Mat Daham Mohd Daud • Masnira Mohammad Yusoff • Noor Syahira Nasarudin• Zainal Abidin Hassan • Nik Ab Lah N Mohamed • Wong Choi Chee

• Mohd Najib Mohd Amin • Abdullah Othman

TEKNOLOGI PENGELUARANKENAF DI MALAYSIAEDISI KETIGAEDISI KETIGA

M A N U A L

TEKNOLOGI PENGELUARANKENAF DI MALAYSIA

EDISI KETIGA

M A N U A L

TEKNOLOGI PENGELUARANKENAF DI MALAYSIA

EDISI KETIGA

Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia

Mat Daham Mohd DaudMasnira Mohammad Yusoff

Noor Syahira NasarudinZainal Abidin Hassan

Nik Ab Lah N MohamedWong Choi Chee

Mohd Najib Mohd AminAbdullah Othman

Diterbitkan oleh:Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia (MARDI)Ibu Pejabat MARDI, SerdangPeti Surat 1230150774 Kuala Lumpur, Malaysia

Dicetak oleh:Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia (MARDI)Kementerian Pertanian dan Industri Asas Tani, Malaysia

Cetakan pertama 2005Edisi Kedua 2006Edisi Ketiga 2015

©Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia 2005Hak Cipta Terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian artikel, ilustrasi, isi kandungan buku ini dalam apa juga bentuk dan dengan apa cara pun sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman atau lain-lain sebelum mendapat izin bertulis daripada MARDI.

v

KANDUNGAN

Jawatankuasa pengarang viPenghargaan viPrakata viiPengenalan 1Penyediaan sebelum menanam 3Penyediaan biji benih 5Pengurusan penanaman 6Pengurusan rumpai, perosak dan penyakit 9Penuaian 11Pengeluaran biji benih kenaf 18Tanaman giliran 21Ekonomi pengeluaran 22Bibliografi 23Lampiran 1: Aliran aktiviti penanaman kenaf 24Lampiran 2: Gerak kerja tanaman kenaf untuk serat dan foraj 25Lampiran 3: Aliran pengeluaran serat panjang 27Lampiran 4: Pengeluaran kenaf untuk makanan ternakan 27Lampiran 5: Pengeluaran serat kenaf 28Lampiran 6: Aliran pemprosesan biji benih kenaf 28Lampiran 7: Aplikasi komposit polimer kenaf (KPC) 29Alamat perhubungan 30

vi

PENGHARGAAN

Pengarang mengucapkan terima kasih kepada para penyelidik kenaf melalui usaha gigih mereka yang telah menyediakan maklumat menyeluruh yang diperlukan untuk penulisan buku manual kenaf ini.

Terima kasih juga diucapkan kepada Ketua Pengarah dan kakitangan Lembaga Kenaf dan Tembakau Negara (LKTN) atas sokongan dan kerjasama dalam mempromosikan teknologi pengeluaran dan pembangunan kenaf.

Penghargaan juga ditujukan kepada mereka yang terlibat secara langsung dan tidak langsung dalam pembangunan teknologi dan penerbitan manual ini.

JAWATANKUASA PENGARANGJamaludin Salim – PengerusiMohamad Abd. Manas – SetiausahaAminuddin Husin – Pusat Penyelidikan BioteknologiNoor Azizah Ahmad – Pusat Penyelidikan Teknologi MakananSiti Nursuha Miswan – Pusat Penyelidikan Padi dan Tanaman

IndustriDr. Teoh Chin Chuang – Pusat Penyelidikan Mekanisasi dan

AutomasiMohammad Hariz Abdul Rahman – Pusat Penyelidikan Sumber StrategikTapsir Serin – Bahagian Perancangan Strategik dan Pengurusan InovasiRosiah Hamzah – Pusat Perkhidmatan TeknikalMohdNurHafizMatAmin – UnitPembangunanPerniagaanDr. Azizah Amri – Pusat Penyelidikan Ternakan StrategikMohd Shaib Jaafar – Unit Pengeluaran Bahan Tanaman, Biji Benih dan Baka TernakanMohd Shukry Neerawan@Nirwan – Bahagian Pengurusan Sistem MaklumatYaseer Suhaimi Mohd – Pusat Promosi dan Pembangunan

TeknologiZainal Kamarudin Ahmad – Pusat Promosi dan Pembangunan

Teknologi

vii

PRAKATAKenaf (Hibiscus cannabinus L.) dalam famili Malvaceae ialah sejenis pokok berserat bukan berkayu yang berasal dari benua Afrika. Kenaf mempunyai pertalian rapat dengan pokok bendi dan kapas. Pada masa ini, terdapat minat yang mendadak terhadap tanaman kenaf di Malaysia kerana ia merupakan tanaman yang mempunyai pelbagai kegunaan. Serat (fibre) daripada batang kenaf boleh digunakan untuk membuat pelbagai produk bernilai tinggi seperti barangan komposit untuk bahan binaan dan automotif. Serat kenaf juga merupakan gantian untuk gentian kaca dan serat sintetik lain. Ia juga mempunyai daya penyerapan yang tinggi dan digunakan dalam industri petroleum dan kimia.

Penyelidikan pengeluaran kenaf secara intensif, terutamanya pada dekad yang lepas, telah meningkatkan pengetahuan dalam bidang penggunaan kenaf. Pada mulanya, kenaf digunakan untuk membuat tali dan guni di Bangladesh, India dan China. Kemudiannya, kenaf ditanam untuk pulpa dan kini didapati berpotensi untuk dibangunkan penggunaannya sebagai bahan biokomposit secara meluas.

Pasaran komersial untuk kenaf semakin meningkat tetapi sehingga kini masih belum terdapat harga pasaran bebas bagi kenaf. Namun demikian, kecenderungan untuk mengeluarkan kenaf secara komersial terus meningkat, begitu juga dengan keperluan menyediakan maklumat hasil daripada penyelidikan pengeluaran kenaf yang terkini.

