TUGASAN TAMADUN ISLAM

1) ZULKAROMI BIN ABD RAHMAN 830128-02-5665 KPLI KAJIAN

SOSIAL (JANUARI 2009)

2) MOHD HAFIZ BIN HAMAD

i. Membincangkan mengenai Tamadun Islam berdasarkan :-

a) Definisi

b) Sejarah perkembangan

c) Kepentingan mempelajarinya

Perkataan ‘tamadun’ sering digunakan untuk menggambarkan kemajuan

kebendaan (material) sesebuah masyarakat. Dari perspektif semasa pula,

perkataan ‘tamadun’ selalunya merujuk kepada pencapaian tertinggi dalam

sains dan teknologi selari dengan penonjolannya dalam tamadun Barat pada

zaman ini. Sebenarnya perkataan tamadun dari sudut etimologi berasal dari

perkataan ‘maddana’ dalam bahasa Arab. Maddana ini diterbitkan perkataan

maddani yang merupakan sifat nama. Maddana merupakan kata kerja yang

merujuk kepada ‘perbuatan membuka bandar’ atau kota serta ‘perbuatan yang

halus pekerti’. Daripada sifat nama. Madani merujuk kepada sifat sesuatu yang

berkaitan dengan pembangunan perbandaran serta kehalusan budi pekerti

yang terpuji. Kedua-dua perkataan ini iaitu maddani dan maddana sebenarnya

berasal dari perkataan deen yang bermaksud agama iaitu mengambarkan

kehidupan beragama.

Secara umumnya pengertian tamadun Islam mempunyai perkaitan antara

konsep bahasa dan istilah. Dari sudut bahasa Arab, terdapat istilah yang

dirujuk dalam konteks tamadun. Antara istilah-istilah itu ialah madaniah,

tamadun, dan hadarah. Ibn Khaldun, seorang sarjana Islam yang unggul dalam

bidang kemasyarakatan Islam dalam karyanya Muqaddimah, telah

menggunakan istilah Umran, Umran digunakan dalam kajian tentang bandar-

bandar atau kota yang memiliki kawasan tanah untuk didiami dan penempatan,

keadaan tinggal menetap, berkembang subur dan maju.

Tamadun Islam bersumberkan wahyu iaitu Al-Quran dan hadis dan

tamadun ini didirikan oleh masyarakat yang digelar dan menggelarkan diri

mereka sebagai Muslim. Ini bermakna tamadun Islam tidak didirikan atas

peranan atau kepentingan sesuatu bangsa,budaya,atau bersifat kebangsaan

semata-mata. Tamadun Islam didirikan dan didukung oleh sama ada bangsa

Arab, Turki, Parsi, India, Sepanyol, Melayu dan sebagainya dianggap saling

melengkapi atau dikenali sebagai kesatuan ummah dan berpegang kepada

unsur penyatuan iaitu konsep tauhid ( meng-Esakan Allah) manakala golongan

minoriti bukan beragama Islam yang bernaung dibawah pemerintahan Islam

dianggap sebagai penyumbang kepada pencapaian tamadun Islam.

Istilah Tamadun Islam mempunyai beberapa makna. Dari segi budaya ia

merujuk kepada komuniti Muslim sedunia, pengikut ajaran Islam. Komuniti ini

berjumlah kira-kira 1.3 hingga 1.4 bilion orang, atau satu perlima dari penduduk

dunia.

Komuniti ini tersebar luas di banyak negara dan kumpulan etnik yang

Cuma dihubungkan dengan agama. Dari segi sejarah atau geopolitik pula, istilah

ini biasanya merujuk kepada kumpulan negara majoriti Muslim atau negara yang

Islam menonjol dalam politiknya.

Komuniti Muslim sedunia juga dikenali secara kolektif sebagai "ummah".

Islam menekankan perpaduan dan pembelaan sesama Muslim, walaupun

terdapat beberapa golongan dalam Islam (seperti pemisahan Sunnah-Syiah). Di

masa lampau, ideologi "pan-Islamisme" dan nasionalisme pernah mempengaruhi

Dunia Islam.

Islam telah melahirkan antara tamadun manusia yang terunggul di dunia.

Ilmuan serta cendekiawan Islam seperti Ibn Sina atau Avicenna, Ibn Rushd atau

Averroes dan Al-Khawarizmi telah menyumbang kepada pembangunan sains

dan teknologi dunia. Malahan pembangunan ilmu dalam Dunia Islam telah diakui

sebagai pemangkin kepada Zaman Pembaharuan (bahasa Inggeris:

Renaissance) di Eropah yang akhirnya melahirkan satu tamadun yang gemilang

di sana.

Bangsa Barat khasnya Eropah telah mengambil inisiatif besar

menterjemah malah mempelajari pelbagai jenis ilmu dari dunia Islam Sepanyol

dan lain-lain wilayah di Timur Tengah.

Ilmu-ilmu yang diterjemah itu melewati ilmu-ilmu falsafah, perubatan,

astronomi, matematik, logik, akhlak, kimia, dan algebra. Lahir Universiti-universiti

Naples, Bologna, Universiti Paris, Oxford dan Koln, akhirnya Eropah berjaya

melepasi Zaman Kelam meluncur menuju Zaman Pembaharuan. Ilmu-ilmu dari

dunia Islam telah membawa kejayaan kepada bangsa Eropah.

