AVIFAUNABAWAH KANOPI DI HUTAN DATU KAPUR, BAU SARAWAK

Rostina Binti Hassim

Sarjana Muda Sains dengan Kepujian (Sains dan Pengurusan Sumber Haiwan)

~ 2004

R788 2(XM;

113

Pusat Khidmat Maklumat Akademik UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK.

94300 KOla Samarahan

AVIFAUNA BAWAH KANOPI DI HUTAN BATU KAPUR, BAU SARAWAK

P.KHIDMATMAKLUMAT AKADEMIK UlIMAS

11111 11111111111111111111 1000126480

ROSTINA BINTI HASSIM

Projek ini merupakan salah satu keperluan untuk Ijazah Sarjana Muda Sains dengan kepujian

(Sains dan Pengurusan Sumber Haiwan)

Universiti Malaysia Sarawak Fakulti Sains dan Teknologi Sumber

2004

{' (JV'\ -­

c

AVIFAUNA BAWAH KANOPI DI KAWASAN BATU KAPUR, BAU SARAWAK.

oleh Rostina binti Hassim

Sains dan Pengurusan Sumber Haiwan Fakulti Sains dan Teknologi Sumber

ABSTRAK

Avifauna bawah kanopi di kawasan Hutan Batu Kapur, Bau Sarawak adalah kajian menyeluruh mengenai maklumat kepelbagaian dan kelimpahan burung di kawasan terganggu dan kurang terganggu yang terdapat di kawasan kajian. Hasil kajian yang didapati bertujuan untuk membuat perbandingan ciri-ciri burung yang terdapat di kedua-dua kawasan. Dua puluh jaring kabut dipasang (10 di kawasan kurang terganggu dan 10 di kawasan terganggu) dan kajian dijalankan selama enam hari. Sebanyak 10 1 individu burung yang merangkumi 33 spesies berjaya ditangkap. Keputusan bagi kelimpahan relatif di kedua-dua kawasan tidak berbeza secara signifikan dan kepelbagaian spesies menunjukkan kawasan terganggu dan kawasan kurang terganggu adalah berbeza secara signifikan. Tiada perbezaan morfologi secara signifikan antara kedua-dua kawasan. Sumber makanan dan ekopelancongan merupakan faktor utama yang mempengaruhi taburan corak dan komposisi burung di kawasan kajian.

Kata kunci: Avifauna bawah kanopi, kepelbagaian, kelimpahan, kawasan terganggu, kawasan kurang terganggu

ABSTRACT

The study of understorey avifauna of limestone area, Bau Sarawak was to determine the abundance and diversity of birds both in disturbed and less disturbed aresa. Results obtained from the study were based on comparison bird's characteristic between those areas. Twenty mist­net were lIsed (10 in disturbs area and 10 in less disturbs area) and the study was carried out forsix days. A total of 101 individuals representing 33 species were caught. The result indicated that there was no significant differencein relative abundance between disturbed and less disturbed areas. However, the differences in biodiversity index was significant. No significant was also found in external morphology of birds between disturbeed and less disturbed areas. Food sources and ecotourism activities were probably factors that influenced species composition and distribution patterns in the study sites.

Keywords: understorey avifauna, diversity, abundance, disturbed area, less disturbed area

..

PENGENALAN

Burung merupakan kumpulan yang disukai ramai. Menurut Zaidi (2002), ramai orang

menyukai burung ini berdasarkan wamanya yang cantik dengan bunyinya yang merdu.

Terdapat empat faktor yang mempengaruhi ekologi burung di dalam sesuatu kawasan.

Menurut Gill, (1990) empat faktor yang mempengaruhi ekologi kumpulan ini ialah iklim,

sumber makanan, habitat dan penyakit. Ini menunjukkan burung sangat mudah

dipengaruhi oleh persekitarannya.

Avifauna bawah kanopi boleh dikategorikan sebagai kumpulan burung yang tinggal dan

hanya mencari makanan di kawasan bawah kanopi. Burung-burung dari kumpu~an lain

turut menggunakan kawasan ini untuk mencari makanan walaupun tidak tinggal di

kawasan ini (Aminah, 1998). Menurut Sewell dan Catterall (1998), kekayaan dan

kepelbagaian spesies burung yang banyak didapati adalah daripada bawah kanopi iaitu

kurang daripada 2000 meter dari aras laut. Ini kerana di kawasan bawah kanopi terdapat

kepelbagaian makanan dan sumber habitat yang pelbagai di kawasan ini.

Kawasan kajian boleh dikategorikan sebagai dua kawasan iaitu kawasan terganggu dan

kurang terganggu. Kawasan terganggu boleh didefinasikan sebagai kawasan yang

diterokai untuk tujuan pembalakan, pembangunan atau pertanian di mana ia mengubah

struktur asal hutan dan komposisi di dalamnya (Payne, 1995). Kawasan kurang terganggu

pula didefinasikan sebagai kawasan di mana struktur asal hutan masih kekal dan kurang

orang memasuki atau memusnahkan habitat asalnya (Zaidi, 2002).

