sains bab 1

BAB 1:

DUNIA MELALUI

DERIA KITA

1.1 ORGAN DERIA DAN

FUNGSINYA

1. Manusia mempunyai lima organ deria:

Kulit

Hidung

Lidah

Telinga

Mata

2. Organ-organ deria ini digunakan untuk mengesan

rangsangan luar.

3. Setiap organ deria mempunyai struktur istimewa

yang sensitif kepada rangsangan (reseptor).

Apakah yang akan berlaku selepas rangsangan

dikesan?

Rajah 1: Laluan gerak balas manusia terhadap

rangsangan

Rangsangan

Reseptor

dalam organ

deria

Saraf

Otak

Saraf Efektor

Contoh: otot Gerak balas

Impuls saraf

Impuls saraf

Impuls saraf

Impuls saraf

1.2 DERIA SENTUH

1. Kulit merupakan organ deria bagi sentuhan.

2. Kulit mempunyai reseptor-reseptor yang peka

terhadap rangsangan sejuk, panas, sakit, sentuhan,

tekanan.

Reseptor

Hujung saraf

yang peka

terhadap

rangsangan

3. Apabila kulit menerima rangsangan,

reseptor akan menghasilkan impuls

kemudian dihantar ke otak melalui

saraf tunjang kemudian ditafsirkan.

4. Kulit mempunyai dua lapisan utama:

- Epidermis (kalis air, lapisan pelindung)

- Dermis (mengandungi banyak salur darah dan

reseptor)

Dermis

Epidermis

Tisu lemak

Reseptor sakit

Reseptor sejuk

Reseptor panas

Reseptor sentuh

Reseptor tekanan

5. Kepekaan (sensitiviti) kulit bergantung kepada:

a) Bilangan reseptor

b) Ketebalan lapisan epidermis

6. Fungsi-fungsi lain kulit adalah:

a) Mencegah kemasukan bakteria dan kuman.

b) Mencegah kehilangan air dari badan.

c) Melindungi badan daripada sinaran ultraungu

matahari.

d) Mengawal suhu badan.

1. Namakan dan nyatakan fungsi bagi reseptor

yang berlabel A, B, C, D, dan E dalam gambarajah

di bawah.

A

B C

D

E

2. Nyatakan dua faktor yang mempengaruhi

kepekaan kulit.

a) :

b) :

3. Mengapakah doktor biasanya menyuntik

bahagian punggung pesakit?

1.3 DERIA BAU

Deria bau adalah deria yang boleh mengesan

rangsangan yang dihasilkan oleh bahan kimia yang

tajam .

Organ yang terlibat dalam deria bau adalah

hidung.

Struktur hidung manusia:

Hidung manusia mempunyai rongga yang dipenuhi

dengan tisu epitelium.

Pada permukaan tisu epitelium terdapat sel-sel

deria (sensory cells) yang dikenali sebagai sel-sel

penghidu (olfactory cells).

Permukaan rongga hidung adalah lembap kerana

terdapat mukus (mucus) yang dirembeskan

oleh sel-sel kelenjar.

Rongga hidung mempunyai sepasang pembukaan

luaran (lubang hidung) yang mempunyai bulu

untuk menapis habuk dari udara yang disedut

melalui hidung.

Proses mengesan bau oleh hidung:

Bau dalam bentuk molekul kimia yang disedut ke

dalam rongga hidung (rongga nasal) akan

larut dalam mukus dan merangsang sel-sel deria.

Sel-sel deria yang dirangsang akan menghasilkan

impuls. Impuls adalah isyarat maklumat yang

bergerak pantas di sepanjang saraf.

Impuls yang dirangsang akan dihantar ke otak.

Otak akan mentafsir impuls tersebut sebagai bau.

Sel-sel deria boleh mengesan bau seperti bau

bunga, bau busuk, bau dibakar dan aroma

makanan yang diangkut melalui udara

kedalam hidung.

Kepekaan (sensitivity) hidung kepada rangsangan

adalah

dipengaruhi oleh faktor-faktor berikut:

Kekuatan bau.

Bau yang lebih kuat akan lebih mudah dikesan

oleh hidung berbanding dengan bau yang lebih

lemah. Jika sel-sel deria dirangsang oleh bau yang

kuat, bau-bau yang lain (yang lebih lemah baunya)

tidak akan dikesan pada masa yang sama.

Kehadiran mukus dalam hidung.

