fauna kupu-kupu (lepidoptera: papilionidae, … · tan poai ean*1, mohd firdaus razali 2, mohd...

Journal of Wildlife and Parks (2014) 27 : 1-9 1

FAUNA KUPU-KUPU (LEPIDOPTERA: PAPILIONIDAE, NYMPHALIDAE, PIERIDAE DAN LYCAENIDAE) DI REZAB HIDUPAN LIAR TANJUNG TUAN, MELAKA,

MALAYSIA

Tan Poai Ean*1, Mohd Firdaus Razali2, Mohd Syafiq Ab Rahman2 & Kamal Jusuh3

1Ibu Pejabat, Jabatan PERHILITAN, KM10, Jalan Cheras, 56100 Kuala Lumpur, Malaysia2Rezab Hidupan Liar Tanjung Tuan, Tanjung Biru, Batu 10, Jalan Pantai, 71050, Si-Rusa, Port

Dickson, Negeri Sembilan, Malaysia3Zoo Melaka, Hang Tuah Jaya, 75450 Ayer Keroh, Melaka, Malaysia

*Corresponding author: [email protected]

ABSTRAK

Satu kajian fauna kupu-kupu telah dijalankan di Rezab Hidupan Liar (RHL) Tanjung Tuan pada 20-25 April 2012. Sebanyak 33 individu kupu-kupu telah ditangkap yang terdiri daripada 25 spesies, 18 genera dan empat famili telah direkod. Antaranya famili Nymphalidae direkodkan dengan bilangan spesies terbanyak, iaitu 13 spesies, diikuti oleh famili Papilionidae (lima spesies) dan famili Pieridae (lima spesies) manakala famili Lycaenidae hanya dua spesies.

Katakunci: Rezab Hidupan Liar Tanjung Tuan, Kepelbagaian, Kupu-kupu

ABSTRACT

A butterfly survey was conducted at Tanjung Tuan Wildlife Reserve (WR) from 20-25 April 2012. A total of 33 individuals were caught which consist of 25 species, 18 genera and four family were recorded. Among the family, Nymphalidae were recorded the highest number of species with thirteen species and followed by Papilionidae (five species) and Pieridae (five species). While only two species of Lycaenidae were recorded.

Keywords: Tanjung Tuan Wildlife Reserve, Diversity, Butterfly

PENGENALAN

Satu kajian fauna kupu-kupu telah dijalankan di Rezab Hidupan Liar (RHL) Tanjung Tuan pada 20-25 April 2012. Ini merupakan kajian fauna kupu-kupu buat pertama kali dijalankan di RHL Tanjung Tuan dan bertujuan untuk mengetahui dan mengumpul maklumat kepelbagaian fauna kupu-kupu di situ bagi tujuan pengurusan dan perancangan pembangunan RHL Tanjung Tuan, Melaka.

RHL Tanjung Tuan merangkumi keluasan 64 hektar merupakan satu-satunya hutan bukit pantai yang terdapat di negeri Melaka (Rajah 1). RHL ini didominasi oleh tumbuhan spesies Kelat (Syzgium sp.) yang merupakan tumbuhan pemakanan bagi kupu-kupu famili Lycaenidae. Selain itu, RHL Tanjung Tuan juga terkenal dengan keindahan lanskapnya dan warisan sejarah. Ianya merupakan salah satu tempat persinggahan burung penghijrah yang penting di Malaysia dan rantau Asia.

Tan P.E., Razali, M.F., Syafiq, A.R., & Kamal, J.2

Rajah 1. Peta hutan RHL Tanjung Tuan, Melaka

BAHAN DAN KAEDAH

Kajian fauna kupu-kupu telah dijalankan dengan pemerhatian secara langsung dan kaedah tangkapan menggunakan sauk secara aktif di rentis hutan yang sedia ada di RHL Tanjung Tuan, Melaka dari 9 pagi sehingga 6 petang selama enam hari. Persampelan spesimen telah diambil dan disimpan dalam bentuk kering di Pusat Interpretasi RHL Tanjung Tuan. Pengecaman spesies dibuat dengan merujuk kepada Corbet and Pendlebury (1934) dan Otsuka (2001). Maklumat habitat, lokasi dan prilaku pemakanan kupu-kupu turut direkod sebagai parameter kajian dan satu senarai semak fauna kupu-kupu telah dihasilkan.

