sejarah tulisan jawi 2

8/13/2019 Sejarah Tulisan Jawi 2

1/15

Sejarah Tulisan Jawi

1.0 Pengenalan

Latar Belakang Ringkas Sistem Tulisan Jawi

Pada masa dahulu hingga kini, penggunaan tulisan Jawi masih digunakan kerana ianya amat

berkait rapat dengan agama Islam. Kemunculan sistem Tulisan Jawi banyak berhubungkait

dengan kedatangan agama Islam ke Nusantara. Sebenarnya tulisan Jawi berasal dari tulisan

Arab dan mengandungi huruf-huruf Arab yang dimasukkan ke dalam sistem penulisan bahasa

Melayu.

Sejak kebelakangan ini, penggunaan tulisan Jawi di dada-dada akhbar mahupun penggunaan

di papan iklan, papan tanda nama jalan, bangunan, dan sebagainya mendapat pengiktirafan

dan sokongan padu oleh kerajaan untuk digunakan secara meluas.Begitu juga penggunaannya

di peringkat pengajian di universiti dan pendidikan di sekolah, sistem Tulisan Jawi telahdijadikan salah satu mata pelajaran wajib yang mesti dipelajari oleh golongan pelajar di

Malaysia.

Meskipun penggunaan tulisan Jawi telah bermula sejak 700 tahun yang lalu, ia belum banyak

diselidiki dari segi perkembangan dan sistem tulisannya. Jika dilihat dari segi sejarah

perkembangannya, terdapat dua pengaruh sistem ejaan yang digunakan iaitu pengaruh Arab

dan Melayu. Secara amnya, pengaruh Arab dalam bentuk ejaan tulisan Jawi dipengaruhi

dengan penggunaan tanda-tanda baris; manakala pengaruh ejaan Melayu pula, wujudnya

huruf-huruf vokal sebagai menggantikan penggunaan tanda-tanda baris.

Memang tidak dapat dinafikan bahawa tulisan Jawi merupakan satu aspek yang penting dalammengekalkan imej dan identiti budaya Melayu masa kini. Bersesuaian dengan penggunaan

tulisan Jawi dalam segala urusan dan pernah menjadi tulisan antarabangsa seperti mana

bahasa Melayu yang pernah menjadi lingua franca sebagaimana menerusi catatan pengembara

Barat ke Nusantara seperti Magellan, Tom Pires, dan Van Ronkel, menjelaskan bahawa bahasa

Melayu dan tulisan Jawi diiktiraf sebagai bahasa perhubungan utama pada zaman Kesultanan

Islam di Nusantara.

Kelahiran Sistem Tulisan Jawi yang berasal dari tulisan dan pengaruh Arab terbukti sejarah

kewujudannya dalam tamadun Melayu melalui beberapa sumber khazanah dan bahan-bahan

bertulis yang ditemui seperti; dari batu bersurat, manuskrip lama, kertas lama, majalah, batu

nisan, bahan-bahan yang dibuat daripada logam, kulit, alat senjata, duit syiling, batu lontar,tembikar, ukiran-ukiran pada masjid, istana, termasuk sumber penemuan pada azimat dan

tangkal.

Sebagai contohnya, penemuan pertama pada batu nisan Syeikh Nuruddin Al-Raniri di Barus,

Sumatera Utara yang tercatat dalam bahasa Arab bertarikh 48 Hijrah, diikuti pula batu nisan

seorang puteri raja di Pekan, Pahang Darul Makmur pada 419 Hijrah, kemudiannya batu nisan

Syeikh Abdul Qadir Ibn Husin Syah Alam di Langgar, Kedah bertarikh 290 Hijrah, dan batu


2/15

nisan Fatimah binti Maymun bin Hibatullah yang dijumpai di Leram, Grisek, Jawa Timur tanggal

475 Hijrah bersamaan 1082 Masihi; yang menunjukkan tulisan Jawi berasal dari orang Arab

yang kemudian telah diubahsuai dengan menambahkan beberapa huruf Arab yang disesuaikan

dengan gaya bahasa orang Melayu dalam usaha membuktikan kewujudan tulisan Jawi dalam

tamadun Melayu setelah penemuan prasasti di Kuala Berang, Terengganu pada 702 Hijrah

bersamaan 1303 Masihi. Namun begitu, persoalan yang mungkin tidak dapat dihuraikan danmendapat kepastian hingga kini ialah siapakah pencipta sebenar bagi tulisan Jawi yang ada

sekarang walaupun aksara tulisan Jawi banyak menggunakan huruf-huruf Arab.