Manual Teknologi Pengeluaran Kenaf di Malaysia edisi ketiga ini diterbitkan untuk menyebarkan teknologi penanaman kenaf yang lengkap dan terkini ke arah pembangunan industri kenaf di negara ini.

Dato’Dr.SharifbinHaronKetua Pengarah MARDI

1

PENGENALAN

• Kenaf (Hibiscus cannabinus L.) ialah sejenis tanaman jangka pendek musim panas yang boleh menghasilkan serat (fibre).

• Pokoknya boleh mencapai 2.5 – 4.5 meter tinggi dalam masa 120 hari selepas tanam dan batangnya dituai untuk mendapatkan serat.

• Kenaf juga boleh dijadikan makanan foraj yang bermutu untuk ternakan. Daun kenaf mengandungi 15 – 35% protein kasar. Kenaf yang dipotong 30 – 42 hari selepas ditanam menghasilkan kandungan protein yang optimum dan amat sesuai sebagai makanan ternakan.

• Kebiasaannya, selepas 60 – 80 hari ditanam batang kenaf akan mula mengeluarkan serat dan nisbah daun-batang akan berubah serta kandungan protein menurun.

• Kulit luar batang yang panjang dipanggil serat luar (bast) dan merangkumi lebih kurang 25 – 30% daripada keseluruhan batang. Bahagian dalamnya mengandungi serat yang lebih pendek dinamakan empulur (core) yang merangkumi 70 – 75% daripada keseluruhan batang.

• Dalam keadaan persekitaran yang sesuai, kenaf boleh tumbuh sehingga 3 – 5 meter dalam tempoh 4 – 5 bulan, dan menghasilkan bahan batang kering sehingga 20 tan per hektar.

• Kenaf telah diketahui sebagai makanan ternakan berprotein tinggi dengan kandungan protein kasar 21 – 34% dalam daun, 10 – 12% dalam batang dan 16 – 23% dalam keseluruhan pokok.

Penyaringan varieti kenaf

• Pelbagai varieti kenaf ditanam di beberapa negara seperti China, India dan Bangladesh. Jenis-jenis ini berbeza dari segi pertumbuhan pokok, keperluan jangka masa siang, warna batang dan daun, bentuk daun dan biji benih serta kesesuaiannya dalam keadaan persekitaran yang berbeza.

• Di Malaysia, kitaran pertumbuhan boleh berubah daripada 75 – 105 hari bagi varieti cepat matang, 105 – 120 hari bagi varieti sederhana matang dan 120 – 150 hari bagi varieti lambat matang.

• Penyaringan varieti bergantung pada beberapa faktor seperti tindak balas terhadap jangka masa siang, tempoh kematangan, rintangan terhadap perosak dan penyakit serta jumlah hasil serat batang sehektar.

• Antara varieti kenaf yang berpotensi ialah MHC-17, MHC-124, MHC-128 dan MHC-129.

• Ketika ini, varieti V 36 merupakan varieti yang ditanam secara komersial di Malaysia untuk pengeluaran serat dan juga biji benih.

2

Aksesi kenaf yang dikaji

Keratan rentas batang kenaf

3

PENYEDIAAN SEBELUM MENANAMKeperluan tanaman• Kenaf boleh tumbuh di atas pelbagai jenis tanah iaitu daripada tanah liat hingga

ke tanah peroi. Tanah yang paling sesuai untuk tanaman kenaf ialah tanah jenis peroi berpasir yang bersaliran baik dengan kandungan humus yang tinggi dan berkemampuan tinggi untuk menyerap air.

• Suhu optimum untuk pertumbuhan ialah 25 – 28 °C, jumlah hujan 240 – 490 mm dengan taburan yang rata semasa kitaran pertumbuhan selama 4 – 5 bulan.

• Tahap pH tanah yang optimum ialah 5.5 dan 6.5.

• Tanaman ini peka terhadap jangka masa siang dan berbunga apabila waktu siang kurang daripada 12.5 jam. Semasa mula berbunga, pertumbuhan pokok berkurang dengan ketara, atau terus berhenti. Bagi mendapatkan hasil yang baik, seelok-eloknya kenaf ditanam pada musim hujan melainkan jika sumber pengairan disediakan.

Keperluan jentera• Operasi ladang yang menggunakan jentera diperlukan untuk pengeluaran kenaf pada

skala besar. Penggunaan mesin akan mempercepat operasi ladang dan akhirnya dapat mengurangkan keperluan tenaga buruh dan kos pengeluaran.

• Permukaan tanah mestilah bercerun landai tidak melebihi 8 – 12% untuk jentera.

• Jentera diperlukan untuk penyediaan tanah, penaburan biji benih, pembajaan, pengawalan rumpai, pengurusan perosak dan penyakit, penuaian dan pengendalian lepas tuai.

Pembajakan piring Pembajakan putar

4

Pensampelan tanah untuk penentuan kesesuaian dan kesuburan• Apabila sesuatu kawasan dikenal pasti, sampel tanah diperlukan untuk menentukan

tahap kesuburannya dari segi keadaan fizikal dan kandungan kimia tanah tersebut.

• Sampel tanah diambil secara rawak sekurang-kurangnya di empat tempat di kawasan seluas satu hektar dengan menggunakan gerudi tanah.

• Sampel tanah diambil pada dua aras kedalaman, iaitu 0 – 20 cm dan 20 – 40 cm dari permukaan tanah.

• Bagi setiap lokasi, empat sampel tanah tadi dicampur mengikut aras kedalaman dan dikering udara untuk menentukan tahap kesuburannya melalui analisis kimia.

Penyediaan tanah• Bagi kawasan baru, pokok, tumbuhan renek dan ketulan batu yang terdapat di situ

perlu dibersihkan.

• Bagi kawasan sawah terbiar, rumpai boleh dihapuskan dengan menyembur racun rumpai jenis lepas cambah sistemik (contohnya glyphosate isopropylamine).

