به نام خدا

نشانی مرکز: تهران، خیابان سمیه، روبه روی برج سپهر، شمارۀ 76nashr@saramad.ir :رایانامه saramad.ir :درگاه

استفاده و بازنشر مطالب کتاب با ذکر نام منبع، بالمانع است.

مركز توسعه فناوري اطالعات و رسانه هاي ديجيتالInformation Technology And Digital Media Development Center

نام کتاب: » رسانه های اجتماعی و شبکه های اجتماعی مجازی؛«سلسله گزارش های مفاهیم - گزارش

نویسنده: علی اکبر اکبری تبار- ابراهیم اسکندری پورمدیر پروژه: محمدرضا فرطوسی

مدیر اجرایی: فائزه معینیویراستار: راضیه زینلی

تهیه و تنظیم: مؤسسۀ فرهنگی هنری تقارب و تبادل فرهنگیتاریخ انتشار: شهریورماه 1392

فهرست مطالب

پیشگفتار..................................................................................................................................................................................................... 05 خالصه مدیریتي..........................................................................................................................................................................................07

1- مقدمه و بیان مسئله ............................................................................................................................................................................ 08 1/1- رسانه اجتماعی چیست؟ شبکه ی اجتماعی مجازی چیست؟.................................................................................................... 081/2- قشربندی کاربران رسانه های اجتماعی بر اساس فعالیت.......................................................................................................... 132- آمار و اطالعات استفاده از اینترنت در دنیا، خاورمیانه و ایران............................................................................................................. 162/1- وضع استفاده از اینترنت در دنیا ................................................................................................................................................ 162/2- آمارهای داخلی موجود از کاربران اینترنت در ایران.................................................................................................................. 222/3- آمار چگونگی استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی در دنیا................................................................................................... 292/4- مروری مختصر بر تحقیقات دانشگاهی در زمینه استفاده از اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی....................................... 373- فراتحلیِل آمارها، تحقیقات و گزارشاِت موجود در مورد رسانه های اجتماعی....................................................................................... 394- شیوه ها و روش های مطالعه علمی و پژوهش در باب رسانه های اجتماعی......................................................................................... 444/1- پیمایش...................................................................................................................................................................................... 454/2- مشاهده...................................................................................................................................................................................... 454/3- مصاحبه...................................................................................................................................................................................... 454/4- تحلیل محتوا.............................................................................................................................................................................. 464/5- مالحظات تحقیق علمی در باب رسانه های اجتماعی در ایران................................................................................................. 464/6- معرفی رویکرد ترکیبی در مطالعه رسانه های اجتماعی............................................................................................................. 475- فعالیت ها و اقدامات صورت گرفته در ایران......................................................................................................................................... 495/1- رخدادهای علمی و پژوهش...................................................................................................................................................... 495/2- رخدادهای سیاست گذاری و کالن............................................................................................................................................. 505/3- رخدادهای اجرایی و عملیاتی..................................................................................................................................................... 516- کاربردها و مزیت های رسانه های اجتماعی................................................................................................................................... 516/1- انگیزه ها و مشوق های اصلی استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی ...................................................................................... 526/2- استفاده های آموزشی از شبکه اجتماعی مجازی فیس بوک ..................................................................................................... 53

7- تهدیدها و معایب رسانه های اجتماعی................................................................................................................................................. 55 8- پیشنهادات به محققان، مجریان و تصمیم گیران )چه باید کرد؟( ....................................................................................................... 559- جمع بندی و نتیجه گیری ..................................................................................................................................................................... 57

10- منابع و مآخذ ..................................................................................................................................................................................... 59

5 پیشگفتار

از دیربـاز بـا ایـن واقعیـت روبـه رو شـده ایم کـه تکنولـوژی می توانـد موجـب تغییـر در جوامـع شـود و بـا آثـار مثبـت و منفـی آن، در سـدۀ اخیـر آشـناییم. دراین میـان تأثیـر دنیـای مجـازی و ارتباطات آسـان و کم هزینـۀ آن بر حوزه های سیاسـی، اقتصـادی، اجتماعـی و فرهنگی به ویـژه روابـط و هنجارهـای اجتماعـی انکارناشـدنی اسـت. ایـن مطلب ضـرورت توجه به ابعـاد مختلف رسـانه ها و ابزار جدیـد تکنولوژیک

را دوچنـدان می سـازد.از سـوی دیگـر برنامه ریـزی شـیوۀ تعامـل با تأثیـرات فرهنگی و اجتماعی رسـانه های دیجیتـال و فناوری هـای نوین اطالعـات و ارتباطات، متناسـب بـا ارزش هـا و اهـداف ملـی و دینی، سـرمایه های فرهنگی و اجتماعی ارزشـمند کشـور و با توجه بـه الگوهای برآمـده از جمهوری اسـالمی ایـران کـه در قالـب الگـوی اسـالمی- ایرانـی پیشـرفت یـاد می شـوند، اهمیتی مضاعـف می یابـد. به ویژه بـا توجه به اینکـه روند رشـد فناوری هـا و رسـانه های نویـن، هم زمـان ترکیبـی از فرصت هـا و تهدیدهـا را همـراه دارد کـه ازجملـه در قالـب انتقـال محتـوا و پیام،

زمینه سـاز تحـوالت فرهنگی و اجتماعی بسـیاری اسـت.درحـال حاضـر بـه همـت نهادهـای دولتـی و بخش خصوصـی، تولید و نشـر آثـار دیجیتـال همچـون نرم افزارهـای چندرسـانه ای؛ بازی ها و سـرگرمی ها؛ رسـانه های برخـط و اینترنـت؛ هنرهـای دیجیتـال؛ تلفـن همـراه و سـرویس های مختلـف ارزش افـزوده و نیـز کاربـرد این آثـار در زمینه هـای مختلـف فرهنگـی، اقتصـادی، اجتماعـی و سیاسـی، گسـترش چشـمگیری یافتـه اسـت. این واقعیـت نیاز به شـناخت و بررسـی وضعیـت موجود کشـور، سیاسـت گذاری متناسـب بـا هر یـک از زیربخش ها، برنامه ریزی برای دسـتیابی به جایگاه شایسـتۀ کشـور در منطقـه و سـرانجام تحقـق اهـداف چشـم انداز 1404 را بـه نیـازی اساسـی تبدیـل کـرده اسـت. نکتـه در خور توجـه آنکه درحـال حاضر در کشـور، ظرفیت هـا و بسـترهای الزم بـرای بهره بـرداری از ایـن ابـزار، به منظـور انتقـال پیـام فرهنگی و تقویـت حضور فعـال و مقتدرانه در حـوزۀ فضـای مجـازی وجـود دارد و بـا بـذل توجـه الزم بـه زیرسـاخت ها، نیـروی انسـانی جـوان و پرتالش، توسـعۀ مهارت هـا و دانش دیجیتـال عمومـی و اهتمـام بـه تولید و سـاماندهی محتـوای دیجیتالـی و عرضۀ مناسـب آن، می تـوان در فضای مجازی ملـی و منطقه ای

کرد. نقش آفرینـی بـا توجـه بـه اهمیـت موضوع، مرکز توسـعۀ فنـاوری اطالعـات و رسـانه های دیجیتال، با سـامان دادن گـروه تخصصی مطالعـات راهبردی، در تـالش اسـت تـا با بررسـی مسـائل و سـرفصل های جدی این حـوزه، مجموعه ای غنـی از گزارش ها، نتایـج مطالعات و نیـز مباحث نوین ایـن عرصـه را بـرای مدیـران و تصمیم سـازان فراهـم سـازد و رویکردهـا، راهکارهـا و راهبردهـای مناسـب را، جهـت اسـتفاده در طرح ها،

برنامه هـا و اقدامـات اجرایـی آتی پیشـنهاد کند.متـن حاضـر، ششـمین گـزارش از سلسـله مفاهیم اسـت که ناظر بـه مباحث، مطالعات و رویکردهای نوین مطرح شـده در سـطح کشـور یا

جهـان، بـه معرفـی و تحلیـل آنهـا خواهد پرداخـت. گزارش های این سلسـله به صـورت ماهانه تهیـه، تدوین و ارائه خواهد شـد.6امیـد آنکـه بـا انتشـار ایـن گـزارش و مجموعـه گزارش های آتـی این سلسـله، در تقویـت سـاختارهای تصمیم گیـری و برنامه ریزی کشـور در حـوزۀ فضـای مجـازی و روزآمـد کـردن اطالعـات و شـناخت تصمیم سـازان و فعاالن از تحـوالت پرشـتاب این حوزه، گامـی کوچک به

پیـش برداریم.

مرکز توسعۀ فناوری ارتباطات و رسانه های دیجیتال

7 خالصه مدیریتی

طبـق مطالـب ارائـه شـده در ایـن گـزارش، بر اثر تغییـر و تحـوالت و انقالبـات رخ داده در تکنولـوژی و روند اسـتفاده از آن در دنیـا و ظهور فنـاوری اطالعـات و ارتباطـات، رونـد گذران وقت اقشـار سـنی مختلف نیز تغییر پذیرفته اسـت، در این میـان جوانان و نوجوانـان جزء اولین اقشـاری هسـتند کـه نسـبت به تکنولوژی های جدید اقبال و اشـتیاق نشـان داده و جـذب آنها می گردند، بر اسـاس آمار و ارقـام و یافته های ارائـه شـده از تحقیقـاِت پیشـین مرور شـده نیز مشـخص اسـت کـه رونـد اسـتفاده از اینترنت و بـه خصوص رسـانه های اجتماعـی اخیرا به شـدت افزایش یافته اسـت و گونه ای خاص از رسـانه های اجتماعی که شـباهت فزاینده ای به زندگی اجتماعی واقعی بشـر داشـته و در آن روابـط و تعامـالت اجتماعـی تـا حد زیادی شبیه سـازی شـده اسـت که همـان شـبکه های اجتماعی مجازی می باشـد، مـورد اقبـال فزاینده مخاطبـان قـرار گرفتـه اسـت. تمامـی این مـوارد و نیز نیـل و توجه فـراوان جوانان و نوجوانان و دیگر اقشـار سـنی به شـبکه های اجتماعی مجـازی کـه شـواهدی از آنهـا در طـول سـطور گـزارش ارائه شـده اسـت، لزوم توجـه ویـژه و طراحی تحقیقـات مختلف جهت سـنجش و مطالعـه میـزان اسـتفاده، دالیـل و مشـوق های جذابیـت این شـبکه ها برای افـراد و نیز علت هـای ممکن برای صـرف وقت فزاینـده در این فضـا را اثبـات می کننـد. جوانـان و نوجوانـان ما به طـور فزاینده ای مدت زمان نسـبتا زیـادی از اوقـات فراغت خود را صرف این شـبکه های اجتماعـی مجـازی می کننـد و سـبک زندگـی آنهـا شـامل رفتارهـا، نگرش هـا و نظـرات و دیدگاه هـای آنهـا تحـت تاثیـر ایـن شـبکه های اجتماعـی مجـازی تاحـد زیـادی تغییر پذیرفته اسـت که تمامی ایـن موارد، لزوم دقـت نظر و انجام مطالعات گسـترده در این حـوزه را یادآور می گردنـد. قابـل ذکـر اسـت که تحقیق حاضر، تالشـی نظـری و کتاب خانـه ای در جهت اثبات ضـرورت و اهمیت مطالعه در ایـن فضا و نیز ارائـه آمارهـا و ارقـام و یافته هـای تحقیقـات گذشـته در این خصوص بوده اسـت کـه بتواند مقدمه ای باشـد برای تحقیقـات مفصل عملیاتی در آینـده کـه راهگشـای برنامه ریـزی و هدف گـذاری جهـت اسـتفاده مثمـر ثمـر و بهینه تـر از امکانـات و کاربردهـای گوناگون ایـن فضا و شـبکه های اجتماعـی مجـازی بـه طـور خاص اسـت. به عنـوان نمونه بـه دیدگاه های اسـتادان و دانشـجویان کـه در قالب تحقیقـات مرور شـده بررسـی گردیـده اسـت برای اسـتفاده آموزشـی از شـبکه ی اجتماعی مجـازی فیس بوک اشـاره ای کوتـاه گردید که نشـان از قابلیت ها و کارکردهـای فـراوان این شـبکه اسـت کـه در کنار تهدیـدات و خطرها و نگرانی هایی که ممکن اسـت ایجـاد نماید، می تـوان از کارکردها و قابلیت هـای آنهـا بهره گیـری کـرده و نحـوه اسـتفاده جوانـان و نوجوانـان از ایـن ابزارهـا و تکنولوژی های جدیـد را جهت دهـی و هدایت کـرد. در ادامـه پیشـنهادات بـرای مجریان و تصمیم گیـران، تحقیقات آینـده و محققان آتی به صـورت گزینه هایی کاربـردی و خاص جامعه

ایـران ارائـه گردیـده اسـت که بر اسـاس کمبود اطالعـات در برخـی از حوزه هـا و موضوعات مطرح شـده اند.

8

1- مقدمه و بیان مسئله

1/1- رسانه اجتماعی چیست؟ شبکه ی اجتماعی مجازی چیست؟رسـانه های اجتماعـی1 گونـه ای از رسـانه ها هسـتند کـه بعـد از رسـانه های جمعـی ظهـور یافتـه و امـکان تعامـل میـان تولیدکننـده پیام و دریافت کننـده آن را فراهـم می آورنـد، بدیـن معنـا کـه در ایـن رسـانه ها مخاطب و یـا گیرنده پیـام، منفعل نبوده و بـه تعامل پویـا و فعاالنه بـا پیـام، فرسـتنده، فرآینـد ارسـال و دریافت و بسـتر ارائـه پیام می پـردازد و امکان ایجاد تغییـرات در پیام ارسـالی و بازنشـر آن را دارد که به افـراد دیگـر پیامـی ترکیب شـده بـا اندیشـه ها و آموزه هـای فکری خـود را بازنشـر دهد. از آمـار و ارقامـی که هـر روزه ارائه می گـردد چنین برمی آیـد کـه رسـانه های اجتماعی رشـد و گسـترش روزافزون و پرسـرعتی داشـته اند )پوتنـام، 2000: 170(، وجه مشـترک گونه های متعدد رسـانه های اجتماعـی مخاطـب محـور بودن آنها و تولید محتوا توسـط افراد اسـتفاده کننده اسـت، بدیـن صورت که در رسـانه های اجتماعی هـر فـرد محتوایـی کـه خـود تولیـد و یـا از میـان محتـوای موجود در شـبکه اجتماعـی مجازی انتخـاب کـرده را با دیگـر افراد به اشـتراک می گـذارد؛ بنابـر آمارهـای الکسـا ، فیس بـوک و یوتیـوب کـه گونه هایی از رسـانه های اجتماعی هسـتند به همراه موتور جسـتجوی گوگل

پـر بازدیدترین سـایت های جهـان بوده اند. همچنیـن بیـش از نیمـی از ده سـایت اول پربازیـد در کل دنیـا از انواع رسـانه های اجتماعی هسـتند که بیشـترین کاربـران را به خود جذب

کـرده انـد. این در حالی اسـت که دسترسـی به اغلـب آنها در ایـران با محدودیت روبروسـت.انـواع گوناگـون رسـانه های اجتماعـی کـه در نمـودار زیـر نیز قابل مشـاهده اسـت را بر اسـاس کارکـرد اصلی هر نـوع رسـانه ی اجتماعی، متمایـز کـرده و در دسـته ای مشـخص قـرار می دهند، به عنـوان مثال شبکه سـازی و برقراری ارتباطـات اجتماعی، میکروبالگینگ و انتشـار نوشـته های کوتـاه، مکالمـه و تعامـل در قسـمت ایجـاد ارتباطـات 5 قـرار گرفتـه و اولویت اسـتفاده از انواع مختلـف رسـانه های اجتماعی در

ایـن بخـش برقراری رابطه اسـت. شـبکه های اجتماعـی مجـازی در ایـن میـان، گونـه ای از رسـانه های اجتماعی هسـتند که بیشـترین شـباهت را به جامعه انسـانی داشـته و

Social Media -12- سایت اینترنتی شرکت الکسا که اطالعاتی را در زمینه میزان مراجعه به سایت ها و تعداد مخاطبان آنها در جهان در مقایسه با یکدیگر و... ارائه می دهد.

Facebook -3Youtube -4

Relationship building -5

9

1- در ادامه این مقاله منظور از شبکه های اجتماعی همان شبکه های اجتماعی مجازی می باشد.2- در تاریخ انجام این پژوهش 92/03/20

بـه فـرد امـکان برقـراری ارتبـاط با شـمار فراوانی از افـراد دیگر )کاتـز و اسـپدن، 1997(، فـارغ از محدودیت هـای زمانی، مکانی، سیاسـی، فرهنگـی و اقتصـادی را می دهنـد. )کـراوت و دیگران، 2001: 2( بر اسـاس آمار سـایت الکسـا، جذابیت شـبکه های اجتماعـی 1 در ایران نیز بیشـتر از بسـیاری سـایت های دیگـر بـوده و با وجـود فیلتر بودن برخـی از این شـبکه ها، آمار مراجعه به آنهـا همچنان قابل توجه می باشـد؛ نمونه-های ایرانی شـبکه های اجتماعی نظیر کلوب و فیس نما )که طبق آمار الکسـا 2 دهمین و ششـمین سـایت پر بازدید در کشـور ایران اسـت( نیـز در کشـور مـا مورد اقبال بسـیاِر افـراد اسـتفاده کننده از اینترنت می باشـد. بنابراین در این گزارش شـبکه های اجتماعـی به عنوان زیرمجموعـه ای از جامعـه در نظـر گرفتـه شـده کـه در آن افراد به زندگـی ای موازی بـا زندگی بیرونی خـود در جامعه واقعـی می پردازند و با

افـراد دیگر ارتباط برقـرار می کنند. نتایـج مطالعـات محققان نشـان داده اسـت که افراد بـا حضور در شـبکه های اجتماعی و اسـتفاده از گونه های مختلف رسـانه های اجتماعی از مزایـای حضـور در ایـن اجتمـاع مجـازی نظیـر حمایـت اطرافیان، اطالعـات، عواطف و احساسـات برخوردار شـده و اغلـب جوانب زندگی

تصویر ده سایت پر بازدید در دنیا

واقعـی خـود را کـه نیازمنـد حضور فیزیکـِی افراد در کنـار یکدیگر نمی باشـد را در ایـن اجتماعات مجازی دارا می باشـند. )کوهـن و ویلیس، 101985، دینـر، سـول، لوکاس و اسـمیت، 1999، گـو و گیرکین، 1977، میروسـکی و راس 1989: 140(

همانطـور کـه فرانسـیس کایرنکـراس می گویـد؛ »مهمترین چیـز درباره یک فنـاوری نوپدیـد، چگونگی کارکـرد آن نیسـت، بلکه چگونگی اسـتفاده مـردم از آن و تغییراتـی اسـت کـه در زندگی بشـر ایجـاد می کند«. »مهم تریـن پیامد ظهور جهـان مجازی در کنار جهـان فیزیکی، بازتعریـف توسـعه اقتصـادی، اجتماعـی، سیاسـی و فرهنگی اسـت. می تـوان گفت »کره جدیـدی« به جهان ما اضافه شـده اسـت که از آن می تـوان بـه »کـره زمیـن مجازی« تعبیـر نمود. کـره زمین مجازی، جهانی واقعی اسـت کـه از ظرفیت هـای منعطف، متحـرک، غیرمرکزی1، به هم پیوسـته 2 ، دیجیتالـی، قابـل دسترسـی و از ظرفیـت بهـره وری غیرقابـل مقایسـه بـا »کـره فیزیکـی زمین« برخوردار اسـت. بـا تاکید بـر کـره زمیـن مجـازی، مـا با مفاهیـم جدیدی مواجه می شـویم که در درجه اول تقسـیم کشـوری و شـهری این فضاسـت. ظهـور »ایران مجـازی«، تهـران مجـازی و همچنین اصفهان، مشـهد، تبریز، شـیراز و سـایر شـهرهای مجـازی ایـران از پیامدهای این تحول توسـعه ای

Dispersal -1Hyperlink -2

11

اسـت. در واقـع در اینجـا مـا بـا یک »زمین مجازی« و بسـتر زندگـی مجـازی و »کار و فعالیت مجازی« مواجه هسـتیم که زمـان مجازی، کار مجـازی، شـغل مجـازی، دولـت مجـازی، تجارت مجازی، حتـی خانه ها و دانشـگاه های مجازی عناصـر این فضا را تشـکیل می دهند.« )عاملـی، 1382 الـف و ب، بـه نقـل از ارزیابـی فضـای مجازی ایرانـی، 1386( در تمامـی این مـوارد از ابزارها و تکنولوژی هـای نوپدید و )در برخـی مـوارد( قدیمـی ای اسـتفاده می شـود کـه ارتباطـات میان افـراد و انتقال اطالعـات را دچـار تغییرات عدیده کرده و تسـهیل و تسـریع

