noor Dalila (2008)
menjelaskan bahawa pengguna merasa ragu-ragu dan takut untuk membuat
pembayaran secara dalam talian kerana mereka kurang percaya dengan amalan
keselamatan yang dilaksanakan. Dalam pada itu, hanya 14 peratus laman
sesawang yang mengamalkan kawalan keselamatan kepada pengguna dan hal ini
telah mengurangkan penggunaan perkhidmatan elektronik. Oleh itu mereka
telah memilih untuk terus pergi ke kaunter pembayaran. Bagi mengurangkan
keraguan pengguna, kerajaan perlu meningkatkan amalan keselamatan yang ketat
terutama sekali membabitkan butiran peribadi pengguna.
III. Jangkaan terhadap kerahsiaan
Masalah pencerobohan hak privasi dan kerahsiaan merupakan faktor yang
mendorong kepada halangan pelaksanaan kerajaan elektronik secara menyeluruh.
Hal ini kerana pengguna khuatir apabila maklumat tentang diri mereka diperolehi
oleh pihak ketiga dan mengambil kesempatan untuk mengancam mereka.Sebagai
contoh spyware atau perkakasan pengintip yang memecah masuk dalam halaman
yang mengandungi data pengguna dan seterusnya menggunakannya untuk
kepentingan mereka. Masalah ini turut mengundang ketakutan kepada mereka
yang pernah mengalami kes-kes penipuan melalui talian (Belonger dan Hiller,
2006).
IV. Tahap celik IT
Kepentingan dalam pengetahuan teknologi maklumat (IT) mahupun ICT telah
menjadi satu permintaan dalam abad ini. Walaupun Malaysia telah sederap
83
melangkah ke hadapan dalam pelbagai bidang namun usaha untuk memberi
kesedaran kepada rakyat bahawa betapa pentingnya ilmu IT masih giat
dijalankan. Hal ini kerana penyertaan masyarakat luar bandar masih kurang.
Kerajaan telah mengambil inisiatif untuk memberi pengetahuan teknologi di
kalangan murid-murid luar bandar namun bilangannya amat terhad.Kejayaan
penembusan jalur lebar sebanyak 55 peratus sehingga akhir tahun 2010
menjelaskan bahawa Malaysia masih jauh ketinggalan berbanding negara-negara
maju seperti Amerika Syarikat, Kanada dan sebagainya. Singapura misalannya
telah mencapai tahap penembusan jalur lebar oleh isi rumah melebihi 100 peratus
pada awal tahun 2009 sahaja (IDA,2009).
Manakala menurut kajian yang dilakukan oleh Russell (2001) yang melihat
sistem penyampaian perkhidmatan yang diamalkan di negara Afrika Selatan mengatakan
bahawa, sebuah negara yang baru merdeka pernyataan tentang perkhidmatan berkualiti
terhadap masyarakat adalah penting. Mekanisme utama yang digunakan ialah sistem
penyampaian dalam penyampaian perkhidmatan negara Afrika Selatan tersebut, antara
perkhidmatan yang ditekankan ialah;
I. Masyarakat perlu dimaklumkan tentang tahap kualiti dan perkhidmatan
yang diberikan oleh kerajaan.
II. Pihak kerajaan juga perlu menetapkan standard yang sesuai dalam
menyampaikan perkhidmatan dan pengagihan barangan awam.
84
III. Pihak kerajaan juga perlu memberi kemudahan yang sepatutnya untuk
masyarakat terutama dalam mendapatkan perkhidmatan dan barangan
awam.
IV. Layanan yang baik perlulah diberikan terhadap masyarakat.
V. Penyampaian maklumat tentang perkhidmatan awam adalah penting
untuk disampaikan kepada masyarakat.
VI. Kerajaan perlu lebih bersikap telus dalam menyampaikan perkhidmatan.
VII. Kerajaan juga perlulah bersedia menerima sebarang kritikan dan
seterusnya melakukan pembaikan terhadap perkhidmatan yang
dikeluarkan.
VIII. Memastikan perkhidmatan adalah berpatutan dengan nilai cukai yang
dikenakan (Russell, 2001).
Kajian yang dilakukan di Universiti Albany oleh Donna Evans dan David C. Yen
(2006) mengatakan bahawa terdapat beberapa faktor yang menyebabkan kekangan
terhadap penyelarasan kerajaan elektronik antara kerajaan negeri dan kerajaan tempatan.
Antara faktor yang dikenalpasti ialah isu-isu dalam hubungan, perbezaan syarat
individu, objektif yang berbeza, teknologi yang tidak konsisten, dan perbezaan tahap
kebolehsuaian. Kajian-kajian yang lain juga telah bersetuju bahawa terdapat beberapa
faktor kegagalan pelaksanaan sistem kerajaan elektronik seperti masalah kewangan,
perancangan, objektif politik dan penerimaan masyarakat terhadap teknologi. Kajian
Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) juga telah membahagikan halangan-halangan
ini kepada beberapa kategori iaitu kelemahan institusi, sumber manusia, penyediaan
pembiayaan, faktor persekitaran dan teknologi.
85
Dalam kajian Donna Evans dan David C. Yen (2006) pula berpendapat bahawa
terdapat kelebihan dan kelemahan dalam pelaksanaan kerajaan elektronik. Kelebihan
yang terdapat dalam pelaksanaan kerajaan elektronik ialah dapat meningkatkan
perkhidmatan kepada pelanggan dan mengurangkan kos. Pembangunan sistem kerajaan
elektronik juga dapat menyebarkan maklumat kepada rakyat dan sikap bahawa rakyat
adalah pelanggan dan kepuasan mereka adalah penting tidak lagi relevan. Sistem ini
juga dapat memudahkan kerajaan mengumpul maklumat bagi membuat sesuatu
keputusan serta memberikan perkhidmatan yang efektif dan efisyen kepada pelanggan.
Kerajaan elektronik juga dapat memusatkan kuasa dan ianya dapat memudahkan
kerajaan untuk melakukan sebarang keputusan tanpa berlaku pertindihan kuasa.
Dalam pada itu, pendedahan rakyat terhadap teknologi juga dikatakan
mempengaruhi kepenggunaan rakyat terhadap perkhidmatan elektronik yang disediakan
oleh kerajaan. Ini kerana, menurut Hasmiah (2011) bahawa masih ada golongan yang
bermasalah untuk menggunakan sistem kerana aplikasi yang tidak mesra pengguna dan
kekurangan pendedahan teknologi maklumat. Oleh yang demikian, kerajaan harus
mewujudkan sistem yang lebih berkesan kepada rakyat menerusi sistem elektronik yang
disediakan supaya kadar penglibatan rakyat terhadap sistem perkhidmatan elektronik
yang disediakan oleh kerajaan meningkat. Selain itu, kerajaan harus menyediakan
perkhidmatan elektronik seperti laman web yang mempunyai pelbagai maklumat yang
memudahkan, mempunyai komunikasi dua hala antara pengguna dan laman web iaitu
dengan agensi kerajaan dan mesra pengguna. Ini kerana ianya memainkan peranan
86
penting dalam melahirkan masyarakat yang menggunakan perkhidmatan elektronik yang
berterusan dan meningkat pada masa akan datang (Ooh Kim Lean, et al, 2009).
Selain itu, pelaksanaan sistem kerajaan elektronik juga perlu dilaksanakan
dengan membuat kajian terhadap pengguna. Ini kerana, perkhidmatan berasaskan online
ini hanya memfokuskan kepada teknologi yang digunapakai berbanding memenuhi
permintaan dalam kalangan rakyat itu sendiri. Perkhidmatan yang diberikan seringkali
terlalu berfokuskan kepada teknologi dan tidak kepada memenuhi permintaan dalam
kalangan rakyat (eUser, 2004). Oleh itu,ianya akan memberikan impak yang kurang
menarik indeks penyertaan rakyat dalam menggunakan sistem elektronik yang kerajaan
tawarkan. Kerajaan juga perlu mengambil pandangan rakyat supaya dapat menawarkan
perkhidmatan yang rakyat inginkan dan ini seterusnya dapat meningkatkan tahap
kepuasaan yang tinggi adalah merupakan elemen penting yang menggambarkan tentang
penerimaan rakyat terhadap perkhidmatan kerajaan (Siti Hajar Mohd Idris, 2012).
Selain itu, menurut Amoretti (2007), penggunaan teknologi maklumat dan
komunikasi (ICT) dan pengaplikasian kerajaan elektronik merupakan satu paradigma
baru dalam proses pembangunan. Ianya memerlukan pendekatan yang inovatif kepada
kerajaan dan sektor awam, perniagaan dan rakyat, budaya dan masyarakat. Dalam
perkataan yang lebih mudah kerajaan elektronik dikatakan sebagai pengeksploitasian
ICT secara maksimum untuk melahirkan masyarakat yang berpengetahuan pada masa
hadapan.ICT juga dilihat dapat membantu kerajaan dalam meningkat penyampaian
87
perkhidmatan serta membantu agensi perniagaan dalam mencapai matlamat (Ismail,
2011).
Pelaksanaan sistem kerajaan elektronik juga dapat memberi impak kepada
masyarakat khususnya dalam menikmati perkhidmatan online yang lebih efektif dan
efisyen Di India, terdapat 6 projek mega perkhidmatan online telah diaplikasikan iaitu
Bhoomi, CARD, Gyndoot, Akshaya, Lokvani dan SARI. Hasil daripada kajian, telah
mendapati perkhidmatan ‘Akshaya’ mendapat penyertaan masyarakat setempat yang
agak memberangsangkan serta permintaan yang tinggi dalam kepenggunaanya.
Walaupun perkhidmatan online seperti ‘Gyndoot’ tidak mendapat perhatian daripada
pengguna kerana faktor demografi, namun kerajaan India telah mengambil beberapa
inisiatif dalam memberikan maklumat mengenai perkhimatan online ini kepada
penduduk di kawasan luar bandar khususnya (De, 2006).
2.6 Model Penerimaan Teknologi (TAM)
Oleh disebabkan pengkaji membuat kajian yang memberi tumpuan kepada pelaksanaan
sistem kerajaan elektronik dalam organisasi dan impaknya kepada organisasi dan
masyakarat setempat, maka Model Penerimaan Teknologi (Technology Acceptance
Model – TAM) digunakan sebagai asas dalam kajian ini.
88
Secara umumnya, Model Penerimaan Teknologi (TAM) telah dibangunkan untuk
mengukur kepuasan penggunaan, penerimaan dan penggunaan terhadap sistem tersebut
(Davis et al., 1989). Model Davis memberi tumpuan khusus terhadap penggunaan
sistem maklumat. Model Penerimaan Teknologi (TAM) berasal daripada Theory of
Reasoned Action (TRA) yang berkaitan dengan tingkah laku. TRA mencadangkan
kepercayaan mempunyai pengaruh ke atas sikap dan membawa kepada niat (intention)
serta membentuk tingkah laku (Ajzen & Fishbein, 1980).
Dalam pada itu, TAM memberi penekanan kepada niat untuk menggunakan
sesuatu sistem teknologi maklumat yang ditentukan oleh dua elemen penting iaitu
persepsi terhadap kebergunaan dan persepsi kemudahgunaan. Kedua-dua persepsi ini
mampu mempengaruhi sikap seseorang individu atau pengguna terhadap penyertaan
dalam penggunaan sistem yang diperkenalkan oleh organisasi. Sikap dan persepsi
terhadap kebergunaan pula dapat meramalkan niat tingkah laku seseorang individu
tersebut. Persepsi kemudahgunaan juga akan mempengaruhi persepsi terhadap
kebergunaan. Dalam model ini, persepsi terhadap kebergunaan merupakan faktor
utama, manakala persepsi kemudahgunaan adalah faktor kedua yang menjadi penentu
kepada penggunaan sistem. Persepsi kemudahgunaan mempunyai kesan positif dalam
penggunaan sistem melalui persepsi kebergunaan sebagai pengantara (Davis, 1989).
89
Selain itu, kajian daripada Ajzen dan Fishbein (1980) pula telah menghuraikan
mengenai TAM sebagai satu tujuan sikap untuk menggunakan teknologi adalah bermula
daripada dua kepercayaan iaitu;
a) Jangkaan kegunaan (perceived usefulness) yang menerangkan mengenai
jangkaan terhadap teknologi yang akan menambahbaik prestasi kerja
seseorang.
b) Jangkaan penggunan yang mudah (perceived ease to use) yang menerangkan
kepercayaan penggunaan teknologi dapat memudahkan cara dan usaha
seseorang untuk memperoleh sesuatu.
Hasil penemual model ini juga telah menyatakan kedua-dua penentu ini
merupakan asas kepada perubahan sikap individu ke arah penggunaan sistem tertentu
dan kemudiannya menyebabkan keinginan mereka berubah dan menjadi satu kebiasaan
untuk terus menggunakan teknologi tersebut (Davis, 1989). Hal ini dapat mencetuskan
keinginan manusia untuk mempelajari sesuatu teknologi berdasarkan pendedahan
terhadap keadaan semasa yang menarik minat mereka mahupun menjadi satu kemestian
untuk mahir mengenai teknologi. Hal ini bermaksud, perubahan sikap daripada kurang
pengetahuan mengenai ICT kepada bijak ICT dapat ditingkatkan dengan memberikan
pendedahan kepada masyarakat.
90
Selain itu, model ini amat bersesuaian dengan kehendak dan perkembangan
semasa di mana komunikasi dan perkhidmatan menerusi jaringan wireless dan
telekomunikasi melalui peralatan mudah alih telah menyebabkan ramai individu
berlumba-lumba untuk mendapatkan teknologi terbaru yang dihasilkan. Perkhidmatan
tanpa wayar wireless dan telekomunikasi membolehkan perkembangan teknologi
internet dan jalur lebar seperti telefon mudah alih dan peralatan pembantu persendirian
digital atau Personal Assistant (PDA) (Lu dan Yongsheng, 2009).
Menurut Adams, Nelson dan Todd (1992), kebanyakan pembelajaran dan kajian
empirikal yang berkaitan pengukuran penerimaan pengguna teknologi maklumat dan
penggunaan sistem maklumat telah menyokong hipotesis bahawa persepsi kebergunaan
dalam TAM mempunyai kaitan secara langsung dengan penggunaan teknologi maklumat
atau sistem maklumat. Ini dapat memudahkan pengkaji memahami secara mendalam
tentang hubungan diantara penerimaan dan persepsi dalam penggunaan teknologi dalam
kehidupan pengguna.
Menurut Venkatesh dan Davis (2000) pula, persepsi kemudahgunaan mempunyai
hubungan yang positif dan secara langsung memberi kesan kepada penerimaan
pengguna teknologi maklumat. Pengkaji sistem maklumat telah menyelidik dan
mengadaptasi TAM serta bersetuju bahawa ramalan individu terhadap beberapa sistem
teknologi maklumat korporat adalah sah. Selain itu, Davis (1989) juga menyatakan
bahawa penyelidik perlu menjelaskan pembolehubah lain yang memberi kesan kepada
91
persepsi kebergunaan, persepsi kemudahgunaan dan penerimaan pengguna pada masa
hadapan.
Dalam pada itu, persepsi terhadap kepentingan teknologi dapat mengurangkan
beban dan meningkatkan prestasi seseorang merupakan darjah kepada perubahan
dibincangkan di dalam model ini. Oleh yang demikian, persepsi terhadap kemudahan
penggunaan sistem aplikasi berasaskan teknologi akan mencetuskan rasa ingin tahu dan
motivasi untuk mempelajarinya sehingga mahir. Rajah 2.6 menerangkan bagaimana
pemboleh ubah luaran seperti teknologi dapat mempengaruhi perubahan sikap
seseorang.
Rajah 2.6: Model Penerimaan Teknologi
Sumber: Davis, F.D. (1989). Perceived usefulness, perceived ease of use and user
anacceptance of information technology, MIS Quarterly. Vol.13, No.3,
pp.319-340.
Persepi Bahawa
Teknologi Itu Berguna
Sikap Ke Arah
Penggunaan
Persepsi Bahawa
Teknologi Itu
Memudahkan
Pembolehubah
Luaran
Hasrat
Bertingkah Laku
Penggunaan
Sebenar
92
Melalui rajah 2.6, persepsi pengguna dipengaruhi oleh pembolehubah luaran
seperti pengenalan kepada teknologi baru yang memerlukan kemahiran untuk
mengendalikannya, kemudahan teknologi dalam mengurangkan beban kerja dan
sebagainya. Seterusnya, pengenalan kepada teknologi ini dapat menjuruskan kepada
perubahan terhadap persepsi dan sikap. Di dalam carta menyatakan terdapat dua
persepsi iaitu persepsi bahawa teknologi itu berguna dan persepsi bahawa teknologi itu
memudahkan. Kedua-dua persepsi ini mencetuskan perubahan sikap kepada hasrat
untuk menggunakan teknologi tersebut. Apabila seseorang individu telah mula
menyesuaikan diri dengan penggunaan teknologi, maka individu tersebut akan mula
menggunakan teknologi sehingga mahir.
Menurut Ying dan Qi (2010) telah menyatakan bahawa model Penerimaan
Teknologi TAM terdiri daripada lima unsur utama iaitu persepsi kebergunaan, persepsi
kemudahgunaan, sikap terhadap penggunaan, niat bertingkah laku dan penggunaan
sebenar sistem. Persepsi kebergunaan dan persepsi kemudahgunaan dipengaruhi oleh
faktor-faktor luaran. Sikap terhadap penggunaan dan persepsi kebergunaan daripada
penggunaan sesuatu sistem akan mempengaruhi niat bertingkah laku, manakala,
penggunaan sebenar sistem pula boleh ditentukan oleh niat tingkah laku seseorang
pengguna.
93
Dalam pada itu, menurut Lee, Kozar dan Larsen (2003) Model Penerimaan
Teknologi (TAM) merupakan antara model yang banyak digunakan oleh pengkaji-
pengkaji terdahulu bagi mengukur tahap penerimaan teknologi dalam kalangan
pengguna. Ini juga terbukti apabila mereka telah melakukan kajian yang mendalam
mengenai TAM, mereka telah menggunakan pendekatan tiga era berbeza iaitu
permulaan, pada masa kini dan masa hadapan terhadap penggunaan teknologi.
Menurut Rouse (2004), TAM boleh dibahagikan kepada tiga peringkat di mana
pembolehubah luaran iaitu persepsi kebergunaan dan persepsi kemudahgunaan ialah
peringkat mempelajari pengetahuan. Manakala niat bertingkah laku dan penggunaan
sebenar sistem adalah masing-masing di peringkat membuat keputusan dan pelaksanaan.
Pengkaji menggunakan persepsi kebergunaan dan persepsi kemudahgunaan sebagai
pembolehubah bersandar. Kualiti, kebolehpercayaan dan kelebihan menggunakan sistem
mempunyai pengaruh signifikan terhadap persepsi kebergunaan. Bagaimanapun,
keselesaan menggunakan sesuatu teknologi merupakan salah satu pembolehubah
kawalan (control variable) yang mempunyai kesan signifikan terhadap persepsi
kebergunaan dan persepsi kemudahgunaan.
Kajian yang dilakukan oleh Pei dan Jun (2010) menggunakan TAM, menguji
hubungan sebab dan akibat dari aspek persepsi kemudahgunaan, kebergunaan, sikap,
kebolehpercayaan, niat bertingkah laku dan tingkah laku sebenar, yang wujud di
kalangan pembeli secara atas talian yang dipengaruhi faktor pengalaman. Persepsi
94
kebergunaan dan persepsi kemudahgunaan mempengaruhi niat bertingkah laku
pengguna. Hasil kajian tersebut yang menggunakan soal selidik mendapati kesemua
pembolehubah mempunyai hubungan signifikan terhadap faktor pengalaman pembeli
secara atas talian.
2.7Pengaplikasian Model Penerimaan Teknologi (TAM) dalam MBAS
MBAS diberi cadangan untuk menggunakan model ini bagi mengatasi masalah dalaman
yang dilihat yang perlu diatasi dengan segera supaya memudahkan MBAS
melaksanakan sistem kerajaan elektronik dari peringkat dalaman khususnya. Oleh yang
demikian, pihak pengurusan atasan perlu memainkan peranan penting bagi memastikan
segala pembaharuan dan pemodenan yang dilakukan dapat diterima oleh semua
kakitangan di dalam PBT. Menerusi Model TAM ini, sesuatu perubahan perlu dilakukan
secara berperingkat-peringkat tanpa menjejaskan status quo kakitangan tersebut. Ini
kerana terdapat segelintir pekerja yang tidak mahukan perubahan ini dan mereka
merasakan sudah berada di zon yang selesa sekiranya mengamalkan sikap dan budaya
kerja secara traditional serta lebih menyukai terhadap norma-norma yang diamalkan
sejak melangkah masuk dalam dunia pekerjaan dahulu.
95
Dalam pada itu, pengkaji mendapati bahawa pengenalan perkhidmatan secara
online oleh PBT masih lagi berada dalam tahan yang tidak memberangsangkan dan tidak
menyeluruh khususnya dalaman organisasi. Perkara ini jelas dapat dilihat apabila
penggunaan emel rasmi yang diperkenalkan tidak diaplikasikan sepenuhnya dalam rutin
harian semua pekerja, ini telah menjadi persoalan utama kenapa MBAS tidak dapat
menggunakan emel rasminya tersebut sebagai medium utama dalam melakukan
komunikasi antara jabatan dan pekerja secara menyeluruh. Oleh itu, menerusi Model
TAM yang dibincangkan ini, pengkaji mencadangkan MBAS supaya memberi
penekanan yang lebih serius supaya menekankan semua kakitangan MBAS dengan
memberi kesedaran bahawa pentingnya menggunakan emel rasmi dalam segala kegiatan
rasmi pejabat.
Menerusi usaaha ini, ianya dapat meningkatkan lagi penggunaan emel rasmi
MBAS tersebut secara menyeluruh, dan segala penyaluran maklumat dan pemakluman
informasi organisasi dapat dilakukan secara serentak hanya dengan melalui emel kepada
semua kakitangan. Ini secara tidak langsung dapat mewujudkan suasana perskitaran
kerjaya kondusif kerana penyaluran sesuatu maklumat dapat dilakukan di semua
peringkat dan jabatan secara holistik dan komprehensif. Selain itu, pelaksanaan emel
secara rasmi ini juga dapat melahirkan para pekerja yang berpengetahuan dan
berinformasi dalam bidang teknologi.