• Perancangan aktiviti ladang yang betul hendaklah dibuat untuk menjamin kesesuaian penggunaan jentera bagi setiap operasi. Kecekapan dan kesesuaian jentera dengan keadaan kawasan, ciri-ciri tanah dan sistem pengairan adalah sangat penting.

• Pembinaan parit keliling boleh membantu saliran sekiranya tanah mempunyai saliran yang kurang baik.

• Pemecahan tanah pada aras lebih dalam adalah berfaedah bagi tanah yang mempunyai kandungan liat yang tinggi bagi meningkatkan saliran dan pengudaraan.

• Tanah dibajak piring sedalam 30 – 50 cm pada musim kering dengan pembajak jenis tiga piring yang dibawa oleh traktor 50 – 80 kk.

• Penyikatan tanah perlu dilakukan 1 – 2 kali dengan penyikat jenis enam mata dan pemutaran tanah dilakukan 1 – 2 kali dengan alat pemutar. Ini bergantung pada keadaan rumpai, struktur tanah dan kerataan permukaan tanah.

• Tujuan pembajakan adalah untuk mendapatkan keadaan tanah yang bebas rumpai serta tanah yang gembur dan permukaan rata sebelum penyemaian biji benih.

Pertumbuhan kenaf akibat penyediaan tanah yang tidak sempurna

Tanah selepas dibajak

5

PENYEDIAAN BIJI BENIHKualiti biji benih• Biji benih berkualiti merupakan faktor penting yang menentukan penghasilan kenaf

yang baik.

• Percambahan biji benih mestilah melebihi 90%. Pertumbuhan anak benih yang subur akan menyumbang kepada kepadatan pokok dan jumlah hasil biojisim.

• Rawatan biji benih dengan racun kulat semasa penyimpanan dapat mengekalkan peratusan percambahan dengan ketara dan penyimpanan yang lebih lama pada suhu yang sesuai.

Jentera penabur biji benih• Sebuah penabur yang beroperasi secara manual yang mudah, atau jentera penabur

biji benih enam baris yang dipasang di belakang traktor, melakukan fungsi-fungsi mekanikal seperti yang berikut:

– Membuka saluran biji benih pada kedalaman yang diingini – Menabur biji benih dengan kuantiti tertentu – Menjatuhkan biji benih ke dalam saluran – Menimbus biji benih dan memadatkan tanah di sekeliling biji benih

Penaburan biji benih• Alat penabur biji benih enam baris berserta pembaja dipasang lekat pada traktor

75 kk.

• Pada kelajuan 1.0 m/saat, penabur biji benih enam baris berupaya menanam sehektar kawasan dalam masa 2 jam. Diandaikan operasi selama 8 jam sehari, alat tersebut boleh menyiapkan 4 hektar sehari. Pada kadar gerak kerja ini, ladang seluas 50 hektar boleh ditanam dalam masa 12.5 hari.

• Biji benih ditanam pada kedalaman 1 – 2 cm dengan kadar 20 kg/ha. Selalunya, sebiji benih yang bermutu dibubuh pada setiap lubang untuk memastikan pertumbuhan yang seragam bagi mendapatkan pengeluaran batang yang sama rata saiznya.

Biji benih kenaf Jentera penabur enam baris bersama pembajaan

Penabur secara manual menggunakan mesin ringkas

6

PENGURUSAN PENANAMANKepadatan pokok• Kepadatan pokok dengan jarak di antara baris yang sesuai boleh memaksimumkan

hasil bergantung pada keadaan cerun dan kesediaan bekalan punca air.

• Kepadatan pokok mesti mencapai 650,000 pokok per hektar dengan jarak 30 cm di antara baris dan 5 cm di antara pokok untuk memaksimumkan hasil.

• Kepadatan atau populasi tersebut juga dapat mengawal rumpai dengan baik apabila kanopi bertaut selepas sebulan ditabur.

• Hasil biojisim kenaf juga akan mencapai tahap optimum iaitu lebih kurang 15 tan per hektar di tanah bris malah boleh meningkat lagi jika kesuburan tanah lebih baik atau jika ditanam di tanah aluvium.

Pokok kenaf berumur 2 minggu

Pokok kenaf berumur 12 minggu Pokok kenaf berumur 16 minggu

Pokok kenaf berumur 6 minggu

7

Keperluan air• Kenaf boleh tahan kemarau tetapi potensi hasil akan terjejas.

• Pengairan atau hujan yang mencukupi dan serata semasa musim penanaman boleh memaksimumkan pertumbuhan dan hasil.

• Kenaf memerlukan 7 – 15 mm air setiap hari semasa pertumbuhan puncak.

Pengairan sokongan• Pengairan sokongan menggunakan pemancut air berkuasa tinggi haruslah disediakan

dalam musim kemarau yang berpanjangan.

• Bagi mengurangkan kos pengeluaran, memadailah kenaf ditanam di tanah yang mempunyai lembapan dan paras air yang mencukupi.

• Untuk kawasan yang luas, pengairan renjis menggunakan ‘rain gun’ dapat menyediakan air yang secukupnya.

Pembaikan tanah• Bagi tanah bris yang mempunyai masalah kesuburan, penggunaan baja organik perlu

untuk meningkatkan keupayaan pertukaran kation (CEC) tanah supaya baja yang diberi boleh diambil oleh pokok dengan secekapnya.

• Baja organik seperti tinja ayam pada kadar 10 t/ha diperlukan dan dibajak putar supaya sekata di dalam tanah untuk memberi pertumbuhan pokok yang sama.

• Bagi tanah bris siri Rudua, tiga kali kadar tinja ayam disyorkan pada tahun pertama. Kadar ini boleh dikurangkan kepada 20 t/ha pada tahun kedua dan seterusnya hanya 10 t/ha sahaja setiap kali penanaman.

