-1-

LUNGDAMNAK THU

Ka lungdamnak bel cu hi lai bu ah a tel bok tu le a ngan nak ah keimah bawm tu ka nupiHilary hang hi. Kei mu lak ah hung in laibu cuk sak tu Anne lak ah vang ka lung dam ta taking. Ka ngualcam le ka na deh pih a hi mi Jim Holl lak ah vang lungdam zet ing. Lailehmi siarsak tu dinmun vang hi bopnak ngengpi hi. A nungdawlbel ah kutnuaia a zir li laih mi TerryBrewr’s hi ngan mi le (a nungdawl lama ngan mi te cu zo in hi) keimah a bawm tu te pawl,kum ngeipi sung ka pehzom toh mi kutnuaia zir li lai dang tei hum ah vang lungdam zet inghi.

Clive clever, ni dang laiha uk Evangelical Alliance Director dek awng tu.Lamhuaihnak ti mi hi tuni pawlpi sungah thupi pakhat a hih kul hi. Lam huaihnak thu ah

muh dan dadang ngan mi laibupawl tam sesem hang in muanmawh tuk um ngawl in zui tukmi le zohteh tuk mi tam zet na ven, Philip Vogel hi ngan mi hi lamdang cuang tuk tin uming hi

Philip in khrih taksa sungaum oh teih lak pena thinlung nai dun cuangcung thu phorhsuakbek hi ngawl in kum tami Khrihtian na dehnak hang in a cangsuak mi pumapdunnak le cihnaktuah a ngan mi hi. Muh nak mahmatale nun roria tawh mi thil te hi hitibang naa ngengpinawknak tuk ca a kul bebel mi hi. Philip hi Millmead Baptist pawlpi le Guilgford coummunitypawlpi ah a man zo mi kum te, a khantohnak, hihnak thak a neih mi le nunphung muhdanlam saw a hi mi, zalen mi pawlpi sung tei lamhuaihdan le theihthiamnak cu a mah ah um hi.

Evangelish pakhat ahih nak hanga a nuna um mi te pawl hi mi domno bek in nei thei hawtuk mah ten pawlpi sunga mi dom note bek hi theih ban tuk mi thu theihtheihnak nei hi.British Youth for Christ ah director pakhat dinmunin ngamsung huap in midang zirh can lehuaitu kum don deuh pawl zirh can te mahten mibur umkhawmnak laka can a man micunmipi te muhnak danglam zet nei tik hi.

Pawlpi thak ding tung phut tei lak a lam huaih dun dan le a liamsa zo mi a nuna a tawh mite cu a kopkhawm ten “Pathian na dehnak veng hawng” langdan hekkhat mu tuk ci.

Philip hi kum tampi thei dun zo ung ama a hum ah lungdamnak leiba nei ing. Mahhang ina lai bu ngan suah thei hi cu canpha zet hi tin ngaisung ing. London Bible College ka zir uh tenthin uk zet mi le thuhilh ngai ngawl mi mino te tawk tuk cu mi dom no bek haw hi. Philip cumah mi te hang in thin khamnak i mah nei awng ma hi. Keima thu le midang tei thuah a hengtuk laih mi hun can ca dinmun phazet ah ding tik leh tu tuk hi tin ngaisung hi. A kul mi amuhthiamnak le thil heng mi a muh thiamnak cun lei tisadan in on teh nung in na Pathian nacu i tuk, mah ten dek awng haw tuk ma hi a tih haw mi te cu Pathian na dek tu ah cang tikkhawng hi.

Hi laibuhi camai pawl sung ah pawlpi sunga a kul bel uh mi upa mahmatele huaitu cu akua tehaw kaw, mite zirh tu hih theihnak tuk ngal ling ham sa leleng in um kul zia le huaihdunkul zia te son hi. Huaitu tei a tawh haw mi thu haksa te cu ngalling zet in zo cel ama laibusunga ngaisutnak pia tu thu te pawl cu a thak in zo kik mah matale siar leh cikcek hi. Mah ti abawl tak a laibu cu siar takle zir tak zet mi ah suak hi.

A kua man lungkimpih ngawl vang hi thei men. Philip a thei tu hempoh in mah tibang cunngaisung pah suhen. Ten tuk mi a dang pia leleng tuk hi. Mi pakhat in Pathian tuah kalsuan inpawlpi sunga nadehnak um ngawl in huaidunnak pawl lang tik tuk in thusungphiatnak nei

-2-

ngawl in hi laibu a siar tu cu mi domno bek hi haw tuk hi.

