buku panduan: tatabahasa kadazan / dusun

Upload: mohd-ridzuan-mohd-taib

Post on 02-Mar-2016

1.707 views

Category:

Documents


127 download

DESCRIPTION

Buku Panduan: Tatabahasa Kadazan / Dusun

TRANSCRIPT

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    i

    SUANG

    Bolikan

    Suang i

    RukunNegara ii

    FalsafahPendidikanKebangsaan iii

    KataPengantar iv

    FONOLOGI 1

    MORFOLOGI 8

    SINTAKSIS 41

    PONJUDUGINUMU 54

    TUKADAN 57

    GLOSARI 65

    BIBLIOGRAFI 73

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    ii

    RUKUNNEGARA

    BAHAWASANYA negara kita Malaysia mendukung citacita hendak mencapaiperpaduanyanglebiheratdikalanganseluruhmasyarakatnyamemeliharasatucara hidup demokratik mencipta masyarakat yang adil di mana kemakmurannegaraakandapatdinikmatibersamasecaraadildansaksamamenjaminsatucara yang liberal terhadap tradisitradisi kebudayaannya yang kaya danberbagaibagai corak membina satu masyarakat progresif yang akanmenggunakansainsdanteknologimoden.

    MAKAKAMI, rakyatMalaysia, berikrar akanmenumpukan seluruh tenaga danusaha kami untukmencapai citacita tersebut berdasarkan atas prinsipprinsipberikut:

    KEPERCAYAANKEPADATUHAN

    KESETIAANKEPADARAJADANNEGARA

    KELUHURANPERLEMBAGAAN

    KEDAULATANUNDANGUNDANG

    KESOPANANDANKESUSILAAN

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    iii

    FALSAFAHPENDIDIKANKEBANGSAAN

    Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha berterusan ke arahmemperkembangkan lagi potensi individu secara menyeluruh dan bersepaduuntukmewujudkaninsanyangseimbangdanharmonisdarisegiintelek,rohani,emosi dan jasmani, berdasarkan kepercayaan dan kepatuhan kepada Tuhan.Usaha ini adalah bagi melahirkan warganegara Malaysia yang berilmupengetahuan, berketrampilan, berakhlak mulia, bertanggungjawab danberkeupayaan mencapai kesejahteraan diri serta memberikan sumbanganterhadapkeharmoniandankemakmurankeluarga,masyarakatdannegara.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    iv

    KATAPENGANTAR

    Penulisan Puralan Boros Boros Kadazandusun Id Sikul amat diperlukandalameraperkembanganpengajaranBahasaKadazandusundisekolah.Sejakmata pelajaran Bahasa Kadazandusun ini diperkenalkan di peringkat sekolahrendah pada tahun 1997 dan peringkat sekolah menengah mulai 2007,kekanganutamaadalahpenetapandanpegangankonseppembentukanbahasabaku Kadazandusun. Justeru, jawatankuasa penulis di bawah kendalian UnitBahasa Etnik, Bidang Bahasa dan Kesusasteraan, Pusat PerkembanganKurikulumdanSektorPengurusanAkademik, JabatanPelajaranNegeri Sabahtelah merujuk surat perisytiharan penggunaan dialek Bunduliwan sebagaipiawaian dalammenghasilkan buku ini. Oleh itu, dengan penerbitan buku inidiharapkanparagurudanmuriddapatmengatasimasalahtersebut.

    Matlamat kurikulum Bahasa Kadazandusun di sekolah adalah untukmeningkatkan kebolehan berkomunikasi murid serta meneruskan warisanbudaya KadazandusunkhususnyadiSabah.Penghasilan buku ini diharapkandapat memudahkan guru dan murid untuk mencapai objektif tersebut.Sehubungan itu, dengan adanya panduan pembentukan ayat, pemilihan kata,penggunaan tandabacayang tepatdanaspekaspekbahasayang lain,makapenggunaannya jugabolehdimanfaatkanmerentasmaktabdanuniversiti sertaorang perseorangan yang berminat untuk memperbaiki, memperkembangkandanmemperbakukanBahasaKadazandusun.

    Sayugiadiingatkanbahawabuku inimerupakanusahaawaldanyangpertamaseumpamainidiMalaysiaamnyadandiSabahkhususnya.Iamerangkumiasastatabahasaiaitufonologi,morfologi,sintaksis,penjodohbilangandankosakata.Olehitu,usahamempeloporipenulisanini,diharapkandapatmenjanagenerasiakan datang membuat penambahbaikan supaya ia lebih mantap dan penuhbernilaitambah.

    Kementerian Pelajaran Malaysia merakamkan ucapan terima kasih kepadasemuapihakyang terlibatdalampenghasilanbuku ini.Sumbangankepakaran,masadantenagapegawaipegawaiKementerianPelajaranMalaysia,pensyarahUniversiti Sabah Malaysia, badan bukan kerajaan, Jurulatih Utama BahasaKadazandusun,gurugurudansemuapihakyangterlibatamatlahdihargai.

    (MAHZANBINBAKARSMPAMP)PengarahPusatPerkembanganKurikulumKementerianPelajaranMalaysia

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    1

    FONOLOGI

    1. KopointutunanFonetikOmFonologi

    1.1 FonetikOwonsoi o boros mantad tuni dipolombuson do tulun. Fonetiknopo nga ponoriukan kokomoi tuni boros do tulun (FromkinRodman1978).Tudunopodoilmufonetikditingamonguyadtuniboros i kiwaadoid boros ngawi id pomogunan (Ladefoged 1975).Koubasanan nopo do soriukon id tuni boros nga karaaralanopongosilanomkoulalahodofizikal.

    Abaagi o ilmu fonetik diti doid tolugana: fonetikartikulasi fonetikakustikomfonetikauditori.

    FonetikArtikulasiFonetik artikulasi nopo nga ilmu di monoriuk kokomoi poingkurotuni di polombuson do tulun miampai momoguno kakamotartikulasi.

    FonetikAkustikFonetikakustiknopongailmudimonoriukgogordotulinggoumayatongus di osilon mantad gogor kakamot artikulasi tulun kumaakarangahandimokinongou.

    FonetikAuditoriFonetik auditori nopo nga ilmu di monoriuk poingkurokopolombusan do tulinggou id tolingo ompootodon doid tutok domanganpolombuso, dumaditunidikirati.

    1.2 FonologiFonologinopongaponoriukansistomtuniisoisoboros.Tudunopodofonologingapapatantukopiagalantunidimiagaltoikofonemik.

    2. SistomIjaanBorosKadazandusun

    2.1 PimatoVokalIdBorosKadazandusun

    Kiwaaapatpimatovokal idBorosKadazandusun, iinoponga a,i, o, u. Sundung po do ingkaa, oguno nogi pimato vokal emontokborosdinoolosmantadborossuai.

    FonemvokalnopoidBorosKadazandusunngaokitoidsiribadititumanudponoriukanfonetikartikulasi:

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    2

    JadualKoponontuanVokalBorosKadazandusun

    gulu tanga dohurisawat i u

    tanga e

    siriba a o

    Vokalpoinsandad [i] [a] [u] [o]Vokalnoolos [e] [] (epepet,etaling)

    Suai ko ii, kiwaa apat vokal tanaru (Mora) id BorosKadazandusun.

    Poomitanan:

    aa ii oo uu

    basaan dii roo buuk

    Ouludnogiopimatovokal idBorosKadazandusunmantadduotunipimatodimisuai.Okitokopihuyudanvokaldimisuaiidjadualdoidsiribaditi.

    Jadual1

    a o u i

    *oa *ao au ai

    mulau walai

    ua uo ou oi

    tua' duo bolou roloi

    ia io iu ui

    siat siou hius tapui

    *Au oguno kopihuyudan tuni vokal oa om ao id boros guasKadazandusun.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    3

    2.2 PimatoKonsonanIdBorosKadazandusun

    Kiwaa duo nohopod om iso pimato konsonan id BorosKadazandusun. Hopod om onom nopo nga pimato konsonanpoinsandadomlimonopongapimatokonsonandinoolos.

    Pimatokonsonanpoinsandadnopoditinga:

    b d g h k l m n p r s t v w y z

    Pimatokonsonandinoolos:

    c f j q x

    3. SistomTuni

    Sistomtuniidkoroitankonsonanbom dnoponga:

    3.1. Kiwaa duo koroitan tuni pimato konsonan b i misuaikopolombusan.

    a. b polombusonmiampaiaupoloputon.Poomitanan : boros,siriba,

    b. b polombusonmiampaipoloputon.Poomitanan : liabas, bunga,bamban

    3.2. Ingkaanogiopimatokonsonan d. Kiwaaduokoroitan tunipimato dimisuaikopolombusan.

    a. d polombusonmiampaiaupoloputon.Poomitanan : doho, dila,misudong

    b. d polombusonmiampaipoloputon.Poomitanan :sondulu,dokutul

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    4

    Kopomogunaannopokorotianmontokpimatokonsonanbom dnga:

    a. Tumanud kinasandado poingkuukuro o kopolombusan boogianartikulasi.

    b. Montokborosdinoolos:BorosMalayu,BorosInggirisomsuusuai.

    c. Polombusonobmiampaipoloputontoiaupoloputonidkopitoningandomom b, nom d.

    d. Autagaldogorisanobomdmulongpotukopitoningomombomnom dmontokborospoimbida.

    4. Sigot[]

    Kopomogunaannopodosigotnga:

    a. Kopisuayanratidoidisoboros

    Poomitanan:tudu = Ongoipotudunungaukonomangakan.tudu = Outongtomodotontutdotudu.tudu = Tudu nopo do bengkel diti nga kaanu daa o

    mongingiamonginlaabdotoilaan.boli = Bolinopongawogokgontoluhandinoinggolian.boli = Minongoiboli dotusiomgulaitinaku.

    b. Kopointarangankokomoitimpu

    Poomitanan:kouuuli = KouuulidiLinaditiinu.kaaaakan = Kaaaakankuditiinu.koooodop = Koooodopdiadiku.

    c. Ogunonogiosigot ()montokpopokitoborosdikiratisoiraosugkuaniddohuri.

    Poomitanan:bai = pi+bai+an = pibaianpua = pua+on = puaonia = ia+on = iaon

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    5

    5. TuniSongui [ h ] TunisonguinopoidBorosKadazandusunngakolombussoirakopitoningnomg.Katalangan id fonetiknopongakolombussoirakopitoningguasdilaomkahad.Kounionnoponga [ h ]

    Poomitanan: [ h ] ngawi,sungu,bawang

    6. HarmoniVokal

    Harmoni vokal nopo nga tuni vokal id isoiso putul boros di kosuai toikoolonofitursabaparahungdivokalmantadputulborosdisuai.

    Harmoni vokal nopo id Boros Kadazandusun nga okito maya prosesponugkuan boros guas. Ponugku nopo diti nga id gulu, dohuri, omansipan.

    Poomitanan:PosugkuonGulugoN

    goN + tangkus = gantangkusgoN + yamut = gayamut

    PosugkuonDohurion

    ondos + on = andasananit + on = oniton

    PosugkuonAnsipannoan

    no + yamut + an =noyomutanno + rikot + an =norikatan

    Iinopooonuanposugkuonguluikiwaadoi,o,u idborosngaauikoolonotuniponugku,miagaldo:

    Poomitanan:ko + hondom = kohondomko + inum = koinumko + ula = koula

    Iinopoborosguasikiwaadovokal a ngakoolonovokaldiponugku.

    Poomitanan:ko + akan = kaakannoko + labus = nakalabus

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    6

    Kapaalanannopovokalditingamantad idwanankumaa idgibangdoidisoisoboros.Okitoitisoiraonuanponugkuiddohuri.

    Poomitanan:

    akid + on = okidonakid + o = okido

    Aukoolonovokal o om a sabapatalabandovokal i.

    Poomitanan:po + boli + ai = poboliaino + lingos + an = nolingasan

    7. Panatakan h, i om u

    Kiwaa piipiro pimato di tatakon id korotian om ijaan id borosKadazandusun.

    Prosespanatakannopodikogompitdiinga:

    a. Tatakonopimatohsoirasumusuhutdotunivokal o, i om u.