Sistem pengairan sprinkler/rain gun Taburan tinja ayam di ladang

8

Pengapuran• Kapur serbuk seperti GML (Ground magnesium limestone) ditabur menggunakan

penabur vicon pada 1 – 2 bulan sebelum menanam sekiranya perlu untuk memberi kesan peningkatan pH yang sekata dan mencapai paras optimum.

• Keperluan ini bergantung pada nilai pH tanah sebelum menanam. Kira-kira 1 – 2 t/ha kapur diperlukan untuk menaikkan pH sebanyak satu unit dan ini bergantung pada jenis tanah.

Pembajaan• Untuk pembajaan, jenis dan jumlah baja yang digunakan bergantung pada tahap

kesuburan tanah. Pengalaman adalah penting untuk menentukan penambahan atau pengurangan baja yang diperlukan supaya mendapat hasil yang optimum atau maksimum daripada jumlah baja yang telah disyorkan.

• Pembajaan NPK sebatian disyorkan kerana ia merupakan baja yang larut perlahan.

• Kadar asas 250 – 300 kg/ha bagi baja NPK 15:15:15 hendaklah ditabur semasa menanam, dan baja penyelenggaraan NPK 15:15:15 pada kadar 250 – 300 kg/ha ditabur 6 – 8 minggu selepas menanam.

• Jika perlu, baja tambahan seperti urea akan diberikan sebanyak dua kali iaitu 50 kg/ha semasa menanam dan 50 kg/ha pada 6 – 8 minggu selepas menanam.

Semburan racun pracambah menggunakan penyembur bum selepas menabur kenaf

Semburan racun sistemik semasa penyediaan tanah

Rumpai mati selepas semburan glyphosate

9

PENGURUSAN RUMPAI, PEROSAK DAN PENYAKITKawalan rumpai• Kawalan rumpai amat mustahak untuk memaksimumkan hasil terutamanya pada

peringkat awal pertumbuhan supaya tiada persaingan antara pokok kenaf dengan rumpai serta menggalakkan pokok tumbuh dengan baik.

• Rumpai bersaing dengan tanaman untuk mendapatkan cahaya, ruang, air dan nutrien.

• Merumpai dalam masa sebulan selepas menanam (jika perlu) menggunakan racun lepas cambah selektif memberikan masa yang secukupnya untuk pertumbuhan tampang (vegetatif) sebelum pokok mengeluarkan bunga.

• Kehilangan hasil sebanyak 85% boleh terjadi apabila rumpai yang berlebihan tidak dikawal. Jarak baris pokok dan kesuburan tanah memberi kesan kepada persaingan rumpai.

• Untuk memastikan penutupan kanopi dengan cepat dan merencatkan percambahan dan pertumbuhan rumpai, biji benih yang berkualiti, air dan baja yang mencukupi serta jarak pokok yang sesuai haruslah diberi perhatian.

• Kawalan rumpai yang pertama ialah semasa penyediaan tanah, dengan menggunakan racun lepas cambah sistemik seperti glyphosate isopropylamine. Jarak masa selamat semburan racun ini ialah 3 minggu sebelum penaburan biji benih.

• Bagi kawalan rumpai dengan menggunakan racun jenis pracambah, racun seperti Dual (metolachlor) digunakan sejurus selepas menanam, pada jumlah semburan 400 – 450 liter/ha air untuk mencegah biji rumpai tumbuh dan mengelakkan persaingan dengan tanaman.

• Meracun (pracambah) dengan menggunakan tangki penyembur bersambung dengan alat penyembur bum yang dipasang dengan 8 muncung berupaya menyembur selebar 20 m dan ditarik oleh traktor, boleh mengawal rumpai dengan baik selama 3 bulan.

Kawalan perosak dan penyakit• Antara jenis perosak kenaf ialah kumbang sepit, kumbang jepun, ulat ratus, afid dan

kutu trip. Ia boleh dikawal dengan menyembur racun confidor mengikut kadar yang disyorkan oleh pengeluar.

• Serangan serangga perosak yang tidak banyak pada awal musim tidak memerlukan kawalan racun.

• Serangga perosak menyerang kenaf kerana tanaman tersebut mengeluarkan nektar yang banyak dan menjadi tarikan kepada perosak.

• Kenaf juga merupakan perumah bagi cacing nematoda. Serangannya boleh membuatkan pertumbuhan kenaf terencat dan pokok tumbang kerana kerosakan pada akar dan ini boleh menyebabkan kehilangan hasil. Ia boleh dikawal dengan menggunakan Furadan 3G.

• Kerosakan oleh larva Anomis flava dan Dysdercus cingulatus (cotton stainer) boleh dikawal dengan menggunakan Decis mengikut kadar yang disyorkan oleh pengeluar.

10

Serangan lelompat daun (Chlorita biguttata) Kerosakan oleh larva Anomis flava

Daun berlubang disebabkan olehPodagrica gamella

Jangkitan kulat Colletotricum sp. pada daun

Serangan nematoda akar puru pada akar kenaf

Reput pangkal disebabkan oleh Sclerotia rolfsii

Serangan pada benih oleh Dysdercus cingulatus

11

• Penyakit kulat yang menyerang kenaf: – Bintik daun disebabkan oleh Colletotrichum capsici dan Cladosporium sp. – Reput akar disebabkan oleh Fusarium oxysporum. – Kesan hitam pada batang disebabkan oleh Phytophtora parasitica, boleh dirawat

dengan mancozeb dan metalaxyl. – Reput pangkal disebabkan oleh Sclerotia rolfsii. – Layu pokok disebabkan oleh Ralstonia solanacearum.

PENUAIANPenuaian batang• Masa penuaian mempengaruhi jumlah hasil dan mutu serat serta batang.

• Penuaian yang terlalu awal memberikan hasil serat yang rendah kerana kebanyakan serat masih lembut (belum matang), dan ini boleh hilang semasa serat diproses.

• Jika pokok dibiarkan terlalu tua, walaupun hasil serat yang tinggi diperoleh, peratusan lignin di dalam serat juga tinggi menjadikannya kasar dan tidak mudah lentur.

