PERSAMAAN DI ANTARA DOKUMEN DAN DOKUME,NTARI DI DALAM FlLEM DOKUMENTARI

Rocky Wong

Sarjana Muda Seni Gunaan dengan KepujianNX (Sinematografi)

D63 2006 V872 2006

180

Nx I~O . o"jvv~7')

'J-oCYv

tlU. a1 Khidmal MaKIUffial AKsaeffi1 UNlVERSITl MALAYSIA SARAWAlI

04 , (I() KOla Samarahau

P.KHIDMAT MAKLUMAT AKADEMIK UNIMAS

1111111111111111111111111111 1000166821

PERSAMAAN DI ANTARA DOKUMEN DAN DOKUMENTARI DALAM

FILEM DOKUMENTARI

ROCKY WONG

Projek ini merupakan salah satu keperluan untuk Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian

( Program Sinematografi )

Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif UNIVERSITI MALAYSIA SARA W AK

2006

lSI KANDUNGAN

PENGESAHANSTATUSLAPORAN PENGESAHAN DAN TANDAT ANGAN PENYELIA PENGHARGAAN ABSTRAK ( BAHASA MELAYU ) ABTRACT ( BAHASA INGGERIS )

BAB 1 Pengenalan

1.1 Latarbelakang Kajian

1.2 Kenyataan Masalah 1.3 Objektif Kajian

1.4 Hipotesis

1.5 Methodologi

1.6 Kesimpulan

BAB2 Persamaan di antara Dokumen dan Dokumentari

dalam film dokumentri

2.1 Pengenalan

2.2 Definisi Dokumen dan Dokumentari

2.3 Dokumen dan Dokumentari sebagai bukti

yang menyokong fakta

2.4 Dokumen dan Dokumentari menghurai

Isu sosial

2.5 Kesimpulan

HALAMAN

ii iii iv v

1

2 3

3-4

4

5

6

7

7-10

11-12

13

BAB 3

Bibliografi

Lampiran

Analisis Projek

3.1 Pengenalan

3.2 Objektif filem

3.3 Sino psis

3.4 Stail filem

3.5 Sasaran penon ton

3.6 Kesimpulan

14-15

15-16

17

17-21

22-23

23

24

25-26

UNIVERSITI MALAYSIA SARA WAK BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS / LAPORAN

JUDUL: PERSAMAAN DI ANTARA DOKUMEN DAN DOKUMENTARI DI DALAM FILEM DOKUMENTARI.

SESI PENGAJIAN : 2003 /2004

Saya ROCKY WONG

Mengaku membenarkan tesis I laporan * ini disimpan di Pusat Khidmat Maklumat Akademik, UNIVERSITI MALAYSIA SARA WAK dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut:

I. Tesis I Laporan adalah hakmilik Universiti Malysia Sarawak 2. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan

membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja. 3. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malysai Sarawak dibenarkan

membuat pendigitan untuk membangunkan Pangkalan Data Kandungan Tempatan 4. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan

membuat salinan tesis I laporan ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi.

5.*sila tandakan (I)

D

D SULIT

TERHAD

(mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan atau kepentigan seperti termaktub di dalam Akta Rahsia Rasmi 1972) (mengandungi maklumat Terhad yang telah ditentukan oleh Organisasi I badan di mana penyelidikan dijalankan)

D TIDAK TERHAD

~. ~----Tandatan'gan Penulis anctatangaIlPeJa

Tarikh: I~J M/Jtj i;..mh Tarikh: 08. 06. 2DD"

Alamat Tetap: PUSKA T MISSION PIS 245 89007 KENINGAU SABAH

Catatan:*Tesis / Laporan dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah, Sarjima dan Sarjana Muda

*Jika Tesis / Laporan ini SULIT atau TERHAD, sila lampirkan surat daripada pihak berkuasa / organisasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis / laporan ini dikelaskan sebagai SULIT dan TERHAD.