96
Disamping memberi penekanan kepada kakitangan, MBAS juga perlu memberi
perhatian kepada masyarakat setempat. Walaupun indeks penglibatan dan penyertaan
pengguna dalam perkhidmatan online yang disediakan oleh MBAS amat
memberangsangkan, namun terdapat beberapa isu dimana MBAS perlu memberi fokus
meningkatkan kesedaran kepada golongan di kawasan luar bandar dan juga golongan tua
mengenai kepentingan penggunan teknologi dalam kehidupan masa kini. Selain
itu,peranan rakyat juga amat penting dan perlu turut sama dalam menjayakan matlamat
kerajaan untuk mewujudkan sebuah kerajaan yang melaksanakan perkhidmatan secara
elektronik ini.Oleh itu, penglibatan masyarakat secara holistik ini mampumerealisasikan
hasrat kerajaan sebagai sebuah kerajaan yang mengamalkan sistem kerajaan berasaskan
elektronik. Kerjasama antara kedua belah pihak ini dapat memberikan manfaat kepada
kejayaan negara dan juga rakyat itu sendiri
2.8 Kesimpulan
Secara keseluruhan, bab ini telah membincangkan mengenai pendapat dan kajian yang
telah dijalankan oleh pengkaji-pengkaji yang lepas. Takrifan dan kepentingan mengenai
kerajaan elektronik telah dihuraikan dengan lebih lanjut di dalam bab ini dan ianya amat
penting untuk meningkatkan kefahaman dan pengertian mengenai kerajaan elektronik.
Bab seterusnya membincangkan mengenai metodologi penyelidikan yang dijalankan
oleh pengkaji
97
BAB TIGA
METODOLOGI KAJIAN
3.1 Pengenalan
Dalam menjalankan sesuatu kajian, kaedah metodologi merupakan satu aspek yang
penting dalam memastikan hasil kajian yang diperolehi menjadi lebih sistematik dan
teratur. Metadologi kajian juga dapat memastikan maklumat yang diperolehi tepat dan
mencapai objektif yang telah ditetapkan. Kaedah ini merupakan bahagian yang
menjelaskan dan menghuraikan rekabentuk serta tatacara kajian termasuklah proses
perolehan serta menganalisis data.
Selain itu, perbincangan juga meninjau dan menerangkan beberapa aspek yang
berhubung kait dengan kaedah perolehan data yang dipilih. Bagi memudahkan lagi
membuat penerangan, beberapa aspek telah dibahagikan kepada beberapa bahagian iaitu
rekabentuk kajian, pengumpulan data, dan analisis data.
98
3.2 Reka Bentuk Kajian
Kajian ini merupakan kajian yang bersifat tinjauan dan penerokaan kerana ianya
bertujuan untuk meninjau dan menganalisis tentang proses dan pelaksanaan sistem
kerajaan elektronik dalam PBT. Oleh yang demikian, reka bentuk kajian adalah
merujuk kepada rangka rujuk ataupun blueprint tentang perkara-perkara yang berkaitan
dengan persampelan, pengukuran dan analisis data.
Dalam kajian ini, pengkaji menggunakan kaedah kualitatif iaitu data-data
dipungut melalui temubual dan dapatan kajian-kajian yang lepas. Ini kerana kaedah soal
selidik tidak dapat dilaksanakan kerana melibatkan ramai pihak serta kawasan kajian
yang dikaji ini adalah sangat luas.
3.3 Pengumpulan Data
Kaedah pengumpulan data kajian melibatkan data primer dan data sekunder. Data
primer ialah data yang diperolehi secara langsung daripada maklumat yang diberikan
oleh sampel kajian melalui temubual.
99
Data sekunder pula adalah bahan kajian lepas yang telah dijalankan oleh
pengkaji-pengkaji lain untuk dijadikan bahan rujukan dalam kajian. Pengumpulan data
sekunder dibuat dengan membuat rujukan terhadap kajian-kajian. Sumber rujukan ini
diperolehi melalui kemudahan perpustakaan. Selari dengan perkembangan teknologi
maklumat, penggunaan internet juga memberi kemudahan untuk mendapatkan jurnal-
jurnal dan artikel yang berkaitan dengan tajuk kajian.
3.3.1 Data Primer
Data primer merupakan data-data yang dicari dan dikumpulkan oleh pengkaji.
Dalam kajian ini, data primer diperolehi melalui satu kaedah sahaja iaitu
berdasarkan kajian temubual. Kaedah temubual dipilih kerana kaedah ini dapat
mengkaji tentang proses dan pelaksanaan kerajaan elektronik dalam PBT yang
dipilih dalam kajian ini.
Responden dalam kajian ini terdiri dari tiga orang pegawai dari tiga
jabatan yang berasingan. Antara pegawai yang ditemubual tersebut ialah Ketua
Bahagian Sumber Manusia Encik Rasyidi Bin Othman, kedua Pegawai
Komunikasi Kemasyarakatan Encik Bohari Bin Md. Yusoff dan akhir sekali
Penolong Pegawai Teknologi MaklumatEncik Ahmad Suhairi Bin A.Bakar di
PBT yang terpilih dalam kajian ini iaitu Majlis Bandaraya Alor Setar (MBAS).
Data yang diperolehi adalah berdasarkan kepada kejujuran pihak yang terlibat
dalam sesi temubual iaitu menjawab persoalan-persoalan yang relevan mengenai
100
proses dan pelaksanaan sistem kerajaan elektronik oleh pengkaji kepada pegawai
iaitu responden dalam kajian ini.
3.3.2 Data Sekunder
Dalam kajian ini, data sekunder pada permulaan kajian adalah penting kerana
bertujuan memahami perkara berkaitan subjek yang dikaji. Penyelidik telah
mengumpul data sekunder daripada pelbagai sumber berkaitan. Penggunaan
sumber-sumber data sekunder merupakan penelitian dan penganalisaan data atau
maklumat yang telah didokumentasikan. Antara sumber-sumber data sekunder
adalah seperti berikut:
a) Buku- Terdapat buku yang telah diterbitkan mempunyai maklumat
berkaitan yang boleh dirujuk oleh penyelidik.
b) Jurnal- Pelbagai kajian lepas telah dijalankan oleh para sarjana dari dalam
dan kuar negeri yang boleh digunakan untuk melihat perbezaan dapatan
kajian.
c) Penerbitan Rasmi Kerajaan- Sumber maklumat yang diperoleh daripada
dokumen-dokumen seperti pekeliling, laporan tahunan, teks ucapan,
siding media dan sebagainya yang boleh dijadikan rujukan kerana
mempunyai intipati yang penting.
d) Media massa- Terdapat dua versi iaitu media cetak iaitu surat khabar,
majalah, dan sebagainya dan media elektronik iaitu maklumt yang
101
diperolehi daripada laman sesawang agensi kerajaan, portal rasmi
kerajaan, dan sebagainya.
e) Laporan Penyelidikan- Laporan penyelidikan yang diterbitkan oleh
penyelidik lepas boleh digunakan untuk maklumat tambahan dan
menggunakan dapatan kajian sebagai rujukan.
3.4 Kawasan Kajian
Secara umumnya, MBAS dipilih kerana tidak terdapat banyak pengkaji yang mengkaji
mengenai pembangunan ICT khsusunya dalam pelaksanaan kerajaan elektronik.
Pengkaji ingin mengetahui tentang inisiatif dan intensif kerajaan negeri khususnya
dalam peringkat kerajaan tempatan dari segi proses dan pelaksanaan kerajaan elektronik
yang kini dilihat sebagai penanda aras dan juga kayu pengukur kepada kemajuan dan
pencapaian sesebuah negeri. Responden dalam kawasan kajian ini dipilih daripada
pegawai yang terlibat dalam pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dan juga
masyarakat setempat yang terlibat sebagai pengguna dalam menggunakan aplikasi
perkhidmatan online ini. Dalam pada itu, pelaksanaan sistem kerajaan elektronik juga
dapat meningkatkan pendapatan ekonomi kerajaan dan juga melahirkan masyarakat
yang bermaklumat dan berinformasi.
102
3.5 Model Kajian
Pembentukan satu model dalam sesebuah kajian penting agar kajian secara sistematik
dan saintifik dapat dilakukan. Berikut adalah Rajah 3.1 iaitu model kajian yang telah
dibentuk oleh pengkaji untuk menggambarkan lebih jelas mengenai pembolehubah
bebas dan bersandar yang terlibat dalam kajian ini.
3.6 Kesimpulan
Secara keseluruhannya, bab ini telah menjelaskan tentang kaedah penyelidikan yang
digunakan untuk menghasilkan kajian yang boleh mencapai objektif yang telah
digunakan.
103
Rajah 3.1: Carta Alir Metadologi
Peringkat 1
Peringkat 2
Peringkat 3
Peringkat 4
KAJIAN AWAL
Pemilihan tajuk, bacaan awal, pengenalpastian isu dan masalah,
pembentukan idea serta pemahaman tajuk
RANGKA KERJA PENYELIDIKAN
Menentukan keperluan bidang kajian, pembentukan
matlamat dan objektif kajian, skop serta metadoligi
kajian
PENENTUAN KAEDAH DAN SUMBER
(PENGUMPULAN DATA)
Sumber Sekunder
Jurnal, buku rujukan,
keratan akhbar, tesis,
internet, penyelidikan
perpustakaan, data
daripada Pihak
Berkuasa Tempatan dan
Jabatan Kerajaan
Sumber Primer
Temu Bual
ANALISIS DAN PENILAIAN
Pemprosesan dan penganalisian data, pemerhatian keadaan
semasa, penilaian pelaksanaan sistem kerajaan elektronik
dalam PBT dan memastikan pencapaian objektif
PENEMUAN DAN CADANGAN
Kesimpulan hasil kajian,
mengemukakan cadangan
104
BAB EMPAT
ANALISIS DATA DAN DAPATKAN KAJIAN
4.1 Pengenalan
Dalam bab ini, pengkaji akan mengemukakan hasil kajian yang telah diperolehi. Kajian
dilakukan dalam kaedah kualitatif iaitu sesi temubual antara pengkaji dan pihak yang
terlibat dalam kawasan kajian. Berdasarkan kajian yang dilakukan, pelaksanaan
kerajaan elektronik dan impak dalam peringkat pihak berkuasa tempatan (PBT) iaitu
Majlis Bandaraya Alor Setar (MBAS) telah menjadi pilihan untuk dibuat kajian ini.
Oleh yang demikian, masa yang tidak mencukupi dan pencarian data yang terbatas
pengkaji telah memilih sebuah PBT sahaja untuk melihat dengan jelas pelaksanaan
sistem kerajaan elektronik dan impaknya terhadap organisasi dan juga masyarakat
setempat.
Selain itu, MBAS merupakan antara organisasi tertua dalam negeri Kedah dan
ianya memainkan peranan penting dalam memberi perkhidmatan kepada masyarakat
setempat khususnya di sekitar Alor Setar yang dikenali sebagai bandaraya negeri Kedah.
Pelaksanaan sisitem kerajaan elektronik di MBAS dilihat telah diimplimentasi sejak dari
dahulu lagi dibawah beberapa perancangan dan dasar namun ianya tidak menyeluruh
105
sepertimana pada masa kini yang memerlukan MBAS melihat pelaksanaan sistem
kerajaan elektronik sebagai elemen yang sangat penting dalam organisasi dan ianya
perlu dilihat secara holistik dan komprehensif.
4.2 Latar Belakang Kajian Kes
Rajah 4.1 : Logo Majlis Bandaraya Alor Setar
Sumber: www.mbas.gov.my
MBAS dipilih supaya pengkaji lebih mudah untuk melihat dengan jelas pelaksanaan
sistem kerajaan elektronik dan impaknya terhadap organisasi dan juga masyarakat
setempat. Dalam pada itu, ini juga membolehkan pengkaji melihat dengan jelas
pengaplikasian sistem kerajaan elektronik dari segi taraf PBT itu sendiri. Iaitu
bagaimanakah pelaksanaan sistem kerajaan elektronik PBT sebagai taraf ‘Bandaraya’.
106
Dari sebuah Badan Kebersihan Bandar atau Sanitary Board, pentadbiran Bandar
Alor Setar bertukar kepada "Lembaga Bandaran Alor Setar" pada tahun 1958 yang
kemudiannya dinaikkan taraf sebagai "Majlis Daerah Kerajaan Tempatan" pada 1 Mac
1974, sekali lagi dinaikkan taraf sebagai "Majlis Perbandaran Kota Setar" pada 1
Februari 1978 dan akhirnya diistiharkan sebagai "Majlis Bandaraya Alor Setar" pada 21
Disember 2003.Menjelang kelahiran Alor Setar sebagai "Bandaraya" pada bulan
Disember 2003, genaplah usianya 268 tahun semenjak ianya diasaskan pada 31
Disember 1735. Dengan ini membuktikan bahawa Bandaraya Alor Setar merupakan
salah sebuah Bandaraya yang tertua di rantau ini (Portal Rasmi Majlis Bandaraya Alor
Setar, MBAS).
MBAS dalam memastikan bahawa setiap tugasan atau pelaksanana dasar dalam
organisasi perlu selaras dengan visi dan misi MBAS yang dilihat sebagai pemacu utama
dalam pencapaian MBAS. Visi MBAS adalah untuk menjadikan bandaraya metropolis
melalui transformasi bersepadu mana misi MBAS adalah memacu kecemerlangan
berteraskan organisasi berkualiti, inovasi, responsif serta komited kepada pembangunan
lestari dan mapan dalam mewujudkan pembandaran komuniti aman makmur. Dalam
pada itu, MBAS menitikberat terhadap kualiti perkhidmatan oleh itu Dasar Kualiti
MBAS telah diperkenalkan bagi membudayakan kakitangan sentiasa kearah
memberikan perkhidmatan yang cekap, cepat, berkesan dan mesra bagi membolehkan
MBAS membuat penambahbaikan dalam perkhidmatan disamping memberi
perkhidmatan yang efektif, efisyen dan berkualiti.
107
4.3 Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik MBAS Kepada Kakitangan
Dalam mencapai kejayaan matlamat sesebuah organisasi, kekuatan dalaman organisasi
perlu dilihat terlebih dahulu dalam melaksanakan sesuatu pembaharuan khususnya.
Pengaplikasian kerajaan elektronik bukan sahaja untuk menambahbaik sistem
penyampaian perkhidmatan kepada pelanggan, namun ianya juga memberi pembaharuan
dan transformasi dalam sistem pengurusan dan pentadbiran dengan menggunapakai
sistem elektronik sebagai medium dalam menjalankan tugasan harian dan sebagainya.
Secara umumnya, terdapat dua jenis pelaksanaan sistem kerajaan elektronik
dalam MBAS, iaitu pelaksanaan dari segi dalaman MBAS dan juga luaran itu
penyampaian perkhidmatan kepada masyarakat setempat. Dari segi dalaman iaitu
pelaksanaan sistem kerajaan elektronik kepada kakitangan, MBAS telah mewujudkan
beberapa aplikasi yang dikenali ‘Intranet’ seperti Sistem Perakuanan dan Belanjawan,
Sistem Pengurusan Kewangan (EMAS), Sistem Maklumat Pengurusan Sumber Manusia
(HRMIS), WebMail, Laporan Sistem Pengurusan Hasil, Sistem Pengurusan Hasil, e-
Dokumen dan Sistem Pemantauan dan Pengurusan Asset. Namun, hanya beberapa
aplikasi sahaja yang digunakan secara optimum dan menyeluruh oleh kakitangan MBAS
(Ahmad, 2015).
108
Dari segi kakitangan MBAS, terdapat pelbagai inisiatif serta latihan yang
berterusan telah dilakukan bagi membentuk para pekerja yang mempunyai pengetahuan
dalam bidang teknologi. Pemberian latihan khususnya dalam bidang perkomputeran
telah difokuskan kepada golongan senior yang telah lama berkhidmat dalam MBAS dan
juga diberi keutamaan kepada kumpulan pekerja yang memerlukan pendedahan
mengenai perkomputeran kerana ianya berkaitan dengan tugasan mereka. Terdapat
beberapa latihan dari segi dalaman dan luaran MBAS telah dibentuk dan diperkenalkan
supaya para pekerja yang terlibat mendapat pengetahuan tentang perkomputeran dengan
lebih mendalam dan menyeluruh.
Dalam pada itu, pengukuhan latihan berkaitan dengan perkomputeran dan ICT
memerlukan kepakaran dan pengetahuan tertentu daripada pelatih dan model latihan
juga perlu selari dengan objektif laihan. Oleh yang demikian, MBAS telah
menggunakan pendekatan dengan mengadakan kerjasama dengan kerajaan negeri dan
juga peringkat kementerian bagi memberi dan berkongsi ilmu mengenai ICT kepada
para pekerja di MBAS. Ini adalah kerana, walaupun dalam MBAS sendiri mempunyai
pegawai yang mempunyai kepakaran, pengetahuan dan pengalaman dalam bidang ICT
namun dengan menerima pendedahan daripada luar adalah penting bagi membolehkan
para pekerja mendapat ilmu ICT dengan lebih meluas dan terkini.
109
Menurut Rasyidi (2015), terdapat satu sistem yang digunakan oleh MBAS secara
menyeluruh dalam bahagian Sumber Manusia, ianya dikenali sebagai Sistem Maklumat
Pengurusan Sumber Manusia atau ‘Human Resource Management Information System’
(HRMIS). Projek HRMIS yang telah dibangunkan sejak tahun 1999, adalah daya usaha
kerajaan Malaysia untuk memastikan pengurusan sumber manusia ke arah satu tahap
yang lebih efisien, sistematik dan juga menghasilkan para pekerja yang berpengetahuan
dan mahir. HRMIS bukan semata-mata sistem aplikasi sumber manusia tetapi yang lebih
penting, adalah satu pendekatan baru pengurusan sumber manusia yang komprehensif
dan bersepadu mengatasi pelbagai halangan pengurusan dalam sektor awam (JPA,
2009).
Agensi kerajaan seperti MBAS juga tidak terlepas daripada pelaksanaan sistem
HRMIS ini adalah kerana peranan jabatan sumber manusia khususnya dilihat semakin
kompleks terutamanya dalam pengurusan rekod peribadi pekerja (Zafir dan Fazilah,
2011). Oleh yang demikian, pangkalan data secara berpusat amat diperlukan terutama
sekali agensi PBT seperti MBAS yang mempunyai saiz organisasi yamg besar dengan
bilangan pekerja yang ramai mengikut pelbagai perjawatan dan gred. Pengaplikasian
HRMIS membolehkan jabatan sumber manusia MBAS mengawasi setiap pergerakan
kakitangannya khususnya dari segi mengemaskinikan data peribadi, permohonan cuti,
tuntutan perjalan, kehadiran hari berkursus dan sebagainya.
110
Selain itu, dalam menghadapi pemodenan dalam sistem pengurusan MBAS telah
mengambil inisiatif untuk melantik beberapa kakitangan pengurusan untuk mengendali
dan mengurus HRMIS dalam jabatan sumber manusia. Menurut Rasyidi (2015),
kumpulan kakitangan ini diberi perhatian yang serius khususnya dari segi memberi
latihan mengenai tatacara penggunaan HRMIS kerana meraka merupakan kakitangan
yang telah diberi tanggungjawab sepenuhnya dalam mengurus HRMIS peringkat MBAS.
Apabila seseorang kakitangan telah diberi latihan dan pemahaman yang secukupnya
terhadap penggunaan HRMIS maka in akan memudahkan proses pelaksanaan dengan
lebih sistematik dan berkesan (Zafir dan Fazilah, 2011).
Oleh kerana MBAS mempunyai pekerja luar iaitu pekerja bukan di sektor
pengurusan, bagi mengisi sebarang butiran peribadi terdapat anggota dari jabatan
sumber manusia dilantik khas untuk mengendalikan HRMIS kepada pekerja luar. Aspek
keselamatan dan kerahsiaan butiran peribadi setiap anggota adalah terjamin daripada
berlaku sebarang kebocoran kerana setiap individu yang telah berdaftar ke dalam
HRMIS akan diberikan kata laluan masing-masing untuk mengakses dan data peribadi
hanya boleh dikemaskini oleh pemilik akaun itu sendiri sahaja. Menurut Ahmad (2015),
ini menunjukkan bahawa MBAS peka dan mengambil serius dalam menjaga sebarang
maklumat peribadi kakitangan dan juga mewujudkan keyakinan dalam kalangan pekerja
terhadap kerahsiaan yang wujud dalam HRMIS.
111
Dalam pada itu, pelaksanaan HRMIS membuktikan kerajaan mengamalkan
konsep ‘good governance’ dimana aspek akauntabiliti dan ketelusan dalam pengurusan
dilihat sangat penting dan mendapat keprihatinan yang mendalam. Menurut Rasyidi
(2015), HRMIS bukan sahaja sistem untuk merekod segala aktiviti dalam organisasi
malah ianya juga melibatkan tentang segala butiran mengenai latar belakang khususnya
dalam aspek harta peribadi bagi mencegah berlakunya salah laku seperti menerima
suapan atau rasuah dalam urusan kerja dan sebagainya. Setiap kakitangan perlu
akauntabiliti mengisi segala maklumat harta dalam submodul HRMIS yang dikenali
sebagai “Perisytiharan Harta” supaya segala harta peribadi yang dimiliki kakitangan
diisytihar mengikut tempoh masa lima tahun sekali. Ini memudahkan pihak pengurusan
memantau laporan perisytiharan tersebut dan ini juga melahirkan para pekerja yang
telus, jujur dan amanah.