• Mutu serat tertinggi biasanya diperoleh apabila pokok dituai 20 hari selepas 100% pokok kenaf berbunga.

• Tempoh penanaman sehingga penuaian ialah 120 – 150 hari bergantung pada keperluan untuk pengeluaran produk. Jika memerlukan serat yang lebih lembut, masa penuaian perlu dikurangkan daripada 120 hari.

• Cara penuaian bergantung pada kegunaan kenaf. Bagi menghasilkan serat panjang dan bermutu tinggi, kenaf ditebang secara manual atau menggunakan mesin penebang. Bagi menghasilkan serat yang sederhana panjang dan pendek, penuaian dijalankan dengan menggunakan penuai foraj.

• Kaedah penuaian kenaf adalah memotong dengan tangan, menggunakan mesin (potong seluruh batang atau potong pendek menggunakan penuai foraj), dan cabut bersama akar (kerana bahagian bawah batang mengandungi serat yang terbaik). Pemotongan dengan tangan dilakukan hanya apabila tenaga buruh murah dan mudah di dapati.

• Serat di bahagian luar akan hilang dengan banyaknya sekiranya batang dibiarkan reput terlalu lama di ladang selepas dituai.

• Kehilangan semasa menuai juga berlaku apabila aras mesin penuai ditinggikan untuk mengelakkan mesin daripada terpotong rumpai.

• Menaikkan mesin penuai ke aras 36 cm dari permukaan tanah akan mengakibatkan kehilangan hasil batang sebanyak 20%.

• Kehilangan semasa menuai amatlah ketara jika batang dibiarkan jatuh ke tanah contohnya semasa memungut atau membuat bandela.

12

Penuaian untuk menghasilkan serat panjang• Batang kenaf dipotong secara manual atau menggunakan mesin seperti

mesin rumput.

• Batang-batang yang telah dipotong kemudian dipungut.

• Batang tersebut kemudian dipisahkan di antara serat luar dan dalam dengan menggunakan mesin dekortikasi kenaf.

• Serat luar diikat bersama dan direndam di dalam tangki selama lebih kurang dua minggu atau sehingga semua serat terpisah. Proses ini dipanggil proses retting.

• Serat luar yang telah terpisah kemudian dibersihkan, dijemur dan dibandelakan.

• Bagi serat dalam, ia akan dihancurkan menjadi serbuk dan dibungkus.

Proses retting kenaf• Proses retting menghasilkan serat panjang yang bermutu tinggi. Serat yang terhasil

berwarna putih dan bersih daripada serat dalam.

• Di kawasan tropika, suhu airnya sesuai untuk proses retting.

• Selepas batang kenaf dituai, serat dalam dan luar perlu dileraikan dengan menggunakan mesin dekortikasi. Serat luar kemudian akan diikat bersama dan direndam di dalam tangki berisi air. Jenis air yang paling sesuai digunakan ialah air kolam atau sungai kerana ia mengandungi bakteria yang boleh mengurai lignin dan hemiselulosa.

• Proses retting mengambil masa lebih kurang 15 – 22 hari bergantung pada umur pokok kenaf yang dituai, suhu air dan jenis air yang digunakan untuk merendam.

• Nisbah air dan serat di dalam tangki seharusnya tidak kurang daripada 9:1. Sekiranya air tidak mencukupi untuk mencairkan asid-asid yang terbentuk semasa merendam, bakteria yang menyebabkan pereputan akan musnah atau berkurangan, dan jangka masa retting akan menjadi lebih lama. Bakteria yang menyebabkan pereputan membiak dengan cepat pada suhu lebih kurang 30 – 34 °C.

• Proses retting yang terlalu lama akan menghasilkan serat yang tidak kuat, manakala proses retting yang singkat akan menghasilkan serat yang kasar dan kusut.

• Pengalaman sangat penting untuk mengetahui jangka masa yang paling sesuai untuk menamatkan proses pereputan. Apabila proses retting telah selesai biasanya serat akan mudah dicuci dan dileraikan. Serat kemudian akan dibilas dan dijemur menggunakan cahaya matahari atau alat pengering.

• Selepas dikeringkan, kandungan air di dalam serat seharusnya tidak melebihi 17% dan tidak kurang daripada 12%.

• Serat dalam yang telah diasingkan terlebih dahulu akan dikisar menjadi serbuk dan dibungkus.

13

Memotong pokok kenaf dengan penuai berputar (untuk pekebun kecil)

Menuai kenaf menggunakan penuai kombin

Memotong pokok kenaf dengan mover conditioner

Memotong pokok kenaf menggunakan mesin rumput

Memungut batang kenaf yang telah dituai untuk diproses

Mengering batang di ladang

14

Dekortikasi batang untuk meleraikan serat dalam dan luar

Serat luar yang diasingkan daripada serat dalam

Contoh tangki yang digunakan untuk merendam serat kenaf

Rendaman serat kenaf dalam tangki

Serat dibilas dengan water jetSerat dijemur selepas proses retting

15

Penuaian serat sederhana panjang• Batang kenaf dituai dengan menggunakan penuai foraj.

• Foraj kenaf yang dituai kemudian dikeringkan menggunakan cahaya matahari atau kering udara.

• Serat luar kemudian dibersihkan daripada serat dalam dengan menggunakan mesin khas.

• Serat luar kemudian dibandela manakala serat dalam akan dihancurkan menjadi serbuk dan dibungkus.

Penuaian kenaf untuk makanan ternakan• Batang kenaf dituai dengan menggunakan mesin penuai foraj ketika berumur 6 – 8 minggu.

• Terdapat dua jenis makanan ternakan iaitu yang perlu dikeringkan seperti pelet, kiub dan caf dan tidak perlu dikeringkan seperti silaj.

• Bagi makanan ternakan yang perlu dikeringkan, batang kenaf yang telah dipotong dikeringkan dan kemudian diproses menjadi pelet, kiub atau caf.