    Poomitanan:oh = oo nuluh = nulunoh = no suluh = suludoh = do lobuh = lobuih = i lisih = lisi

    Sundung potuu do ingkaa, koimbulai kawagu o pimato h soiraosugkuandohuri.

    Poomitanan:nulu +on = nuluhonsulu +on = suluhonlobu +on = lobuhonlisi +on = lisihon

    b. Tatakonopimatoiom alanannodo y.

    Nungkiwaaborosdiobontukmiampaimomogunodiftong ai, oi,uiomosugkuaniddohuri an, ontoiko o,tatakonnodiiomalanandoy.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    7

    Poomitanan:pakai +o = pakayosakai +an = sakayansalakoi +o = solokoyoongoi +on = ongoyontombului +o = tombuluyotunui +an = tunuyan

    c.Tatakonopimatouomalanandoh.

    Nungkiwaaborosdiowonsoimiampaimomogunodiftongau,ouomiumontokprosesponugkuandohuri,tatakonuomalanannodoh.

    Poomitanan:panau+on = panahonsorou+on = sorohonkiriu+on = kirihon

    Poingkuro po nga, kiwaa nogi o boros di au koolon do h soiratatakonpimatoungaaalanandopimatow.

    Poomitanan:imuhau + on =imuhawonsahau + on =sahawon

    d.Kalandayandoyom w

    Aukopitoningoiom y,uom w.Kopitoningnopongaatatakotiso.

    Poomitanan:Baiyag = bayagSiyud = siudSiyop = siopsayid = saidtayid = taidpuwa = puatuwa = tuatuwou = tuou

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    8

    MORFOLOGI

    Morfologi nopo nga gana ilmu boros i monoriuk do struktur, bontuk omponompuruan boros. Unit nopo ngawi do unsur boros nga pungaranan domorfem. Morfem nopo nga iso unit boros tokoro i kowonsoi do iso boros dipointantuomkiratisondii. Owonsoio isoisoborosmantaddo iso toiko lobiomorfem.

    Poomitanan:Duomorfem monuat(moN+suat)Duoomlobimorfem porotuon(poN+ratu+on)

    songkopokidukarukan(soN +ko+po+ki+dukaruk+an)pokilomidingan(poN+ki+lomiding+an)

    A. SOMPURUANBOROS

    Kiwaaapatboogiandosompuruanboros:

    1. BorosNgaran2. BorosMaan3. BorosUla4. BorosToguangon

    1. BorosNgaran

    Sompuruanborosngarannopongaborosngawidimomungarandotulun,kinoyononomkakamot.Abaagioborosngarandotolukawo:

    1.1 BorosNgaranPoimbida

    Morujuk do ngaran poimbida montok kakamot, tulun ,kinoyononomkoisaanmiampaiijaanpotimpuunondipimatotagayo.Okitoopomoogiandoborosngaranpoimbidaidsiribaditi:

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    9

    tulunpoomitanan:Ahmad,Antanom

    tayampoomitanan:Tompok,Putut

    BorosNgaranPoimbida kinoyonon

    AuPoimpasi poomitanan:KotaKinabalu,WismaTunFuad

    Kakamot:Koisaan: Parker,Citizen,KDCA ProtonSaga

    1.2 BorosNgaranKoizaai

    Morujuk do kakamot toi ahal i umum o ula dau. Abaagi o borosngarankoizaaidoduokawo:

    a. BorosNgaranKoizaaiAbstrak

    Poomitanan:tinipi rusodpitimungan sunduan

    b. BorosNgaranKoizaaiKonkrit

    Poomitanan:longon laminbawang rahat

    1.3 BorosPonowoliNgaran

    Abaagidoduokawo:

    a. BorosPonowoliNgaranPonudukBoros ngaran di kifungsi do popotuduk isoiso ahal toi kokakamotomkinoilihon.

    Poimpasi

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    10

    Poomitanan:

    NgaranPonuduk Fungsi Katarangan

    Ino Monudukdokinoilihonkakamot

    Iinopotudukonngapoinsomokdimokinongou.

    iti Monudukdokinoilihonkakamot

    Iinopotudukonngaoigitandimoboros

    ilo Monudukdokinoilihonkakamot

    Iinopotudukonngapoinsodudimoborosommokinongou.

    huudi Monudukdokinoilihonkakamot

    Iinopotudukonngapoinsodudimoborosommokinongou.

    hino Monudukdokinoilihonkakamot

    Iinopotudukonngapoinsoduomauokitodimoborosngapoinsomokdimokinongou.

    hiri Monudukdokinoilihonkakamot

    Iinopotudukonngapoinsoduomauokitodimoborosommokinongou.

    hilo Monudukdokakamotomkinoilihon

    Iinopotudukonngapoinsodudimoborosommokinongou.

    hiti Monudukdokakamotomkinoilihon

    Iinopotudukonngapoinsomokdimoborosompoinsodudimokinongou.

    b. BorosPonowoliNgaranSondii

    Borosnopoditingaabaagidoduosinompuruan.

    i. BorosponowolingaranponguhotBorosnopoditingamorujukkokomoikakamottoitulunidponguhatan.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    11

    Kiwaatoluborosponowolingaranponguhot:

    onu/nunu momorujukdokakamottoiahalpoomitanan :Onumangannu?

    Nunubinolinu?

    Isai morujukkumaatulunpoomitanan :Isaingarannu?

    nonggo morujukkakamottoitulunpoomitanan :Nonggotadonnu?

    Adadi nogi o boros ponowoli ngaran ponguhot doprosesponginsoupandirumujukkomoyonaupointantutoikohontolonmiagaldo:

    nunu nuununu

    nonggo nonggononggo

    isai isaiisai

    ii. BorosponowolingarandotulunBorosnopoditingarumujukkumaatulundipointantutulunkumoiso,kumoduoomkumotolu.

    Jadualidsiribanopoditingapapatarangpomogunaandoborosponowolingaransondiitumanudkatogori,fungsiomkoulunan.

    Katarangan Fungsi

    Katogori morujuk kumaa dau

    sondii

    Morujuk di boros maan

    morujuk kumaa di sanganu

    popoimagon do koponongonuan

    songulun yoku oku ku doho

    duotulun yato/iyahai kito/yahai/ikoi

    dato/dahai dato/dahai Tulun Kumoiso

    lobiduotulun yotokou tokou tokou dotokou

    songulun ika/ia ko/ika/ia nu dia/dika Tulun

    Kumoduo lobisongulun ikoyu kou dikoyu dikoyu

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    12

    kusai isio isio disido/dau/ disido/dau

    tondu isido isidodosido/

    dau

    dosido/dau Tulun Kumotolu

    lobisongulun yolo yolo diolo diolo

    2. BorosMaan

    Sompuruanborosmaannopongaabaagidoduotinimungan.

    2.1 BorosMaanTransitif

    Borosmaantransitifnopongaborosmaandikiwaaobjek.

    a. BorosMaanTransitifAktifBorosmaandikiborosposugkuongulumoN

    Poomitanan:manandang monombirmomuhu momonsoi

    ManandangiGodomondobuul.MonombiriBianadogonob.

    b. BorosMaanTransitifPasifBorosmaandikiborosposugkuonsisipanin

    Poomitanan:tinandang tinombirpinuhu winonsoi

    TinandangdiGodomonilobuul.TinombirdiBianailogonob.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    13

    2.2 BorosMaanOkonTransitif

    Borosmaanautransitifnopongaborosmaandiaisoobjek.KiwaaduokawodoBorosMaanAuTransitif.

    a.BorosMaanOkonTransitifKipomogonop

    BorosMaanOkonTransitifKipomogonopnopongaborosmaandi mositi suhutonon do pomogonop montok popokito dokomoyondiayat.

    Poomitanan:KiwaaBuukMoraldiPolina.DumadidomongingiaiSairin.Mioniyoduidkampung.

    b.BorosMaanOkonTransitifAisoPomogonop

    Boros maan okon transitif aiso pomogonop nopo nga borosmaandikiratisundungdoaisoobjekdioontok.

    Poomitanan:Mosikdoungosuab.KongingisiMonika.Mamanauisio.

    2.3 PanandaFokus

    BorosmaannopodoBorosKadazandusunngapanakatandanogidofokusomtimpu.

    a. BorosMaanSabaagiPanandaFokus

    Kiwaa tolu fokus di pointantu. Ii nopo ngawi nga fokuskumaa di momomonsoi, i noontok om i monorimo. Okitopoomitanan borosmaan tumanud fokusmaya do jadual idsiriba:

    FokusBorosMaan

    Imomomonsoi Inoontok Imonorimo

    mamalapakmomoli

    monombir

    lapakonbolio

    tombiron

    lapakanbolian

    tombiran

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    14

    MamalapakiDonidolugus.

    LapakondiDoniilolugus.

    LapakandiDoniiodudilolugus.

    MomoliiJondosirung.

    BoliondiJonilosirung.

    BoliandiJonitinadaudilosirung.

    b. BorosMaanSabaagiPanandaTimpu

    Onu nopo minaan di nakatalib nga atandaan do sisipan in omposugkuonsuaitumanudfokus.Onunopoiminaandinopongongaantandaandoposugkuonguluno,nokoomposugkuonpangansipnoantumanudfokus.

    Okitoopoomitananborosmaansabaagipananda timpu tumanudfokusmayadojadualidsiriba.

    BorosMaanMontokMinaandiNakatalib

    Iminomonsoi Inoontok Imonorimo

    MinamalanggaMinomupuMinomoli

    LinanggaanPinupuanBinoli

    LinanggaanPinupuanBinolian

    MinamalanggayahaidonatadlamindiLiza.

    LinanggaandahaionatadlamindiLiza.

    LinanggaandahaiiLizadonatadlamin.

    MinomupuiMarinadobasaandiadi.

    PinupuandiMarinaobasaandiadi.

    PinomupuandiMarinaiadidobasaan.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    15

    BorosMaanMontokMinaandiNopongo

    Iminomonsoi Inoontok Imonorimo

    nakatagaknokokotopnokoboli

    natagaknokotopnoboli

    natagakannakatapannobolian

    NakatagakiJosipindobuukdiJusma.

    NatagakobuukdiJusma.

    NatagakandobuukiJusma.

    NokokotopikalabaudoparaidioKorid.

    NokotopdikalabauoparaidioKorid.

    NakatapandikalabauoparaidioKorid.

    3. BorosUla

    Abaagioborosuladosiamtinimungan.

    3.1 BorosUlaWoyo

    Boros ngawi di manahak korotian konsep kouyuuyuo montokpapatarangdoborosngaran.

    Poomitanan:olumis otiil ogingo osuauolidas atama orosian aarau

    3.2 BorosUlaWarana

    Borosngawidimanahakkorotiandowaranasabaagikatarangan.

    Poomitanan:opurak buragang sokulit oitom osougobulou osisiilou obuhog otomou orouk

    3.3 BorosUlaBontuk

    Borosngawidimanahakkorotiandobontuk.

    Poomitanan:obulugu alandui alabi okilongotulid akampis ogontit opipi

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    16

    3.4 BorosUlaPonukuBorosngawidimanahakkorotiandotukuan.

    Poomitanan:anaru oniba akawas okoroagayo osiriba akapal onipis

    3.5 BorosUlaPancaindara

    Boros ngawi di manahak korotian do konsep di oroso, okito,orongou,osingudomakama.

    a. Oroso

    Poomitanan:aanau opoit oporot opotooonsom oosin olunok ongorouatauk angaro opodos

    b. Okito

    Poomitanan:olumis araat awantang olundusoporodot orumpad orouk burintik

    c. Orongou

    Poomitanan:obongos otolis olombou agangauoiyang opian

    d. Wongi/Osingud

    Poomitanan:olontu outong oonsod oongidolonsi awangug

    e. Akama

    Poomitanan:olunau aparad alamou okodouasagub oromomol olomok oyopos

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    17

    3.6 BorosUlaTimpu

    Borosngawiimanahakkorotiandokonseptimpu.

    Poomitanan:alaid oruhai totuong suabinowagu nakalaid guugulu konihabsuab sominggu sangadau minsosodop

    3.7 BorosUlaPoingkuro

    Boros ngawi di manahak korotian do kowoowoyoon montokpapatarangdoborosngaran.

    Poomitanan:osiau omio osonod alaid osikapoporokis aarau atarang asaru odomut

    3.8 BorosUlaTopurimanan

    Borosngawidimanahakkorotiankonsepditopurimanan.