Projek bertajuk 'Persamaan di antara dokumen dan dokumentari dalam filem

dokumentari' telah disediakan oleh ROCKY WONG dan telah diserahkan kepada

FakuIti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah Sarjana Muda

Seni Gunaan dengan Kepujian (Sinematografi).

Diterima untuk diperiksa oleh :

~ Teo Miaw Lee

Tarikh:

II

I ,...

PENGHARGAAN

Jutaan terima kasih yang tidak terhingga saya ucapkan pertama sekali kepada

penyelia, Cik Teo Miaw Lee di atas segal a bantu an dan bimbingan serta tunjuk ajar yang

telah diberikan sepanjang kajian dan projek ini dijalankan. Saya amat menghargai setiap

usaha dan masa yang telah diluangkan di dalam menjayakan kajian ini . Bimbingan dan

tunjuk ajar dalam memberikan panduan dan jalan terbaik amatlah bermanfaat bagi saya.

Di samping itu juga, tidak lupa juga kepada setiap individu yang telah bertungkus-lumus,

serta memberikan galakan serta sokongan moral yang memungkinkan saya dapat

mengahsilkan kajian ini dengan dengan Iancar. Ribuan terima kasih juga diucapkan

terutamanya kepada rakan-rakan serta individu-individu sarna ada terlibat secara

Jangsung mahupun tidak langsung sehingga terhasilnya kajian dan projek ini dengan

jayanya.

Sekian, terima kasih.

iii

I

ABSTRAK

Pengkajian ini adalah bertujuan untuk mengkaji ciri-ciri serta peranan yang

dimainkan oleh dokumen dan dokumentari. Kajian ini akan melihat sejauh manakah

persamaan yang terdapat di antara dokumen dan dokumentari di dalam filem

dokumentari. Jika dilihat kedua-duanya mempunyai persamaan yang nyata iaitu sebagai

medium bagi merekod atau merakam sesuatu kejadian mahupun peristiwa yang telah

berlaku bagi membuktikan kesahihannya.

iv

,...

ABSTRACT

This reseacrh is to search the characteristic and role played by document and

documentary. This research will look into how far document and documentary is similar

to each other. Both of it has a similar fact as both is a medium which record event or

something that had happen to show it's reality.

I

v

I

PERSAMAAN DI ANTARA DOKUMEN DAN DOKUMENTARI

DALAM FILEM DOKUMENTARI

BAB 1: PENGENALAN

1.1 Latarbelakang kajian

Dari kontek sejarah, filem sebenarnya bermula dengan dokumentari dimana ianya

buat pertama kalinya diperkenalkan oleh seorang penggiat filem dokumentari iaitu Robert

Flaherty menerusi penghasilan filem "Nanook of the North" pada tahun 1922.

Menurut Kamus Oxford Fajar edisi ketiga (2001), dokumen didefinisikan sebagai

surat-menyurat, juga sesuatu yang bertulis atau bercetak yang digunakan sebagai rekod

atau bukti. Bagi istilah dokumentari pula ianya didefinisikan sebagai satu cara merekod,

merakam sesuatu peristiwa, memberi penerangan, laporan, infomasi, dan, menghurai

sesuatu fakta.

.... j

1.2 Kenyataan Masalah

Dokurnen dan dokurnentari rnerupakan dua aspek yang rnernpunyai persarnaan,

walaupun pada hakikatnya ia dilihat sebagai rnernpunyai pendekatan yang berbeza. Jika

disebut sabaja akan dokurnen pasti terbayang di dalarn fikiran kita bahawa ianya suatu

benda yang penting. Begitu juga dengan dokurnentari, jika disebut irnej yang akan tirnbul

di dalam fi kiran adalah filern dokurnentari.