• Bagi makanan ternakan yang tidak perlu dikeringkan pula, batang kenaf yang telah dipotong akan dimasukkan ke dalam tong dan direkatkan.

Bandela serat kenaf Pengisar serat (grinder)

Penuai foraj Pengumpulan batang kenaf daripada penuaian foraj

16

Serat kenaf yang dituai menggunakan penuai foraj

Serat tuaian foraj yang dikeringkan secara terbuka

Pengering solar Pembungkusan batang tuaian foraj

Makanan ternakan – silaj Makanan ternakan – caf

17

Makanan ternakan – pelet Makanan ternakan – kiub

Makanan ternakan – mil

Pembungkusan makanan ternakan – caf

18

PENGELUARAN BIJI BENIH KENAF

• Terdapat beberapa faktor penting yang mempengaruhi pengeluaran biji benih kenaf di Malaysia. Faktor-faktor tersebut termasuklah persekitaran seperti cuaca dan lokasi penanaman, amalan pertanian untuk penanaman, pengurusan dan penuaian serta pemprosesan seperti penyimpanan biji benih.

• Di Malaysia, varieti kenaf yang disyorkan oleh MARDI ialah V 36.

Keperluan persekitaran• Tiga faktor persekitaran penting yang memberi kesan kepada pembungaan kenaf dan

pengeluaran benih ialah suhu, jumlah taburan hujan dan tempoh jangka masa siang.

• Varieti kenaf peka terhadap jangka masa waktu siang dan akan berbunga apabila waktu siang kurang daripada 12.5 jam. Pembungaan awal akan membantutkan pertumbuhan pokok dan merendahkan hasil biji benih dan serat. Oleh itu, hanya varieti tertentu sahaja seperti V 36 yang sesuai untuk ditanam di Malaysia.

• Cuaca yang kering, panas dan tiada hujan sangat diperlukan apabila biji benih mulai matang kerana biji benih yang dituai pada musim hujan berkualiti rendah dan mempunyai kandungan lembapan yang tinggi.

• Di Malaysia, hanya beberapa tempat sahaja yang telah dikenal pasti sangat sesuai untuk pengeluaran biji benih, di bahagian utara Semenanjung Malaysia iaitu Kedah dan Perlis. Ini kerana kawasan tersebut mempunyai musim kering yang nyata.

• Disebabkan faktor cuaca tersebut, masa penanaman haruslah tepat supaya penuaian biji benih berlaku pada musim kering. Di Kedah dan Perlis, musim kemarau biasa bermula pada pertengahan Disember atau Januari dan akan berakhir pada pertengahan Mac atau permulaan April.

• Oleh itu, sasaran untuk penuaian ialah pada bulan Februari yang merupakan bulan yang paling kering. Masa penanaman optimum ialah awal September untuk kedua-dua tempat tersebut.

Amalan agronomi untuk pengeluaran bji benih kenaf• Kenaf biasanya ditanam dengan menggunakan mesin penyemai pada populasi

tanaman 250,000 – 300,000 pokok/hektar.

• Pembajaan dan pengairan yang mencukupi amat diperlukan pada waktu kritikal seperti pada awal penanaman, semasa pembungaan dan pada awal pembentukan benih untuk meningkatkan pengeluaran biji benih.

• Biji benih biasanya akan mula terhasil setelah kenaf berumur 3 bulan. Masa penuaian benih paling sesuai adalah apabila 10% lenggai benih telah terbuka dan batang pokok kenaf telah kering.

• Penuaian merupakan aktiviti paling sukar dalam pengeluaran biji benih kenaf. Biji benih boleh dituai dengan menggunakan parang untuk menebang, atau dengan menggunakan mesin seperti pembanting benih atau penuai kombin benih.

19

• Penuaian biji benih menggunakan tangan akan meninggikan kos buruh dan tidak sesuai untuk penanaman berskala besar. Penggunaan pembanting biji benih sesuai untuk pengeluaran biji benih berskala kecil. Penggunaan mesin penuai kombin benih pula lebih sesuai untuk skala besar.

• Biji benih kenaf yang matang mempunyai duri-duri tajam yang menyebabkan kulit menjadi gatal dan merah. Oleh yang demikian, biji benih kenaf hanya boleh dituai dengan tangan pada waktu pagi (apabila kurang angin bertiup) untuk mengurangkan kesan tersebut.

• Purata hasil biji benih yang diperoleh daripada penuaian menggunakan tangan ialah 800 – 1,000 kg/ha manakala melalui penggunaan mesin hasilnya ialah 300 – 700 kg/ha.

Lenggai benih kenaf yang matang

Mesin penuai kombin benih untuk skala besarMesin pengasingan biji benih kenaf

20

Bilik sejuk penyimpanan biji benih kenaf

Pengendalian dan pemprosesan biji benih kenaf• Pengendalian dan pemprosesan juga merupakan proses yang sangat penting untuk

menghasilkan biji benih yang bermutu tinggi. Biji benih yang dituai dikeringkan dan diproses.

• Pengeringan perlu dilakukan walaupun biji benih dituai pada musim kering untuk mencapai lembapan ke tahap 8 – 12%. Di samping itu, biji benih yang dituai dengan mesin penuai kombin perlu diproses dan dibersihkan supaya tidak bercampur dengan benda asing seperti benih rumpai, sampah dan pasir.

• Terdapat dua peringkat pembersihan, iaitu pengasingan biji benih daripada benda asing yang besar, dan pengasingan daripada benda asing dan kotoran yang lebih halus.

• Pembersihan biji benih boleh dijalankan dengan menggunakan alat-alat pembersih biji benih, pengasing udara dan pengasing graviti. Pembersihan sangat penting untuk mengelakkan kerosakan biji benih oleh benda asing semasa disimpan.

• Biji benih perlu dirawat dengan racun perosak untuk mengelakkan serangan kulat semasa dalam penyimpanan. Biji benih kemudian dimasukkan ke dalam beg polietilena, direkatkan dan disimpan di dalam bilik sejuk.