Oleh yang demikian dalam penghasilan perkataan Jawi, sebenarnya ia berkait rapat dengan

sistem ejaannya. Terdapat tiga jenis pembentukan ejaan yang lazim digunakan iaitu ejaan

tradisi, ejaan lazim, dan ejaan mengikut hukum :

a) Ejaan Tradisi

Dalam pembentukan ejaan ini, penggunaan kaedah baris digunakan, dan ada ketikanya ianya

digugurkan. Ini tidak menjejaskan sistem ejaan tersebut. Contoh perkataan seperti tiada ( ),pada ( ), dan kepada ( ).b) Ejaan Lazim

Ejaan ini lazimnya digunakan bagi mengeja perkataan sukukata terbuka atau sukukata tertutup

sama ada bunyi sukukata itu ke atas, ke bawah, atau ke depan. Antara contoh perkataannya

seperti lada( )), pasu ), suka( ), barang( ), bulan( ),nangka( ), danbantal( ).C) Ejaan Mengikut Hukum

Dalam sistem ejaan Jawi mengikut hukum, terdapat beberapa hukum mengeja seperti hukumdarling, hukum di luar darling, hukum ka-ga, hukum ra-ma, hukum ha-aha dan lampau hukum.

1.1 Objektif Kajian

a) Mengkategorikan dan menjelaskan jenis ejaan kata Melayu Jati dan kaedah ejaan kata

serapan yang terdapat dalam Akhbar Fikrah Harakah.

b) Menganalisis peratusan penggunaan jenis dan kaedah ejaan tersebut.

c) Menilai semula sistem ejaan yang terdapat dalam akhbar yang dikaji.

1.1 Bahan Kajian

Dalam melaksanakan tugasan ini penulis menggunakan Akhbar Fikrah Harakah sebagai bahan

kajian utama. Tajuk yang diutarakan ialah Allah Berkuasa Menarik Balik Penglihatan,

Pendengaran Golongan Yang MenyanggahNya dan Peranan Umat Islam Dalam Menghadapi

Cabaran Global tulisan Tuan Guru Haji Abdul Hadi Awang bertarikh 14 Febuari 2010.


3/15

1.2 Kaedah Kajian

Dalam membuat kajian penggunaan ejaan yang terkandung dalam akhbar ini, sumber rujukan

diperolehi dan dirujuk dari sumber perpustakaan, sumber internet, dan individu tertentu iaitu

guru mata pelajaran Pendidikan Islam, dan Bahasa Melayu.

1.3 Batasan

Walaupun jumlah perkataan dalam akhbar Fikrah Harakah agak banyak, namun penulis hanya

menghadkan kepada 1000 perkataan awal sahaja. Daripada 1000 perkataan ini kajian akan

dibuat berdasarkan objektif yang telah ditentukan.

2.0 Hasil Kajian

Setelah mengkaji 1000 perkataan daripada akhbar, bermula daripada perkataan :

Tafsir hingga Amin didapati ejaan bagi setiap perkataan adalah seperti berikut (terdapat juga

perkataan berulang) :