Na nun cu a man zen in tha tho tik tuk hi; mah ten thazang ngah tuk ci tin um ing; mah micun Philip in hi laibu a ngan mi hi thupi zet hi tih mi lang tik hi. Pathian in eimu pumpak nunah nun thek mahmatale nun dang lam nak, tua a neih uh mi muh dan hekkhat te cu kho zet inlen tuk in le a ma lam huaih nak hang in muitin thak lam ah hawh theih nak pia sesem ta hen.Thungai in son en huaihdunnak ah hin tu le tu leihum hawh dan te tel ama mah mi sung ahnung li hung. Pawlpi sung ah na deh dan a dangdang kul hi. Hi laibu le Pathan in thazang piatu tuk in hi ngam sunga lamhuai tu tuka a ten mi tei muhnak pen a tul mi hi bang lai budangdang sung pen a ziruh kulhi. Hawh tana zirhtu pha ah suak tik in tih mi hi philip in nunpih rori hi. Pawlpi khantoh thei nak tuk na deh dan phunkhat hi tih mi a pom uh kul hi ti langtik hi.

John Noble, ni dang laiha Team Spirit huaitu dek awng le nungdawl lamten Pioneer huaitu

Uico tek zet zo mi cu kut le ke phet dan thak zirh thei ni cim? sibawi pakhat in a ma bawlmi sii cu a mah lala in mang tuk a hi bang en eitin ngaisung nem tim? Tu ah hin Philip hi akuakaw tih thei ngawl in hi lai bu ka siar ta le thu ka dongkan nak mahmatak mi te a up uhngawl nak in hi ti bang thu dot nak te suak tik in a dang te vang suak bet tik thei men. Hi lankum tam pi ah tua kum sawm sarih le kum sarih kimzo mi Philip in ka deh nak Team Spirit nadeh nak ah zawm hi. Mun tampi ah cun thiltihtheihnak le nun roria tawh mi thu ah hin samzet in thei dun in ka mailam khawla zet ah um hi tin ngaisung ing mahnaven Pathian inlamhuaitu hi tuk in thau pawh hi. Ka ngual cam lun ten hi thil thu ah hin am sa zet haw hi.

1960 kum masa lam ah cun philip tuah a veikhat nak tawk dun ung. A mah hi Pathian nadeh nak ah le taksa dan bopdun kulnak ah thazang pia in keimah bawm zet tu hi hi. Pathian nadek nak ca ka huncan hempoh mangkhawng tung ti a theih ten mailama haksatnak thuak tuklaih thu te hang in ngalin nak pia hi. Mahmite cun ka thathonak siatsuah ban ma hi. Pathian ahka up nak le ka muan nak khim tik saw hi. Mahmi cu 1967 kum ah hi a ma Philip hi phurnakbanga hawhtu hi ma hi ti thei ing. Muhdan kho le pomdan kho zet nei a ma on don dun nak ahhi hen el dunnak ah hi hen baih no in neh theih mi hi ma hi ti thei ing. Mahang in theihnaktampi nei na vang a mah hi team sung ah kilkhawi mahma te le keem thei nangmaw ti theimang. Mah bek siar ngawl ka pui nak ah a man zui nuam ni maw ti theimang. Ka thin suk nakpawl hi thuhla cel ngawl zet humah um hi. Aitahum titale pekzomnak ah vei tampi tawkdunleleng kul ama thu son ngangai ten a sung pia leleng hi. Lamdang zet in thazang pia tu le “mahhi” tin lung kim le leng tu hi ngawl in niamkhiat nun nei zet tu hi. A mah tel ngawl in eiti hawhthei ung kaw ti lamdang sa ing. Philip hi thinlung lam ah zirh tu pha le Jesu Khrih hi nungzuitupha na hi hi. Mahang in up nak tuah siar peh in hi.