Selain itu, aspek ketelusan juga dilihat semakin meningkat dalam MBAS sejak
kewujudan HRMIS. Ini terbukti apabila rekod pencapaian perkhidmatan setiap anggota
dalam MBAS akan dimasukkan ke dalam HRMIS bagi proses seterusnya iaitu
menganalisis mengenai rekod pencapaian yang dicapai oleh seseoran anggota dalam
MBAS oleh jabatan sumber manusia. Oleh itu, Rasyidi (2015) mengatakan bahawa
melalui sistem ini tidak lagi timbul isu pilih kasih dan kroni dalam memberi pemarkahan
pencapaian perkhidmatan kerana kesemua data adalah dikemaskini oleh kakitangan
sendiri dan ianya direkodkan terus ke dalam pangkalan data. Akhirnya, proses
pemilihan anggota yang cemerlang adalah berdasakan pencapaian perkhidmatan tahunan
112
yang telah dikemaskini dalam HRMIS dan soal ketidakadilan tidak lagi wujud dalam
kalangan pekerja.
Dalam pada itu, HRMIS juga dilihat banyak membantu jabatan pengursan
manusia dalam MBAS mengenalpasti kakitangan yang tidak mencukupi syarat tujuh
hari berkursus seperti yang termaktub dalam pekeliling menerusi Dasar Latihan Sumber
Manusia Sektor Awam yang menetapkan semua penjawat awam perlu hadir latihan
tujuh hari setahun (Pekeliling Perkhidmatan Bilangan 6, 2005). Ketua jabatan sumber
manusia di setiap agensi kerajaan telah diberi arahan supaya setiap anggota dapat
menghabiskan latihan tujuh hari setahun agar dapat memastikan melahirkan para pekerja
yang dilengkapi dengan sikap, kemahiran dn berpengetahuan. Oleh itu, HRMIS dapat
memastikan kesemua kakitangan tidak tercicir daripada mendapat latihan tujuh hari
setahun kerana kesemua data peribadi termasuk bilangan hadir latihan terdapat dalam
HRMIS. Menurut Rasyidi (2015), berkata bahawa MBAS telah mencapai 100 peratus
kehadiran penuh kursus dan latihan selama tujuh hari setahun oleh anggota MBAS
menerusi pengenalan HRMIS ini.
Namun demikian, pelaksanaan HRMIS dilihat masih lagi memerlukan beberapa
pendekatan bagi membolehkan kesemua kakitangan MBAS menggunapakai sistem
secara individu pada bila –bila masa dan tempat. Ini adalah kerana, terdapat sebilangan
anggota khususnya pekerja luar MBAS masih lagi mengisi borang permohonan cuti dan
sebagai secara manual dan seterusnya ianya akan diserahkan kepada kerani yang
113
bertugas dan bertanggungjawab dalam mengisi semula rekod mereka ke dalam HRMIS.
Ini menunjukkan bahawa kesedaran dan kepenggunaan sistem elektronik ini dalam
kalangan pekerja luar masih lagi kurang dan memerlukan motivasi agar mereka
menggunakan HRMIS sebaik mungkin (Rasyidi, 2015).
Selain memfokus kepada pelaksanaan sistem elektronik dalam pengurusan
sumber manusia, jabatan teknologi maklumat dan komunikasi MBAS telah merangka
satu sistem pada masa hadapan dimana mencipta sistem pengendalian tugasan rasmi dan
penyebaran maklumat dalaman MBAS adalah menerusi medium e-mel yang dikenali
sebagai ‘Webmail’. Menurut Ahmad dan Rasyidi (2015), pengenalan pada sistem e-mel
dapat mewujudkan dan membudayakan para pekerja yang berilmu dan berpengetahuan
dalam bidang teknologi. Ini kerana, setiap tugasan dan hebahan maklumat akan
disalurkan melalui e-mel rasmi setiap anggota MBAS dan ini secara tidak langsung
dapat meningkatkan penyertaan anggota MBAS mencapai matlamat organisasi
mengamalkan sistem kerajaan elektronik.
Ahmad (2015), telah mengatakan bahawa pihak pengurusan tertinggi MBAS
serius dalam mendidik dan mendisiplinkan kakitanganya dalam apa jua aspek kerana
ianya membawa imej organisai kepada masyarakat. MBAS seperti PBT yang lain yang
mempunyai undang-undang, tatakerja dan beberapa peraturan dalaman MBAS yang
perlu dipatuhi oleh setiap individu yang berkhidmat sebagai kakitangan dalam MBAS.
Terdapat beberapa langkah telah diambil oleh pengurusan MBAS iaitu mewujudkan
114
sebuah aplikasi khususnya untuk menyekat laman sesawang yang tidak berkaitan semasa
waktu pejabat. Ini adalah untuk mencegah pekerja daripada menyalahguna internet
dengan melayari lama sesawang lain seperti media sosial sewaktu berada dalam waktu
tugasan.
4.4 Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik MBAS Kepada Masyarakat
Pelaksanaan kerajaan elektronik telah diperkenalkan pada tahun 1997, dimana pada
mulanya dikenali sebagai ‘Sistem Pengurusan Hasil Pihak Berkuasa Tempatan’ (SPBT).
Ianya hanya memfokuskan kepada pengutipan hasil oleh MBAS terhadap masyarakat
setempat. Namun keperluan teknologi yang semakin meningkat menyebabkan MBAS
mula menawarkan kepelbagaian perkhidmatan secara elektronik terhadap masyarakat
setempat. Antara sistem yang ditawarkan kepada masyarakat setempat ialah sepert ‘e-
aduan’, ‘e-borang’, ‘e-bayar’, ‘e-maklumbalas’ dan e-One Stop Centre atau ‘e-OSC’
(Ahmad Suhairi Abu Bakar, 2015).
Menurut Ahmad (2015), mengatakan bahawa pengenalan sistem dalam talian
‘online’ telah memberi impak yang tinggi kepada organisasi dan juga masyarakat
setempat. Sistem online bukan sahaja menjimatkan kos dan masa namun ia juga sebuah
penyampian perkhidmatan yang mempunyai pelbagai kegunaan disamping memudahkan
masyarakat setempat khususnya berurusan dengan MBAS. Dalam pada itu, dengna
115
kewujudan sistem penyampaian perkhidmatan berasaskan talian ini juga dapat
meningkatkan kecekapan dan kualiti perkhidmatan MBAS. Terdapat dua perkhidmatan
onlineyang telahmenunjukkan kadar penggunaan yang tertinggi dalam kalangan
masyarakat iaitu ‘aduan’ dan juga bayaran ‘hasil atau cukai’.
Namun beberapa langkah telah diambil dari semasa ke semasa oleh MBAS untuk
terus meningkatkan sistem kerajaan elektronik dan juga untuk meningkatkan jumlah
penglibatan masyarakat setempat terhadap aplikasi yang diwujudkan. Ini adalah kerana,
zaman teknologi yang sering berubah menyebabkan rakyat meminta perkhidmatan yang
lebih baik dan berkesan pada masa hadapan. MBAS merupakan sebuah agensi yang
serius dan komited dalam menjayakan pengaplikasian sistem kerajaan elektronik.
Perkhidmatan yang mesra pelanggan amat dititiberatkan oleh pengurusan MBAS agar
memastikan bahawa perkhidmatan yang ditawarkan dapat memberi faedah kepada para
pelanggan.
Penaiktarafan portal rasmi MBAS (www.mbas.gov.my/home) itu sendiri untuk
memberikan maklumat kepada masyarakat setempat menerusi portal. Oleh yang
demikian, penglibatan pengguna dalam menggunakan perkhidmatan secara online
adalah penting bagi memudahkan mereka untuk mendapatkan sebarang maklumat
daripada MBAS. Segala maklumat berkaitan dengan pengguna akan diletakkan di
halaman depan portal MBAS seperti pemberitahuan proses pemutihan data Sistem Hasil
MBAS bagi memastikan kandungan data pelanggan sentiasa dikemaskini dari semasa ke
116
semasa. Oleh itu, orang ramai di kawasan sekitar Alor Setar dijemput hadir untuk
membuat kemaskini maklumat pelanggan untuk akaun cukai pintu, lesen dan sewaan.
Dalam pada tu, MBAS juga menawarkan pelbagai perkhidmatan menerusi online
yang dapat memudahkan masyarakat setempat untuk melakukan sesuatu urusanseperti
Sistem Pengurusan Aduan Berkomputer dimana pengguna boleh memberikan sebarang
aduan melalui emel, SMS dan talian terus ke talian 04-7304275. Dalam pada itu, sistem
semakan online juga merupakan perkhidmatan MBAS untuk memudahkan orang ramai
menyemak penyata semasa pegangan atau pemilik akaun dan mencetak bil secara
online. Ini secara tidak langsung, dapat membantu para pelanggan untuk melakukan
sesuatu urusan dengan lebih cepat berbanding dengan sistem manual yang mengambil
masa yang terlalu lama untuk mendapatkan sesuatu maklumbalas dan penyata bayaran.
Selain itu, MBAS juga telah mengurangkan prosedur yang banyak serta
menjimatkan masa pengguna tanpa perlu beratur dengan lama di kaunter dengan
mencipta ‘Kiosk Bayaran MBAS. Mesin kiosk ini adalah dicipta untuk memudahkan
para pengguna, terdapat dua jenis perkhidmatan dalam kiosk ini iaitu kemudahan
bayaran bil cukai pintu dan bil sewaan. Disamping menerima bayaran dalam bentuk
tunai dan cek, kiosk ini juga menggunakan tiga versi bahasa iaitu bahasa Melayu, bahasa
Inggeris dan bahasa Cina. Ini secara tidak langsung, membuktikan bahawa kiosk ini
memberikan perkhidmatan kepada semua lapisan masyarakat dan juga mesra pelanggan.
117
Sejak pengenalan sistem penyampaian perkhidmatan secara talian, penglibatan
masyarakat setempat dilihat amat memberangsangkan dan pendapatan MBAS juga
dilihat semakin meningkat. Ini terbukti apabila masyarakat setempat telah mendapat
kesedaran dalam pembuat pembayaran cukai menerusi aplikasi ‘e-bayar’. Sebelum
pengenalan sistem pembayaran secara online ini, pendapatan MBAS tidak begitu
meningkat dan telah pelbagai inisiatif MBAS telah ambil untuk memberi kesedaran
kepada masyarakat setempat namun hasilnya tidak mencapai sasaran tapi sejak
kewujudan sistem pembayaran online ini dilihat pendapatan hasil MBAS semakin
meningkat dan rakyat setempat dilihat menerima kehadiran pembayaran secara
elektronik ini.
MBAS juga telah mewujudkan sistem aplikasi ‘e-aduan’ untuk memudahkan
masyarakat setempat membuat sebarang laporan dengan mudah, cepat dan pada bila-bila
masa tanpa menunggu waktu pejabat dimana pada dahulunya apabila ingin membuat
sesuatu aduan atau laporan, pelanggan dikehendaki untuk datang ke pejabat MBAS
untuk mengisi borang dan setelah mengisi borang tersebut bertujuan untuk melakukan
proses seterusnya. Ini juga secara tidak langsung dapat mewujudkan karenah birokrasi
yang akhirnya akan memberi kesan kepada perkhidmatan dan pencapaian organisasi
kerana memberikan bebanan dan ketidakselesaan kepada pelanggan.
118
Selain itu, melihat kepada penggunaan telefon mudah alih yang kian meningkat
dalam pelbagai lapisan umur, MBAS telah menyediakan perkhidmatan my sms iaitu
memudahkan masyarakat setempat untuk membuat aduan kepada MBAS melalui talian
telefon dan pendekatan ini dilihat mendapat respon yang sangat baik. Dalam pada itu,
MBAS juga dalam perancangan untuk menaiktaraf sistem ‘e-aduan’ ini dengan
mewujudkan ‘communicate web based’ iaitu membuat koleberasi dengan syarikat
Android untuk mencipta aplikasi ‘e-aduan’ dalam gajet seperti telefon pintar bertujuan
memudahkan masyarakat setempat dapat mengakses terus ke sistem aduan tanpa
menerusi portal MBAS (Bohari, 2015).
Dalam dunia teknologi yang penuh dengan cabaran, kejadian menggodam
komputer mengambil maklumat peribadi individu telah menjadi jenayah siber yang kian
mengancam keselamatan pengguna. Ini kerana, pengguna bimbang dengan maklumat
diri yang mungkin disalah guna terutama dalam urusan transaksi pembayaran (Hasmiah,
2011). Oleh itu, pihak MBAS telah mengambil beberapa langkah dan inisiatif bagi
menjamin keselamata dan kerahsiaan maklumat peribadi pengguna. Pihak pengurusan
Bahagian Pengursan Teknologi Maklumat MBAS telah memperkenalkan ‘Information
Security Management Systems’ (ISMS) yang dibangunkan sendiri oleh MBAS bertujuan
melindungi segala butiran peribadi pengguna yang mengakses perkhidmatan MBAS.
119
MBAS juga dilihat memberi kesedaran dalam kalangan masyarakat setempat
terhadap pelaksanaan sistem kerajaan elektronik seperti maklumat terkini rancangan dan
projek MBAS dalam portal. Selain itu, MBAS juga telah mengambil inisiatif
mengadakan kempen, karnival dan program bersama masyarakat setempat bagi
memberikan kesedaran terhadap pengaplikasian sistem kerajaan elektronik. Menurut
Ahmad (2015), MBAS dengan kerjasama besama Kementerian telah wujudkan pusat
perkhidmatan internet secara percuma yang dikenali sebagai ‘Bridge Digital Divide’
(BDD) yang terletak di Kuala Kedah bertujuan memberi pendedahan mengenai ICT
kepada masyarakat.
Program ‘Bridge Digital Divide’ BDD merupakan inisiatif kerajaan Malaysia
dalam mengurangkan jurang digital di antara pelbagai kumpulan sasar seperti wanita,
warga emas, kanak-kanak, orang kurang upaya, belia, miskin bandar, miskin luar
bandar, orang asli dan Perusahaan Kecil dan Sederhana. Dalam pada itu, kerajaan telah
memperuntukkan sejumlah dana khas untuk memfokuskan beberapa skop seperti
penyediaan kemudahan infrastruktur, latihan ICT, peralatan ICT, penyediaan talian
internet untuk mengakses dan pembangunan portal komuniti bagi memudahkan
penduduk untuk berinteraksi dan juga meningkatkan pengetahuan dalam teknologi.
(EPU, 2013).
120
4.5 Impak Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik
a) Impak Kepada Organisasi
Pemodenan dalam pentadbiran dan pengurusan dengan pelaksanaan kerajaan
elektronik telah menunjukkan pelbagai reaksi dan tindak balas yang positif
dan juga negatif. Impak positif yang boleh dilihat hasil daripada kajian
terhadap MBAS telah membuktikan bahawa sebuah PBT yang proaktif
dalam membentuk sebuah agensi yang mengamalkan sistem kerajaan
elektronik. Penambahbaikan dan penaiktarafan sistem perkhidmatan
dalaman menerusi perkembangan ICTkhususnya membuktikan bahawa
MBAS menuju kearah pengurusan agensi kerajaan yang lebih tersusun dan
sistematik mengikut keperluan semasa dan seterusnya dapat mencapai
pelaksanaan sistem kerajaan elektronik (Sarikas dan Weerakkody, 2007).
Peralihan pengurusan kepada yang lebih moden ini bakal menjadikan MBAS
antara PBT yang dapat membangunkan sebuah perkhidmatan yang lebih
berkualiti dan mampu berdaya saing serta mewujudkan perkhidmatan
kerajaan yang telus, akauntabiliti dan responsif (Asogwa,2013).
Dalam pada itu, dengan pelaksanaan kerajaan elektronik ini juga
memberikan impak kepada pembaharuan dalam pengurusan sumber manusia
dalam MBAS. Seperti yang sedia maklum,jabatan pengurusan manusia
dalam sesebuah organisasi khususnya dalam pihak berkuasa tempatan ianya
121
merupakan nadi kepada pergerakan terutama dalam mengumpu, menyimpan
mengekalkan dan mendapatkan semula data yang berkaitan dengan sumber
manusia (Buford dan Lindner, 2002). Oleh itu, pengurusan yang mantap dan
strategik khususnya dalam melakukan sesuatu aktiviti dalaman yang
memerlukan perancangan yang jelas supaya ianya akan memberi kesan
jangka panjang dalam perkembangan dan pembangunan organisasi. Oleh itu,
pengenalan HRMIS dilihat telah membawa satu penemuan baharu dalam
bidang pengurusan manusia supaya dapat membantu organisasi meningkat
mutu pengurusan yang sedia ada menjadi semakin efektif dan efisyen
(Normalini, Ramayah, dan Sherah, 2012).
Dalam melaksanakan sesuatu pembaharuan dalam pentadbiran dan
pengurusan, kakitangan dalam organisasi dilihat perlu diberi penekanan
terlebih dahulu dalam melaksanakan sistem elektronik dan ianya juga perlu
ada sikap penerimaan dan keterbukaan dalam kalangan kakitangan bagi
memastikan pelan kerajaan mewujudkan persekitaran kerja berasaskan
elektronik berjaya (Zafir dan Fazilah, 2011). Dalam perkara ini, pihak
MBAS dilihat tidak menghadapi sebarang permasalahan dalaman khususnya
terhadap kakitangan yang berumurseperti mana berlaku di agensi-agensi lain.
Ini adalah, di dalam MBAShampir kebanyakkan kakitangan yang bertugas
adalah yang sudah berusia dan mereka sedia menerima perubahan yang
dilakukan pihak pentadbiran malah tugasan mereka juga dilihat semakin
proaktif. Ini kerana, menurut Majed (2007), mendapati pelaksanaan kerajaan
122
elektronik tidak akan berjaya sekiranya prosedur pentadbiran dan penjawat
awam itu sendiri tidak memahami konsep kerajaan elektronik.
Seperti yang dibincangkan sebelum ini, HRMIS merupakan satu sistem
elektronik yang telah diperkenalkan di kesemua agensi awam di Malaysia.
Pengenalan HRMIS telah memberi satu kemajuan yang baru untuk mengurus
sumber manusia secara komprehensif dan holistik terutamanya dalam
MBAS. Ini adalah kerana, HRMIS merupakan antara sistem yang dapat
memberi peluang dan ruang kepada semua agensi kerajaan berkongsi
maklumat dalam (JPA, 2009). Ini akan memberikan kesan kepada
perkongsian yang bijak antara agensi dan disamping itu juga dapat
mengeratkan perhubungan antara agensi berbanding dahulunya yang lebih
bersifat ‘Silo Mentality’ dan ini juga memudahkan jabatan sumber manusia
di setiap agensi kerajaan dapat melakukan sesuatu strategi dan operasi secara
seiring dan selaras dengan dasar kerajaan.
Dalam pada itu, pelaksanaan kerajaan elektronik telah membuktikan
bahawa ianya bukan sahaja platform kerajaan dalam memberikan
pekhidmatan kepada pelanggan namun ianya juga satu medium yang dilihat
dapat memberi faedah kepada kerajaan dalam mewujudkan satu pendekatan
baharu dalam pentadbiran dimana teknologi yang diperkenalkan sekian lama
dapat digunakan secara optimum dan menyeluruh. Ini dibuktikan apabila
MBAS melaksanakan HRMIS dalam pengurusan, ianya melahirkan
kakitangan MBAS yang terdedah dengan penggunaan teknologi dalam
123
tugasan dan sekaligus meningkatkan kemahiran terhadap penggunaan
komputer. Inisecara tidak langsung dapat memberi manfaat kepada MBAS
itu sendiri kerana dapat membudayakan kakitangan yang berilmu,
berpengetahuan dan mahir.
Pengenalan dan pelaksanaan HRMIS dalam segala pengurusan sumber
manusia membuktikan bahawa segala perancangan dan aktiviti di dalam
MBAS dapat dipantau secara berterusan dan selara dengan objektif Dasar
Pengurusan Sumber Manusia. Penggunaan HRMIS secara standard di semua
agensi awam termasuk MBAS memudahkan pemantauan dapat dilakukan
secara menyeluruh dan data terkini, tepat dan sahih dapat dikongsi dengan
cepat secara dalam talian. Ini bertujuan, agar segala maklumat mengenai
penaiktarafan dan penambahbaikan dalam pengurusan sumber manusia dapat
dilakukan secara bersama dan mudah untuk memperoleh sebarang informasi
terkini dengan lebih pantas (Troshani, Jerram dan Hill, 2011).
Menurut Adam (2011), pelaksanaan HRMIS yang dalam sumber manusia
juga telah mewujudkan persekitaran tempat kerja yang baik dan telus. Ini
adalah kerana, di dalam MBAS terdapat bilangan kakitangan yang ramai
mengikut pelbagai gred dan jawatan, Oleh itu, pengurusan dari pelbagai
aspek perlu dilakukan secara adil dan saksama. Sebagai contoh, dalam
mengukur Petunjuk Prestasi Utama (KPI) terhadap kakitangan dilakukan
menerusi HRMIS, kerana segala maklumat dan perjalanan aktiviti kakitangan
telah direkodkan ke dalam sistem. HRMIS seterusnya akan menganalisis data
124
tersebut dan mengeluarkan laporan mengenai prestasi kakitangan dalam
tugasan. Ini membuktikan bahawa, ketelusan telah diwujudkan dalam
mengukur prestasi para pekerja dan mereka juga dibenarkan untuk
menyemak status setiap transaksi yang dilakukan, ini secara langsung akan
meningkatkan kepuasan, motivasi dan produktiviti mereka.
Selain itu, penggunaan aplikasi ‘e-Dokumen’ dalam pengurusan memfail
dokumen di MBAS juga telah menunjukkan bahawa segala maklumat rasmi
adalah terjamin dari segi keselamatan dan kerahsiaan. Ini adalah kerana
semua maklumat dan rekod terutama yang sulit dapat disimpan secara
tersusun dan teratur di dalam aplikasi ‘e-Dokumen’ (Umi dan Zawiyah,
2009). Dalam pada itu, penyimpanan fail dan maklumat yang sulit di dalam
komputer adalah sebuah tempat yang selamat dan sukar untuk dicerobohi
kerana hanya pihak yang berwajib sahaja yang dapat membukanya melalui
kata laluan sekiranya ingin membuat rujukan atau dengan alasan tertentu. Ini
secara tidak langsung menyebabkan sebarang maklumat yang sulit tidak
mudah diketahui oleh sesetengah pihak dalaman MBAS mahupun luaran dan
maklumat juga terkawal. Walaupun penggunaan ‘e-Dokumen’ di dalam
MBAS tidak menyeluruh dan hanya memfokuskan kepada beberapa
bahagian yang tertentu berdasarkan kepentingan, namun ianya telah memberi
impak dan hasil yang sangat baik dalam penggunaanya (Hsu, Chen dan
Wang, 2009).