Fauna Kupu-Kupu (Lepidoptera: Papilionidae, Nymphalidae, Pieridae dan Lycaenidae) di Rezab Hidupan Liar Tanjung Tuan, Melaka, Malaysia

3

KEPUTUSAN DAN PERBINCANGAN

Sebanyak 33 individu (Rajah 2) yang terdiri daripada 25 spesies, 18 genera dan empat famili telah direkodkan (Jadual 1) dan 16 spesimen telah diambil. Latarbelakang habitat bagi setiap individu yang di cerap dinyatakan dalam Lampiran 1 dan Lampiran 2.

Faktor cuaca telah mempengaruhi hasil cerapan di lapangan di mana cuaca mendung dan berhujan sepanjang tempoh inventori telah menjejaskan hasil cerapan kecuali hari panas pada 21.4.2012 dan 24.4.2012. Selain itu, spesies tumbuhan bernektar yang terdapat di RHL Tanjung Tuan juga kurang berbunga semasa kajian.

Penemuan spesies masih dapat diperolehi pada hari terakhir telah menunjukkan bahawa terdapat lagi kemungkinan fauna kupu-kupu di RHL Tanjung Tuan yang masih belum direkod. Secara kesimpulan, hasil pencerapan ini tidak dapat mewakili gambaran kepelbagaian fauna kupu-kupu kerana bilangan hari cerapan yang singkat dan pencerapan tersebut tidak meliputi semua kawasan RHL Tanjung Tuan.

Rekod pencerapan terkumpul Penemuan spesies pada hari tersebut

Rajah 2. Rekod pencerapan yang terkumpul dan penemuan spesies dari 20 hingga 25 April 2012


Jadual 1. Senarai Fauna Kupu-kupu yang direkod di RHL Tanjung Tuan, Melaka (Lihat Lampiran 3 contoh spesies kupu-kupu).

Famili Spesies Nama InggerisPapilionidae 1. Graphium antiphates Five Bar Sword Tail

2. Graphium sarpadon lurtatius Blue Bottle3. Papilio demoleus malayana Lime Butterfly4. Papilio demolion demolion Banded swallowtail5. Papilio polytes romulus Common Mormon

Pieridae 6. Appias libythea olferna Chocolate Albatross7. Delias hyparete metarete Painted Jezebel8. Eurema ada iona Common Grass Yellow9. Eurema blanda snelleni Common Grass Yellow10. Eurema hecabe contubernalis Common Grass Yellow11. Gandara harina distanti Tree Yellow

Nymphalidae 12. Abisara geza niya Malayan Plum Judy13. Danaus melanippus hegesippus Plain Tiger14. Elymnias hypermnestra agina Common Palmfly15. Elymnias hypermnestra tinctoria Common Palmfly16. Euploea mulciber mulciber Stripe Blue Crow17. Junonia orithya wallacei Blue Pansy18. Mycalesis mineus macromalayana The Dark Brand Bush Brown19. Neptis sp. Common Sailor20. Polyura athamas Common Nawab21. Tanaecia sp. 1 Kumpulan Baron22. Tanaecia sp. 2 Kumpulan Baron23. Vindula dejone erotella Cruiser

Lycaenidae 24. Caleta roxus pothus Straight Pierrot25. Jamides celeno Common Caerulean

PENGHARGAAN

Setinggi-tinggi penghargaan diucapkan kepada kakitangan daripada ibu pejabat PERHILITAN dan PERHILITAN Negeri Melaka terutamanya kakitangan daripada Pejabat RHL Tanjung Tuan kerana telah menyediakan pelbagai sokongan teknikal dan kemudahan semasa program inventori ini dijalankan.

RUJUKAN

Corbet, A.S. & Pendlebury, H.M. (1934). The butterflies of the Malay Peninsula 4th edition (Eliot, J.N. 1992), pp 595. Malayan Nature Society.