• Keadaan cuaca yang panas dan lembap sepanjang tahun seperti di Malaysia menyebabkan kualiti biji benih kenaf cepat merosot. Peratus percambahan akan menurun selepas 5 – 7 bulan dalam penyimpanan pada suhu persekitaran. Peratus percambahan yang tinggi dapat dikekalkan sehingga 18 bulan sekiranya biji benih disimpan pada suhu 5 °C.

• Kualiti biji benih ditentukan dengan menjalankan ujian kandungan lembapan dan ujian percambahan. Biji benih yang mempunyai kadar percambahan melebihi 80% dianggap sebagai benih yang mempunyai peratus percambahan yang tinggi.

21

TANAMAN GILIRAN

• Pilihan tanaman hendaklah tepat supaya tidak menyebabkan kesan penyakit atau perosak pada tanaman kenaf seterusnya. Tanaman giliran hendaklah daripada jenis tanaman yang berlainan famili dengan kenaf.

• Pemilihan tanaman giliran yang tepat bergantung pada pemasaran hasilnya yang baik.

• Jenis tanaman yang disyorkan ialah jagung, kacang tanah, keledek dan kacang soya.

• Tanaman giliran ini hendaklah mengikut amalan kultur yang betul supaya tidak menimbulkan masalah kepada tanaman kenaf berikutnya, seperti pembajaan yang betul supaya tidak menyebabkan kesuburan tanah terjejas dan penyebaran penyakit atau perosak.

• Elakkan tanah terbiar kosong terlalu lama tanpa kawalan rumpai kerana sesetengah rumpai menjadi perumah perosak atau penyakit alternatif yang baik.

22

EKONOMI PENGELUARAN

Bil. Perkara RM Jumlah (RM)Anggaran hasil batang (t/ha) 15Anggaran harga batang (RM/t) 500Pendapatan kasar 7,500

I Kos TetapSewa tanah 100

II Jumlah kos tetap 100 100Kos BerubahBajak piring 270*Bajak putar (3x) 810Racun rumpai 80GML (pilihan) @ 1 t/ha 245*Baja organik (tinja ayam @ 10 tan/ha) 1,000*Biji benih @ 15 kg/ha @ RM25/kg 375Baja NPK 500 kg/ha, Urea 100 kg/ha 1,100Racun serangga dan kulat 100Buruh (operasi ladang) 2,000Jumlah kos berubah 5,980Jumlah kos 6,080

III Kos (RM/t) 405IV Jumlah keuntungan (RM/ha) 1,420V Pulangan tenaga buruh (RM/ha) 3,420*PilihanKos input bergantung pada harga pasaran semasaHarga batang kenaf boleh ditambah nilai dengan cara pemprosesan tertentu

Pencapaian pengeluaran kenaf pada masa kiniHasil serat luar dan serat dalam (bahan kering) berdasarkan kepadatan tumbuhan 650,000 pokok/ha.

Hasil kenaf Purata (t/ha)BatangSerat luar (bast)Serat dalam (core)

15*3.5**

10.5***Julat hasil: 12 – 20 t/ha**Anggaran kadar kehilangan hasil semasa pemprosesan 6%

23

BIBLIOGRAFIDavid, E. Kissel, William, D. Kigan dan Andrew Kaldor (2000). Selection of kenaf production areas in

Georgia. Proc. 3rd Annual American Kenaf Society Conference, Corpus Christi, Texas, USA Feb. 2000, American Kenaf Society

Dempsey, J.M. (1975). Fiber crops, m.s. 203 – 304. Gainnesville: The University of Florida Press

Mat Daham, M.D. (2005). Development of kenaf production in Malaysia. Kertas kerja yang dibentangkan dalam Seminar on Kenaf: A new source of growth, 10 Mei 2005, Kuala Lumpur, Penganjur: MTIB & MARDI

Mat Daham, M.D., Abdullah, O. dan Wong, C.C. (2005). Proc. 3rd Technical Review Meeting on the National Kenaf Research Project, 25 – 36 Mei 2004. Kota Bharu, Serdang: MARDI

Mat Daham, M.D., Akhir, H.M. dan Rahim, H.A. (2003). Mechanization technology for production of kenaf for forage and fibre. Proc, Advance Technology Congress 2003 – Bio-engineering conference, 20 – 21 Mei 2003 Putrajaya. Serdang: UPM

Terry Sellers, Jr., Nancy, A. Reichert, Eugene, P. Columbus, Marty, J. Fuller dan Karen Williams (1999). Kenaf properties: Processing and Products. Mississippi State University

Vijaysegaran, S. dan Wong, C.C. (2002). Kenaf Research and Development in Malaysia (Occasional Paper No. 2/2002), Serdang: MARDI

Wong, C.C. dan Mat Daham, M.D. (2003). Proc. 2nd Technical Review Meeting on the National Kenaf Research Project, 7 – 8 Jan 2003 Sungai Petani, Serdang: MARDI

Wong, C.C., Mat Daham, M.D., Halimathul, S. dan Mahmud, T. (2003). Agronomic potential and challenges of kenaf production in Malaysia. Proc. Advance Technology Congress 2003 – Bio-enguneering conference, 20 – 21 Mei 2003 Putrajaya, Serdang: UPM

24

Lampiran 1. Aliran aktiviti penanaman kenaf

Beberapa aksesi kenaf kajian MARDI

1 2 3

Penyediaan Kawalan rumpai semasa Pengapuran tanah penyediaan tanah dengan GML

6 5 4

Menanam dengan Bajak putar Pembaikan tanah alat pneumatik dengan baja organik

7 8 9

Penyemburan Pembajaan asas Penyemburan racun racun pracambah lepas cambah selektif (jika perlu)