Semasa Zaman Keemasan Islam (750 - 1250: zaman Kerajaan

Abbasiyah), para ahli falsafah dan ahli sains, serta jurutera-jurutera dari dunia

Islam banyak menyumbang kepada teknologi. Mereka melakukan ini dengan dua

cara, iaitu dengan mengekalkan tradisi-tradisi yang awal, serta dengan

menambahkan rekaan-rekaan dan pembaharuan-pembaharuan mereka sendiri.

Pencapaian-pencapaian saintifik dan intelektual mekar pada zaman keemasan

itu.

Kerajaan Islam mewarisi "pengetahuan dan kemahiran Timur Tengah

kuno, Yunani, Parsi dan India. Mereka menambah pembaharuan penting dari

luar, contohnya seperti penomboran kedudukan dari India," tulis Bernard Lewis

dalam bukunya What Went Wrong? (Apakah Silapnya?).

Satu lagi pembaharuan ialah kertas, asalnya rahsia yang dijaga ketat

orang Cina. Seni pembuatan kertas diperolehi daripada dua tawanan di

Pertempuran Talas (751), hingga kilang kertas dapat dibina di Samarkand dan

Baghdad. Orang Arab memperbaiki teknik orang Cina dengan menggunakan

kain linen berbanding kulit pokok mulberi.

Kebanyakan pembelajaran dan kemajuan ini dapat dikaitkan dengan

geografi. Sebelum kedatangan Islam lagi, bandar Makkah telah menjadi pusat

perdagangan di Semenanjung Arab dan Nabi Muhammad juga merupakan

saudagar. Tradisi mengerjakan haji ke Mekah menyebabkannya menjadi pusat

pertukaran idea dan barangan. Pengaruh yang dimiliki saudagar Muslim ke atas

jalan perdagangan Afrika-Arab dan Arab-Asia amat besar. Hasilnya, tamadun

Islam tumbuh dan berkembang di atas ekonomi saudagarnya, berbeza dengan

tamadun Kristian, China dan India yang masyarakatnya berasaskan kepemilikan

tanah pertanian oleh bangsawan. Para saudagar membawa barangan dan

kepercayaan mereka ke China (menyebabkan ramai Cina Muslim iaitu hampir 37

juta.

Sebahagian besarnya orang Uyghur Turki yang tanahnya dirampas

China), India,Asia Tenggara, dan kerajaan di barat Afrika dan kembali dengan

pembaharuan baru. Saudagar-saudagar ini menggunakan kekayaan mereka

untuk melabur dalam industri tekstil dan perladangan.

Perkembangan tamadun Islam ini juga dapat dilihat dari segi kesenian

islam itu sendiri. Zaman Keemasan kesenian Islam berlangsung dari tahun 750

hingga abad ke-16, apabila seni tembikar, kaca, seni logam, tekstil, manuskrip

berhias dan pertukangan kayu berkembang maju. Sepuh berkilat merupakan

sumbangan Islam yang terunggul kepada seni tembikar. Manuskrip berhias

menjadi suatu seni yang penting dan amat dihormati dan lukisan potret kenit

berkembang maju di Parsi. Seni khat, salah satu aspek tulisan Arab yang

penting, berkembang dalam manuskrip dan perhiasan seni bina.

Hanya dalam bidang falsafah para cendekiawan dilarang mengemukakan

idea-idea bukan ortodoks. Bagaimanapun, ahli sains Parsi, Ibnu Sina dan Ibnu

Rushd memainkan peranan yang utama dalam penyimpanan karya-karya

Aristotle yang idea-ideanya menguasai pemikiran bukan agama bagi dunia-dunia

Kristian dan Muslim. Mereka juga menyerap idea-idea dari China dan India, dan

menambahkannya pada pengetahuan mereka yang luas yang diperoleh

daripada kajian-kajian sendiri. Tiga orang pemikir spekulatif, al-Kindi, al-Farabi,

dan Ibnu Sina, menggabungkan Aristotelianisme dan Neoplatonisme dengan

idea-idea lain yang diperkenalkan melalui Islam.

Dalam dunia sains Islam pula, perbezaan antara sikap ahli-ahli sains

Byzantine dengan sikap orang-orang Muslim zaman pertengahan yang setara

adalah nyata. Byzantium tidak menambah atau hanya menambah sedikit

pengetahuan baru kepada sains perubatan Yunani-Rom. Ini mungkin boleh

dijelaskan melalui fakta bahawa perkembangan permulaan Islam ke luar

Semenanjung Arab telah menawan tiga buah kota Byzantine yang paling

produktif: Iskandariah, Carthage dan Antioch. Akibat kehilangan kerajaan pusat

yang amat mahir, serta serangan-serangan Arab yang berterusan terhadap

Anatolia, kebanyakan kota Byzantine tidak dapat menyokong seni dan sains.

