International Conference on Research in Islamic Law

1

Pendaftaran Sekolah Agama Rakyat Sebagai Sekolah Bantuan Kerajaan : Kajian

Implikasinya Ke Atas Perlembagaan Persekutuan dan Akta Pendidikan 1996

Azizi Umar & Supyan Hussin

Universiti Kebangsaan Malaysia

Pengenalan

Pendidikan Islam secara formal di Malaysia telah bermula apabila sistem pengajian

pondok yang memakai sistem umumi bertukar menjadi sistem nizami dalam sistem persekolahan

anak-anak orang Islam yang dipanggil madrasah. Pada masa yang sama pengajaran agama Islam

yang diajar di sekolah Melayu turut dianggap sebagai pendidikan formal oleh ibu bapa yang

menganut agama Islam. Pendidikan formal ini lebih dikenali sebagai Sekolah Al-Quran yang

diajar pada waktu petang di sekolah yang sama. Ini bermakna terdapat dua aliran pendidikan

Islam formal telah berjalan serentak sejak sebelum kemerdekaan lagi. Perbezaan kedua-dua

aliran ini ialah Sekolah Al-Quran lahir daripada keperluan untuk anak-anak Melayu yang belajar

di sekolah-sekolah Melayu. Manakala madrasah pula lahir daripada sistem pengajian tradisional

yang berasaskan pengajian pondok sejak awal penjajahan lagi.

Sistem madrasah pada hari ini disebut Sekolah Agama Rakyat dalam sistem persekolahan

moden. Ini adalah kerana madrasah diusahakan oleh jawatankuasa lembaga masyarakat setempat

dan sesetengah pemilikan tanah bagi madrasah tersebut pula dimiliki oleh pengerusi lembaga

tersebut. Kewujudan sekolah tersebut tidak melalui mana-mana pendaftaran institusi atau

pertubuhan tetapi penubuhannya sama seperti penubuhan sebuah masjid, surau atau balai-balai

sah yang diusahakan oleh jawatankuasa penduduk di atas permintaan dan keperluan setempat.

Kini, SAR telah melalui zaman kemajuannya apabila institusi tersebut turut diusahakan

oleh pihak kerajaan negeri dan kemudiannya oleh kerajaan persekutuan. Terdapat SAR yang

telah maju menjadi Sekolah Agama Negeri (SAN) dan terdapat SAR yang menjadi Sekolah

Menengah Kebangsaan Agama (SMKA) di bawah pentadbiran kerajaan persekutuan.

Bagaimanapun perkembangan bagi kedua-dua sekolah ini jauh berbeza kerana pengekalan

identiti asasnya yang turut berubah. Ini menjadikan SAN masih kekal dengan sistem

madrasahnya sebaliknya SMKA bukan lagi memakai sistem madrasah. Kehilangan identiti ini

International Conference on Research in Islamic Law

2

adalah disebabkan syarat-syarat untuk menjadikan sekolah tersebut sebagai sebuah sekolah milik

kerajaan persekutuan perlu memenuhi kriteria-kriteria tertentu.

Latarbelakang

Kertas kerja ini bertujuan menjelaskan proses pendaftaran SAR dalam sistem pendidikan

kebangsaan setelah pelbagai usaha-usaha sebelum ini untuk menguasainya kurang berjaya dan

tidak dapat membantu perkembangan kemajuan SAR dalam pendidikan nasional. Proses

pendaftaran ini mempunyai banyak perbezaan dengan pengambilalihan Sekolah Agama Rakyat

oleh Kementerian Pelajaran pada tahun 1977 sebelum ini (Azizi Umar, 2007). Berdasarkan

kutipan dan data-data penyelidik semasa membuat penyelidikan ini, masalah pengambilalihan

SAR pada tahun 1977 telah memberikan kesan negatif kepada pengusaha SAR hari ini dan pihak

berkuasa agama negeri dalam memberikan sokongan padu kepada kerajaan Persekutuan dalam

mendaftar SAR.

Bagaimanapun, langkah yang dilaksanakan 30 tahun dahulu agak berbeza dengan hari ini

kerana perubahan polisi dan mekanisme yang digunakan. Penginstitusian dahulu lebih banyak

implikasi negatifnya kepada Perlembagaan Persekutuan dan Akta Pelajaran 1961 kerana ia

dilaksanakan dengan penuh rigid dan ketat. Hasil perkembangan dan perubahan semasa,

beberapa akta telah mengalami perubahan dan suasana tersebut membolehkan SAR

diinstitusikan dengan lebih baik. Namun perubahan tersebut tidak menghilangkan masalah-

masalah yang ada sebelum ini kerana masih wujud beberapa peraturan yang sama dan terus

menjadikan pemodenan SAR terbantut.

Dapatan awal kajian penyelidik mendapati faktor peraturan dan undang-undang yang

disediakan oleh undang-undang persekutuan adalah salah satu daripada kekangannya. Oleh

sebab itulah, keyakinan mereka terhadap kemampuan kementerian pelajaran untuk

melonggarkan peraturan tersebut amat minimum sekali kerana menjadi amalan biasa mana-mana

jabatan di Malaysia perlu mematuhi sistem birokrasi dan peraturan yang dirangka dalam sistem

pendidikan di Malaysia (Robiah Sidin, 1994). Setiap proses yang dilalui memerlukan kelulusan

mengikut tahap yang ditetapkan. Berkemungkinan besar, pada tahap yang lebih rendah atau di

peringkat awal, SAR tidak mempunyai halangan tersebut tetapi apabila melalui tahap yang lebih

International Conference on Research in Islamic Law

3

tinggi atau di peringkat akhir, semacam ada kekangan dan halangan yang tidak dapat dielakkan.