    Poomitanan:oupus langadon ounsikou orosian tuuhanasasana orohian otogod osianan tiodoptigiran oihit ointiti oinggorit oudipon

    3.9 BorosUlaSinodu

    Borosngawidimanahakkorotiankonseppialatandoduokakamottoikouyuuyuosabaagipanarangborosngaran.

    Poomitanan:osomok osodu oruhai

    4. BorosToguangon

    Borostoguangonnopongaborosdiaisoratingakiwaatoguangon.Okitoo boros ngawi diti id frasa, klausa om ayat miampai toguangon dipointantu id sintaksis sabaagi do popionit, pongudio, ponokodung omsuusuaipo.Abaagioborosdititumanudtoguangondipointantu,miagalidsuhutononditi:

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    18

    4.1 BorosPopionit

    Boros popionit noponga i gunoon dopopionit do duo toi ko lobiboros,frasaomayat. Gunooniti idgulu toiko id tangadoisoisoayat.

    Poomitanan:mooido omnung miampaitoiko tu

    4.2 BorosKotigagan

    Boros kotigog nopo nga boros i gunoon soira kotigog, otogod,otigiran,osuayan,oimayaan,osianantoikoorualan.

    Poomitanan:Odoi! adii!Adada! Is!Toi!Atukoi!

    4.3 BorosPongudio

    Boros pongudio nopo nga boros i oguno soira mongudio toi komomonsoiayatpongudioikiwaaoborospongudio.

    Poomitanan:nunu nonggotisopoingkuro nokurosongkuro isaisoira idnonggo

    4.4 BorosPonuhuan

    Boros ponuhuannopo nga boros i oguno soiramonuhu,mokianutoikomogodu.

    Poomitanan:uhupai kadainum suangnomaai kanouakan ngoyo

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    19

    4.5 BorosPonokodung

    Boros ponokodung nopo nga gunoon do monokodung do borosmaan,borosula,omfrasapopiromutngaranmooidopopokitodopisuayan timpu om topurimanan. Nabaagi do duo bontuk borosponokodung.

    a. BorosPonokodungTimpu

    Boros ponokodung timpu nopo nga popokito pisuayan timpu inakatalib,baabainoomtimpudumontol.

    Poomitanan:kaaaanu auponokoumbal kakalpo

    NokoumbaliNancymongoihiloidLondon.KakalpodopoinsikuliKamisah.AuponakaakaniMarina.Kaaaanudauilobuuk.

    b. BorosPonokodungTopurimananBorosPonokodungTopurimanannopongagunoondopopokitotopurimanankokomoidomaan.

    Poomitanan:mositi,mumang,milo,kaanu

    Mositilumabuskoudobaino.Milotokoumulidosuab.Mumangdokumalajasondiiilotanakwagu.Kaanuokurumikotdosuab.

    4.6 BorosPomogirot

    Borospomogirotnopongaborosikaanumanahakkapanatalanratidoborosula.Ogunoborospomogirotditiiddohuridoborosula.

    Poomitanan:kopio AgayokopioilowalaidiAzlin.tomod Oruoltomodkinokotdilokilau.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    20

    4.7 BorosPopoimagon

    Borospopoimagonnopongaborosikaanumanahakkapanatalanboogian pointantu id ayat. Ointutunan nogi Boros Popoimagonsabaagipatikol.

    Poomitanan:toi podii dii no oii nodii nogi di do

    4.8 BorosPongilag

    Borospongilagnopongaborosiogunosoiradoaumonongkoilo.

    Poomitanan:au okon tou

    4.9 BorosPopiromutNgaran

    Boros PopiromutNgaran nopo nga boros i gunoon popiromut dofrasangaranmiampaiborosdosuai.

    Poomitanan:id kumaa miagaldo

    4.10 BorosPopotopot

    Boros popotopot nopo nga boros i popoimagon katapatan isoisokatarangan.

    Poomitanan:oo otopot baa

    4.11 BorosPongintaban

    BorosPongintabannopongaborospapatarangdoginumuiokitoidfrasangaran.BorosPongintabannopongaabaagidopiipirokawotumanudrati.

    a. PointantuGinumuPoomitanan: iso,duo,tolu

    b. AuPointantuGinumuPoomitanan: okuri,piipiro,ogumu

    c. TinimunganPoomitanan: kotootolu,koliilimo

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    21

    d. PitongkiadonPoomitanan: sompoopori,toisoiso,soroisaan

    e. Kopomoogian

    Poomitanan: piduoon,pitoluon,piapaton,sopiduo,pintangaon,piiradon,pilapakon,pipapason,piwinisan,piputulon

    f. PongintabangontobPoomitanan:kumoinsan,kumoinduo,kumointolu,

    4.12 BorosPonuduk

    Borosponuduknopongaborosponudukkinoyononiokitoidayat.

    Poomitanan:Kotonobon, kosilahon, koibutan, kabaatan, sawat, susut, timpak,sakai, dohuri, saralom, soribau, pisuk, sampaping, dumbangan,pialatan,disan,tanga.

    B. PAMANSAYANBOROS

    KiwaaapatbontukkapamansayanborosidBorosKadazandusun:

    1. Bontukborosmintootoiso.2. Bontukborosnosugku.3. Bontukborosmisompuru.4. Bontukborosmisaup.

    1. BontukBorosMintootoiso

    Borosmintootoisonopongaborosdiaunosugkuanomaisopongohulitan.Owonsoioborosmantad iso toi ko lobiputulboros. Owonsoi isoputulboros mantad iso vokal (v), iso vokal om konsonan (k), toi ko isokonsonanomduovokal.KiwaaisokopisuayandoBorosKadazandusuntukiwaatunitanarudovokal ipopogompitdoduovokaldimiagal(vv)idisoputulboros.

    Poomitanan:oo,daa,dii,buu,laangomsuusuaipo.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    22

    StrukturBorosMintootoiso

    1.1. BorosMintootoisoisoputulborosPolapiomungankonsonanvokaldoborosmintootoisoidBorosKadazandusunnoponga:

    a. v o,ib. vv oo, iic. vk om,idd. kv no,di,nu,kue. kvk pen,nungf. kvv daa,toi,diig. kkv prah. kkvk drafi. kvvk laang, baas

    *kkvomkkvknopongamontokborosnoolos.

    1.2. BorosMintootoisoDuoPutulBoros

    Wookonnopodopolaborosmintootoisododuoputulborosnga:

    a. v+kv oku,onub. v+vk ougc. v+kvk asugd. vk+kvk onsit,unsube. kv+v tua,tuo,duof. kv+vk guas,siat,suatg. kv+kv ngawi,kada,tanah. kv+kvk sulap,tukadh. kvk+kv bangku,modsuj. kvk+kvk lampung,sandad,lampunk. kv+kvvk basaanl. kv+kvv kiwaa

    1.3. BorosMintootoisoToluPutulBorosToiKoLobi

    Polaborosmintootoisomiampaitolutoikolobiputulborosnga:

    a. v+kv+v isaib. kv+kv+v butiac. kvk+kv+v bumbua,rumbiod. kv+kv+kvk tulanut,turidinge. kvk+kv+kvk tompurung,sundatangf. kv+kvk+kv balanja,kulambug. kv+kvk+kvk buhangkut,sumandak

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    23

    Suai ko boros ngawi id sawat, owonsoi nogi boros mintootoisomantad akronim. Akronim nopo nga boros pinoniba i owonsoimiampai popiamung do putul boros toi ko boros mantad isorangkaiborosisuatonompolombusonsabaagiisoboros.

    Poomitanan:bungatadau bungadaususuyantoniba suniba

    2. BontukBorosNosugku

    BorosNosugkunopongaborosdiowonsoimantadisoborosguasomosugkuandoborosponugku.

    Poomitanan:sonong osonong

    ongosonongsinonongsumonongsuminonongmisonongmogisosonongminisonongkosonongnokosonongsonongonsonongokasanangaikasanangannasananganasananganangasananganposonongoposonongon

    KiwaaapatkawodoborosponugkuinatantuidNuludanPongiaanidBorosKadazandusun:

    2.1. PosugkuonGulu

    Posugkuongulunopongaiposugkuonidguludoborosguas.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    24

    2.1.1 PosugkuonGuludoBorosNgaran

    Borosngarannopoiowonsoimantadposugkuongulunga:

    a. doN Papatarangdokoponongonuandounminamangun(Minamangun)dountulun (tulun)dounpomogunan (pomogunan)

    b. ki Monorodoktoisoisodikiwaa.kitanak (tanak)kiwalai (walai)kiparai (parai)kigandas (gandas)

    2.1.2 PosugkuonGuludoBorosMaan

    Borosmaannopoiowonsoimantadposugkuongulunga:

    a. ko morujukkumaadimaandososongulunkoipi (ipi)kaanu (anu)koirak (irak)kaakan (akan)

    b. nokoMorujukdomaandinopongonongapotilombusmiampaiautomodon.nokotundok (tundok)nakaakan (akan)nokoopi (opi)nakaansau (ansau)

    c. no Morujukdomaandinopongonongakakaldopotilombusonmiampaiautomodon.nobobog (bobog)noomot (omot)naraag (raag)naawi (awi)

    d. o Papatarangkouyuuyuodimaan.abasa (basa)osusui (susui)oboli (boli)ogompi (gompi)

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    25

    2.1.3 PosugkuonGuludoBorosUla

    Borosulanopoiowonsoimantadposugkuongulunga:

    a. doN papatarangdotimpu.doungosuab (osuab)doungotuong (otuong)doungadau (adau)

    b. goN papatarangkoulalahotosoosondii.godoot (doot)gayamut (yamut)gorongit (rongit)gontudau (tudau)

    c. ko Papatarangkoundolihonisoisokoulalahon.kopurak (purak)kanaru (naru)kolombou (lombou)kanawau (nawau)

    d. noko Papatarangkoundolihonisoisokoulalahon.nokotomou (tomou)nakakawas (kawas)nokolunau (lunau)nakaraat (raat)

    e. no Papatarangkoundolihonisoisokoulalahon.noupus (upus)nounsikou (unsikou)nosuau (suau)

    f. o Papatarangisoisokoulalahon.orubat (rubat)oniba (niba)akawas (kawas)opurak (purak)

    Agayatpimatoomantadposugkuondumadipimatoatuitinopo nga tumanud kooturan do kopogitootonudan vokal.Intanganbolikan(fonologi)montokkopoilaanpoinlobi.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    26

    2.2 PosugkuonDohuri

    PosugkuonDohurinopongaborosponugkuiposugkuoniddohuridoborosguas.

    2.3.1 PosugkuonDohuridoBorosMaan

    Wokoonnopodoborosowonsoimantadposugkuondohuridoborosmaannga:

    a. aiBorosmaanmontokmonuhusoosongulunmiampaimomogunoposugkuondohuriai

    suatai (suat)purutai (purut)wansayai (wonsoi)ansakai (onsok)

    b. anBorosmaanmontokmonguhupsosongulunmiampaimomogunoposugkuondohurian

    putulan (putul)ulakan (ulok)tanaman (tanom)suangan (suang)

    c. onBorosmaanmontokisoisoponuhuanmiampaimomogunoposugkuondohurion

    puhuon (puhu)tagadon (tagad)onsokon (onsok)basaon (basa)

    d. oBorosmaanmontokisoisoponuhuanmiampaimomogunoposugkuondohurio

    inumo (inum)imuhawo (imuhau)akano (akan)intobo (intob)

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    27

    2.2.2 PosugkuonDohuridoBorosUla

    Borosulaiowonsoimantadposugkuondohurinoponga:

    a. ai

    Adadidoborosulaoborosmaansoiraosugkuaniddohurimiampaimomogunoai

    pianai (pian)lagadai (logod)buluguai (bulugu)siahai (siau)

    b. anMorujukdoponuhuanmontokisoisomaan.

    garatan (gorot)buluguan (bulugu)sikapan (sikap)gorisan (garis)

    c. onMorujukdoponuhuanmontokisoisomaan.

    silohon (silou)langadon (langad)noruon (naru)togodon (togod)

    d. oMorujukdoponuhuanmontokisoisomaan.

    itomo (itom)togodo (togod)upuso (upus)lumiso (lumis)

    2.2.3 PosugkuonDohuridoBorosNgaran

    Boros ngaran i owonsoi mantad posugkuon dohuri noponga.

    a. aiAdadidoborosmaanoborosngaransoiraposugkuoniddohurimiampaimomogunoai

    tukadai (tukad)taapai (taap)oligai (olig)rosukai (rasuk)

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    28

    b. anAdadidoborosmaanoborosngaransoiraposugkuoniddohurimiampaimomogunoan

    umahan (umau)woigan (waig)telefonan (telefon)kipasan (kipas)

    c. onAdadidoborosmaanoborosngaransoiraposugkuoniddohurimiampaimomogunoon

    rosukon (rasuk)gonobon (gonob)

    d. oAdadidoborosmaanoborosngaransoiraposugkuoniddohurimiampaimomogunoo

    gonobo (gonop)kosuto (kasut)

    2.3 PosugkuonPangansip

    Posugkuonpangansipdoborosponugkuipiandadondopoposugkuiddohuriomidguludoborosguas.