Menurut Davison et al (1989), terdapat sekurang-kurangnya 9000 spesies burung boleh

ditemui di dunia dan daripada jumlah itu terdapat 702 spesies ditemui di Malaysia.

Daripada jumlah tersebut sejumlah 554 spesies burung dijumpai di Borneo dan 13 spesies

adalah endemik yang terdapat di Borneo. Didapati bahawa separuh daripada jumlah

burung yang di jumpai di Malaysia hidup di hutan hujan tropika. Menurut MacKinnon

dan Philipps (1993), kawasan daratan bagi kepulauan Borneo adalah lebih luas

berbanding dengan kawasan Sumatra iaitu 60% daripada daratan di Borneo yang masih

diliputi hutan, 30% di Sumatra dan 10% di Jawa. Ini kerana di kawasan tropika masih

kaya dengan kepelbagaian spesies flora dan fauna yang terdapat di Borneo.

Secara lazimnya burung keluar makan di waktu pagi. Kebanyakkan spesies burung yang

ditangkap merupakan spesies yang mencari serangga dan nektar yang banyak terdapat

pada waktu pagi. Serangga-serangga tersebut merupakan makanan bagi spesies burung

yang ditangkap (MacKinnon & Philipps, 1993). Selain daripada itu, burung yang

menghisap madu dan memakan bijian merupakan salah satu daripada agen pendebungaan

dan penyebaran biji benih (Lack, 1992; Payne, 1995). Kumpulan burung ini akan keluar

seawal 0600 jam dan akan pulang ke sarang sebelum terbenam matahari. Ini kerana mata

mereka tidak dapat melihat sepenuhnya pada waktu malam. Oleh yang demikian

kumpulan ini mencari makanan pada waktu siang dan kembali ke sarang pada waktu

petang.

2

LATARBELAKANG TEMPAT KAnAN

Lokasi kajian di jalankan di Gua batu kapur Pari-pari. Gua Pari-pari lebih luas daripada

kawasan di Gua Angin. Ini adalah salah satu faktor Gua Pari-pari menjadi temp at kajian.

Ia terletak di kawasan Bau (gambarajah 1). Bau merupakan kawasan perlombongan emas

pada mas a dahulu. Menurut Wilford (1964), Gua Angin terletak kira-kira 35 km daripada

bandar Kuching dan 8 km dari bandar Bau untuk menuju ke Gua Pari-Pari. Dua buah gua

ini telah diwartakan sebagai kawasan perlancongan oleh kerajaan negeri Sarawak. Lantai

dinding gua pari-pari terbentuk daripada stalaktit dan stalagrnit (Koon dan Cranbrook,

2002). Ia terbentuk kira-kira seratus hingga seratus lima puluh juta tahun dahulu.

Kawasan didalamnya gelap dan lembap. Terdapat kawasan yang belum diterokai di luar

gua ini yang mengekalkan habitat semulajadinya. Kawasan luar gua ini di kaji untuk

melihat kepelbagaian dan kelimpahan spesis burung yang terdapat di kawasan ini.

Kawasan yang dikaji merupakan kawasan kediaman kaum bidayuh di mana mereka

menjalankan pertanian menjadi sumber utama. Kawasan yang dikaji merupakan kawasan

di luar gua batu kapur (kawasan kurang terganggu) dan di kawasan pertanian (kawasan

terganggu).

3

N

+ Kawasan kajian (Gua Angin)

Kawasan kajian (Gua Pari-pari)

~. rOOlah ... SIJIIgai !') jaOOraya = baluk~~

Gambarajah 1: Peta Gua Batu Kapur di Bau,Sarawak

Lokasi tempat kajian

Kawasan terganggu terletak di sekitar kawasan pertanian kaum bidayuh (01022.95'N,

11 0°07.48' E). Kawasan pertanian ini terletak di kaki gua pari-pari. Kawasan kajian ini

terletak kira-kira setengah jam dari gua pari-pari. Kawasan kajian terganggu mempunyai

ciri-ciri vegetasi berbeza dengan kawasan kurang terganggu. Litupan kanopinya lebih

terbuka berbanding kawasan lebih terganggu di mana kawasan ini merupakan kawasan

pertnnian bagi tanamanjagung.

4

Kawasan kurang terganggu terletak berhampiran dengan gua batu kapur. Kedudukan

kawasan ini terletak di kawasan hutan yang gangguan manusianya adalah sedikit

berbanding kawasan kajian kedua (kawasan terganggu) ialah (01 °AiN, 110°.13 'E).

Jarak diantara kedua-dua kawasan dianggarkan sejauh dua kilometer.