Di dalarn kajian ini, penulis akan rnengupas beberapa persoalan terhadap

dokurnen dan dokurnentari. Antara kriteria-kriteria yang dikenalpasti adalah seperti

berikut:

• Apa sebenarnya yang dirnaksudkan dengan dokurnen dan dokurnentari, adakah

kedua-duanya sebenarnya sarna atau rnernpunyai persarnaan ?

• Apakab ciri-ciri utarna yang terdapat pada dokurnen dan dokurnentari sehingga

ianya dianggap sarna?

• Adakah dokurnen dan dokurnentari sebenarnya sarna?

2

,....

1.3 Objektif Kajian

Kaj ian ini lebih kepada pengkajian terdapat persamaan yang terdapat diantara

dokumen dan dokumentari dalam filem dokumentari. Pemahaman terhadap kedua-dua

aspek ini adalah amat penting terutama sekali didalam menghasilkan sebuah filem

dokumentari yang pada masa ini sedang diterima umum dan mampu mewujudkan

persaingan terhadap filem naratif.

MeLa1 ui kajian ini, penulis ingin mencari jawapan terhadap apa sebenarnya yang

dimaksudkan dengannya dan kandungannya. Ini adalah kerana penulis merasakan kedua­

duanya mempunyai kepentingan masing-masing dan skop kajiannya adalah dirasakan

sangat meluas dan menarik.

1.4 Hipotesis

Dokumen dan dokumentari merupakan dua bentuk yang sarna iaitu darisegi fungsi

dan kegunaannya sebagai merekod, bukti, menyampaikan fakta, dan kebenaran. Namun

jika dilihat daripada keadah penyampaian serta pendekatan yang digunakan mempunyai

sedikit perbezaan. Walau bagaimanapun, tujuannya adalah sarna apa yang terkandung di

dalam dokumenjuga terkandung di dalam dokumentari begitu juga sebaliknya.

3

I

,..

I.S Methodologi

Kajian ini sebenarnya memerlukan pemahaman darisegi persamaan yang terdapat

di antara dokumen dan dokumentari dimana mempunyai kecenderungan untuk di salah

tafsir namun hakikatnya kedua-dua ini adalah sarna atau mungkin juga tidak. Hasil

daripada kajjan yang dibuat ini nanti kita akan mendapatkan jawapannya. Didalam kajian

ini pengakaj i akan membuat rujukan kepada pelbagai buku-buku seperti Film & Reform:

John Grier on and the Documentary Film Movement, Theorizing Documentary(Michael

Renov), The Documentary Tradition (Lewis Jackobs) dan juga Non-Fiction Film

(Richard Meram Barsam. Disamping itujuga melalui artikel-artikel yang diperolehi yang

diharapkan dapat membantu didalam kajian ini. Diharapkan apa yang diinginkan oleh

penulis daripada kajian ini akan terlaksana sekaligus membongkar segal a persoalan yang

ditimbulkan.

Seterusnya melalui kajian yang dibuat ini, penulis akan mengaplikasikannya ke

dalam projek tahun akhir iaitu menghasilkan sebuah filem dokumentari mengenai

kegiatan memenggal kepala manusia yang berjudul .. ANTU PALA "atau tengkorak di

dalam bahasa lban.

4

l ,....

1.6 Kesimpulan

Kajian yang lebih menyeluruh dan terperinci akan disentuh pada bahagian bab

yang seterusnya. Aspek pengkajian yang akan ditekankan adalah mengenai persamaan di

antara dokumn dan dokumentari di dalam filem dokumentari. Pengertian terhadap apa

sebenamya yang dimaksudkan dengan dokumen dan dokumentari adalah amat penting

bagi memungkinkan segala persoalan yang ditimbulkan dapat terjawab dengan jelas dan

nyata bagi memudahkan kajian ini dilakukan.

5

,...