Otsuka, K. (2001). A field guide to the butterflies of Borneo and South East Asia. Pp 224. Iwase Bookshop Sdn. Bhd.


5La

mpi

ran

1. R

ekod

indi

vidu

kup

u-ku

pu y

ang

dice

rap

di R

HL

Tanj

ung

Tuan

, Mel

aka

Har

iB

lnTh

nM

asa

Spes

ies

Nam

a In

gger

isFa

mili

Jant

ina

Perin

gkat

Hab

itat

Loka

siK

aeda

h B

il.C

atat

an

204

2012

1020

Del

ias h

ypar

ete

met

aret

ePa

inte

d Je

zebe

lPi

erid

aef

DH

rent

is

rum

ah a

piPL

1Lo

rant

hace

ae –

Tu

mbu

han

Peru

mah

204

2012

1032

Nep

tis sp

.C

omm

on

Sailo

rN

ymph

alid

aem

DR

rent

is

rum

ah a

piPL

1Le

gum

inos

ae,

Mal

vace

ae &

Ti

liace

ae –

Tu

mbu

han

Peru

mah

204

2012

1112

Tana

ecia

sp. 1

Kum

pula

n B

aron

Nym

phal

idae

uD

Rre

ntis

ke

ram

at

PL1

Mel

asto

mac

eae

- Pe

rum

ah

204

2012

1143

Papi

lio d

emol

ion

dem

olio

nB

ande

d

swal

low

tail

Papi

lioni

dae

uD

Hre

ntis

ke

ram

at

PL1

Rut

acea

e –

Tum

buha

n Pe

rum

ah

214

2012

1103

Eure

ma

ada

iona

Com

mon

G

rass

Yel

low

Pier

idae

mD

Sre

ntis

be

rdek

atan

pe

jaba

t

PL, T

1Le

gum

inos

ae -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

214

2012

1112

Eure

ma

blan

da

snel

leni

Com

mon

G

rass

Yel

low

Pier

idae

mD

Sta

pak

khem

ah

kera

mat

PL, T

1Le

gum

inos

ae -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

214

2012

1138

Gra

phiu

m

sarp

adon

lurt

atiu

sB

lue

Bot

tlePa

pilio

nida

eu

DP

tapa

k kh

emah

ke

ram

at

PL2

Laur

acea

e -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

214

2012

1138

Tana

ecia

sp. 2

Kum

pula

n B

aron

Nym

phal

idae

uD

Rre

ntis

ke

ram

at

PL1

Mel

asto

mac

eae

- Tu

mbu

han

Peru

mah

214

2012

1157

Vind

ula

dejo

ne

erot

ella

Cru

iser

Nym

phal

idae

uD

Sta

pak

khem

ah

kera

mat

PL1

Pass

iflor

acea

e -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

214

2012

1204

Juno

nia

orith

ya

wal

lace

iB

lue

Pans

yN

ymph

alid

aef

DD

tapa

k kh

emah

ke

ram

at

PL1

Hyg

roph

ila -

Tu

mbu

han

Peru

mah

214

2012

1205

Eure

ma

heca

be

cont

uber

nalis

Com

mon

G

rass

Yel

low

Pier

idae

mD

Hta

pak

khem

ah

kera

mat

PL, T

1Le

gum

inos

ae -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

214

2012

1210

Jam

ides

cel

eno

Com

mon

C

aeru

lean

Lyca

enid

aeu

DR

tapa

k kh

emah

ke

ram

at

T1

Tan P.E., Razali, M.F., Syafiq, A.R., & Kamal, J.6H

ari

Bln

Thn

Mas

aSp

esie

sN

ama

Ingg

eris

Fam

iliJa

ntin

aPe

ringk

atH

abita

tLo

kasi

Kae

dah

Bil.