    2.3.1 PosugkuonPangansipdoBorosmaan

    Posugkuonpangansipborosmaannoponga:

    a. koaiPapatarangisoisokinaantakandiaupointantuotimpu.

    koonsitai (onsit)koiduai (idu)kolombusai (lombus)

    b. koanPapatarangkinaantakanmantadsabapdipointantu.

    koihadan (ihad)koirakan (irak)

    c. noanPapatarangisoisokoimaandinopongono.

    nolihuan (lihu)nosuatan (suat)

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    29

    d. oanMorujukisoisokaantakandiabantalanngaaupopointantudoaantakan.

    oiduan (idu)oupuan (upu)

    e. poaiMorujukisoisoponuhuantumanudsabapdipointantu.

    popihidai (pihid)pogusaai (gusa)

    f. poanMorujukisoisokoyonontumanudsabapdipointantu.

    posowitan (sawit)pawantayan (wantai)potoidan (taid)

    Morujukisoisokoimaantumanudsabapdipointantu.poruhukan (ruhuk)poinuman (inum)

    g. poonMorujukisoisoponuhuantumanudsabapdipointantu.

    poruluhon (rulu)pokodohon (kodou)

    h. pooMorujukisoisoponuhuantumanudsabapdipointantu.

    polopiko (lapik)potonomo (tanom)

    2.3.2 PosugkuonPangansipdoBorosNgaran

    Posugkuonpangansipborosngarannoponga:

    a. KoaiMorujukkaantakantumanudsabapdipointantu.

    koliudai (liud)kohompitai (hompit)

    b. Ko...anMorujukdokosiwangonom kogumuon.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    30

    kopuruan (puru)kobpinayan (tobpinai)

    c. no...anPapatarangkoimaandinopongono.

    nokogutan (kogut)nosogitan (sogit)

    d. o...anMorujuk isoiso kaantakan di abantalan nga auatantudoaantakan.

    osongkulan (sangkul)otoliban (talib)

    e. po...aiMorujukisoisoponuhuantoikokoimaantumanudsabapdipointantu.

    pokumutai (kumut)posinsingai (sinsing)

    f. po...anMorujukponuhuantoikokoimaantumanudsabapdipointantu.

    posumadan (sumad)potindukan (tinduk)

    g. po...onMorujukisoisoponuhuantoikokoimaantumanudsabapdipointantu

    pobuukon (buuk)pogolongon (golong)

    h. pooMorujuk isoiso ponuhuan toi ko koimaan tumanudsabapdipointantu

    posuato (suat)poboroso (boros)

    2.3.3 PosugkuonPangansipdoBorosUla

    Posugkuonpangansipdoborosulanoponga:

    a. Ko...aiMorujuk isoiso kouyuuyuo tumanud sabap dipointantu.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    31

    kosogitai (sogit)kolosuai (lasu)koliudai (liud)

    b. ko...anMorujukisoisokouyuuyuotumanudsabapdipointantu.

    karaatan (raat)kolumisan (lumis)

    c. no...anMorujuk isoiso kaantakan tumanud sabap dipointantu.

    naansaman (onsom)nopoitan (opoit)

    d. oanMorujuk isoiso kouyuuyuo tumanud sabap dipointantu.

    olumisan (lumis)osogitan (sogit)

    e. po...aiMorujuk isoiso ponuhuan toi ko koimaan tumanudsabapdipointantu.

    posogitai (sogit)posuhutai (suhut)

    f. po...onMorujuk isoiso ponuhuan toi ko koimaan tumanuddipointantu.

    pogoyoon (gayo)palaabon (laab)

    g. po...oMorujuk isoiso ponuhuan toi ko koimaan tumanudsabapdipointantu.

    pokilong

    2.4. PosugkuonSisipan

    Posugkuonsisipannopongaposugkuondiposisiponidpialatandoborosguastumimpuundokonsonan.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    32

    2.4.1 PosugkuonPangansipdoBorosMaan

    Wookon nopo do boros i owonsoi mantad posugkuonpangansipdoborosmaannga:

    a. in Osisipan nopo do posugkuon in o borosmaanngaadadidokoimaandinakatalibno.binoli (boli)winonsoi (wonsoi)

    b. um Osisipan nopo do posugkuon um o borosmaan nga adadi koimaan di maamaso domaan.tumuhun (tuhun)tumakad (takad)

    2.4.2 PosugkuonPangansipdoBorosNgaran

    Wookon nopo do boros i owonsoi mantad posugkuonpangansipdoborosngarannga:

    a. in Morujukkoimaandinakatalib.rinasuk (rasuk)kinasut (kasut)

    b. um Morujukkaantakanimaamasodoantakan.lumiud (liud)rumasam (rasam)

    2.4.3 PosugkuonPangansipdoBorosUla

    a. in Morujukdotukuan.sinodu (sodu)kinawas (kawas)

    b. um Morujukkaantakandimaamasodoantakan.lumasu (lasu)sumogit (sogit)

    3. BontukBorosMisompuru

    Borosmisompurunopongaprosesipopirangkaidoduoborostoikolobiom bontuk nopo di owonsoi nga kirati pointantu. Kogumuan borosmisompurudoborosKadazandusunaanumantadborosngawidinoolosomborosmikagos.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    33

    Poomitanan:rajapuun kalataskalaja kampisbaraitkapaltulud tolupasagi matobalajalanwoyoonmontiri kitaladtampangil telefonkandai

    Osugkuannopodoborosponugkupangansipoborosmajmukditingakopioputdiioijaan.

    Poomitanan:Matobalajalan ponokomatobalajalan

    4. BontukBorosMisaup

    Owonsoioborosmisaupmantadpongohulitandoborosguas,putulborosomnogitumanudrantak.

    4.1. BorosMisaupPongohulitanBorosGuas

    BorosmisaupnopoditingamongohulitkawagudokoinsanaiBorosguas.

    Poomitanan:tadau tadautadaugulu gulugulu

    Boros misaup montok boros di kiwaa posugkuon nopo nga adadimiagalpoomitananditi:

    somborosboros mogitabangtabangsumonongsonong sontuludtuludsantakadtakad santangkustangkus

    4.2. BorosMisaupPongohulitanPutulBoros

    Boros misaup nopo diti nga mongohulit kawagu do putul boros dikumoisodoidborosguasdii.

    Poomitanan:kopuputul osisilouatatarom mogiuuhupkouuuli katatagakpananakau pongongomot

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    34

    4.3. BorosMisaupKirantak

    Borosmisaupkirantaknopoditingaotimpuunandopimato momsuhutonondoborosguas.

    Poomitanan:molokgolok manaupanaumaamtaam milingsilingmaturatu makadtakadmilongkilong masabasa

    5. PanandaWacana

    Wacana nopo ngaboros toi ko frasa isoiso ayat omgunoon id gulu doisoisoayat.Ogunoowacanaditimontokmomoruhangompopoinsonongdo tonsi tambahan id ayat sumusuhut do guas ayat. Gunoon nogi itisabaagiponokodungompopotolimbusidiakokomoidotimpuompopisuaidoidiaidayat.Ogunowacanaidponuatan.WookondowacanaidBorosKadazandusun: sundung potuudo ingkaa, suai komantaddii, suaikoilo,mantadnodilo,poingkuropo,nungingkaaomsuusuaipo.

    Poomitananayatimomogunopanandawacana:a. Okito tongosulappadtarananditi iddisan talunalun.Suaikomantad

    dii, papatarannogiyoloidtomu.

    b. Kiwaanogikulamloyogon,ganapomoinan,galanggangbadmintonomtenisidkawalayandahai.Sundungpotuudoingkaa,ngaosonongdaakopiodoauyahainokoundaliuhiti.

    c. AuyolonokotorisuminangodditulundiGombunan.Poingkuroponga,napatai di gia i Gombunan soira nongoi ipao ontok songulunan isiominongoiporobuat.

    6. PatikolIdBorosKadazandusun

    Patikolnoponga tinimungandoboros iaukawaliu, i kiwaakogunaan idpuralanboros,ngaaisokogunaan id leksikal.Gunoonnogiopatikolditisabaagikapanatalanboogianpointantuidayat.PiipiroopatikoliogunoidBorosKadazandusun:(ItinopongatumanudponoriukanKLF(KotinananMonoinaBorosKadazandusunSabah),2001)

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    35

    6.1Patikoli

    Patikolinopongagunoonmontokpopisuaifrasangaranpointantuomidumadidofokuskumaaboroskoimaan.

    Poomitanan:Binolinopodisiongaisadakaanangandaumangakan.

    Sada nopo nga au poinfokus, disio nopo nga poinfokus, iminoborosaumoboroskokomoiisokawosada.

    6.2 Patikoldi

    6.2.1 Patikol di nopo nga gunoon montok mananda do frasapointantu.

    Poomitanan:Nansakanokudisiodisadadibinolidaudii.

    Sada nopo au poinfokus, oku au poinfokus, i mimboroskokomoiisokawodosada.

    6.2.2 Patikol di gunoon nogi montok panakatanda domanangsanganu.

    Poomitanan:TanakdimamaiJusipilo.Buukdimamaiino.

    6.2.3 Somoonu nogi patikol di gunoon do duo frasa ngaranmontokmomonsoiisofrasangaranmisomporu.

    Poomitanan:Iyamaduodiinanolansanonku.NokitokuiJonduodiAnikdikonihab.

    6.2.4 Patikol di gunoon montok kopokitanan do misuai timpunakatalib,bainoomtimpurumikot.

    Poomitanan:Minongoiikoiintongdowayangdikosodop.(nakatalib)Dibainonogidoruminasamohiti.(baino)Poingkuro no di do baino! (kiwaa kaantakan do timpurumikot)

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    36

    6.3 Patikolo

    Patikolonopongamanandadoisofrasangaraniaupointantungaadadifokusdihondomon.

    Poomitanan:Apagonosadadotadaubaino.

    Sadanopongaokonkoisokawosadadinotindu,iaupointantu.

    6.4 Patikoldo

    Patikol do nopo nga gunoon montok mananda iso frasa i aupointantuomokonkofokusihondomon.

    Poomitanan:Sundungdoingkaangaminomolinogiisiodosada.

    Sadanopongapoinfokus,isioaupoinfokus,iminoboroskokomoiisokawosadaikaanangan.

    6.5 Patikoliiomdii

    6.5.1 Patikoliiomdiinopongagunoonmontokmorujukkumaadinaraitno toiko inoilaannomantaddiminimboros toiko ipinarangahan. Patikol ii gunoon montok ponowoli borosngarantoikoborosngarandipoinfokus.

    Poomitanan:Iinoborosdaudohodii.Iinopogidoauokudiiotumbayaandoborosdau.Ii nopotondudiingaabagos.

    6.5.2 Kapanambarasan ii om ii gunoon montok kopokitanantoisoiso i au nakawaliu o koongoiongoyonmantad noilaanlaiddipinarangahan.

    Poomitanan:

    Aisoikinowolihodikalajadau,iiom iitokitoku.Suaikanuom iiom iii.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    37

    6.5.3 Patikol dii gunoon nung au iti kaanu manantu toi kokapanatalandikomoyon

    Poomitanan:Kadadikoyulihuaiiborosdaudii.Poingionnodiiisioidlamindii.