OBJEKTIF

Objektif utama dalam kajian ini ialah untuk membandingkan kepelbagaian dan

kelimpahan spesies burung di kawasan kurang terganggu dan kawasan yang terganggu di

hutan batu kapur, Bau sarawak. Kajian yang dijalankan adalah bertujuan menentukan

perbezaan di antara kawasan terganggu dengan kawasan kurang terganggu berbeza secara

signifikan atau tidak. Selain daripada itu ia juga bertujuan untuk memperolehi data baru

dan membuat perbandingan dengan kajian-kajian sebelum ini di kawasan hutan batu

kapur dan juga hutan-hutan jenis lain.

BAHAN DAN KAEDAH

Bahan

Jaring kabut (mist net) di gunakan di dalam persampe1an burung berukuran 12m x 2.7 m,

bahan buatan po lyster, saiz 1ubang adalah 30mm dengan empat poket. Sampel ditimbang

dengan "pasola spring Scale" (1 Og, 50, dan 100g) dan diukur menggunakan digital

caliper atau manual caliper (inc/mm). Pembaris besi (mm) dan plier digunakan.

Kemudian sampel digelang dengan gelang at au cincin UNIMAS bemombor serta di cat at

di dalam buku data.

5

I

Buku rujukan untuk mengecam burung ialah Smythies (1981), Lekagul dan Philip (1991)

dan MacKinnon and Phillipps (1993).

Kaedah Lapangan

Kajian dijalankan di dua jenis hut an iaitu kurang terganggu dan terganggu adalah untuk

mengkaji kepelbagaian spesies burung yang terdapat di kawasan kajian. Jaring kabut di

letakkan di dua plot yang berlainan (sepuluh di kawasan terganggu, sepuluh di kawasan

kurang terganggu dan lima di Gua Angin). Jarak jaring dengan tanah adalah pada 0.5

meter. Semua jaring yang ditempatkan di kawasan kajian diletakkan secara rawak. Pita

penanda digunakan untuk menanda jaring agar mudah dilihat. Jaring itu akan di periksa

etiap tiga jam dari 0600 hingga 1800 jam. U ncang kain digunakan untuk menyimpan

burung yang telah ditangkap sebelum diukur (panjang tarsus; panjang, lebar dan tebal

paruh; panjang kepala-paruh; panjang sayap; panjang bukaan sayap; panjang ekor;

panjang keseluruhan; pertumbuhan bulu primer dan tahap pembiakan). "Pasola spring

scale" digunakan untuk menimbang j isim burung. Semua burung yang di tangkap akan

dilepaskan semula setelah data diambil. Pembaris caliper digunakan untuk mengukur

fisiologi burung. Buku rujukan digunakan untuk mengenal pasti spesies burung yang

ditangkap dan borang inventori digunakan untuk mengambil data. Plier digunakan untuk

memudahkan gelang terlekat di kaki burung. Gelang atau cincin digunakan sebagai

penanda apabila burung dilepaskan semula. Burung-burung ini akan dilepaskan semula di

kawasan di mana burung-burung ini ditangkap.

6

Jaring di pasang di kawasan kajian iaitu bermula daripada 27.07.2003 hingga 01.08.2003

petang. Keadaan topografi dan komposisi kedua-dua kawasan ini adalah berbeza.

Walaupun kedua-dua kawasan ini berbeza tetapi kaedah persampelan yang digunakan

adalah sama.

Keputusan yang didapati daripada persampelan burung yang dilakukan kesemuanya

ditangkap menggunakan jaring sahaja. Persampelan melalui bunyi dan pemerhatian tidak

dilakukan di dalam kajian ini. Semasa kajian dijalankan, diandaikan bahawa populasi

burung yang dikaji adalah tertutup (tidak berlaku imigarasi, emigrasi, kelahiran atau

kematian). Mengikut Zaidi, (2002) menyatakan bahawa kadar tangkapan dikira

berdasarkan jumlah indi vidu di darab dengan seratus kemudian di bahagikan kepada

jumlahjaring yang dipasang darab bilangan hari dan di darabkan seratus.

Kadar tangkapan = Jumlah bilangan individu xlOOO

lumlah Janngx bllangan hanx bIlangan Jam

Kaedah Analisis Data

Setelah data selesai diambil, analisis menggunakan indeks Shannon-Wiener dan t-test

digunakan. Mengikut Laman, (2001) indeks kepelbagaian digunakan untuk mengira

kepelbagaian spesies daripada data kelimpahan spesies. Bagi mencari kepelbagaian

spesies, program Divers version 1.2 Charlie digunakan.

