oleh: khalishah 201410330311128karya tulis akhir pengaruh ekstrak kulit kentang (solanum tuberosum...

22
KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG(Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus strain wistar) MODEL STEATOSIS Oleh: KHALISHAH 201410330311128 FAKULTAS KEDOKTERAN UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH MALANG 2018

Upload: others

Post on 20-Mar-2021

14 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

KARYA TULIS AKHIR

PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG(Solanum tuberosum L. )

TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH

JANTAN (Rattus norvegicus strain wistar) MODEL STEATOSIS

Oleh:

KHALISHAH

201410330311128

FAKULTAS KEDOKTERAN

UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH MALANG

2018

Page 2: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

KARYA TULIS AKHIR

PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG(Solanum tuberosum L. )

TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH

JANTAN (Rattus norvegicus strain wistar) MODEL STEATOSIS)

KARYA TULIS AKHIR

Diajukan Kepada

Universitas Muhammadiyah Malang

Untuk Memenuhi Salah Satu Persyaratan

Dalam Menyelesaikan Program Sarjana

Fakultas Kedokteran

Oleh:

Khalishah

201410330311128

FAKULTAS KEDOKTERAN

UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH MALANG

2018

Page 3: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

LEMBAR PENGESAHAN

LAPORAN HASIL PENELITIAN

Telah Disetujui Hasil Penelitian Untuk Memenuhi Persyaratan

Pendidikan Sarjana Fakultas Kedokteran

Universitas Muhammadiyah Malang

Tanggal : 15 Mei 2018

Pembimbing I

dr. Diah Hermayanti, Sp.PK

Pembimbing II

dr.Rahayu, Sp.S

Mengetahui,

Fakultas Kedokteran Universitas Muhammadiyah Malang

Page 4: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

PERNYATAAN ORISINALITAS

Karya tulis akhir ini adalah karya saya sendiri, dan semua sumber baik yang dikutip

maupun dirujuk telah saya nyatakan dengan benar.

Nama : Khalishah

NIM : 201410330311128

Malang, 6 April 2018

Penulis

Page 5: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

LEMBAR PENGUJIAN

Karya Tulis Akhir oleh Khalishah

Telah Diuji dan Dipertahankan di Depan Tim Penguji

Pada Hari Selasa, 22 Mei 2018

Tim Penguji

dr. Diah Hermayanti, Sp.PK Ketua

dr. Rahayu, Sp.S Anggota

dr. Moch. Ma’roef, Sp.OG Anggota

Page 6: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

KATA PENGANTAR

Bismillahirahmanirrahim, Alhamdulillahirabbil ‘alamin, puji dan syukur

penulis panjatkan kehadirat Allah Yang Maha Esa karena atas berkat dan Rahmat-

Nya tugas akhir penulis dengan judul “Pengaruh Ekstrak Kulit Kentang (Solanum

tuberosum L) Terhadap Kadar Malondialdehid (MDA) Hati Tikus Putih Jantan

(Rattus norvegicus strain wistar) Model Steatosis” dapat terselesaikan dengan baik.

Begitu pula Dialah yang menyelaraskan gerakan tangan dan pikiran dalam

merangkai huruf menjadi kata dan selanjutnya menjadi kalimat dalam penulisan

tugas akhir ini. Segala sesuatu yang benar dalam tugas akhir ini datang dari Allah

SWT, dan segala kekeliruan dalam penulisan ini datangnya dari diri penulis sendiri.

Dalam penyelesaian tugas akhir ini penulis mengalami beberapa kesulitan,

tetapi berkat dukungan, bimbingan, dan bantuan dari dosen pembimbing dalam

rangka penyusunan dan dorongan dari berbagai pihak akhirnya penulis dapat

menyelesaikan tugas akhir ini tepat pada waktunya.

Penulis menyadari bahwa penelitian ini masih belum sempurna, sehingga

masih membutuhkan saran dari berbagai pihak. Penulis berharap karya tulis akhir

ini dapat menjadi wujud ibadah penulis kepada Zat Yang Maha Mengetahui lagi

Bijaksana, dan dapat memberikan manfaat bagi para pembaca.