Banyak penduduk kembali beramai-ramai ke perladangan sara diri. Kebanyakan

ahli sains Islam yang paling terkenal hidup pada Zaman Keemasan Islam. Antara

pencapaian-pencapaian cendekiawan Muslim semasa zaman ini ialah rekaan

trigonometri sfera, kemajuan dalam bidang optik serta kemajuan dalam bidang

astronomi (termasuklah pembinaan balai cerap pertama serta penciptaan

astrolab).

Perubatan merupakan sebahagian utama kebudayaan Islam Zaman

Pertengahan. Bergerak balas kepada keadaan masa dan tempat, pakar

perubatan dan cendekiawan Islam mengembangkan sebuah kesusasteraan

perubatan yang besar dan rumit yang memeriksa dan mensintesiskan teori dan

amalan perubatan (dari arkib digital Perpustakaan Perubatan Negara Amerika

Syarikat).

Perubatan Islam dikembangkan Perubatan Islam dikembangkan

berdasarkan tradisi, terutamanya pengetahuan teori dan amalan yang

dikembangkan di Parsi, Yunani, dan Rom.

Bagi cendekiawan-cendekiawan Islam, Galen dan Hippocrates

merupakan tokoh-tokoh cemerlang yang berwibawa, diikuti oleh cendekiawan-

cendekiawan Yunani di Iskandariah.

Para cendekiawan Islam menterjemahkan karya-karya

Yunani kepada bahasa Arab dan kemudian menghasilkan pengetahuan

perubatan yang baru berdasarkan teks-teks tersebut. Untuk membolehkan tradisi

Yunani lebih senang difahami dan diajar, cendekiawan-cendekiawan Islam

menyusun pengetahuan perubatan Yunani-Rom yang luas dan kekadang tidak

tekal dengan lebih sistematik melalui penulisan ensiklopedia dan ringkasan (dari

arkib digital Perpustakaan Perubatan Negara AS).

Orang Islam telah memberi sumbangan yang begitu besar terhadap

peradaban dan tamadun manusia. Sumbangan yang paling besar ialah dan

aspek agama kerana agama Islam membawa akidah, iaitu kepercayaan

terhadap Allah Yang Maha Esa. Menerusi akidah, manusia bebas hidup tanpa

ada sesuatu yang ditakutinya kecuali Tuhan.

Akidah juga menjadi aspirasi bagi manusia untuk bekerja secara ikhlas

dan jujur. Oleh sebab sifatnya sarwajagat dan tidak terbatas-batas bangsa,

kaum, keturunan dan geografi menyebabkan agama Islam dapat diterima oleh

semua bangsa di dunia. Inilah antara sebab agama dan tamadun Islam

berkembang di seluruh dunia. Di samping itu, agama Islam juga menyediakan

undang-undang dan peraturan hidup manusia yang dinamakan Undang-undang

Syariat yang dilaksanakan setiap masa dan tempat. Sekiranya akidah menjadi

aspirasi dan motif penggerak ke arah tamadun, maka peranan syariat itu ialah

menunjuk ajar serta memberi kaedah yang jelas kepada asas pembinaan

tamadun.

Antara asas itu ialah ilmu, iman dan amal. Ini ditambah pula dengan

aspek akhlak, iaitu asas kepada pembinaan peribadi yang luhur. Kesepaduan

ketiga-ketiga aspek itu akan membentuk insan yang sempurna yang merangkumi

roh, akal dan jasad. Dengan ketibaan ajaran Islam, masyarakat Eropah tidak lagi

terikat dengan kawalan atau sekatan Paus gereja Rom. Bukan sahaja mereka

tidak menghormati institusi gereja, bahkan mereka menentangnya. Seruan

agama secara paksaan yang selama mi diamalkan oleh pihak gereja telah

diubah kepada cara diplomasi dan damai.

Dalam bidang falsafah dan pemikiran, daripada pengaruh Islam, orang

Eropah dapat membebaskan pemikiran mereka yang selama mi dibelenggu oleh

pelbagai doktrin Kristian terutama sekali hubungan manusia dengan alam.

Manusia tidak lagi dipandang sebagai makhluk yang pasif lantaran dosa warisan.

Demikian juga sikap mereka terhadap kehidupan di dunia, bukan lagi

sesuatu yang dibenci lantaran ia merosakkan, tetapi sesuatu yang mesti diisi

dengan aktiviti kehidupan yang bermakna.

Perubahan sikap ini akhirnya melahirkan satu gerakan intelektual yang

dikenali sebagai faham humanisme pada abad ke-13M. Tokoh-tokoh falsafah

Islam yang dicontohi oleh orang Eropah ialah al-Kindi, al-Farabi, Ibn Tufayl dan

Ibn Rushd. Ibn Tufayl dengan karyanya Hayy Ibn Yaqzan yang mengungkapkan

bahawa manusia boleh mengenal Tuhan tanpa wahyu dan guru telah

mempengaruhi pemikiran orang Eropah. Karya ini telah diterjemahkan ke bahasa

Latin oleh Roger Bacon dan diterbitkan bersama-sama teks Arab di Oxford pada

tahun 1671. Seterusnya karya tersebut diterjemahkan ke bahasa-bahasa Eropah

yang lain. Bukan setakat menterjemah, malahan orang Eropah juga

menghayatinya melalui penciptaan kisah-kisah berdasarkan idea yang

dikemukakan dalam buku tersebut. Antara kisah tersebut ialah Robinson Crusoe

yang dihasilkan pada abad ke 18M.