    6.5.4 Somoonu gunoon nogi o dii miampai boros pongudiomontokmokitolinahasdikomoyon.Poomitanan:Isaigiangarannudii?Ingkurodii?Itinodii?

    6.6 Patikoli

    6.6.1 Patikol i asaru gunoon montok pananda panatalan dibinoros.

    Poomitanan:Nakawaliukanuomiiomiii.IJaimekanuomiGoloiii.

    6.6.2 Patikol i gunoonmiampai kotobboros i kopokito do borosdomogolim(aiso,okon,au).

    Poomitanan:Aisoinaanudau.Okonikoingkaaborosdisio.Auokuinokoolosdokakamotdau.

    6.6.3 Gunoon nogi o patikol diti montok papalambayadponuhuan.

    Poomitanan:

    Rulananipopowaliudinopinggan.Inutonimomonsoidinokalajadino.

    6.6.4 Idborosmaanokonkoponuhu,pomogunaanimanahakdokapanatalandogaabdimoborosimaankopiodautuhuko.

    Poomitanan:Maankuiwaguwonsoyonungorumbakno.Alananikopiodaunungatagakno.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    38

    6.6.5 Soira nopo do gunoon patikol diti miampai boros isoo,kopiomungandiloadadikomoyondomiagal.

    Poomitanan:Isoikalajadahai.

    6.7 Patikolnoomnodii

    6.7.1 Patikol no manahak do tanda kootuson kinaantakan idisoisoayattoikosusuyan.

    Poomitanan:Korikot nopo i tambang doid iso lokos, tiduku no isio ominum no.Koingkoyod nopo yolo, lombus no wagu doid pamanahondiolo.

    6.7.2 Patikol nodii nopo nga manahak do tanda koimaan disumusuhutommorujukdokinantaakandipogului.

    Poomitanan:OunsikounodiioginawodiRintingantunakasawangnodiidokampungtagayo.KabayarainopodiEnoiibuukdibinolidau,onuonodiidauiiompamanauno.Ongoinodiiakan,tunokosodianotaakanon.

    6.8 Patikolpoompodii

    6.8.1 Patikol po mananda do koimaan di nadadi no, pogulu dokoimaan sumusuhut nga rumujuk kokomoi kinaantakan dinokopogulu.

    Poomitanan:KaawipodiAwotitakanoomlihungainodisioipiringdau.

    6.8.2 Id pibarasan toomod, patikol po manahak do kapanatalankokomoidibinoros.

    Poomitanan:Ongoipoakan.AuokuponakaakanNakapanaunongawingaisiopo.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    39

    6.8.3 Podiinopongamanandadokoimaaninopongonopogulu.

    Poomitanan:KotindalpodiidiMaikolibangkalaomonuonodauirokot.

    7. TandaBasa

    Kiwaa piipiro tanda basa i gunoon id Boros Kadazandusun miagal idsiriba:

    7.1. PimatoTagayo

    Gunoon o pimato tagayomontok monuat tinimungan boros ngaranpoimbidatulun,kinoyonon,tayamomkoisaantoikotinanan.Suaikoii,gunoonnogimontokpimatoidguluisoisoayat.

    Poomitanan:PekanNabalu,Helda,KoisaanKoonduan.IiHeldanopongaponorikohonKoisaanKoonduanidPekanNabalu.

    7.2. Titik(.)

    Gunoonidkolimpupuson isoisoayatompanandakatarangantadauwulan.

    7.3. Koma(,)

    Gunoonmontok:a. Popitongkiaddotoluunsurtoikolobiidisoayat.b. Popiisodopiipiroayatdumadiisoayat.c. Popitongkiaddofrasamantadayat.d. Sumusuhutdoboroskotigogidayatikiwaaboroskotigog.e. Ahataspanandawacana.

    7.4. TandaPongudio(?)

    Gunoonidkolimpupusondoayatotandapongudio.

    7.5. TandaPongukabanBorosomPonutubanBoros()

    Gunoonidistilailmiahtoikoborosikiwaaratipoimbida.Ogunonogitandaditiidborosajukompotikaninaanumantadbahanbasaon.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    40

    7.6. KomaTitikMisahau()

    Gunoon sabaagi popitongkiad do duo toi ko piipiro klausa,popitongkiaddopiipirokataranganmisuusuhut.

    7.7. TitikMisahau(:)

    Gunoonsabaagi:a. Popointutunsanaraibutiran.b. Popointutunayatpopointalang.c. Popokitodopisuayan.

    7.8. Sangkang()

    Gunoonsabaagi:a. Ponowolibingkurung.b. Panandapongoruhangdoidia.c. Panandaborosmisaup.

    7.9. Bingkurung()

    Gunoonsabaagipopiagalratiborosidayat.

    7.10. Tandapiagalan(=)

    MiagalokomoyonomgunoonidayatMatematik.

    7.11. TandaToiko(/)

    Gunoon montok popokito kopiagalan komoyon do boros toi koayat.

    7.12. TandaIlonopogi(.'.)

    Tandailonopogigunoonsoiramonginibadoayatontokmomonsoinuut.

    7.13. TandaKotigagan(!)

    Gunoon soiramonuat boros kotigagan toi ayat kotigaganmontokpopolombus topurimanan miagal do orosian, kotigog, otogod,osuayan,ponigiran,orualanomsuusuaipo.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    41

    SINTAKSIS

    Sintaksisnopongaisopongilaankokomoidopamansayan frasaomayat.Ayatnopongaunitpibarasandi takawaskopiodoidnuludanpuralanborosomkiratidiipoinggonop.Owonsoioayatmantadisoborostoikonuludanpiipiroborosiipoborosonmiampailoyukdipointunud.

    1. AYAT

    Ayatnopokisuangdounsurklausa.Klausanoponganowonsoimantadpiipiro frasa. Frasa nopo nga nowonsoi mantad piipiro boros. NuludannopodosintaksisditingamiagaldipinokitananidJadual1.

    Jadual1

    Ayat oolongtomodilotanak.

    Klausa oolongtomodilotanak

    Frasa oolongtomod ilotanak

    Boros oolong tomod ilo tanak

    2. FRASA

    Frasanopongaunitinouludmantadduoborostoikoisoborosdikiwaapotensi do kowonsoi duo toi ko lobi boros.Pisuayannopo do frasaomklausa,ngaaisosubjekompredikatidfrasa.Idnuludandopuralanboros,frasanopongamilodumadikonstituondoklausatoikofrasadiisondii.

    3. KLAUSA

    Klausa nopo nga iso unit piipiro boros i kiwaa subjek om predikat didumadidokonstituondoayat.Nabaagidoduokapamansayanoklausa:

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    42

    3.1 KlausaObibas

    Klausa obibas nopo nga soira polombuson miampai kolooloyuko dikosudongomkaanumingkakatsondii.Roitannogioklausaobibasdoklausatohontol.

    Poomitanan:i. abagoskotomodii. korikotoku

    3.2 KlausaAuObibas

    Klausaauobibasnopongaklausadiaumilomingkakatsondii,toikoaisorati.Klausaditioporlumomogunoklausasuai.

    Poomitanan:

    i. Abagoskotomod mogihumkousinan

    klausaobibas klausaauobibas

    ii. Korikotoku suabnungaurumasam

    klausaobibas klausaauobibas

    4. KapamansayanAyat

    4.1 GuasAyat

    Guas ayat nopo nga impohon do kapamansayan ayat do isoisoboros. Oinsanan ayat i mogisuusuai kapamansayan om nuludan,aanumonoriukmayadopolaguasayat.

    Mantad pola diti, owonsoi ayat suai miagal do ayat mintootoiso,ayatmisompuru,ayataktif,toikoayatpasifomsuusuaipo.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    43

    PolaGuasAyat

    Pola Subjek Predikat

    Pola1 FrasaNgaran(FN)Mongingia

    FrasaNgaran(FN)iGundohingMatius.

    Pola2 FrasaMaan(FM)Masomorobuat

    FrasaNgaran(FN)tamadiolo.

    Pola3 FrasaUla(FU)Olombon

    FrasaNgaran(FN)tanakditi.

    Pola4 FrasaPopiromutNgaran(FSN)HiloidTuaran

    FrasaNgaran(FN)

    oupisku.

    Kiwaaapatpoladoguasayat:

    Pola1 :FrasaNgaran+FrasaNgaran (FN+FN)Pola2 :FrasaMaan+FrasaNgaran (FM+FN)Pola3 :FrasaUla+FrasaNgaran (FU+FN)Pola4 :FrasaPopiromutNgaran+FrasaNgaran(FPN+FN)

    Sundungpodonowonsoipolaguasayatmantadduotoikolobiboros,ngakonstituonnopongamilonogidoowonsoimantadisoboros.

    Poomitanan:Mambasaaku.

    4.2. BontukAyat

    Nabaagidoduotinimunganobontukayat:

    a.ayatmintootoisob.ayatmisompuru

    4.2.1 AyatMintootoiso

    Ayatmintootoiso nopo nga kiwaa iso klausa, i kikonstituondoisosubjekomisopredikat.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    44

    Poomitanan:

    Predikat Subjek

    1.Momimisala iGundohingIndiu

    2.Mambasa isio

    3.Nohuyankopio ilomananangkus

    4.Minongoi yolohiloidSarawak

    4.2.2 AyatMisompuru

    Ayat misompuru nopo nga tinimungan do duo ayat toi kolobiayatmintootoiso.Owonsoioayatditimantadduotoikolobi subjek om predikat. Adadi do ayatmisompuru o ayatmintootoiso miampai kopomogunaan do boros popionit toikoaisoborospopionit.

    Nabaagidotoluoayatmisompuru:ayat misompuru misoungko ayat misompuru pancanganayatmisompurupiomungan.

    a. AyatmisompuruMisoungko

    Ayat nopo diti nga mantad duo toi ko lobi ayat iimomogunoborospopionitnga,omomsuusuaipo.

    Poomitanan:i. Mambasa do buuk i Haji Alim om mongintob i

    Yusri.MambasadobuukiHajiAlim.MongintobiYusri.

    ii. OlomboniSairinngaagahuitadidau.OlomboniSairin.Agahuitadidau.

    Milonogidopionitonoayatngawidilomiampaiaisoborospopionit.Polombusonoayatditimiampailoyukdikosudong.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    45

    Poomitanan:Angalampas tomod o laang diolo, tumakad dilonuluhon.

    Angalampastomodolaangdiolo.Tumakadyolodilonuluhon.

    b. AyatMisompuruPancangan

    Ayatnopoditingakiwaa isoayat tohontolom iso toikolobiayattokorodosuai.Ayattokorodii,pinasalagidayattohontolomadadisoboogiandoayattohontol.Abaagidotolukawooayatmisompurupancangan.

    i. Ayatpoinsisipii. Ayatpomogonopiii. Ayatkatarangan

    AyatPoinsisip

    Momogunooayatditidoborospopionitdi

    i. Minomoliisiodobuukdiakapal.Minomoliisiodobuuk.Buukakapal.

    ii. Minintongyolodowayangdikoirakan.Minintongyolodowayang.Wayangkoirakan.

    Ayat tokoro nopo nga ayat di koimbulai id dohuridoborospopionit.

    AyatPomogonop

    Ayat nopo diti nga dumadi pomogonop do iso ayattohontolimomogunoborospopionitdo

    Poomitanan:i. Otongkuyaanokukopiodokalantoiisio.

    Otongkuyaanokukopio.Kalantoiisio.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    46

    AyatKatarangan

    Ayat nopo diti nga dumadi katarangan id predikat imomogunoborospopionittu,nung,gisom

    Poomitanan:i. Asaru do royohon i James tu abagos

    kumalaja.AsarudoroyohoniJames.AbagoskumalajaiJames.

    ii.TumanudiNancynungkasaganotamadau.TumanudiNancy.Kasaganotamadau.

    iii.MinggiakiPolinagisomnolihatan.MinggiakiPolina.NolihataniPolina.

    c. AyatMisompuruPiomungon

    Ayatnopoditingakiwaapiipirokawoayat.Ayatnopodii nga ayat mintootoiso om ayat misompuru toi komogikaakawo ayat misompuru. Koubasanan doanaruoayatditi.