Malang, 5 April 2018

Penulis

Page 7: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

DAFTAR SINGKATAN

ALT : Alanine aminotransferase

AST : Aspartate aminotransferase

CAT : Catalase

CCl3— : Trikometil

CCl4 : Karbon tetraklorida

CCl3O2 : Trikometil peroksil

CT-scan : Computerised tomography scan

CYP450 : Cytochrome P450

DNA : Deoxyribonucleic acid

FFA : Free Fatty Acid

GSH-Px : Glutathione Perioxidase

HCC : Hepato cellular carcinoma

HCl : Asam Klorida

HCOCl : Formil klorida

IYP : International Year of the Potato

KCl : Kalium Klorida

LDL : Low-density lipoprotein

MDA : Malondialdehida

MRI : Magnetic Resonance Imaging

NAFL : Non alcoholic fatty liver

NAFLD : Non-alcoholic fatty liver disease

NASH : Nonalcoholic steatohepatitis

NaOH : Natrium hidroksida

PNPLA3 : Palatine—like— phospoliphase—3

PUFA ; Polysaturated Fatty Acid

ROS : Reactive oxygen species

Page 8: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

DAFTAR TABEL

Tabel Halaman

2.1 Hasil ekstrak pelarut organik ekstrak kulit apel, kulit pisang, kulit bit merah,

dan kulit kentang (dalam mg/g berat kering) ........................................................ 13

2.2 Kandungan polifenol dari beberapa jenis larutan ekstrak kulit apel, kulit

pisang, kulit bit merah, dan kulit kentang (dalam mg/g berat kering). ................. 13

2.3: Kandungan flavonol dan flavonoid total dari beberapa jenis larutan ekstrak

kulit apel, kulit pisang, kulit bit merah, dan kulit kentang (dalam mg/g berat

kering) ................................................................................................................... 14

2.4 Mekanisme aktivitas antioksidan. ................................................................... 15

5. 1 Hasil pengukuran kadar MDA hati (nmol/ml) tikus putih ............................. 33

5. 2 Uji Post Hoc Bonferroni kadar MDA hati tikus (nmol/ml) ........................... 36

5. 3 Uji Regresi Linear Kadar MDA hati tikus ..................................................... 37

Page 9: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

UCAPAN TERIMA KASIH

Dalam terwujudnya Karya Tulis Akhir ini penulis ingin mengucapkan

terima kasih terutama kepada Allah SWT atas berkat dan rahmat-Nya yang telah

dilimpahkan sehingga penulis dapat menyelesaikan tugas akhir ini dengan baik.

Terima kasih juga penulis ucapkan kepada,

1. Kedua orang tua yang selalu mendoakan yaitu Bapak Andryansyah dan Ibu

Lin Yu Rozana Ellyah. Karya kecil ini saya persembahkan untuk kalian,

terimakasih untuk segala pengorbanan yang tiada akhir, kasih sayang yang

tanpa batas dan doa yang tanpa putus sehingga saya dapat menyelesaikan

penelitian ini dengan baik.

2. Dr. dr. Meddy Setiawan, Sp.PD selaku Dekan Fakultas Kedokteran

Universitas Muhammadiyah Malang

3. dr. Moch. Maro’ef, Sp. OG selaku Wakil Dekan I Fakultas Kedokteran

Universitas Muhammadiyah Malang.

4. dr. Sri Adilla Nurainiwati, Sp.KK selaku Wakil Dekan II Fakultas

Kedokteran Universitas Muhammadiyah Malang.

5. dr. Indra Setiawan, Sp.THT-KL selaku Wakil Dekan III Fakultas

Kedokteran Universitas Muhammadiyah Malang.

6. dr. Diah Hermayanti, Sp.PK selaku dosen pembimbing I dalam penulisan

Karya Tulis Akhir ini yang telah meluangkan waktu, selalu sabar dalam

membimbing dan memberikan banyak ilmu serta nasihat untuk penulis.

7. dr. Rahyu, Sp.S selaku dosen pembimbing II dalam penulisan Karya Tulis

Akhir ini yang telah meluangkan waktu, selalu sabar dalam membimbing

dan memberikan banyak ilmu serta nasihat untuk penulis.