Begitu juga idea falsafah Ibn Rushd telah mempengaruhi ahli falsafah

Eropah sejak abad ke-12M lagi. Pada abad ke-16M, falsafah Ibn Rushd, menurut

Renan, telah diamalkan secara rasmi oleh golongan terpelajar di Itali.

Dalam bidang kemasyarakatan konsep keadilan, hak individu serta

penyertaan rakyat memberi pendapat, memberi layanan baik terhadap tawanan

perang, etika peperangan seperti melindungi nyawa kanak-kanak, orang tua dan

kaum wanita yang dianjurkan oleh Islam merupakan nilai baru bagi mereka.

Tokoh-tokoh yang dicontohi dalam aspek keadilan sosial ialah Nabi Muhammad

(saw) dan para sahabatnya termasuk Abu Bakar, ‘Umar, ‘Uthman dan ‘Ali.

Orang Eropah juga mendapat pengetahuan dalam bidang ekonomi seperti

kegiatan perdagangan, perindustrian, teknologi pertanian serta sistem perairan.

Teknik tanaman seperti sekoi, padi, tembikai, aprikot dan limau telah dipelajari

daripada orang Islam. Tokoh-tokoh Islam yang dicontohi ialah Ibn Baytar dan al-

Ghafiqi.

Tokoh-tokoh Islam yang terkenal dalam bidang perubatan ialah al-Razi

dan al-Asrar. Al-Razi telah menghasilkan buku berjudul al-Hawi. Buku ini telah

dijadikan rujukan di Eropah dalam bidang kimia. Begitu juga buku Ibn Sina

berjudul al-Qanun menjadi bahan rujukan di Eropah.

Dalam bidang perkilangan, misalnya kilang membuat senjata di kota-kota

besar Islam seperti Cordova dan Baghdad telah memberikan sumbangan besar

kepada Eropah.

Dalam bidang matematik pula, ramai penuntut Eropah yang datang

belajar ke Andalus pada zaman pemerintahan Islam. Kebanyakan mereka telah

menjadi pakar dalam bidang tersebut, antaranya Adelard dan Morley dari Britain.

Adelard telah berguru dengan orang Islam dan beliau telah menterjemahkan

karya al-Khawarizmi yang menulis tentang teori geometri dalam matematik dan

statistik. Beliau telah menggunakan nombor Arab dalam terjemahannya.

Seorang lagi tokoh matematik Eropah ialah Leonardo Fibonacci of Pisa. Beliau

telah mempelajari ilmu matematik dengan orang Islam di Andalus. Karya-karya

beliau antaranya Liberab’ci telah dijadikan bahan bacaan asas ahli matematik di

Eropah. Begitu juga George Purbach, pakar matematik dari Vienna pada abad

ke-15M banyak berpandukan kajian yang dilakukan oleh ahli matematik Islam

seperti Ibn al-Zarqiyali. Beliau mahir dalam matematik rajah segi tiga.

Dalam bidang astronomi terdapat beberapa karya karangan Abu Ma’syar

dan al-Khawarizmi. Karya mereka telah diterjemahkan ke bahasa Latin oleh

Adelard of Bath dan John of Siville. Karya al-Battani juga telah diterjemahkan ke

dalam bahasa Latin oleh Alfonso X. Ahli astronomi Eropah bernama Romond

telah menulis karya astronominya berdasarkan karya Ibn al-Zarqiyali (Azarchel).

Ibn al-Zarqiyali mahir dalam menentukan gerhana matahari dan telah mencipta

sebuah kompas untuk menentukan jarak antara bulan dan bumi dan di antara

bintang-bintang dan matahari. Dalam bahasa Eropah terdapat beberapa istilah

astronomi yang dipinjam daripada bahasa Arab. Antaranya ialah alsumut dan

nadir (nazir). Umat Islam juga telah berjaya mencipta kompas yang digunakan

dalam pelayaran di laut. Dengan itu pelayaran di laut dan kegiatan perdagangan

telah berkembang dengan lebih pesat. Muhammad bin Musa telah mencipta

astrolab (jam matahari). Beliau juga mencipta sebuah alat yang dapat mengukur

bulatan dunia. Pada abad ke-12M, Abu Solet telah mencipta sebuah alat yang

dapat menimbulkan semula kapal yang sudah tenggelam.

Dalam bidang botani pula, umat Islam telah memberi sumbangan yang

besar. Di kota-kota besar seperti Cordova, Kaherah, Baghdad dan Fez terdapat

taman bunga yang cantik dan indah. Menurut Sarton, pencapaian umat Islam

dalam bidang botani adalah jauh lebih hebat daripada pencapaian yang pernah

diwarisi bangsa Yunani. Pada abad ke-12M, Ibn Arabi telah menulis sebuah

buku tentang botani. Al-Ghafiqi dari Cordova telah menerbitkan sebuah buku

tentang tumbuh-tumbuhan dan 50 jenis pohon buah-buahan. Sementara Ibn

Sina turut menghasilkan sebuah buku yang mengulas tentang tumbuhtumbuhan.