125
Dalam pada itu, pelaksanaan sistem kerajaan elektronik juga dapat dilihat
mermberi beberapa kelebihan kepada MBAS seperti menjimatkan kos
pentadbiran dan pengurusan. Ini kerana, MBAS tidak lagi menggunakan
kertas terhadap sebarang urusan ini kerana mengamalkan sistem paperless.
Ini bermakna bahawa setiap urusan dalam atau luaran semuanya akan
dikendalikan melalui online. Oleh yang demikian, kakitangan MBAS wajib
mempunyai emel rasmi yang dikenali sebagai “Webmail” bagi
menghubungkan antara kakitangan yang lain, dan segala arahan dan
pemberitahuan oleh pihak atasan juga akan dinyatakan dalam emel.
Menerusi penggunaan “Webmail” ini juga telah mewujudkan budaya kerja
menggunakan perkhidmatan elektronik secara optimum dalam tugasan
harian.
Pelaksanaan sistem kerajaan elektronik juga dilihat memudahkan para
pekerja MBAS meningkatkan lagi mutu perkhidmatan kerana berasa ringan
kerja dan tugasan yang diterima dapat dilakukan dengan mudah berbanding
sistem dahulu yang memerlukan beberapa prosedur yang merumitkan seperti
mengisi borang, menghantar borang tersebut kepada bahagian atau unit yang
bertanggungjawab dan perlu menunggu tindak balas dari unit tersebut dan
sebagainya dan setelah itu baru dapat memberi respon kepada pengadu
mengenai laporan yang dilakukan. Ini akan menyebabkan sesuatu aduan
yang diterima akan mengambil masa yang lama untuk menyelesaikannya
(Ahmad, 2015).
126
Manakala impak negatif yang dihadapi oleh MBAS juga sama seperti
PBT-PBT yang lain iaitu terpaksa menanggung kos untuk membeli peralatan
komputer dan aksesori yang berkaitan dengan pengaplikasian sistem
berteknologi. Walapun status MBAS sebagai PBT ‘Bandaraya’ namun
MBAS juga perlu menyediakan dana yang secukupnya untuk membeli
peralatan-peralatan tersebut dan dana yang sedia ada juga tidak dapat
menampung perbelanjaan lain yang ada. Oleh itu untuk tidak ketinggalan
dengan sistem teknologi yang semakin canggih, maka MBAS perlu
melakukan perancangan kewangan yang betul supaya tidak berlaku masalah
kewangan. Oleh yang demikian,sesuatu sistem elektronik di dalam MBAS
dilakukan secara berperingkat-peringkat dalam tempoh masa yang cepat.
Sekiranya terdapat cubaan penggodam komputer untuk memasuki
bahagian maklumat sulit MBAS, ini boleh menyebabkan sesuatu maklumat
boleh dicuri oleh pengodam tanpa disedari oleh pihak MBAS serta aduan
palsu yang semakin meningkat. Ini kerana, bukan sahaja maklumat
pengguna sahaja yang terdapat dalam sistem namun hampir kesemua
maklumat penting dan sulit MBAS juga disimpan dalam data. Oleh itu,
pihak MBAS perlu mempunyai sistem kawalan keselamatan yang ketat
supaya tidak mudah dicerobohi oleh pihak luar. Kerjasama bersama agensi
penguatkuasaan juga perlu dilakukan supaya memudahkan pihak MBAS
meniliti dan memerhati dengan lebih cepat dan tepat sekiranya berlakunya
sebarang salah laku penggodam komputer.
127
Dalam pada itu, gangguan bekalan elektrik juga merupakan antara
cabaran pelaksanaan sistem kerajaan elektronik. Ini adalah kerana, sistem
kerajaan elektronik sepenuhnya digunakan kuasa elektrik, oleh itu sekiranya
berlaku putus bekalan elektrik maka segala proses dan urusan akan berhenti.
Ini secara tidak langsung menyebabkan MBAS terpaksa menanggung kos
terhadap kelewatan sistem menanggung kerugian terhadap peralatan
komputer yang mudah rosak akibat terpadam secara tiba-tiba. Sumber kuasa
elektrik yang tidak konsisten ini juga akan menyebabkan MBAS perlu
menghadapi permasalahan kehilangan data yang disimpan terutama sekali
data yang tidak disimpan dalam fail yang sepatutnya.
Faktor seterusnya, kelemahan penembusan internet juga merupakan
antara faktor yang memberi impak negatif dalam pelaksanaan kerajaan
elektronik khususnya penggunaan dalaman organisasi (Asogwa, 2013). Ini
adalah kerana, terdapat masalah untuk mengakses internet pada suatu masa
tertentu dimana terdapat gangguan capaian internet dimana isyarat internet
yang lemah dan terdapat juga isu di mana terputus talian internet secara tiba-
tiba. Ini akan meyukarkan pihak MBAS untuk melakukan sesuatu urusan
dengan lebih sistematik dan berkesan serta segala urusan dalaman dan luaran
juga akan terbantut kerana ketiadaan capaian internet akan menyukarkan
MBAS dalam mengakses sistem kerana sistem memerlukan capaian internet
dan isyarat yang baik.
128
Manakala masalah pekerja seperti golongan muda pula yang tidak
melihat sesuatu tugas yang diberi sebagai amanah dan tanggungjawab yang
perlu diselesaikan dengan segera. Mereka melakukan aktiviti lain seperti
membaca surat khabar secara online, melihat isu-isu baru politik dan negara,
rajin melihat blog orang serta melayari laman sosial. Kemudahan teknologi
juga adalah untuk meningkatkan produktif dan bukanya untuk dijadikan
seseorang itu menjadi lebih malas. Menurut Mahathir (2014), telah
mengatakan bahawa bukan bermakna dengan ada teknologi, kerja kita jadi
ringan, sebaliknya dengan kerja kita ringan, kita boleh buat lebih kerja dan
teknologi itu juga bukan mengurangkan beban kerja tetapi meningkatkan
beban kerja kerana kemudahan teknologi adalah untuk mempermudahkan
proses.
Selain itu, dari segi latihan khususnya dari segi pendedahan teknologi
kepada kakitangan MBAS dilihat sangat rendah dan tidak memuaskan. Ini
kerana, seperti yang sedia maklum MBAS telah mempunyai beberapa siri
latihan khususnya dalam bidang ICT kepada kakitangan. Namun kesemua
latihan itu hanya diberikan keutamaan kepada kakitangan bahagian
pengurusan iaitu berkaitan dengan tugasan sahaja berbanding dengan
kakitangan teknikal. Ini kerana, keutamaan akan diberikan kepada
kakitangan pengurusan adalah untuk melahirkan pekerja yang menggunakan
perkomputeran dengan lebih mahir dan mempunyai informasi mengenai
perubahan semasa dalam dunia teknologi. Ini akan memberi impak negatif
kepada MBAS kerana pendedahan teknologi perlu diberi kepada semua
129
peringkat supaya kesemua kakitangan memahami konsep kerajaan elektronik
dan mereka juga tidak ketinggalan dalam arus pemodenan ini.
Dalam pada itu, penggunaan “Webmail” juga dilihat tidak menunjukkan
keseriusan dalam pengaplikasiaanny. Ini adalah kerana, walaupun sistem itu
sudah diwujudkan sekian lama dalam MBAS namun pelaksanaan dan
penggunaan dilihat sangat rendah. Penggunaan “Webmail” dalam MBAS
dilihat hanya digunapakai oleh pihak pengurusan tertinggi sahaja manakala
kakitangan lain masih lagi mengguna sistem manual iaitu penghantaran
maklumat dan hebahan dilakukan melalui persuratan kepada semua unit di
dalam MBAS. Dalam pada itu, pihak MBAS dilihat tidak mempunyai garis
panduan atau peraturan yang jelas bagi membolehkan penggunaan
“Webmail” sebagai satu medium rasmi bagi sebarang bentuk urusan dalam
organisasi dan ianya perlu diselaraskan kepada kegunaan oleh semua
kakitangan di setiap peringkat.
b) Impak Kepada Masyarakat Setempat
Hasil daripada kajian didapati bahawa masyarakat setempat telah memainkan
peranan dan kerjasama yang penting terhadap pelaksanaan sistem kerajaan
elektronik dalam MBAS. Ini adalah kerana, MBAS adalah PBT status
‘Bandaraya’ telah membuktikan bahawa rakyat di sekitar kawasan tersebut telah
130
menerima dan sedar tentang kepenggunaan sistem secara online ini. Dalam pada
itu, dengan kewujudan sistem elektronik ini juga ianya telah memberikan
kelebihan kepada pengguna itu sendiri untuk menggunakan perkhidmatan yang
diberikan oleh MBAS pada bila-bila masa sahaja tanpa ketetapan waktu
berurusan (Shackleton, Fisher dan Dawson, 2006; Hasmiah, 2011).
Masyarakat telah mempraktikan dan menggunakan kemudahan teknologi
yang disediakan oleh MBAS seperti aplikasi secara online ini secara optimum.
Ini adalah kerana, masyarakat telah menerima kehadiran teknologi dan
pendedahan mengenai perkhidmatan kerajaan elektronik yang ditawarkan oleh
MBAS kepada masyarakat setempat juga dilihat mesra pelanggan. Peratus
pengguna yang tidak menggunakan perkhidmatan secara online di MBAS juga
telah menunjukkan peratus yang sangat rendah. Dalam pada itu, kewujudan
kempen dan sebagainya telah menarik minat masyarakat setempat agar terus
menyokong perkhidmatan kerajaan secara berelektronik yang disediakan oleh
MBAS.
Selain itu, faktor keyakinan dan kepercayaan oleh masyarakat terhadap
perkhidmatan kerajaan elektronik yang disediakan oleh MBAS juga telah
menjadi faktor komitmen masyarakat yang tinggi terhadap sistem ini (Hasmiah,
2011). Alasan dan isu bahawa masyarakat setempat pada masa kini menghadapi
kesukaran terhadap penggunaan secara online tidak lagi menjadi kekangan
131
kerana hampir kesemua masyarakat telah memahami tentang sistem ini dan tahu
untuk mengaksesnya. Penggunaan sistem aduan dan pembayaran cukai
khususnya dalam perkhidmatan MBAS telah membuktikan bahawa penyertaan
masyarakat setempat dalam penggunaan sistem elektronik ini amat
memberangsangkan. Ini jelas dapat dilihat dalam jadual 4.1.
Jadual 4.1: Transaksi Online MBAS Tahun 2013
Sumber: Transaksi online Majlis Bandaraya Alor Setar
Jadual 4.1 di atas menunjukkan rekod penyertaan masyarakat setempat
dalam penggunaan aplikasi yang disediakan oleh MBAS pada tahun 2013.
Secara umunya, kebanyakkan masyarakat setempat berminat dan cenderung
untuk memilih dan membuat sesuatu aduan dan bayaran cukai secara online
berbanding dengan datang sendiri iaitu secara manual. Ini terbukti, melihat
transaksi diatas aplikasi ‘e-Aduan’ digunakan oleh pengguna pada setiap bulan
132
dan pada bulan September aduan yang diterima oleh MBAS menerusi online
telah mencapai hit sebanyak 99. Walaupun jumlah hit aduan dilihat tidak
konsisten pada setiap bulan namun penyertaan rakyat dalam memberi aduan
secara online dilihat semakin menjadi tumpuan oleh pengguna.
Selain itu, aplikasi ‘e-Bayaran’ juga telah membuktikan bahawa
penyertaan masyarakat setempat dalam menggunakan perkhidmatan ini sangat
tinggi. Ini jelas dibuktikan melalui transaksi jadual di atas menunjukkan bahawa
masyarakat setempat gemar membuat bayaran cukai dan sebagainya kepada
MBAS menerusi online. Pada tahun 2013, hampir setiap bulan penggunaan
aplikasi ‘e-Bayaran’ menunjukkan hit yang sangat tinggi berbanding aplikasi-
aplikasi lain dan bulan Januari dilihat penggunaan aplikasi ‘e-Bayaran’ mencapai
hit sebanyak 1515. Ini jelas dapat ditafsirkan bahawa masyarakat setempat lebih
berminat dan cenderung untuk menggunakan perkhidmatan secara online ini.
Dalam pada itu, bagi melihat dengan jelas bahawa penggunaan
perkhidmatan secara elektronik ini mendapat sambutan dan penyertaan daripada
masyarakat setempat, pengkaji telah membuat perbandingan dengan melihat
transaksi online MBAS pada tahun seterusnya iaitu tahun 2014. Ini adalah
kerana, dengan melihat perbandingan ini akan membantu pengkaji mendapat
hasil yang lebih jitu dan kukuh khususnya dalam melihat sambutan penggunaan
daripada masyarakat setempat. Dalam pada itu, perbandingan ini juga dapat
133
melihat bagaimana penyertaan rakyat dalam menggunakan perkhidmatan online
dalam MBAS ini samada secara berterusan atau sebaliknya.
Jadual 4.2: Transaksi Online MBAS Tahun 2014
Sumber: Transaksi online Majlis Bandaraya Alor Setar
Jadual 4.2 di atas menunjukkan rekod transaksi online MBAS pada tahun
2014 dimana menunjukkan penggunaan masyarakat setempat terhadap aplikasi
yang disediakan oleh MBAS. Pada tahun 2014, dilihat penggunaan
perkhidmatan online dalam MBAS tetap mendapat sambutan dan penyertaan
yang tinggi dari kalangan masyarakat setempat. Aplikasi ‘e-Aduan’ dan ‘e-
Bayaran’ masih menjadi perkhidmatan utama yang dipilih oleh masyarakat
134
dalam menggunakan perkhidmatan secara elektronik ini. Ini jelas dibuktikan,
pada bulan Disember dilihat penggunaan aplikasi ‘e-Aduan’ mencata hit
sebanyak 199, manakala bagi aplikasi ‘e-Bayaran’ pula menunjukkan hit
sebanyak 898 pada bulan Februari.
Ini menunjukkan bahawa penglibatan masyarakat setempat khususnya di
sekitar kawasan Alor Setar yang juga merupakan pusat bandaraya mendapati
indeks penggunaan aplikasi online yang tinggi dalam perkhidmatan MBAS.
Masyarakat kawasan ini didapati mempunyai pendedahan dan pengetahuan
terhadap terknologi serta kesedaran mengenai kewujudan sistem pengaplikasian
dan perkhidmatan secara online yang diberikan oleh MBAS. Oleh yang
demikian, kerjasama serta komitmen daripada masyarakat setempat juga dilihat
amat memainkan peranan dan juga memberi impak dalam menjayakan matlamat
MBAS sebuah agensi kerajaan yang memberi perkhidmatan secara online.
135
4.6 Pencapaian Objektif
Pengkaji ingin melihat adakah objektif kajian tercapai setelah membuat kajian dan
analisis terhadap pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dan impaknya di MBAS;
4.6.1 Objektif 1: Mengenalpasti tahap penerimaan teknologi terhadap
pelaksanaan sistem aplikasi kerajaan elektronik yang disediakan kepada
masyarakat setempat dibawah pentadbiran MBAS.
Bagi mencapai objektif ini, ianya berdasarkan kepada sesi temubual yang
telah dilakukan. Hasil daripada sesi temubual didapati bahawa MBAS memberi
penekanan yang serius dalam memberi perkhidmatanonlineyang berkualiti
kepada pelanggan. Sistem aplikasi online yang diperkenalkan oleh MBAS telah
mendapat sambutan yang memuaskan dari kalangan masyarakat setempat. Ini
terbukti, apabila berdasarkan daripada statistik transaksi online yang dikeluarkan
oleh MBAS pada tahun 2013 dan 2014 menunjukkan hit dan peratus penggunaan
yang sangat tinggi. Antara aplikasi online yang menjadi tumpuan oleh
masyarakat setempat ialah aplikasi ‘e-Aduan’ dan ‘e-Bayaran’.
136
4.6.2 Objektif 2: Mengkaji faktor yang menghalang pelaksanaan kerajaan
elektronik dalam MBAS.
Hasil daripada kajian ini juga didapati MBAS menunjukkan impak positif
dalam pelaksanaan sistem kerajaan elektronik. Oleh itu, tiada sebarang faktor
yang dilihat menghalang MBAS dalam melakukan inovasi dalam pengurusan
daripada sistem manual kepada sistem kerajaan elektronik. Dalam pada itu,
sokongan daripada pengurusan atasan khususnya dari kepimpinan organisasi
telah memberi kesan kepada kelancaran dalam melaksanakan sistem kerajaan
elektronik ini.
Walaupun terdapat beberapa kelemahan dalaman, seperti talian internet
yang lemah dan peralatan ICT yang terhad tidak menjadi faktor kekangan yang
perlu dilihat sebagai satu permasalahan yang serius kerana MBAS sentiasa
mengutamakan dalam proses pelaksanaan kerajaan elektronik ini dengan
menyediakan beberapa rangka kerja pada masa hadapan bagi membolehkan
MBAS terus melangkah kearah pelaksanaan sebuah kerajaan digital. Ini secara
tidak langsung akan menjadikan MBAS sebuah agensi kerajaan yang berusaha
dengan serius dalam mewujudkan persekitaran kerja yang lebih efektif dan
efisyen. Ini membuktikan bahawa MBAS sangat prihatin dan memberi perhatian
yang sepenuhnya dalam menjayakan agenda kerajaan kearah sistem kerajaan
elektronik.
137
Dalam pada itu, hasil daripada kajian ini pengkaji juga telah mendapati
beberapa halangan-halangan lain seperti masalah keselamatan data dan
maklumat kerana terdapat pengodam komputer yang cuba mencuri maklumat
sulit kerajaan. Selain itu, masalah perkhidmatan jalur lebar yang rendah
khsususnya di kawasan-kawasan tertentu juga merupakan antara faktor yang
menyebabkan halangan kepada pelaksanaan sistem kerajaan elektronik kerana
terdapat masyarakat setempat yang ingin menggunakan perkhidmatan online ini
namun oleh kerana kekangan ini akan menyebabkan mereka sukar untuk
mengakses perkhidmatan tersebut.
4.6.3 Objektif 3: Mengkaji impak pelaksanaan kerajaan elektronik
terhadap penyampaian perkhidmatan di MBAS.
Dari segi organisasi, hasil daripada temubual dan pemerhatian pengkaji
mendapati bahawa MBAS menunjukkan impak positif dan juga impak negatif
dalam pelaksanaan sistem kerajaan elektronik. Antara impak positif yang
didapati ialah masalah beban tugas kakitangan dapat dikurangkan kerana adanya
pengurusan rekod, data dan maklumat yang sistematik dan berkesan. Ini akan
memudahkan pergerakan kakitangan untuk melakukan sesuatu tugasan yang
diberi dengan cepat dan lebih sistematik. Dalam pada itu, prestasi pekerja juga
dilihat semakin meningkat dan menjadi lebih proaktif terhadap tugasan yang
dilakukan berbanding pada masa dahulu. Ini secara tidak langsung, akan
138
menjadikan MBAS sebagai sebuah agensi kerajaan yang cemerlang dari segi
pengurusan dan pentadbiran malah melahirkan para pekerja yang
berpengetahuan khususnya dalam bidang teknologi.
Selain itu, kualiti perkhidmatan juga dilihat semakin efektif dan efisyen
berbanding dengan sistem dahulu yang lebih kepada amalan procedur yang
banyak, karenah birokrasi serta pengurusan yang tidak cekap. Ini kerana,
melalui sistem elektronik kesemua data dan pengurusan telah dimasukkan ke
dalam sistem, dan ini seterusnya dapat memudahkan bukan sahaja kepada MBAS
malah ianya juga dapat memberikan kelebihan kepada pengguna kerana mereka
mudah untuk mendapatkan sebarang maklumbalas dengan cepat dan mudah. Ini
juga menunjukkan bahawa MBAS telah menetapi dasar kualiti yang
diperkenalkan dan visi untuk menjadikan sebuah agensi kerajaan yang
menyampaikan perkhidmatan yang berkualiti kepada masyarakat.
Dalam pada itu, sistem elektronik ini juga telah memberi kesan kepada
peningkatan hasil kepada MBAS, kerana aplikasi pembayaran menerusi talian
yang diperkenalkan oleh MBAS telah memudahkan masyarakat setempat untuk
membuat bayaran dan ini sekaligus telah memberi impak yang tinggi khususnya
dalam kutipan hasil MBAS dimana kadar pembayaran meningkat berbanding
dengan sistem terdahulu. Ini telah membuktikan bahawa, rakyat telah menerima
139
kehadiran teknologi dalam kehidupan mereka dan juga merasakan bahawa
urusan dengan MBAS dapat dilakukan dengan mudah dan cepat.
4.7 Kesimpulan
Secara keseluruhan, bab ini telah mendedahkan mengenai analisis dapatan kajian
bagi tujuan kajian ini. Analisis yang diakukan adalah untuk melihat pelaksanaan
sistem kerajaan elektronik dalam MBAS. Daripada kajian ini juga, ianya dapat
membantu mencapai objektif yang telah digariskan oleh pengkaji.
Berdasarkan data yang diperolehi juga didapati masih terdapat kelebihan
dari segi pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dalam MBAS khususnya
peningkatan kesedaran ICT dalam kalangan pekerja MBAS dan juga masyarakat
setempat. Ini adalah kerana pendedahan terhadap teknologi ini telah memberi
impak dan kesedaran kepada masyarakat untuk menggunakan perkhidmatan online
yang disediakan oleh MBAS. Dalam pada itu, dengan penggunaan perkhidmatan
online juga dilihat semakin mendapat sambutan yang tinggi dari kalangan pengguna
kerana perkhidmatan ini telah memberikan kemudahan kepada pelanggan untuk
menggunakannya dan segala urusan berkaitan juga dapat dilakukan dengan cepat
berbanding dengan sistem yang terdahulu.