7

Menurut Hutcheson, (1970) t-test digunakan adalah untuk membandingkan dua indeks

kepelbagaian yang bertujuan untuk menguji hipotesis asal (Ho). Rumusnya ialah

t= H' I-H'Z

S H"1 -W2

Oi mana

H'= indeks kepalbagaian

S = sisihan piawai

Kelimpahan relatif = bilangan individu setiap spesies x 100

lumlah keseluruhan tangkapan

Microsoft Excel digunakan untuk mencari min dan sisihan piawai bagi setiap spesies dan

perbezaan di kedua-dua kawasan. T -test digunakan untuk mencari perbezaan di antara

spesies di kawasan terganggu dan kurang terganggu. Rumus bagi min ialah 1.1=nl+nI~i nj

di mana 1.1= nilai purata keseluruhan spesies

n= bilangan spesies

KEPUTUSAN

Hasil kajian yang di lakukan bermula pada 27.07.2003 hingga 01.08.2003 menunjukkan

bahawa kawasan hutan lebih terganggu lebih tinggi jumlah tangkapannya berbanding

hutan di kawasan kurang terganggu. Sejumlah 101 individu berjaya ditangkap di mana 66

individu yang ditangkap daripada kawasan terganggu dan 35 individu daripada kawasan

kurang terganggu. Terdapat sembilan individu berjaya ditangkap semula. Individu

tersebut termasuklah mossy-nest swiftet di tangkap semula pada hari ketiga, chesnut­

winged babbler dan rufous-backed kingfisher pada hari keempat. Olived-winged bulbul,

plantive cuckoo dan rufous-backed kingfisher ditangkap pada hari kelima.Yellow­

8

r

breasted flowerpecker, blue-banded kingfisher, dan blue-eared kingfisher pula ditangkap

pada hari terakhir. Berdasarkan jumlah tangkapan didapati bahawa spesies yang paling

dominan ialah mossy-nest swiflet (Aerodramus salangana) iaitu sebanyak 26 individu

dengan kelimpahan relatifnya 25.74%. Selain daripada itu spesies little spiderhunter

dengan jumlah tangkapan sebanyak lapan individu dangan 7.92% kelimpahan relatifnya

merupakan tangkapan kedua spesies tertinggi di kawasan kajian. Daripada lima belas

famili yang di tangkap, famili apopidae merupakan tangkapn kelimpahan relatif yang

paling besar jumlahnya iaitu 25.74%, diikuti famili pycnonotidae dan nectariniidae

(13.86%), timaliidae (11.88%), alcedinidae (7.92%) dan dicaeidae (4.95%) (jadual 1).

Berdasarkan kajian yang di jalankan didapati kadar tangkapan di kawasan terganggu

adalah lebih tinggi iaitu 140 burungljaring-jam berbanding kawasan kurang terganggu

iaitu 73 burungljaring-jam.

Berdasarkan ujian indeks kepelbagaian Shannon-Wiener, didapati bahawa nilai di

kawasan terganggu adalah tinggi berbanding indeks kepelbagaian di kawasan kurang

terganggu. Didapati bahawa bacaan bagi indeks kepelbagaian di kawasan terganggu (H'=

1.227) lebih tinggi daripada bacaan indeks kepelbagaian di kawasan kurang terganggu

(H'= 1.032). Melalui indeks kepelbagaian bagi kedua-dua kawasan ini, didapati bahawa

perbezaan di antara spesies burung di kedua-dua kawasan adalah berbeza secara

signifikan (t(cal) < t I01 (0 .05)/2 = 2.300> 1.984).

9

30

.~ 25 18. 20 II) - + - kurang terganggu t: 15 . ..-'--+

~tergangguIV -+.­g' 10

~ 5 .a

"------------------- -------------- ----- ---- --------------------------------"

o +-~-,----,----,----,----,----, 2 3 4 5 6

hari

Gambarajah 2: Kadar bilangan spesies di kawasan terganggu dan kurang terganggu

Gambarajah 2 menunjukkan kadar tangkapan bilangan spesies di kedua-dua kawasan

kajian (terganggu dan kurang terganggu). Didapati bahawa hari pertama, jumlah

tangkapannya paling sedikit iaitu sebanyak satu spesies. Hari ketiga merupakan hari yang

paling banyak jumlah tangkapannya iaitu sebanyak 28 individu dengan lima individu di

kawasan kurang terganggu dan 23 individu di kawasan terganggu. Satu spesies daripada

kawasan kurang terganggu dan 10 spesies di kawasan terganggu Didapati bahawa jumlah

tangkapan burung tidak sekata daripada hari pertama hingga hari keenam. Ini mungkin

disebabkan keadaan cuaca, di mana pada waktu hujan jumlah tangkapannya kurang

berbanding hari dalam keadaan cuaca yang baik.

Komposisi Spesies lerpnuu kUJ'3llC lerpnccu

I3lT1barajah 3: Julat taburan spesies burung di hutan batu kapur, Bau. Nombor menunjukkan bilangan spesies

10

Daripada jumlah keseluruhan spesies burung yang di tangkap di hutan batu kapur, Bau.

Sebanyak 35 spesies berjaya ditangkap dikedua-dua kawasan. Oaripada jumlah spesies

yang ditangkap didapati lapan spesies didapati di kedua-dua kawasan hutan. Bagi

kawasan terganggu didapati bahawa 17 spesies hanya dijumpai di kawasan tersebut.