8. dr. Annisa’ Hasanah, M.Si selaku dosen penguji yang telah meluangkan

waktu dan memberikan banyak masukan untuk menyelesaikan tugas akhir

ini.

9. dr. Gita Sekar Prihanti, M.Pd.Ked selaku dosen pembimbing komisi ilmiah

yang telah meluangkan waktu untuk membimbing dan memberi banyak

ilmu kepada penulis.

10. Seluruh dosen FK UMM yang telah memberikan banyak ilmu serta nasehat

kepada penulis.

11. Staf Laboran Biomedik : Mas Miftah, Pak Kus, Pak Joko, Mas Nyono, Bu

Fat. Terima kasih banyak atas bantuan serta kebaikan yang tak ternilai

dalam terwujudnya penelitian.

12. Staf TU : Pak Yon, Pak Heri, Bu Endah, Mas Didit, Mbak Citra, Mbak

Nuke, terimakasih atas segala bantuan dan nasehat untuk penulis.

13. Mbak Deva Rizky Yuniana, yang selalu membimbing dan mengajari serta

setia membantu khususnya bagian statistik demi terwujudkannya Karya

Tulis Akhir ini dengan baik.

Page 10: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

14. Zahrah Qanitah selaku adik saya yang selalu mendoakan, menjadi

pendengar yang baik dan menyemangati demi terselesaikannya Karya Tulis

Akhri ini.

15. M. Azmi Hanief dan Niken Aulia yang telah bersedia untuk membantu

dalam penelitian, menyemangati, dan mendoakan demi terwujudnya

penelitian dan terselesaikannya Karya Tulis Akhri ini.

16. Yunila Yossie, Nuha Regina, Faruq Azmi dan Firmanduta yang telah

bersedia untuk membantu, menyemangati dan mendoakan demi

terwujudnya penelitian dan terselesaikannya Karya Tulis Akhri ini.

17. Shabrina Rahma, Fathur Rozi, Festi, Lilian, Faishal, Faiq dan Sunu yang

telah bersedia membantu saya dalam berbagai situasi demi terwujudnya

penelitian dan terselesaikannya Karya Tulis Akhir ini.

18. Maharani, Amelia, Arima dan Aninda yang telah bersedia untuk membantu,

menyemangati dan mendoakan demi terwujudnya penelitian dan

terselesaikannya Karya Tulis Akhri ini.

19. Teman teman sejawat angkatan 2014 Medula Spinalis yang telah bersedia

untuk membantu, menyemangati dan mendoakan demi terwujudnya

penelitian dan terselesaikannya Karya Tulis Akhri ini.

20. Semua Pihak yang turut membantu dalam menyelesaikan karya tulis ini juga

mendoakan demi suksesnya karya tulis ini yang tidak bisa penulis sebutkan

satu-persatu.

Penulis menyadari sepenuhnya bahwa tidak ada sesuatu yang sempurna di

dunia ini sehingga penulis sangat mengharapkan masukan dari berbagai pihak.

Semoga tugas akhir ini sebagai suatu karya tulis ilmiah dapat bermanfaat bagi

semua pihak.

Malang, 5 April 2018

Penulis

Page 11: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

DAFTAR ISI

KARYA TULIS AKHIR ....................................................................................... i

LEMBAR PENGESAHAN .................................................................................. ii

PERNYATAAN ORISINALITAS ...................................................................... iii

KATA PENGANTAR .......................................................................................... iv

UCAPAN TERIMA KASIH ............................................................................... vi

ABSTRAK .......................................................................................................... viii

ABSTRACT .......................................................................................................... ix

DAFTAR ISI .......................................................................................................... x

DAFTAR GAMBAR .......................................................................................... xiii

DAFTAR TABEL .............................................................................................. xiv