140
BAB LIMA
RUMUSAN DAN CADANGAN
5.1 Pengenalan
Bab ini menerangkan mengenai rumusan serta cadangan kajian yang dijalankan. Selain
itu, beberapa cadangan turut disertakan bagi membolehkan kajian yang mendatang dapat
dipertingkatkan dan dapat meningkatkan pelbagai permasalahan berkenaan dengan isu
kerajaan elektronik khususnya dalam peringkat kerajaan tempatan.
5.2 Perbincangan Hasil Kajian
Hasil daripada kajian mendapati bahawa kesediaan masyarakat setempat terhadap
teknologi adalah memuaskan. Ini kerana, masyarakat di sekitar kawasan di bawah
pentadbiran MBAS mempunyai kesedaran terhadap penggunaan sistem berteknologi dan
mereka menggunakannya secara optimum. Hal ini berikutan majoriti penduduk
setempat mempunyai pendapatan yang berkemampuan untuk memiliki set komputer
untuk kegunaan peribadi mereka. Dalam pada itu, pengkaji mendapati bahawa
penduduk setempat telah terdedah dengan alat teknologi iaitu gajet seperti telefon bimbit
141
atau kini lebih dikenali dengan telefon pintar yang membolehkan pengguna mengakses
internet secara terus dengan menggunakan pakej data tanpa penggunaan ‘Wireless
Fidelity”(WiFi). Selain itu, kajian juga menunjukkan bahawa penduduk sekitar
kawasan Alor Setar telah mula terdedah dengan teknologi maklumat dan komunikasi
(ICT) dan sekaligus menggunakan perkhidmatan online yang disediakan oleh MBAS.
Dalam pada itu, kajian daripada Majed (2007) juga telah mendapati bahawa kerajaan
Malaysia telah mengambil inisiatif yang serius dalam pembangunan ICT khususnya
memberi pendedahan teknologi terhadap rakyat.
Selain itu, komitmen masyarakat setempat terhadap sistem online ini
menunjukkan pengguna khususnya di bawah pentadbiran MBAS terdedah dengan
pembangunan teknologi komunikasi dan mereka juga amat peka dan memberi perhatian
kepada dunia teknologi kini. Tambahan pula, pelbagai inisiatif daripada kerajaan seperti
kemudahanpusat internet awam, kafe siber, perkhidmatan WiFi secara percuma di
kawasan awam, perkhidmatan internet di perpustakaan awam telah memberi impak
kepada kesedaran rakyat terhadap kehadiran teknologi. Selain itu, penduduk di kawasan
ini juga mahir dalam menggunakan teknologi maklumat IT dalam kehidupan seharian
mereka ini terbukti apabila mereka menggunakan perkhidmatan online yang diberikan
oleh MBAS. Menurut Zunaidah (2010), menyatakan bahawa jumlah langganan jalur
lebar sehingga bulan Mac 2010 adalah sebanyak 2.78 juta dan langganan jalur lebar per
100 isi rumah turut mencatatkan angka yang memberangsangkan iaitu 33.2% berbanding
25% daripada tahun sebelumnya.
142
Dari segi perkhidmatan yang disediakan oleh MBAS, hasil daripada temubual
dan pemerhatian pengkaji mendapati bahawa hampir seluruh masyarakat setempat di
Alor Setar menyedari tentang kewujudan dan pelaksanaan sistem kerajaan elektronik di
MBAS. Hal ini berikutan promosi, kempen kesedaran dan program-program yang
berkaitan dengan ICT telah dipergiatkan di sekitar kawasan tersebut oleh MBAS. Ini
terbukti, apabila statistik menunjukkan bahawa penglibatan masyarakat setempat dalam
aplikasi ‘e-Aduan’ dan aplikasi ‘e-Bayaran’ menunjukkan penggunaan yang tinggi
berbanding. Ini menunjukkan bahawa sistem yang diperkenalkan oleh MBAS mendapat
kepuasan daripada pengguna dan ianya juga mesra pelanggan. Masyarakat akan lebih
menggunakan sesuatu perkhidmatan kerajaan tersebut sekiranya ia sangat berkualiti
(Russell, 2001). Oleh itu, kerajaan perlu sentiasa melakukan inovasi dalam penyampian
perkhidmatan dan rakyat juga perlu memberi kerjasama dengan menerima dan
mengadaptasi dengan perubahan persekitaran tersebut.
Dari segi penerimaan rakyat terhadap perkhidmatan secara elektronik di MBAS,
pengkaji mendapati bahawa masyarakat di kawasan pentadbiran MBAS mempunyai
kadar peratusan celik teknologi maklumat yang tinggi kerana penglibatan mereka dalam
penggunaan aplikasi yang disediakan oleh MBAS sangat memberangsangkan. Ini
kerana masyarakat lebih meminati untuk memilih aplikasi online ini kerana
perkhidmatan ini sangat memudahkan mereka dan juga menjimatkan masa mereka
berbanding dengan sistem manual yang memerlukan mereka mengambil masa yang
lama dan sebagainya untuk berurusan khususnya dalam membuat pembayaran bil.
Namun, setelah adanya sistem online ini maka ianya dilihat dapat memberi impak yang
143
tinggi kepada pengguna untuk melakukan sesuatu urusan terhadap MBAS kerana
dengan hanya menerusi online ini sahaja mereka dapat menyelesaikan segala urusan
tersebut.
Ini terbukti apabila kajian yang dilakukan oleh Asogwa (2013) di Nigeria
mengatakan bahawa kerajaan menghadapi permasalahan dalam pelaksanaan sistem
kerajaan elektronik secara menyeluruh kerana kurangnya kadar penembusan internet
dalam kalangan masyakarat di negara tersebut. Ini adalah kerana, mereka menghadapi
permasalahan kekurangan sumber dan infrastruktur dalam pembangunan ICT yang
merupakan antara komponen utama dalam menjayakan pelaksanaan sistem kerajaan
elektronik. Sekiranya prasarana ICT menghadapi kekurangan ini secara tidak langsung
akan memberi impak kepada kadar celik IT dalam kalangan masyarakat dan sekaligus
akan memberi kesan kepada penyertaan dalam pengaplikasian sistem kerajaan
elektronik.
Dari segi pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dalam PBT yang dipilih sebagai
kawasan kajian oleh pengkaji. MBAS dilihat mempunyai impak yang baik dari segi
pelaksanaanya sistem kerajaan elektronik ini. Ini terbukti apabila dapat dilihat dari segi
penglibatan masyarakat yang mengakses perkhidmatan online yang disediakan oleh
MBAS, menunjukkan peningkatan indeks penggunaan. Dalam pada itu, portal rasmi
MBAS juga dilihat telah memainkan peranan untuk menarik minat perhatian pengguna
untuk mengakses aplikasi online yang diwujudkan. Ini kerana, portal tersebut telah
144
memberikan kepuasan kepada pengguna kerana memberi maklumat yang mudah
difahami, tepat dan berkesan. Selain itu, hasil kajian juga didapati terdapat juga
beberapa aplikasi lain yang diperkenalkan memudahkan masyarakat setempat untuk
menggunakannya serta berurusan dengan MBAS.
5.3 Rumusan Kajian
Pengenalan kepada kerajaan elektronik bukan merupakan satu program yang hanya
digunakan untuk memenuhi polisi negara atau mengejar kemajuan semata-mata,tetapi
juga bertujuan untuk meningkatkan keupayaan pentadbiran negara seterusnya memberi
manfaat kepada rakyat. Usaha yang dilakukan ini adalah untuk membangunkan
Malaysia sebagai hubteknologi maklumat yang merupakan agenda utama dalam
mempertingkatkan penggunaan ICT dalam kehidupan seharian masyarakat.
Memang tidak dapat dinafikan terdapat pelbagai masalah yang dapat menghalang
proses perkembangan kerajaan elektronik di Malaysia, namun ianya tidak menjadi satu
alasan untuk kerajaan terus berusaha dalam menjayakan hasrat untuk menjadikan negara
sebuah pentadbiran berasaskan elektronik. Dalam pada itu, penglibatan dan komitmen
masyarakat dalam menggunakan aplikasi-aplikasi perkhidmatan yang disediakan melalui
talian ini juga dilihat sangat penting. Ini adalah kerana, pencapaian pelaksanaan
kerajaan elektronik dalam sesebuah negara akan diukur melalui kadar penglibatan dan
145
penggunaan rakyat terhadap perkhidmatan online yang disediakan oleh kerajaan.
Kerajaan peka dan telah memberi perhatian yang serius dalam melaksanan sistem
kerajaan elektronik ini dengan menyediakan pelbagai kemudahan dan inisiatif bagi
membolehkan masyarakat bandar dan luar bandar menikmati sistem online yang
disediakan oleh kerajaan in. Dalam pada itu, kajian juga mendapati bahawa
perkembangan sistem kerajaan elektronik di Malaysia juga berada dalam tahap yang
membanggakan khususnya dari segi penglibatan masyarakat dalam pelaksanaan sistem
kerajaan elektronik. Ini jelas dapat dilihat dalam Rajah 5.1.
Rajah 5.1: Jadual Penglibatan Masyarakat (E-Participation) Dalam Sistem
Kerajaan Elektronik
Sumber: United Nations Public Administrative Country Studies (UNPACS)
146
Rajah 5.1 menunjukkan kedudukan negara dalam peringkat global terhadap
penglibatan masyarakat dalam pelaksanaan sistem kerajaan elektronik. Kajian ini
dilakukan oleh “United Nations Public Administrative Country Studies”(UNPACS)
yang telah diberi tanggungjawab untuk membuat kajian mengenai sistem kerajaan
elektronik di seluruh dunia. Dalam pada itu, badan ini merupakan sebuah agensi utama
dunia bagi melihat dengan tepat dan jelas terhadap negara yang mengamalkan
pelaksanaan sistem kerajaan elektronik. Kajian ini adalah menyeluruh sehingga
menganalisis bagaimana komitmen sesebuah negara yang menggunapakai sistem
kerajaan elektronik dengan sepenuhnya serta mencapai sebuah negara yang menjadikan
teknologi terkini sebagai medium perantaraan utama antara kerajaan dengan rakyat.
Hasil daripada kajian tersebut, penglibatan penduduk Malaysia dalam
pelaksanaan kerajaan elektronik dilihat berada dalam kedudukan yang stabil dan
kedudukan juga semakin meningkat. Ini jelas dapat dilihat pada tahun 2012, Malaysia
menduduki tangga ke 31 tetapi kedudukan tersebut telah berubah pada tahun 2014 iaitu
dengan meningkat sebanyak 28 anak tangga menjadikan Malaysia kini berada dalam
tangga ke 59. Ini menunjukkan bahawa penglibatan dan penyertaan masyarakat dalam
pelaksanaan sistem kerajaan elektronik berbeza antara Malaysia dengan negara-negara
lain. Ini secara tidak langsung telah membuktikan bahawa kerajaan kini telah berada di
atas landasan yang betul dalam pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dan agenda ini
dilihat begitu serius supaya ianya tidak menjadi sebarang halangan dalam pelaksanaan
tersebut supaya hasrat kerajaan untuk menjadikan kerajaan Malaysia sebagai sebuah
kerajaan yang melaksanakan sistem kerajaan elektronik secara sepenuhnya.
147
Oleh yang demikian, peranan organisasi seperti MBAS yang merupakan kerajaan
tempatan dalam sesuatu daerah dilihat perlu memainkan peranan yang amat penting
untuk meluaskan lagi penggunaan dan pelaksanaan sistem kerajaan elektronik tersebut
di kalangan kakitangan awam dan juga masyarakat setempat supaya pelaburan besar
kerajaan untuk mewujudkan sistem kerajaan elektronik dalam sektor perkhidmatan
awam khususnya dapat memberikan impak yang tinggi dan memberikan imej yang
bertaraf dunia. Selain itu, ini juga dapat membuktikan bahawa sektor awam di
Malaysia mengamalkan sistem elektronik dalam pentadbiran kerajaan dengan sebaik
mungkin dan melahirkan masyarakat yang mempunyai ilmu pengetahuan dalam bidang
teknologi.
Selain itu, pengkaji juga berpendapat bahawa pengetahuan mengenai teknologi
bukan sahaja tertumpu di sekitar kawasan bandar malah di kawasan luar bandar juga
telah mendapat pendedahan tersebut. Alasan bahawa kekurangan kemudahan dan
infrastruktur di kawasan luar bandar tidak lagi menjadi isu utama yang hangat
diperbualkan kerana hampir kesemua kawasan luar bandar kini telah menikmati
kemudahan internet khususnya. Oleh yang demikian, pendapat bahawa masyarakat luar
bandar tidak menikmati kemudahan internet seperti di kawasan bandar hendaklah ditepis
sama sekali. Ini adalah kerana, kerajaan telah memenuhi keperluan pengetahuan
teknologi kepada semua lapisan masyarakat, dan pendedahan mengenai teknologi ini
sangat penting supaya tidak ketinggalan di dalam arus peredaran zaman. Hal ini jelas
menunjukkan di dalam jadual 5.2.
148
Jadual 5.2: Kadar Penggunaan Internet Di Rumah Mengikut Kawasan Bandar
dan Luar Bandar
Sumber: Komunikasi dan Multimedia Buku maklumat Komunikasi Tahun 2013
Jadual 5.2 diatas menunjukkan kadar penggunaan internet di rumah mengikut
kawasan bandar dan luar bandar. Masyarakat luar bandar dilihat semakin cenderung
dalam penggunaan internet ini terbukti kajian diatas menunjukkan bahawa pada tahun
2008 jumlah kadar penggunaan internet adalah sebanyak 14.7%, dan ianya menurun
menjadi 10.3% tetapi pada tahun 2011 ianya telah mencatat peratus penggunaan yang
sangat memberangsangkan iaitu mencatat sebanyak 17.8%. Ini telah menunjukkan
bahawa masyarakat di kawasan luar bandar telah menerima pendedahan dan kesedaran
mengenai teknologi dan kepengggunaan terhadap internet juga dilihat meningkat dengan
mendadak walaupun pada tahun sebelumnya menunjukkan kadar peratusan yang tidak
konsisten.
Selain itu, faktor kemampuan memiliki peralatan komputer oleh isi rumah juga
dilihat sangat penting dalam mendidik dan melahirkan masyakarat yang berilmu
khususnya dalam bidang teknologi. Ini adalah kerana, dengan adanya peralatan seperti
ini ianya akan membuka lagi peluang masyarakat setempat untuk mengakses internet
bagi tujuan kegunaan mencari maklumat dan juga untuk berurusan dengan agensi
149
kerajaan. Hasil kajian dari SKMM pada tahun 2013, telah membuktikan bahawa negeri
Kedah khususnya telah menunjukkan peningkatan peratus kemampuan memiliki
komputer peribadi. Ini jelas ditunjukkan dalam jadual 5.3 dibawah dimana pada tahun
2007 hanya 20.2% sahaja isi rumah memiliki komputer namun pada tahun 2009 iaitu
selepas dua tahun kadar peratusan telah berubah menjadi 25.7%. Ini telah membuktikan
bahawa penduduk di negeri Kedah khususnya mempunyai kemampuan dalam
memperoleh peralatan bagi memudahkan mereka untuk mengakses internet.
Jadual 5.3: Kadar Isi Rumah Yang Mempunyai Kemudahan Komputer
Peribadi Mengikut Negeri
Sumber: Komunikasi dan Multimedia Buku maklumat Komunikasi Tahun 2013
Selain itu, kerjasama dan inisiatif daripada kerajaan pusat juga telah memainkan
peranan dalam peningkatan penglibatan masyarakat setempat dalam kemudahan aplikasi
internet yang telah disediakan oleh kerajaan negeri Kedah dan MBAS. Ini dibuktikan
150
daripada hasil kajian oleh SKMM dimana menunjukkan bahawa negeri Kedah telah
menikmati pelbagai faedah dan inisiatif dari kerajaan pusat khususnya dalam
pembangunan bidang teknologi dilokasi terpilih ini disamping memberi pendedahan dan
maklumat mengenai internet kepada masyarakat setempat. Jadual 5.4 dibawah telah
menunjukkan bilangan prasarana yang telah kerajaan bangunkan:
Jadual 5.4: Bilangan Pembangunan dan Kemudahan Internet
Mengikut Negeri
Sumber: Komunikasi dan Multimedia Buku maklumat Komunikasi Tahun 2014
Jadual 5.4 diatas menunjukkan bilangan pembangunan dan kemudahan internet
yang disediakan oleh kerajaan pusat di seluruh negeri. Data dalam jadual diatas telah
membuktikan bahawa setiap negeri telah mendapat kemudahan yang seimbang mengikut
151
keluasan dan populasi negeri tersebut. Negeri Kedah dilihat tidak terlepas daripada
mendapat manfaat daripada kerajaan pusat dalam pembangunan internet di negeri
terserbut, dan ini terbukti apabila kerajaan telah memberikan beberapa kemudahan dan
menyediakan pelbagai inisiatif dibawah Program Jalur Lebar Pusat Internet 1Malaysia
Untuk Rakyat Termiskin Di Bandar yang telah memberi impak tinggi kepada
masyakarat setempat khususnya di kawasan luar bandar. Antara program-program
tersebut ialah;
a) Pusat Internet 1Malaysia: Memberikan akses Internet kepada kawasan yang
kurang liputan perkhidmatan yang telah dikenalpasti di bawah Program
Pemberian Perkhidmatan Sejagat (PPS). Setiap PJK dilengkapkandengan
peralatan IT termasuk komputer peribadi yang disambungkan ke Internet
melalui jalur lebar yang membolehkan masyarakat luar bandar menikmati
Internet sebagaimana dinikmati oleh masyarakat bandar.Adalah diharapkan
PJK akan memberi sumbangan kepada kejayaan untuk mencapai inisiatif
negara untuk merapatkan jurang digital di antara masyarakat bandar dan luar
bandar.
b) Pusat Jalur Lebar Komuniti Mini: Adalah projek di bawah PPS dalam usaha
untuk merapatkan jurang digital. Mini PJK ditempatkan di premis Jabatan
Penerangan di seluruh negara dan memberi liputan kepada masyarakatyang
tinggal di persekitaran mini PJK. Setiap mini PJK dilengkapi dengan 5 buah
komputer dan akses Internet jalur lebar.
152
c) Perpustakaan Jalur Lebar: Akses Internet Jalur Lebar ke perpustakaan adalah
projek yang dijalankan di bawah PPS. Tujuan pelaksanaan ialah untuk
menyediakan akses Internet di kawasan yang kurang liputan perkhidmatan di
seluruh negara. Pada awalnya, fokus projek ini ialah untuk membantu
perpustakaan dengan memberikan kemudahan kepada masyarakat untuk
pembangunan digital di kawasan luar bandar melalui akses komunikasi dan
latihan. Projek ini juga mensasarkan penggembangan fungsi kakitangan
perpustakaan darisumber fisikal ke sumber elektronik dan Internet dan pada
masa yang sama membolehkan mereka memainkan peranan dalam
meningkatkan keadaan sosial ekonomi masyarakat.
d) Kampung Tanpa Wayar 1Malaysia: Kampung WiFi ialah projek di bawah
PPS. Objektifnya bertujuan untuk menyediakan jalur lebar tanpa wayar
dengan memasang antena WiFipada tempat yang strategik (Komunikasi dan
Multimedia Buku maklumat Komunikasi, 2014).
5.4 Cabaran Pelaksanaan Sistem Kerajaan Elektronik Oleh MBAS
Hasil daripada kajian didapati bahawa MBAS tidak menghadapi sebarang cabaran yang
kompleks sehinggakan menghalang kepada pelaksanaan sistem kerajaan elektronik.
Cuma terdapat beberapa halangan kecil yang dilihat sebagai cabaran dalam melakukan
pemodenan terhadap pentadbiran dan penyampaian perkhidmatan oleh MBAS. Antara
153
cabaran utama yang dihadapi adalah dari segi peruntukan kewangan. Seperti yang
diketahui umum, perlembagaan persekutuan telah memperuntukkan bahawa PBT
seperti MBAS telah diturunkan kuasa untuk menguruskan kewangan organisasi itu dari
segi hasil dan perbelanjaan. Oleh yang demikian, MBAS dilihat menghadapi kesukaran
kecil terutama sekali untuk membeli peralatan dan infrastruktur khusus untuk
melaksanakan kerajaan elektronik kerana memerlukan peruntukan kewangan yang
secukupnya.
Teknologi yang berubah dari semasa ke semasa juga dilihat cabaran kepada
MBAS. MBAS menghadapi cabaran dari segi pelaksanaan kerana ianya masih lagi
diperingkat awal dan memerlukan masa untuk mengekalkan perubahan tersebut pada
jangka masa yang panjang. Ini kerana,MBAS berdepan masalah dari segi kekurangan
kepakaran khusus dari segi mewujudkan dan membangunkan aplikasi dalam
perkhidmatan online. Dalam pada itu, pengenalan sistem aplikasi memerlukan
kepakaran dan kemahiran tenaga kerja khusus untuk pengendalian dan penyelenggaran
sistem aplikasi tersebut (Hasmiah, 2011). Bagi membangunkan sesuatu sistem
perkhidmatanonline memerlukan pihak MBAS melalui beberapa proses seperti melantik
vendor khas dengan membuka tender baru supaya memilih meraka yang layak dan
mempunyai kepakaran dalam bidang ini untuk proses selanjutnya. Menurut Deakins dan
Dillon (2002), kajian mereka telah menunjukkan kebanyakkan sistem kerajaan
elektronik di peringkat kerajaan tempatan di New Zealand menghadapi kekangan dalam
pelaksanaan kerana kekurangan sumber kewangan dan kepakaran oleh penjawat awam
(Moudler, 2001).