نموده اند.امانوئـل کاسـتلز )1382( در کتـاب مشـهور عصـر اطالعات مي نویسـد: شـهر اطالعاتي نیازمند شـهروندان اطالعاتي اسـت. کاسـتلز معتقد اسـت بازسـازي سـرمایه داري بـه همـراه فناوري هـاي نویـن، منجـر به تحولـي اجتماعي و در نتیجه تحول شـهر شـده اسـت. ایـن تحول، شـهر دو قطبـي را جایگزیـن شـهرهاي سـنتي مي کند. مجموعه تحـوالت بزرگي که در جامعه بشـري اتفـاق مي افتد، شـهروند جامعه را به سـمتي سـوق مي دهـد تا مهارت زیسـتن در چنین جامعه اي را داشـته باشـد. این جاسـت کـه مفهوم شـهروند الکترونیکي نمـود پیدا مي کند )نظـری و آقـازاده(؛ کـه شـهری اسـت کـه در آن ارتباطـات میـان شـهروندان بـا اسـتفاده از فناوری هـای اطالعاتـی ارتباطـی )ICT( انجام می گیـرد. بنابرایـن تکنولوژی هـای نویـن ارتباطـی باعـث تولـد »جامعه اطالعاتـی1« شـده اند. جامعه اطالعاتی بـه جامعه ای گفته می شـود کـه در آن اکثریـت نیـروی کار مرکـب از کارگـزاران اطالعاتـی2 اسـت. گران بهاتریـن کاال در جامعـه اطالعاتـی، »اطالعـات« اسـت. این جامعـه بـر تولیـد اطالعـات و باورها و تصورات متکی اسـت و در آن شـبکه ی منسـجم ارتباطات جهانی، نقشـی بسـیار مهـم دارد )محکی، 1390(. اساسـي تریـن بُعـد جامعـه اطالعاتي آن اسـت که شـهروندان بتواننـد در توزیع، تولیـد و اسـتفاده از اطالعات مفید و ارزشـمند، آزاد باشـند و توانایـي مبادلـه الکترونیکـي اطالعات را داشـته باشـند و عالوه بـر آن بتوانند توانایي ها و مهارت هـاي خود را بـه کار گرفته و آن را توسـعه دهنـد. شـهروند الکترونیکـي جـزء شـهروندان جامعـه اطالعاتي جهاني مي باشـد که بـه دنبال زندگي مدرن متناسـب با هزارۀ سـوم بـوده و مي خواهـد زندگـي جدیـدي را بـا اسـتفاده از کاربردهـاي فنـاوري اطالعـات تجربـه نماید و با سـایر اقـوام جهان با صلح و دوسـتي

Information society -1Information brokers -2

زندگـي کنـد )جاللـي، 1386: 1(. جامعـه و ارائه دهنـدگان خدمـات رفـاه اجتماعـی بـه تکنولوژی هـای جدید پاسـخ های مختلفـی می دهند. 12بسـیاری ادعـا کرده انـد کـه جامعـه هم اکنـون در میانه ی یـک انقالب صنعتـی دیگر )انقـالب اطالعات( به سـر می برد که می تـوان به آن بـه عنـوان یکـی از سـه انقـالب مهم جهـت کاهش هزینه نقـل و انتقال اشـاره کرد: الـف( در قرن نوزدهم که تحت سـلطه ی نیـروی بخار و راه آهـن بـود کاهـش گسـترده ای در هزینـه نقـل و انتقـال کاالهـا رخ داد. ب( در قرن بیسـتم ابتـدا با اتومبیل هـای دارای موتـور )خودرو( و سـپس بـا هواپیمـا کاهـش گسـترده ای در هزینـه نقـل و انتقـال افـراد ایجـاد شـد. ج( در قـرن جدید انقـالب در نقـل و انتقـال اطالعات و دانایـی رخ داده اسـت و هزینـه آن کاهـش یافتـه اسـت )کایرنکـراس، 2001: 2(. در طـول پنـج دهـه اخیـر، مجموعـه تحوالت شـگرف در فناوری هـای اطالعاتـی، ارتباطـی و مخابراتـی، دگرگونی هایـی اساسـی در سـاختار نظـام جهانـی پدیـد آوردنـد. این تحـول را »انقالب اطالعـات و ارتباطـات« نـام نهادنـد. انقالبـی کـه نوید پیدایـش »جامعه اطالعاتـی« را مـی داد. انقالب اطالعـات و ارتباطـات، از همگرایی دو جریـان در حـال تحـول »اطالعـات« و »ارتباطـات« پدیـد آمـد؛ کامپیوتـر، نمـاد تکنولوژیـک اطالعـات بوده و تلفـن و تلویزیـون، نماد تکنولوژیـک ارتباطـات اسـت، ایـن دو جریـان مسـتقل، با پیدایش »شـبکه« به هم پیوسـتند. بـا ترکیب و همگرایـی قابلیت هـای دو حوزه اطالعـات و ارتباطـات، جریـان عظیـم تحولـی به راه افتـاد که انقالب ICT نـام گرفت. اینترنـت، مهم ترین محصول این همگرایی اسـت. از آن مهم تـر، پدیده هـا و تکنولوژی هـای اطالعـات و ارتباطـات بـه گونـه ای در هم آمیخته انـد که دیگر نمی تـوان مرزی میـان آن دو تعریف کـرد. )محکـی، 1390( از جملـه مهمتریـن وجـوه ارتباطـی انقـالب ICT می تـوان بـه ایـن موارد اشـاره کـرد: الـف( تعاملی شـدن1 ؛ جریان یک سـویه انتقـال پیـام از گیرنـده بـه فرسـتنده، تبدیـل بـه جریانی چندسـویه و رفت و برگشـتی شـده اسـت. ب( جمع زدایی2 ؛ بجـای پیام واحـد بـرای همـه مخاطبـان، پیام های ویژه از رسـانه های بسـیار متنوع و متکثـر، برای گروه های کوچک مخاطبان خاص منتشـر می شـود. بدیـن ترتیـب کنتـرل سیسـتم های ارتباطی، از »تولیدکننـده پیام« به »مصرف کننده پیام« منتقل شـده اسـت. ج( ناهمزمانـی3 ؛ اکنون، این کاربـران هسـتند کـه زمـان مصـرف پیـام را تعیین می کنند؛ ایـن قابلیت وجـود دارد که ارسـال و دریافت پیـام، در زمان دلخـواه فرد صورت گیـرد. د( تمرکز زدایـی 4 ؛ پیام هـای ارتباطـی سـفارش پذیر شـده اند و می تـوان مثل بسـته پسـتی آن ها را به طـور اختصاصی )نـه به صورت جمعـی و متمرکـز( دریافـت کـرد؛ مثـال: ارتبـاط با تلفن همـراه که یک ارتبـاط نقطه به نقطه اسـت، جایگزین ارتباط سـاکن بـا تلفن ثابت شـده اسـت ه( افزایـش ظرفیـت 5 ؛ باالرفتـن شـگفت انگیز حافظـه رایانه ها و قـدرت انتقال بی سـابقه اطالعـات از طریق فیبرهـای نوری و پیدایـش پدیـده بزرگراه هـای اطالعاتـی. و( انعطاف پذیـری 6 ؛ هر زمـان و در هر کجا، امکان ورود به سـپهر اطالعات و بهره بـرداری از انواع امکانـات متنـوع آن فراهـم شـده اسـت. ز( جهانی سـازی 7؛ با کاهـش اهمیت مرزهـای فیزیکی و جغرافیایـی، فعالیت هـا از محیط های ملی بـه محیط هـای جهانـی انتقال یافته اسـت. جهانی سـازی باعث شـد افراد و سـازمان ها، برای کسـب موفقیـت، از قاعده رفتـار در محیط های جهانـی تبعیـت کننـد و فرایندهـای خـود را بـر ایـن مبنـا از نـو طراحـی کننـد. ی( مجازی سـازی 8 ؛ فعالیت هـا از محیط هـای فیزیکـی به محیط هـای مجـازی و فضـای سـایبر )اینترنـت( انتقـال یافته اسـت. بانکـداری الکترونیک، تجـارت الکترونیـک، آمـوزش الکترونیک، پول

Interactivity -1Demassification -2

Asynchronous -3Decentralization -4

Higher capacity -5Flexibility -6

globalization -7virtualization -8

13 الکترونیـک، روابـط عمومـی الکترونیـک، بـازار مجازی، سـازمان مجازی، شـهر مجـازی از آن جمله اند. )محکـی، 1390( تمامـی این موارد و تغییـرات دیگـری کـه هم سـو و در اثـر انقالب اطالعـات و ظهور جامعـه ی اطالعاتـی رخ داده اند، بر سـبک زندگی و نحوه گـذران اوقات اغلـب اقشـار سـنی و گروه هـای زیرمجموعـه جامعـه تاثیرات شـگرف نهـاده اسـت، در این میان جوانـان که جـزء اولین گروه های مشـتاق

جهـت پذیـرش چنیـن تحوالت و تغییراتی هسـتند، بیشـترین میـزان تاثیرپذیری را نیز داشـته اند. در ادامـه تـالش گردیـده اسـت آمـار و اطالعاتی از روندهای اسـتفاده از اینترنت و فضـای مجازی و بخصوص شـبکه های اجتماعی مجازی

توسـط اقشـار مختلـف و بـا تاکیـد و تمرکز ویژه بـر جوانان ارائه گردیـده به آمار موجود از اسـتفاده کاربـران در ایران نیز اشـاراتی گردد.

1/2- قشربندی کاربران رسانه های اجتماعی بر اساس فعالیتنکتـه ای کـه در خصـوص کاربـران رسـانه های اجتماعـی و بـه طـور کلـی فناوری هـای اجتماعـی بایـد مـد نظر داشـت این اسـت که این کاربـران بـه یـک انـدازه در ایـن رسـانه های اجتماعـی فعالیت و مشـارکت ندارند و بر اسـاس سـناریوی متفاوت هـر کدام از این رسـانه ها و میـزان جذابیـت موضـوع فعالیـت و محیـط و رابط کاربـری و اجزای آنهـا افراد مختلف میـزان متفاوتی از مشـارکت در آنها نشـان می دهند. البتـه ایـن موضـوع از ویژگی هـای شـخصی افـراد نیـز تاثیـر می پذیـرد، بدیـن معنـا کـه برخـی از افـراد بـه طـور کلـی در انـواع گوناگون رسـانه های اجتماعـی بیشـتر مشـاهده گر و ناظـر فعالیت دیگران هسـتند، و یا برخی افراد فقط به اشـتراک گذاری و باز نشـر محتـوا پرداخته

تولیدکننـدگان محتـوای فعالـی نیسـتند. در نردبـان اسـتفاده از فناوری هـای اجتماعی که در زیر درج شـده اسـت،

تالش شده که این دسته بندی کاربران رسانه های اجتماعی به ترتیب میزان فعالیت مشخص گردیده ارائه شود.14همانطـور کـه در ایـن نمودار مشـخص اسـت گروه هایـی شـامل تولیدکننـدگان، مکالمه کنندگان و یـا گفتگوگـران، منتقـدان، جمع کننده ها و مجموعه سـازان، عضوشـوندگان و کسـانی کـه راحـت بـه شـبکه ها و اجتماعـات جدیـد ملحـق می شـوند، ناظـران و در آخریـن دسـته؛ غیرفعـاالن معیـن شـده اند کـه بـه ترتیـب از بیشـترین میـزان فعالیـت تـا عـدم فعالیـت بـر روی نردبـان مشـخص گردیده انـد. تعاریـف و ویژگی هـای هـر کـدام از ایـن گروه هـا در نمـودار بعـدی درج شـده اسـت و مقیـاس سـنجش و دسـته بندی افـراد نیز ذکر شـده اسـت که حداقـل یکبـار مـاه بـه فعالیت هـای مشخص شـده اقـدام نمایند بـه اسـتثناء گـروه گفتگوگران کـه هفتـه ای حداقـل یکبـار در فعالیت های

خـاص خـود مشـارکت می کنند.

15

دسـته بندی دیگـری کـه از کاربـران عضـو و یـا کسـانی کـه هنـوز بـه عضویـت شـبکه های اجتماعی اقـدام نکرده انـد بر اسـاس میزان نگرانـی آنهـا از اسـتفاده از ایـن شـبکه های اجتماعـی مجـازی و نیـز اسـتفاده مفید و یـا غیرمفید و نـوع رویکـرد کاربران نسـبت به این انـواع صـورت پذیرفتـه اسـت کـه در نمودار باال مشـخص اسـت افراد بر اسـاس ایـن دو شـاخص و نیز بعد از پاسـخگویی به پرسشـنامه مختصـری کـه بـه ایـن منظـور تهیه شـده اسـت، در یکـی از قسـمت های نمودار قـرار می گیرنـد که به عنـوان مثـال کاربران بـه دنبال سـرگرمی، اسـتفاده مفیـد چندانـی از شـبکه های اجتماعـی مجازی ندارند و یا اسـتفاده ی سـرگرمی مانند آنها از این شـبکه ها غالب اسـت و از سـوی دیگـر کاربـران تجـاری اسـتفاده مفید و بدون نگرانی بیشـتری از شـبکه های اجتماعی مجـازی در جهت پیشـبرد فعالیت های

تجاری خـود دارند.بنابرایـن هنگامـی کـه در خصـوص رسـانه های اجتماعـی و کاربـران آنها تحقیـق و مطالعـه و یا تصمیم گیـری اجرایی و سیاسـت گذاری می کنیم باید متوجه باشـیم که در خصوص کدام دسـته از کاربران این رسـانه های اجتماعی سـخن می گوییم و هدف از سیاسـت اجرایی و یـا تحقیـق مـا مطالعـه و اثرگـذاری بـر کدام قشـر از کابـران رسـانه های اجتماعی اسـت، زیـرا در نظر نگرفتـن این موضـوع، منجر به

برخـود مشـابه و یکسـان بـا قشـرهای متفـاوت ایـن کاربـران بـوده و تصمیمات اتخاذ شـده متناسـب بـا بافت فعالیتـی آنها نیسـت و در 16نتیجـه کاربرانـی کـه سـطح فعالیتـی بسـیار زیـاد داشـته و دارنـد و درصد چنـدان زیـادی از کاربـران کلـی را در برنمی گیرنـد، از راه های جایگزیـن جهـت دسترسـی بـه رسـانه های اجتماعی محدود شـده بهـره می گیرند و گـه گاه این راه هـای جایگزین بدون این کـه کاربران سـطوح میانـی و پاییـن نردبـان فناوری هـای اجتماعـی مطلـع باشـند به شـیوه ای تب ماننـد 1 به آنها نیز سـرایت کـرده و به عنـوان مثال بهره بـرداری از فیلترشـکن جهـت دسترسـی بـه رسـانه های اجتماعـی، بـدون توجـه بـه ایـن کـه شـاید ایـن فـرد در صـورت آزاد بودن اسـتفاده از رسـانه اجتماعـی مراجعـه ی چندانـی بـه آن نخواهد داشـت، بعـد از ایجـاد محدودیت با تالش فـراوان در جهت دسترسـی به ایـن رسـانه های اجتماعـی اسـت؛ بـه عبارت دیگـر برخـورد تصمیم گیران بـدون در نظـر گرفتن قشـرهای مختلـف کاربران رسـانه های اجتماعـی منجـر بـه همه گیـر شـدن برخـی رفتارهـا و فعالیت ها در میـان تمامی کاربران می شـود در صورتـی که در حالت عـادی ممکن

بـود فقـط بخشـی از کابران فعـال به ایـن فعالیت هـا بپردازند.

2- آمار و اطالعات استفاده از اینترنت در دنیا، خاورمیانه و ایران

2/1- وضع استفاده از اینترنت در دنیادر ادامـه تـالش کرده ایـم بـر اسـاس مـرور صـورت گرفته بر آمـار و ارقام موجـود در خصوص میـزان اسـتفاده از اینترنت به طـور کلی و بـا تمرکـز خـاص بـر شـبکه های اجتماعـی مجازی، وضع فعلی اسـتفاده از ایـن تکنولوژی هـا را در قالب آمـار و اطالعات مشـاهده کنیم. ابتـدا آمارهـای موجـود از چگونگی و قشـرهای اسـتفاده کننـده از اینترنت و شـبکه های اجتماعی مجـازی در دنیا، آسـیا و خاورمیانه ارائه شـده سـپس نتایـج مطالعـات موسسـه تحقیقـات اینترنت و پـروژه ی زندگـی آمریکایـی پیو که یکی از موسسـات بسـیار فعـال در زمینه مطالعـه اینترنـت و چگونگـی اسـتفاده افـراد از آن اسـت در قالب برخـی از جدیدتریـن آمارهای این موسسـه در زمینه قشـرهای مختلف کاربـران اینترنـت و بهره گیـری آنهـا از فناوری هـای مختلـف اجتماعـی و شـبکه های اجتماعـی مجـازی ارائـه گردیده اسـت کـه امکان

مقایسـه و ارائـه فراتحلیلـی از این آمـار و اطالعـات مهیا گردد.در جـدول زیـر بیسـت مـورد از کشـورهایی کـه سـهم نسـبتًا زیـادی از جمعیـت آنهـا اسـتفاده کنندگان از اینترنـت هسـتند نمایـش داده

شـده اند.

Fad -1

17

آمـار جـدول در نمـودار زیـر نیـز نمایـش داده شـده اسـت کـه امکان مقایسـه میـان کشـورها و سـهم اسـتفاده کنندگان اینترنت کـه در آن 18کشـورها قـرار دارنـد فراهـم آمده اسـت کـه در ادامـه ذکر گردیده اسـت

19 همانطـور کـه مشـخص اسـت چیـن در رتبه ی اول این فهرسـت قرار دارد زیـرا 22.4 درصد از کل اسـتفاده کنندگان اینترنـت در دنیا در این کشـور قـرار دارنـد و ایـاالت متحـده آمریکا بـا 10.2 درصد در رده بعد قـرار دارد. ایران با 1.7 درصد در رده ی سـیزدهم قرار دارد و بر اسـاس آمـار جـدول مشـخص اسـت که ضریـب نفوذ اینترنت در ایـران در تاریخ 30 ژوئـن 2012 )زمان جمـع آوری این آمار( به میـزان 53.3 درصد بـوده اسـت و شـامل 42 میلیـون نفـر از جمعیـت 78.868.711 میلیـون نفـری ایـران اسـت 1 . حـال زمانی که وضـع اسـتفاده از اینترنت بر

اسـاس قاره هـای مختلـف دنیا در مقایسـه بـا یکدیگر را مقایسـه کنیم وضع به شـکل جدول زیر اسـت.

1- آمار تعداد جمعیت نیز در تاریخ 30 ژوئن 2012 و بر اساس اطالعات نیلسون آنالین و اتحادیه تلکامیونیکیشن بین المللی و نیز اطالعات رسمی کشورها محاسبه شده است.

بر اسـاس آمار جدول مشـخص اسـت که بیشـترین میزان ضریب نفوذ اینترنت در دنیا متعلق به آمریکای شـمالی با 78.6 درصد اسـت در 20حالـی کـه بیشـترین میـزان تعداد اسـتفاده کنندگان بـا بیش از یک میلیاد متعلق به آسـیا می باشـد؛ خاورمیانـه با بیش از بیـش از 90 میلیون اسـتفاده کننـده از اینترنـت از جمعیـت 224 میلیونی خود، ضریـب نفوذ 40.2 درصـدی دارد. این آمار در قالب نمودار دایـره ای زیر نیز نمایش

داده شـده اسـت که سـهم آسـیا در مقایسـه با دیگر قاره ها قابل توجه و شـامل 44.8 درصد از کل اسـتفاده کنندگان اینترنت دنیا اسـت.وضعیـت اسـتفاده از اینترنـت در خاورمیانـه و ایـران زمانـی کـه آمـار و جایـگاه ایـران در میـان کشـورهای خاورمیانـه را مورد بررسـی قرار

می دهیـم، وضعیـت مطابـق جـدول زیـر خواهـد بود.

21 قابـل ذکـر اسـت کـه آمار دقیقـی از تعداد اسـتفاده کنندگان از شـبکه اجتماعی مجـازی فیس بوک در کشـورهای ایران، سـوریه و نـوار غزه در ایـن منبـع اطالعاتی وجـود ندارد.

مشـخص اسـت کـه ایـران 46.7 درصد از اسـتفاده کنندگان اینترنـت خاورمیانه را در خـود دارد و جمعیـت 250 هزار نفری اسـتفاده کنندگان اینترنـت در سـال 2000 در طـول 12 سـال بـه میزان 42 میلیون رسـیده و در 30 ژوئن 2012 بر اسـاس این منبع اطالعاتـی 42 میلیون نفر از ایرانیـان بـه اینترنـت دسترسـی دارنـد و میزان ضریـب نفوذ اینترنـت در ایران 53.3 درصد می باشـد. در جدول زیر میزان رشـد دسترسـی

به اینترنت در طول این دوازده سـال نشـان داده شـده اسـت.

حـال زمانـی کـه بـه آمارهـا و اطالعـات موجـود از منابـع اطالعاتی داخل کشـور در خصـوص وضـع اسـتفاده از اینترنت مراجعـه می کنیم، نتایـج بـه میـزان آمارهـای ارائـه شـده قبلی دقیق نیسـت، البته آمار کلی اسـتفاده از اینترنت توسـط سـازمان ها و نهادهای مختلـف فعال در ایـران ارائـه می گـردد امـا همانطـور کـه در ادامه بر اسـاس چگونگی و نحوه دقیق اسـتفاده از اینترنت و شـبکه های اجتماعـی مجازی بحث گردیـده اسـت، آمـار چنـدان دقیقی از نـوع و موضوع اسـتفاده های ایرانیـان از اینترنت و شـبکه های اجتماعی مجازی به طـور عمومی برای

محققان قابل دسترسـی نبوده اسـت.