2.1 Ejaan Lazim

1 Tanda

2 Tanya

3 Banyak

4 Baru

5 Tahu

6 Besar

7 Hasil

8 Usaha

9 Dan

10 Dalam

11 Dewan

12 Ahli

13 Majlis


4/15

14 Tentang

15 papan

16 Lagi

17 Batu

19 tanda

2.2 Ejaan Mengikut Hukum

2.2.1 Hukum Darlung

23 kali

2.2.2 Hukum Luar Darlung

24 saya

25 Mana-mana

26 nama

2.2.3 Hukum Ka dan Ga

27 ketika

2.2.4 Hukum Ha dan Aha

28 bahasa

2.3 Ejaan Tradisi

30 Orang

31 Utama

33 Yakni


5/15

34 Itu

35 Sendiri

36 Apabila

37 Pertama

38 Ia

39 Yang

40 Huruf sin

41 Atau

42 Tidak

43 Maknanya

44 Sampai

46 Melayu

47 Wujud

48 telah

49 kepada

50 kerana

51 apatah

52 penggaram

53 segera

54 Rahmat

55 sebarang

2.4 Kata Berimbuhan

57 perkataan

58 menjadi

59 melintasi


6/15

62 dibandar

63 apakah

64 Terpinga-pinga

65 terlihat

66 perkataan

67 tertinggal

68 Sebaik

69 kerumah

70 menyelongkar

71 pelbagai

72 termasuk

73 ternyata

74 terbaru

75 menyebabkan

76 bertanya

78 tersebut

79 sebuah

2.5 Ejaan Kata Serapan Inggeris

80 edisi

2.6 Analisis Kekerapan Penggunaan Jenis dan Kaedah Ejaan

Bil. Perkataan Jenis dan Kaedah


7/15

1. Ejaan tradisi2. Ejaan lazim3. Ejaan kata serapan Inggeris4. Kaedah kata imbuhan apitan (awalan -akhiran) Imbuhan per..an5. Ejaan lazim6. Ejaan lazim7. Ejaan lazim8. Hukum di luar Darlung9. Ejaan lazim10. Kaedah kata berimbuhan awalan (mem)11. Ejaan lazim12. (Kaedah kata berimbuhan awalan (me13. Ejaan lazim14. Nama khas15. Nama khasBil. Perkataan Jenis dan Kaedah

16. Kata serapan Arab17. Ejaan lazim (suku kata terbuka)18. Kaedah kata berimbuhan awalan (di)19. Ejaan lazim (suku kata tertutup)20. Kata berimbuhan apitan (awalan-akhiran)21. Ejaan tradisi22. Ejaan lazim (suku kata terbuka)23. Kata berimbuhan awalan (ber)24. Kata berimbuhan apitan(awalan-akhiran) (kean)


8/15

25. Kata seru26. Kata berimbuhan apitan (awalan-akhiran) (se..nya)27. Ejaan tradisi (suku kata terbuka)28. Bunyi glotis29. Kata gabungan30. (Ejaan lazim (Suku kata terbuka + terbukaBil. Perkataan Jenis dan Kaedah

31. Kaedah kata berimbuhan awalan (se)32. Kaedah kata berimbuhan awalan (ke)33. Ejaan lazim (Suku kata tertutup + tertutup)34. K.L.I.A Penggunaan Bahasa Inggeris

35. Kata perbuatan36. Kaedah kata berimbuhan awalan (me)37. Kaedah kata berimbuhan awalan (se)38. Kata serapan Inggeris39. Kata diftong40. Ejaan lazim41. Ejaan lazim42. Kata serapan Inggeris43. Kata serapan Inggeris44. Ejaan tradisi45. Ejaan lazim46. Nama khasBil. Perkataan Jenis dan Kaedah

47. Ejaan lazim48. Ejaan lazim


9/15

49. Kaedah kata berimbuhan awalan (ke)50. Ejaan lazim51. Ejaan lazim52. Kaedah kata berimbuhan awalan (me)53. Ejaan lazim54. Ejaan lazim55. Kata berimbuhan apitan (awalan-akhiran) (me..an)56. Ejaan kata serapan Inggeris57. Kata berimbuhan apitan (awalan-akhiran) (pe..an)58. Kaedah kata berimbuhan awalan (se)59. Ejaan tradisi60. Ejaan lazim61. Kaedah kata berimbuhan awalan (me)62. Kaedah kata berimbuhan awalan (ke)Bil. Perkataan Jenis dan Kaedah