Terdapat hanya sembilan spesies berjaya ditangkap di kawasan kurang terganggu.

Gambarajah 3 menunjukkanjulat taburan spesies burung di hutan batu kapur, Bau.

Komposisi famili

torpngcu kur.mC torg;muu

Gambarajah 4: Julat taburan famili burung di kawasan hutan batu kapur, Bau. Nombor menunjukkan bilangan famili

Terdapat 14 famili berjaya ditangkap di dalam kajian yang dilakukan di hutan batu kapur,

Bau. Dari jumlah famili yang ditangkap, didapati bahawa 10 famili berjaya ditemui di

kedua-dua kawasan. Hanya terdapat tiga famili berjaya disampel di kawasan terganggu

dan satu famili pula berjaya ditangkap di kawasan kurang terganggu. Gambarajah 4

menunj ukkan julat taburan burung di kawasan hutan batu kapur, Bau.

11

Jadual 1; Taburan kelimpahan dan kepelbagaian spesies burung di kawasan yang terganggu dan kurang terganggu.

Spesies Kurang Kelimpahan Terganggu Kelimpahan Jumlah Kelimpahan ter&an~ re l atif ~%) relatif(%) relatif(%)

Columbidae Emerald dove (Chalcophaps indica) 0 0 1.51 0.99 Thick-billed pigeon (Treron curvirostra) 0 0 1.51 0.99

Cuculidae Banded bay cuckoo (Cacomantis sonneratii) 0 0 1.51 I 0.99 Plaintive cuckoo (Cacomantis merulinus) I 2.86 1.51 2 1.98

Apopidae Mossy-nest switlet (Aerodramus salangana) 11 31.43 15 22.73 26 25.74

Alcedinidae Blue-banded kingfisher (Alcedo eZllyzona) 0 0 I 1.51 1 0.99 Blue-eared kingfisher (Alcedo meninting) 0 0 I 1.51 I 0.99 Rufous-backed kingfisher (Ceyx rllfidorsus) 2 5.71 3 4.55 5 4.95 Rudy kingfisher (Halycon cOl·omanda) 0 0 1 1.51 1 0.99

Capitonidae Gaudy (red throated) barbet (Megalaima mystacophanos) 0 0 3 4.55 3 2.97 Eurylaimidae Black and red broadbill (Cymbrihynehus macrorhynehlls) 0 0 2 3.03 2 1.98

Pycnonotidae Olive-winged bulbul (Pyenonollls pilimoslls) I 2.86 3 4.55 4 3.96 Red-eye bulbul (Pycnonotlls brunnells) 0 0 6 9.09 6 5.94 Spectacle bulbul (Pycnonotlls elythrophthalmos) 0 0 4 6.06 4 3.96

Turtidae Magpie robin (Copsychlls salliaris) 2.86 0 0 0.99 White-rumped shama (Copsychus malabaricus) 2.86 0 0 0.99 Chesnut-naped forktail (Eniellrlls ruficaoillus) 2.86 0 0 0.99

Timaliidae Chesnut-winged babbler (Stachyris erythroptera) 1 2.86 4 6.06 5 4.95 Grey headed babbler (Stachyris plioeephala) 4 11.43 0 0 4 3.96 Ferruginous babbler (Trichastoma bieolor) 0 0 2 3.03 2 1.98

12

SylyiidK tailorbird (Orthotomus rujiceps) I 2.86 0 0 I 0.99

-tailed tailorbird (Orthotomus sericeus) 0 0 2 3.03 2 1.98 Muscicapjdae Borneo-blue flycatcher (Cyornis superba) 3 8.57 0 0 3 2.97 Hill-blue flycatcher (Cyornis banYlImas) 0 0 I 1.51 I 0.99

Dicaeidae Orange-bellied flowerpecker (Dicaeum trgonostigma) I 2.86 0 0 I 0.99 Yellow-breasted flowerpecker (Prionochilus maculates) 0 0 4 6.06 4 3.96

Nectariniidae Brown-throated sunbird (Anthreptes malacensis) I 2.86 I 1.51 2 1.98 Plain sunbird (Anthreptes simplex) 0 0 I 1.51 I 0.99 Crimson sunbird (Aethopyga siparaja) 0 0 I 1.51 I 0.99 Yellow breasted (olive backed) sunbird (Nectarinia I 2.86 0 0 I 0.99

jugularis) 0 0 I 1.51 I 0.99 Purple napped sunbird (Hypogramma hypogrammicum) 3 8.57 5 7.58 8 7.92 Little spiderhunter (Arachnothera longirostra)

Estrildidae Dusky munia (Lonchurafuscans) 2 5.71 I 1.51 3 2.97

Jumlah individu 35 66 101 Jumlah spesies 16 25 33 Kelimpahan relatif 34.65 65 .35 lndeks kepelbagaian H' 1.0312 1.227

13

ANALISIS PERBEZAAN MORFOLOGI SPESIES

Ciri-ciri morfologi burung di kawasan kurang terganggu dan terganggu kebanyakkannya

tidak berbeza secara signifikan. Terdapat lapan spesies yang dijumpai dikedua-dua

kawasan iaitu spesies little spiderhunter, mossy-nest swifiet, dusky munia, rufous-backed

kingfisher, plaintive cuckoo, chestnut-winged babbler dan olive-winged bulbu1.