2/2- آمارهای داخلی موجود از کاربران اینترنت در ایران22همانطـور کـه از آمـار و ارقـام ارائـه شـده در صفحـات قبـل چنین برمی آیـد و در عکس زیر نیز بسـیار مشـهود اسـت روند افزایش اسـتفاده

از اینترنت در دنیا بسـیار سـریع بوده اسـت.

امـا در خصـوص آمـار کاربـران ایرانـی اینترنـت بـه ماننـد اغلـب حوزه های مسـائل اجتماعـی اطالعات و آمـار قابل اتـکا و دقیـق کمتر در دسـترس اسـت، طبـق آمـار سـامانه مدیریـت ضریـب نفوذ اینترنت کشـور تغییـرات این ضریـب نفوذ در چند سـال اخیر در کشـور بـه قرار

اسـت. زیر نمودار

23

طبـق نمـودار مشـخص اسـت کـه ضریـب نفـوذ اینترنت در کشـور از بیـش از 20 درصد در سـال 87 به بیـش از 61.06 درصد در سـال 91 رسـیده اسـت و تعـداد کاربـران اینترنت بر اسـاس این آمـار 45884144 نفر می باشـد.

امـا بـا ایـن حـال طبـق آمـاری کـه در 31 فروردین 1392 از سـوی خبرگـزاری مهر و به نقـل از مرکز مدیریت توسـعه ملـی اینترنت )متما( - یکـی از مراکـز فعـال در زمینـه ارائـه آمـار و اطالعات و بررسـی چگونگـی بهره گیـری از اینترنت و فضای مجـازی در ایران-، ذکر شـده اسـت، مشـخص گردیـده کـه 60 درصـد مردم از اینترنت اسـتفاده می کننـد، 40 درصد کاربـران اینترنت در گروه سـنی 20 تا 29 سـال قرار دارنـد و اینترنـت موبایـل بیشـترین میـزان اتصال به اینترنـت در ایران را دارد. این مرکز شـمار کاربـران اینترنت در ایران را تـا پایان 6 ماهه نخسـت سـال 91 بالـغ بـر 45 میلیـون و 5 هـزار و 644 نفر اعالم کرده اسـت کـه به وسـیله پارامترهایی چـون اینترنت دایـل آپ، اینترنت ADSL ، اینترنـت موبایـل GPRS ، وایمکـس و فیبـر بـه شـبکه متصـل می شـوند. براسـاس این آمـار ضریب نفـوذ اینترنت در کشـور 59.5

درصـد اسـت کـه 36.46 درصـد آن را کاربران اینترنت موبایل GPRS تشـکیل می دهنـد؛ به این ترتیب حدود 27 میلیـون و 581 هزار و 799 کاربـر بـا موبایـل بـه اینترنت متصل می شـوند. در همین حـال کاربران اینترنـت دایل آپ با 6 میلیـون و 934 هزار و 760 کاربـر حدود 9.17

درصـد از کل اتصـاالت اینترنـت را بـه خـود اختصاص داده و شـمار مشـترکان اینترنت ADSL نیز برمبنـای این آمار، 3 میلیـون و 515 هزار 24و 980 بـا ضریـب نفـوذ 4.65 درصـد اسـت. در این رده بندی، سـهم اینترنت وایمکس از مجموع اتصـاالت به اینترنت در ایـران 1.15 درصد بـا 867 هـزار و 105 نفـر و سـهم اتصـال از طریـق فیبرنوری بـه اینترنت 8.07 درصـد با 6 میلیون و 106 هزار نفر کاربر اعالم شـده اسـت.

همچنیـن براسـاس آخریـن آمـار به دسـت آمـده در مرکز متما، 5 اسـتان تهران، اصفهـان، تبریز، یزد و شـیراز از حیث ضریب نفـوذ اینترنت بیشـترین کاربـر را بـه خـود اختصـاص داده انـد و 40 درصـد کاربران اینترنـت در ایران را نیز گروه سـنی 20 تا 29 سـال، 30 درصـد را گروه سـنی 30 تـا 44 سـال، 15 درصـد کاربـران را گـروه سـنی 45 تـا 59 سـال، 10 درصـد کاربـران را گروه سـنی 10 تـا 19 سـال ، 3 درصد را

گـروه سـنی 1 تـا 10 سـال و 2 درصـد را گروه سـنی بـاالی 60 درصد تشـکیل می دهند.

شرح پارامترهاتعداد کاربراندرصد از کل

اتصال دایل آپ6 میلیون و 934 هزار و 9.17760 درصد

اتصال 3ADSL میلیون و 515 هزار و 4.65980 درصد

اتصال 27GPRS میلیون و 581 هزار و 36.46799 درصد

اتصال 867WIMAX هزار و 1.15105 درصد

اتصال فیبر6 میلیون و 106 هزار8.07 درصد

جمع کل45 میلیون و 5 هزار و 644-

ضریب نفوذ کل-59.5 درصد

25

بـه گـزارش خبرگـزاری مهـر، براسـاس آمارهایی کـه پیش از این برای سـال 90 اعالم شـده بود تا پایان سـال 90 شـمار کاربـران اینترنت 32 میلیـون و 696 هـزار نفـر و ضریـب نفـوذ اینترنت در ایـران 43.23 درصد بود کـه 18.8 درصد از کاربران با تعـداد 14 میلیون و 259 هزار نفر را کاربران GPRS به عنوان بیشـترین کاربران اینترنت در ایران تشـکیل داده بودند. از آمار ارائه شـده نیز مشـخص اسـت که 53 درصد از اسـتفاده کنندگان اینترنـت در ایـران را افـراد کمتـر از 29 سـال تشـکیل می دهند و با توجـه به روند در حـال افزایش اتصال بـه اینترنت با اسـتفاده از تلفـن همـراه و نیـز ضریـب نفـوذ در حال افزایـش تلفن های همراه هوشـمند در ایـران، اسـتفاده از شـبکه های اجتماعی مجازی و اینترنـت در ایـن رده هـای سـنی بسـیار افزایـش خواهـد یافـت که تمامـی این مـوارد لزوم انجـام مطالعات دقیـق و گسـترده در خصوص انگیزه هـا و مشـوق های نوجوانـان و جوانـان جهـت صرف وقـت فزایند در اینترنـت را اثبات می کند. البته در این میان باید اشـاره داشـت که بـا هدایـت و جهت دهـی نـوع اسـتفاده از شـبکه های اجتماعـی مجازی در میـان جوانـان و نوجوانان می توان از این شـور و اشـتیاق و صرف وقـت فـراوان آنهـا بـرای ایـن نـوع تکنولـوژی نوپدید جهـت اهداف متعالـی بهره گرفت بـه عنوان مثـال در ادامه اسـتفاده های آموزشـی از شـبکه اجتماعـی مجـازی فیس بـوک کـه در تحقیقـات مختلـف ذکـر شـده اند را بیـان کرده ایـم که امـکان بهره گیـری از این شـبکه برای

ارتقـاء کیفیـت و کمیـت آمـوزش به رده های سـنی مختلف را نشـان می دهد.در زمینـه مقایسـه ضریـب نفـوذ اینترنـت در میان اسـتان های کشـور نیز آمار اسـتخراج شـده از مرکز مدیریت توسـعه ملی اینترنـت )متما(

بـه قـرار نمودار زیر اسـت.

گروه سنیدرصد از کل

0-10 سال3 درصد

10-19 سال10 درصد

20-29سال40 درصد

30-44سال30 درصد

45-59 سال15 درصد

باالی 60 سال2 درصد

26

همانطـور کـه از این نمودار مشـخص اسـت اسـتان های مازندران، تهران، اصفهان، خوزسـتان و سـمنان بـه ترتیب بیشـترین میزان ضریب نفـوذ اینترنـت در میـان اسـتان های کشـور را دارا می باشـند. بـا ایـن حـال بـا توجه به اینکـه در ایـن آمار و اطالعـات اسـتفاده های مختلف کاربـران گـه گاه بـا یکدیگـر تجمیع شـده و روش های مختلف دسترسـی بـه مانند جی پـی آر اس موبایل که به طور عملیاتی سـرعت بسـیار انـدک و غیرقابـل مقایسـه بـا اینترنـت پرسـرعت ADSL را دارد با یکدیگر بـه صورت تجمعی درج می گـردد که نیازمند جدا کـردن هر کدام از ایـن روش هـای اسـتفاده و نیـز نـوع و موضـوع بهره گیـری افراد از اینترنت اسـت. بر خـالف آمار و اطالعـات موجود از چگونگی اسـتفاده کاربـران از اینترنـت و انـواع مختلـف رسـانه های اجتماعـی و بخصـوص شـبکه های اجتماعـی مجـازی، آمـار و اطالعات چنـدان دقیقی از مشـوق ها، انگیزه هـا و نیـز نحـوه اسـتفاده کاربـران ایرانی از ایـن تکنولوژی هـای اجتماعی در دسـترس نیسـت. در ادامه ابتـدا آمار مختصر موجـود در مـورد ایـران مـرور شـده آمار و سـپس اطالعاتـی از چگونگی اسـتفاده از شـبکه های اجتماعی مجـازی در دنیا که بـه طور جزئی مـوارد متعـدد را مـورد بررسـی قـرار داده اسـت و می توانـد راهنمـای خوبی برای موسسـات جمـع آوری و تجمیـع و یا محققـان آینده جهت

27 جمـع آوری آمـار نحوه اسـتفاده از شـبکه های اجتماعی مجازی باشـد، ارائه شـده اسـت.از جملـه معـدود تحقیقات انجام شـده توسـط موسسـات خصوصـی در خصوص چگونگی اسـتفاده کاربـران ایرانی از اینترنـت و فناوری های اطالعاتـی و ارتباطـی تحقیقـی اسـت کـه موسسـه کونوی بـر روی نمونه ای شـامل 750 نفـر از ایرانیان انجام داده اسـت و بر اسـاس نتایج آن 71 درصـد از پاسـخگویان در خانـه بـه اینترنـت متصل می شـده اند، 26 درصد در محـل کار و 3 درصد با موبایـل. در خصوص زمینه های

اسـتفاده از اینترنـت نیـز آمـار و ارقام نمودار زیر به دسـت آمده اسـت.

از میـان پاسـخگویان ایـن پیمایـش، 90 درصـد رایانـه خانگـی خود را جهـت اسـتفاده از اینترنت ترجیـح می دهند و 14 درصـد از موبایل 28هوشـمند و یـا تبلـت جهت اتصـال بـه اینترنت بهـره می برند.

50 درصـد از گوشـی ها تلفـن همـراه عـادی و معمولـی اسـتفاده می کنند و 46 درصد از گوشـی های تلفـن همراه هوشـمند. در خصوص ویژگی هـای سـنی ایـن افـراد بایـد اشـاره کـرد که مطابق شـکل زیر اغلب پاسـخگویان بین 25 تا 34 سـال سـن داشـته اند و بعـد از آن

رده سـنی 18 تا 24 سـال بیشـترین تعداد افراد را داشـته اسـت.

و در خصـوص چگونگـی اتصـال بـه اینترنـت نیز مشـخص گردید که 88 درصد از پاسـخگویان از طریـق اینترنت پر سـرعت و 10 درصد از طریـق اینترنـت بی سـیم بـه این شـبکه جهانی متصـل می گردند.

بـا ایـن حـال بایـد اشـاره داشـت کـه اسـتفاده از فضـای مجـازی و بخصـوص شـبکه های اجتماعی مجـازی در دنیـا فقط شـامل بحث سـرگرمی و اوقـات فراغـت نبـوده و تحقیقـات مختلـف و آمارهـای موجود بهره گیـری از ایـن ابزارها برای اهـداف و مقاصـد گوناگون را نشـان داده انـد، بـه عنـوان نمونـه در ادامـه بـه اسـتفاده های آموزشـی از شـبکه اجتماعی مجازی فیس بوک اشـاره شـده اسـت. امـا باید تذکـر داد کـه در خصـوص مصـارف و نیـز نحـوه اسـتفاده و اهـداف بهره گیـری از ایـن تکنولوژی ها توسـط کاربـران در ایـران اطالعات جامـع و قابـل اتـکای کمـی موجـود اسـت کـه محققـان آتـی می توانند بـر جمـع آوری این اطالعـات مفیـد و مثمـر ثمـر در برنامه ریزی

متمرکـز گردند.

29 2/3- آمار چگونگی استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی در دنیازمانـی کـه در میـان اسـتفاده کنندگان اینترنـت در دنیـا بـر روی کاربـران شـبکه های اجتماعی مجـازی متمرکز می شـویم، آمار و شـواهد از سـهم بسـیار زیـاد آنهـا در میـان این اسـتفاده کنندگان حکایت داشـته و هـر روز بر آمار اسـتفاده از این شـبکه های اجتماعی مجـازی افزوده می شـود. بـه عنـوان نمونـه بـر اسـاس آمار سـایت الکسـا کـه در هنگام نـگارش ایـن گزارش مـورد بررسـی قرار گرفته اسـت، وب سـایت فیس بـوک بیشـترین میـزان مراجعـه در میـان کل کاربـران اسـتفاده کننده از اینترنت را داشـته و بعد از آن وب سـایت های گـوگل و یوتیوب

و یاهـو قـرار گرفته اند.

مـدت زمـان حضـور افـراد در شـبکه اجتماعـی مجـازی فیس بـوک نیز به طـور میانگین بـه حـدود 30 دقیقـه در سـال های 2012 و 2013 30رسـیده اسـت که در نمودار زیر روند تغییرات آن نمایش داده شـده اسـت و به معنای اسـتفاده طوالنی افراد از این شـبکه فراگیر و شـناخته

شـده است،

جالـب توجـه اسـت کـه میزان توجه و در معـرض آگهی های فیس بوک قرار گرفتن در تحقیقات دانشـگاهی در خارج از کشـور مورد بررسـی قرار گرفته اسـت و این در حالی اسـت که حتی آمار نسـبتا کامل و دقیقی از کل اسـتفاده کنندگان و اقشـار سـنی و جمعیت شـناختی کاربران

فیس بـوک در ایران به طور عمومی در دسـترس نیسـت.میـزان مشـارکت و عمـق اسـتفاده کاربـران از شـبکه اجتماعی مجـازی فیس بـوک در آمار ارائه شـده زیر نیز بیشـتر نمایان اسـت. که افراد بیـش از 34 دقیقـه در روز را در ایـن شـبکه اجتماعـی مجازی سـپری کرده و به طور میانگیـن هر کاربر به طور روزانـه 17 بازدید از صفحات

مختلف این شـبکه اجتماعـی مجازی دارد.

31 همچنیـن آمـار اسـتفاده از ایـن شـبکه اجتماعـی مجازی بـه صورت مقایسـه ای در میـان کشـورهای گوناگون نیز قابـل توجه بـوده و رتبه ایـن وب سـایت اجتماعـی در میـان تمامـی وب سـایت هایم مـورد بازدیـد در این کشـورها لزوم توجـه به ضریب نفـوذ روزافزون شـبکه های

اجتماعـی مجـازی را بیـش از پیش آشـکار می نماید.

در ایـن نمـودار مشـخص اسـت که کشـور ایـاالت متحده آمریکا بیشـترین سـهم از میـان بازدیدکننـدگان این شـبکه اجتماعی مجـازی را داشـته و 22 درصـد از کل بازدیدکننـدگان آن را بـه خـود اختصـاص داده اسـت و بعـد از آن هنـد و برزیـل در مراتـب بعدی قـرار دارند.

بر اسـاس آمار موسسـه تحقیقات اینترنت پیو در 9 فوریه 2012 که با تمرکز بر نحوه اسـتفاده از شـبکه های اجتماعی مجازی منتشـر شـده اسـت، اعـالم گردیـده کـه 85 درصـد از بزرگسـاالنی کـه از رسـانه های اجتماعی اسـتفاده می کنند بیـان کرده اند مـردم در این شـبکه های اجتماعـی مجـازی رفتـاری مهربـان دارنـد، در عیـن حال و بـه طور همزمـان 49 درصـد بیان کرده انـد که رفتارهـای خشـونت آمیز و زننده را در ایـن شـبکه ها دیده انـد کـه معمـوال بـا بی توجهـی از کنـار آن رد می شـوند. بر اسـاس آمار کلـی ارائه شـده در این گـزارش، 64 درصد بزرگسـاالن )افـراد بـاالی 18 سـال 1 ( کـه بـه اینترنـت دسترسـی دارند از شـبکه های اجتماعی مجـازی اسـتفاده می کنند امـا در این میان افـراد بزرگسـال کمتـر از 30 سـاله بیشـترین درصـد اسـتفاده کنندگان را تشـکیل می دهنـد. کل تعـداد نمونـه مطالعه شـده در ایـن گزارش

adults internet users ages 18 and older -1

1716 نفـر بوده اند.32در مطالعـه ی دیگـری که توسـط موسسـه تحقیقات اینترنـت پیو در بازه زمانی نوامبـر 2007 تا فوریه 2008 انجام پذیرفتـه و نمونه ای 1102 نفـری از نوجوانـان و جوانـان 12 تـا 17 سـاله را بررسـی کرده اسـت مشـخص گردید که در سـال 2004 و در بررسـی اولیه ایـن تحقیق 45 درصـد از نوجوانـان و جوانـان بررسـی شـده دسـتگاه تلفن همـراه دارند، سـپس در تکرار این بررسـی در سـال 2006 این رقم بـه 63 درصد و در سـال 2008 به 71 درصد رسـیده اسـت که 26 درصد این نوجوانان بررسـی شـده در سـال 2008 به طور روزانه با اسـتفاده از دسـتگاه تلفـن همـراه خـود بـه شـبکه های اجتماعـی مجازی متصـل می گردنـد، 24 درصد از آنهـا به طـور روزانه از طریـق اینترنت و بـر روی تلفن

همـراه خـود چـت می کننـد، 16 درصـد از آنهـا به طـور روزانه و از طریـق تلفن همراه خـود ایمیل ارسـال می کنند.در گـزارش مطالعـه ی دیگـری کـه در 14 نوامبـر 2012 از سـوی موسسـه پیو منتشـر شـده اسـت بیـان گردیده کـه »والدیـن نگرانی های مختلفـی در خصـوص چگونگـی اسـتفاده فرزندانشـان از اینترنـت دارنـد، و تا حـد زیادی به این می اندیشـند کـه اسـتفاده از اینترنت چگونه حریـم شـخصی فرزندانشـان را متاثـر می سـازد، برخـی از آنهـا اقداماتـی را جهـت مانیتورکردن و بررسـی این تاثیـرات و نیز تشـویق امنیت در فضـای اینترنـت برداشـته اند. ایـن مطالعـه کـه بـر روی 802 والـد و فرزندان نوجوان آنها 1 انجام شـده اسـت نشـان داده کـه 81 درصد از والدیـن نگـران ایـن بوده انـد کـه آگهی هـای اینترنتـی و فروشـندگان تـا چـه حد رفتارهـای آنالیـن فرزند آنهـا را ثبت و ضبط و بررسـی می کننـد و 46 درصـد از ایـن والدیـن »بسـیار نگـران« بوده انـد. 72 درصـد از والدیـن نگـران آن بوده انـد که فرزندشـان در فضـای اینترنت بـا افـرادی کـه والدیـن آنهـا را نمی شناسـند چگونه تعامـل دارند؟ 69 درصـد از والدیـن نگـران آن بوده اند کـه رفتارهای آنالیـن فرزند آنها چگونـه ممکـن اسـت بـر آینـده تحصیلـی و شـغلی فرزندشـان تاثیـر گـذارد؟ و 69 درصـد از والدیـن نیـز نگـران آن بوده اند که فرزندشـان چگونـه شـهرت خـود در فضـای مجـازی و اینترنـت را مدیریـت می کنـد؟ 59 درصـد از والدینـی کـه فرزندان آنهـا از شـبکه های اجتماعی مجـازی اسـتفاده می کننـد کـه شـامل 46 درصـد از کل والدیـن مطالعـه شـده اسـت، در خصوص مطالبـی کـه فرزندشـان در پروفایل خود منتشـر کـرده اسـت حداقـل یـک بـار با او صحبـت کرده انـد. 39 درصد از ایـن والدین، بـه فرزند خود در تغییـر تنظیمات حریم شـخصی در شـبکه اجتماعـی مجـازی کمـک رسـانده اند که شـامل 31 درصد از کل والدین مطالعه شـده در این تحقیق اسـت. موارد گفته شـده شـامل نظـارت مسـتقیم والدیـن بـر فعالیت هـای فرزندشـان در فضـای اینترنت بوده اسـت امـا اغلب والدیـن اقدام به نظـارت غیرمسـتقیم و از راه دور فعالیت هـای فرزنـد خـود در اینترنـت و شـبکه های اجتماعـی مجـازی نموده اند، 50 درصـد از والدینی کـه فرزند آنها از اینترنت اسـتفاده می کنـد، از تنظیمـات کنترلـی والدیـن بـر روی کامپیوتـر بـرای ممانعـت و فیلتر کردن اسـتفاده فرزندشـان از اینترنـت اسـتفاده کرده اند که امـکان نظـارت بـر فعالیت هـای فرزنـد را نیـز ممکن می کنـد. 42 درصـد از والدین نام فرزند خـود را در اینترنت جسـتجو کرده انـد که ببینند چـه اطالعاتـی در مـورد فرزندشـان در فضـای اینترنـت موجود اسـت. 44 درصد از والدیـن ذکر کرده اند کـه اقدام به مطالعـه ی متون حریم

شـخصی و پرایوسـی پولیسـی وب سـایت ها و شـبکه های اجتماعـی مجازی که فرزندشـان اسـتفاده می کنـد نموده اند.