    Poomitanan:

    i. Agahui om alawoi o kandawai nga osiau domanangkusomtumundok.Agahuiomalawoiokandawai.Osiaudomanangkusomtumundokokandawai.

    ii. MambasaiAhmaddobuukngaalaidnokoodopitambalutdautunohuyankopio.

    MambasaiAhmaddobuuk.Alaidnokoodopitambalutdau.Nohuyankopiotambalutdau.

    4.3 KawoAyat

    Nabaagi do apat kawo ayat id Boros Kadazandusun tumanudkolooloyukoomtuduanpointantu:

    Ayattoomodayatpongudioayatponuhuanayatkotigagan.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    47

    4.3.1 AyatToomod

    Ayattoomodnopongaayatipoborosonmiampaikitontokonmontok manahak katarangan. Kitudu o ayat toomod dopopolombus toi ko manahak kointalangan kokomoi isoisoahal.

    Poomitanan:NokoodopiPhilip.MinomoliiNoradobasaanidkadai.

    4.3.2 AyatPongudio

    Gunoon o ayat pongudio montok mongudio isoiso ahal.Ontokpoposuatayatpongudiaan,onuandotandapongudio(?), tumanud kolooloyuko om pomogunaan piipiro borospointantu.Nabaagidoduokawoayatpongudio.

    a. AyatPongudiomiampaiborospongudio

    Ayatpongudioditimomogunoborosmiagaldonunu,isai,piro,ingkuroomsuusuaipo.

    Poomitanan:Isaingarannu?Nunuino?Nonggongoyonnu?Pirokoumogiobpinai?Soirakomuli?Nokurotumihadko?Ingkurokonodobaino?

    b. AyatPongudiodoaisoborospongudio

    Aisoborospongudiooayatditingapoborosonmiampaiminsawat o loyuk id dohuri doayat. Id ponuatan onuandotandapongudio(?)idkolimpupusondoayat.

    Poomitanan:Nokopodsukono?Nakalantoikonangku?Osusaopanaasandii?

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    48

    4.3.3 AyatPonuhuan

    Ayat ponuhuan nopo nga ayat popointalang toi kopopoimbulai di isoiso koimaan. Ayat ponuhuan nopo ngapoboroson kumaa tulun koduo. Kiwaa tolu kawo do ayatponuhuan.

    a. Ayatmonuhu

    Ayat monuhu nopo nga poboroson miampai tudumanahakisoponuhuantoikokopoingatan.

    Poomitanan:Soliwanmantadhiti!Pogidumantadhiti!Akanonpoitidogulu.Bobogoilotulanut.

    b. AyatPogoduhan

    Ayat ditimomoguno boros pogodumiagal kada omautagal, i posuaton pogulu do borosmaan. Kitudu o ayatpogoduan do monuhu sosongulun do momonsoi isoisoahal.

    Poomitanan:Kadapanakau.Autagaldorumikot.Kadakagangau.Kadapomodula.

    c. AyatPokionuon

    Ayatditiogunosoiramonuhutokoutoikomokianu.

    Poomitanan:RumikotnodohitiontoktadauTiwangkio.Ongoinoakan,oiJulie.Kadaponigup.

    Ayat pokionuon adadi do ayat pogoduhan miampaimomogunoborosalansan

    Poomitanan:Alansanyahaidoaukoumonigup.Alansanyahaidoaukoumomiromos.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    49

    4.3.4 AyatKotigagan

    Gunoonoayatkotigaganmontokpopolombus topurimananmiagal do orosian, kotigog, otogod, osuayan, ponigiran,orualan om suusuai po. Posuaton o tanda kotigog (!) idkolimpupuson do isoiso ayat kotigagan. Boros kotigagan iasarugunoonmiagaldoodoi,tuukoi,adadaomsuusuaipo.

    Poomitanan:Odoi,oroulotianku!Atuukoi,olumisnorasukdilo!Adada,osodunopinanaunu,oiaman!

    5. NULUDANAYAT

    IdBorosKadazandusun,ouludoayatmantadpiipirokawo.Koubasanannopo nga oulud o ayat maya do MSO. Misuai o kouludan ayat idpibarasanomponuatan.

    PanandakawoayatidBorosKadazandusunS = SubjekM = BorosMaanO = Objek(Ok=Objekkimbiran,Oo=Objekoontok)A = Adverb(Ak=kinoyonon,Ar=rati,At=timpu)P = PomogonopAdj = Adjektif

    SubjekSubjeknopongakonstituonidayat,owonsoimantadfrasangaranomponokouhudipatarangondoayat.

    Poomitanan:Oburoltanakditi.

    PredikatPredikatnopongakonstituonidayatipapatarangdosubjek.

    Poomitanan:OlombontanakdiGasan.

    ObjekObjek nopo nga bontuk boros ngaran toi ko tinimungan borosngarandiadadiponorimo(oontok)doborosmaantransitif.

    Poomitanan:ManandangiJulaindobuul.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    50

    ObjekTontokon

    Objek tontokon noponga bontuk boros ngaran toi ko tinimunganboros ngaran i adadi ponorimo di tontokon do boros maan omkoimbulaialapasdimomomonsoi(pelaku).

    Poomitanan:OnuandiAwotiNancydobuuk.

    ObjekOkimbiranObjekokimbirannopongabontukborosngarantoikotinimunganborosngarandiadadiponorimodiokimbiran doborosmaanomkoimbulaialapasdoobjektontokon.

    Poomitanan:OnuandiAwotiNancydobuuk.

    AdverbAdverbnopongaborosipapatarangdoborosmaan.

    Poomitanan:OsiaumanangkusiBayagung

    Komplimon/PomogonopPomogonopnopongaunsurdiadadidopomogonopidisoisoayat.

    Poomitanan:IJennynoponganoos.

    5.1. NuludanAyatidPibarasan

    Kiwaahopodom tolukawoayatidpibarasan.

    a. NuludanMSO

    Poomitanan:Pinupuankuibasaan.Pataamonkuilotimuhau.Kogompiokuimadilotasu.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    51

    b. NuludanMS

    Poomitanan:. Nokoirakitanak.

    Balajalyolo.ManangkusiKutou.

    c. NuludanMSAp

    Poomitanan:Minongoiokuidsikul.

    d. NuludanMSMO

    Poomitanan:Nolihuankuminigitibuuk.Mongoikitointongdowayang.

    e. NuludanMSOO

    Poomitanan:BoliankudobuukiNancy.

    f. NuludanMSOM

    Poomitanan:Sinuhudahaiisiominogidu.

    g. NuludanAkSAk

    Poomitanan:HiloiNoraidwalai.

    h. NuludanASM

    Poomitanan:Sopiporiporiyolominamanau.

    i. NuludanAdj.S

    Poomitanan:Ataromnoilodangol.Burongusonkopioilotulun.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    52

    j. NuludanAdj.SMO

    Poomitanan:Nakatamaokuimongoiintutundisio.

    k. NuludanMSApO

    Poomitanan:Hinilokuidmijaipiring.

    l. NuludanSP

    Poomitanan:IMainaonoos.IDianaotagahui.

    m. NuludanPSPoomitanan:LuyaliMunih.

    5.2. NuludanAyatidPonuatan

    Kiwaaturukawodoayatidponuatan.

    a. NuludanSMO

    Poomitanan:KiginumudoonomtulunluguanplatuntinimunganRELAnonuandouniform.

    b. NuludanSP

    Poomitanan:Tinimungannopoditoguangankopiongaikomulakanngawidiaisopokalaja.PinotimpuunnopodopitimbungakandilongaiLuguanMontiridoThailand.

    c. NuludanSM

    Poomitanan:Toinsananpurumolohingondoalapon.Songulun tanak di kiumul do duo toun nopujulankiniopon.

    *NuludanSMadadidoayatlumpatiuidBorosKadazandusun.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    53

    d. NuludanMS

    Poomitanan:Gisom baino diti, kakal po do maan taandako okaramayandilo.

    e. NuludanMSM

    Poomitanan:Minamagakomilopulisdiminanakau.

    f. NuludanMSAPPoomitanan:Nimaan owito o rata dau kuminaa hilo LaminPongusapanUniversiti.

    g. NuludanMSOPPoomitanan:NunsuboPartiRakyatMalaysia(PRM)okopomorintaandomonoriukditotondos.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    54

    PONJUDUGINUMU

    Ponjudu ginumu nopo nga boros iI piumbangon do boros ngaran koizaai ipopokitodoginumu.

    PonjuduGinumu Pomitananansip,balaan sangansip suduon, sambalaan

    suduonbaanan sambaanansapi/karabaubabo sambabokinotuanbabu sambabutakanobabut sambabuttakanobandu sambanduparaibarait sambaraitsangopbasung sambasunglangsatbontuk sobontuksinsingboriung somboriunganpiasaudangau sandangausungugalas sanggalaswaiggantang sagantang wagas (hopod om

    apatpuut)garansang sanggaransangankubisgolung sogolungdawai,apatgolungtuaiguas songuasmanggaguyud songguyudanporinghatadan sanhatadansuduonkagos sangkagostinggurpiasaukakanan sangkakanan bosou sada

    /nonsomkakib sangkakibrutikaping sangkapinggatakaram sangkarampuntigurikinis songkinis kain, piipiro kinis

    kalataskodut songkoduttusikorob songkorobparaikukurungan songkukurunganmanukkuntum songkuntum bungalangod sanlangodporing/tobulapak sanlapakporing/piasauligok sonligokwaiglikou sonlikoutuai,filem,lukug

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    55

    linayun sonlinayunwaig(poyananwaigmantadporing)anarukosasangit)

    lingkong sonlingkongtuailingkum songlingkumgalamlinsou sonlinsounangkolopot sonlopottinapunglumping sonlumpingsigupnalai sanalayanpotiukanonggom songonggomwagaspaganakan sampaganakantulun,manukpanon sampanongodinganpapa sampapapiasau,luguspapas sampapaskalabau,tapayaspatod sampatodkayupias sompiastotokpigis sompigistonsisapipingal sompingalwatupiring sompiringtakanoposukan somposukansusumangodpudun sompudunbanangpurok sompuroktonsimanukpuru sompurulansatpurut sompuruttusipuun sompuunmanggapuut sompuutsusurawo sanrawoparairidis sonridistapayasropo sonropotalirulang sorulangmanggisrulou sonruloutonsipulutanrulud songruludayatsaan sansaankayu/poringsangkap sansangkaprounrumbiosarapung sansarapungsogumausibor sonsiborbuatonsini sonsinisigupsinsib sonsinsibbambangansisid sonsisidniponsonggol sonsonggolparaisopo sonsopopuntisorondong sorondongsopuk

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    56

    sorut sonsorutanrounrumbiosuki sonsukitinumonsulap sonsulapparaisulapid sonsulapidtogiwissulu sonsulusadasumpalon sonsumpalonwaigsuun sonsuunankantalantagung songkoogungantagungtangga santanggawaigtangkob santangkobparaitapin santapintotok(sowongkostotok)tata santatasiliu,sansagtimbouk sontimboukwaigtinan songinankalabautinimungan sontinimungantangaanaksikultinsod sontinsodwogoktiri sontiriromou,dakwattobubut sontobubutsimentukil sontukilbahartulai sontulaipuntitumpuk sontumpukmanggaurod songurodsasadwalad sanwaladgalam,kolobonwalai sangkawalayanwalaiwatang sawatangkayu,kumparwatu sanwatuparai,tusi,wagaswila soila lugus (ogunomontok lugus

    dinoridis)wongkos sowongkosrapaonwoyut sonwoyutsakot

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    57

    TUKADAN

    Gin. Tukadan Rati PoomitananAyat

    1. agayotopos Guntalou Aukawasatumanudmirulunnungagayotopos.

    2. aisotompodu Guntalou,oikuman Otingayamanisiodorumubadotuluntuaisotompodudisio.

    3. akatoltunturu Ogorotdomangasou Aukawasatangaanaksikuldiakatoltunturusumuangidlinimputkomputo.

    4. aukoduladotohun

    Aisotoilalaan Nungaukoduladotohunkadanoumbalumbaldotumanudmagasu.

    5. boloukalat Aumonolimoddomogihum

    Nungboloukalatko,ilonopolohodobundungaaunuokitosundungpotuudopointalang.

    6. borosnopoomtandus,orikotnogiombarambang

    Orongitkobooborosongaaukatamasoiraorikotikomoyon

    Auokuotumbayaandiadodumadipulistuborosnunopoomtandus,orikotnogiombarambang.