Sejumlah tiga individu di kawasan kurang terganggu dan lima individu di kawasan

terganggu bagi spesies little spiderhunter berjaya disampel. 8agi spesies ini ukuran

morfologi panjang kedua-dua sayap dan panjang keseluruhan berbeza secara signifikan

di mana nilai p lebih keci I daripada 0.05 iaitu 0.02 dan 0.002.

Sejumlah 26 individu mossy-nest swiflet berjaya ditangkap di kedua-dua kawasan.

Sebelas individu di kawasan kurang terganggu 14 individu di kawasan kurang terganggu.

Panjang paruh bagi spesies ini tidak berbeza secara signifikan di kedua-dua kawasan

kerana nilai p adalah kurang daripada 0.05 iaitu 0.04.

8agi spesies dusky munia, sejumlah tiga individu berjaya ditangkap di kedua-dua

kawasan iaitu dua di kawasan kurang terganggu dan satu di kawasan terganggu. Terdapat

dua ukuran morfologi yang mempunyai nilai p kurang daripada 0.05 bagi spesies ini iaitu

panjang kepala-paruh dan panjang kseluruhan. Nilai bagi kedua-dua ukuran ini ialah 0.03

dan 0.02 di mana tiada berbeza secara signifikan di kedua-dua kawasan.

14

Lima individu spesies rufous-backed kingfisher di tangkap semasa kajian iaitu dua di

kawasan kurang terganggu dan tiga di kawasan terganggu. Ukuran morfologi bagi

panjang tarsus yang berbeza secara signifikan dengan nilai p ialah 0.04 di kedua-dua

kawasan.

Sejumlah lima individu chesnut-winged babbler ditangkap dengan satu di kawasan

kurang terganggu dan empat di kawasan terganggu. Terdapat empat ukuran morfologi

yang berbeza secara signifikan bagi spesies chestnut winged babbler di kedua-dua

kawasan iaitu berat, panjang paruh, kedalaman paruh dan panjang kedua-dua sayap

dengan nilai p kurang daripada 0.05 iaitu 0.002, 0.0 10, 0.006 dan 0.045.

Sejumlah empat individu olive-winged bulbul ditangkap. Satu di kawasan kurang

terganggu dan tiga di kawasan terganggu. Didapati bahawa perbezaan signifikan bagi

ukuran morfologi di kedua-dua kawasan ialah panjang tarsus dan panjang paruh dengan

nilai p adalah kurang daripada 0.05 iaitu 0.0 10 dan 0.006.

15

Jad¥aI 2: Min dan sisihan piawai spesies burung di kawasan kurang terganggu

Spesies n WT TR BL BO BW HB WL ws TA TL

Plaintive cuckoo 1 27.0 20.5 14.0 6.8 6.0 39.3 90.0 289.0 140.0 194.0

Mossy-nest swiflet 11

11.0±5.5 10.9±1.8 4.0±D.4 2.5±0.4 3.9±O.8 23.3±3.7 114.1±41.6 285.3±166.3 40.4+7.0 129.4±36.6

Rufous-backed kirlQlisher 2 20.0±2.8 10.8±0.7 30.9±O.7 9.6±1.3 8.9+2.4 59.0±2.6 55.5±5.0 200.0±17.0 29.0 137.0±2.8

Olive-winaed bulbul 1 30.0 21.0 10.8 5.2 7.1 36.5 75.0 220.0 76.0 160.0

Magpie robin 1 34.00 34.16 16.05 5.88 6.58 46.88 82.00 275.00 80.00 195.00

White-rumped shama 1 40.0 32.9 14.3 5.6 6.0 45.7 11.1 324.0 149.0 266.0

Chesnut-naped forktail 1 26.9 27.8 15.1 4.8 6.1 40.2 80.0 158.0 63.8 179.0

Chesnut-winaed babbler 1 19.0 22.7 14.2 6.6 3.6 25.7 58.3 240.0 51.0 135.0

Grey-headed babbler 4 17.0+4.4 29.6+9.5 19.4+12.7 5.4±1.0 4.8+0.9 40.8+12.0 63.5+3.1 312.8+238.5 42.5+23.6 115.3+50.6

Ashy tailorbird 1 8.5 24.4 11.8 2.8 4.5 34.9 44.0 14.1 36.8 105.0

Borneo blue flycatcher 3

18.0+2.8 20.0+1.5 10.4+0.9 4.0+0.2 5.7+0.3 32.6±3.9 74.3+3.5 233.7+23.5 61.9+2.8 139.3+10.1