DAFTAR SINGKATAN ..................................................................................... xv

BAB 1 PENDAHULUAN ..................................................................................... 1

1.1 Latar Belakang ......................................................................................... 1

1.2 Rumusan Masalah .................................................................................... 3

1.3 Tujuan penelitian ...................................................................................... 3

1.3.1 Tujuan umum ................................................................................ 3

1.3.2 Tujuan khusus ................................................................................ 3

1.4 Manfaat Penelitian .................................................................................. 44

BAB 2 TINJAUAN PUSTAKA ............................................................................ 5

2.1 Hepar ........................................................................................................ 5

2.1.1 Anatomi Hepar .............................................................................. 5

2.1.2 Fisiologi Hepar .............................................................................. 6

2.2 Non Alkoholic Fatty Liver Disease (NAFLD) ......................................... 7

2.2.1 Definisi .......................................................................................... 7

2.2.2 Patogenesis .................................................................................... 8

2.2.3 Tanda dan Gejala ........................................................................... 9

2.3 Karbon tetraklorida (CCl4) sebagai radikal bebas .................................... 9

2.4 Kentang (Solanum tuberosum l) ............................................................. 10

2.4.1 Morfologi Tanaman Kentang (Solanum tuberosum l) ................ 11

2.4.2 Kandungan Tanaman Kentang .................................................... 12

Page 12: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

2.4.3 Kandungan Kulit Kentang ........................................................... 12

2.4.4 Antioksidan Dalam Kulit Kentang .............................................. 14

BAB 3 KERANGKA KONSEPTUAL DAN HIPOTESIS PENELITIAN .... 18

3.1 Kerangka konseptual penelitian ................................................................. 18

3.2 Hipotesis penelitian ................................................................................ 20

BAB 4 METODE PENELITIAN ....................................................................... 21

4.1 Jenis dan Rancangan Penelitian ............................................................. 21

4.2 Lokasi dan Waktu Penelitian .................................................................. 21

4.3 Populasi dan Sampel Penelitian ............................................................. 21

4.3.1 Populasi ....................................................................................... 21

4.3.2 Sampel ......................................................................................... 21

4.3.3 Teknik pengambilan sampel ........................................................ 21

4.3.4 Besar Sampel ............................................................................... 21

4.4 Karakteristik Sampel Penelitian ......................................................... 23

4.4.1 Kriteria Inklusi ............................................................................... 23

4.4.2 Kriteria eksklusi ............................................................................. 24

4.4.3 Kriteria Drop Out ........................................................................... 24

4.5 Variabel Penelitian dan Definisi Operasional ........................................ 24

4.5.1 Variabel ....................................................................................... 24

4.5.2 Definisi Operasional .................................................................... 25

4.6 Alat dan Instrumen Penelitian ................................................................ 25

4.6.1 Bahan ............................................................................................. 25

4.6.2 Instrumen ..................................................................................... 26

4.7 Prosedur Penelitian ................................................................................. 27

4.7.1 Persiapan Hewan Coba ................................................................ 27

4.7.2 Induksi CCl4 ................................................................................ 27

4.7.3 Penentuan Dosis Ekstrak Kulit kentang ...................................... 28

4.7.4 Pembuatan Ekstrak Methanol Kulit kentang ............................... 28

4.7.5 Pembuatan Sediaan ...................................................................... 30

4.8 Alur Penelitian ........................................................................................ 31

4.9 Analisis Data .......................................................................................... 32

Page 13: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

BAB 5 HASIL PENELITIAN DAN ANALISIS DATA .................................. 33

5.1 Hasil Penelitian ....................................................................................... 33

5.2.1 Uji Normalitas ............................................................................. 35

5.2.2 Uji Homogenitas .......................................................................... 35

5.2.3 Uji Oneway ANOVA .................................................................. 36

5.2.5 Uji Regresi Linear ....................................................................... 37

BAB 6 PEMBAHASAN ...................................................................................... 40

BAB 7 KESIMPULAN DAN SARAN ............................................................... 44

7.1 Kesimpulan ............................................................................................. 44

7.2 Saran ....................................................................................................... 44

DAFTAR PUSTAKA .......................................................................................... 46

LAMPIRAN ......................................................................................................... 51

Page 14: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

DAFTAR GAMBAR

Gambar Halaman

2.2 Anatomi hepar ................................................................................................... 5

2.1 Kentang (Solanum tuberosum l) ..................................................................... 11

3.1 Kerangka konseptual penelitian ...................................................................... 18

4. 1 Alur Penelitian ............................................................................................... 31