    7. gayokabang OgorotmimborosAukoilopopoopiboros

    KadapoilooiMulianditiabaltuagayokabangdisido.

    8. gotukdorungkamungkangdogopud

    Gobulanomauogorotdomomodoropi

    Tangaanaknopodogotukdorungkaommungkangdogopudngakosinduoldoginawomolohing.

    9. gulisiku Opulionkawaguinakatahak

    Woyonopodogulisikungaauosonongdoomitanan.

    10. kaatapdorombutaap

    Tunimiodu,sinding,tihadtoikonununopoiadalaankopuhod

    SoiranopodopounirodiuiNandungakaatapdorombutaap.

    11. kakayonosoribaukaahonosaralom

    Oindamaanoginumu Nokurotumogihumkodokalajahiloidpogundosuaiokontoikoogumuopakalajaandohitiomkakayonosoirbauomkaahonosaralom?

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    58

    12. kalabatu Gayonakan Ogumupootaakanonngaaukabagalmontokdikalabatu.

    13. kasaladokabang

    Taakanondiaunaakantunorubat

    Poopiokamailotindalamtukasalamotidokabang.

    14. kasandangdolangou

    Noindamaandonoudipon

    Nakasandangokulangousuminaandilotorigi.

    15. kitaladtampangil

    Gansau. Nungkitaladnopotampangilnungaaukokawasamitamongdokadai.

    16. kiungasu Wowonsoyondiausinoroukopogulu

    Ontoknopodopongundianngaogumutulundokiungasu.

    17. kodoutulu Aumokinongouboros

    OtogodiDuanistunoindamaanitanakdaudookodoutulu.

    18. kolipasnogilansatomtalibomangkawot

    Korikatandiaumiontoktimpunabatos

    NoowianiRonadotikanastunokotohuriisidodonokorikotmiagaldikomoyondokolipasnogilansatomtalibomangkawot.

    19. koloputuntumonggis

    Kobooborosodinoindamaankouludomolinuud.

    SoiranopodomoborosiLuguanMontiringakoloputuntumonggis.

    20. koruyoudodukaruk

    Pisasawaandiosomokpiobpinayan

    Kadakoupiongoitukorioupodukaruk.

    21. kosiopdolangau

    Noindamaankogumukalaja

    Ogumutomodtoongoyonditinakumiagalpokosiopdolangau.

    22. kosunggudotawan

    Noindamaankasawat KinawasnopodoNuluKinabalungakosunggudotawan.

    23. kutungasu i.Tulundomiginawodi

    omulokpokopio

    ii.Osiau

    i.Ogumukutungasuhiloidsikulku.

    ii.MiagalkutungasuiLoididomanangkus.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    59

    24. lamoulinsou i. Aisopurintoddotumongkiad.Tumilombusmamanausoiraopupusanoabaabayan.

    ii.Ralandiaumilowayaantunoindamaankalamou.

    i. Soiranopodokotindapoukoidkaramayanngatonudonnokoubasanantosonongkadadolamoulinsou.

    ii. Aukosunsudokoritakusoiranakawayadolamoulinsou.

    25. mamabowalai Gobulanommonoriirimomodop

    Aisoaanuaanunusumikulnungmamabokonopodowalai.

    26. mamagandangdotian

    Oindamaandoayahan

    MinangakaniDoniomiGulitdolohobundugisommamagandangtian.

    27. miagaldokarapinagung

    Rabasdinoindamaankoita

    TanaknopokakadiSangkalakingamiagaldokarapinagung.

    28. miagaldokodumaat

    Tangkusdonoindamaankokodsir

    TumangkusnopokakaiRokianngamiagalpodokodumaat.

    29. miagaltingauomtasu

    Miodunoposoirakopiruba

    MiagaIdotingauomtasuiRinaomiDonitusoirakopirubaommiodunopo.

    30. miagaldosisilong

    Osiaumiampaitangkusmogihumralantoikopogiduon

    MiagalpodosisilongiGodomondoginusamoningot.

    31. miagalkukusdoburut

    Kouyuuyuondotulundiioikuman

    Miagalpoisiokukusdoburutsoiradonakasaduhiloidtomu.

    32. miagalmadatobokon

    Pogolimtoikopagagadadonokoindama

    MiagalpodomadatobokonIFennysoiranuhotnungasagaisidohabayan.

    33. miagaltiasanwaigtalasu

    Kouyuuyuomogidusoirakiwaakorosian

    Miagalyahaitiniasanwaigtalasusoiranokorubatulundomulau.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    60

    34. minsorilidotolitang

    Pibarasan,pitimbungakandipiguliguliidisoisopitimbungakanmiampaiaisokootuson.

    Pogibaabarasannopoidpitimbungakandiingaminsorilitomoddotolitang.

    35. mipunsobidau Pisasawaandimisulakngoyondokusaiisotondu,ngoyonkawagudotadidiikusaiolonguondisio

    Ogumuotulundotuminindapouidkaramayanpisasawaandiitupiniangayannopodiolongamipunsobidau.

    36. mitodokhulu Aukopiunung Auaanukootusonidisopitimbungakannungkiwaaduoluguandomitodokhulu.

    37. miakanbosi Miagalrinongit Pioduhannopodiolongaaisokootusontumiakanbosiyolo.

    38. miuluompais Kopisudongdomiontoktinan

    Kokiikitanannopodilongamiuluompais.

    39. modusodupanahon,momoksomokpamalabangan

    Modusodutorikotngamumugumukoligaganan

    Intangintangansoirapapanaudokoritamiagalkomoyonmodusodutapanau,momoksomokpamalabangan.

    40. mogihumkabangdorogon

    Tumomodmogihumdokoligaganan

    Mintangkusnopoidtalunalunngamiagalmogihumkabangdorogon.

    41. momiwogumata

    Momiwogusoirakiwaakusaimongoiambalutisotondudikouhanguhangan

    Kowowoyoonopomomiwogumatangakoikumikum.

    42. momolintagu Tayaandokinoingkokotondowokonngaauminggisom

    SoiranopodonakaanudokaharaharaaniMarinangamumbaldiiiJovinadomomolintagu.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    61

    43. momorulukbusuldomanuk

    Sumuabdomamanau

    Momorulukbusuldomanukimongungusapmongoidokokosuptusaktawadakdomungkalad.

    44. momurahamato

    Tayaanauogina Pinggisomnodobalajalmongoidoaumomurahamatomontongkoingkokotondotulunsuaimontoktimpudumontol.

    45. monggomdoninipot

    Asadapandomuli Iodunopongaoubasmonggomninipotidbuaton.

    46. mongoipokirompingas

    Sumonsogpopotopotdinakasala

    Noilaankudonakasalangamongoikasaripokirompingas.

    47. mongulidondu Kusaidimuliidwalaisonguluntondudikouhangandau

    MinomoliiGinsandokoritamangandisiodopongulidondu.

    48. monsomoginawo

    Auotumbayaan MonsomoginawokudoiBulogominaganudodangolku.

    49. muliidsusupuan

    Tondudikatamamuliidwalaisongulunkusaidikouhangan

    Koikumikumnungmulikoidwalaisonguluntanakwagumiagalmuliidsusupuan.

    50. mulikampisbarait

    Pogindahutoiko,panaudiaisonaanuanuomaunakalantoi

    Minonongoidaayahaipongintorusngaminulikampisbarait.

    51. naahawandogontui

    Pokolihudoonuipoboroson

    Audiyakinokotilombusobooborosondautunaahawanisiodogontui.

    52. nayasanobotungbotung

    Monigowodootongkiadan

    Miagalpodonayasanobotungbotungonopurimananditinakusoiraginumulingawiitobpinaikudominongoisikulomminongoikalaja.

    53. nokosokotdogalam

    Alaiddopoinliwigamadotoruol/sumakit

    SoiranoposuminakitiRompitukgisomdonokosokotdogalam,auisidopinusoudiitangaanakdau.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    62

    54. noposianomomut

    Minonigowonotingkoddomihad

    Miagalponoposianomomutiadisoiranokokitodiamaminuliminogowitkoritakontrolkambawa.

    55. okitonulokon Kouyuuyuonminsusuabdiaupoanawau

    Okitonoponulokondosuabommamanautokouno.

    56. onibaginawo/onibapuobuk

    Obintogod,aukotorondokototogod.

    Auokuorohianmagalaptulundoonibaginawo.

    Kadakamapinggasaaiilotulundoonibapuobuk.

    57. oogototonggom

    Tulundiabagosdomorobuatomokikit.

    Oogotnopootonggomdoidpaganakankungaiyapa.

    58. oonsokdoanggaman

    Umuldiomulok Masonopodonokopiongoiyahaidikoruhangkungaoonsokpoisidodoanggaman.

    59. osonsogpokomanansawo

    Noindamaankosonsog

    KouyuuyuonopodiSambaguldomingkakatsumiliuluguanngaosonsogpokomanasawo.

    60. oubugangak Ounsubdorarayou SoiranopodomanapapdopaladotongotulunngaoubugangakdiiWinsosdotumangkus.

    61. oyoposyoposnopobuludngaoyoposnoosinapa

    Kobogosonopongamogowitdoasil

    Minggisomtokounotuoyoposyoposnopobuludngaoyoposnoosinapa.

    62. osogittonggom/kiwonodtonggom

    Obinsuniotonomon AananganokudopapasakagdiJamesdititonomonkutuosogittonggom.

    63. kilosodpalad Kolingosdomangama

    NabantugiNoratukilosodopalad.

    64. oyoposyopospootulok

    Wagupokopogidu Oyoposyopospootulokdimanukminongoipingkakaiditotokku.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    63

    65. paatoddopigis

    Mongoisaapdiipoimahakagaras

    Minongoipaatoddopigisilosusumangodidkinoyonondoponokisaapdiolo.

    66. payakahang Osinggawaginawo Payakahangtokourumamitdokorikatandiimomuhaboi.

    67. pinuhoborokot Noindamaankohuyan

    Pinuhoborokotpoiyodudominanaanditisuduon.

    68. poingkibitokaraompoinsuunogobuk

    Mongiritdokaraatondowokonngaauopurimananokaraatondausondii

    Kadatokoukogorotdomongirittusomonudopoingkibittokouokaraompoinsuuntokouogobuk.

    69. karatiangan Tulundiaumonokiambalutdowokon

    ILintagunopongaaisotambaluttukaratiangan.

    70. sangalsinuku Sumonsogdopopotopotmulongdokoilonakasala.

    Otogodiadidotandasanminamabakdogalastusangalsinukuisido.

    71. simbulnabalu Pibarasantoikoborosdiminsuaikomoyon.

    AuiYongkorkorohiandotambalutdautusimbulnabaluisiosoiramikorumo.

    72. sindingnabalupompoddohoru

    Kalajadiaukaampaidonunuipoingangkabidginawo

    AisokinotutukondokarajadiGaramantusindingNabalupompoddohoruisiodokumaraja.

    73. kosimbuldotabpai

    Kowowoyoodosoosongulundiaarauaraudomomogusanunuikorohian.

    KosimbuldotabpaiiSaikilgumusadokorita.

    74. sonongtinimbabaonraattinolikudon

    Sonongsoirasumuaungaaraatbooborosonidtolikud

    Mumbanganbangannosoiratumoguangdilotuluntusonongtinimbabaonraattinolikudonisido.

    75. sumaralomdopalampag

    Oindamaankolombou

    Sumaralomdopalampagopodsisindingdilomagauk.

    76. ponginibatanawauomponginibatotuong

    Booboroson PiginawaannopodiiKinomulokomiYanakanakngaponginibatanawauomponginibatotuong.

    77. popurakanmato

    Noimaniman Popurakokunopomatosoiratulunsuainakalantoiidpiboiandii.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    64

    78. puhawangtamus/osisiit

    Oindamaanmomuhawanggisomdooowian.

    Nungpuhawangtamuskonopongaasagapkodomonginsada.

    79. rikotonngapui Tondudiauogumuoilaanngakogoosdomanahakkouhupantagayoidlamin.

    Sundungpotuudoauolundusikoruhangkungaadadikasaridorikotonngapui.

    80. takalakalgalanuk

    Takalmontokkogunaansondii.