N=802 parents of 12-17 year olds -1

33

همچنیـن ایـن مطالعـه نشـان داده اسـت کـه تعـداد روزافزونـی از والدینـی که فرزندانشـان بـه اسـتفاده از اینترنـت و شـبکه های اجتماعی مجـازی می پردازنـد، خـود در ایـن شـبکه ها عضـو شـده اند کـه فضـای کلی آن را شـناخته و نظارتی نسـبتا مناسـب بـر فعالیـت فرزند خود داشـته باشـند، - البتـه در ایـن خصـوص بایـد بـه ویژگی های شـبکه های اجتماعی مجـازی و نیز میـزان آشـکاری فعالیت هـا در آنها توجه داشـت کـه امـکان نظـارت و مشـاهده برخـی از فعالیت ها وجود ندارد.- بر اسـاس ایـن یافته ها، 66 درصـد از کل والدینی که نوجـوان 12 تا 17 سـاله دارنـد، بـه اسـتفاده از شـبکه های اجتماعـی مجـازی می پردازند، که ایـن عدد در سـال 2011 به میـزان 58 درصد بوده اسـت. 82 درصـد از والدیـن پایین تـر از 40 سـال بـه اسـتفاده از شـبکه های اجتماعـی مجـازی اقـدام کرده اند کـه این رقـم در والدین باالی 40 سـال بـه 61 درصـد کاهـش می یابـد. جنسـیت در این زمینه تفـاوت چندانی ایجاد نکرده اسـت ولی والدینی که تحصیالت دانشـگاهی داشـته اند،

بیشـتر به اسـتفاده از شـبکه های اجتماعی مجـازی مبـادرت ورزیده اند. در گـزارش دیگـری از ایـن موسسـه کـه در سـوم فوریه 2010 منتشـر شـد میـزان اسـتفاده از رسـانه های اجتماعی و شـبکه های اجتماعی مجـازی مـورد بررسـی قـرار گرفـت. طبق نتایج این گزارش در دسـامبر سـال 2007، میزان 24 درصـد از افراد 18 تا 29 سـاله که از اینترنت اسـتفاده می کردنـد، یـک وبـالگ داشـته اند، کـه در افـراد 30 سـاله و باالتر ایـن میزان 7 درصد بوده اسـت. در سـال 2009 فقـط 15 درصد اسـتفاده کنندگان اینترنت 18 تا 29 سـاله وبالگ داشـته اند و روند به سـمت اسـتفاده بیشـتر از شـبکه های اجتماعی مجازی متمایل شـده اسـت، کـه البتـه ایـن میـزان در افـراد 30 سـاله و باالتـر به 11 درصد رسـیده اسـت و طبق بررسـی های دیگر مشـخص گردیده اسـت که

رونـد اسـتفاده از وبالگ هـا بـه افـراد مسـن تر گسـترش یافته و افـراد دارای سـنین پایین تر به سـوی شـبکه های اجتماعی مجـازی متمایل 34شـده اند. 73 درصـد از نوجوانـان آمریکایـی )در سـال 2010( که به اینترنت دسترسـی دارند از شـبکه های اجتماعی مجازی اسـتفاده می کنند کـه ایـن میـزان در سـال 2006 بـه انـدازه 55 درصـد و در سـال 2008 بـه میـزان 65 درصد بوده اسـت. در سـال 2010، میـزان 47 درصد از بزرگسـاالنی کـه بـه اینترنـت دسترسـی دارنـد از شـبکه های اجتماعی مجازی اسـتفاده می کننـد این میزان در سـال 2008 بـه میزان 37 درصـد بـوده اسـت. فیس بـوک هم اکنـون شناخته شـده ترین و مـورد اقبال ترین شـبکه ی اجتماعـی مجازی در میان بزرگسـاالن اسـت، 73 درصـد از بزرگسـاالنی کـه از شـبکه های اجتماعـی مجـازی در اینترنـت اسـتفاده می کنند، یـک پروفایل در فیس بـوک دارنـد، در حالی که

48 درصـد از آنهـا پروفایلـی در مای اسـپیس و یا 14 درصـد پروفایـل در لینکداین دارند.در گـزارش دیگـری از ایـن موسسـه که اخیرا در 10 ژوئن 2013 منتشـر شـده اسـت، بیان گردیده که یک سـوم )34 درصـد( آمریکایی های بزرگسـال )بـاالی 18 سـال( یـک تبلـت بـرای خـود دارنـد؛ کـه حـدود 49 درصد از آنهـا در سـنین سی سـالگی و باالتر قـرار داشـته و 56 درصـد در خانواده هـای بـا درآمـد بـاال زندگـی می کننـد. این میزان نسـبت به سـال گذشـته دو برابر شـده اسـت. و از این میـزان 49 درصد فارغ التحصیـالن دانشـگاه بوده انـد. ایـن گـزارش 2252 نفـر از بزرگسـاالن آمریکایی را مطالعه کرده اسـت. بـا توجه به اینکه بـا بهره گیری از دسـتگاه های تبلـت امـکان اتصـال به اینترنت و اسـتفاده از شـبکه های اجتماعی مجازی بسـیار تسـهیل می گردد، باید دیـد در آینده نتایج

مطالعـات در خصـوص چگونگـی اسـتفاده از این تکنولـوژی برای اتصال بـه اینترنت چگونـه خواهد بود.

35 بـر اسـاس گـزارش دیگـری از همین موسسـه که در مارس 2013 منتشـر شـده اسـت، اسـتفاده روزافزون نوجوانـان و جوانـان از تلفن های همـراه هوشـمند رونـد اسـتفاده آنهـا از ایـن تکنولوژی جهـت اتصال به اینترنـت را نیز افزایش داده اسـت کـه از هر چهار نوجـوان، یک نفر گفته اسـت کـه اغلـب از تلفـن همـراه هوشـمند خود برای اتصـال به اینترنـت بهره می گیـرد. در ایـن مطالعـه 802 نوجوان 12 تا 17 سـاله آمریکایـی و والدیـن آنهـا مطالعـه شـده اند که نشـان داده اسـت کـه 78 درصـد از این نوجوانـان هم اکنون تلفن همـراه دارند کـه 47 درصد آنهـا تلفـن همراه هوشـمند اسـت. از هـر4 نوجوان یک نفـر تبلت کامپیوتـری دارد )23 درصد( که با میزان کل بزرگسـاالنی کـه تبلت دارند قابـل مقایسـه اسـت، 93 درصـد از نوجوانـان یـک کامپیوتـر در خانـه دارند و یا بـه کامپیوتر یکـی از اعضای خانواده دسترسـی دارنـد. از هر 4 نوجـوان 12 تـا 17 سـاله آمریکایـی، 3 نفـر )شـامل 74 درصـد( گفته انـد کـه از طریق تلفـن، تبلت و یا دیگر دسـتگاه های قابـل حمل به

اینترنت دسترسـی دارند.بـر اسـاس تحقیقـات ایـن موسسـه نوجوانـان و جوانانـی کـه از شـبکه های اجتماعی مجـازی اسـتفاده می کنند، اطالعاتی بسـیار بیشـتر از سـایر گروه ها و اقشـار سـنی در این شـبکه ها به اشـتراک می گذارند. بر اسـاس نتیجه یکی از گزارشـات این موسسـه که در 21 می 2013 منتشـر شـده اسـت، نوجوانان اطالعات بسـیار بیشـتری را نسـبت به گذشـته در پروفایل های خود در شـبکه های اجتماعی مجازی منتشـر می کننـد، گرچـه آنهـا در فیس بـوک از تنظیمـات شـخصی و حریـم خصوصـی خـود اسـتفاده می کننـد و اطالعـات را بـه صـورت عمومی منتشـر نمی کننـد، امـا بـا تعـداد زیـادی از دوسـتان خود این اطالعـات را به اشـتراک می گذارنـد و اغلب آنها اظهار داشـته اند کـه نگرانی در خصـوص دسترسـی اشـخاص ثالـث به اطالعات خود ندارند. اسـتفاده ایـن نوجوانان از شـبکه ی اجتماعی مجـازی میکروبالگینگ توییتر به 24 درصـد رسـیده اسـت کـه در سـال 2011 بـه میزان 16 درصد بوده اسـت، و از این شـبکه معموال برای ارائه شـرح حـال مختصر و کوتاه از وضـع فعلـی و حـال خـود در بازه هـای زمانـی کوتاه اسـتفاده می کننـد. 60 درصـد از نوجوانانی که از شـبکه اجتماعی مجـازی فیس بوک اسـتفاده می کننـد پروفایل هـای خـود را در حالـت شـخصی 1 حفظ کرده انـد و اغلب آنها احسـاس اطمینان خاطـر مناسـبی از توانایی کنترل تنظیمـات پروفایـل خـود ابـراز کرده انـد. در راسـتای مدیریـت ارتباطـات خـود در این شـبکه اجتماعـی مجازی و نیـز کنتـرل اطالعاتی که بـه اشـتراک می گذارنـد، 74 درصـد از ایـن نوجوانـان ذکـر کرده انـد کـه اقدام بـه پاک کـردن و حذف ارتبـاط با برخـی افراد در طـول زمان نموده انـد کـه بتواننـد ارتباطـات خـود را مدیریـت کنند. فقط 9 درصـد از این نوجوانـان ابراز نگرانی کرده اند که اشـخاص ثالـث به اطالعات آنهـا در شـبکه دسترسـی یابنـد. و اغلـب آنهـا تجارب مثبتی از فعالیت در شـبکه اجتماعـی مجازی داشـته اند، 52 درصد از آنهـا ذکر کرده اند کـه اتفاقاتـی در شـبکه اجتماعـی مجازی رخ داده اسـت که به آنها احسـاس خوبی داده و حس اطمینـان به نفس آنها را افزایش داده اسـت.

نمونه هایی از انتشـار اطالعات توسـط نوجوانان در مقایسـه با گذشـته در زیر درج شـده اسـت:• 91 درصد اقدام به انتشار عکس هایی از خود کرده اند در مقایسه با 79 درصد در سال 2006

• 71 درصد اقدام به انتشار نام مدرسه و دبیرستان خود کرده اند در مقایسه با 49 درصد گذشته

Private -1

• 71 درصد شهر و یا مکان زندگی خود را ذکر کرده اند در مقایسه با 61 درصد گذشته36• 53 درصد آدرس ایمیل خود را ذکر کرده اند در مقایسه با 29 درصد در گذشته

• 20 درصد شماره تلفن همراه خود را ذکر کرده اند در مقایسه با 2 درصد در گذشته )که افزایش بسیار زیادی داشته است(همچنین آمار و ارقامی از اطالعات منتشر شده توسط نوجوانان در این گزارش ذکر شده است که شامل موارد زیر است:

• 92 درصد نام واقعی خود را در پروفایل خود ذکر کرده اند• 84 درصد عالئق خود مثل فیلم، موسیقی، کتاب و... را ذکر کرده اند

• 82 درصد تاریخ تولد خود را ذکر کرده اند• 62 درصد وضعیت ارتباطی خود شامل ارتباط با جنس مخالف را ذکر کرده اند

• 24 درصد ویدئوهایی از خود را در شبکه اجتماعی مجازی به اشتراک گذاشته اند

37 2/4- مروری مختصر بر تحقیقات دانشگاهی در زمینه استفاده از اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازیرایـس و همکارانـش )2012( در تحقیقـی بـا عنوان »اسـتفاده از اینترنت، شـبکه های اجتماعی مجـازی و خطر اچ آی وی/ایدز بـرای جوانان بی خانمـان« به بررسـی پیمایشـی یـک زیرمجموعه ی 201 نفـره از جوانان بی خانمـان پرداخته اند کـه چگونه از اینترنت اسـتفاده می کنند و در کجـا بـه شـبکه دسترسـی می یابند، آیا از شـبکه های اجتماعـی مجازی اسـتفاده می کنند؟ و تمامی این اسـتفاده از اینترنت و شـبکه های اجتماعـی مجـازی بـر رفتارهـای جنسـی مبادلـه ای 1 آنهـا چـه تاثیراتی می گـذارد و آیـا ارتباطی با خطـرات و امـکان مواجهه بـا اچ آی وی/

ایـدز در ایـن جوانـان دارد و امـکان آن را افزایـش می دهـد یـا نـه؟ بر اسـاس نتایج این مطالعـه 96.5 درصد از افـراد مطالعه شـده از اینترنت اسـتفاده می کننـد کـه اغلـب از کتاب خانه هـای عمومـی و مراکـز ارائـه خدمـات بـه جوانـان جهت دسترسـی بـه شـبکه اسـتفاده کرده اند. اسـتفاده روزافـزون از اینترنـت و روابـط جنسـی مبادله ای فزاینده، رابطه ی مثبتی با انتخاب شـریک جنسـی از طریق اینترنت داشـته اسـت. جوانانـی کـه از طریـق اینترنـت بـا اعضای خانواده خود نیز ارتباط داشـته اند، کمتر به سـمت روابط جنسـی مبادله ای سـوق یافتـه و احتمال اینکـه اخیـرا آزمایش اچ آی وی داده باشـند بسـیار بیشـتر بـود. در آخر در نتیجه گیـری این تحقیق اشـاره می گردد که جوانـان بی خانمان نیاز بـه اسـتفاده بیشـتری از اینترنـت دارنـد و ایـن نیـاز بـه طـور روزافزون در حـال افزایش اسـت، البته این دسترسـی بایـد به طـور دقیق مورد

مانیتـور و بررسـی قـرار گیـرد کـه از رفتارهای جنسـی مبادله ای کـه از طریق اینترنت صـورت می پذیرد جلوگیـری گردد.چـو و اسـنایدر )2013( در مطالعـه ای بـه دنبـال بررسـی میـزان مواجهـه جوانان کانادایـی حاضر در فیس بوک با آگهی های منتشـر شـده در ایـن شـبکه اجتماعـی مجـازی بوده اند. ایـن تحقیق که با عنـوان »اسـتفاده از شـبکه های اجتماعی مجازی بـرای انتخاب جوانـان کانادایی جهـت مشـارکت در تحقیـق پزشـکی« انجـام پذیرفته نشـان داده اسـت که گرچه اسـتفاده از آگهی هـای فیس بوک برای جـذب مخاطب و پاسـخگو جهـت شـرکت در پیمایـش آنالیـن در زمینـه پزشـکی امـری معمول و رایج نیسـت، اما بـا این حال توجه نسـبتا خوبی نسـبت به ایـن آگهـی جلـب شـده و در طـول 17.5 میلیـون دفعـه نمایش ایـن آگهی برای کاربـران 15 تا 24 سـاله جـوان کانادایـی، 3440 کلیک بر روی آگهـی انجـام شـده اسـت کـه از آن میـان نـرخ پاسـخ گویی 0.020 درصـد را نشـان می دهـد و 181 نفر به طـور کلی در ایـن پیمایش شـرکت کرده انـد. می تـوان گفـت این پژوهـش، تحقیقی توصیفـی و غیرمسـتقیم در مـورد تاثیرگذاری آگهی هـای فیس بوک نیز می باشـد. بـه عنـوان یکـی از نتایج این تحقیق ذکر شـده اسـت که انتشـار آگهی از طریق فیس بوک روشـی بسـیار کم هزینه تر نسـبت بـه روش های مشـابه جهـت جـذب پاسـخگو برای مشـارکت در تحقیق می باشـد که امکان انتخـاب نمونه مورد تحقیق از گسـتره ی وسـیعی از جمعیت را

ممکـن می سـازد و اسـتفاده های بالقـوه ی فراوانـی از شـبکه های اجتماعی مجازی بـرای اهداف تحقیقی پزشـکی می توان داشـت.چـن و مارکـوس )2012( در مقالـه ای بـا عنـوان »خوداظهـاری دانشـجویان در فیس بوک: سـنجش متغیرهای شـخصیتی و خـود کنترلی« بـه مطالعـه ایـن موضـوع پرداخته انـد کـه چگونـه می تـوان نظریـات موجـود در خصـوص خوداظهـاری را بـه فضـای مجـازی و آنالین در حیطه آموزش عالی و موسسـات آموزشـی تعمیم داده و اسـتفاده دانش محور و دیگر اسـتفاده های دانشـجویان از یکی از شناخته شـده ترین

exchange sex (sex for money, drugs, or housing( -1

شـبکه های اجتماعـی مجـازی، فیس بـوک، را مورد بررسـی قـرار دهد. بنابرایـن در مطالعه ی خود چگونگی اسـتفاده 463 نفر از دانشـجویان 38از فیس بـوک را بررسـی کرده انـد و نقشـی کـه شـخصیت و فرهنـگ در ارائـه و اظهـار اطالعـات در شـبکه های اجتماعی مجـازی دارند را مطالعـه کرده انـد. نتایـج نشـان داده اسـت کـه اظهـار اطالعات توسـط افـراد در فضـای مجـازی و در حالت حضـوری متفاوت اسـت، و هر دوی متغیرهـای شـخصیت و فرهنـگ مهـم و تاثیرگذار هسـتند. نتایج همچنین نشـان داد که دانشـجویان معموال از فیس بـوک برای حفظ روابـط شـخصی فعلی شـان اسـتفاده می کننـد و از امکانـات و تنظیمات پرایوسـی برای کنتـرل خوداظهـاری و اطالعات منتشرشده شـان در

شـبکه ی اجتماعـی مجـازی به دقت و بـا انتخاب خـود اسـتفاده می کنند.فرامپتـون و چایلـد )2013( در تحقیقـی بـا عنـوان »دوسـت بودن یـا نبـودن: بـه کارگیـری نظریـه مدیریـت حریـم ارتباطـات در مطالعـه درخواسـت دوسـتی همـکاران در فیس بـوک« ذکـر کرده انـد که با توجه بـه اینکه فیس بوک دات کام شـبکه ی اجتماعی مجـازی همه گیر و دارای مخاطبـان عدیـده و از اقشـار گوناگـون اسـت، ایـن مطالعه به دنبـال بهره گیری از نظریه مدیریـت حریم ارتباطات بـه عنوان چارچوب نظـری در بررسـی پذیـرش یـا عـدم پذیرش درخواسـت دوسـتی همـکاران حرفه ای در ایـن شـبکه اجتماعی مجازی بـوده اسـت. بنابراین مجموعـا 312 کارمنـد دارای شـغل تمام وقـت کـه در فیس بـوک عضـو بوده انـد را از طریق یـک پیمایش آنالیـن مطالعه کرده انـد که نتایج نشـان داد کـه اغلـب کارمنـدان درخواسـت دوسـتی همـکاران حرفه ای خـود را می پذیرنـد. البته تصمیم گیـری در خصوص درخواسـت های دوسـتی و ارتبـاط از متغیرهایـی تاثیـر می پذیـرد کـه شـامل ایـن موارد هسـتند: جهت گیـری حریم شـخصی در سـازمان، رویه هـای جاری فیس بـوک در کنتـرل و مدیریـت حریم شـخصی، میـزان رضایت منـدی همـکاران از ارتباطات با یکدیگر. نتایج همچنین نشـان داده اسـت کـه ارتباطـات کارمنـدان حرفـه ای عضـو فیس بوک بـا دیگر کارمنـدان حاضر در این شـبکه زمانـی بهتر قابل درک اسـت کـه در چارچوب و زمینـه ای قـرار داده شـود کـه کارکردهـا و کاربردهـای قوانیـن حریـم شـخصی و ارتبـاط ایـن افراد در مقایسـه بـا یکدیگر دیده شـود. در تحقیقـات آینـده بایـد بـه زمان هایی که ممکن اسـت میان هنجارهای حریم شـخصی سـازمان و هنجارها و قواعد مدیریت حریم شـخصی

افـراد تناقض وجود داشـته باشـد نیز توجـه کنند.گروسسـک و همـکاران )2011( در تحقیقـی با عنوان»اسـتاد عزیزم، چه چیـزی را باید روی دیوار فیس بوکم بنویسـم؟ مطالعه ای موردی در خصـوص اسـتفاده های دانشـگاهی از فیس بـوک« اشـاره کرده انـد که شـبکه ی اجتماعی مجـازی فیس بوک به میـزان زیادی مـورد اقبال و توجـه هـم جوانـان و هـم غیرجوانـان قرار گرفته اسـت و اعضایی گسـترده از اغلب اقشـار سـنی 1 دارد و به نوعی قسـمت مهمـی از زندگی دانشـجویان شـده اسـت. متعاقبـا عـده زیـادی از اسـتادان و آمـوزگاران دانشـگاهی نیـز ایده هـای مختلفـی را در خصوص این کـه می توان در کنـار اسـتفاده های اجتماعـی از فیس بـوک اسـتفاده های گوناگـون دانشـگاهی و آمـوزش رسـمی نیـز از آن داشـت را مطـرح کرده اند. در ایـن راسـتا ایـن تحقیـق بـه دنبال شـناخت چگونگی فهـم دانشـجویان از اسـتفاده های ممکن آموزشـی فیس بـوک و یکپارچه شـدن آن با آمـوزش و یادگیـری و فعالیت هـای فـوق برنامـه آموزشـی بوده اسـت. در این مقاله بعـد از معرفی برخـی ویژگی های فیس بـوک، به مطالعه

1- البته در اینجا الزم به ذکر است که فیس بوک عضویت افراد سیزده ساله به باال را مجاز می شمارد )محقق و نویسنده مقاله حاضر(.