63. Kaedah kata berimbuhan awalan (me)64. Kata seru65. Ejaan kata serapan Inggeris66. Ejaan lazim67. Ejaan lazim68. Ejaan tradisi69. Ejaan lazim70. Nama khas71. Kata diftong72. Ejaan lazim73. Ejaan lazim


10/15

74. Kaedah kata berimbuhan awalan (di)75. Kaedah kata berimbuhan akhiran (an)76. Ejaan tradisi77. Ejaan lazim78. Nama khasBil. Perkataan Jenis dan Kaedah

79. Kata geluncur80. Kaedah kata berimbuhan awalan (me)81. Kata berimbuhan apitan (awalan-akhiran) (pe..an)82. Ejaan lazim83. Ejaan kata serapan Inggeris84. Ejaan lazim- kata dasar satu suku kata

- dieja tidak menggunakan alif

85. Ejaan tradisi86. Kaedah kata berimbuhan awalan (di)87. Ejaan lazim

2.7 Penilaian semula Sistem Ejaan Jawi

Secara amnya, didapati penggunaan sistem ejaan dan tulisan besar pengaruhnya. Dalam

kajian Akhbar Utusan Melayu yang dibuat sistem ejaan banyak menggunakan ejaan tradisi,

ejaan lazim dan ejaan mengikut hukum. Ejaan tradisi paling ketara digunakan dan ejaan

mengikut hukum dan kata serapan Inggeris sedikit digunakan. Ini berkemungkinan Usaha

dalam mengembang dan mempertingkatkan semula pendidikan tulisan Jawi dan

penggunaannya di dalam media cetak mahupun media massa seharusnya disegerakan agar

tidak akan terus pupus disebabkan oleh tangan orang Melayu sendiri. Hal ini berlaku kerana

majoriti daripada generasi muda kini tidak dapat menguasai pendidikan tulisan Jawi apatah lagi

mahu menulis dan membaca Jawi kerana sebahagian daripada mereka buta dalam

pembacaan tulisan Jawi.


11/15

Kelemahan ini amat menghantui masyarakat Melayu yang amat menyayangi sistem tulisan Jawi

ini. Justeru itu, tanggungjawab memelihara tulisan Jawi bukan sahaja menjadi tanggungjawab

pihak kerajaan sahaja, tetapi komitmen semua pihak untuk memelihara tulisan Jawi sebagai

suatu warisan milik bersama mesti dilaksanakan secara kerjasama dan kesungguhan yang

hakiki.

Antara langkah-langkah yang boleh dilakukan dalam aktiviti pembudayaan dan menghargai

pendidikan tulisan Jawi dalam kalangan masyarakat ialah usaha awal kerajaan menghidupkan

semula akhbar Utusan Melayu Mingguan yang mula menemui para pengguna pada setiap Isnin

mulai 01 Mei 2006 dengan kerjasama Kementerian Kebudayaan, Kesenian, dan Warisan

(KekWa), Kementerian Pengajian Tinggi, Kementerian Pelajaran Malaysia, dan Kementerian

Penerangan. Malahan, Kabinet juga telah meluluskan peruntukan khas sebanyak RM11 juta

kepada KekWa bagi memartabatkan tulisan Jawi di Negara ini.

Selain itu, usaha yang dilakukan oleh Kementerian Pelajaran pula dalam mempertingkatkan

pendidikan tulisan Jawi ialah dengan menggalakkan sekolah-sekolah supaya menggunakan

apa-apa sahaja bahan cetakan bertulisan Jawi termasuk akhbar Utusan Melayu untuk

digunakan sebagai bahan pembelajaran dalam kelas. Dalam hal ini, misalnya Jabatan

Pelajaran Terengganu telah meminta semua sekolah di negeri itu melanggan akhbar Utusan

Melayu untuk dijadikan bahan pengajaran dan pembelajaran Jawi di samping sebagai bahan

bacaan tambahan kepada murid. Ini selaras dengan pelaksanaan program j-QAF, yang

memberi penekanan kepada bidang penulisan dan pemahaman Jawi untuk murid sekolah

termasuk penghasilan buku teks Pendidikan Islam dalam tulisan Jawi, kertas peperiksaan

peringkat Peperiksaan Menengah Rendah dan Sijil Pelajaran Malaysia dalam tulisan Jawi.Kesungguhan dalam memperkayakan pendidikan tulisan Jawi dan menaikkan maruahnya,

peruntukan lebihan masa kepada Pendidikan Islam di sekolah turut dibuat oleh pihak