Dr. Les Norman, DCI nadeh nak dintuPhone heng hi, “Philip vogel ing ama ngangmah tawk nuam ing, zingten nazi 8:30 ah

remcang ni maw tin” mahmicu 1988 kum ah hi ama “dan bang kha ma hi” “dan in phal ma hi”“dan in phal ma hi” “cawhpawlh Pathian na deh nak” tin onkampawl le leihum ah mun zasanga tam saw ka muh mi, a laka a theih uh mi le mi hempoh ca hon a hi mi keimu missiontawng masaber le i ma mah ngawl no huma Pathian in mitmaipha a piak nak thu ka phuannak hang in a thuak zet tu pawlpi upa tei lak pen thazang piak nak aw cu ka beng sung ah zali zo ing. Mahnaven ngam sung pen muan tak zet mi le minthang zet Gerand Coates hi lak ahngaihsutnak pia tu John Voble le Team Spirit din pih tu pakhat Philip Vogel tin mi ten a phonehaw ten mi pakhat cun khuapi bek hi ngawl in ngampi cawm a kutsung ah um in ngaisung hi.Philip hi Wales pen hung mi hi na ven, ka hih buh thei ngawl in ka um zana Pathian na dehnak

-3-

sung ah ka ni nungdol bel hi bel tuk tih mi thei tik tuk in a can khel in heng hi. Mahnaven minitsawmthum sung ah lam huai tu le ka buai nak uh hempoh huma hawvang thiangtho leihtutuk ngualcam tawk ung. Africa Pastor tei nasiazeta a kun lih haw hang in thu a zirh tennungdol lam te cun ngawng ok (neck tie) ok tuk in a lung kim hi. Mahmi hang in tu ni tianUganda ngam ah a mah cu phawk le leng ung. Thubuai deuh pakhat a hi mi cu a angki cu akhunnak hum ah tang cih hi. Hi laibu in thinlunga a theih sa uh mi te cu on dang in ngan hiPhilip Vogel hi cihnak cun khuasunga a phangawl bel nak nunglam khan pen tu nitian miphuntampi lak ah huaitu ten mitmaipha ngah theihnak tuk mun ah thawn sak hi.

Hawh ta in na zirhtu pha ah suak tik in hi Philip vogel.

1. Genesis (Semsuahnak)A thu um dan a patnak cu hi tin hi-ka nupi Hilary kei, ka canu naupang no tuah, Brighton

le Hove ah uma Pathian nadek tuk in community cu zamsan ung. Mahmi cu 1961 kum ah hi.1958 ah nupa zo ung ama Khristian publicity organization tuah peh zom dun ung. Mahmicommunity ah cun mi tampi in a neihhaw mi thil le tangka te cu mihempoh ca tuka a bawlhaw mi bawm sung ah cun koih haw ama mahmi sum cun mi tam pi nun cak nak tuk bawmhi.

Ka nun in Pathian sam nak thei zo hi, mahten thuthangpha phuang tuk in le leihum inthuthang pha a theih theihnak tuk in cak zet in um ing. Midang te tuah pawlkom dunnak ahhaksat nak ka neih tak, challenge tih mi thuthang lai pawl cuk in le mahmatale huan le hawktuiluan nak tuk lai in um ing ama ka cah nak hempoh pai khawng bang in um ing. Mah ti banghaksat nak cu mailam hun can tuk ah pawlpi le Khristian nun ah cah nak piatu tuk na hi tuk naven mah mi haksat nak ka tawh lai can ah cun thei thiam po mang hi.

Pawlkom dun nak tih mi hi dehsuah kul hi, nai dun noa um kul hi. Mah bek ten pawlkomdun nak cu um thei hi. Mi hau te cu ngangzet in lak paih hi, mi ten keima ta bang ka neih mi aman haw te mahmata le dik ngawl zet in a man haw ten, Pathian muang tuk in a zuam uh ten,upnak cu thuk sesem tik hi. Mahten thunei tu dinmuna thinlung cu saan in um hi. Nunglamka zoh kik leh ten mahmi hun can hempoh hi lak pe cankhat no ca ka lungdam zet ing.

Cpo ah kumthum ka um nung ten ka-nun ah thuthak um pan hi. Pastor pakhat in a pawlpihaw ah bawm tu tuk pakhat kulhi. Mah lai ah hawh in le a mah bawm tuk in Hove ah thawnung. Mah mi pawlpi cun mission Hall ngengpi mang haw. Mipi te cu bem ngengpi sunga anci dom laih no bang haw ama Pastor pa cun mipi pawl thawm cecel tuk ngawl in kham li hi.Pawlpi cu pung lam sang in tumsuk deuh deuh saw haw. A khan hempoh ka zoh laih phawking. A hek cu kot haw a hek cu nin zet haw, a hek cu man awng ngawl mi hi haw. Mahmi muncu Pathian in nunnak le thiltihtheih nak tuah dim tika hawvangthiangtho na dehnak a um lehtheih nak tuk in thu ngen ing.