Ibn al-Baytar yang berasal dan Andalus telah menyusun sebuah buku yang

menyenaraikan 1400 jenis dadah yang boleh diproses daripada binatang,

tumbuh-tumbuhan dan bahan galian. Karyanya yang berjudul Kitab al-Mughni fi

al-Adwiyah al-Mufradah merupakan sebuah buku yang paling perpengaruh

dalam bidang farmakologi. Berikutnya, karya-karya botani yang berkaitan dengan

perubatan telah dihasilkan oleh para pengkaji yang tinggi di wilayah-wilayah

Islam. Segala kajian itu telah membantu mengenal pasti jenis akar kayu dan

tumbuh-tumbuhan yang berkhasiat dan dapat digunakan dalam bidang

perubatan.

Dalam bidang seni muzik pula, pada abad ke-12, didapati karya-karya

penting yang dihasilkan oleh orang Islam tentang muzik telah diterjemahkan ke

bahasa Latin. Terjemahan ini dilakukan di Toledo. Ahli muzik Eropah, Franco of

Cobogne (1190M) telah mengikut jejak al-Kindi dalam bidang seni muzik.

Setelah itu muncul pula John of Garland dengan karyanya berjudul

Ochetus yang mengkaji tentang nada suara yang diambil daripada kaedah nada

suara muzik Arab.

Dalam bidang bahasa, sastera dan seni ukir, banyak karya bahasa dan

sastera dalam bahasa Arab telah diterjemahkan ke bahasa-bahasa Eropah.

Istilah-istilah Arab seperti sukkar (sugar), kimia (alchemy), arsyek (cheque) dan

banyak lagi telah dipinjam oleh bahasa Eropah. Tidak kurang pentingnya tentang

ilmu pelayaran Islam. Ramai tokoh ahli pelayaran Islam yang menjadi terkenal

antaranya ialah al-Mas’udi, Ibn Jubayr dan Ibn Battutah.

Dalam bidang ketenteraan pula, taktik peperangan yang digunakan oleh

tentera Islam sejak zaman Nabi Muhammad (saw) banyak mempengaruhi taktik

dan strategi peperangan pada zaman moden.

Ringkasnya, banyak aspek keintelektualan Islam telah ditiru oleh bangsa

Eropah sehingga melahirkan satu perubahan besar dalam sejarah tamadun di

Eropah. Namun begitu, nilai-nilai murni yang terkandung dalam tamadun Islam

tidak dimanfaatkan oleh masyarakat Barat bagi mengukuhkan lagi tamadun

mereka, malah mereka menggantikannya dengan nilai-nilai kebendaan semata-

mata. Justeru, lahirlah era penjajahan bagi mengejar harta kekayaan tanpa batas

dan sempadan.

Sebagai umat Islam pada hari ini, adalah amat penting bagi kita

mengetahui dan mempelajari tentang sejarah dan perkembangan kegemilangan

tamadun Islam. Secara dasarnya, suatu waktu dahulu, sinar Islam pernah

berkembang dengan gemilang dan cerah. Kegemilangan tamadun Islam pernah

menjadi ikutan barat selama dunia barat selama beratus-ratus tahun. Kemajuan

dan kehebatan barat pada masakini sebenarnya adalah kerana mereka

mempelajari dan mengeksploitasi ilmu-ilmu Islam pada zaman dahulu dan

menukarkan tamadun mereka menjadi hebat pada hari ini. Pada saat ini, umat

Islam dilihat sebagai mundur, suka berperang, berpecah belah dan menindas

kaum wanita, itulah yang di gambarkan oleh barat untuk menjadikan Islam tidak

tidak dapat bangun semula.

Pada masa kini, adalah penting bagi umat Islam menggali semula ilmu-

ilmu yang telah ditinggalkan oleh para cendekiawan dan ulama Islam agar kita

umat Islam kembali berada diatas semula mengulangi semula zaman

kebangkitan Islam. Kelemahan dan kemunduran umat Islam pada masa kini

adalah disebabkan perangai dan sifat umat Islam sendiri yang malas untuk

menuntut ilmu, suka kepada kekayaan duniawi, dan rakus dan tamak mengejar

segala sogokan-sogokan dunia yang di utarakan oleh budaya barat pada zaman

sekarang. Umat Islam harus mula sedar dan mengubah sikap agar Islam itu

kembali dipandang mulia dan syumul dan menjadi contoh ikutan kepada mereka

yang lain.

Umat Islam tanpa mengira fahaman mazhab dan aliran haruslah kembali

bersatu agar tali ikatan ummah sentiasa teguh dan kukuh menjadi benteng

kepada umat Islam. Justeru itu,adalah penting bagi umat Islam mempelajari

sejarah dan tamadun Islam agar kita dapat belajar dari sejarah bahawa

perpecahan,sifat tamak dan haloba kuasa, sifat dengki khianat yang

menyebabkan runtuhnya tamadun Islam yang pernah gilang gemilang pada

suatu masa dahulu setelah kerajaan Turki Uthmaniyyah jatuh di tangan Mustafa

Kemal At-Taturk dengan bantuan British. Umat Islam hendaklah tidak

mengulangi semula kesilapan yang pernah berlaku pada saudara-saudara kita

yang terdahulu dan kita perlu belajar daripada sejarah untuk membina semula

Islam yang gilang gemilang dan diredhoi oleh Allah.

iii) Sumbangan tokoh-tokoh berikut serta menghubungkaitkan sumbangan

mereka dalam bidang masing-masing terhadap dunia moden.