11 10

Tanaman Pembajaan muda/matang penyelenggaraan

12

Penuaian kenaf untuk foraj atau serat

MHC 20 MHC 3

25

Lampiran 2. Gerak kerja tanaman kenaf untuk serat dan foraj

Hari selepasmenanam

Aktiviti Huraian Nota

–28 Kawalan rumpai I Dibiarkan selama dua minggu

Guna racun herba lepas cambah jenis sistemik (contoh glyphosate isopropylamine dengan kadar yang disyorkan)

–14 Bajak piring/putar I Balik/putar rumpaitelah mati

Juga untuk pemecahan permukaan tanahsebelum kapur

Dikapur dengan GML (jika perlu)

1 – 2 t/ha untuk tanah sedentari dan bris2 – 3 t/ha untuk tanah gambut dan tanahasid sulfatpH 5.5 – 6.5 adalah optimum

Kapur ditabur dan digunakan sebagai ukuran profilaktik (mencegah penyakit)

–7 Bajak putar II Balik/putar rumpaitelah mati

Dibajak sehingga kedalaman >30 cm

+Baja organik (contoh tinja ayam) (jika perlu)

10 t/ha untuk tanah bris dan granite wash

Baja organik diguna untuk membaiki struktur tanah

–1 Bajak putar III Menggembur dan merata tanah

Untuk kawalan rumpai, pengudaraan dan saliran

0 Menabur biji benih Sepanjang tahun tetapi waktu yang terbaik adalah semasa bermulanyamusim hujan

Melainkan ada pengairan

Corak penanaman 30 cm di antara baris dan5 cm antara pokok(600,000 – 650,000pokok/ha)

Penggunaan mesin baik untuk penanaman.Kadar percambahan menentukan populasi pokok

Kadar biji benih 20 – 25 kg/ha(peratus percambahan 90%)

Biji benih ditabur dalam baris

+Baja asas digunakan 300 kg/ha NPK 15:15:15

atau 250 kg/ha NPK 15:15:15) + Urea pada50 kg/ha

Sebagai panduan asas untuk tanah bris

1 Merumpai II(Racun herba pracambah selepas menabur biji benih)

Contoh: Dual (metholachlor)

Kadar komersial disyorkan

7 ke hadapan Kawalan penyakit (Layu Fusarium dan Phythopthora) dan puru akar nematoda

Digunakan apabila ada simptom penyakit ini

Menggunakan racun kulat/nematoda untuk kawalan. Contoh carbofuran (furadan) untuk nematoda

(samb.)

26

Hari selepasmenanam

Aktiviti Huraian Nota

14 ke hadapan

Kawalan serangga perosak (belalang daun, pemakan daun dan pengorek batang)

Digunakan hanya apabila serangga perosak muncul pada peringkat awal. Kawalan awal oleh cotton stainer untuk hasil tanaman yang baik

Gunakan sebarang racun serangga perosak komersial yang sedia ada.Contoh imidacloprid (confidor) atau decis

25 – 30 Merumpai III(Pilihan)

Racun herba lepas cambah selektif untuk rumpai berdaun halus (contoh Fusilade)

Menggunakan racun herba terpilih jika perlu sahaja Kawalan rumpai yang terakhir sebelum tuai. Kadar komersial disyorkan

45 – 60 Kadar baja untuk penyelenggaraan atau baja tambahan

NPK (15:15:15) pada250 kg/ha + Urea 50 kg/ha

Kadar yang lebih tinggi mungin diperlukan bergantung pada kesuburan semula jadi tanah

42 (foraj)dan120 – 150 (serat)

Penuaian Pada peringkat matang, terbaik semasa musim kering biasanya antara 120 – 150 hari selepas menanam

Untuk makanan ternakan, kenaf perlu dituai awal, kira-kira 42 hari selepas benih ditanam. Baja penyelenggaraan perlu dilakukan selepas dituai untuk pertumbuhan semula. Kawalan rumpai perlu dilakukan untuk meningkatkan pertumbuhan semula

120 – 150 Penuaian serat panjang Selepas penuaian, serat dalam dan serat luar dipisahkan dengan menggunakan mesin dekortikasi. Serat luar direndam di dalam air selama 10 – 15 hari untuk mendapatkan serat kenaf bermutu tinggi. Serat dalam pula akan diprosesmenjadi debu

Penuaian boleh dijalankan dengan tangan atau mesin

120 – 150 Penuaian serat pendek Selepas penuaian kenaf yang telah dituai dihantar ke pusat pemprosesan untuk di hancurkanmenjadi debu

Penuaian dijalankan menggunakan penuai foraj

Lampiran 2. (samb.)

27

Lampiran 3. Aliran pengeluaran serat panjang (proses retting)

Pokok kenaf matang Batang kenaf yang telah dituai Dekortikasi batang kenaf

Serat luar yang telah dipisahkan daripada serat dalam

Proses retting serat luar di dalam tangki

Serat luar yang telah melalui proses retting

Lampiran 4. Pengeluaran kenaf untuk makanan ternakan

Penanaman

KiubMil Pelet Silaj

Penghasilan silaj

PenuaianKenaf berumur sebulan

Pengeringan

28

Lampiran 5. Pengeluaran serat kenaf

Penanaman Kenaf muda Kenaf matang

PenuaianPemprosesanSerat yang dibandela

Lampiran 6. Aliran pemprosesan biji benih kenaf

Penerimaan biji benih Pengeringan

PembungkusanPenyimpanan/pengedaran

Pembersihan

Rawatan kimia

29

Lampiran 7. Aplikasi komposit polimer kenaf (KPC)

Siling KPC Panel KPC Pagar KPC

30

ALAMAT PERHUBUNGANUntuk maklumat lanjut tentang teknologi dan khidmat perunding, sila hubungi:

Pusat Penyelidikan Padi dan Tanaman IndustriPusat Promosi dan Pembangunan Teknologi

Ibu Pejabat MARDI, SerdangPeti Surat 1230150774 KUALA LUMPURwww.mardi.gov.my

Penerbit MARDI