154
Dalam pada itu, meningkatkan keyakinan pengguna terhadap perkhidmatan
onlinedilihat antara cabaran yang perlu diberi penekanan kerana ianya akan memberi
kesan kepada pelaksanaan sistem kerajaan elektronik. Kejayaan pelaksanaan sesuatu
pembaharuan dalam penyampaian perkhidmatan adalah diukur melalui penglibatan dan
penyertaan masyarakat dalam menggunakan perkhidmatan tersebut. Pada masa kini,
pengguna bukan sahaja melihat kepada kualiti perkhidmatan yang diberikan namun
tahap keselamatan dan kerahsiaan pengguna juga sangat diutamakan oleh pengguna
khususnya dalam menggunakan perkhidmatan online tersebut, ini jelas apabila kajian
daripada Jasber Kaur dan Noor Dalila (2008) mendapati bahawa tahap keselamatan
menjadi faktor utama pengguna dalam menggunakan perkhidmatan online ini. Menurut
Hasmiah (2011) dan Mariam, Vatcharporn dan Muhammad (2012) dalam kajian mereka
mendapati faktor keselamatan dan kesedaran merupakan antara cabaran utama
menghalang kebanyakkan pengguna daripada mendapat dan menikmati faedah kerajaan
elektronik. Selain itu, faktor keselamatan dalam perkhidmatan online dapat
meningkatkan kepercayaan pengguna dalam menggunakan perkhidmatan tersebut tanpa
sebarang keraguan (Winkel, 2007).
Oleh yang demikian, kerajaan telah membuat kajian yang lebih mendalam dan
menyeluruh bagi mengatasi permasalahan khususnya dalam meningkatkan keyakinan
dalam kalangan pengguna bahawa perkhidmatan secara online dari kerajaan adalah
sebuah sistem yang mempunyai kawalan keselamatan yang ketat dan maklumat peribadi
pengguna tidak akan bocor daripada data kerajaan (Muhammad dan Nazariah, 2003).
Dalam pada itu, kebanyakkan pengguna merasa kurang keyakinan terhadap pengkalan
155
data yang disediakan kerajaan dan beberapa agensi kerajaan telah mengambil
pendekatan dalam membangunkan sistem keselamatan yang sedia ada (Mazlan dan
Zahari, 2013). Oleh itu, MBAS dilihat perlu memainkan peranan yang lebih serius
dalam membangunkan sistem keselamatan maklumat peribadi pengguna yang lebih
efektif dan efisyen dan sekaligus dapat meningkatkan kembali keyakinan pengguna
terhadap sistem perkhidmatan online.
5.5 Penerimaan dan Penggunaan Rakyat Terhadap Sistem Kerajaan Elektronik
PBT
Pengkaji mendapati bahawa jurang digital yang wujud di sekitara kawasan Alor Setar
tidak begitu ketara dan serius. Perkara ini adalah disebabkan penerimaan dan kesedaran
yang tinggi terhadap pengaksesan sistem online ini memandangkan mereka melihat
bahawa interaktif dengan pihak kerajaan menerusi elektronik merupakan satu
pendekatan yang amat diperlukan kini. Oleh yang demikian, pihak MBAS juga perlu
melakukan inovasi khususnya dalam mewujudkan lagi kepelbagaian gunaan aplikasi
online ini supaya dapat menarik lagi lebih ramai pengguna untuk mengakses dan
berurusan dengan kerajaan. Pelbagai inisiatif dari MBAS dalam membangunkan sesuatu
sistem perkhidmatan online yang dilihat memberi reaksi positif dari pengguna kerana
ianya mesra pengguna, dan ini secara tidak langsung dapat lagi meningkatkan
penyertaan masyarakat setempat dalam perkhidmatan online MBAS. Menurut Yousef,
Cullen dan Hobbs (2008) mengatakan bahawa kekurangan kesedaran dan penyertaan
156
masyarakat dalam perkhidmatan online ini akan menyebabkan kegagalan dalam
pelaksanaan sistem kerajaan elektronik.
Dalam pada itu, MBAS tidak menghadapi sebarang permasalahan khusunya dari
segi kepenggunaan masyarakat setempat. Masyarakat sekitar kawasan Alor Setar dilihat
mempunyai kesedaran dan berpengetahuan tentang bidang ICT, dan ini menyebabkan
mereka lebih selesa dan menggunakan sistem aplikasi online yang disediakan oleh
MBAS secara optimum. Dalam pada itu, isu bahawa tidak mempunyai set komputer dan
tidak mahir menggunakan komputer bukan lagi menjadi faktor menghalang penggunaan
terhadap perkhidmatan online terutama sekali, di kawasan sekitar Alor Setar yang terdiri
daripada golongan yang berkemampuan untuk memiliki peralatan komputer tersebut.
Kemungkinan terdapat pengguna yang enggan mengambil inisiatif untuk cuba
menggunakan perkhidmatan online yang disediakan oleh kerajaan, namun ianya adalah
sikap pengguna itu sendiri yang tidak mahu menggunakan perkhidmatan tersebut
(Hasmiah, 2011).
Pelaksanaan kerajaan elektronik di Malaysia mendapati pengguna bersedia
menerima dan menggunakan aplikasi kerajaan elektronik. Namun ianya bergantung
kepada jenis aplikasi, teknologi yang digunakan dan dan perkhidmatan yang digunakan
kerana mempunyai pengaruh kuat sama ada aplikasi tersebut mampu memuaskan hati
pengguna ataupun tidak. Kebanyakan pengguna yang menggunakan perkhidmatan
kerajaan elektronik adalah terdiri daripada golongan yang celik komputer dan bersedia
157
untuk menggunakan teknologi maklumat. Majoriti daripada responden kajian beliau
berpendapat aplikasi kerajaan elektronik adalah efisyen. Majoriti pengguna juga
mempunyai pengetahuan mengenai kerajaan elektronik dan separuh lagi mendakwa
berlaku peningkatan pengetahuan apabila menggunakan kerajaan elektronik
(Muhammad Akbari Omar, 2006).
Pengkaji mendapati bahawa hasil daripada kajian ini terdapat signifikan antara
pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dan juga penglibatan masyarakat dari segi
penggunaan. Ini juga jelas dibuktikan dairpada kajian yang dilakukan, bahawa
penglibatan masyarakat dalam penggunaan sistem kerajaan elektronik terutama sekali
pada aplikasi ‘e-Aduan’ dan aplikasi ‘e-Bayaran’ sahaja, dan transaksi yang dikeluarkan
oleh MBAS juga telah menunjukkan bahawa bilangan penglibatan masyarakat yang
sangat aktif pada setiap bulan. Walaupun bilangan penglibatan masyarakat setempat
tidak konsisten sepanjang tahun namun penyertaan pengguna pada setiap hari dalam
mengakses perkhidmatan online ini dilihat sangat memberangsangkan. Daripada kajian
tersebut pengkaji mendapati bahawa promosi dan inisiatif daripada MBAS dan
penyertaan masyarakat setempat dalam menggunakan perkhidmatan online ini
membuktikan kejayaan dalam pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dalam MBAS.
158
5.6 Langkah-Langkah Yang Telah Diambil Oleh Kerajaan
Kerajaan amat prihatin dan sentiasa memberikan khidmat terbaik untuk meningkatkan
kebergunaan perkhidmatan dalam talian. Beberapa langkah telah dilaksanakan oleh
kerajaan dalam meningkatkan penggunaan ICT di kalangan masyarakat serta
meningkatkan lagi kualiti perkhidmatan online dalam sektor awam seperti:
i. Program Jalur Lebar Pusat Internet 1Malaysia Untuk Rakyat
Termiskin Di Bandar
Pusat Internet 1Malaysia (PI1M) di bawah Bajet 2013 merupakan
satu program di mana pihak SKMM akan menyediakan capaian
internet jalur lebar secara kolektif di 100 buah kawasan Program
Perumahan Rakyat terutamanya di bandar-bandar besar terpilih di
seluruh negara. Program ini akan dibiayai dari dana Pemberian
Perkhidmatan Sejagat (Universal Service Provision) selama 3
tahun.Perkhidmatan yang disediakan adalah capaian internet jalur
lebar berkelajuan tinggi, perkhidmatan WiFi bagi capaian penduduk
sekitar, kemudahan internet terkini seperti 20 buah komputer dan
perisian, perkhidmatan faks, pencetak, program latihan ICT dan
pembangunan modal insan dan aktiviti berkaitan yang akan diuruskan
159
oleh pengurus dan pembantu pengurus(Komunikasi dan Multimedia
Buku maklumat Komunikasi Tahun 2014).
ii. Program Merapatkan Jurang Digital (BDD)
Jurang digital merupakan masalah yang sering berlaku pada negara
yang sedang membangun. Dengan inisiatif kerajaan, Program
Bridging Digital Device (BDD) telah diperkenalkan bertujuan untuk
mengurangkan masalah ini dengan memfokuskan beberapa kumpulan
sasaran seperti wanita, warga emas, orang kurang upaya dan
sebagainya. Skop program ini ialah menyediakan infrastruktur,
penyediaan program dan latihan ICT untuk meningkatkan taraf sosio-
ekonomi kumpulan sasar, penyediaan peralatan ICT seperti komputer,
pencetak lase network, LCD projector, penyediaan talian internet dan
portal komuniti untuk kemudahan interaksi penduduk atau komuniti
setempat (Laporan EPU, 2013).
iii. Penembusan Internet
Jalur lebar merupakan pemangkin ekonomi dan berpotensi untuk
mengubah cara hidup rakyat Malaysia. Oleh yang demikian, kerajaan
160
telah mengambil beberapa inisiatif seperti merangsang permintaan
jalur lebar termasuk pemberian rebat cukai untuk langganan jalur
lebar, penyediaan pakej mampu milik kepada pelajar dan masyarakat
luar bandar. Dalam pelaksanaan konsep Jalur Lebar Untuk Orang
Ramai, tumpuan lebih diberikan kepada kawasan luar dan pinggir
bandar. Antara projek tersebut ialah;
a) Projek Pemberian Perkhidmatan Sejagat. Dilaksanakan oleh
SKMM, dan projek-projek yang diberikan ialah Daerah
Digital, Kampung Tanpa Wayar, Pembinaan Menara
Telekomunikasi dan Pusat Jalur Lebar Komuniti.
b) Projek Perluasan Infrastruktur Jalur Lebar di bawah
Rancangan Malaysia ke-10. Meluaskan liputan infrastruktur
jalur lebar di kawasan luar dan pinggir bandar sebagai
pelengkap kepada infrastruktur sedia ada pada kadar mampu
milik. Menyokong strategi Inisiatif Jalur Lebar Negara (NBI)
dalam meningkatkan kadar penembusan jalur lebar di kawasan
pinggir dan luar bandar dan merapatkan jurang digital bagi
mewujudkan masyarakat berpengetahuan dan meningkatkan
daya inovasi dan daya saing negara (Laporan EPU, 2013).
161
iv. Pelan Induk Pembangunan Luar Bandar (PIPLB)
Dari segi kemudahan ICT. Penggunaan kemudahan ICT dan pakej
perisian yang sesuai akan terus dipertingkatkan kepada penduduk luar
bandar. Peranan Telecentre perlu diperkukuhkan dan diorientasikan
semula untuk menjadi instrument yang boleh menjana peluang
pendapatan. Ianya akan digunakan bagi memasarkan produk luar
bandar serta meluaskan jaringan perniagaan. Kerjasama strategik
antara Kementerian dan syarikat swasta juga perlu diselaraskan untuk
memastikan lebih banyak telecentre dibina. Sasarannya ialah
sekurang-kurangnya satu telecentre untuk setiap mukim (Laporan
Pelan Induk Pembangunan Luar Bandar, 2010).
v. Pusat Akses Sekolah (PuAS)
Dalam Rancangan Malaysia ke-9, Kementerian Pelajaran Malaysia
telah merancang dan melaksanakan penubuhan PuAS yang bertujuan
merapatkan jurang perbezaan pendidikan antara sekolah bandar
dengan luar bandar. PuAS merupakan satu ruang pembelajaran yang
disediakan bagi membolehkan murid membuat pembelajaran kendiri
(self-learning) yang berkonsepkan 'cyber cafe'. Antara matlamat
utama PuAS ialah untuk membudayakan penggunaan ICT di sekolah,
mengurangkan nisbah komputer dengan murid dan meningkatkan
masa penggunaan komputer (contact hour) oleh murid (RMK-9).
162
vi. 1 Akses
Kerajaan juga telah mengambil beberapa inisiatif khususnya dalam
melakukan penambahbaikan terhadap sistem perkhidmatan online
yang diwujudkan seiring dengan perkembangan ICT dari semasa ke
semasa. Oleh itu, 1AKSES yang merupakan saluran tunggal carian
terhadap maklumat kerajaan di laman web dan portal seluruh agensi-
agensi kerajaan telah diperkenalkan dan dilaksanakan. Kewujudan
1AKSES yang seragam ini telah meningkatkan kualiti capaian
terhadap maklumat dan kandungan yang berkaitan dengan kerajaan
menerusi sumber yang sahih dan tepat kepada pengguna
(www.1akses.malaysia.gov.my).
5.7 Batasan Kajian
Batasan yang terdapat di dalam kajian ini adalah seperti berikut;
i. Kajian ini hanya memfokuskan kepada sebuah agensi kerajaan di negeri
Kedah iaitu Majlis Bandaraya Alor Setar.
ii. Sumber-sumber data banyak bergantung dan diperolehi daripada tinjauan
yang dilakukan secara temubual serta maklumat dan data diperolehi
melalui laman internet.
163
iii. Data primer yang dikumpul daripada temubual adalah bergantung
kepada kejujuran, ketelusan, pengalaman dan pengetahuan pegawai
terhadap jawapan serta pandangan yang diberi.
5.8 Cadangan Kepada Organisasi
Pada era globalisasi kini, teknologi maklumat sangat penting dalam kehidupan seharian
dan dijangka pada masa akan datang segala urusan akan dikendalikan oleh teknologi.
Oleh yang demikian, pihak kerajaan, agensi swasta dan orang awam perlu sama-sama
menjadi pemangkin kepada pembangunan ICT ini. Sejajar dengan itu, PBT-PBT yang
masih lagi tidak mencapai status pengaplikasian sistem kerajaan elektronik sepenuhnya,
perlu mengambil langkah untuk meningkatkan promosi perkhidmatan secara dalam
talian dengan lebih giat dan melaksanakan program-program yang berkaitan dengan
perkembangan ICT negara dengan lebih aktif lagi. Terdapat beberapa cadangan yang
telah dikemukakan oleh pengkaji bagi memastikan pengaplikasian sistem kerajaan
elektronik dapat dilaksanakan dengan sepenuhnya. Antara cadangan-cadangan tersebut
adalah;
164
5.8.1 Program Mempromosikan Perkhidmatan Online
Pelbagai program, aktiviti dan kempen kesedaran boleh dilaksanakan oleh agensi
pelaksana bagi mempromosikan penggunaan aplikasi online yang disediakan.
Dalam perkara ini, dilihat MBAS telah membuka kiosk di kawasan pentadbiran
bagi mempromosikan perkhidmatan online, namun sambutan tidak
menggalakkan. Oleh yang demikian, MBAS perlu mempergiatkan lagi
membuka kiosk-kiosk di tempat awam yang menjadi tumpuan orang ramai serta
mengiklankan perkhidmatan online secara besar-besaran melalui media massa.
Ini secara tidak langsung, dapat meningkatkan lagi kesedaran masyarakat
setempat terhadap kewujudan sisitem penyampaian perkhidmatan yang lebih
memudahkan mereka.
5.8.2 Memperkenalkan Perkhidmatan Online kepada OKU
Pelaksanaan sistem kerajaan elektronik di MBAS berada pada tahap baik
berbanding dengan agensi pelaksana lain. MBAS yang telah mencapai sasaran
dan promosinya yang telah dipergiatkan juga telah memberi impak yang tinggi
dalam penyertaan masyarakat setempat. Namun demikian, MBAS perlu
memperkenalkan aplikasi online khas untuk golongan Orang Kurang Upaya
(OKU) supaya menarik minat golongan komuniti ini agar terlibat sama dalam
165
penggunaan perkhidmatan online yang disediakan oleh MBAS. Dalam pada itu,
dengan wujudny aplikasi khas ini juga dapat membantu OKU ini tidak terlepas
daripada mendapat segala maklumat dan perkhidmatan dari MBAS disamping
menerima manfaat daripada sistem kerajaan elektronik. Walaupun kerajaan telah
menyediakan beberapa inisiatif dan intensif bagi pembangunan ICT dalam
kalangan OKU, tetapi agensi pelaksaana seperti MBAS juga perlu juga turut
memainkan peranan dalam meningkatkan kualiti perkhidmatan kepada OKU.
5.8.3 Kajian Perbandingan Pengguna Perkhidmatan Online dan Pengguna
Perkhidmatan Kaunter
Hasil daripada penelitian pengkaji, didapati MBAS perlu melakukan beberapa
analisis kajian dalaman organisasi. Antara kajian yang perlu diberi penekanan
adalah melihat perbandingan di antara masyarakat setempat yang hadir ke
kaunter MBAS untuk mendapatkan perkhidmatan dan masyakarat yang
menggunakan perkhidmatan online yang disediakan oleh MBAS. Ini kerana,
MBAS setakat ini hanya melakukan kajian mengenai penggunaan masyarakat
setempat dari segi perkhidmatan online, namun dalam penggunaan perkhidmatan
secara manual iaitu datang terus ke kaunter tidak dilakukan kajian dari segi
bilangan kehadiran. Kajian ini akan membantu organisasi dan juga pengkaji lain
untuk mengetahui dengan mendalam dan menyeluruh perbandingan antara
penggunaan secara kauntar dengan pengguan secara online. Oleh itu, dengan
adanya perbandingan ini, ianya akan memudahkan agensi pelaksana seperti
166
MBAS untuk mengetahui dan mendapat maklumat perbezaan atau jurang
diantara kedua-dua pengguna tersebut.
5.9 Cadangan Kajian Lanjutan
Memang tidak dinafikan bahawa terdapat banyak kajian-kajian lepas yang berkaitan
kerajaan elektronik. Namun pengkaji mendapati bahawa perlunya ada satu mekanisme
dimana kajian yang menyeluruh perlu ditingkatkan mengenai aplikasi online yang
dibangunkan dalam agensi kerajaan. Kajian yang mendatang pula diharap dapat
menumpukan terhadap golongan komuniti khususnya pada golongan orang kurang
upaya (OKU). Ini adalah kerana, penyertaan golongan OKU dalam penggunaan
perkhidmatan online masih lagi berada dalam tahap yang rendah dan pendedahan
teknologi serta infrastruktur terhadap golongan ini juga dilihat tidak menyeluruh.
Ini telah menyebabkan kerajaan telah memandang serius terhadap perlunya
pendedahan terhadap teknologi kepada golongan OKU ini memandangkan penglibatan
mereka masih lagi berada pada tahap yang lemah dalam pembangunan ICT. Oleh itu,
kerajaan menerusi penubuhan Pusat Internet 1Malaysia (PI1M) pada tahun 2013 telah
mengambil beberapa pendekatan seperti menyediakan mempunyai peralatan teknologi
maklumat dengan penyambungan internet yang menyediakan latihan dan penggunaan
komputer kepada penduduk luar bandar (SKMM, 2013). Dalam pada itu, di dalam
167
program ini kerajaan telah menitiberatkan kebajikan OKU dengan menyediakan
kemudahan keyboard braille untuk mereka yang cacat penglihatan khususnya.
(Bernama, 12 September 2013).
Oleh itu, dengan adanya inisiatif kerajaan ini maka diharap akan dapat
meningkatkan kesedaran masyarakat khususnya dalam kalangan OKU terhadap
teknologi serta melahirkan masyarakat yang celik IT. Dalam pada itu, dengan
kewujudan pelaksanaan sistem kerajaan elektronik ini juga membuktikan bahawa
kerajaan terutama sekali MBAS sentiasa berusaha dalam membuat pemodenan dalam
penyampaian perkhidmatan bertujuan meningkatkan lagi kualiti perkhidmatan kepada
rakyat. Pengkaji mengharapkan agar kajian lanjutan akan dilakukan oleh pihak-pihak
yang berminat bagi melihat keberkesanan terhadap kemudahan dan pendedahan ICT
dalam kalangan OKU yang dibangunkan oleh kerajaan pada masa akan datang.
5.10 Kesimpulan
Pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dalam MBAS telah menunjukkan tahap yang
memberangsangkan. Namun begitu, terdapat masalah dalaman seperti kurangnya
kesedaran dan pendedahan terhadap teknologi oleh kakitangan perlu diberi perhatian
yang serius. Ini adalah kerana, dengan kewujudan kakitangan yang mempunyai
kemahiran dan pengetahuan untuk menggunakan teknologi dan ini akan memberi
mempercepatkan lagi proses dalam pelaksanaan sistem kerajaan elektroik. Oleh itu,
168
agensi pelaksana seperti MBAS perlu sentiasa memastikan dan menyediakan program
pembangunan kemahiran yang lebih menyeluruh dan berterusan.
Selain itu, masyarakat generasi baru dapat menerima perubahan ini namun
terdapat juga segelintir masyarakat lebih cenderung untuk berurusan terus di kaunter
walaupun terpaksa beratur dan mematuhi pelbagai prosedur kerana merasakan proses ini
lebih mudah dan selamat. Kajian daripada Hasmiah (2011), juga telah membuktikan
bahawa terdapat 84.7 peratus pengguna tidak menggunakan perkhidmatan online malah
lebih suka menggunakan perkhidmatan kaunter. Oleh yang demikian, agensi pelaksana
seperti MBAS perlu bergerak secara proaktif dalam memberi pendedahan manfaat
penggunaan perkhidmatan online terhadap masyarakat dan kepentingan teknologi ini
pada masa akan datang.
Oleh yang demikian, pengkaji mendapati bahawa pengenalan perkhidmatan
secara online oleh MBAS masih lagi berada tahap yang baik dan perlu dipertingkatkan
lagi dengan beberapa pendekatan baharu. Perkara ini telah menjadi persoalan utama
kenapa kerajaan elektronik tidak dapat dilaksanakan secara keseluruhannya khususnya
di Malaysia berbanding negara-negara lain seperti Singapura. Namun, menerusi Model
TAM yang telah dibincangkan oleh para pengkaji sebelum ini, mencadangkan supaya
individu diberi penekanan dan pendedahan kepada teknologi supaya dapat menimbulkan
minat mereka untuk menggunakan teknologi yang diperkenalkan. Menerusi usaha ini,
169
tahap kesedaran serta kesediaan rakyat juga mungkin dapat ditingkatkan dan seterusnya
dapat mewujudkan masyarakat yang berilmu.