Al- Farabi

PENGENALAN

Bumi Turkistan yang selama beberapa abad di bawah empayar Islam

telah menjadi pusat aktiviti keintelektualan dan keagamaan. Kini telah menjadi

sebuah jajahan di bawah pemerintahan Soviet Union. Namun, kita harus

berterima kasih kerana bumi Turkistan ini telah melahirkan al-Farabi, seorang

ahli falsafah yang begitu agung dalam dunia Islam mahupun Barat. Pengkajian

beliau meliputi banyak bidang, daripada Disiplin Logik dan Falsafah kepada Ilmu

Fizik dan Psikologi; daripada Linguistik dan Matematik kepada Sains Politik dan

Perbandingan Agama. Al-Farabi merupakan ahli falsafah Muslim yang

berpandukan al-Quran dan Sunnah, bukannya berteraskan ahli falsafah Greek

sepertimana yang sering didakwa. Malahan, cara hidup dan berfikir beliau dalam

dunia keintelektualan, juga berpandukan al-Quran, As-sunnah dan syariah.

LATAR BELAKANG

Nama sebenarnya ialah Abu Nasr Muhammad Ibnu Muhammad Ibnu

Tarkhan Ibnu Awzalagh Al-Farabi, lebih dikenali dengan nama Abu Nasr Al-

Farabi. Beliau dilahirkan di Wasij, sebuah perkampungan kecil di daerah Farab

iaitu di wilayah Transoxiana, Turkistan sekitar tahun 870 Masihi. Bapanya

merupakan seorang anggota tentera yang miskin tetapi semua itu tidak

menghalangnya daripada mendapat pendidikan di Baghdad. Beliau telah

mempelajari bahasa Arab di bawah pimpinan Ali Abu Bakr Muhammad Ibn al-

Sariy.

Selepas beberapa waktu, beliau berpindah ke Damsyik sebelum

meneruskan perjalanannya ke Halab. Semasa di sana, beliau telah berkhidmat

di istana Sayf al-Daulah dengan gaji empat dirham sehari. Hal ini menyebabkan

beliau hidup dalam keadaan yang serba kekurangan. Al-Farabi terdidik dengan

sifat qanaah menjadikan beliau seorang yang amat sederhana, tidak gilakan

harta dan cintakan dunia. Beliau lebih menumpukan perhatian untuk mencari

ilmu daripada mendapatkan kekayaan duniawi. Oleh sebab itu, Al-Farabi hidup

dalam keadaan yang miskin sehingga beliau menghembuskan nafas yang

terakhir.

Beliau meninggal dunia di Damsyik pada bulan Rejab 339 Hijrah

bersamaan Disember 950 Masihi, semasa berusia 80 tahun. Jenazahnya

dikebumikan di sebuah perkuburan di bahagian luar pintu selatan atau pintu

sampingan kota tersebut. Sayf al-Daulah sendiri yang mengetuai sekumpulan

pembesar istananya menyembahyangkan jenazah al-Farabi.

SUMBANGAN

Beliau merupakan seorang saintis terkemuka Islam dan termasyhur

kerana hasil kerja dan penulisannya terutamanya dalam bidang Falsafah, Logik

dan Sosiologi. Ilmu pengetahuan yang dimilikinya tidak terhad kepada tiga

bidang itu sahaja kerana beliau juga banyak memberikan sumbangan dalam

bidang-bidang lain meliputi sains, perubatan, matematik dan muzik. Sebagai

seorang ahli falsafah, beliau dikelaskan sebagai ‘Neoplatonism’ yang cuba

menggabungkan falsafah pemikiran Plato dan Aristotle.1 Selain buku-buku

tulisan sendiri, beliau banyak menulis komentar mengenai falsafah Aristotle

mengenai fizik, meteorologi, logik dan sebagainya. Kehebatannya dalam bidang

falsafah menyebabkan beliau digelar guru kedua (al-Mu’allim al-Thani) iaitu

selepas guru pertama dalam bidang falsafah iaitu Aristotle.

Beliau juga terkenal kerana kemampuannya menguasai pelbagai jenis

bahasa. Beliau banyak mengembara dan membuat kajian terutamanya di

Damsyik dan Mesir. Salah satu daripada sumbangan utama Al-Farabi ialah

membuat kajian mengenai logik dengan memudahkannya melalui cara

membahagikan kepada dua kategori iaitu idea (Takhayyul) dan bukti (Thubut).

Dalam bidang Sosiologi, beliau menulis buku bertajuk Ara Ahl al- Madina al-

Fadila yang merupakan sebuah buku yang terkenal.