5.1 Grafik Hasil Rata-rata Pemeriksaan Kadar MDA ........................................... 34

5.2 Grafik Linieritas .............................................................................................. 38

Page 15: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

DAFTAR TABEL

Tabel Halaman

2.1 Hasil ekstrak pelarut organik ekstrak kulit apel, kulit pisang, kulit bit merah,

dan kulit kentang (dalam mg/g berat kering) ........................................................ 13

2.2 Kandungan polifenol dari beberapa jenis larutan ekstrak kulit apel, kulit

pisang, kulit bit merah, dan kulit kentang (dalam mg/g berat kering). ................. 13

2.3: Kandungan flavonol dan flavonoid total dari beberapa jenis larutan ekstrak

kulit apel, kulit pisang, kulit bit merah, dan kulit kentang (dalam mg/g berat

kering) ................................................................................................................... 14

2.4 Mekanisme aktivitas antioksidan. ................................................................... 15

5. 1 Hasil pengukuran kadar MDA hati (nmol/ml) tikus putih ............................. 33

5. 2 Uji Post Hoc Bonferroni kadar MDA hati tikus (nmol/ml) ........................... 36

5. 3 Uji Regresi Linear Kadar MDA hati tikus ..................................................... 37

Page 16: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

DAFTAR SINGKATAN

ALT : Alanine aminotransferase

AST : Aspartate aminotransferase

CAT : Catalase

CCl3— : Trikometil

CCl4 : Karbon tetraklorida

CCl3O2 : Trikometil peroksil

CT-scan : Computerised tomography scan

CYP450 : Cytochrome P450

DNA : Deoxyribonucleic acid

FFA : Free Fatty Acid

GSH-Px : Glutathione Perioxidase

HCC : Hepato cellular carcinoma

HCl : Asam Klorida

HCOCl : Formil klorida

IYP : International Year of the Potato

KCl : Kalium Klorida

LDL : Low-density lipoprotein

MDA : Malondialdehida

MRI : Magnetic Resonance Imaging

NAFL : Non alcoholic fatty liver

NAFLD : Non-alcoholic fatty liver disease

NASH : Nonalcoholic steatohepatitis

NaOH : Natrium hidroksida

PNPLA3 : Palatine—like— phospoliphase—3

PUFA ; Polysaturated Fatty Acid

ROS : Reactive oxygen species

Page 17: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

SOD : Superoxide dismutase

TBA : Thiobarbituric Acid

TBARs : Thiobarbituric Acid Reactive Substances

TCA : Trichloroacetic acid

TEP : Tetraotoksipropan

TNF—α : Tumor necrosis factor-alpha

USG : Ultrasonografi

WHO : World Health Organization

Page 18: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

DAFTAR PUSTAKA

Al-Weshahy A, Rao VA. 2012. Potato Peel as a Source of Important

Phytochemical Antioxidant Nutraceuticals and Their Role in Human Health.

Phytochemicals as Nutraceuticals: ISBN 978-953-51-0203-8, [Diakses 3 Mei

2017] Dari: URL: https://www.intechopen.com

Amarapurkar DN, Hashimoto E, Lesmana LA. 2007, How common is non-

alcoholic fatty liver disease in the Asia–Pacific region and are there local

differences?, Journal of Gastroenterology and Hepatology(2007), pp.788–

793 [Diakses 4 Mei 2017]. Dari: URL:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17565631

Akyol H, Riciputi Y, Capanoglu E. 2016, Phenolic Compounds in the Potato and

Its Byproducts: An Overview, Int. J. Mol. Sci, pp.17: 835, [Diakses 5 Mei

2017] Dari: URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27240356

Berkowitz SA, Baggett TP, Wexler DJ, Huskey KW, Wee CC. 2013. Food

Insecurity and Metabolic Control Among U.S Adult With Diabetes. Diabetes

Care. 2013 Oct;36(10):3093-9. doi: 10.2337/dc13-0570. Epub 2013 Jun 11,

[Dikses 27 Oktober 2017] Dari: URL:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23757436