Cat

atan

214

2012

1211

Papi

lio p

olyt

es

rom

ulus

Com

mon

M

orm

onPa

pilio

nida

eu

DD

tapa

k kh

emah

ke

ram

at

PL1

Rut

acea

e -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

214

2012

1223

Dan

aus m

elan

ippu

s he

gesi

ppus

Plai

n Ti

ger

Nym

phal

idae

uD

Dta

pak

khem

ah

kera

mat

PL, T

1A

scle

piad

acea

e -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

214

2012

1232

Eupl

oea

mul

cibe

r m

ulci

ber

Strip

e B

lue

Cro

wN

ymph

alid

aef

DP

tapa

k kh

emah

ke

ram

at

PL1

Aris

tolo

chia

ceae

&

Mor

acea

e -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

214

2012

1232

Papi

lio d

emol

ion

dem

olio

nB

ande

d

swal

low

tail

Papi

lioni

dae

uD

Pta

pak

khem

ah

kera

mat

PL, T

1R

utac

eae

- Tu

mbu

han

Peru

mah

214

2012

1302

Elym

nias

hy

perm

nest

ra

tinct

oria

Com

mon

Pa

lmfly

Nym

phal

idae

mD

Rta

pak

khem

ah

kera

mat

PL, T

1Pa

lmae

- Tu

mbu

han

Peru

mah

214

2012

1302

Cal

eta

roxu

s po

thus

Stra

ight

Pie

rrot

Lyca

enid

aem

DR

tapa

k kh

emah

ke

ram

at

PL, T

1

214

2012

1313

Myc

ales

is m

ineu

s m

acro

mal

ayan

aTh

e D

ark

Bra

nd B

ush

Bro

wn

Nym

phal

idae

mD

Pta

pak

khem

ah

kera

mat

PL, T

1

234

2012

1204

Elym

nias

hy

perm

nest

ra

tinct

oria

Com

mon

Pa

lmfly

Nym

phal

idae

mD

Rta

pak

khem

ah

kera

mat

T1

Palm

ae -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

234

2012

1210

Gan

dara

har

ina

dist

anti

Tree

Yel

low

Pier

idae

mD

Rta

pak

khem

ah

kera

mat

T1

234

2012

1348

Elym

nias

hy

perm

nest

ra

agin

a

Com

mon

Pa

lmfly

Nym

phal

idae

fD

Hta

pak

khem

ah

kera

mat

T1

Palm

ae -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

244

2012

1206

Abis

ara

geza

niy

aM

alay

an P

lum

Ju

dyN

ymph

alid

aef

DH

rent

is

kera

mat

T

1

244

2012

1230

Gra

phiu

m

antip

hate

sFi

ve B

ar

Swor

d Ta

ilPa

pilio

nida

em

DR

rent

is b

atu

putih

PL1

Laur

acea

e -

Tum

buha

n Pe

rum

ah


7H

ari

Bln

Thn

Mas

aSp

esie

sN

ama

Ingg

eris

Fam

iliJa

ntin

aPe

ringk

atH

abita

tLo

kasi

Kae

dah

Bil.