Beliau juga menulis buku mengenai muzik yang dikenali sebagai Kitab al-

Musiqa al-Kabir. Tumpuan Al-Farabi bukan sahaja dalam bidang Falsafah dan

Sosiologi semata-mata, sebaliknya, beliau merupakan pakar dalam kesenian dan

sains muzik. Bakat beliau sangat menakjubkan apabila Al-Farabi juga telah

mereka cipta beberapa peralatan muzik, selain menyumbang kepada ilmu nota

muzik. Dalam bidang Fizik pula, beliau menunjukkan kewujudan konsep

kekosongan.

Kemampuan Al-Farabi bukan sekadar itu, malah beliau juga memiliki ilmu

pengetahuan yang mendalam dalam bidang Perubatan, Sains, Matematik, dan

Sejarah. Namun, ketrampilannya sebagai seorang ilmuwan yang terulung lebih

1

dalam bidang falsafah. Bahkan, kehebatannya dalam bidang ini mengatasi ahli

falsafah Islam yang lain seperti Al-Kindi dan Ibnu Rusyd. Sebagai seorang

ilmuwan, Al-Farabi banyak mencurahkan ilmu dan hasil kerjanya dalam bentuk

buku. Sayangnya, kebanyakan buku-buku tersebut telah hilang. Hanya 117 buah

buku hasil tulisan Al-Farabi yang dapat dikenal pasti. Daripada jumlah itu, 43

buah adalah buku mengenai Logik, 11 buah (Metafizik), 7 buah (Sains Politik),

17 buah (Muzik, Perubatan, dan Sosiologi) manakala 11 buah lagi adalah dalam

bentuk komentar. Beberapa buah bukunya termasuk Fusus al-Hikam telah

menjadi buku teks falsafah selama berkurun lamanya di pusat-pusat

pembelajaran dan sehingga kini masih digunakan di beberapa buah institusi di

Timur.

Dalam membicarakan teori politiknya, beliau berpendapat bahawa akal

dan wahyu adalah satu hakikat yang padu. Sebarang percubaan dan usaha

untuk memisahkan kedua-dua elemen tersebut akan melahirkan sebuah negara

yang pincang serta masyarakat yang kacau-bilau. Oleh itu, akal dan wahyu perlu

dijadikan sebagai dasar kepada pembinaan sebuah negara yang kuat, stabil

serta makmur.

Al-Farabi banyak mengkaji mengenai falsafah dan teori Socrates, Plato,

dan Aristotle dalam usahanya untuk menghasilkan teori serta konsep mengenai

kebahagiaan. Maka tidak hairanlah, Al-Farabi dikenali sebagai orang yang paling

memahami falsafah Aristotle. Dia juga merupakan orang yang terawal menulis

mengenai ilmu logik Yunani secara teratur dalam bahasa Arab.

Meskipun pemikiran falsafahnya banyak dipengaruhi oleh falsafah Yunani

tetapi beliau menentang pendapat Plato yang menganjurkan konsep pemisahan

dalam kehidupan manusia. Menurut Al-Farabi, seorang ahli falsafah tidak

seharusnya memisahkan dirinya daripada Sains dan Politik. Sebaliknya perlu

menguasai kedua-duanya untuk menjadi seorang ahli falsafah yang sempurna.

Seorang ahli falsafah tidak mempunyai cukup peralatan untuk dieksploitasikan

bagi kepentingan orang lain tanpa penggunaan ilmu sains. Justeru, seorang ahli

falsafah yang tulen tidak akan merasai sebarang perbezaan di antaranya dengan

pemerintah yang tertinggi kerana kedua-duanya merupakan komponen yang

saling lengkap-melengkapi. Dalam hal ini, beliau mencadangkan agar

diwujudkan sebuah negara kebajikan yang diketuai oleh ahli falsafah.

Al-Farabi juga turut memperlihatkan kecenderungannya menghasilkan

beberapa kajian dalam bidang perubatan. Walaupun kajiannya dalam bidang ini

tidak menjadikannya masyhur tetapi pandangannya telah memberikan

sumbangan yang cukup bermakna terhadap perkembangn ilmu perubatan di

zamannya. Salah satu pandangannya dalam bidang perubatan yang menarik

ialah mengenai betapa jantung adalah lebih penting berbanding otak dalam

kehidupan manusia. Hal ini menyebabkan jantung memberikan kehangatan

kepada tubuh sedangkan otak hanya menyelaraskan kehangatan itu menurut

keperluan anggota tubuh badan.

Al-Farabi merupakan model cendekiawan Islam yang pakar segenap

bidang. Beliau menguasai banyak bahasa. Selain bahasa Arab, Turki, dan Parsi,

dikatakan bahawa beliau mengetahui loghat-loghat Asia Tenggara dan bahasa

tempatan termasuk bahasa Syria dan Greek.

Penulisan Al-Farabi mencakupi setiap bidang ilmu. Idea beliau juga

mempengaruhi daripada segi keintelektualan ke atas dunia Islam di Timur dan

juga dunia Latin di Barat. Beliau pernah menghuraikan secara terperinci

pandangan tokoh falsafah Aristotle dalam bidang Fizik Meteorologi dan Logik.