BAB 2: PERSAMAAN DI ANTARA DOKUMEN DAN DOKUMENTARI

DALAM FILEM DOKUMENT ARI

2.1 Pengenalan

Di dalam kajian yang seterusnya ini , penulis akan lebih memfokuskan kepada

perbincangan secara mendalam terhadap persamaan di antara Dokumen dan Dokumentari

di dalam filem dokumentari. Kajian ini , akan mengupas segal a persoalan-persoalan yang

timbul serta meninjau sejauh mana persamaan yang terdapat diantara dokumen dan

dokumentari ini .

Antara persoalan-persoalan yang akan dijawab menerusi kajian ini adalah

terbahagi kepada beberapa criteria iaitu :

• Definisi dokumen dan dokumentari?

• Apakah ciri-ciri yang mewujudkan persamaan di antara dokumen dan

dokumentari ?

• Adakah dokumen dan dokumentari adalah sarna?

6

Pusal Khidmat Mak.lurnat Akademik UNlVERSm MALAYSIA SARAWAK.

2.2 Definisi Dokumen dan Dokumentari

Menurut Kamus Oxford Fajar edisi ketiga (200 I), dokumen didefinisikan sebagai

surat-menyurat juga sesuatu yang bertulis atau bercetak yang digunakan sebagai rekod

atau bukti. 8 agi istilah dokumentari pula ianya didefinisikan sebagai suatu yang

mengandungi dokumen, merekod, merakam sesuatu peristiwa, memberi penerangan,

laporan, infomasi, dan, menghurai sesuatu fakta. Disamping itu juga, dokumentari

seharusnya mempersembahkan kenyataan mahupun kebenaran tanpa wujudnya

pengeJoJahan secara kreatif yang mana telah dinyatakan oleh John Grierson "

.. . documentary film should present actuality but not to the exclusion or creative,

imaginative treatment ofthe film material and cinematic techniques"

2.3 Dokumen dan dokumentari sebagai bukti yang menyokong fakta

Dokumen merupakan bukti bertulis ataupun kertas bercetak yang digunakan

sebagai bukti kepada sesuatu peristiwa sejarah dan sejak sekian lamanya dicatat bagi

menyimpan segala bukti terutamanya dalam menyokong sesuatu fakta yang dianggap

benar di dalam hal-hal yang berkaitan dengan sejarah.

7

I

Begitu juga halnya dengan dokumentari dimana ianya dilihat mempunyai

persamaan dengan dokumen sebagai merekod dan menyimpan bukti yang dapat

digunakan dalam menyokong sesuatu fakta terhadap kejadian mahupun peristiwa­

peristiwa penting. Selain memberikan bukti dokumentari juga di lihat sebagai

memberikan sudut pandangan, ini menu rut Richard Meran (Theory and Criticism).

Menurut Suzanne Briet (1894-1989) " a document is evidence in support ofa fact

".1 Dokumen sebenarnya merupakan rujukan dan pembuktian kepada sesuatu peristiwa

ataupun sejarah yang telah berlaku pada masa lampau sebagai menyokong sesuatu fakta

yang dianggap benar. Selain didalam bentuk penulisan ataupun kertas bercetak dokumen

juga boleh berbentuk gambar sarna ada imej bergerak ataupun tidak bagi memudahkan

sesuatu rujukan dibuat terhadap peristiwa lepas jika ianya diperlukan. Ini telah

dinyatakan oleh Philip Rosen (Theorizing Documentary) pg.65, " . .. in one sense, every

'normal 'film image is supposed to be apprehended as a preservationjrom the past ".2

Manakala menurut loris Ivens" ...a documentary film records afact, an event, a

I ;.f, " 3 Dokumentari juga dilihat sebagai satu kaedah penyampaian yang baik~/e ....

disebabkan ianya lebih kepada bentuk visual dan semakin berkembang pada masa kini.