Mukus yang banyak akan mengurangkan

kepekaan hidung kerana kurang bahan-bahan

kimia yang merangsang sel-sel deria. Sebaliknya,

ketiadaan mukus menyebabkan rongga hidung

kering dan menyebabkan bau tidak dapat dikesan

dengan betul.

Semasa selsema, sel-sel deria dilitupi

dengan mukus yang banyak. Ianya

menghalang

sel-sel deria daripada dirangsang oleh bahan

kimia. Oleh itu, orang yang menghidap

selsema mempunyai kecekapan hidung

yang kurang.

1.4 DERIA RASA

PAHIT

MASAM

MASIN

MANIS

Lidah membolehkan kita untuk mengesan rasa

manis (sweet), masin (salty), masam (sour)

dan pahit (bitter).

Permukaan lidah mempunyai deria / tunas rasa

(taste buds).

Tunas rasa ini menyebabkan permukaan lidah

kasar dan menggerutu (spotty).

Setiap tunas mempunyai banyak reseptor rasa

yang boleh mengesan rasa sesuatu bahan. Setiap

tunas rasa adalah sensitif terhadap SATU jenis

rasa tertentu sahaja.

Proses mengesan rasa oleh lidah manusia:

Rasa makanan hanya dapat dikesan apabila

makanan tersebut berada dalam bentuk cecair.

Apabila makanan dimakan, air liur (saliva)

dirembeskan di dalam mulut untuk

melarutkan makanan.

Makanan yang telah dilarutkan akan merangsang

tunas rasa untuk mencetuskan impuls.

Impuls tersebut akan dihantar ke otak melalui

sistem saraf untuk ditafsirkan sebagai rasa.

Rasa lazat sesuatu makanan itu dihasilkan oleh

kombinasi kesemua empat jenis rasa (tastes).

Hubungan antara deria bau (sense of smell) dan

deria rasa (sense of taste):

Rongga hidung dan rongga mulut adalah

bersambung. Jadi, deria rasa dan deria bau

adalah saling berkaitan.

Apabila seseorang menghidap selsema, selera

makannya akan berkurang kerana

hidungnya tersumbat dengan lendir / mukus

(mucus).

Mukus akan menyebabkan sel-sel deria bau

kurang dirangsang oleh bau makanan. Oleh

itu, selera makan seseorang penghidap selesema

itu akan berkurangan.

1.5 DERIA PENDENGARAN

Telinga (ear) adalah organ pendengaran manusia.

Manusia mempunyai dua telinga yang terletak di

sisi kepala.

Deria pendengaran (sense of hearing) adalah deria

yang boleh mengesan sumber bunyi

yang dihasilkan oleh objek bergetar.

Deria yang bertanggungjawab untuk mengawal

keseimbangan (equilibrium) apabila badan

bergerak.

Telinga terbahagi kepada tiga bahagian iaitu,

telinga luar, telinga tengah dan telinga dalam.

Telinga luar dan telinga tengah dipenuhi dengan

udara, manakala telinga dalam dipenuhi

dengan cecair.

Fungsi bahagian-bahagian telinga

adalah seperti berikut:

BAHAGIAN FUNGSI

Telinga luar:

Cuping telinga

(Pinna)

Mengumpul dan mengarahkan

gelombang bunyi ke dalam

telinga.

Salur telinga

(Ear canal)

Menghantar gelombang bunyi

ke gegendang telinga.

Gegendang telinga

(Eardrum)

Bergetar dan menghantar

gelombang bunyi ke osikel.

BAHAGIAN FUNGSI

Telinga tengah:

Osikel

(Ossicles)

Mempertingkatkan getaran

gelombang bunyi sebanyak 22

kali sebelum menghantar ke

tingkap bujur.

Tiub Eustachia

(Eustachian tube)

Mengimbangi tekanan udara di

kedua-dua belah gegendang

telinga.

Tingkap bujur

(Oval window)

Menghantar getaran bunyi dari

bahagian telinga tengah ke

telinga dalam.

BAHAGIAN FUNGSI

Telinga dalam:

Koklea

(Cochlea)

Mengubah getaran bunyi

kepada impuls.

Salur separuh bulat

(Semicircular

canals)

Mengimbangi kedudukan

badan.

Saraf auditori

(Auditory nerves)

Menghantar impuls dari koklea

ke otak untuk ditafsirkan

sebagai bunyi.

INGAT!!

Tiub Eustachia dan salur separa

bulat adalah bahagian telinga

yang tidak terlibat

dalam pendengaran.

Mekanisme pendengaran telinga

1. Bunyi dihantar dari satu kawasan ke kawasan lain

dalam bentuk gelombang (waves).