Kum domlaih a ngeih ten 1984 kum ah ka thu nget nak cu piak in um hi ti mu ing. Mahmilan no ah ka ngualcam pha Terry virgo in a malak cam tuk in sam hi. Nipiniten a mu inkuatuah, Terry hi umpih mi clarendon pawlpi ah hawh ung ama nidanglaiha thu ka nget mi muncu Pathian hawvang thiangtho in um piha mipi tei nun cu hawvang thiangtho tuah dim hawti mu ing. Ka thunget mi Pathian in a ngaih hang Pathian lak ah lungdamnak thu san ing.Huncan ngei pi ngah kul na ven tucun a tak rori in mu thei ing.

Mahmi ni ah Brighton le Hove ah ka hawh lih lai in thazang ngah tuk cu um ma na venEzekial hi nguhko luam pi a muh nak thu phawk ing. Hawvang lam dan ah cun mahlai luampi

-4-

cu thih nak le ko nak tuah dim hi, mahten Pathian in “hi nguhko te hi nung thei haw ni maw?”tin a dot ten Ezekial in eiti ngaisung nemtim ti ngai sung ing (Ezekial 37:3) Tisa on cu cang theituk ma bang na ven, mahten Ezekial bang in “Aw i hempoh huma thunei tu Pathian, nangmahbek in thei ci” tih bek in don thei ing (Ezekial 37:3).

I lai pen pan tuk hung kaw? Mun khatkhat pen pat kul hi. Mailam hun le can na deh naktuk ca nun bawlpha tucu ti hethet in a hen haw tak thei thei cacang ing. Hitina pan hi. Akhangto sesem tuk laih mi Khristian mino te tuah tawk dun ung. Doksuak in a khantoh hawtheih nak tuk hun canpha piak kul hi ti mu ing. Mah tin in khat nung in khat ah tawhdun cantin pikhat veikhat nei leleng ung.

Hi mibur te hi eiti bawm thei tung kaw tin Pathian lak ah thu ka ngen ten Mathai 28:20sung ah Pathian in pui hi tin thei ing, .... “thu ka piak mi hempoh cu zui tuk in zirh tan hi”. Mahti pan ing. Pathian lak pen ka tawh mi le ka zui zo mi pawl cu mino tei lakah zeming mah milak sung ah kei ca eikaw ka zir tuk tin tampi zei ing.

Ka venghawng uh ca in hi thil hi khantoh nak le muhnak can ah cang hi. Mahceng kumthum sung cu Pathian thangphat dan le thungen dan ziring. Mi tampi um khawm nak in leBrighton a tuipi mai ah a um tu pawl tei lak ah thuthangpha phuang ing. Pakhat nung pakhatKhristian mino te cu hawvang tuah dim haw, mahten laksawng a don haw mi cu mu pan ing.

Nungdawl lam ten mino sung pen panih in a na deh haw zamsan in Pathian na dek tuk inle up nak ah kalsuan tuk in Hillary le kei cu pehzom haw. Pakhat cu Terry virgo hi. Mahmi pepan leihum ah Pathian na dek tu hah in um hi. A dang pakhat cu keith Framton hi; Bolivia ahMissionary dek in a um laih in huaitu na dek in kum ngei pi um hi. Pahtian heh pih nak in“tawngkai nikhat zana fellowship” ah a tel mi venghawng awn diak in a mu tih theih dan danin Pathian na dek nak ah hawh suak haw hi.

Dawl lamcan ten tih dan pakhat kho zet in zui ing ti mu suak ing. Felloship len tu cumihing heinih hawng hi ung. Mun dangdang ah ka hawh uh lan ah hin kei in kum thum sungzirh zo ing. Jesu a mah rori hi phuan mi le nung zui tei zuituka a tih mi hem poh cu zui khawngboking. Jesu hi bawl mi bang in mi te nungzui tu ah suaktik tuk tih mi ka thin lung sung ah athak in lang leh ama dek pan zo ing hi.