Cat

atan

244

2012

1245

Papi

lio p

olyt

es

rom

ulus

Com

mon

M

orm

onPa

pilio

nida

em

DR

tapa

k kh

emah

ke

ram

at

T1

Rut

acea

e -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

244

2012

1247

Appi

as li

byth

ea

olfe

rna

Cho

cola

te

Alb

atro

ssPi

erid

aem

DR

tapa

k kh

emah

ke

ram

at

T1

Cap

parid

acea

e -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

244

2012

1320

Papi

lio d

emol

eus

mal

ayan

aLi

me

But

terf

lyPa

pilio

nida

eu

B

Dka

was

an

peja

bat

PL, F

151-

2 in

star

- po

kok

limau

kas

turi

- Tu

mbu

han

Peru

mah

244

2012

1320

Papi

lio d

emol

eus

mal

ayan

aLi

me

But

terf

lyPa

pilio

nida

ef

DD

kaw

asan

pe

jaba

tPL

1

Ber

telu

r

244

2012

1320

Papi

lio d

emol

eus

mal

ayan

aLi

me

But

terf

lyPa

pilio

nida

eu

ED

kaw

asan

pe

jaba

tPL

, F1

poko

k lim

au k

astu

ri,

dija

ngka

men

etas

ha

ri ke

esok

an

244

2012

1358

Eupl

oea

mul

cibe

r m

ulci

ber

Strip

e B

lue

Cro

wN

ymph

alid

aem

DR

tapa

k kh

emah

ke

ram

at

T1

Aris

tolo

chia

ceae

&

Mor

acea

e -

Tum

buha

n Pe

rum

ah

244

2012

1650

Papi

lio d

emol

eus

mal

ayan

aLi

me

But

terf

lyPa

pilio

nida

eu

B

Dka

was

an

peja

bat

PL, F

111-

2 in

star

- po

kok

limau

kas

turi

244

2012

1705

Juno

nia

orith

ya

wal

lace

iB

lue

Pans

yN

ymph

alid

aef

DD

kaw

asan

pe

jaba

tPL

, T1

254

2012

1310

Poly

ura

atha

mas

sp

p.?

Com

mon

N

awab

Nym

phal

idae

mD

Hre

ntis

bat

u pu

tihPL

, T1

Legu

min

osae

- Tu

mbu

han

Peru

mah

NO

TA:

f: be

tina

D: d

aun

H: h

utan

m: j

anta

n u:

tida

k pa

sti

S: se

mak

K: k

anop

i P:

tepi

pan

tai

D: d

ewas

aL:

lobo

k ai

r B

: bel

unca

s J:

Jenu

t


1©

201

2 N

oraz

linda

©

201

2 P.

E. T

an

© 2

012

P.E.

Tan

© 2

012

P.E.

Tan

©

201

2 P.

E. T

an

Lam

pira

n 2.

Hab

itat R

HL

Tanj

ung

Tuan

1.

K

awas

an p

ersi

sira

n be

rbat

u 2.

K

awas

an b

akau

3.

Kaw

asan

ber

pant

ai

4.

Hut

an d

ipte

roka

rp b

ukit

5.- 7

. K

awas

an te

rbuk

a/ru

anga

n -

rent

is

8.- 9

. K

awas

an su

mbe

r air

- kol

am b

uata

n &

per

igi

10.

Pem

anda

ngna

dar

i pun

cak

RH

L Ta

njun

g Tu

an11

. B

unga

nek

tar –

Kem

untin

g, R

hodo

myr

tus

tom

ento

sa, M

yrta

ceae

© 2

012

P.E.

Tan

© 2

012

P.E.

Tan

©

201

2 N

oraz

linda

© 2

012

P.E.

Tan

©

201

2 P.

E. T

an

23

4

56

78

910

11


9

© 2

012

P.E.

Tan

©

201

2 P.

E. T

an

© 2

012

P.E.

Tan

©

201

2 P.

E. T

an

© 2

012

P.E.

Tan

© 2

012

P.E.

Tan

©

201

2 P.

E. T

an

© 2

012

P.E.

Tan

©

201

2 P.

E. T

an

© 2

012

P.E.

Tan

©

201

2 P.

E. T

an

© 2

012

P.E.

Tan

©

201

2 P.

E. T

an

© 2

012

P.E.

Tan

©

201

2 P.

E. T

an

12

34

5 98

67

1415

1011

1213

Lam

pira

n 3.

Con

toh

Spes

ies K

upu-

kupu

yan

g di

kum

pul R

HL

Tanj

ung

Tuan

1. P

apili

o po

lyte

s 2.

Pap

ilio

dem

oleu

s mal

ayan

a

(bel

unca

s 2nd

inst

ar)

3. P

apili

o de

mol

eus m

alay

ana

- tel

ur4.

Eur

ema

blan

da

5. G

anda

ca h

arin

a di

stan

t6.

App

ias l

ibyt

hea

olfe

rna

7. J

unon

ia o

rith

ya w

alla

cei

8. A

bisa

ra g

eza

niya

9. M

ycal

esis

min

eus m

acro

mal

ayan

a10

. Ely

mni

as h

yper

mne

stra

tinc

tori

a 11

. Dan

aus m

elan

ippu

s heg

esip

pus

12.-1

3. E

uplo

ea m

ulci

ber m

ulci

ber

14. C

alet

arox

us p

othu

s15

. Jam

ides

cel

eno

fauna kupu-kupu (lepidoptera: papilionidae, … · tan poai ean*1, mohd firdaus razali 2, mohd...

Documents