Sistem dan peraturan yang wujud tersebut tidak memungkinkan pentadbiran SAR berjalan

mengikut apa yang dikehendaki.

Pernyataan Masalah

Langkah pendaftaran SAR merupakan langkah besar Kementerian Pelajaran untuk

mengangkat martabat sekolah agama bersama-sama dengan institusi pendidikan yang lain namun

ia tidak disambut seratus peratus oleh pihak yang terlibat. Kajian akan melihat apakah masalah

yang dihadapi oleh pihak tersebut. Proses membangunkan SAR di Malaysia bukanlah baru

kerana sebelum ini ia telah diserahkan kepada Jabatan Kemajuan Islam (JAKIM) untuk

menyelaraskannya berdasarkan pengalamannya dalam menguruskan institusi-institusi agama di

peringkat negeri. Dalam struktur pengurusan JAKIM, satu bahagian telah diwujudkan iaitu

Bahagian Pembangunan Pendidikan Islam. Bahagian ini telah dijadikan urusetia kepada

Lemabaga Penasihat Penyelarasan Pembangunan Pendidikan dan Pelajaran Agama Islam

(LEPAI) untuk menguruskan semua SAR di Malaysia. Penyelarasan ini dengan harapan ia tidak

banyak menimbulkan konflik. Bagaimanapun pergerakannya agak perlahan dan tidak

menyelesaikan banyak masalah dalam tempoh yang diberi (Mahmood Zuhdi, 2008).

A. Pendaftaran SAR Sebagai Sekolah Bantuan Kerajaan

1. Maksud Pendaftaran

Proses pendaftaran SAR telah dilaksanakan atas persetujuan dan arahan YAB Perdana

Menteri pada masa itu iaitu Dato Seri Abdullah Ahmad Badawi. Persetujuan tersebut setelah

menerima syor daripada Laporan Jawatankuasa Khas Mengkaji Isu Pendidikan Islam, Peranan

Sekolah Agama Rakyat dan Memperkasa Sekolah Kebangsaan Khususnya Berkaitan Dengan

Pendidikan Islam. Laporan ini juga dikenali sebagai Jawatankuasa Tan Sri Murad yang

mengesyorkan agar SAR berdaftar dengan Kementerian Pelajaran bagi membolehkan bantuan

yang lebih baik diberikan. Langkah ini bertujuan untuk meningkatkan kualiti pendidikan bagi

sekolah tersebut. Langkah tersebut bermaksud mendaftar SAR seluruh negara dan

menjadikannya institusi pendidikan bantuan kerajaan berdasarkan Seksyen 16 (b). Kategori (a)

ialah institusi pendidikan kerajaan, manakala kategori yang ketiga atau (c) ialah institusi

International Conference on Research in Islamic Law

4

pendidikan swasta. Dalam akta tersebut juga menjelaskan maksud sekolah bantuan kerajaan

iaitu:

institusi pendidikan yang menerima sumbangan modal dan sumbangan bantuan penuh

Sumbangan bantuan tersebut dijelaskan lagi ; apa-apa bayaran dari wang awam, selain

daripada sumbangan modal. Manakala maksud sumbangan modal pula bayaran daripada

wang awam kepada sesuatu institusi pendidikan bagi (Akta Pendidikan 1996):

(a) Mengadakan bangunan

(b) Mengubah atau menambah premis yang sedia ada

(c) Mengadakan perabot atau kelengkapan bagi premis yang baru, diubah atau ditambah

(d) Apa-apa maksud lain sebagaimana ditetapkan.

2. Status Pendaftaran

Mengikut sumber dari Kementerian Pelajaran, sehingga ke hari ini jumlah sekolah agama

yang berdaftar sebagai Sekolah Bantuan Kerajaan (SBK) ialah 154 buah daripada 380 buah ke

semuanya. Jumlah sekolah tersebut boleh dikategorikan kepada dua peringkat iaitu peringkat

rendah sebanyak 54 buah dan peringkat menengah sebanyak 103 buah. Peringkat menengah pula

dikategorikan kepada empat jenis sekolah iaitu Sekolah Agama Rakyat, Sekolah Agama Negeri

(milik kerajaan negeri dan majlis agama Islam negeri), Sekolah Agama Bantuan Kerajaan Negeri

dan Sekolah Menengah Agama Biasa (tiada kurikulum Mata pelajaran Diniah atau Kurikulum

Al-Azhar). Ini bermakna hanya 40 peratus sahaja yang bersedia untuk mendaftar sebagai

Sekolah Bantuan Kerajaan anjuran kementerian (Dangiran Mustapha, 2008). Itu pun termasuk

sekolah-sekolah agama yang bukan SAR bersistem madrasah seperti mana asal penubuhannya.

Bagaimana pula dengan baki sekolah yang belum mendaftar sebanyak 60 % lagi sedangkan

segala usaha kempen, rayuan dan cadangan telah diberikan. Lebih menyedihkan lagi apabila

SAR yang telah mendaftar sekitar 40% tersebut juga berada dalam keadaan yang serba salah.

Persetujuan yang dibuat sebelum ini melalui memorandum persefahaman tidak melalui proses

atau dalam keadaan terdesak dan tiada pilihan lain. Satu perkara penting yang mungkin perlu

diambil perhatian oleh kedua-dua pihak sama ada kerajaan persekutuan atau kerajaan negeri

ialah tentang persetujuan LEPAI terhadap proses pendaftaran ini. Penyelidik tidak mempunyai

International Conference on Research in Islamic Law

5

data dan kajian