Kum tam pi sung tamzet zir ing hi, kum ruk sung ka zir mi hi ha ruk sunga na zir cengtheih uh nak tuk in ka bawl sual mi te cu zo un na sual tuk ngawl le daithlang tuk ngawl in zirun tin ka kut nuai te cu hilh leleng ing hi. A tu hi pawlpi lam huai tu te tuah dek ten ung (mahtin keiman zir li laih bok ing), mah ten ka bawl dan kel no cundek peh ing hi, mah mi sung pentam pi cu hi lai bu sung ah telh ing hi.

A ma sabelah huai tu te pitung theih nak tuk le Pathian na dek tu te pitung thei nak tukbawm tih mi hi a thupi bel in ngaisung ing, mahnaven nadeh dan thu ah cun a phun phun mantheih hi huaih dun nak tuk ca zirh nak ah hihen mahma ta le a taka man nak ah hi hen, nisiarKhristian nun ah hihen man theih hi. Hi bang ka theih thiam theih nak tuk ca kum ngeipi ngeihi. Hi laibu na siarsung cu mahsang ngei tuk ma hi tinum ing. Mahten ka bawl sual pawl te zoin thil bawl dan thiam in na khantoh tuk deih ing.

2. Hawh in na zirh tu pha ah bawl suak in hiI lai bel ah huaitu pha mu thei hung kaw? Pawlpi cak ngawl le i mah ngengawl sung pen

-5-

hi thu dot nak hi a tul mi hi ma hi. Pawlpi cak le member tampi um nak pawl pi pen tul mithudot nak saw hi. Pawlpi sunga mi tampi cu sumdawng mi pano pawl le zirh nak lam, si lamle a dang dang pum cawm dun nak pen a hung mi nu te pawl hi hawhi. Nisiar nun cak nak ahthu neih nak le tuan vo nei hi hawhi. Mah ti dek tu um ro ri hei cu na “huai tu kul bet laih ungting dun ma ung” tihaw laih hi.

Huai tu nget nak aw cu milian tei um nak ah le a bura sak khawm mi inah, khawsung lepawl pi sung tian khawk hi. Tu le tu nget nak hi huai tu a dek awng zo tu tei nget nak aw na hi.Communist thu nei tu pawl tei mual pho zeta a bawl haw mi le Europe nisuah nak lama a ummi pawlpi pakhata dek Pastor pakhat cu Pathian na adeh nak ah le a huaih nak ah a van ngitpuak mi bom tu tuk kua mah a um haw ngawl tak a thinkham thu ka lak ah hilh hi. Dehtuktampi neih laih tak huai tu le a in sang te cu thinhak nak nuai ah um haw hi.

Hi tin um leleng kul ngai maw? Huaih dunnak ah hin tuan vo neitu te a tuama ten mi numei le pano tei hum ah i hempoh ngak kul maw? Pawlpi in huai tu tuk upa tampi nei mamaw? Mahmatale hi huaitu upa te theih pih tuk in le khang toh theih nak tuk ei mi bel khialhung kaw?

“Huai tu te i lai ah mu thei tuk hung kaw tih mi thu dot nak cu hi tin hi”; “Huai tu pawl cumuh mi hi ngawl in siam thak mi hi haw hi”. Pathian in a pawlpi sung ah huaih theih nak le adang deh theih nak te vang pia hi ti thei hung. Mahnaven mun tampi ah cun hi thiltitheih nakhi theih thiam sak haw ma hi. A thupi zet mi thu dotnak cu hi hi; Huai tu tei kul le sam nak ahei ti bawm in theih pih tuk tih mi le ei ti khang to tik tuk tih mi hi.

Pawlpi cun mailama huaih dun dan pha hum ah thu son tuk hi. Na pakhat cu huaih dundan a pha mahmatale a sia hum ah um hi. Huai tu tei lak pen angah mi sanga tamsaw Pathianlak pen ngah tuk ma hi. Huai tu tei bawl mi sanga ngeng saw raithawinak cu bawl tuk ma hi.Huai tu te muhnak sanga tam saw i tuk mah ten mu tuk ma hi.