2. Cuping telinga mengumpul gelombang bunyi dan

mengarahkannya terus kepada salur telinga.

Salur telinga mengarahkan gelombang bunyi

tersebut ke gegendang telinga.

3. Telinga bergetar apabila ia menerima gelombang

bunyi.

4. Getaran gelombang bunyi digandakan sebanyak

22 kali oleh osikel.

5. Getaran yang dipertingkatkan itu kemudiannya

dihantar ke koklea melalui tingkap bujur.

6. Getaran tingkap bujur menyebabkan endolymph

dalam koklea untuk bergetar dan merangsang

sel-sel saraf di dalam koklea.

7. Sel-sel saraf di dalam koklea mengubah getaran

cecair kepada impuls.

8. Impuls dihantar dari koklea ke otak melalui saraf

auditori untuk ditafsirkan sebagai bunyi.

CUPING

TELINGA

SALUR

TELINGA

GEGENDANG

TELINGA

OSIKEL

TINGKAP

BUJUR

KOKLEA

SARAF

AUDITORI OTAK

1.6 DERIA PENGLIHATAN

Deria penglihatan adalah deria yang boleh

mengesan rangsangan cahaya (light stimulus).

Mata (eye) adalah organ penglihatan yang penting

bagi manusia.

Manusia mempunyai dua mata yang terletak dalam

soket tengkorak (skull).

Mata manusia berbentuk sfera dan sedikit

menonjol.

STRUKTUR MATA MANUSIA

Mata manusia terdiri daripada tiga lapisan tisu iaitu

sklera (lapisan paling luar), koroid (lapisan tengah)

dan retina (lapisan paling dalam).

Di bahagian hadapan, mata dilindungi oleh kelopak

mata yang boleh tertutup dengan sendirinya.

Mata juga dilincirkan oleh air mata yang dihasilkan

oleh kelenjar air mata.

FUNGSI SETIAP BAHAGIAN MATA

Vitamin

Sumber

Fungsi

Penyakit apabila

kekurangan

vitamin

A Lobak merah, telur,

susu

• Untuk penglihatan

yang baik waktu malam

• Memelihara kesihatan

kulit

• Rabun malam

• Kulit kering dan

bersisik

B Telur, susu, daging,

ragi, makanan jenis

bijirin (padi, jagung)

• Mengeluarkan tenaga

daripada karbohidrat

• Kesihatan kulit

• Pembentukan sel

darah merah

• Kesihatan sistem

saraf

• Beri-beri

• Anemia

C Buah-buahan dan

sayuran segar

• menyembuhkan

penyakit

• melawan penyakit

• pendarahan gusi

Vitamin

Sumber

Fungsi

Penyakit apabila

kekurangan

vitamin

D Cahaya matahari,

susu, telur

• Tulang dan gigi yang

kuat

• Riket (kerapuhan

tulang dan gigi)

E Minyak sayuran,

kacang, padi,

• membantu melawan

penyakit

• kemandulan

K Kuning telur,

sayuran hijau

• penggumpalan darah • pendarahan yang

berterusan

Garam mineral diperlukan dalam kuantiti sedikit

sahaja.

Badan kita memerlukan lebih banyak kalsium dan

fosforus berbanding dengan garam mineral lain.

Garam mineral diperlukan untuk mengekalkan

kesihatan badan.

Garam

mineral

Sumber makanan

Fungsi

Kesan

kekurangan

Kalsium

Susu, telur, sayur-

sayuran hijau, keju

• Pembentukan tulang

dan gigi yang kuat

• Pembekuan darah

• Penyakit riket

• tulang dan gigi

rapuh

•Pembekuan darah

yang lambat

Besi

Hati, daging, telur,

sayur-sayuran

Pembinaan hemoglobin

dalam sel darah merah

untuk pengangkutan

oksigen

• Penyakit anemia

Iodin Makanan laut, sayur

– sayuran, garam

beriodin, rumpai laut

Penghasilan hormon

untuk mengelakkan

penyakit goiter

• Penyakit goiter

(beguk)

Garam mineral Sumber

makanan

Fungsi Kesan

kekurangan

Natrium Garam (natrium

klorida)

Memelihara

keseimbangan

badan

Kekejangan otot

Fosforus Daging, susu,

ikan, telur, kacang

Pembentukan

tulang dan gigi

yang kuat

• riket

• kerosakan gigi

Fluorin Air minuman,

ikan, sayur-

sayuran

Pembentukan

tulang dan gigi

yang kuat

• Penyakit karies

gigi

Kalium Daging, ikan,

bijirin

Memelihara fungsi

sistem saraf

• kelesuan dan

kekejangan otot

Pelawas adalah bahan bergentian (selulosa) yang

tidak dapat dicernakan dalam sistem pencernaan.