Oranged-belled flowerpecker 1 6.0 13.4 10.1 3.2 4.3 25.6 38.0 147.0 21.0 84.0

Brown-throated sunbird 1 10.0 20.7 17.5 4.2 6.1 37.7 . 69.0 190.0 51.0 126.0

Little spiderhunter 3 18.0+7.2 19.9+5.5 37.9+0.8 4.5 5.1+0.8 48.2+18.2 65.3+5.0 222.0+24.3 39.1+9.0 163.0+7.2

Yellow breasted (olive-backed) sunbird 1 15.0 18.5 14.8 4.0 4.9 35.8 58.0 195.0 42.1 134.0

Dusky munia 2 12.0±2.8 16.3±1.0 9.8±1.5 8.0±2.5 8.0±0.3 23.5±0.3 48.0 148.0±22.6 43.5±5.0 107.5±0.7 WT= berat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD= kedalaman paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap (mm); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm); n=bi1angan individu

16

Jachal in dan sisihan piawai spesies burung di kawasan terganggu

.

SD8$ies n WT TR BL BD BW HB WL WS TA TL

Emerald dove 1 79.0 20.5 9.7 4.6 3.2 44.3 143.0 400.0 96.0 206.0

Thick-billed pigeon 1 152.0 25.1 14.1 8.2 7.8 44.7 126.0 35.2 80.0 244.0

Banded bay cuckoo

Plaintive cuckoo

Mossy-nest swiflet

1 21.0 19.5 13.5 6.0 6.3 39.2 100.0 281 .0 30.5 199.0 1 14.0 17.5 14.0 6.9 6.4 29.6 100.0 285.0 100.7 185.0

15 11.6±2.8 11.0±1 .2 4.6±1 .0 2.7+0.5 4.2±1 .01 24.4±3.0 121 .1+17.8 266.H23.7 45.0±7.0 116.8±18.7

Blue-banded kingfisher 1 19.0 9.5 33.1 7.8 5.7 61 .7 61.0 217.0 28.5 152.0

Blue-eared k.ingfisher 1 23.0 10.3 34.6 7.9 6.2 63.9 65.0 234.0 41.0 158.0

Rufous-backed kingfisher 3 13.7+4.7 9.8±0.3 27.8±6.3 12.6+7.0 8.4±O.8 54.5±5.6 68.6±16.8 201 .0±12.8 31.2±7.3 133.3+8.3

Rudy kingfisher 1 16.0 11.6 28.2 9.2 8.5 53.4 59.0 212.0 29.0 135.0

Gaudy (red-throated) barbet 3 77.0±5.7 30.7+0.7 32.9+3.2 15.3+2.2 13.7+0.4 62.3+1.4 94.5+0.7 296.0+5.7 59.0+2.8 215.5+9.2

Black & red broadbill 2 67.0+2.8 29.5±O.5 23.8 13.3+0.1 15.1+3.8 51 .3+0.1 99.0±2.8 336.D±33.9 76.5±3.5 213.0±9.9

Olive-winged bulbul 3 23.7±6.7 24.0+0.4 13.5+1 .8 5.8+0.8 5.D±0.2 37.1±O.6 72.6±11.0 320.0±207.8 65.1+14.0 160.7+18.6

Red-eye bulbul 6 30.2+2.2 22.0+1 .3 14.2+1.8 6.0+0.6 5.6+0.7 37.7+0.9 80.8+7.9 254.4+22.1 72.7+8.0 174.4+11.0

Spectacled bulbul 4 21 .0+4.7 17.6+4.2 9.2+3.7 4.2+0.7 11.2+13.5 31.5+1.1 85.5+27.1 220.0+7.5 69.2+3.3 145.8+19.1

Chesnut-winged babbler 4 12.0±0.8 24.5+2.4 10.0±0.5 3.9±0.3 4.9+1 .2 30.6+1.6 54.3±3.2 174.0±18.4 ' 28.7+22.5 109.7+17.4

Ferruginous babbler 2 11.0 22.5±3.9 13.7+0.4 3.2+0.1 4.7+0.5 35.8+0.1 54.0+5.7 150.0+14.1 45.5+0.7 109.0±1.4

Red-tailed tailorbird 2 9.6+0.6 23.8+1 .5 12.3+1 .6 3.5+0.5 3.2+0.8 32.2+0.6 54.5±12.0 150.5±12.0 39.3+2.4 115.5+7.8

Hill-blue flvcatcher 1 17.0 16.1 10.0 4.9 5.5 25.3 70.0 200.0 47.0 135.0

. Yellow breasted flowerpecker 4 7.7+1.2 17.9+4.5 8.2+1 .0 4.4+0.4 4.3±0.5 24.6+3.1 49.7+3.2 154.0±12.0 21 .9±2.8 84.0+5.0