39 تحقیقات و ادبیات پیشـین در خصوص اسـتفاده های آموزشـی از این شـبکه اجتماعی مجازی پرداخته شـده اسـت و برای سـنجش میزان اسـتفاده دانشـجویان از این شـبکه برای اهداف و فعالیت های آموزشـی، پرسشـنامه ای اینترنتی تهیه شـده اسـت و از دانشـجویان سـال اول در سـال تحصیلـی 2010 تکمیـل شـده اسـت که مشـخص گردید اغلب دانشـجویان زمـان قابل توجهـی را در فیس بوک سـپری می کنند ولـی بیشـتر بافـت اسـتفاده ی آنها شـامل اسـتفاده های اجتماعی )نظیـر: در تماس بـودن با خانواده، دوسـتان و آشـنایان، به اشـتراک گذاری و تگ کـردن )نام گـذاری( عکس هـا و مشـارکت در فعالیت هـای اجتماعـی و داوطلبانـه و...( می گـذرد و کمتـر بـرای اهداف آموزشـی از این شـبکه بهـره گرفتـه شـده اسـت، و به میزان کمـی دانشـجویان در بحث های صورت گرفتـه در خصوص تکالیف آموزشـی و سـخنرانی ها و

مطالعـات و اشـتراک اطالعـات در مـورد منابع درسـی خود شـرکت کرده اند.سـارینا لـی )2013( در تحقیقـی بـا عنوان »جهت گیری های سـبک زندگی و اتخاذ و بهره گیـری از تکنولوژی های اینترنت محـور در تایوان« بـا بـه کارگیـری مـدل اشـاعه نـوآوری راجـرز بـه عنـوان چارچـوب نظری بـه دنبـال بررسـی رابطـه بیـن جهت گیری هـا و هدف گذاری ها در زمینـه سـبک زندگـی و اتخـاذ و اسـتفاده از 9 گونـه ی مختلـف تکنولـوژی اینترنت محـور شـامل: آی پی تـی وی، کابل دیجیتـال، ایمیل، پیام هـای کوتـاه اینترنتـی )چـت(، فیس بوک، اسـکنرها، لپ تاپ هـا و پرینترها و کامپیوترهای شـخصی در تایوان بوده اسـت. بـه این منظور پیمایشـی تلفنـی از 506 نفـر صـورت پذیرفتـه کـه نـرخ پاسـخگویی 58.6 درصـد داشـته و نتایـج نشـان داده اسـت کـه جهت گیری هـای سـبک زندگـی متغیـر پیش بینی کننـده ی قدرتمنـدی بـرای اسـتفاده از تکنولوژی هـای اطالعات محـور و یـا سـرگرمی محور بوده اسـت اما پیش بینی کننـده ی خوبـی بـرای اسـتفاده از تکنولوژی هـای ارتباطـات بیـن شـخصی نیسـت. بـه عـالوه بـر اسـاس نتایج مشـخص شـده اسـت کـه گرچـه ویژگی هـا و متغیرهـای جمعیت شـناختی قدرتمندتریـن متغیـر بـرای تمایزگـذاری بیـن اسـتفاده کنندگان و کسـانی که از ایـن تکنولوژی هـا اسـتفاده نمی کننـد بـود، امـا اسـتفاده از رسـانه های جمعی متغیـر پیش بینی کننـده خوبی بـرای این موضوع نبوده اسـت.

3- فراتحلیِل آمارها، تحقیقات و گزارشاِت موجود در مورد رسانه های اجتماعیدر جهـت ارائـه فراتحلیلـی از آمـار و اطالعـات نسـبتا گسـترده ی ارائـه شـده بایـد گفـت کـه می تـوان ایـن آمـار و اطالعـات را بر اسـاس سـه معیـار انجام دهنـده تحقیـق، رویکـرد کلـی تحقیـق و موضوع و شـیوه انجـام تحقیق دسـته بندی کـرد. بر خـالف تحقیقات ایـران که موضوعاتـی کلـی و نسـبتا نامنسـجم را مطالعـه کرده انـد، در تحقیقـات خـارج از کشـور بـه ماننـد اغلـب دیگر حوزه هـای علـوم اجتماعی، موضوعاتـی بسـیار جزئـی و دقیـق مـورد مطالعـه قرار گرفته اسـت و بر اسـاس نتایج ایـن تحقیقات می تون گفـت که خوداظهـاری و اظهار

شـفاف اطالعات در شـبکه های اجتماعی مجازی و در اینترنت بسـیار بیشـتر از گذشـته شـده اسـت. افراد با آزادی بیشـتری اطالعات خود 40را بـه اشـتراک می گذارنـد و آگاهـی از حریـم خصوصـی و حقـوق کاربـران در فضـای مجازی در میان کاربران خارج از کشـور بیشـتر شـده

اسـت و همچنیـن بهره گیـری از ابزارهـای تنظیـم حریـم خصوصی در میـان کاربران هدف مندتر شـده اسـت.حـال بـر اسـاس رویکـرد کلـی تحقیـق، تحقیقـات و آمـار و اطالعـات مـرور شـده را می توان بـه دو دسـته کلـی تحقیقـات دارای رویکرد سـاختاری و تحقیقـات دارای رویکـرد فـردی تقسـیم کـرد کـه تفاوت هـای این رویکردهـا به طـور مختصر در جدول زیر ارائه شـده اسـت.

در رویکـرد سـاختاری چگونگـی ارتبـاط میـان اجـزا مـورد بررسـی قـرار گرفتـه و مجموعـه ای از کنشـگران و کاربـران مـورد مطالعـه قرار می گیرنـد، در ایـن نـوع تحقیـق تـالش می گـردد تصویـری کامـل و کل نگر از شـبکه و کاربـران و نحوه اسـتفاده و ارتباطات شـکل گرفته در شـبکه ارائـه گـردد و بدیـن طریـق بتـوان از بـاال بـه شـبکه نگریسـت. از جمله نتایـج مفید ایـن نوع رویکـرد امـکان ارائـه تصویری بر اسـاس داده هـای رابطـه ای اسـت کـه شناسـایی زیرمجموعه هـای ارتباطات شـکل گرفته را محقـق سـاخته و می توان گروه های همبسـته کاربـران در شـبکه اجتماعـی مجـازی را مـورد شناسـایی و مطالعـه گسـترده تر قـرار داد. در رویکرد فردی موضوعی خاص در بسـتر شـبکه اجتماعـی مجـازی مـورد مطالعـه قـرار گرفتـه و تـالش می گـردد متغیرهایـی شـامل ویژگی هـا و صفـات کاربـران و اسـتفاده کنندگان این شـبکه های اجتماعـی مجـازی تعییـن و از داده هـای موجود اسـتخراج گردیده و یا بر اسـاس روش هـا و تکنیک های مختلـف اطالعات ناظر

41 بـه آنهـا جمـع آوری گـردد. بعـد از انجـام تحقیق بـا این رویکرد می تـوان در خصوص وضـع آن مسـئله و موضوع خاص در شـبکه اجتماعی مجـازی اظهـار نظـر کـرده و وضـع آن را مـورد مداقـه و بررسـی قـرار داد. اگـر از دو رویکرد کلـی گفته شـده در کنار یکدیگـر و به صورت ترکیبـی بهـره گرفتـه شـود، بدین معنا که بعد اسـتخراج و کسـب شـناختی کلی و ترسـیم تصویـر کلی ارتباطـات و الگوهـای روابط موجود در شـبکه اجتماعـی مجـازی بـه شناسـایی موضوعاتی جزئی تـر در درون این سـاختار همت گمارده شـود، می تـوان امیدوار بـود که نتایجی گسـترده و در عیـن حـال عمیـق از ایـن تحقیقـات به دسـت آید کـه جنبه کاربـردی و عملیاتی نیز بـرای اتخـاذ تصمیمات اجرایـی آینده و

سیاسـت گذاری در حـوزه شـبکه های اجتماعی مجازی داشـته باشـد.هـر کـدام از ایـن تحقیقـات بـه تبعیـت از نوع نـگاه کلی که به شـبکه های اجتماعـی مجازی دارنـد، فرآیند طرح مسـئله و بررسـی متفاوتی را پیـش گرفتـه و نتایجـی گـه گاه کامـال متمایـز به دسـت می دهنـد. از جمله نـوع نگاه های مختلـف می توان مـوارد مختصر ارائه شـده در

شـکل زیر را متذکر شـد.

بـه عنـوان نمونـه برخـی از این تحقیقات شـبکه های اجتماعی مجـازی را ادامه ارتباطات دنیای واقعی برشـمرده بنابراین بـه دنبال طرح این 42موضـوع هسـتند کـه افـراد در این شـبکه ها بیشـتر بـه دنبال برقـراری ارتبـاط با کسـانی برمی آیند کـه آنهـا را در دنیای واقعی می شناسـند و بعبـارت دیگـر ایـن شـبکه های اجتماعـی مجـازی نقش یک نـوع ابزار ارتباطـی در کنار دیگـر ابزارهای موجـود چون تلفن همـراه، ایمیل، پیامـک، نامـه و... را بـر عهـده داشـته و کمـک می کننـد کـه افـراد ارتباطـات خـود را بـه شـیوه ای متفـاوت از دیگـر ابزارهـا و بـا امکاناتی بعضـا بیشـتر ادامـه دهنـد. برخـی دیگـر از تحقیقـات به این شـبکه ها بـه مانند رسـانه ای جهت انتشـار محتـوا می نگرند که نام رسـانه های شـهروندی و یـا رسـانه های اجتماعـی را در کنـار یکدیگـر و بـرای اطالق به اسـتفاده کاربران جهت انتشـار محتـوای تولیدی خود اسـتفاده می کننـد، در ایـن نـوع نـگاه بازنشـر و انتشـار و تولیـد محتـوا در این شـبکه ها را بسـیار هدفمندتـر از دیگـر رویکردها مدنظر قـرار می دهند کـه شـاید بـا اسـتفاده های سـرگرمی و جنبه هـای غیرهدفمند حضـور در شـبکه های اجتماعی مجـازی همخوانی کمتری داشـته باشـد. در تحقیقاتـی دیگـر ایـن شـبکه های اجتماعی مجازی را فضا و محمـل بروز و ظهور جنبش هـا و حرکات اجتماعی و اعتراضات مدنی پنداشـته و بـا نظریه هایـی چـون فضـای عمومـی 1 بـه این شـبکه ها نگاه می گـردد کـه در برحه هایی از زمـان چون انقالبـات کشـورهای عربی این نـوع نـگاه بیشـتر شـده و بـه تبـع آن محققان بیشـتر مشـارکت مدنـی و مشـارکت های اجتماعی، سیاسـی و... کاربـران در این شـبکه های اجتماعـی مجـازی و از طریـق آنهـا را مـورد مطالعـه و بررسـی قـرار می دهنـد. و در نمونـه ای دیگـر از تحقیقـات ایـن شـبکه ها در قالـب سـبک زندگـی و چگونگـی گـذران اوقـات فراغـت افـراد مـورد مطالعـه قـرار می گیـرد که به تبـع این نـوع نگاه به اسـتفاده های سـرگرمی و غیررسـمی افـراد توجـه می شـود. در جمع بنـدی ایـن نگاه هـای متفـاوت بایـد بـا ارجـاع بـه تعریفی کـه در ابتدای گـزارش از شـبکه های اجتماعـی و رسـانه های اجتماعـی ارائـه شـد متذکـر شـد کـه شـبکه های اجتماعی مجـازی گونـه ای از رسـانه های اجتماعی هسـتند که به افـراد امـکان ایجـاد یـک نـوع زندگـی اجتماعـی موازی بـا زندگی اجتماعـی فعلی خود و یـا در ادامـه و راسـتای آن را می دهنـد و به نوعی بـه ماننـد اجتمـاع واقعـی کـه تمامـی این نوع حـرکات و جنبش ها و نـوع اسـتفاده ها از امکانـات و ابزارهای آن توسـط اقشـار مختلف مردم صـورت می پذیـرد، در شـبکه های اجتماعـی مجـازی نیـز انـواع گوناگـون این اسـتفاده ها توسـط اقشـار مختلف کاربـران صـورت می پذیرد و تحقیقـات آتـی نیازمنـد در نظـر گرفتـن قشـر خـاص مطالعاتـی خود و نوع سـبک زندگی خـاص آنها در شـبکه اجتماعی مجازی هسـتند کـه از نگاهـی تقلیل گرایانـه و محـدود پرهیـز کـرده بتواننـد واقعیت در حـال رخـداد در این شـبکه ها را مورد بررسـی و مطالعه قـرار دهند.

در اسـتفاده از معیـاری دیگـر در دسـته بندی تحقیقـات و آمـار و اطالعـات بایـد بـه موضـوع و شـیوه ی انجام تحقیقـات و اسـتخراج آمار و اطالعات نیز اشـاره داشـت که بیشـتر جنبه ی روش تحقیق و روش شناسـی داشـته و بر اسـاس سـواالت تحقیقات متفاوتی که هر کدام از ایـن تحقیقـات در بسـتر شـبکه های اجتماعـی مجازی و یا در کل شـبکه به عنـوان موضوع مطـرح کرده اند، طرح های تحقیـق2 و مدل های تحقیـق و تحلیـل متفاوتـی اتخاذ شـده اسـت که به دو دسـته ی کلی مطالعـه ی یک موضوع خاص در شـبکه که شـامل رویکردهای فردی

و یـا کمـی و کیفـی گردیـده و یـا مطالعه شـبکه به طور کلـی با رویکرد سـاختاری تقسـیم می گردند.

Public Sphere -1Research Design -2

43

در ایـن دو نـوع متفـاوت تحقیقـات، بـر اسـاس اینکـه محقـق در پـی مطالعـه ی موضوعـی خـاص در شـبکه بوده اسـت و یا کل شـبکه را می خواهـد مطالعـه کنـد، روش هـای تحقیـق مختلفی اسـتفاده شـده اسـت. به عنـوان مثال تحقیقـات مختلفی بـا بهره گیـری از روش های پیمایـش، مشـاهده، مصاحبـه، تحلیـل محتـوا و یـا حتـی مطالعـه شـبکه اجتماعی فـرد به عنـوان یکـی از صفـات او در کنار صفـات دیگر مطالعـه شـده انجـام پذیرفتـه اسـت کـه در آنهـا ماتریس متغیر بر حسـب فـرد ترسـیم گردیده و صفـات افـراد در قالب متغیرهـای مختلف مـورد مشـاهده و مقایسـه قـرار می گیرد و تالش می شـود روندهای متفاوت این داده ها اسـتخراج گـردد. اما در روش و رویکـرد دوم که ذیل رویکـرد سـاختاری در مبحـث قبـل نیـز مـرور گردید، تـالش می گردد ابتـدا با اتخـاذ نگاهی سـاختاری، تصویری کلـی از الگـوی ارتباطات موجود و سـاختار آن در شـبکه اسـتخراج گردد سـپس به دنبال شناسـایی و کشـف زیرمجموعه های این سـاختار کلی و روندهای مختلف

تعامـل کنشـگران در قالـب این سـاختار می روند.و در انتهـای ایـن بخـش بایـد گفـت که تحقیقـات و آمار و اطالعـات موجود بر اسـاس انجام دهنده تحقیق نیز به مواردی تقسـیم می شـود

کـه شـامل ایـن مـوارد می گـردد: الـف( تحقیقـات کاربـردی کـه با هـدف خاص سـنجش یک موضـوع انجـام شـده )معموال شـبکه فقط 44بسـتر مطالعـه اسـت(، ب( تحقیقـات شبه سرشـماری و جمـع آوری اطالعـات توسـط موسسـه ها و مراکـز بعضـا تجـاری و یا خصوصـی و... )گسـتره زیـاد و معمـوال عمـق کـم(، ج( تحقیقـات و پژوهش هـای محققـان روی یک موضوع خاص )گسـتره محـدود، عمق خیلـی زیاد(. در تحقیقـات نـوع اول سـازمان، شـرکت و یـا موسسـه ای خـاص به دنبال انجـام تحقیقی بـا رویکرد کامال کاربـردی و عملیاتی بوده اسـت و بسـتر شـبکه اجتماعـی مجـازی را بـه عنـوان محـل تجمع افـراد و کنشـگران برگزیـده و تالش کرده اسـت موضـوع مد نظر خـود را در ایـن بسـتر مـورد مطالعـه قـرار دهد که ممکن اسـت تحقیق بـا اهداف تجـاری و بازرگانی صـورت پذیـرد، در نتیجه این تحقیقات شـناخت نسـبتا جامـع و مناسـبی از وضـع آن موضـوع خـاص در میـان اسـتفاده کنندگان اینترنـت بـه طور کلـی و شـبکه های اجتماعی مجـازی به طـور خـاص بـه دسـت می آیـد امـا ایـن نتایـج بـه نمونـه ی مطالعه شـده محدود می باشـد ولـی بر اسـاس آنهـا نمی تـوان به طـور کلی در خصـوص ویژگی هـای کل اسـتفاده کنندگان از اینترنـت و شـبکه های اجتماعی مجازی سـخن به میـان آورد، که تحقیقات دسـته ی دوم که جنبـه شبه سرشـماری داشـته و در جهـت جمـع آوری داده هایـی کلـی و عمومی و با گسـتره ی زیاد اما عمق نسـبتا کم صـورت می پذیرند در تـالش جهـت رفـع این مسـئله انجام شـده اند و می خواهند شـناختی نسـبتا جامع و کلی از وضـع اسـتفاده کنندگان از اینترنت و شـبکه های اجتماعـی مجـازی ارائـه کننـد. آمـار و اطالعات ارائه شـده از موسسـه تحقیقات اینترنت و پـروژه ی زندگـی آمریکایی پیو و یا موسسـه آمار جهانـی اینترنـت در ایـن دسـته قـرار می گیرند. این نوع موسسـات که بعضا خصوصـی و تجاری نیز می باشـند در خارج از کشـور به گونه ای

جـا افتـاده بـه جمـع آوری اطالعـات نحوه اسـتفاده و انگیزش هـا و مشـوق های بهره گیری از شـبکه های اجتماعـی مجـازی پرداخته اند.در زمینـه آمـار و اطالعـات و جمـع آوری آنهـا نکتـه ای کـه بایـد مـد نظر قـرار گیرد این اسـت کـه جمـع آوری این نـوع اطالعـات نیازمند صـرف هزینـه و انـرژی انسـانی و مالـی مختـص بـوده و نمی تـوان فقـط در قالـب بخش کوچکـی از سرشـماری عمومی نفوس و مسـکن بـه آن پرداخـت و بهتـر اسـت تجمیـع و اسـتخراج چنیـن آمـار و اطالعاتـی را به موسسـات تخصصی تـر که با مالحظـات نحوه اسـتفاده و ابزارهـا و روش هـای دسترسـی بـه اینترنت آشـنایی بیشـتری دارند تفویض کرد کـه نتایجی قابل اتکاتر به دسـت داده امـکان تصمیم گیری و سیاسـت گذاری مناسـب تر را فراهـم آورد؛ بـه عنـوان مثـال آنـگاه الزم اسـت نـوع دسترسـی دقیـق افـراد به اینترنـت و میزان سـرعت و

چگونگـی بهره گیـری و موضـوع اسـتفاده ی آنهـا از تکنولوژی هـای اجتماعی مورد پرسـش واقع شـود.

4- شیوه ها و روش های مطالعه علمی و پژوهش در باب رسانه های اجتماعی

در خصـوص شـیوه ها و روش هـای مطالعـه ی علمـی و پژوهـش در باب رسـانه های اجتماعـی در بخش گذشـته و ذیل عنـوان رویکردهای

45 کلـی تحقیـق و روش هـای اتخاذ شـده جهت مطالعه رسـانه های اجتماعـی مواردی مطرح شـد، در اینجا در جهت معرفـی برخی از تحقیقات صـورت گرفتـه کـه محقـق در جریـان آنهـا قـرار گرفته اسـت و نیـز روش و نمونه یافته هـای آنها مـواردی بـه تفکیک نـوع روش ها طرح گردیـده در انتهـای ایـن بخـش مالحظـات مطالعه و تحقیق علمـی در باب رسـانه های اجتماعی و نیـز کاربران ایرانی شـبکه های اجتماعی مجـازی طـرح می شـود و رویکـرد ترکیبـی در مطالعـه علمـی رسـانه های اجتماعی و شـبکه های اجتماعی مجـازی که رویکـردی غنی تر و

متناسـب تر بـا بافـت این شـبکه ها می باشـد بـه طور مختصـر معرفـی می گردد.