Botham K M, Mariarosaria N, Elena B. 2015. The Emerging Role of Disturbed CoQ

Metabolism in Nonalcoholic Fatty Liver Disease Development and

Progression. Nutrients, 2015, 7, 9834–9846. [Diakses 3 Mei 2017]. Dari URL

www.mdpi.com/journal/nutrients

Capeyron MF, Cases J, Badia E, Cristol JP, Rouanet JM, Besancon P, Leger CL,

Descomps B. 2002. A diet high in cholesterol and deficient in vitamin E

induces lipid peroxidation but does not enhance antioxidant enzyme

expression in rat liver. The Journal of Nutritional Biochemistry, Volume 13,

Issue 15, Mai 2002, hal 296-301, [Diakses 15 November2017] Dari: URL:

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0955286301002224

Chen G, Yinhua N, Naoto N, Liang X, Tsuguhito O. 2016. Micronutrient

Antioxidants and Nonalcoholic Fatty Liver Disease. International Journal of

Molecular Sciences, 17, 1379, [Diakses 4 Mei 2017] Dari URL :

www.mdpi.com/journal/ijms

Cho AS, Jeon SM, Kim MJ. 2010, Chlorogenic acid exhibits anti-obesity property

and improves lipid metabolism in high-fat diet-induced-obese mice, Food and

Chemical Toxicology, 48, pp.937–943, [Diakses 10 Agustus 2017] Dari:

URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20064576

Cui Y, Yong H, Xingbin Y, Yanfei S, Yan Z. 2014. Protective Effects of Quercetin

and Quercetin-5',8-Disulfonate against Carbon Tetrachloride-Caused

Oxidative Liver Injury in Mice. Molecules 2014, 19, 291-305, 2014. ISSN

1420-3049, [Diakses 9 Mei 2017]. Tersedia dari URL:

www.mdpi.com/journal/molecules

Page 19: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

Ding M, Bhupathiraju S, Chen M. 2014, Caffeinated and decaffeinated coffee

consumption and risk of type 2 diabetes: a systematic review and a dose-

response meta-analysis, Diabetes Care, pp.37: 569–586, [Diakses 8 Juli

2017] Dari: URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24459154

El-Baky MS, Ahmed FL. 2011. Effect of Some Fruits and Vegetables Peels Extract

on CCl4 Induced Hepatic Injury in Rats. Med. J. Cairo Univ., Vol. 79, No. 1,

March: 49-57, 2011, [Diakses 27 Februari 2017] Dari: URL:

www.medicaljournalofcairouniversity.com

El-Kader SMA, Ashmawy EM, 2015, Non-alcoholic fatty liver disease: The

diagnosis and management, World Journal of Hepatology vol.7, no.6,

pp.846-858, [Diakses 17 Mei 2017] Dari: URL:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4411527/

Fatmawati NK, Ali M , Widjajanto E. 2012. Efek Proteksi Kombinasi Minyak Wijen

(Sesame Oil) dengan α-Tocopherol terhadap Steatosis melalui

Penghambatan Stres Oksidatif pada Tikus Hiperkolesterolemia. J.Exp. Life

Sci. Vol. 2 No. 2, 2012 : ISSN. 2087-2852, [Diakses 9 Mei 2017] Dari: URL:

https://www.jels.ub.ac.id/index.php/jels/article/download/139/139

Gutowski M, Kowalczyk S. 2013. A study of free radical chemistry: their role and

pathophysiological significance. Vol. 60, No 1/2013 1–16, [Diakses 5 April

2017] Dari: URL: : https://

http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.416.7954&rep=re

p1&type=pdf

Guyton H. 2013. Hati Sebagai Suatu Organ Dalam. Irawati (ed). Fisiologi

Kedokteran. ECG, Jakarta. Hal 903-907

Hasan I, 2009, Perlemakan Hati Non-AlkoholI dalam Sudoyo AW, Setiyohadi B,

Alwi I, Simadibrata M, Setiati S (eds), Buku Ajar Ilmu Penyakit Dalam Edisi

V Jilid III, Jakarta.