Berdasarkan pemikiran intelektual itu, beliau diberi gelaran utama al-Mu’allim al-

Thani (guru yang kedua).

Beliau digambarkan dengan seadil-adilnya sebagai tokoh yang kuat

pegangan agamanya. Beliau seorang Muslim sejati yang hidup dan berfikir

dalam sinaran ajaran Islam yang terkandung di dalam al-Quran dan Sunnah. Al-

Farabi membentuk gagasan idea sebagai tindak balas intelektual kepada

pemikiran Greek. Pengislaman sains dan falsafah Greek yang diusahakannya

perlu mendapat perhatian yang wajar daripada kalangan sarjana Muslim hari ini.

Al-Ghazali

LATAR BELAKANG

Imam Al–Ghazzali atau nama sebenarnya ialah Abu Hamid Muhammad

ibn Muhammad ibn Ahmad Al–Ghazzali dilahirkan pada tahun 450 hijrah

bersamaan 1058 Masihi di desa Ghazalah, di pinggir kota Tus, yang kini terletak

di bahagian timur laut negara Iran, berdekatan dengan kota Mashhad, iaitu ibu

kota wilayah Khurasan. Al – Ghazzali bebangsa Parsi. Beliau di gelar dengan

beberapa gelaran seperti Hujjat al–islam (the proof of islam) dan Zayn al-Din

(The Ornament of Religion). Al–Ghazzali berasal daripada keluarga yang

berkedudukan sederhana dalam masyarakat yang menekankan aspek

penghayatan ajaran islam. Ayahnya bekerja sebagai penenun kain dari bulu biri-

biri. Hasil tenunan kainnya itu dibawa dari desa Ghazalah ke kota Tus untuk

dijual di sana. Ayah Abu Hamid Al-Ghazali telah meninggal dunia ketika beliau

berumur lebih kurang 6 tahun.

Al-Ghazzali telah berkahwin sebelum umurnya mencecah 20 tahun, dan

dikurniakan 4 orang anak iaitu 3 perempuan dan seorang lelaki. Gelaran Abu

Hamid yang terdapat di pangkal namanya adalah sempena nama anak lelakinya

Hamid yang telah meninggal dunia ketika masih kecil lagi. Pendidikan awal Al–

Ghazzali adalah secara formal bermula di Kota Tus. Beliau memulakan

pengajian di sebuah madrasah dalam kota Tus. Sebelum umurnya mencecah 15

tahun, beliau berhijrah pula ke Jurjan bagi menyambung pengajiannya dalam

bidang al-fiqh dengan bimbingan al-Imam Abi Nasr al–Ismaili. Al-Ghazzali

merupakan seorang tokoh unggul dalam bidang al-Tasawwuf, al-fiqh,ilm al-

Kalam serta tokoh pemikir islam yang bersifat sederhana dalam displin logik.

Beliau telah wafat pada tahun 505 hijrah bersamaan 1111 masihi pada usianya

55 tahun

Beliau sangat terkenal dengan pelbagai ilmu dalam bidang pengetahuan

terutamanya falsafah akhlak. Pengertian akhlak bagi al-Ghazali bersesuaian

dengan yang ditetapkan oleh syariat Islam. Maka itu pelbagai nama yang

digunakan untuk akhlak antaranya sifat-sifat hati, rahsia-rahsia amal ibadat,

agama dan budi pekerti yang baik.

Menurut al-Ghazali, dasar budi pekerti manusia dibahagikan kepada tiga

sebab asas iaitu akal, hawa nafsu, dan marah. Memperbaiki budi pekerti ialah

dengan cara memperseimbangkan ketiga-tiga dasar itu. Untuk membentuk

peribadi yang baik, kadangkala terpaksa mengorbankan perkara yang baik pada

pandangan manusia, sesuai dengan firman Allah s.w.t. yang bermaksud: Boleh

jadi kamu membenci sesuatu, padahal ia adalah baik untukmu, begitu juga boleh

jadi kamu menyukai sesuatu, padahal perkara itu tidak baik untukmu ( Surah Al-

Baqarah: Ayat 216). Ukuran untuk menilai sesuatu itu sama ada baik atau buruk

adalah berpandukan syariat sebagai ukuran yang tetap dan tidak berubah-ubah.

Ini berbeza dari apa yang berlaku pada dunia Barat kerana yang menjadi ukuran

ialah pendapat umum.

Dalam bidang pendidikan kanak-kanak pula, al-Ghazali memberikan

peringatan bahawa hendaklah membentuk kanak-kanak kearah suatu matlamat,

bukan membiarkan kanak-kanak memilih apa yang disukainya. Walaupun

terdapat kecenderungan ahli pendidik pada zaman sekarang bahawa mereka

lebih suka membiarkan kanak-kanak memilih sendiri bidang yang digemari dan

yang hendak diceburinya. Menurut beliau, sekiranya membiarkan kanak-kanak

memilih sendiri bidang yang hendak diceburinya, berkemungkinan berlakunya

pemilihan yang tidak tepat dan membawa kepada perkara yang negatif. Dengan

sebab itu beliau menekankan bimbingan kearah pemilihan itu sangat penting

lantaran kanak-kanak sangat terhad pemikiran mereka.