Pelawas membantu pergerakan bahan makanan di

sepanjang salur pencernaan.

Contoh makanan yang mengandungi pelawas;

- Sayur-sayuran

- bijirin

- buah-buahan

Kekurangan pelawas menyebabkan sembelit, iaitu

kesukaran membuang tinja.

Kira-kira 70% daripada berat badan seseorang

terdiri daripada air.

Air boleh didapati daripada minuman, sayur-

sayuran dan buah-buahan.

Air diperlukan oleh badan untuk:

• membantu proses pencernaan makanan

• mengangkut makanan yang tercerna dan oksigen

• mengangkut hasil perkumuhan seperti urea dan

karbon dioksida

• mengawal kepekatan darah

•Mengawal suhu badan

2.2 Kepentingan Gizi

Seimbang

Gizi ialah makanan dan minuman yang kita ambil

setiap hari.

Gizi seimbang ialah gizzi yang mengandungi

semua kelas makanan yang diperlukan dalam

nisbah yang betul. Kandungan gizi seimbang adalah mengikut

keperluan seseorang dan berbeza daripada

seorang individu kepada induvidu lain.

Gizi seimbang seseorang bergantung kepada faktor

berikut:

• Umur

• Jantina

• Saiz atau berat badan

• Pekerjaan

• Keadaan kesihatan badan

Tenaga dalam makanan disukat dalam unit joule (J)

atau kalori (cal).

Nilai kalori makanan ialah jumlah tenaga haba yang

dibebaskan apabila satu gram makanan dibakar

dengan lengkap dalam udara.

1 Kalori (cal) = 4.2 joule (J)

Nilai kalori makanan disukat dalam kilojoule per

gram (kJ g-1) atau kilokalori per gram (kcal g-1)

Nilai kalori makanan boleh ditentukan dengan

menggunakan kalorimeter.

1000 joule (J) = 1 kilojoule (kJ)

1000 kalori (cal) = 1 kilokalori (kcal)

Kelas makan yang berbeza akan mempunyai nlai

kalori yang berlainan.

Nilai kalori bagi tiga kelas makanan utama adalah

seperti berikut:

• karbohidrat – 17 kJ

• protein – 18 kJ

• Lemak – 19 kJ

Nilai kalori juga berlainan bagi makan yang

berlainan jenis seperti yang ditunjukkan dalam

jadual di bawah: Makanan Nilai kalori (kJ g-1)

Mentega 35.5

Kek 18.3

Nasi 15.0

Roti canai 13.3

Mi goreng 13.0

Kari ayam 7.8

Telur 6.8

Pisang 3.3

Betik 1.65

Bayam 0.88

Kubis 0.4

Keperluan tenaga harian bagi individu daripada

pelbagai peringkat umur, pekerjaan dan jantina

ditunjukkan dalam jadual berikut.

Jenis individu dan aktiviti Tenaga diperlukan, (kJ)

Lelaki Perempuan

Kanak-kanak 5 tahun 7 600 6 800

Remaja 14 tahun 11 200 9 200

Dewasa 25 tahun (kerja ringan) 9 800 8 500

Dewasa 25 tahun (kerja berat) 14 000 10 500

Dewasa 65 tahun 8 600 6 400

Latihan

1. Apakah yang dimaksudkan dengan gizi

seimbang? 2. Nyatakan faktor-faktor yang perlu diambil kira

semasa merancang gizi seimbang.

Makanan Kuantiti Nilai kalori (kJ)

Nasi goreng 1 piring 1 273

Susu coklat 1 gelas 800

Donat 1 biji 315

3. Semasa makan tengahari, Syafiq telah

mengambil makanan 1 piring nasi goreng, segelas

susu coklat dan 2 biji donat. Anggarkan nilai kalori

makan yang diambil oleh syafiq (rujuk jadual di

atas).

2.3 Sistem pencernaan

manusia

Apakah yang berlaku terhadap

makanan yang kita makan?

Makanan yang kita makan

mengandungi campuran karbohidrat,

protein dan lemak perlu dipecahkan

kepada molekul yang lebih kecil.

Pencernaan

Pencernaan adalah proses pemecahan

molekul makanan kepada molekul yang

lebih kecil.