4/1- پیمایشایـن نـوع تحقیقـات معمـوال مطالعاتی با رویکـرد کمی و گسـترده و با واحد مشـاهده و تحلیل فردی بـوده و ابزار جمـع آوری داده ها معموال

پرسشـنامه است. مثال: • کارکردهـای شـبکه های اجتماعـی مجـازی بـرای دانشـجویان/ مصطفـی قوانلو قاجـار/ همایش شـبکه های اجتماعی مجـازی و زندگی

روزمره• شـبکه های اجتماعـی مجـازی؛ مقـوم سـپهر عمومـی/ احسـان پـوری/ همایش شـبکه های اجتماعـی مجـازی و زندگی روزمـره که این

تحقیـق مطالعـه ای مبتنـی بـر تحقیق اسـنادی و کتابخانـه ای به همراه نظرسـنجی از کاربـران شـبکه اجتماعی مجازی بوده اسـت.

4/2- مشاهدهبـه عنـوان مثالـی از موضـوع تحقیـق که به روش مشـاهده می توان بـه مطالعـه آن پرداخت می توان تحلیـل محتوای عکس هـای پروفایل زنـان در شـبکه های اجتماعـی مجـازی و یـا موضـوع مقایسـه میـزان اسـتفاده از عکـس واقعـِی خـوِد شـخص در پروفایـل در شـبکه های اجتماعـی مجـازی ایرانـی )کـه کمتـر از عکـس خود فرد اسـتفاده می شـود( و شـبکه های اجتماعی مجـازی خارجی )که معموال عکسـهای

خـود فـرد اسـتفاده می شـود( را نـام بـرد و به عنـوان مثالـی از تحقیقات انجام شـده بـه ایـن روش می توان مـوارد زیر را برشـمرد:• تحلیـل کارکردهـای عکس هـای شـخصی کاربـران در شـبکه های اجتماعـی مجازی/ سـارا زنـد وکیلـی/ همایش شـبکه های اجتماعی

مجـازی و زندگـی روزمـره کـه ایـن تحقیـق مطالعـه ای ترکیبی بـا اسـتفاده از تحلیل محتـوای کیفـی و مصاحبه آنالین بوده اسـت.

4/3- مصاحبههـر روز بـر شـمار تحقیقاتـی کـه از مصاحبـه به عنـوان روش جمـع آوری داده هـای خود در شـبکه های اجتماعـی مجازی اسـتفاده می کنند افـزوده می گـردد امـا بایـد مالحظـات و محدودیت هـای بهره گیـری از مصاحبـه و سـختی های برقـراری ارتبـاط رودررو و یا آنالین بـا افراد

و نمونـه مـورد مطالعـه جهـت انجـام مصاحبـه را مـد نظـر قـرار داد. به عنـوان نمونه تحقیقاتـی کـه از مصاحبه اسـتفاده کرده اند مـوارد زیر 46اسـت: قابل ذکر

• بررسـی وضعیت شـبکه های اجتماعی تخصصی وبی فارسـی و نقش آنها در اشـتراک دانش/ امیرمهدی عنبری/ دانشـگاه آزاد اسـالمی واحد علوم تحقیقـات تهران

• بازنمایـی گرایش هـای سیاسـی کاربـران ایرانـی در شـبکه های اجتماعی مجـازی/ زهره رجبی/ همایش شـبکه های اجتماعـی مجازی و زندگـی روزمـره کـه مطالعـه ای ترکیبی با اسـتفاده از تحلیـل محتوای کیفـی و مصاحبه آنالین بوده اسـت.

4/4- تحلیل محتوابـه عنـوان یـک نمونـه از موضوعاتی کـه می تواند با اسـتفاده از روش تحلیل محتـوا در شـبکه های اجتماعی مجازی مطالعه گـردد می توان تحلیـل محتـوای توییت هـای توییتـر بـا جسـتجوی یک هشـتگ یا موضـوع یا واقعه خـاص )مثال: بعـد از بازی اسـتقالل پیـروزی( را ذکر کـرد کـه در آنهـا بـا فالـو کـردن 2000 نفـر، توییت های N نفـر را می بینیم و یـا می توان بـه تحلیل محتـوای عکس های پروفایـل زنان در

شـبکه های اجتماعـی مجـازی پرداخـت، بـه عنوان مثالـی از تحلیل محتـوای کیفی می تـوان تحقیق زیـر را نام برد:• بازنمایـی گرایش هـای سیاسـی کاربـران ایرانـی در شـبکه های اجتماعی مجـازی/ زهره رجبی/ همایش شـبکه های اجتماعـی مجازی و

زندگـی روزمـره کـه مطالعـه ای ترکیبی با اسـتفاده از تحلیـل محتوای کیفـی و مصاحبه آنالین بوده اسـت.

4/5- مالحظات تحقیق علمی در باب رسانه های اجتماعی در ایرانمحققـان آتـی و سیاسـت گذاران اجرایـی در زمینـه تحقیقات گذشـته و بررسـی آنها و نیـز اجرای تحقیقـات دیگر باید مالحظـات کلی و نیز مالحظاتـی خـاص جامعـه ایـران را مـد نظر قـرار دهند که نتایجـی قابل اتکا به دسـت آمـده توانایی مدیریـت فضای رسـانه های اجتماعی را بیـش از پیـش فراهـم آورد. بـه عنـوان مثال هایـی چنـد از این مالحظـات باید گفت که الـف( در زمینه تعمیـم نتایج تحقیقـات باید گفت کـه قابلیـت تعمیـم فقـط بـه افـراد اسـتفاده کننـده از اینترنت یعنـی کاربران حرفـه ای و نیمـه حرفه ای کـه توانایـی ایجـاد و مدیریت یک پروفایـل در شـبکه های اجتماعـی مجـازی را دارا بـوده و از میـزان نسـبتا حداقلـی سـواد رسـانه ای در مقایسـه بـا کاربران عمومـی اینترنت برخـوردار هسـتند وجـود دارد و در تعمیـم نتایـج بـه کل کاربـران اینترنـت بایـد محتاطانـه رفتـار کـرد. ب( در مطالعـات بـر روی اینترنت و شـبکه های اجتماعـی مجـازی بحـث حریم شـخصی 1 افـراد مورد مطالعـه را بسـیار باید جدی گرفـت، به این معنـا که اطالعاتی کـه افراد در ایـن شـبکه ها بـه اشـتراک می گذارنـد را بایـد بعـد از اطالع دهـی بـه آنهـا مـورد اسـتفاده قـرار داد، دلیـل آن نیز این اسـت کـه برخی از کاربـران نسـبت بـه اینکـه چـه اطالعاتی از آنها برای عموم قابل دسترسـی اسـت و یا امـکان اسـتخراج دارد و یا ندارد اطـالع دقیقی ندارند

Privacy -1

47 و ایـن بی اطالعـی آنهـا نبایـد منجـر بـه سوءاسـتفاده حتـی با هـدف تحقیق علمـی شـود. ج( در این تحقیقـات و تعمیـم نتایج آنهـا باید به تفاوت هـای عدیـده رفتـار افـراد و شـرایط مطالعـه از شـبکه ایی به شـبکه دیگر )مثـال: دوره، یـو 24، گوگل باز، گـوگل ریـدر، فلیکر، فیس بـوک، توییتـر( توجـه جـدی داشـت بـه ایـن معنا که بر اسـاس سـناریوی متفـاوت ایـن رسـانه های اجتماعی و موضـوع فعالیـت متفاوت و گـه گاه بسـیار مختلـف، کاربـران هـر یـک ویژگی هـای منحصر بـه فـرد و متفاوتی دارنـد و حتـی کاربرانی که به طـور مشـترک و در قالب همپوشـانی اعضـای ایـن شـبکه ها در آنهـا عضو هسـتند نیز بر اسـاس چارچوب هـای محدودکننده این شـبکه ها رفتارهای مختلفـی از خود بـروز می دهنـد کـه ممکـن اسـت بـا رفتـار آنها در شـبکه ای دیگر بسـیار متمایـز باشـد، بنابراین مطالعـه و تحقیق در بـاب هر کـدام از این رسـانه ها بایـد بـا در نظـر گرفتن ویژگی های سـناریوی آن رسـانه خاص صورت گیـرد که نقش ها و ارتباطـات متفاوت را میـان افراد ممکن می سـازد. د( عـدم آگاهـی کافـی از تنظیمـات پروفایـل و پرایوسـی و اینکه کدام بخشـها قابل مشـاهده اسـت 1 )مانند: تنظیمات مشـاهده مطالـب در گـروه دوسـتان(، ایـن امـر طبـق نتیجـه تحقیقات مرور شـده ارتقاء بیشـتری نسـبت به گذشـته یافته اسـت امـا با ایـن حال در میـان کاربـران ایرانـی نمونه های بیشـتری از عـدم آگاهی از تنظیمات پرایوسـی و پروفایل و یـا مدیریت صحیح ارتباطـات و اطالعات قابل نمایـش و عمومـی مشـاهده می شـود. ه( کاربـران نسـبت بـه شـبکه های اجتماعـی مختلف میـزان متفاوتـی از اعتمـاد را نشـان می دهند و طبـق مطالعـه ی گذشـته محقـق اعتماد نسـبتا متفـاوت به شـبکه های اجتماعـی خارجی در مقایسـه با شـبکه های داخلی در میـان کاربران ایرانـی مشـاهده شـده اسـت و در نتیجـه ی آن هویـت واقعی تـر در فیـس بوک نسـبت به شـبکه های اجتماعـی داخلی امری اسـت که باید در تفسـیر نتایـج تحقیقـات مـد نظر قـرار داده شـود. و( رفتار محتاطانه و گهگاه خودسانسـوری افراد در شـبکه های مجـازی )معموال داخلی( کـه از جملـه مالحظـات در زمینـه تعمیـم نتایج تحقیق بـه کل جامعه آماری اسـتفاده کنندگان از اینترنـت و یا کاربران شـبکه های اجتماعی اسـت کـه نیازمنـد طراحـی تحقیقـات اختصاصـی برای شـبکه های اجتماعـی داخلی بـا مالحظـات و چارچوبی متفـاوت از تحقیقـات انجام

شـده بر روی شـبکه های خارجی اسـت.

4/6- معرفی رویکرد ترکیبی در مطالعه رسانه های اجتماعیرویکـرد ترکیبـی شـامل بهره گیـری همزمـان از دو رویکـرد کمـی و کیفـی بـه صـورت مکمـل در جهـت کسـب یک تصویـر نسـبتا کلی از الگـوی ارتباطـات و سـاختار روابـط در شـبکه اجتماعی مجازی و سـپس کسـب شـناخت عمیق تر بـا رویکرد کیفـی از این الگـوی ارتباطات و زیرمجموعه هـای آن و دالیـل و چرایـی و چگونگـی رخـداد آن بـه حالـت فعلی اسـت. روش هـای ترکیبی کمی وکیفـی، پژوهشـگران را قادر می سـازد تا سـاختار )فرم( شـبکه را از دیدگاه بیرونی و محتوا و فرآیندهای شـبکه را از نقطه نظر درونی کاوش نماید، همچنین تحلیل شـبکه اجتماعـی فرصتـی مناسـب را جهـت بهره منـدی از روش های ترکیبـی فراهم می نماید؛ زیرا این شـبکه ها به طور همزمان هم شـامل سـاختار

)Edwards. 2010( .و هـم شـامل فرآینـد هسـتند. بنابرایـن باید از طبقه بندی سـاده آنها بـه پدیده ای کمی یـا کیفـی دوری نمـود

See Your Profile As -1

از ایـن رو، ایـن گونـه پژوهش هـا بـه صـورت ترکیبـی و در دو مرحلـه صـورت می پذیـرد، در مرحلـه آغازین کـه به صـورت کمی-توصیفی 48تعریـف شـده اسـت بـا اسـتفاده از روش تحلیـل شـبکه اجتماعی الگوی سـاختاری کل شـبکه روابـط افراد مرتبـط با موضـوع تحقیق مورد نظـر اسـتخراج می شـود کـه می توانـد شـامل سرشـماری کلیـه ارتباطـات موجود در شـبکه باشـد که بسـیار وقت گیـر و هزینه بر اسـت و یا شـامل بررسـی فقـط نمونـه ای خـاص از شـبکه روابـط باشـد. این مرحلـه به دنبـال ارائـه الگوی روابـط در شـبکه-های اجتماعـی مجازی می باشـد؛ بنابرایـن مـدل توصیفـی تحلیـل روابـط درون شـبکه اجتماعـی مجازی به شـکلی خواهد بود کـه در آن افـراد و روابـط میان آنها تشـکیل زیرمجموعـه ای از شـبکه اجتماعـی مجـازی مرتبط بـا آن موضوع را می دهد. سـپس زیرمجموعه هـای این سـاختار ارتباطات مورد واکاوی و شناسـایی قـرار گرفتـه و تـالش می گـردد اجـزا و زیرگروه های همبسـته شـکل گرفته در میان کاربران شناسـایی گـردد. در مرحله بعـد و بـا توجـه بـه اطالعـات حاصل شـده، افراد تاثیرگـذار انتخـاب و به شـیوه شـبکه نگاری1 )مردم نگاری شـبکه ای( و بـا رویکرد کیفی

بـه تحلیـل فضـای روابـط حاکم بـر شـبکه و ادراک معانی موجود در بسـتر این شـبکه پرداخته می شـود.)Kozinets, 1998 & 2002; Sade-Beck, 2004(

روش گـردآوری اطالعـات در مرحلـه اول ایـن پژوهـش می تواند با رویکرد کمـی- توصیفی، داده کاوی2 اینترنتی شـبکه از طریـق نرم افزار کراولـر3 اختصاصـی یـا مشـاهده باشـد کـه اسـتفاده از مشـاهده در مطالعـات دارای مقیاس کوچک مقـدور اسـت. در این مرحلـه می توان از نـرم افزارهـای تحلیـل شـبکه اجتماعـی ماننـد Gephi، Nodexl و Pajek جهـت جمـع آوری داده هـای رابطـه ای و تحلیل آنها بـا رویکرد نظـری شـبکه ی اجتماعـی اسـتفاده کـرد. مرحله دوم با بررسـی و مشـاهده پروفایـل اعضای انتخاب شـده و محتوای به اشـتراک گذاشـته شـده توسـط آنهـا در صفحـه مورد نظر به مشـاهده مشـارکتی و جمـع آوری داده های مـورد نیاز پرداخته می شـود. همچنیـن در صورت نیاز می تـوان از مصاحبـه عمیـق سـاخت نیافته نیـز جهـت جمـع آوری داده هـای تکمیلی شـامل تجارب حضـور کنشـگران فعال و موثـر در این شـبکه ها اسـتفاده گـردد کـه بـا رویکـرد کیفی صـورت پذیرفته و بـا بهره گیـری از مردم نگاری در بسـتر شـبکه ی اجتماعی انجام می شـود.داده هـای جمـع آوری شـده در ایـن نـوع پژوهش هـا، ابتـدا بـه روش تحلیل شـبکه اجتماعـی مبتنی بـر داده هـای ارتباطات کاربـران، مورد تحلیـل قـرار خواهـد گرفـت؛ بدین صورت که با اسـتفاده از رهیافت تحلیل شـبکه، سـاختار و الگوی روابط در درون این شـبکه ها اسـتخراج شـده و بـه صـورت نمودارهـای توپوگرافی رابطـه ای جهت شناسـایی نمونه مورد نظـر، ارائه می شـود. در مرحلـه دوم از روش تحلیل کیفِی مردم نگاری شـبکه ای که مبتنی بر مردم نگاری، نشانه شناسـی و تحلیل گفتمان در محیط های شـبکه مجازی می باشـد، اسـتفاده گردیده؛

همچنیـن بـرای تجزیـه و تحلیل نهایـی می تـوان از روش نظریه زمینه ای4 اسـتفاده کرد. )Strauss, 2006; Glaser, 2002; Strauss & Corbin 1998(

Netnography -1Data Mining -2

Crawler -3Grounded Theory -4

49 5- فعالیت ها و اقدامات صورت گرفته در ایران

در زمینـه ی رسـانه های اجتماعـی و شـبکه های اجتماعـی مجازی فعالیت هـا و اقدامات اجرایـی و عملیاتی و تحقیقاتی و پژوهشـی مختلفی در سراسـر دنیـا انجـام پذیرفتـه اسـت که تالشـی در جهت همگام شـدن با تغییرات عدیده ایجاد شـده توسـط ایـن نوع جدیـد از تکنولوژی بـوده اسـت کـه می تـوان گفت شـیوه هایی جدیـد از زندگـی را نیز برای افـراد به ارمغان آورده و سـبک زندگـی قشـرهایی از جامعه را تحت تاثیـر شـدید قـرار داده اسـت. این دسـت فعالیت ها را در قالب سـه عنـوان رخدادهای علمی و پژوهشـی، رخدادهای سیاسـت گذاری و کالن و رخدادهـای اجرایـی و عملیاتـی بـه اختصـار مورد بررسـی قـرار می دهیم. برخـی از این فعالیت هـا به مانند دیگـر تجارب برخـورد و مواجه بـا پدیده هـای اجتماعـی در کشـور ایـران بـه صورتـی شـتاب زده و تب آلـود صـورت پذیرفته اسـت که گـه گاه نتایجـی نامطلوب نیـز در پی داشـته اسـت، امـا در ایـن میـان فعالیت هایـی بنیـادی و اصولـی و روش منـد نیـز صورت پذیرفته اسـت کـه به جـد می توان گفـت پایه گذار

اتفاقـات نیـک و مطلوبـی در زمینـه آینـده رسـانه های اجتماعی و شـبکه های اجتماعی مجـازی بوده اند.

5/1- رخدادهای علمی و پژوهشدر ایـن زمینـه می تـوان بـه همایش هـای مختلـف در زمینـه رسـانه های اجتماعـی و شـبکه های اجتماعی مجـازی و طرح هـای تحقیقاتی و پژوهشـی اجـرا شـده در قالـب طرح هـای مصـوب سـازمان ها و یـا پایان نامه هـای مقاطـع مختلـف تحصیلـی اشـاره داشـت کـه برخـی فعالیت هایـی منسـجم و یکپارچـه و برخـی نیـز فعالیت هایـی مـوازی و بـدون یکپارچگـی مشـخص بوده انـد. از جملـه اولیـن همایش های ایـن حـوزه همایـش رسـانه های اجتماعـی و کتـاب بـود کـه در سـال 1389 بـه همـت انتشـارات سـوره مهـر کـه متعلـق به حـوزه هنری سـازمان تبلیغـات اسـالمی اسـت برگـزار گردیـد و متمرکز بر بحث اسـتفاده از رسـانه های اجتماعـی در جهت ترویـج و نیـز در زمینه کتاب و کتاب خوانـی برگـزار شـد. بعـد از آن در اردیبهشـت مـاه 1390 همایـش شـبکه های اجتماعـی مجازی و زندگـی روزمره بـه همت انجمن دانشـجویی مطالعـات فرهنگـی و ارتباطـات در دانشـکده علوم اجتماعی دانشـگاه تهـران برگزار گردیده و در نهم تیرماه همان سـال جشـن روز رسـانه های اجتماعـی همزمـان بـا روز بین المللـی رسـانه های اجتماعـی در دنیـا برگـزار گردیـد کـه بعـد از آن مقدمه ای جهت آشـنایی بیشـتر محققـان ایـن حوزه و برگزاری نشسـت های ماهانه پژوهشـگران رسـانه های اجتماعی شـد. در سـال 1391 همایش روز رسـانه های اجتماعـی در روز بیـن المللـی تعییـن شـده برای آن در 9 تیر برگزار شـد که دومیـن همایش آن در سـال 1392 و در تاریـخ ده تیرماه برگزار گردیـد. در ایـن حـوزه نهاد هـای اجرایی، مانند؛ شـهرداری تهران و پژوهشـی مانند؛ پژوهشـگاه فرهنگ، هنـر و ارتباطات، پژوهشـگاه علوم انسـاني و مطالعـات فرهنگـي، جهاد دانشـگاهی و نیز مرکز تحقیقات اسـتراتژیک نیز نشسـت هایـی برگزارکرده اند. همچنیـن همایش های مختلفـی بـا عناوینی مشـابه شـبکه های اجتماعـی مجازی فرصت هـا و تهدیدها، و یا رسـانه های اجتماعـی فرصت ها و تهدیدها نیز توسـط

نهادها و موسسـات علمی و دانشـگاهی و یا خصوصی مختلف در کشـور برگزار شـده اسـت که هر کدام در صدد پوشـش دادن بخشـی از 50جنبه هـای مختلـف رسـانه های اجتماعـی بوده اند.