Hwang YP, Choi JH, Han EH. 2011, Purple Sweet Potato Anthocyanins Attenuate

Hepatic Lipid Accumulation Through Activating Adenosine Monophosphate-

Activated Protein Kinase In Human Hepg2 Cells And Obese Mice, Nutrition

Research, vol. 31, no. 12, pp.896–906

International Year of the Potato. 2008. Potatoes, nutrition and diet. Information

provided by the Nutrition and Consumer Protection Division of FAO,

[Diakses 18 Agustus 2017] Dari: URL: https://www.fao.org/potato-

2008/en/potato/factsheets.html

Jia Y, Kim JY, Jun HJ, et al, 2013, Cyanidin Is An Agonistic Ligand For

Peroxisome Proliferator-Activated Receptor-Alpha Reducing Hepatic

Lipid. Biochimica et Biophysica Acta, vol. 1831, no. 4, pp. 698–708

Page 20: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

Jurnalis YD, Sayoeti Y, Elfitrimelly. 2014. Peran Antioksidan pada Non Alcoholic

Fatty Liver Disease (NAFLD). Jurnal Kesehatan Andalas. 2014; 3(1),

[Diakses 13 Mei 2017 Dari: URL:

http://jurnal.fk.unand.ac.id/index.php/jka/article/view/18

Kanatt SR, Chander R, Radhakrishna P. 2005. Potato Peel Extractsa Natural

Antioxidant for Retarding Lipid Peroxidation in Radiation Processed Lamb

Meat. J. Agric. Food Chem., 53, pp. 1499-1504, [Diakses 3 Fabruari 2017]

Dari: URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15740031

Kim, Dong H, Seung JK, Kyung SY, Jin SC, Byung ML. 2015, A Superior

Oxidative Biomarker Compared to Malondialdehyde and Carbonyl Content

Induced by Carbon Tetrachloride in Rats, Journal of Toxicology and

Environmental Health, 1-12, [Diakses 7 Mei 2017] Dari: URL:

http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/15287394.2015.1067505

Kumar S, Pandey AK, 2013, Chemistry and Biological Activities of Flavonoids: An

Overview, The ScientificWorld Journal, [Diakses 8 Agustus 2017] Dari:

URL; https://www.hindawi.com/journals/tswj/2013/162750/abs/

Liao C, Ou T, Huang H, et al, 2013, The Inhibition Of Oleic Acid Induced Hepatic

Lipogenesis And The Promotion Of Lipolysis By Caffeic Acid Via Up-

Regulation Of AMPK, Journal of the Science of Food and Agriculture, April

Lobo V, Patil A, Phatak A. 2010, Free Radicals, Antioxidants And Functional

Foods: Impact On Human Health, Pharmoacognosy review Des, vol.4 , no.

8, pp.118–126, [Diakses 3 Maret 2017] Dari: URL:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22228951

Maat S. 2012. Kunyit Putih Dan Buah Mengkudu Sebagai Hepatoprotektor Terkait

Karbon Tetraklorida. Indonesian Journal of Clinical Pathology and Medical

Laboratory: Vol. 19, No. 1 ISSN 0854-4263

Mohammad A, Rusdi B, Mulkiya K. 2015. Analisis Pengaruh Penambahan Ekstrak

Kulit Kentang Sebagai Antioksidan terhadap Peroksidasi Lemak pada

Sediaan Krim Minyak dalam Air. Prosiding Penelitian Spsia Unisba: ISSN

2460-6472, [Diakses 18 Maret 2017] Dari: URL:

karyailmiah.unisba.ac.id/index.php/farmasi/article/viewFile/1931

Monjur A. 2015. Non-alcoholic fatty liver disease in 2015. World J Hepatol 2015

June 18; 7(11): 1450-1459, [Diakses 18 Juni 2017] Dari: URL:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26085906

Nandita S, Kamath V, Narasimhamurthy K, Rajini PS. 2008. Protective Effect of

Potato Peel Extract Against Carbon Tetrachloride-induced Liver Injury in

Rats. Enviromental Toxicology and Pharmacology 26 (2008) 241-246.

[Diakses: 3 Maret 2018] Dari: URL: www.elsevier.com/locate/etap

Page 21: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

New Jersey Department of Health. 2007. Hazardous substance fact sheet Carbon

Tetracloride. 56-23-5. 0347

Panjaitan RGP, Manalu W, Handharyani E, Chairul. 2007. Aktivitas

Hepatoprotektor Ekstrak Metanol Akar Pasak Bumi dan Fraksi-Fraksi

Turunannya. Jurnal Veteriner Desember 2011 Vol. 12 No. 4: 319-325 ISSN

: 1411 – 8327, [Diakses 3 Maret 2018] Dari: URL:

https://ojs.unud.ac.id/index.php/jvet/article/download/4230/3210

Pari L, Karthikesan K, Menon VP. 2010, Comparative And Combined Effect Of

Chlorogenic Acid And Tetrahydrocurcumin On Antioxidant Disparities In

Chemical Induced Experimental Diabetes, Molecular and Cellular

Biochemistry, 341, pp.109–117.