8

Dokumentari dilihat sebagai satu kaedah penyampaian yang baik disebabkan

ianya lebih kepada bentuk visual dan semakin berkembang pada masa kini. Sebagai

contoh yang paling jelas, dapat dilihat pada filem dokumentari yang dihasilkan oleh

pengiat filem sejak sekian lamanya seperti "The Arrival of A Train" oleh Lumiere dan

juga filem dokumentari yang berjudul "Nanook of the North" (1992) oleh Robert

Flaherty.

Filem ini merupakan sebuah filem yang merakamkan kehidupan sebenar

masyarakat Eskimo di kawasan artik. Pengembaraan Robert Flaherty yang juga

merupakan seorang ahli geologis telah direkodkan dan dijadikan sebagai bukti yang

menyokong fakta setiap peristiwa yang berlaku disana. Sebagai contohnya cara

tradisional yang digunakan oleh orang Eskimo dalam memburu anjing laut kemudiannya

memakannya secara mentah. Begitu juga dengan rakaman visual yang dibuat tentang cara

dan proses membuat Igloo yang digunakan sebagai tempat berteduh dan menyimpan

makanan.

Dokumen juga sebenamya merupakan bukti fizikal yang merangkumi segala yang

fizikal atau simbolik selain mengekal dan merekod, menjelaskan, membina semula, dan

menunjukkan konsep sesuatu fenomena. Menurut Suzanne Briet 1894-1989, beliau

menyatakan bahawa sesuatu objek atau subjek hanya akan di katakan sebagai dokumen

apabila ianya di fotokan .4 Sebagai contoh yang dapat dilihat adalah bintang di langit.

9 /

Selain itu, penyampaian sesuatu peristiwa melalui dokumentari akan

menghasilkan kesan yang lebih baik daripada kaedah penyampaian secara lisan dan

bertulis. Ini adalah kerana sesuatu fakta ataupun isu itu semakin mudah untuk difahami

dan segala imej yang di paparkan akan dapat dilihat penonton contohnya filem

dokumentari arahan Michael Moore iaitu Fahrenhiet 9/ 11 yang menyingkap serangan

pejuang berani mati iaitu keatas bangunan Pusat Oagangan Ounia di New York.

Memandangkan apa yang disampaikan di dalamnya adalah fakta maka salah satu

ciri yang dimainkan oleh dokumentari adalah merakam dan menginterpretasi tanpa

berlaku sebarang pegolahan secara kreatif (John Grierson).4 Tambahan Grierson lagi,

"documentary is designed to record actuality, in order to inform people about it ... ".5

Kenyataan (actuality) adalah amat penting didalam sesebuah filem dokumentari yang

mana ianya tidak mengalami sebarang penambahan ataupun di tokok tambah tetapi

menurut sesuatu kejadian yang benar.

10

2.4 Dokumen dan Dokumentari menghurai isu sosial

" Dokumentari secara tidak langsung sebenamya berfungsi sebagai bahan

rujukan mengenai sosial dan antropologi. Filem dokumentari menjadi medium untuk

merakam peristiwa sosial, mengulas dan menyuntik sudut pandangan pengarah filem

berkenaan " (Utusan Online 13 April 2003).6 Apa yang dapat kita lihat yang mana

disifatkan sebagai peristiwa sosial disini adalah sebagai contohnya laporan secara

langsung yang telah di buat oleh stesen Cable News Network (CNN).

Misalnya isu perang yang berlaku di Irag yang dimana beribu-ribu orang

diJaporkan telah terkorban, dan beratus-ratus yang lain cedera. Ini merupakan sebuah

dokumentari yang bersifat fakta dan bukannya drama seperti yang disifatkan oleh

penonton.

Hal yang sarna juga berlaku terhadap dokumen dimana ianya amatlah penting

dalam sesebuab filem dokumentari. Fungsi yang ada diantara keduanya adalah sarna

dimana fakta yang disampaikan dalam dokumentari sebenamya mengandungi dokumen,

dan dokumen inilah sebagai rujukan terhadap sesuatu peristiwa yang di visualkan.