جـای خالی مسـتند سـازی مجموعـه ای از خروجی هـای این همایش ها در قالب مسـتندات پژوهشـی کامـاًل در فضای مطالعاتـی این حوزه در کشـور احسـاس می شـود. تجمیع این آثار عالوه بر راهنمای پژوهشـگران و فعالین این حوزه می تواند راهگشـای مسـئولین و تصمیم سـازان در مواجهـه بـا ایـن پدیـده باشـد. همچنیـن نهاد هـای باالدسـتی ماننـد شـورای عالی فضـای مجـازی می تواننـد بـا فراتحلیل این

پژوهـش هـا بـا کمتریـن هزینه و زمـان به شـناختی واقع بینانه تر دسـت پیـدا کنند.از جملـه دیگـر فعالیت هـای مطالعاتـی، بایـد بـه طرح هـای تحقیقاتـی و پایان نامه هـای دانشـگاهی مختلفـی که در ایـن زمینه انجام شـده اسـت اشـاره شـود، از جملـه پایان نامه هـای کارشناسی ارشـد کـه در دانشـگاه تهـران و به همت متمرکـِز دکتر سـعیدرضا عاملـی و در قالب مجموعـه ای از تحقیقـات در درس مطالعـات فضـای مجـازی انجـام شـده اسـت. به عنوان نمونه ی نسـبتا کاملـی از خروجی حاصـل از این فعالیت هـا بایـد بـه کتـاب »ارزیابـی فضـای مجـازی ایرانی« اشـاره کـرد؛ همانطـور کـه در دیباچه ی ایـن کتاب ذکر شـده اسـت می توان گفـت کـه »مجموعـه مقـاالت تحلیلـی در خصـوص پایگاه های اطالع رسـانی ایـران که در ایـن کتاب منعکس شـده و با مقاالتی از نسـل آشـنا بـه فضـای مجـازی )دانشـجویان( در رشـته های مرتبـط بـا آن )ارتباطات، مطالعـات فرهنگی و رسـانه( و پشـتیبانی دبیرخانه شـورای عالی اطالع رسـانی و حمایت دانشـگاه تهران تالیف و منتشـر شـده، تالشـی اسـت در راسـتای نقد و تحلیل حضور و مشـارکت برخی نهادها و سـازمان های عمـده و بـا هـدف ارائـه ی راهـکار و ارتقـای چگونگی حضـور و خدمت رسـانی در فضای مجـازی. در ایـن مجموعه مقاالت دانشـجویی، سـعی شـده اسـت پایگاه های اطالع رسـانی کالنی مانند ریاسـت جمهوری، مجلس شـورای اسـالمی، وزارتخانه ها و نهادهایی خردتـر ماننـد سـازمان، دانشـگاه و خبرگـزاری بـه گونـه ای انتقـادی ارزیابی و بـا نمونه های هم تـراز خارجی کـه می توانند عـالوه بر ممکن

کـردن نقـد، اسـتخراج راهکارهایـی را مقدور کنند، مقایسـه شـوند.« )ارزیابی فضـای مجازی ایرانـی، 1386: 5(

5/2- رخدادهای سیاست گذاری و کالندر زمینـه رخدادهـای کالن و سیاسـت گذاری های انجـام شـده بایـد بـه تالش های صـورت گرفته در زمینـه قانون گذاری و ایجـاد هندبوک فنـاوری اطالعـات و ارتباطـات اشـاره داشـت کـه قدم های مثبتـی در جهت ایجـاد قانون جرائـم رایانه ای و یا شناسـایی رفتارهـا و مصادیق فعالیت هـای مجرمانـه در فضـای مجازی بوده اسـت که نیازمند اطالع رسـانی مناسـب بـه کاربران این شـبکه های اجتماعـی و نیز محققان ایـن حـوزه و تصمیم گیـران و فعـاالن اجرایـی اسـت کـه با فرهنگ سـازی ضمـن جلوگیـری از اثرات آسـیب زای ایـن فضـا از کارکردهای

مثبـت آن به نحو احسـن اسـتفاده به عمـل آید.از جملـه اقدامـات بسـیار کالن سیاسـت گذاری و اجرایـی در حـوزه فضـای مجازی می تـوان به صدور فرمان تشـکیل شـورای عالی فضای

51 مجـازی توسـط رهبـر معظـم جمهـوری اسـالمی ایـران اشـاره کرد کـه باالترین مقـام حاکمیتـی بوده و صـدور این فرمان توسـط ایشـان و تاکیـد بـر لـزوم توجـه بـه کارکردهـا و مزایـا و معایـب و آسـیب های رسـانه های اجتماعی و فضـای مجازی بر تالش گذشـته مسـئوالن امـر در ایـن زمینـه افـزوده و نهادهـا و موسسـات و فعـاالن مختلـف در ایـن عرصـه را به اتخاذ رویکردی خاکسـتری و نه سـیاه و یا سـفید صـرف نسـبت بـه ایـن فضا تشـویق نمودنـد. در نتیجه این فرمـان شـورای عالی فضای مجازی تشـکیل گردیـد که رویکـردی محتوایی و سـاختاری و بـه عبارتـی نرم افـزاری و سـخت افزاری نسـبت به این فضا داشـته باشـد کـه با توجه بـه این که زمـان زیادی از اجرایی شـدن ایـن فرمـان و فعالیـت شـورا نمی گـذرد، بایـد منتظر ماند تـا نتیجـه فعالیت های بنیـادی پایه گذاری شـده در قالـب برنامه های این شـورا به

بار نشسـته و مشـاهده گردد.

5/3- رخدادهای اجرایی و عملیاتیاز جملـه رخدادهـای اجرایـی و عملیاتـی در زمینـه فضـای مجـازی به طـور کلی و رسـانه های اجتماعـی و بخصوص شـبکه های اجتماعی مجـازی نیـز بایـد بـه اقدامـات صـورت پذیرفتـه در زمینه ایجاد شـبکه ملی اینترنـت و یا اینترنـت ملی و نیز شـبکه های اجتماعـی مجازی رسـمی و خصوصـی داخلـی و ایرانـی و نیـز اقدامـات انجام شـده در جهت ارائـه موتور جسـتجو، اینترنت بـراوزر، سیسـتم عامل و... امکانات سـخت افزاری و نرم افـزاری ملـی در ایـن فضـا اشـاره کرد که تالش هایـی در جهت ایجـاد امکانات اسـتفاده کاربران از فضـای مجازی ملی بـوده اسـت. کـه درایـن میـان گزینه شـبکه اجتماعـی بومی/ایرانی در صـورت رعایت برخی شـروط می توانـد یکی از گزینه هـای جدی در ایـن عرصـه باشـد. ایـن مهـم اگـر با توجـه دقیق و کامـل به تجربه هـای موفـق در این زمینه شـکل بگیرد )ماننـد تجربه چیـن( و ماهیتی

خصوصی داشـته باشـد می تواند راهگشـا باشـد.

6- کاربردها و مزیت های رسانه های اجتماعی در خصـوص کاربردهـای رسـانه های اجتماعـی مـوارد عدیـده ای را می تـوان متذکـر شـد کـه ایـن تکنولوژی هـای اجتماعـی جایگاه هایـی کلیـدی در زندگـی افـراد بـه دسـت آورده انـد و برخـی از جنبه هـای زندگی افـراد متکی و مدیون این ابزارها شـده اسـت. اما در این قسـمت بـه عنـوان نمونـه بـه تحقیقات صـورت گرفته در خصـوص مشـوق ها و انگیزش های اسـتفاده افراد از این شـبکه های اجتماعی و سـپس به تحقیقات دانشـگاهی صورت گرفته در خصوص اسـتفاده های آموزشـی از شـبکه های اجتماعی مجازی پرداخته شـده اسـت؛ بدیهی اسـت

می تـوان ایـن فهرسـت و تکمیـل انـواع اسـتفاده های مفیـد از ایـن فضـا را موضوع تدوین گزارشـی مسـتقل و مفصـل قرار داد کـه تجارب 52کشـورهای گوناگـون را در ایـن زمینـه مسـتند نموده بـرای فعالیت های اجرایـی آینده در کشـور ایران الگوبـرداری نماید.

6/1- انگیزه ها و مشوق های اصلی استفاده از شبکه های اجتماعی مجازیدر یکـی از گزارشـات موسسـه مطالعـات اینترنـت پیو در خصوص انگیزش ها و دالیل اصلی اسـتفاده از شـبکه های اجتماعی مجازی سـوال پرسـیده شـده اسـت. ایـن گـزارش در 14 نوامبـر 2011 منتشـر گردیـده و در آن 2277 نفر از بزرگسـاالن 18 سـاله و باالتـر آمریکایی مورد پرسـش قـرار گرفته انـد. انگیزش هـا در قالـب مـواردی تقسـیم شـده اسـت کـه عبارتنـد از: حفـظ تمـاس و ارتباط با دوسـتان فعلـی، حفظ تمـاس و ارتبـاط بـا خانـواده، برقـراری ارتبـاط با دوسـتانی کـه در دنیـای واقعی دیگر بـا آنها ارتباطـی نداریـم، ارتباط با کسـانی که عالئق و سـرگرمی ها و عاداتـی مشـابه مـا دارنـد، دوسـت های جدیـد پیـدا کـردن، اطـالع از مطالـب و پسـت ها و کامنت هـای افراد شناخته شـده و سیاسـت مداران و ورزشـکاران و هنرمنـدان و...، پیـدا کـردن افـرادی کـه بالقـوه ممکن اسـت بـرای ارتباطات عاشـقانه و دوسـتی نزدیک

مناسـب باشـند. بـر اسـاس این دسـته بندی نتایـج حاصـل در نمودار زیر ارائه شـده اسـت.

53 6/2- استفاده های آموزشی از شبکه اجتماعی مجازی فیس بوکگروسسـک و همـکاران )2011( در بخشـی از تحقیـق خـود بـه دنبـال ارائـه فهرسـتی نمونـه از اسـتفاده های ممکن آموزشـی از فیس بوک بوده انـد، آنهـا بیـان کرده انـد کـه گرچـه می تـوان فهرسـتی نسـبتا بلنـد بـاال از امکانـات و ویژگی هـای فیس بـوک بـرای اهـداف مختلف اجتماعـی، فنـی، اقتصـادی، فرهنگـی و... تهیـه کـرد، امـا در اینجـا با توجـه به هدف ایـن تحقیـق، امکانات این شـبکه اجتماعـی مجازی

بـرای اسـتفاده در قالـب یـک برنامـه آموزشـی بـا کیفیـت را از دیدگاه دانشـجویان و اسـاتید فهرسـت وار ذکـر کرده ایم:

از دیدگاه دانشجویان:• برقراری و افزایش ارتباطات مثبت میان دانشـجویان که اغلب همسـاالن دارای منافع و عالقمندی های مشـترک هسـتند باعث افزایش

شـوق و انگیزه یادگیری می شـود. )وسـت و همکاران، 2009، کابیالن و همکاران، 2010(• باعـث مشـارکت فعاالنـه می شـود زیـرا دانشـجو در تعامـالت اجتماعـی اینجـا هـم فاعـل اسـت و هـم هم تیمی دیگـران دانشـجویان.

)الیسـون و همـکاران 2007(• مشـارکت و مداخلـه در حـل موفقیت آمیـز تکالیـف و برنامه هـای آموزشـی و یادگیـری کـه می تواند ابزار مفیـدی برای انتقـال دانش بین

دانشـجویان باشـد. )مادگ و همکاران 2009(• ایجاد رویکرد مثبت نسبت به یادگیری و بهبود کیفیت یادگیری و آموزش. )پاسک و هارگیتای، 2009، کرشنر و کارپینسکی، 2010(

• فعال سـازی چنـد تعامـل اجتماعـی بـه طور همزمـان و بهبود و توسـعه مهارت هـای ارتباطاتـی، شـناختی و اجتماعی. )کریسـتوفایدس و همـکاران 2009، راس و همـکاران 2009(

• توسعه هوش بین شخصی 1 و تفکر انتقادی. )المپ و همکاران 2008( و افزایش پاسخگویی و خودمختاری فرد )جوینسون 2008(• فراهـم آوردن امـکان خلـق مسـیر یادگیـری و آمـوزش خـاص برای هر دانشـجو، با توجه بـه اینکه تقریبـا تمامی سـایت ها دکمه الیک فیس بـوک را دارنـد کـه بعـد از اقـدام بـه الیـک آن مطلب و موضـوع را به پروفایـل و صفحه ی فـرد اضافه می کنـد، بنابراین بـا این روش می تـوان در عیـن حـال کـه اسـتاد نظـام آموزشـی و ارائه دانـش را طراحی می کنـد اما لینک هـا و ارتباطـات و مطالب مورد عالقه دانشـجو

را بررسـی کـرد و بـه نحوی مسـیری خـاص برای یادگیـری هر فرد خلـق می گردد. )هیـو 2011(• امـکان اتخـاذ و تفسـیر نقش هـای مختلـف درون شـبکه کـه به فرهنگ سـازی تحمـل و احتـرام به تفاوت هـا کمک می رسـاند. )یانگ و

کوآن هسـه، 2009، اوفـوس و آبیت 2009(• افزایش و ارتقاء اعتماد به نفس و عزت نفس. )بوش، 2009، ار و همکاران، 2009(

• امکان برقراری ارتباط با استاد خارج از فضای فیزیکی کالس ها. )سلوین، 2009(

Interpersonal intelligence -1

• و...54

از دیدگاه استادان:• امـکان دسـتیابی بـه شـهرت و نزدیکـی اسـتادانی کـه هم اکنـون در فرهنگ معاصر دانشـجویان غرق شـده اند و کسـب شـناخت و فهم

به ایـن فرهنگ. )کابیـالن، 2010(• کسب نتایج و دستآوردهای آموزشی سازنده در زمینه های مختلف. )پامپک، 2009(

• امکان اعمال شیوه تدریس و آموزشی متمایز که کامال با منافع و عالقمندی های دانشجویان تناسب دارد. )هیو، 2011(• امـکان یکپارچه سـازی ارزشـیابی و آزمـون با فرآینـد یادگیری و آموزش و بهینه سـازی و دقیق تـر و اثربخش ترشـدن فعالیت های آموزش

اخالقی 1 مرتبط. )پاسـک و هارگیتای، 2009(• دسـتیابی بـه تغییـر در اسـتراتژی، ذهنیـت، نگـرش و رفتـار بـا اسـتفاده از فیس بـوک بـه عنـوان مثـال انتقـال دانـش همچنـان یکی از

کارکردهـای آمـوزش می مانـد امـا اولویـت آن نسـبت بـه سـاماندهی و مدیریـت موقعیـت آموزشـی جایـگاه بعـدی دارد. )رابلیـر، 2010(• افزایـش مهارت هـای تعاملـی روحی-اجتماعـی و ارتباطـات و اسـتقرار روابـط مفیـد آموزشـی در یـک شـبکه اجتماعی مجازی )سـلوین،

)2009• پذیرش دانشجو به عنوان یک طرف تعامل و هم تیمی2 )شوآرتز، 2009(

• امکان تحلیل و مقایسه راه ها و روش های یادگیری و نیز میزان دانش کسب شده توسط دانشجویان. )رابلیر، 2010(• ایجـاد و توسـعه دانـش و مهارت هایـی بـرای اجرای فعالیت های مفید آموزشـی و اخالقی )فیس بـوک زمینه و امکانات مناسـب اجتماعی،

سـازمانی و فکری را مهیا می سـازد(. )هیو، 2011(• امکان ارائه خدمات مشاوره. )شوآرتز، 2009(

• گسترش تجارب ارتباطی با دانشجویان در خصوص فعالیت ها و موضوعات آموزشی. )اوفوس و آبیت، 2009(• روابـط دوطرفـه و به هم پیوسـتگی تجـارب آموزشـی – هر دوی دانشـجو و اسـتاد تجربه و مهـارت مالقات در موقعیت و فضایی را کسـب

می کننـد کـه در آن هـر دو برای تعالـی یکدیگر تالش می کنـد. )مازر و همـکاران، 2009(• ترک عادات و الگوهای رفتاری قدیمی. )یانگ، 2009، سلوین، 2009(

• امکان ایجاد و تقویت هماهنگی و سینرژی بین اطالعات دریافتی از شاه راه های رسمی، غیررسمی و... )بوش، 2009(

Didactic -1Interaction partner -۲

55 7- تهدیدها و معایب رسانه های اجتماعی در زمینـه تهدیدهـای رسـانه های اجتماعـی سـخن بسـیار گفتـه شـده اسـت، بـه نظـر می آیـد همیـن کـه بـر اهمیـت و تاثیرگـذاری این رسـانه های اجتماعـی بـر سـبک زندگی و شـیوه گـذران اوقـات افراد نظـر افکنیم به نحـوی تهدیدها و در عیـن حال فرصت هـای این فضا را مـورد مداقـه قـرار داده ایـم، بـه ایـن معنـا کـه اگر میـزان اهمیـت این فضا و سـهمی کـه این رسـانه های اجتماعـی در میـان موضوعات فعالیتـی افـراد داشـته اند را بررسـی کنیـم، خـود صحـه گذاشـتن بـر اهمیـت درک تهدیـد و فرصت ایـن فضـای نوپدید اسـت. در صفحات گذشـته تـالش گردیـد در ذیـل فراتحلیـل تحقیقـات گذشـته و نیـز ارائه نتایـج آنها اسـتفاده های مختلـف از این فضـا و نیز حضـور آنها در میـان فعالیت هـای روزانـه افـراد مـورد توجـه و تذکـر قـرار گیرد که بـه مانند تیغـی دو لبه می مانـد که همانگونه کـه فرد می توانـد با صرف زمـان نسـبتا طوالنـی از مزایـای ایـن شـبکه های اجتماعـی مجازی کـه در بخش قبل بـه مزایای آموزشـی آن به اختصار اشـاره شـد بهره بـرد، ممکـن اسـت تحـت تاثیـرات منفـی آن نظیر آسـیب های جسـمانی اسـتفاده طوالنی مـدت و یا آسـیب های روانـی و روحـی و عاطفی حضـور بیـش از حـد در ایـن فضـا نیـز قـرار بگیـرد. امـا بـا توجه بـه اهـداف اجرایـی و عملیاتی آینـده، نیاز اسـت ضمـن طراحـی و تدوین طرح هـای مصـوب تحقیقاتـی جهـت کشـف و شناسـایی و اسـتخراج اطالعـات در زمینـه نحوه اسـتفاده فعلـی و مشـوق ها و انگیزش های افـراد در کشـور ایـران از ایـن فضـای مجـازی و رسـانه های اجتماعی، آسـیب ها و تهدیدهای فعلی این فضا بـرای کاربران نیز مورد بررسـی دقیـق قـرار گرفتـه از بحث هـای نسـبتا کلـی و نظری بـدون اتکا بـه بنیان پژوهشـی پرهیز گـردد. بنابراین به طـور خالصـه در این بخش فقـط رویکـرد خاکسـتری تاکیـد شـده در بخش هـای قبلـی را پـی می گیریم که پایـه اولیه جهت نـگاه بدون پیـش فـرض و خوش بینانه و

یـا بدبینانه صـرف بـه این فضا می باشـد.

8- پیشنهادات به محققان، مجریان و تصمیم گیران )چه باید کرد؟(مجریـان و تصمیم گیـران حـوزه رسـانه های اجتماعی و شـبکه های اجتماعی مجـازی ضمن اتخـاذ رویکرد علمی حاصـل مطالعه تحقیقات و تجـارب دانشـگاهی و اطالعـات موجـود در ایـن حـوزه، بایـد بـه بحث ها و مطالـب طرح شـده در نتیجه تجـارب عملیاتـی و فعالیت های صـورت گرفتـه در کشـورهای دیگـر نیـز توجـه داشـته باشـند. بـه عنـوان نمونـه ای بـارز از ایـن موضـوع، تحقیقاتـی که بـا بهره گیـری از روش هـای متناسـب بـا بافـت و زمینـه ی1 شـبکه های اجتماعی مجـازی انجام شـده اند و اطالعاتـی از حس و تجربـه کاربـران در این فضا بـه صـورت واقعیـت در حـال رخـداد و نـه تصویـری غیرقابـل تعمیـم و حتی بـدون تطابـق کافی با مضمـون فعالیت هـای این شـبکه ارائه کرده انـد، نمونه هـای خوبـی جهـت الگوبـرداری در زمینـه نظـر و عمـل در ایـن حوزه اند؛ از جملـه این روش ها می تـوان به رویکـرد ترکیبی

Context -1

حاصـل اسـتفاده مکمـل از روش تحلیـل شـبکه اجتماعی که امکان کسـب شـناختی کل نگـر و تصویری کامـل از الگوی ارتباطـات موجود 56در شـبکه را مهیـا می نمایـد و روش شـبکه نگاری کـه امـکان مطالعـه عمیق تصویر کلی اسـتخراج شـده توسـط تحلیل شـبکه اجتماعی را

فراهم مـی آورد، اشـاره کرد.مجریـان و تصمیم گیـران و سیاسـت گذاران برخـی از بدیهیـات فضـای رسـانه های اجتماعـی و شـبکه های اجتماعی مجـازی را باید در نظر گرفتـه بـا کسـب شـناخت کافـی از ایـن فضـا و بدیهیـات و پیش فرض هـای آن اقـدام به طراحـی و تدویـن برنامه هـای اجرایـی نمایند، به عنـوان نمونـه »اجتماعی بـودن« یکـی از ویژگی هـای اولیه فضای رسـانه های اجتماعی و شـبکه های اجتماعی مجازی اسـت که در صورت اسـتفاده کاربـران از آنهـا بـه نحو زیادی محقق می شـود، بنابراین نمی توان فضای رسـانه های اجتماعـی و کارکردها و مزایـای آن را مطالبه نمـود امـا از فضـای اجتماعـی در حـال رخـداد آن احتـراز کرد، گمنامی و شـفافیت اطالعـات در این شـبکه های اجتماعی متفـاوت از دنیای واقعـی اسـت بـه ایـن معنـا که افـراد می توانند با هویتـی متفاوت از هویـت خود به فعالیـت بپردازند و شـفافیت اطالعات در ایـن فضا نیز به میزانـی اسـت کـه راه کارهـای جایگزیـن دریافت اطالعـات به دلیل انسـجام باالی روابـط و کم بودن مرکزیـت بینابینـی1 )از جمله مفاهیم تحلیـل شـبکه اجتماعـی( در ایـن شـبکه ها، امـکان کنترل اطالعـات دریافتی افـراد به مانند رسـانه های اجتماعـی را کاهـش داده و افراد از راه هـای جایگزیـن بـه کسـب اطالعـات و یا مقایسـه اطالعـات دریافتـی از منابع مختلـف پرداختـه تناقضـات و تضادها راحت تر مشـاهده می گـردد. فضـای رسـانه های اجتماعـی، فضایـی دموکراتیک تر و برابرتر نسـبت به فضـای اجتماعی بیرونـی زندگی افراد اسـت بنابراین در ایـن فضـا اعمـال حاکمیـت و تحمیـل نظر به افراد تبعـات و الزامات بسـیار متفاوتـی دارد و نمی توان به روش های سـنتی، بـه اعمال قدرت در ایـن فضـا پرداخـت، بلکـه بایـد از روش هـای جدیدتر اعمال قـدرت که ناملموس تر بـوده و پذیرش بیشـتری در میان افراد داشـته و جنبه اقتدارگونـه یافتـه و افـراد بـا طیـب خاطـر بیشـتری آنهـا را می پذیرند بـه اعمال نظـر و جهت دهی آنهـا پرداخـت، بنابراین مدیریـت در این فضـا مالحظـات و الزامـات عدیـده ای دارد کـه بـدون در نظر گرفتـن آنها امـکان به خطا رفتن اقدامات طراحی شـده بسـیار زیـاد می گردد.