Dalam pada itu, kualiti perkhidmatan online juga perlu dipertingkatkan dari
semasa ke semasa supaya ianya sentiasa relevan, berkualiti, cekap dan berkesan kepada
pengguna serta memenuhi kehendak pengguna seperti penjimatan dalam perkhidmatan,
ciri-ciri keselamatan yang ketat dan keselesaan pengguna apabila menggunakan
perkhidmatan ini. Selain itu, diharapkan bahawa masyarakat juga perlu turut sama
menjayakan matlamat kerajaan untuk mewujudkan sebuah kerajaan yang melaksanakan
sistem kerajaan berasaskan elektronik. Oleh itu, masyarakat perlu mempunyai
kesedaran dan usaha dengan memainkan peranan untuk memberi sokongan kepada
kerajaan dan seterusnya memanfaatkan faedahnya sehingga ke peringkat maksimum.
Kerjasama antara kerajaan dan rakyat akan mewujudkan persekitaran yang harmoni dan
ini juga akan memberikan impak yang sangat berguna kepada kedua-dua belah pihak
kelak.
170
Bibliografi
Ab. Aziz Yusof. (2000). Perubahan dan kepimpinan. Cetakan kedua: Penerbit
Universiti Utara Malaysia.
Adams, D.A., Nelson, R.R. & Todd, P.A. (1992). Perceived usefulness, ease of use, and
usage of information technology: A replication. MIS Quarterly. Vol.16, No. 2, pp.
227 - 247.
Ajzen, I., &Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social
behaviour. Eaglewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Al-Omari, A., & Al-Omari, H. (2006). E-Government Readiness Assessment Model.
Computer Science. Vol.2, No.11, pp. 841-845.
Aminuddin Hassim & Sheila Bavanandam. (2011). Leadership in an environment of
turbulent change. Kuala Lumpur. National Institute of Public Administration
(INTAN).
Anna Ya Ni. & Bretschneider, S. (2005). Why does state government contract out their
e-government services? Proceedings of the 38th
Hawaii International Conference
on System Science.
Akesson, M., Skalen, P. & Edvarsson, B. (2008). E-government and service orientation:
gaps between theory and practice. International Journal of Public Sector
Management. Vol. 21, No. 1, pp. 74-92.
Amoretti, F. (2007). International organization ICT policies. E-democracy and e-
government for political development. Review of Policy Research. Vol. 24, No. 4,
pp. 331-344.
Ari-Veikko Anttiroiko. (2008). Electronic government. Concepts, methodologies, tools
and applications. Hershey: Information Science Reference.
Asgarkhani, M. (2005). The effectiveness of e-service in local government: A case
study. The Electronic Journal of E-Government. Vo. 3, No. 4, pp. 157-166
Baptisa, M. (2005). E-government and state reform: Policy dilemmas for Europe. The
Electronic Journal of E-Government. Vol. 3, No. 4, pp. 167-174.
Cinca, C.S, Tomas, M.R. & Tarragona, P.P. (2008). Determinants of e-government
extension. Online Information Review. Vol. 33, No.3, pp. 476-498.
171
Chun Yu & Paul Jen-Hwa Hu. (2007). Examining the impact of institutional framework
on e-government infrastructures: A study of Hong Kong Experiences. Proceedings
of the 40th
Annual Hawaii International Conference on System Sciences.
Davis, F.D. (1989). Perceived usefulness, perceived easy of use, and user acceptance of
information technology. MIS Quarterly. Vol. 13, No. 3, pp. 319-340.
Davison, R. Wagner, C. & Ma, L. (2005). From government to e-government: A
transition Model. Information Technology and People. Vol. 18, No. 2, pp. 280-
299.
De, R. (2006). The impact of Indian e-government initiatives: Issues of poverty and
vulnerability reduction. Regional Developmnt Dialogue. Vol. 27, No. 2, pp. 88-
100.
Deakins, J.E., & Dillion, S.M. (2002). E-government in New Zealand: The local
authority perspective. The International Journal of Public Sector Management.
Vol. 9, No. 1, pp. 48-63.
Dong, Y.K., & Grant, G. (2010). E-government maturity model using the capability
maturity model integration. Journal of System and Information Technology. Vol.
12, No. 3, pp. 230-244.
EPU. (2013). Unit Perancangan Ekonomi, Jabatan Perdana Menteri. Fakta dan
Maklumat Sosioekonomi Malaysia 2013. Putrajaya. Jabatan Perdana Menteri.
Fairweather, N.B., & Rogerson (2006). Towards morally defensible e-government
interactions with citizens. Info, Comm and Ethics in Society. Vol. 4, No. 5, pp.
173-180.
Fazilah Mohd Othman, Muslimin Wallang, Rozita Abd Mutalib dan Zalinah Ahmad.
(2008). Kerajaan elektronik: Ke arah penyampaian perkhidmatan awam berkesan.
Public Sector ICT Management Review. Vol. 2, No. 1, pp. 1-12.
Garson, G.D. (2003). Public information technology: Policy and management issues.
Hershey, PA: Idea Group Publishers.
Garson, G.D. (2006). Public information technology and e-governance: Managing the
virtual state. Sudbury, MA: Jones and Bartlett.
Hasmiah Kasimin. (2011). Kerajaan elektronik: Perspektif pengguna. Bangi. Penerbit
Universiti Kebangsaan Malaysia.
Heeks, R. (2006). Implementing and managing e-government: An international text.
New Delhi. Vistaar Publications.
Hsu, F.M., Chen, T.Y., & Wang, S. (2009). Efficiency and satisfaction of electronic
records management systems in e-government in Taiwan. The Electronic Library.
Vol. 27, No. 3, pp. 461-473.
172
Ibrahim Ariff & Goh Chen Chuan. (1998). Multimedia Super Coridor. Kuala Lumpur:
Leeds Publications.
INTAN. (2011). Development with a human touch: Maximising human capital potential.
Kuala Lumpur. Institut Tadbiran Awam Negara (INTAN)
INTAN. (2011). Segera berubah. Kuala Lumpur. Institut Tadbiran Awam Negara
(INTAN).
Ismail Adam. (2011). Outcome-base: Public service delivery. Kuala Lumpur: Universiti
Tun Abdul Razak.
Jabatan Perkhidmatan Awam Malaysia (JPA). (2009). Transformasi pengurusan sumber
manusia sektor awam Malaysia abad ke-21. Kuala Lumpur. MPH Group Printing.
Jain, P. (2002). The catch-up state: E-government in Japan. Japanese Studies. Vol. 29,
No. 3, pp. 239-259.
Jasber Kaur & Noor Dalila. (2008) Malaysian electronic government adoption barriers.
Public Sector ICT Management Review. Vol. 2, No. 1, pp. 38-43.
Kharel, P., & Shakya, S. (2012). E-government implementation in Nepal: A challenges.
International Journal of Advanced Research in Computer Science and Software
Engineering. Vol. 2 , No. 1.
Kifle, H., & Low Kim Cheng. (2009). E-government implementation and leadership:
The Brunei case study. Electronic Journal of E-Government. Vol. 7, No. 3, pp.
271-282.
Kolsaker, A., & Lee-Kelley, L. (2008). Citizens attitudes towards e-government and e-
governance: a UK study. International Journal of Public Sector. Vol. 21, No. 7,
pp. 723-738.
Latif Al-Hakim. (2007). Global electronic government. Theory, applications and
benchmarking. Hershey: Idea Group Publishing.
Lee, Y., Kozar, K.A., & Larsen, K.R.T. (2003). The technology acceptance model: past,
present and future. Communication of association for information systems. Vol. 12,
No. 50, pp. 752 – 780.
Lu, H., & Yongsheng, J. (2009). A review of technology acceptance model in the e-
commerce environment. Paper presented at International Conference on
Management of e-Commerce and e-Government.
Lu, J., Liu, C., & Yu, C.S. (2005). Facilitating conditions wireless trust and adoption
intention. The Journal of Computer Information Systems. Vol. 1, No. 46, pp.17.
Magiswary Dorasamy & Maniam Kaliannan. (2008). Providing government service
online: an empirical survey of e-government at Majlis Perbandaran Subang Jaya
(MPSJ). Public Sector ICT Management Review. Vol. 2, No.1, pp. 22-28.
173
Malaysia. (2008). Akta Kerajaan Tempatan 1976 (Akta 171): Internasional Law Book
Services (ILBS).
MAMPU. (1997). The civil service of Malaysia: Building an IT culture. Kuala Lumpur:
Percetakan Nasional Malaysia Berhad.
MAMPU. (2013). e-PBT Book: Memperkasa penyampaian perkhidmatan PBT menerusi
penggunaan ICT. Putrajaya: Jabatan Perdana Menteri.
Mariam Rehman, Vatcharaporn Esichaikul & Muhammad Kamal. (2010). Factors
influencing e-government adoption in Pakistan. Transforming Government,
People, Process and Policy. Vol. 6, No. 3, pp. 258-282.
Mazlan Yusoff & Zahari Othman. (2013). Digital transformation: Powering Malaysia
towards realizing vision 2020. Proceedings of The National Digital Conference.
Putrajaya. 2-3 July 2013
McClure, D., L. (2002). Electronic Government Challenges to Effective Adoption of the
Extensible Markup Language: United States General Accounting Office. United
States of America.
Mokhtar Mohd Yusof & Muhammad Abkari Omar. (2006). Pelaksanaan projek kerajaan
elektronik (Electronic Government-EG) satu penilaian. Public Sector ICT
Management Review. Vol. 1, No. 1, pp. 51-59.
Moudler, E. (2001). E-government. If you build it, will they come? PublicManagement
Review. Vol. 83, No. 8, pp. 102-122.
Muhammad Abdul Karim. (2003). Technology and Improved Service Delivery:
Learning Points from the Malaysian experience. International Review of
Administrative Sciences. Vol. 69, No. 2, pp. 191-204.
Muhammad Akbari Omar. (2006). Pelaksanaan projek kerajaan elektronik satu penilaian
Kolej Universiti Teknikal Kebangsaan Malaysia. Public Sector ICT Management
Review. Vol. 1, No. 1, pp. 51-59.
Muhammad Rais Abdul Karim. (1999). Reengineering the public service: Leadership
and change in an electronic age. Subang Jaya. Pelanduk Publications.
Muhammad Rais Abdul karim & Nazariah Mohd Khalid. (2003). E-government in
Malaysia. Subang Jaya: Pelanduk Publications (M) Sdn Bhd.
Ndou, V. (2004). E-government for developing countries: Opportunities and challenges.
Electronic Journal on Information Systems in Developing Countries. Vol. 18, No.
1, pp 1-24.
Noore Alam Siddiquee. (2005). Innovations in governance and service delivery: E-
government experiments in Malaysia. Network of Asia-Pacific Schools and
Institutes of Public Administration and Governance (NAPSIPAG) Annual
Conference.
174
Noore Alam Siddiquee. (2007). Public service innovations policy transfer and
governance in the asia pacific region: The Malaysian experience. Journal Of
Administration and Governance. Vol. 2, No. 1.
Noore Alam Siddiquee. (2008). Service delivery innovations and governance: The
Malaysian experience. Transforming Government: People, Process and Policy.
Vol. 2, No 3, pp. 194-213.
Noraidah Sahari et al. (2011). Kemudahan capaian dan penggunaan e-kerajaan di
Malaysia. Persidangan Kebangsaan Ekonomi Malaysia ke VI (PERKEM VI).
Ekonomi Berpendapatan Tinggi: Transfromasi kearah peningkatan inovasi,
produktiviti dan kualiti hidup Melaka bandaraya bersejarah 5-7 Jun. (pp.173-180).
Melaka.
Normalini Md. Kassim, Ramayah.T. & Sherah Kurnia. Antecedents and outcomes of
human resource information system (HRIS) use. International Journal
Productivity and Performance Management. Vol. 61, No. 6, pp. 603-623.
Norozina Yahya. (2008). ICT in service delivery in TNB. Public Sector ICT
Management Review. Vol. 2, No. 2, pp. 26-32.
Norsshita Mat Nayan, Halimah Badioze Zaman & Tengku Mohammad Tengku Sembuk.
(2010). E-kerajaan: Analisis konsep dan pelaksanaan di Malaysia. Proceedings of
regional conference on knowledge integration in ICT. (pp. 248-256). Kuala
Lumpur
OECD. (2001). Engaging Citizens in Policy-Making: Information. Consultation and
Policy Participation.
OECD. (2002). ICT and Business Performance – Empirical Findings and Policy
Implications: OECD.
OECD. (2003). The E-Government Imperative. OECD E-Government Studies: OECD,
Paris.
Ooh Kim Lean., Suhaiza Zailani, T. Ramayah & Yudi Fernando. (2009). Factors
influencing intention to use e-government services among citizens in Malaysia.
International Journal of Information Management. Vol. 29, No.1, pp. 458-475.
Pei,W.L. & Jun, Y.H. (2010). Using the technology acceptance model to explore online
shopping behavior: Online experiences as a moderator. IEEE.
Pelan Induk Pembangunan Luar Bandar. (2010). Kementerian Kemajuan Luar Bandar
dan Wilayah: Putrajaya.
Perkhidmatan Awam Malaysia. (1996). Ke arah kecemerlangan melalui ISO 9000:
Pembaharuan dan kemajuan dalam pentadbiran awam 1996. Kuala Lumpur: Unit
Pemodenan Tadbir Malaysia (MAMPU).
175
Perkhidmatan Awam Malaysia. (1999). Menuju alaf baru: Pembaharuan dan kemajuan
dalam perkhidmatan awam 1999. Kuala Lumpur: Unit Pemodenan Tadbir
Malaysia (MAMPU).
Pekeliling Perkhidmatan Bilangan 6. (2005). Dasar Latihan Sumber Manusia Sektor
Awam.
Ramlah Hussien, Nor Shariza Abdul Karim, & Mohd Hassan Selamat. (2007). The
impact of technological factors on the information systems success in the
electronic-government context. Business Process Management Journal. Vol. 13,
No. 5, pp. 613-627.
Reddick, C.G. (2010). Politics, democracy and e-government. Participation and service
delivery. Hershey: Information Science Reference.
Reddick, C.G., & Frank, H.A. (2007). E-government and its influence on managerial
effectiveness: A survey of Florida and Texas city managers. Financial
Accountability & Management Journal. Vol. 23, No. 1, pp. 1-27.
Rorissa, A., & Demissie, A. (2009). The state of the e-government services in Africa:
An analysis relevant websites. Proceedings of the 42nd
Hawaii International
Conference on System Sciences.
Rouse, P.D. (2004). Technology acceptance and sense making: Exploring the
antecedents and moderating trigger conditions related to perceived usefulness and
perceived ease of use (Dissertation, St. Ambrose University, 2004).
Roy, J. (2006). E-government and local governance in Canada: An examination of front
line challenges and federal tensions. International Journal of E-government
Research. Vol. 1, No. 1, pp. 219-255.
Russell, E.W. & Bvuma, D.G. (2001). Alternative service delivery and public service
transformation in South Africa. International Journal of Public Sector
Management. Vol. 14, No. 3, pp. 241-265.
Siti Hajar Mohd Idris, Hasmiah Kasimin, Zulridah Md Noor, &Noraidah Sahari. (2012).
Menguji tahap kepuasan perkhidmatan ekerajaan dengan pendekatan model
integrasi. Jurnal Ekonomi Malaysia. Vol. 46, No. 2, pp. 55-62.
Sarikas, O.D. & Weerakkody, V. (2007). Realising integrated e-government service: A
UK local government perspective. Transforming Government: People, Process
and Policy. Vol.1, No. 2, pp. 153-173.
Shackleton, P., Fisher, J. & Dawson, L. (2006). E-government services in the local
government context: an Australian case study. Business Process Management. Vol.
12, No. 1,pp. 88-100.
Shaidin Shafie. (2007). E-Government and Initiatives in Malaysia and The Role of The
National Archives of Malaysia in Digital Records Management. Kuala Lumpur:
National Archives of Malaysia.
176
Suruhanjaya Komunikasi dan Multimedia Malaysia. (2013). Buku Maklumat Statistik
2013.
Symonds, M. (2001). Government and the Internet: Quick Fixes. The Economist. 355,
13-36.
Symonds, M. (2001). A Survey of Government and the Internet. The Economist.
355(8176). S3-S5.
Umi Asma’ Mokhtar & Zawiyah Mohamad Yusof. (2009). Electronic records
management in the Malaysian public sector: The existence of policy. Records
Management Journal. Vol. 19, No. 3, pp. 231-244.
Umi Asma’ Mokhtar & Zawiyah Mohamad Yusof. (2009). Polisi pengurusan rekod
elektronik dalam sektor awam di Malaysia. Jurnal Teknologi Maklumat dan
Multimedia. Vol. 7, pp. 51-67.
Taylor, S. & Todd, P.A. (1995). Understanding information technology usage: test of the
competing models. Information Systems Research. Vol. 6, No. 2, pp. 76 - 144.
Teicher, j., Hughes, O. & Dow, N. (2002). E-government: a new route to public sector
quality. Managing Service Quality. Vol. 12, No. 6, pp. 384-393.
Tengku Azmi Tengku Majid. (2008). Aplikasi ICT di kalangan industry kecil dan
sederhana. Public Sector ICT Management Review. Vol. 2, No. 2, pp. 40-42.
Tengku Mohd Azzman Shariffadeen. (2004). National ICT Policy Planning Intervention
in Malaysia. 18-21 Februari 2004. SiTEXPO. Casablanca, Morocco.
Trosha.I., Jerram. C. & Hill. S.R. (2011). Exploring the public sector adoption of HRIS.
Industrial Management and Data Systems. Vol. 111, No.3, pp. 470-488.
Venkatesh, V. & Davis, F.D. (2000). A theoretical extension of the technology
acceptance model: four longitudinal field studies. Management Science. Vol. 46,
No.1, pp.186 – 204.
Wauters, P. (2006). Benchmarking e-government policy within the e-Europe
programme. Aslib Proceedings: New Information Perspective. Vol. 58, No. 5, pp.
389-403.
Welch, E.W., Hinnant,C.C., & Moon, M.J. (2004). Linking citizen satisfaction with e-
government by building trust in government. Journal of Public Administration
Research and Theory. Vol.15, No. 3, pp. 371-391.
West, D.M. (2004). E-government and the transformation of service delivery and
citizens attitudes. Public Administration Review. Vol. 64, No. 1, pp. 15-27.
Winkel, O. (2007). Electronic government and network security: a viewpoint.
Transforming Government: People, Process and Policy. Vol. 1, No. 3, pp. 220-
229.
177
Wixom, B., & Watson, H. (2001). An empirical investigation of the factors affecting
data warehousing success. MIS Quarterly. Vol. 25, No. 1, pp.17-32.
Ying, Z. & Qi, Z. (2010). Influence Factors of Technology Acceptance Modelin Mobile
Learning. Paper presented at Fourth International Conference on Genetic and
Evolutionary Computing.
Yousef Elsheikh, Cullen, A. & Hobbs, D. (2008). E-government in Jordan: Challenge
and opportunities. Transforming Government: People, Process and Policy. Vol. 2,
No. 2, pp. 83-103.
Zafir Mohd Makhbul & Fazilah Mohamaf Hasun. (2011). Prinsip pengurusan sumber
manusia. Petaling Jaya. Leeds Publications.
Sumber Internet:
30 Dasar Kerajaan Berjiwa Rakyat. (2010). Kerajaan Negeri Pulau Pinang. Pejabat
Setiausaha Kerajaan Negeri Pulau Pinang. 21 Mei 2010. Diakses pada 02 Mac
2015 daripada
http://www.penang.gov.my/index2.php?option=com_flippingbook&view=book&i
d=6
ACELG. Australian Centre of Excellence for Local Government. (2014). Service
delivery review. A how to manual for local government. Diakses pada 25 Mac
2015 daripada http://www.acelg.org.au/
Bernama. (2014). Malaysia Negara Keenam Mudah Diserang Jenayah Siber. Diakses
pada 11 Mac 2015 daripada
http://web6.bernama.com/bernama/v3/bm/news_lite.php?id=1071050
Bernama. (2005). Sistem Penyampaian Perkhidmatan Awam Masih Jadi Isu. 7
Disember 2005. Diakses pada 05 Mac 2015 daripada
Http://Www.Bernama.Com.My/Bernama/V3/Bm/
Credibility review of the malaysian states e-government web sites. Diakses pada 20
April 2015 daripada
http://www.google.com.my/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=4&cad
=rja&uact=8&ved=0CDMQFjAD&url=http%3A%2F%2Fworkspace.unpan.org%
2Fsites%2Finternet%2FDocuments%2FUNPAN043278.pdf&ei=xOtCVLrwN6La
178
mAXNk4CQCw&usg=AFQjCNHzPHwoqnzvN5URVOZ6wo8iDLFFCw&bvm=b
v.77648437,d.dGY
Dasar Keselamatan ICT. Diakses pada 18 April 2015 daripada
http://www.mosti.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=2034
&Itemid=616&lang=bm
Dasar Keselamatan ICT. Jabatan Peguam Negara. Diakses pada 20 Januari 2015
daripada
http://www.google.com.my/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&ved
=0CCUQFjAB&url=http%3A%2F%2Fwww.agc.gov.my%2Fpdf%2Fpekeliling%
2Fpelbagai%2FDasar_Keselamatan_ICT_Jabatan_Peguam_Negara.pdf&ei=LdUP
VPLKJdWMuASBioDoAw&usg=AFQjCNFTtANi5hiDXwJS_SDa8-
iHoAmv0Q&bvm=bv.74649129,d.c2E
Dasar dan Pembangunan Negara. Diakses pada 06 Mac 2015 daripada
http://www3.pmo.gov.my/RancanganWeb/Rancangan1.nsf/RM9View?openview
E-Pihak Berkuasa Tempatan (e-PBT). Diakses pada 08 Mac 2015 daripada
Http://Www2.Epbt.Gov.My/Portal/
eUser. Australian Bureau of Statistics (2004). Diakses pada 09 April 2015 daripada
http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/[email protected]/DetailsPage/4363.0.55.0012004-
05?OpenDocument
Halatuju Pembangunan ICT Negara. Diakses pada 20 Mac 2015 daripada
http://www.google.com.my/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad
=rja&uact=8&ved=0CB4QFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.vodppl.upm.edu.m
y%2Fuploads%2Fdocs%2FNOTA%25208KOM3362_HalaTujuICT.ppt&ei=aGd
DVMXyB4OPmwWKuYLYBw&usg=AFQjCNFwMzapIHC4wCMtrTktuqu4gkv
2sw&bvm=bv.77648437,d.dGY
Ida. (2009). Singapore Infocomm Statistics. Diakses pada 05 Mac 2015 daripada
Http://Www.Cicc.Or.Jp/English/News/E-Govranking2011e.Pdf\
IKIM. (2012). Kemampuan E-Government Pertingkatkan Sistem Penyampaian
Perkhidmatan. Diakses pada 12 Mac 2015 daripada
http://www.ikim.gov.my/index.php/en/artikel/7537-kemampuan-e-government-
pertingkatkan-sistem-penyampaian-perkhidmatan
Innovation in Governance Research Group. Diakes pada 09 Mac 2015 daripada
http://www.innovation-in-governance.org/
Karnival Kerajaan Elektronik dan Inovasi Negeri Kelantan. Diakses pada 20 Mac 2015
daripadahttp://www.stadium.kelantan.gov.my/index.php?option=com_k2&view=it
179
em&id=75:karnival-kerajaan-elektronik-dan-inovasi-negeri-kelantan-2013-
keik2013&Itemid=322&lang=bm
Kerajaan Malaysia. Pekeliling Am Bilangan 2 Tahun 1999:Jawatankuasa It Dan Internet
Kerajaan (Jitik).Diakses pada 05 Mac 2012 daripada
Http://Www.Mampu.Gov.My/Web/Guest/Keurusetiaan
Laporan Ekonomi Tahun 2013/2014. Prestasi Ekonomi dan Prospek. Diakses pada 12
Mac 2015 daripada
http://www.treasury.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=27
35:laporan-ekonomi-2013-2014&Itemid=2478&lang=ms
Laporan Tahunan Egcom. (2009). Jawatankuasa Penyelarasan Kerajaan Elektronik.