Huaihdun dan hum ah ngang zet in Pathian hi mi hing te thek dun dan thu Israel miphuntei thu ah domno a zoh uh ten mu hung. Gideon cun nung kik zo mi, dan nei ngawl mi le ngalsung zo mi mipipawl cu Pathian uk nak nuai ah neh tu miphun ah thek thei hi. MahheitenGideon a thih ten ngang zet in milem biak nak ah le amuh le a muh zuak dun in thek paih haw(Thukhentu 8:33). Hi ti bang thu hi Israel tei thuah tu le tu son in um hi. Israel tei hawvang lamnun cu huai tu tei hawvang nun tuah tehkip thei hi. Mahten Israel tei tangthu dik cu pawlpi ahvang bangve in dik bok hi. (Tunung te zo leh tuk hung, huai tu ting le ting ngawl cu a mah aum ngawl nung ten ei cang kaw tih mi le a ma nun laiha ngahsuah mi ei kaw tih mi ah hin langhi.)

Huai tu pha a hih haw theih nak tuk in bop nuam nak thinlung ka neih mi hi Israel thu teka ngaih sun hang hi ma hi, Ni dang laiha pawlpi sung ah Hawvang thiangtho nadeh nakhang saw hi. A lamdang zet mi cu a ma bula na kadeh nak hanga ka muh mi hi. Mi pumpak nadeh nak ah cun thiam nak nei mi mi pakhat, zir nak pha a nei tu le sum lam vang bop nak tampi a ngahtu pa mah ti bang te dek tik hung. Mahten mah mi bang a mah ah a kim khawng ta lethil tithei le muan tak tin mu hung. Mahnaven Haw vang thiangtho cun thudik saw phuanghi. Pawlpi tam pi cu pawlpi upa tei lamhuaih nak nuai ah um haw.

Pawlpi sunga Hawvang laksawng a co tu ten Haw vang laksawng cu upat thiam le nasiazetadeh lo li kul hi. Mahtin upat a thiam theih nak tuk hawvang in huai li laih hi (Eph 4:11-16).

-6-

Mahhang in Pastor le upa pawl bek hi ngawl in le zirh tu pawl hi ngawl in hah mi pawl, profetpawl le thuthangpha phuang tu pawl karh zai pe pel hi.

Ngeican um ngawl ah thil cang mi cu mi tampi pungzai ciamco haw mi hi. Ngam sung ahpawl tam pi pung dedeuh haw. Pawlpi ngeng tecu leng kek khawng in miburpi pawl cununphung pawlpi le insang pawlpi tin sammiah cang haw ta hi. Hi thu te pawl in huaitu a kulzia langtik hi. Mahhang in hi thil kul zet mi hi ei ti bawm in eiti kim tik tuk hung kaw tih mithupi zet hi. Mahten hi thu hi kum tampisung ka thinlung ah cam leleng mi le ka ngaihsut mihi. Kei ma pumpak nunah lungkim zet nak pakhat cu minopawl ten pathian hi sam nak a cohaw mi a deh haw mi le Pathian uk nak sungah na a deh pat haw ten a mu lak ah ka tel ngahbok mi hi hi. 1960 kum pat nak lamah tunaino a na ka neih lan tian, Bri8tish Youth fo Christ ahDirector dek in mual hum tui mawk ah can tampi mang in ka um laih in Pathian na deh naksung ah khaisang le bawm tuk in a ngak hel tule thiltihtheihnak nei tu pawl tin ka ten mi panole numei (a tlang pi in mons te hi haw, mi no ngeh cu hi haw ma) lampiah Pathian in pui hipitunnak lam ah khangto tukin cingkem ing. Pathian ca a neih haw mi le it nak in ka thin sunem hi. A mu el ah um ing ama nadeh nak ah a thinlung haw kho ngai ngai ma laih ti mu ing,muangmawh nak a neih haw mi le a sun mi haw cu theih sak ing. Mahten a muh te tuah cunkap ten in thin kham zeta a um haw ten kaping.

Hekkhat tei ca ka thin na zet ing, eitahum titale deksuak zo haw ma hi. Hekkhat ca ah cunKhrih ah cak le thilthak dek suak in siangpha hrangle uk nak ca nehnak la in pitung zet haw tihka muh ten maingal zeting.

Hi numei le pano tampi ten na a deh tung phut haw laih in a mu ca hu le thawm ka neih ziaka muh ten thazang ngah zeting. Mi hekkhat cun mah mi hu le thawm cu a na deh haw nak ahthupi bel hi tin ti hawhi. Mi dang cun i mah ma ti haw hi, mahnaven mahmi hun le can ah amuh te cak tik tu na hi. Hi mino te tuah na ka deh uh mi hi man nei zet ama Pathian nadeh nakca thupi bel mi hi. Kei ma pumpak diriam nak bek hi ma hi. Hi mi no te laksawng cu Pahtiannadeh nak ca man a hih tak Pathian ngam zal dedeuh tuk hi a thu pi bel hi.