در قالب پیشنهادات تحقیق به محققان آینده می توان موارد زیر را ذکر کرد:1. در خصـوص سـبک های مختلـف زندگـی در ایـران شـامل 3 سـبک ارتباطـی یـا مرتبـط، متعهـد و سـنتی و نحوه اسـتفاده هر کـدام از گروه هـای افـراد از تکنولوژی هـای اطالعاتـی و ارتباطـی اطالعـات چنـدان دقیقـی در دسـترس نیسـت در صورتـی که در مـرور تحقیقات گذشـته و نتایـج آنهـا مشـاهده گردیـد کـه در خـارج از کشـور تحقیقاتی گسـترده جهت شناسـایی ایـن موضوع انجام شـده اسـت، بنابراین

محققـان آینـده می تواننـد بـر بررسـی این موضـوع متمرکز شـوند.2. پیمایش هـای گسـترده جمعیت شـناختی جهـت شناسـایی روند هـای اسـتفاده از اینترنـت و فضای مجـازی و تکنولوژی هـای ارتباطی و اطالعاتی در ایران کمتر انجام شـده اسـت که نشـانگر سـنین و رده های سـنی، جنس، تحصیالت، درآمد و اقتصاد و... باشـد و تفاوت های هـر کـدام از ایـن قشـرها در اسـتفاده از ایـن ابزارهـا و یـا انگیزش هـا و علل جذب افراد نسـبت به ایـن ابزارها را نشـان دهد. شناسـایی این

Betweenness centrality -1

57 روندهـا مقدمـه ای بـرای انجـام تحقیقـات علت یابانه و تبیینی اسـت کـه دالیل رخداد ایـن روندها را مشـخص نماید.3. همانطـور کـه در نتایـج تحقیقـات و گزارشـات پیمایش هـای گوناگون گفته شـد، در خارج از کشـور عالوه بر تحقیـق در خصوص میزان اسـتفاده از تکنولوژی هـای اطالعاتـی و ارتباطـی و تلفـن همـراه، لپ تـاپ و تبلـت و... بـه نحـوه اسـتفاده و نیـز مـوارد مصرف نیـز به طور کامـال جزئـی و دقیـق پرداخته شـده اسـت که مثال نوجوانان و جوانان در مقایسـه با بزرگسـاالن بیشـتر از طریق موبایل و تلفـن همراه خود اقـدام بـه اسـتفاده از شـبکه های اجتماعـی مجـازی نموده انـد، در صورتی کـه در این خصـوص در ایران اطالعـات و آمار دقیق و مشـخص

زیـادی وجـود ندارد و یا آمـار موجود قابلیـت اتکای تحقیقاتـی ندارند.4. یکـی از عرصه هـای اصلـی اسـتفاده از رسـانه های اجتماعـی و شـبکه های اجتماعـی مجـازی بهره گیـری از آنهـا در امور آموزشـی و یا مثـال در سـازمان ها و اهـداف سـازمانی اسـت کـه بـه این شـیوه های اسـتفاده تخصصی و یـا ویژه از ایـن شـبکه ها در ایران کمتـر پرداخته شـده اسـت، البتـه برگـزاری دومیـن همایـش روز رسـانه های اجتماعـی در تیـر مـاه 1392 بـا تاکید بـر اسـتفاده از رسـانه های اجتماعی در سـازمان ها نویـد خوبـی بـرای برگـزاری رخدادهـای علمی بـا تاکید بر اسـتفاده ویـژه از این ابزارها بوده اسـت، بـا این حـال تحقیقات کمی

در خصـوص اسـتفاده تجـاری و یـا آموزشـی و... از ایـن ابزارها انجام پذیرفته اسـت.5. همانگونـه کـه در متـن اشـاره شـد پس از شـناخت ابعاد مختلف شـبکه و تطبیـق آن با نیـاز کاربران ایرانـی می توان به الگویـی ایرانی/بومـی از شـبکه نزدیـک شـد کـه راه انـدازی آن نیـز جنبه تجاری داشـته باشـد و با محوریـت بخش خصوصی باشـد. در عیـن حال بخش سیاسـتگذار مـی توانـد بـا تسـهیل و تشـویق قانونـی از آن پشـتیبانی نماید. بـه نظر می رسـد در ایـن زمینه الگـوی »بنیاد ملی بـازی های

رایانـه ای« بـرای آگاهـی بخشـی بـه خانـواده هـا و حمایت از شـرکت های فعال می تواند راهگشـا باشـد.6. در ایـن میـان تاکیـد بـر نهـاد خانواده هـا بـرای کنتـرل و جهـت دهی به شـیوه اسـتفاده مـی تواند پـی گیری شـود تا مصون سـازی از کانـال آگاهـی بخشـی و آمـوزش والدیـن و نوجوانـان برای اعمـال تنظیمات حریم خصوصی و ... در شـبکه صـورت پذیرد تا یکـی از نمونه

هـای عملیاتـی و کاربـردی موثـر در ترویـج فرهنگ صحیح اسـتفاده از این رسـانه های نوظهور باشـد.

9- جمع بندی و نتیجه گیریدر قالـب جمع بنـدی و نتیجه گیـری الزم بـه ذکـر اسـت کـه طبـق مطالـب ارائه شـده در ایـن گزارش، بـر اثر تغییـر و تحـوالت و انقالبات رخ داده در تکنولـوژی و رونـد اسـتفاده از آن در دنیـا و ظهـور فنـاوری اطالعـات و ارتباطات، روند گذران وقت اقشـار سـنی مختلف نیز تغییر پذیرفتـه اسـت، در ایـن میـان جوانـان و نوجوانـان جـزء اولین اقشـاری هسـتند که نسـبت بـه تکنولوژی های جدید اقبال و اشـتیاق نشـان

داده و جـذب آنهـا می گردنـد، بـر اسـاس آمـار و ارقـام و یافته هـای ارائـه شـده از تحقیقاِت پیشـین مرور شـده نیز مشـخص اسـت که روند 58اسـتفاده از اینترنـت و بـه خصـوص رسـانه های اجتماعـی اخیرا به شـدت افزایـش یافته اسـت و گونه ای خـاص از رسـانه های اجتماعی که شـباهت فزاینـده ای بـه زندگـی اجتماعـی واقعـی بشـر داشـته و در آن روابـط و تعامالت اجتماعی تا حد زیادی شبیه سـازی شـده اسـت که همـان شـبکه های اجتماعـی مجازی می باشـد، مـورد اقبال فزاینـده مخاطبان قرار گرفته اسـت. تمامی این مـوارد و نیز نیـل و توجه فراوان جوانـان و نوجوانـان بـه شـبکه های اجتماعـی مجـازی کـه شـواهدی از آنها در طول سـطور گذشـته ارائه شـد، لـزوم توجه ویـژه و طراحی تحقیقـات مختلـف جهـت سـنجش و مطالعـه میـزان اسـتفاده، دالیـل و مشـوق های جذابیـت این شـبکه ها بـرای جوانان و نیـز علت های ممکـن بـرای صـرف وقـت فزاینـده در ایـن فضـا را اثبـات می کننـد. جوانـان و نوجوانـان ما به طـور فزاینـده ای مـدت زمان نسـبتا زیادی از اوقـات فراغـت خـود را صـرف ایـن شـبکه های اجتماعـی مجـازی می کننـد و سـبک زندگـی آنها شـامل رفتارهـا، نگرش هـا و نظرات و دیدگاه هـای آنهـا تحـت تاثیـر ایـن شـبکه های اجتماعـی مجـازی تاحد زیـادی تغییر پذیرفته اسـت کـه تمامی این مـوارد، لـزوم دقت نظر و انجـام مطالعـات گسـترده در ایـن حـوزه را یـادآور می گردنـد. قابل ذکر اسـت که تحقیق حاضر، تالشـی نظـری و کتاب خانـه ای در جهت اثبـات ضـرورت و اهمیـت مطالعـه در ایـن فضـا و نیـز ارائـه آمارهـا و ارقام و یافته هـای تحقیقات گذشـته در ایـن خصوص بوده اسـت که بتوانـد مقدمـه ای باشـد بـرای تحقیقـات مفصـل در آینده که راهگشـای برنامه ریـزی و هدف گـذاری جهت اسـتفاده مثمر ثمـر و بهینه تر از امکانـات و کاربردهـای گوناگـون ایـن فضـا و شـبکه های اجتماعـی مجازی به طور خاص اسـت. بـه عنوان نمونـه به دیدگاه های اسـتادان و دانشـجویان کـه در قالـب تحقیقـات مـرور شـده بررسـی گردیده اسـت برای اسـتفاده آموزشـی از شـبکه ی اجتماعی مجـازی فیس بوک اشـاره ای کوتـاه گردیـد کـه نشـان از قابلیت هـا و کارکردهـای فراوان این شـبکه اسـت که در کنـار تهدیـدات و خطرهـا و نگرانی هایی که ممکـن اسـت ایجـاد نمایـد، می تـوان از کارکردهـا و قابلیت هـای آنها بهره گیری کـرده و نحوه اسـتفاده جوانـان و نوجوانان از ایـن ابزارها و تکنولوژی هـای جدیـد را جهت دهـی و هدایـت کـرد. در ادامـه پیشـنهادات بـرای مجریـان و تصمیم گیران، تحقیقـات آینـده و محققان آتی بـه صـورت گزینه هایـی کاربـردی و خـاص جامعـه ایـران ارائه گردیده اسـت که بیشـتر با تاکید بـر کمبود اطالعـات در برخـی از حوزه ها و

موضوعـات مطرح شـده اند.

59 10- منابع و مآخذ1. جاللي، علي اکبر، )1386( شهر الکترونیکي. تکفا، 2: 72-64.

2. عاملی، س. ر. )1382الف( دوجهانی شدن ها و آینده جهان، خرداد 1382، کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره 18.3. عاملی، س. ر. )1382ب( دوجهانی شدن ها و جامعه جهانی اضطراب، مهرماه 1382، نامه ی علوم اجتماعی، شماره ی 21، دانشگاه

تهران.4. کاستلز، مانوئل )1382( عصراطالعات. مترجم: احد علیقلیان. تهران: انتشارات طرح نو.

5. مجموعه مقاالت دانشجویی )1386(، ارزیابی فضای مجازی ایرانی، دبیرخانه شورای عالی اطالع رسانی، چاپ اول، تهران.6. محکی، علی اصغر )1390(، جامعه اطالعاتی و شهروند الکترونیک، همایش همایش وبالگ نویسان حجاب و عفاف، تاالر ایوان

شمس.7. نظری، محمد، و آقازاده، فتاح، )بدون تاریخ(، شهر الکترونیک: از مفاهیم تا کاربرد، دومین کنفرانس بین المللی شهرداری الکترونیکی،

www.emunconf.ir قابل دسترسی در8. Bethany D. Frampton, Jeffrey T. Child )2013( Friend or not to friend: Coworker Facebook friend requests as an application of communication privacy management theory, Computers in Human Behavior 29, 2257–22649. Borgatti, SP )2002( Everett MG, Freeman L. Ucinet 6 for windows –software for social network analysis. Harvard, MA: Analytic Technologies;©1999-201010. Bosch, T.E. )2009(. Using online social networking for teaching and learning; Facebook use at the univer-sity of Cape Town. Communicatio: South African Journal for Communication Theory and Research, 35)2(, 185-200. 11. Cairncross, F. )2001( The death of distance 2.0, London: TEXERE Publishing.12. Chen Baiyun, Justin Marcus )2012( Students’ self-presentation on Facebook: An examination of personal-ity and self-construal factor, Computers in Human Behavior 28, 2091–209913. Christodes, E., Muise, A., & Desmarais, S. )2009(. Information disclosure and control on Facebook: Are they two sides of the same coin or two different processes? CyberPsychology & Behavior, 12)3(, 341–345. 14. Chu, Jennifer L., Snider, Carolyn E. (2013) Use of a Social Networking Web Site for Recruiting Canadian Youth for Medical Research, Journal of Adolescent Health 52, 792-79415. Cohen, S., & Wills, T. A. )1985(. Stress, social support, and the buffering hypothesis, Psychological Bul-letin, 98, 310-35716. Diener, E., Suh, E. M., Lucas, R. E., & Smith, H. )1999(. Subjective well-being: Three decades of progress. Psychological Bulletin, 125, 276-30217. Edwards, Gemma (2010) «Mixed-Method Approaches to Social Network Analysis.» National Centre for Research Methods, ESRC National Centre for Research Methods Review paper; January 201018. Ellison, N. B., Steineld, C., & Lampe, C. (2007). The benets of Facebook ‘‘Friends:’’ Social capital and

60college students’ use of online social network sites. Journal of Computer-Mediated Communication, 12)4(, 1143–1168. 19. Facebook Statistics, Stats &Facts for 2011, January 18, 2011, http://www.digitalbuzzblog.com/face-book-statistics-stats-facts-2011/. 20. Glaser, B. (2002). «Conceptualization: On theory and theorizing using grounded theory». International Journal of Qualitative Methods, 1 )2(. Article 3. Retrieved [10/10/2010] from http://www.ualberta.ca/~ijqm/21. Gove, W. R. & Geerken, M. R. )1977(. The effect of children and employment on the mental health of married men and women. Social Forces, 56, 66-7622. Gravetter, F.J.& Forzano, L.A. )2009(. Research methods for the Behavioral Science, 3rd Ed., Wadsworth, Cengage Learning )p.141(. 23. Grosseck, Gabriela, Ramona, Bran, Laurentiu, Tiru )2011( Dear teacher, what should I write on my wall? A case study on academic uses of Facebook, Procedia Social and Behavioral Sciences 15, 1425-143024. Hew, K.F. )2011(. Students’ and teachers’ use of Facebook. Computers in Human Behaviour. Article vail-able at doi:10.1016/j.chb.2010.11.020. 25. http://www.alexa.com )92/3/20( :تاریخ مراجعه26. Jernigan, C. & Mistree, B.F.T. )2009(. Gaydar: Facebook friendships expose sexual orientation. First Mon-day 14)10(. 27. Joinson, A. N. (2008). ‘Looking at’, ‘Looking up’ or ‘Keeping up with’ people? Motives and uses of facebook. In Proceedings of the 26th annual SIGCHI conference on human factors in computing systems )pp. 1027–1036). New York: ACM. 28. Kabilan, M.K., Ahmad, N. & Abidin, M.J.Z. (2010). Facebook: An online environment for learning of English in institutions of higher education? Internet and Higher Education, 13, 179-187. 29. Katz, J. E. & Aspden, P. )1997(. A nation of strangers? Communications of the ACM, 40)12(, 81-86.30. Kirschner, P. A., & Karpinski, A. C. )2010(. Facebook and academic performance. Computers in Human Behavior, 26, 1237–1245. 31. Kozinets, Robert V. (1998), «On Netnography. Initial reflections on consumer investigations of cyber cul-ture», in Alba, J. and Hutchinson, W. (Eds.), Advances in Consumer Research, Vol. 25, Association for Con-sumer Research, Provo, UT, pp.366-37132. Kozinets, Robert V. (2002), «The Field Behind the Screen: Using Netnography for Marketing Research in Online Communities,» Journal of Marketing Research, 39 (February), 61-72.33. Kraut Robert, Kiesler Sara, Boneva Bonka,)2001(, Internet Paradox Revisited, Journal of Social Issues 34. Lampe, C., Ellison, N., & Steineld, C. (2008). Changes in use and perception of facebook. In Proceedings of the ACM 2008 conference on computer supported cooperative work (pp. 721–730). New York: ACM. 35. Madge, C., Meek, J., Wellens, J., & Hooley, T. )2009(. Facebook, social integration and informal learning at

61 university: ‘It is more for socialising and talking to friends about work than for actually doing work’. Learning, Media & Technology, 34)2(, 141–155. 36. Manafu, C. )13 January 2011(. Social media in Romania, Retrieved from http://www.manafu.ro/2011/01/social-media-in-romania-ianuarie-2011/. 37. Mazer, J. P., Murphy, R. E., & Simonds, C. J. )2009(. The effects of teacher selfdisclosure via Facebook on teacher credibility. Learning, Media and Technology, 34)2(, 175–183. 38. Mirowsky, J. & Ross, C. E. (1989). Social causes of psychological distress. Hawthorne, NY: Aldine De Gruyter39. Ophus, J. D., & Abbitt, J. T. )2009(. Exploring the potential perceptions of social networking systems in university courses. Journal of Online Learning and Teaching, 5)4(. Retrieved from http://jolt.merlot.org/vol-5no4/ophus_1209.htm. 40. Orr, E. S., Sisic, M., Ross, C., Simmering, M. G., Arseneault, J. M., & Orr, R. R. )2009(. The inuence of shyness on the use of Facebook in an undergraduate sample. CyberPsychology & Behavior, 12)3(, 337–340. 41. Pasek, J. & Hargittai, E. )2009, May 4(. Facebook and academic performance: Reconcilling a media sen-sation with data. First Monday, 14)5(.42. Pempek, T.A., Yermolayeva, Y.A. & Calvert, S. )2009(. College students’ social networking experiences on Facebook. Journal of Applied Developmental Psychology, 30)3(, 227-238. 43. Putnam, R. D. (2000). Bowling alone. NY: Simon & Schuster44. Rice, Eric, Monro, William, Barman-Adhikari, Anamika, Young, Sean D. (2012) Internet Use, Social Net-working, and HIV/AIDS Risk for Homeless Adolescents, Journal of Adolescent Health 47, 610–613.45. Roblyer, M.D., McDaniel, M., Webb, M., Herman, J. & Witty, J.V. )2010(. Findings on Facebook in higher education: A comparison of college faculty and student uses and perceptions of social networking sites. Internet and Higher Education, 13, 134-140. 46. Ross, C., Orr, E. S., Sisic, M., Arseneault, J. M., Simmering, M. G., & Orr, R. R. )2009(. Personality and motivations associated with Facebook use. Computers in Human Behavior, 25)2(, 578–586. 47. Sade-Beck, L. (2004). «Internet ethnography: Online and offline» International Journal of Qualitative Methods, 3)2(. Article 4. Retrieved [20/10/2010] from http://www.ualberta.ca/~iiqm/backissues/3_2/pdf/sade-beck.pdf48. Schwartz, H.L. )2009, September 28(. Facebook: The new classroom commons? The Chronicle of Higher Education, October 2, retrieved from http://gradstudies.carlow.edu/pdf/schwartz-chronicle_9-28-09.pdf. 49. Selwyn, N. (2009). Faceworking: Exploring students’ education-related use of Facebook. Learning, Media and Technology, 34)2(, 157–174. 50. Shu-Chu Sarrina Li )2013( Lifestyle orientations and the adoption of Internet-related technologies in Tai-wan, Telecommunications Policy, Available online 29 April 2013, http://www.sciencedirect.com/science/arti-

62cle/pii/S030859611200210851. Strauss, A. and Corbin, J. )1998( Basics of Qualitative Research, Second Edition, London: Sage Publica-tions52. West, A., Lewis, J., & Currie, P. (2009). Students’ facebook ‘Friends’: Public and private spheres. Journal of Youth Studies, 12)6(, 615–627. 53. Young, A. L., & Quan-Haase, A. )2009(. Information revelation and internet privacy concerns on social network sites: A case study of Facebook. In Proceedings of the 4th International Conference on Communities and Technologies (pp. 265–274). New York: ACM.54. Young, J.R. )2009, February 6(. How not to lose face on Facebook, for professors. The Chronicle of High-er Education, 55)22(, page A1, Retrieved from http://its.uiowa.edu/training/resources/facebook/ohnumaface-book2.pdf