Mampu. Diakses pada 06 Mac 2015 daripada
Http://Www.Mampu.Gov.My/Pdf/Pam/Pa022006.Pdf
Laporan Tahunan EGCOM 2010. Diakses pada 21 Mac 2015 daripada
http://www.google.com.my/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad
=rja&uact=8&ved=0CB4QFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.mampu.gov.my%2
Fdocuments%2F10228%2F41832%2FLaporan%2BEGCOM.pdf%2F73c5e66e-
c767-4ab8-bc23
249cf990fac2&ei=MG9MVPHrC6PTmgX26oDoBA&usg=AFQjCNFkzjcgRVzd
LkbCJRAZdCeV1OnJ_Q&bvm=bv.77880786,d.dGY
Majlis Bandaraya Alor Setar (MBAS). Diakses pada 03 Mac 2015 daripada
http://www.mbas.gov.my/home
Mampu. (2005). E-Government. Diakses pada 08 Mac 2012 daripada
Http://Www.Mampu.Gov.My/Web/Guest;Jsessionid=C2ca675502bda9309e2feadf
78b9d2f7
MIMOS. Diakses pada 16 April 2015 daripada http://www.mimos.my/
Multimedia Super Koridor. Diakses pada 29 Mac 2015 daripada
Http://Www.Mscmalaysia.My/
National Health Survey: Users' Guide -Electronic Publication. Diakses pada 20 April
2015 daripada
http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/[email protected]/DetailsPage/4363.0.55.0012004-
05?OpenDocument
National InformationTechnology Council (NITC). Diakses pada 16 Mei 2015 daripada
http://nitc.kkmm.gov.my/
Pejabat Setiausaha Kerajaan Negeri Kedah. Diakses pada 20 Oktober 2014 daripada
http://psuk.kedah.gov.my/home4/new.php?jab=psuk&isi=content3&id1=8
180
Pekeliling Am Bilangan 3 Tahun 2000. Rangka Dasar KeselamatanTeknologi Maklumat
dan Komunikasi Kerajaan. Diakses pada 20 Mei 2015 daripada
http://www.google.com.my/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved
=0CB4QFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.mampu.gov.my%2Fdocuments%2F1
0228%2F21226%2FPekeliling%2BAm%2BBilangan%2B3%2BTahun%2B2000.p
df%2Fb00b1258bb1541b89a35312ac7d7d221&ei=hLtDVPf2AoLXmgWkiYGQD
g&usg=AFQjCNEW_o33ZTX1lene bpb8sAJ0mPPw&bvm=bv.77648437,d.dGY
Pelaksanaan Kerajaan Elektronik. Diakses pada 20 Mei 2015 daripada
http://www.google.com.my/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved
=0CB4QFjAA&url=http%3A%2F%2Fdisac.intan.my%2Fisac%2FPelaksanaanKer
ajaanElektronik.pdf&ei=_GxDVLq7AoGUmwWv7YGoDw&usg=AFQjCNFRUJ
ReYKDyRkLXDXpHutlMMlw_A&bvm=bv.77648437,d.dGY
Pelan Strategik MAMPU. Diakses pada 09 Mac 2015 daripada
Http://Www.Mampu.Gov.My/Pdf/Flipbook/Pstrategik-Mampu/
Portal Rasmi Majlis Bandaraya Alor Setar. Diakeses pada 12 Mac 2015 daripada
http://www.mbas.gov.my/home
Press Release Waseda University International e-Government Ranking 2013 March,
25th 2013.
Diakses pada 20 Mac 2015 daripada
http://www.google.com.my/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=4&cad
=rja&uact=8&ved=0CDEQFjAD&url=http%3A%2F%2Fwww.egov.waseda.ac.jp
%2Fpdf%2FPress
_Released_on_eGov_ranking_2013.pdf&ei=At5AVLn5LqLemAXD7YHICw&us
g=AFQjCNHFYBdMeHRaO6aATiJXJngjkHvPoQ&bvm=bv.77648437,d.dGY
Program e-Melaka.Diakses pada 11Mac 2015 daripada
http://www.emelaka.gov.my/my/index.php/emelaka
Program MSC Melaka.Diakses pada 11Mac 2015 daripada
http://www.emelaka.gov.my/my/index.php/msc-melaka
Rancangan Malaysia Ke Sembilan (RMK-9). (2008). Pembangunan ICT Negara.
Diakses pada 10 Mac 2015 daripada www.aspirasidigital.net.my
Sistem e-Aduan Kerajaan Negeri Terengganu.Diakses pada 20 April 2015 daripada http://www.terengganu.gov.my/maxc2020/eaduan/nr/logmasuk.php
Suruhanjaya Komunikasi dan Multimedia. (2011). Diakses pada 13 Mac 2015 daripada
Http://Www.Skmm.Gov.My/Attachment/Resources/Skmmq1_2011_Mal01.Pdf
Transaksi online Majlis Bandaraya Alor Setar (2013). Diakses pada 28 April 2015
daripada http://www.mbas.gov.my/747
181
Transaksi online Majlis Bandaraya Alor Setar (2014). Diakses pada 28 April 2015
daripada http://www.mbas.gov.my/755
Tun Dr. Mahathir. (1996). Ucapan Dalam Perasmian Multimedia Asia di Putra World
Trade Centre, Kuala Lumpur. Diakses pada 25 April 2015 daripada
http://www.mahathir.com/malaysia/speeches/1996/1996-08-01.php
Unit Perancang Ekonomi. Jabatan Perdana Menteri.Diakses pada 20 Mac 2015 daripada
http://www.epu.gov.my/web/guest/ict
Undang-Undang Malaysia. Akta 171. Akta Kerajaan Tempatan 1976. Diakses pada 15
Mac 2015 daripada Http://Www.Agc.Gov.My/Akta/Vol.%204/Akta%20171.Pdf
United Nations Public Administration Country Studies (UNPACS). United Nations E-
Government Survey2012. Diakses pada 01 Mac 2015 daripada
http://www.google.com.my/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&ved
=0CCUQFjAB&url=http%3A%2F%2Funpan3.un.org%2Fegovkb%2FPortals%2F
egovkb%2FDocuments%2Fun%2F2012Survey%2Funpan048065.pdf&ei=91NDV
Pv0OubXmAXLnYDQDA&usg=AFQjCNFyzH8asJfGAMq2fCWonVXiy4_KxA
&bvm=bv.77648437,d.dGY
United Nations Conference on Trade and Development. Commission on Science and
Technology for Development (2013).Diakses pada 20 Mac 2015 daripada
http://unctad.org/en/Pages/cstd.aspx
United Nations Public Administration Country Studies (UNPACS). United Nations E-
Government Survey2014. Diakses pada 20 Mac 2015 daripada
http://www.google.com.my/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&cad
=rja&uact=8&ved=0CCMQFjAB&url=http%3A%2F%2Funpan3.un.org%2Fegov
kb%2FPortals%2Fegovkb%2FDocuments%2Fun%2F2014-Survey%2FE-
Gov_Complete_Survey-
2014.pdf&ei=ik9DVPixDaLWmgWpw4DgBw&usg=AFQjCNHz_1KqhpO0NYSi
6k7MVkKkr27xgA&bvm=bv.77648437,d.dGY
Waseda University (2011) World E-Government Ranking. Diakses pada 15 Mac 2015
daripada Http://Www.Cicc.Or.Jp/English/News/E-Govranking2011e.Pdf
Waseda University. Diakses pada 20 Februari 2015
daripadahttp://www.waseda.jp/eng/news14/140528_egov.html
WASEDA –IAC 10thinternationale-governmentranking2014. Diakses pada 12April
2015 daripada
http://www.google.com.my/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad
=rja&uact=8&ved=0CCwQFjAC&url=http%3A%2F%2Fe-
gov.waseda.ac.jp%2Fpdf%2F2014_E
182
Gov_Press_Release.pdf&ei=At5AVLn5LqLemAXD7YHICw&usg=AFQjCNGW
CwxaonpDQ5XZgHTE7ChdtOQVvQ&bvm=bv.77648437,d.dGY
World Congress IT. Mexico 2014. Diakses pada 25Mac 2015 daripada
http://wcit2014.org/wcit-2014/
World E-Government Ranking 2012. Diakses pada 27Mac 2015 daripada
http://www.google.com.my/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved
=0CCEQFjAA&url=http%3A%2F%2Funpan3.un.org%2Fegovkb%2FPortals%2F
egovkb%2FDocuments%2Fun%2F2012-Survey%2FChapter-1-World-e-
government-
rankings.pdf&ei=rAtfVOC5Fc7huQTszIL4BQ&usg=AFQjCNHCf2irN5UrmwV_
G9s8Hh6KLbisLA&bvm=bv.79189006,d.c2E
Sumber Surat Khabar:
Berita Harian. (2009). Sistem e-PBT tingkat kecekapan: Guna aplikasi lengkap, stabil,
mudah dan seragam. (25 November).
Berita Harian. (2013).Perlis bakal jadi negeri pertama miliki capaian internet
berkelajuan tinggi. (16 Disember).
Berita Harian. (2014). Microsoft serah anugerah kecemerlangan e-kerajaan. (29
September).
Berita Harian. (2014). Terengganu tambah baik sistem e-aduan.
Berita Harian. (2014). Persidangan Pertubuhan Komanwel bagi pentadbiran Awam dan
Pengurusan (CAPAM) 2014. (18 Okotober).
Berita Harian. (2014). 9,889 Sekolah terima capaian internet. (11 November).
Berita Harian. (2014). Malaysia Paling Tinggi Akses Internet Guna Telefon Pintar.
(29 Oktober).
Berita Harian. (2014). Johor tambah Wifi percuma. (12 November).
Berita Harian. (2014). Penggunaan Internet jalur lebar meningkat. (11 November).
Berita Harian. (2015). Aktiviti BDA lebih RM1b menjelang 2020. (24 April).
183
Bernama. (2013). 700,000 ribu penduduk luar bandar dapat manfaat akses ICT daripada
PI1M sejak 2007. (12 September).
Bernama. (2014). Malaysia negara keenam mudah diserang jenayah siber.
(23 September).
Habibah Omar. (2005). Penggunaan komputer masih di tahap rendah. Utusan
Malaysia.(19 Februari).
Khartini Hamir. (2013). Kepentingan ICT kejayaan pelaksanaan e-Kerajaan. The World
News 2. (28 May).
Nurrul Huda Ahmad Lutfi. (2013). 700,000 ribu penduduk luar bandar dapat manfaat
akses ICT daripada PI1M sejak 2007. Bernama. (12 September).
Saufi Hamzah. (2007). Mutu perkhidmatan awam meningkat. Perubahan antarabangsa
akui naik kepada 57 peratus. Berita Harian. (15 Julai).
Utusan Malaysia.(1996). MSC: 7 langkah Akan Dimajukan. (2 Ogos).
Utusan Malaysia. (2005). Kadar Penggunaan komouter dalam kalangan rakyat. (19
Februari).
Utusan Malaysia. (2012). 90 Peratus urusan perkhidmatan awam dalam talian menjelang
2015. (18 Disember).
Utusan Malaysia. (2011). Kadar penebusan jalur lebar melibihi 50 peratus. (14 Januari).
Utusan Malaysi. (2014). Melayu perlu jujur, ubah mentality. (14 September).
Utusan Malaysia. (2014). Bajet: Tumpuan ICT wujud pekerjaan untuk rakyat. (28
Oktober)
Utusan Malaysia. (2014). Penjawat awam perlu berani zahirkan idea melalui tindakan
inovatif. (30 Oktober)
Zuniadah Zainon. (2010). Jalur lebar untuk semua. Utusan Malaysia. (24 Mac).
184
Sumber Temubual:
I. Nama: Encik Rasyidi Bin Othman
Jawatan: Ketua Bahagian Sumber Manusia Majlis Bandaraya Alor Setar
(MBAS)
Tarikh: 23.03.2015 (Isnin)
Masa: 10.00 Pagi-11.00 Pagi
Tempat: Jabatan Khidmat Pengurusan MBAS
II. Nama: Encik Bohari Bin Md. Yusoff
Jawatan: Pegawai Komunikasi Kemasyarakatan Majlis Bandaraya Alor Setar
(MBAS)
Tarikh: 30.03.2015 (Isnin)
Masa : 12.00 Tenghari- 1.00 Petang
Tempat: Pejabat Bahagian Komunikasi Kemasyarakatan MBAS.
III. Nama: Encik Ahmad Suhairi Bin A.Bakar
Jawatan: Penolong Pegawai Teknologi Maklumat Majlis Bandaraya Alor Setar
(MBAS)
Tarikh: 23.03.2015 (Isnin)
Masa: 02.00 Petang- 03.00 Petang
Tempat: Pejabat Bahagian Teknologi Maklumat MBAS.
185
LAMPIRAN
Soalan Kajian Terhadap Responden
Soalan Temubual Kepada Responden 1
Encik Rasyidi Bin Othman- Ketua Bahagian Sumber Manusia MBAS
1. Bagaimankah pelaksanaan sistem berasaskan elektronik (e-government)
dalam pengurusan sumber manusia di MBAS?
2. Bagaimanakah penyaluran maklumat dan pendedahan dilakukan di semua
peringkat pekerja mengenai pelaksanaan sistem kerajaan elektronik
khususnya dalam pengurusan sumber manusia?
3. Apakah terdapat dasar dan peraturan yang khusus berkaitan dengan
pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dalam bahagian pengurusan sumber
manusia di MBAS?
4. Adakah pelaksanaan HRMIS yang juga merupakan antara komponen
dalam pelaksanaan sistem kerajaan elektronik mencapai matlamat?
5. Adakah kesemua pekerja mendapat manfaat dan menikmati perkhidmatan
HRMIS dengan sebaik mungkin?
6. Bagaimanakah rekod peribadi setiap pekerja dilakukan melalui
pelaksanaan sistem berasaskan elektronik ini?
7. Bagaimanakah pengurusan dokumen dan aktiviti pekerja dilakukan
menggunakan perkhidmatan HRMIS?
8. Sejauhmanakah pengenalan dan pelaksanaan HRMIS dalam MBAS?
9. Bagaimanakah pengurusan latihan dilakukan dengan kewujudan HRMIS?
10. Adakah MBAS menitikberatkan latihan yang berkaitan dengan ICT kepada
semua lapisan pekerja?
11. Sejak pelaksanaan sistem berasaskan elektronik adakah MBAS khususnya
bahagian sumber manusia dilihat menghadapi masalah kewangan?
12. Secara keseluruhannya, adakah bahagian sumber manusia MBAS telah
mencapai objektif dari segi pelaksanaan sistem kerajaan elektronik?
Soalan Temubual Kepada Responden 2
Encik Bohari Bin Md. Yusoff-Pegawai Komunikasi Kemasyarakatan MBAS
1. Bagaimanakah pelaksanaan sistem kerajaan elektronik dalam bahagian
Komunikasi Kemasyarakatan di MBAS?
2. Apakah perkhidmatan online yang ditawarkan kepada pengguna
(masyarakat setempat di Alor Setar)?
3. Adakah penglibatan dan kepenggunaan perkhidmatan online dalam
kalangan masyarakat setempat dilihat mendapat sambutan yang baik?
4. Adakah masyarakat setempat telah mendapat pendedahan bahawa
kewujudan perkhidmatan online ini?
5. Adakah aplikasi online yang diperkenalkan ini telah memberi kepuasan
kepada pengguna?
6. Apakah terdapat inovasi terhadap aplikasi online ini pada masa akan
datang?
7. Adakah mutu perkhidmatan MBAS terhadap masyarakat setempat telah
meningkat sejak pengenalan perkhidmatan online?
8. Apakah hubungan dua hala antara MBAS dan masyarakat setempat dilihat
semakin baik sejak pengenalan sistem perkhidmatan online?
9. Apakah sasaran atau matlamat akan datang MBAS khususnya dalam
memberikan perkhidmatan berasaskan elektronik ini?
10. Adakah sistem penyampaian perkhidmatan MBAS dilihat semakin cekap
dan berkesan sejak pelaksanaan aplikasi online?
11. Adakah masyarakat setempat mendapat respon/maklumbalas dengan cepat
daripada MBAS sejak kewujudan sistem berasaskan elektronik ini?
12. Adakah MBAS telah mengatasi masalah karenah birokrasi dan prosedur
yang rigid dengan pelaksanaan perkhidmatan online menerusi pelaksanaan
sistem kerajaan elektronik?
13. Adakah terdapat data atau statistik khusus yang menunjukkan penyertaan
masyarakat setempat dalam menggunakan perkhidmatan online ini?
14. Adakah terdapat sebarang kegagalan dan masalah sepanjang pelaksanaan
sistem kerajaan elektronik?
15. Adakah perbelanjaan MBAS meningkat dengan memperkenalkan aplikasi
online yang memerlukan kos yang tinggi?
Soalan Temubual Kepada Responden 3
Encik Ahmad Suhairi Bin A.Bakar-Penolong Pegawai Teknologi Maklumat
MBAS
1. Apakah inisiatif dan intensif yang telah diberikan oleh pihak pengurusan
dalam pelaksanaan sistem kerajaan berasaskan elektronik?
2. Adakah MBAS mempunyai perancangan khusus dari segi pembangunan
dan halatuju ICT seperti memperkenalkan Pelan Strategik ICT di MBAS?
3. Apakah latihan dan kepakaran yang ditawarkan oleh bahagian ICT kepada
semua pekerja MBAS dalam memberi pendedahan perubahan teknologi
kepada mereka?
4. Adakah pelaksanaan sistem penyebaran informasi dan maklumat rasmi
melalui emel rasmi kepada semua kakitangan telah dijadikan sebagai
medium utama dalam MBAS?
5. Apakah segala maklumat dalaman dan luaran kerajaan berada dalam tahap
keselamatan dan kerahsiaan yang tinggi?
6. Apakah bahagian ICT telah memainkan peranan yang penting dalam
memastikan halatuju dan pelaksanaan sistem kerajaan elektronik di
MBAS?
7. Apakah bahagian ICT MBAS telah mengambil langkah untuk mengatasi
permasalahan penggodaman komputer?
8. Apakah usaha yang telah dilakukan oleh bahagian ICT MBAS dalam
menyakinkan pengguna adalah bahawa segala maklumat peribadi
pengguna selamat dan sulit?
9. Apakah dengan adanya perkhidmatan online ini, MBAS terpaksa
menanggung kos perbelanjaan yang tinggi?
10. Adakah dengan berlakunya inovasi dalam pembangunan ICT dapat
meningkatkan kecekapan dan keberkesanan perkhidmatan?
11. Adakah aplikasi-aplikasi online yang diperkenalkan menghadapi kegagalan
sistem?
12. Adakah MBAS telah mencapai sasaran untuk mengamalkan konsep
‘paperless’?
Lampiran 1
Portal Rasmi Majlis Bandaraya Alor Setar
Sumber: http://www.mbas.gov.my/
Portal HRMIS Kegunaan Warga MBAS
Sumber: http://www.mbas.gov.my/sistem-maklumat-pengurusan-sumber-
manusia-hrmis-
Lampiran 2
Portal E-mel Kegunaan Warga MBAS
Sumber: http://www.mbas.gov.my/webmail
Portal E-Dokumen Kegunaan Warga MBAS
Sumber: http://www.mbas.gov.my/e-dokumen
Lampiran 3
Portal E-Bayar Kegunaan Orang Awam
Sumber: http://www.mbas.gov.my/e-bayar
Portal E-Aduan Kegunaan Orang Awam
Sumber: http://aduan.mbas.gov.my/aduan/index.php
Lampiran 4
Portal e-PBT MBAS
Sumber: http://www.mbas.gov.my/sistem-e-pbt
Portal OSC Online MBAS
Sumber: http://www.mbas.gov.my/sistem-osc-online
Lampiran 5
Portal Ejen Carian Rasmi Kerajaan 1 Akses
Sumber: http://1akses.malaysia.gov.my/
Portal Rasmi Kerajaan Malaysia
Sumber: http://mygov.malaysia.gov.my/BM/Pages/default.aspx