Pencernaan berlaku di sepanjang salur

pencernaan yang bermula dari mulut

hingga ke dubur (8 meter panjang).

Hati dan pankreas

mengeluarkan bahan

kimia untuk

memecahkan makanan

yang kita makan.

2 cara pencernaan makanan:

Pencernaan fizikal

Melibatkan pemecahan makanan

kepada butiran yang lebih kecil oleh

gigi. Pencernaan kimia

Melibatkan tindakan enzim yang

menguraikan molekul kompleks

makanan.

Enzim

Suatu bahan yang bertindak sebagai

mangkin yang mempercepatkan tindak

balas kimia dalam badan kita.

3 jenis enzim yang bertindak dalam

usus kita:

1. Amylase – memecahkan molekul

karbohidrat seperti kanji.

2. Protease – memecahkan molekul

protein.

3. Lipases – memecahkan molekul

lemak.

Organ yang terlibat dalam

sistem pencernaan makanan

a). Mulut

b). Esofagus

c). Perut

d). Duodenum

e). Bahagian bawah usus kecil

Mulut Mulut

• Makanan dipotong dan

dikisar kepada potongan yang

lebih kecil oleh gigi.

• Kalenjer air liur akan

merembeskan air liur yang

mengandungi enzim.

Esofagus

Esofagus

• Makanan yang telah

dicernakan akan ditolak ke

perut melalui pengecutan dan

pengenduran esofagus.

• Proses pengecutan dan

pengenduran otot esofagus

dikenali sebagai peristalsis.

Perut

Perut

• Makanan dicampur dengan

jus gaster yang dirembes oleh

kalenjar gaster.

• Jus gaster mengandungi asid

hidroklorik dan enzim

(protease).

•Asid hidroklorik menghentikan

tindakan enzim dalam air liur

dan membunuh bakteria.

•Enzim (protease) dalam jus

gaster akan memulakan

proses pencernaan protein.

Duodenum

Duodenum

• Duodenum ialah bahagian pertama

usus kecil yang bersambung dengan

hati dan pankreas.

• Jus hempedu dan jus pankreas

yang dirembeskan mengalir ke dalam

duodenum semasa pencernaan

makanan.

• Jus hempedu berfungsi untuk:

-Meneutralkan asid daripada

perut

- mengemulsikan lemak dan

minyak

• Jus pankreas mengandungi

amylase, protease dan lipase.

Bahagian bawah usus kecil

Bhagian bawah usus

lecil

• Makanan yang telah dicernakan

dalam deudenum akan memasuki

usus kecil.

• Makanan itu akan bercampur

dengan jus usus.

• Jus usus bersifat alkali dan

mengandungi enzim mengandungi

maltase, protease dan lipase.

Hasil Akhir Pencernaan

• Makanan akan dipecahkan kepada bentuk

teringkas:

• Karbohidrat ditukarkan kepada glukosa

•Protein ditukarkan kepada asid amino

• Lemak ditukarkan kepada asid lemak dan

gliserol

2.4 Penyerapan

Makanan Tercerna

Selain pencernaan makanan, usus

kecil manusia bersedia untuk proses

penyerapan makanan.

Permukaan dalam usus kecil

mempunyai banyak unjuran halus yang

disebut vilus.

Usus kecil yang panjang dan kehadiran

vilus yang banyak menambahkan luas

permukaan usus kecil supaya

penyerapan makanan lebih cepat.

Hasil pencernaan seperti glukosa, asid

amino, garam mineral dan vitamin yang

larut dalam air diserap ke dalam

kapilari darah.

Selepas diserap, nutrien diangkut

melalui darah ke hati.

Dari hati, nutrien ini diangkut ke seluruh

badan.

2.5 Penyahtinjaan

Rajah menunjukkan

penyerapan semula

air dan pembentukan

tinja di usus besar.

Bahan makanan yang tidak tercerna

dan air berlebihan akan dibawa dari

usus kecil ke usus besar.

Di dalam usus besar, air diserap

semula.

Bahan yang tertinggal ialah tinja yang

akan disimpan dalam rektum usus

besar sebelum disingkir keluar dari

badan melalui dubur.

Proses penyingkiran tinja daripada

badan dikenali sebagai penyahtinjaan.

Gizi harian yang kekurangan pelawas

boleh menimbulkan masalah

penyahtinjaan, iaitu sembelit.

Kekurangan pelawas mengakibatkan

pergerakan makanan tidak tercerna

dalam usus besar menjadi lambat dan

sukar dibuang.