    Nokoumoligdiyakiotakalakalgalanukdisio.

    81. tudukmato Ponipongmiampaidotokito

    Katudukmato,miagalnosinodudilobawangomitiwalaiokinoyonondiisulaptagayoomiitontolob.

    82. tumuludnopokondiungamanudtanudlinungung

    i.Musagusakorutumonmulongdoidnombonopo.

    ii.Kiwaakasarikorualanidsuangpilumaagan.

    i.Mumbanganokumulongdokikohoroonokumiagaldokondiuditumuludmiampailinungungdomusagusa.

    ii.Miagalmanudtanudlinungungdokondiutopurimandiinasoirakosoroupioduhandiolodisomboldau.

    83. tuodotumalib,tuodnogiotoliban

    Aukopisuautusopikobongung

    Sopikobongungnopoyolosoirakopirubamiagaldotuodtumalib,tuodnogitoliban.

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    65

    GLOSARI

    Boros Rati Malayu

    abagos aparu rajinadjektif borosula katasifatadverb adverb(kata

    penerangan)aladui uladotontolu bujurayatlumpatiu ulaayatdii

    posomputulmantadulaayatkoubasanan

    ayatsongsang

    baanan tinimungandosapitoikokarabau

    kawanan

    babut ginumuaanumiampailimotunturu

    segenggam

    bandu kakamotgunoonmonukudotonomon

    Unityangdigunakanuntukmengukurberasataubenih

    bidau kawosakot sejenisrumputbobogo badaso pukulbontukborosmintootoiso

    bontukborosmintootoisonopongaborosdiaunosugkuanomaisopongohulitan.Owonsoioborosmantadisotoikolobiputulboros

    bentukkatatunggal

    bontukborosnosugku

    bontukborosnosugkunopongaborosinowonsoimantadisoborosguasomosugkuandoborosponugku

    bentukkataimbuhan

    boroskotigagan boroskotigagannopongaborosigunoonsoirakotigog,otogod

    kataseru

    borosmaanokontransitif

    borosmaandiaisoobjek

    katakerjataktransitif

    borosmaantransitif borosmaandikiwaaobjek

    katakerjatransitif

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    66

    Boros Rati Malayu

    borospomogirot borospomogirotnopongaboroskaanumanahakkapanatalanratidoborosula

    katapenguat

    borospongilag borospongilagnopongaborosdiogunosoiradoaumonongkoilo

    katanafi

    borospongintaban borospongintabannopongaborospapatarangdoginumuiokitoidfrasangaran

    katapembilang

    borospongudio borospongudionopongaborosiogunosoiramongudiotoikomomonsoiayatpongudioikiwaaayatpongudio

    katatanya

    borosponokodung borosponokodungnopongagunoondomonokodungborosmaan,borosula,omfrasapopiromutngaranmooidopopokitodopisuayantimpuomtopurimanan

    katabantu

    borosponuduk borosponuduknopongaborosponudukkinoyononiokitoidayat

    katapenunjuk

    borosponuhuan borosponuhuannopongaborosiogunasoiradomonuhu,mokianutoikomogodu

    kataperintah

    borospopionit borospopionitnopongaigunoonpopionitdotoikolobiboros,frasaomayat

    katapenghubung

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    67

    Boros Rati Malayu

    borospopiromutngaran

    borospopiromutngarannopongaborosigunoonpopiromutfrasangaranmiampaiborossuai

    katasendinama

    borospopoimagon borospopoimagonnopongaboroskaanumanahakkapanatalanboogianpointantuidayat

    katapenegas

    borospopotopot borospopotopotnopongaborosipopoimagonkatapatanisoisokatarangan

    katapembenar

    borosposugkuon borosdipatambaonidguluomiddohurimontokborosguas

    imbuhan

    borostoguangon borostoguangonnopongaborosaisoratingakiwaatoguangon.Okitoborosngawiditiidfrasa,klausaomayatmiampaitoguangondipointantuidsintaksissabaagidopopionit,pongudio,ponokodungomsuusuaipo

    katatugas

    borosula borosdipapatarangdokoulaalaho

    kataadjektif

    borosulapoingkuro borosngawidimanahakkorotiandokowoowoyoonmontokpatarangdoborosngaran

    kataadjektifbagaimana

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    68

    Boros Rati Malayu

    buragang aragangdolaang merahjambudiftong tunikolombus

    mantadkalandayandodilaidisoisowokolkumaawokolsuai.poomitanan:ai=pakai,oi=ongoi,ui=tunui

    diftong

    fonem tunidoborosikiwaapopisuayanrati

    bunyibahasayangmempunyaifiturperbezaanmakna

    galam tikam tikargaransang poyanandokubis sejenisragagonob tapi kainsarungguyud padsakayan

    gagayatondokalabauogunomangakatdoporing

    tandu

    hatadan putul potongkabaatan ponudukarah

    poingwanansoiratumimbabatokoudokosilahon

    selatan

    kagangahan kohioon kebisingankakanan kawodoluping tajaukalandayan kolinuudantuniwokol harmonivokalkambawa kakamot

    ponginsasamodtangaanak

    mainan

    kiriu popoundaliumiampaimomogunokakamottanaru

    kuis

    kodumaat gonit kilat,halilintarkogompit katanud terlibatkoibutan ponudukarah

    pononggibangsoiratumimbabatokoudokosilahon

    utara

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    69

    Boros Rati Malayu

    kopihuyudan kopitonudan keselarasankopitoningan kopiindarasan sebabuntuk

    berhampiran/kehampiran

    kopogitootonudan kopogisuusuhutan berturutankosilahon ponudukarahid

    koulayondotadaukotindapou kaampayat hadirkotonobon ponudukarahdi

    miumbangandokoulayaontadau

    utara

    koulaalaho kowoowoyoon ciricirikouyuuyuo koongoongoyo keadaan/situasilaminpongusapan walaipongusapan hospitallangod putuldoporingtoiko

    kayusepenggal

    ligok sontolonwaig setegukairlinayun poyananwaig

    mantadporingbekasairdaripadabatangbambulebihdarisaturuas

    luguan momuruantoikolalansanonidisokoisaan,kotinanantoikoupisan.

    ketua/pemimpin

    lumping lopidosigup sebukutembakaumanaandak mamaramai merayakanmiulu kabagalwonsoyon

    tulukakamotukuranmaterialyangsesuaiuntukdiukirmenjadihulusebarangperalatan

    momolintagu momitidkaraaralanopasansala

    menirudengancaradantujuannegatif

    momorujuk momorujukkumaasosongulun

    merujuk

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    70

    Boros Rati Malayu

    monigowo minonigog dengantibatibanakalantoi nokolimbou berjayanalai rumundopotiukan sarangninipot songongidikibabang

    soiratotuongkelipkelip,kunangkunang

    nokolunau nakalana keadaanyangbersihnokoumolig nokointirung telahmenjadipelindungnopujulankiniopon napatainakaalun

    doidkinoiyononkoligaganan

    matiditempatkejadian

    ogontit obutit buncitokikit oopi jimatokimbiran ogihilan disentuholombou tunitosiriba parau(bass)opipi uladotusin leperopoto oroso,ananam sedaposinggawa agaanginawo sikapterbukaosoug waranadomonggis

    noonsokungu

    panon ponjuduginumusapitoikokalabau

    kawanan

    pias winis ceraianpilumaagan piombolutan beramahmesra

    pinagung binadasmomogunoiboogiandangoldiauatarom

    dipukulmenggunakanbelakangparang

    pitimbungakan masotoikoiyononditumimungngawitulundomogibooborosmontokmaganukootusondoisoisoahalmomodimpotdotududinatantu

    mesyuarat

    poinsandad poimpuun semulajadi

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    71

    Boros Rati Malayu

    posugkuonguludoborosngaran

    borosngarannopoiowonsoimantadposugkuongulungadon,ki

    imbuhanawalankatanama

    posugkuonguludoborosmaan

    borosmaannopoiowonsoimantadposugkuongulungakonoko,no

    imbuhanawalankatakerja

    pokirompingas mokiikumdoidpisaapan

    bertindakmenentangdalampertarunganyangmenjanjikankekalahansendiri

    posugkuonpangansip

    borosposugkuonidguluomiddohuriisoisoboros

    Apitan

    puobuk talidopoporoliutapuiidmorilangdokaransapung

    sumbu

    purintod pasonidkopitongkiadan(pasonkotohuri)

    pesananterakhir,wasiat

    rasuk sia,garung,bangkad,basaan

    baju

    rata tinantulundonapatai/akatolidkulit

    mayat/penyakitkulit

    rogon sunduantaraat,moinat

    iblis

    rulang pongintabantonsinangko,pulutan,timadang,kamansi

    pangsa

    rungka otiil pengacausangal tial,toron cekalsibor winatang,badas,

    timbunpermatang

    somboroyungan sontulai setandansopikobongung miagaldo

    sopikadada,sopikodoit

    salingmendiamkandiri

    sorondong ponjuduginumumontokrapo(sopuk,babadil,bakakuk,rantaka

    sepucukuntuksenapang

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    72

    Boros Rati Malayu

    susupuan pamansayankakamotmantadbosi,luyang,gundolomsuusuaipo

    bengkelkimpalan

    tangkob poyanandoparai kepuktinimbabaan koulahodiokitodoid

    pomurasansifatyangbolehdilihatpadaairmuka

    tinsod poguungandowogok

    kandangkhinzir

    tolitang toligapatmisukat strukturempatsegiyangdibinauntukmenghalangbendayangdisimpanagartidakbertabur

    tonggom sagkom genggamtotok taborditonomonid

    lagobanaksemaianpadi

    tuku tipong ukurtulinggou ginulidotuni gematuou tapod dasarwakidwonod waig/tinurumantad

    wakautoikosuumusuni(koubasandoosiliutusap)

    cairantumbuhan(biasanyamerujukkepadanilaiperubatantradisional)

  • PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

    73

    BIBLIOGRAFI

    AbdullahHassan.(1993).BahasaMelayuSTPM.KualaLumpur:FajarBakti.

    AsmahHj.Omar.(1993).KaedahPengajaranBahasa.KualaLumpur:DBP.

    CheIbrahimHj.Salleh.(2000).ModulTatabahasaMelayuUPM.Serdang:UPM.

    FaridM.Onn.(1980).AspectsOfMalayPhonologyandMorfology:AGenerativeApproach.Bangi:UKM.

    FrancesStanisAngap.(1992).StrukturAyatDalamMisaMelayuTesisSarjanaMuda.UM.

    Hymann,L.M.(1975).Phonology:TheoryandAnalysis.NewYork:Holt,RinehartandWinston.

    KadazandusunMalayEnglishDictionary.(1995).Penampang:KDCA.

    KoleksiKosaKataBahasaKadazandusunHasilPerbincanganJurulatihUtamaBahasaKadazandusun.KudatGolfandMarinaResortpada25hingga30Mei2003.

    KomoiborosDusunKadazan.(1994).MBDK:PercetakanCS.

    NikSafiahKarim,FaridM.Osman,HashimHj.Musa,AbdulHamidMahmood.(2002).TatabahasaDewanEdisiBaharu.KualaLumpur:DBP.

    NikSafiahKarim.(1988). LinguistikTransformasiGeneratif:SuatuPenerapanPadaBahasaMelayu.KualaLumpur:DBP.

    ______________(1987).TatabahasaDewanJilid1:Ayat.KualaLumpur.DBP.

    RaminahHj.SabrandanRahimSyam.(1987).KajianBahasa.KualaLumpur:FajarBakti

    RitaLasimbang.Fonetik,FonologidanMorfologidisampaikansemasakursuspemantapanTatabahasadiBerjayaPalaceHotel,KotaKinabalupada1hingga3Oktober2001.

    RosyTalin.(1990).PertuturanRungus:SatuBahasaYangTersendiriatauDialekkepadaBahasaKadazandusun?UKM.

    Schane,S.A.(1992).FonologiGeneratif.KualaLumpur:DBP.

    VeronicaPetrusAtin.(1996).PerspectivesOnSameBasicSentenceStructureOfKD(CentralDusun)ThesisDegree.UKM.

    KoleksiTukadanKadazandusunhasiltemuramahdenganOduKombionBangkut,Kg.PurakOgis,KotaBelud.