Brown-throated sunbird 1 11.0 24.5 16.7 4.2 4.8 36.2 62.0 198.0 41 .0 117.0

Crimson sunbird 1 4.9 10.6 10.5 0.3 0.3 23.1 50.0 145.0 40.0 I 100.0

Little spiderhunter 5 11 .6+1 .8 18.4±O.8 36.1+4.5 4.1+0.4 4.9+0.9 55.1+3.3 59.7+6.2 178.0±28.8 44.3+2.6 142.2+6.0

Purple-naped sunbird 1 10.0 20.0 16.7 3.6 5.9 36.9 64.0 188.0 48.0 136.0

Plain sun bird 1 9.0 14.2 11.2 3.0 3.0 30.0 57.0 140.0 45.0 110.0

Dusky munia 1 9.0 14.4 9.4 8.8 6.6 20.2 47.0 132.0 38.0 91 .0 WT= berat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD= kedalaman paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap (mm); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm); n=bilangan individu

17

250.00

i 200.00

-­ 150.00

~ ::;, 100.00 ~ ::;, SO.OO

0.00 WT TR BL BD BW HB WL WS T A TL

MORFOLOGI LUARAN

~ ~

Gambarajah 5: Perbandingan min ukuran morfologi little spiderhunter di kawasan terganggu dan kurang terganggu

·Perbezaan signifikan p<O.05; WT= berat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BO= kedalaman paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap (mm); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); T A=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

WT TR BL BD BW HB WL WS TA TL

MORFOLOGI LUARAN

I~ bwl I• kaw2

Oambarajah 6: Perbandingan min ukuran morfologi mossy-nest swiflet di kawasan terganggu dan kurang terganggu

Perbezaan signifikan p<O.05; WT= be rat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BO= aman paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap

( WS=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

18

100.00

1«1_00

1:IJ.oo

I 100.00

acteD

I 60.00 40.00

20_00

0.00

~

f- ­

l-

I­I"" -""" - - I­

~ .... - - - l-

n. I I'll I r. I ~ I r"'III I 1.( I I I

~ 1l!....:::J

vvr TR BL aD 8VV HB V\t. V\I'S TA TL

morfologi IUOInn

Gambarajah 7: Perbandingan min ukuran morfologi dusky munia di kawasan terganggu dan kurang terganggu

.Perbezaan signi fikan p<O.05; WT= be rat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD= kedalaman paruh (mm); BW== lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap (mm); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

25) 0)

~m . oo

i..... tl9).oo

I tW OJ

~On1

1 m

Owl I• bw2

W TR 8L. S~ M :-lEi M.. V'/S T"" TL

MORFOLOGILUARAN

Gambarajah 8: Perbandingan min ukuran morfologi rufous-backed kingfisher di kawasan terganggu dan kurang terganggu

bezaan signifikan p<O.05; WT= be rat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD= kedlllalm:an paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap (mm); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); T A=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

19

3tll.OO

300.00

i 2tll .OO _ 200.00

=i 1~.OO 100.00

50.00

0,00

.

,. r ­ - r­-

'"'"" - ~

rL.n.,._ fI.­

,

r­

...

~ ~

wr TR 8L SO 8VV H8 V\Il VVS TA TL

MORFOLOGI LUARAN

Gambarajah 9: Perbandingan min ukuran morfologi plaintive cuckoo di kawasan terganggu dan kurang ICrpnggu

'Perbezaan signitikan p<0.05; WT= berat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD= kedalaman paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap (mm); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); T A=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

300.00

2~.OO+---------------------------~----------

i 200.00

...., 1;U.OO+--------------1

~ ::J ~ ::J

100.00 +---------------t

50.00 +--------------t

0.00 +-...........LrI---~_r-..,..... WT TR BL BD BW HB WL WS TA TL

MORFOLOGI LUARAN

I~ kaw 1 I• kaw2

Gambarajah 10: Perbandingan min ukuran morfologi chesnut-winged babbler di kawasan terganggu dan brang terganggu

1IIiII!~,..n signitikan p<O.05: WT= berat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD= kellllrnan paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap

S=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

20

J...., Z;

~ :;J ~ ~

29100

200.00

19100

100.00

50.00

1° kawl I• kaw2

WT TR BL BD BW HB WL WS TA TL

MORFOLOGI LUARAN

Oambarajah II: Perbandingan min ukuran morfologi brown-throated sunbird di kawasan terganggu dan kurang terganggu

Perbezaan signifikan p<O.05; WT= be rat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD= kcdalaman paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap (nun); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

J5].OO

300 00

2:il.OO

J 20J 00 ...., Ie kaw 1 I • kaw2Z; ,gJ 00

~ ~ 100 00 ~ ~

5000

0.00 WT TR BL BD BW HB WL WS TA TL

MORFOLOGI LUARAN

Gunberajah 12: Perbandingan min ukuran morfologi olive-winged bulbul di kawasan terganggu dan kurang terganggu

ePerbezaan signifikan p<O.05; WT= berat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD= bdellJlVP1 paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap

). S=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

21