Kementerian Pelajaran bilamana pihak kementerian telah bersetuju memperuntukkan satu

daripada enam masa seminggu bagi mata pelajaran Pendidikan Islam dikhaskan untuk

pembelajaran Jawi. Dengan masa tambahan yang diberikan itu membolehkan pendidikan

tulisan Jawi dimanfaatkan dengan sebaik mungkin oleh pihak sekolah dan guru yang mengajar

mata pelajaran tersebut.

Pihak Kementerian Pelajaran juga telah mengambil inisiatif penting untuk kepentingan guru dan

murid dengan menggunakan ejaan baharu yang disediakan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka

bagi mengelakkan kekeliruan yang timbul jika terdapat tenaga pengajar yang masihmenggunakan sistem tulisan Jawi lama.

3.0 Kesimpulan

Sistem Tulisan Jawi yang terkandung didalamnya sistem ejaan dan kaedah ejaan merupakan

aspek yang amat penting dalam mengekalkan identiti budaya Melayu. Kemunculan tulisan Jawi


12/15

juga banyak berkaitrapat dengan kedatangan Islam dan budaya al Quran. Pengaruh al Quran

dalam penggunaan kata bahasa Melayu juga wujud daripada peminjaman perkataan Arab ke

atas bahasa Melayu itu sendiri. Ini kerana pada suatu ketika dahulu, tulisan Jawi pernah

menjadi tulisan antarabangsa seperti bahasa Melayu yang menjadi lingua franca pada zaman

Kesultanan Islam di Nusantara. Kelalaian dan kealpaan dalam menyanjungi tulisan Jawi bererti

mengabaikan budaya yang sudah berakar umbi dalam alam Melayu sejak dahulu lagi.

Lantaran itu, dalam pembentukan perkataan Jawi bermula daripada pembentukan sukukata

Jawi itu sendiri. Pembentukan sukukata Jawi dapat dipecahkan kepada dua iaitu sukukata Jawi

terbuka dan sukukata Jawi tertutup.

Sukukata terbuka ialah sukukata yang berakhir dengan huruf vokal, manakala sukukata tertutup

pula ialah sukukata yang diakhiri dengan huruf konsonan.

Dalam sistem tulisan Jawi juga terdapat tiga huruf vokal yang mewakili enam huruf vokal dalam

bahasa Melayu, iaitu huruf alif ()mewakili huruf vokal a, u, dan e(pepet); diikuti huruf ya ( (mewakili huruf vokal i dan e (taling); manakala huruf wau( -) mewakili huruf vokal o. Hurufhuruf konsonan pula adalah selain daripada huruf vokal a, e, i, o, dan u. Oleh itu, pembentukan

sukukata terbentuk dengan gabungan antara huruf konsonan dengan huruf vokal atau

sebaliknya.

Pembentukan ejaan Jawi dari pengaruh Arab dan Melayu ini telah lama digunapakai oleh

orang-orang Melayu dan bukan Melayu di Tanah Melayu yang merangkumi sistem ejaan lama

seperti (sudah - - ); ejaan tua (itu ); ejaan baharu ( billik - ); ejaan Arab (wajib -); ejaan kemelayuan ( peduli - ); dan ejaan kata asing/Inggeris seperti ( vokal ).

Maka, dalam abad ke-20 ini, telah banyak cabaran yang wujud dalam memelihara tulisan Jawi

di mata dunia agar sentiasa dihargai. Antara cabaran tersebut ialah penggunaan sistem ejaan

Jawi yang tidak menggunakan vokal pada sukukata akhir terbuka masih digunakan dan bagi

perkataan baru dan kata pinjaman vokal digunakan bagi mendapatkan bunyi sehampir yang

boleh dengan perkataan asal (Hashim Musa,1999:180-181). Perkara ini banyak tercatat dalam

penggunaan tulisan Jawi di dalam majalah Dian, Mastika, Hiburan, akhbar Utusan Melayu

seperti yang dikaji, Semangat Asia, dan akhbar Fajar Asia.