Paulsen F, Waschke J. 2013, Sobotta Atlas Anatomi Manusia : Anatomi Umum dan

Muskuloskeletal, EGC, Jakarta

Rengkung NP, Waleleng BJ, Palar S. 2015. Gambaran Penyakit Perlemakan Hati

Non-Alkoholik Pada Pasien Hipertensi Yang Mempunyai SGPT Meningkat.

Jurnal e-Clinic (eCl), Volume 3, Nomor 1, Januari-April 2015, [Diakses 5

Juni 2017] Dari: URL: http://jurnal.fk.unand.ac.id

Rizki. 2016. Morfologi dan Syarat Tumbuh tanaman Kentang (Solanum

tuberosum), [online], [Diakses 2 April 2017]. Tersedia dari URL:

http://www.rizkibio.com/2016/09/morfologi-dan=syarat-tumbuh-

tanaman.html?m=1

Samadi B. 2007. Kentang dan Analisis Usaha Tani. Kanisius, Yogyakarta Hal 25

Snell R. 2014. Organ Hati. Dalam. Liliana Sugiharto (ed). Anatomi Klinik. ECG,

Jakarta. hal 242-244

Sayuti K, Yenrina R. 2015. Antioksidan Alami Dan Sintetik. ISBN : 978-602-8821-

97-1 Andalas University Press, Padang. hal 15-16

Saxena M, Saxena J, Pradhan A. 2012, Flavonoids And Phenolic Acids As

Antioxidants In Plants And Human Health, International Journal Of

Pharmaceutical Sciences Review And Research, Vol. 6, No.12, pp.130-134,

[Diakses 9 Juli 2017] Dari: URL:

http://www.globalresearchonline.net/journalcontents/v16-2

Sunaryono H. 2007. Petunjuk Praktis Budi Daya Kentang. Agro Media Pustaka,

Jakarta. Hal 84-85

U.S Environmental Ptotection Agency. 2010. Toxicological review of carbon

tetrachloride. Washington,DC. EPA/635/R-08/005F, [Diakses 8 Mei 2017]

Dari: URL: https://cfpub.epa.gov/ncea/iris/iris_documents/toxreviews

Valko M, Leibfritz D, Moncola J. 2007, Free Radicals And Antioxidants In Normal

Physiological Functions And Human Disease, The International Journal of

Page 22: Oleh: KHALISHAH 201410330311128KARYA TULIS AKHIR PENGARUH EKSTRAK KULIT KENTANG (Solanum tuberosum L. ) TERHADAP KADAR MALONDIALDEHID (MDA) HATI TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus

Biochemistry & Cell Biology, vol.39, pp.44–84, [Diakses 8 Juni 2017] Dari:

URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16978905

Widyaningsih W, Sativa R, Primardiana I. 2015. Efek Antioksidan Ekstrak Etanol

Ganggang Hijau (Ulva Lactuca L.) Terhadap Kadar Malondialdehid (Mda)

Dan Aktivitas Enzim Superoksida Dismutase (Sod) Hepar Tikus Yang

Diinduksi Ccl. Media Farmasi Vol 12 No 2 September 2015:163-175,

[Diakses 3 Maret 2018] Dari: URL: https://journal.uad.ac.id/index.php/

Media Farmasi/article/download/3756/2025

Zhu W, Jia Q, Wang Y. 2012, The Anthocyanin Cyanidin-3-O-𝛽-Glucoside, A

Flavonoid, Increases Hepatic Glutathione Synthesis And Protects

Hepatocytes Against Reactive Oxygen Species During Hyperglycemia:

Involvement Of A Camppka-Dependent Signaling Pathway. Free Radical

Biology and Medicine, vol. 52, no. 2, pp.314–327, [Diakses 8 Juli 2017] Dari:

URL; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22085656