II

Pemaparan imej berunsur fakta sebenarnaya akan mengubah persepsi masyarakat

tedtadap budaya, pemahaman, dan memberikan pengertian (Utusan Online (13 April

2003). Penonton sebenarnya ingin melihat fakta daripada aspek visual dari newsreel

yang telah direkod semasa kejadian. Secara ringkasnya dokumentari merupakan salah

satu sumber bahan rujukan akan perihal sosial dan antropologi.

12

2.5 Kesimpulan

Hasil daripada kajian yang telah diperolehi ini, pengkaji menyimpulkan bahawa

dokumen dan dokumentari sebenarnya adalah sarna yang mana dapat dilihat daripada

cirri-ciri yang mewujudkan persamaan antara kedua-duanya. Antaranya adalah dokumen

dan dokumentari sebagai bukti yang menyokong fakta serta menghurai isu sosial sebagai

contoh filem Bowlingfor Columbine arahan Michael Moore yang mana telah mendapat

pengiktirafan dunia.

13

BAB 3: ANALISIS PROJEK

serta apakah sebab-sebab berlakunya kegiatan ini.

3.1 Pengenaian

Setelah melakukan kajian terhadap " Persamaan di antara Dokumen dan

Dokumentari dalam filem Dokumentari ", penulis seterusnya akan mengaplikasikan

kajian ini ke dalam projek tahun akhir bagi menghasilkan sebuah filem dokumentari

rjudul "Antu Pala" yang bermaksud tengkorak.

Perkataan ' Antu PaJa "ini sebenarnya di ambil daripada sebuah perkataan yang

terdapat di dalam bahasa lban sesuai dengan kajian yang telah dibuat di mana penulis

lebih memfokus kepada kaum atau orang iban itu sendiri.

Apa yang mendorong penulis memilih " Antu Pala " ini sebagai subjek adalah

lebih kepada pengalaman semasa dizaman kanak-kanak dahulu, dimana penulis hanya

mendengar cerita mengenai kegiatan memenggal kepala manusia ini daripada orang­

orang tua secara lisan tetapi tidak mengetahui bagaimana sebenarnya kegiatan ini berlaku

Disamping itu juga, perasaan ingin tahu yamg sangat mendalam mendorong

',penulis untuk mengupas segala persoalan mengenai kegiatan memenggal kepa\a manusia

mendokumenkannya dalam bentuk visual iaitu filem dokumentari.

14

Dalam

Disini penul is merasakan adalah sangat penting untuk menjaga serta

mendokumenkan cerita ataupun lagenda menggayau masyarakat Iban ini agar ianya tidak

lapuk di telan zaman. Filem ini adalah amat penting bagi generasi Iban kini dan pad a

masa akan datang yang berfungsi sebagai panduan serta rujukan yang amat bermakna dan

tidak temilai agar tidak luput dan dilupakan begitu sahaja.

3.20bjektiffilem

Objektifyang paling utama di dalam penghasiJan filem dokumentari " Antu Pala "

ini adalah membongkar segala rahsia serta persoalan terhadap kegiatan memenggal

kepala yang pemah berlaku di dalam masyarakat Iban suatu masa dahulu.

Pada masa dahulu cerita ini jika dilihat pada hakikatnya hanyalah bersifat lisan

dan bukannya dalam bentuk imej. Penyampaian cerita melalui paparan imej adalah lebih

baik dan jelas serta mudah untuk difahami. Ini telah memberikan idea kepada penulis

untuk menghasilkan cerita yang berbentuk imej.

pada masa yang sarna penulis ingin mempelajari sesuatu daripada

iDasyarakat Iban itu sendiri darisegi budaya serta adat yang diamalkan. Masyarakat Iban

:...JeI1imllllla yang kita maklum merupakan etnik yang terbesar yang terdapat di Sarawak.

merangkumi cara kehidupan dahulu (zaman menggayau) dengan zaman

15