Cadangan penggunaan sistem fonetik oleh majalah Dian juga kurang mendapat sambutan

kerana ketika itu sistem ejaan Zaaba telah sebati digunakan; ini menyukarkan lagi perubahan

sistem lama kepada sistem baru.


13/15

Penghasilan buku,Pedoman Ejaan Jawi yang Disempurnakan, dan Daftar Ejaan Rumi-Jawi,

yang diterbitkan pada 1988 oleh Dewan Bahasa dan Pustaka adalah gabungan dan

pemantapan yang diusahakan daripada buku,Daftar Ejaan Melayu Zaaba(1939). Kedua-dua

buku tersebut bertujuan untuk pemantapan, pengekalan, pengubahsuaian, dan pembaharuan

dalam menyelesaikan beberapa masalah ejaan Jawi yang dihadapi oleh para pengguna.

Lantaran itu, penghasilan buku-buku tersebut dapat mengelakkan berlakunya kekeliruan dalamsistem ejaan tulisan Jawi pada masa dulu, kini, dan mungkin selamanya.

Menerusi kertas kerja kajian ini diharapkan masyarakat Melayu khasnya dan pencinta tulisan

Jawi amnya terpaksa menghadapi dugaan dan cabaran sama ada untuk menerima atau

menolak pembaharuan/perkembangan ejaan Jawi yang diketengahkan. Bagi menangani

cabaran yang berlaku, pelbagai seminar, perbincangan, bengkel, dan seumpamanya akan/telah

diadakan namun peningkatan dan menghargai tulisan Jawi masih di ambang kekaburan.

Bibliografi


14/15

Amat Juhari Moain( 1994,Februari). Sistem Ejaan Jawi Prasasti Terengganu, Jurnal

Dewan Bahasa,Jilid 38.Bil.2. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.hlm.100-104

Amat Juhari Moain(Julai 2004).Sejarah Perkembangan Tulisan Jawi. Monograf:Bil.9 :

Bahasa, Sastera dan Budaya Melayu, Serdang,FBMK: UPM.hlm.167-179

Hj. Mohd Hussein Hj Baharuddin,Ph.D(2006). Modul BBM3402 Sistem Tulisan Jawi,

Universiti Putra Malaysia, PPL, Serdang: Pro-Office Shoppe Sdn. Bhd.

Mohd Hussein Baharuddin(Julai 2004).Gagasan dan Aktiviti ke Arah Memartabatkan

Tulisan Jawi. Monograf:Bil.9 : Bahasa, Sastera dan Budaya Melayu, Serdang,Jabatan

Bahasa Melayu, FBMK :Universiti Putra Malaysia.hlm. 181-187

Mohd Hussein Baharuddin(November 2000).Tulisan Jawi:Perkembangan dan

Cabaran. Monograf: Bil.4 : Bahasa, Sastera dan Budaya Melayu,Serdang,Jabatan

Bahasa Melayu, FBMK :Universiti Putra Malaysia.hlm.139-153

Samat Buang(2007,Januari). Mengembalikan Maruah Tulisan Jawi. Pelita

Bahasa.Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.hlm. 9-11

Saiful Bahri Aziz,etc.(2005). Pengajian Islam, Modul 2/3, Mod latihan Perguruan

Berasaskan Sekolah, Major j-QAF, Bahagian Pendidikan Guru, KPM.

http://ms.wikipedia.org/wiki/Tulisan_Jawi bertarikh 16/03/2009

. http://www.ftsm.ukm.my/IRPA/EA0036/01Tjawi.html. bertarikh 16/03/2009


15/15

. http://www.ashtech.com.my/koleksi_digital/konvension/Display&f=jawi00089

& s=1&t=toc.htm. bertarikh 29/03/2009

sejarah tulisan jawi 2

Documents