American Evangelist cun hi tin ti awng hi. “Mihing sawm tei deh tuk mi na sang in mihingsawm naa dek tik tung” tin Khristian huaitu hem poh cun lungdam zet in Amen a tih haw tukmi hi. “Amen” tih mi hi thudot nak in zui thei hi, mahnaven ei tin? Eitin mihing sawm cu nadek tik tuk hung kaw? A kua kaw ka ten tuk, eitin Patian hi ten mi hi haw hi tin thei tung kaw?Eitin na deh nuam nak thin lung nei tik thei tung kaw? Eiti bang thinlung nei tuk hung kaw?

Huncan liam sa zo ah ei tin hi te hi lawhting tik thei tuk hung kaw tin thudot nak tawk zoing. Mahmi thu dot nak cu um san men ing. Eitahum ti ta le ka let en kua ma ngainuam hawtuk ma tin uming. I ma sial ngawl in ei ti bawl haw hum ti ka theih ten laibu sung ah ngan ing.

Mahti cun mahmi thu tamdeuh ka ngaih sut ten Pathian in hi thu mang in a zirh mi le alam huaih dan ah hin i ma mah thu thup mahmatak thil danglam um ma hi ti phawk ing. Anung dol lam ten Khristiang huai tu tam pi um haw tih ka muh ten vanphat thu men hi ngawlin le keima deh phat lei ta hang vang hi ma hi. Mah sang in hi mi hang in hi saw hi. 1960 kumpat nak lamah, Briton ah ka zir nak hang hi ngawl in Pahtin hi bop nak hangin Bible hi tih bangrori nadeh dan musuak ing, mahmi cu a zui uh ta le hi mi no pawl cu Pathian na deh naksungah mangsuak ro ri thei tuk hung. Kum ngei ten hi thil tih dan tuk cu lang pe pel hi adangte cu a muh kel no in um haw na ven haksat nak hang le bawl sual mi te hang bawl dan tuk thula ah khangto pe pel hung.

-7-

Mahmi bawl dan tuk cu Jesui awn kam ah cel bel hi:Mah a hih tak noh ten hawh ta un na mi hem poh cu nung zui tuah na suak tik ta un hi, Pa

hi min capa hi min le Hawvang Thinglim hi min tuah tuisung ah na phum ta unna, mah tennoh tei hum ah ka piak mi thu te hempoh cu a zui haw tuk in na zirh ta un. Hun tawp ni tiannoh tei hum ah a cat ngawl in ka um pih nak tuk thu na phawk leleng ta un (Mathai 28:19-20).

Thutawpnak ka bawl mi cu huai tu le Pathian nadek tute hi nung zui a hih haw nak penkhang to haw hi. Nungzui hem poh cun huai tu hi haw tuk ma na ven a tam saw cu hi thei hawhi. Hi mi hi Pahtian hi zirh mi midang tei lak a zirh uh ten ngeican um ngawla a muh theih uhmi hi.

Eimikaw hawh suaka a bawl tuk uh mi?“Nungzui tu” tih mi awnkam hi Khristian tei um nak bek ah man mi awnkam danglam

zet pa khat hi. A can can ten mi pakhat in kari marx mahmatale micip pakhat in numngzui tubang a samnak thei hung. Mahnaven a tlang pi in hi awnkam cu pawlpi ta ah cang hi. Pastor,pawl pi upa tin a dang awnkam a man uh mi vang hi tu ni a mihing tei nun nak ah danglam zetmi leng hi. Sumdon nak ah maw dawr zuak nak ah maw mang haw. Mahten pawlpiin a nadeh nak ah a man toh pepel mi hi.

Pawlpi hi a tu oh tei san ah ei mu nunphung kulh sung ah pan en eimi awnkam mang tuknemti hung tih mi hi ngaihsut nop zet hi tuk hi. Huai tu upa pawl, mah matale thuneitu pawltin maw pawlpi upa tei din mun hi ti tuk hung kaw? Pastor tih mi sonciangnak ah hin ei miawnkam mang tuk hung heng? tuu um ngawl nak Asia le Africa hekkhat ah khuasung a ummi pawl ten tuu khal tu tih mi awn kam hi thei haw tuk ma a ti uh en sang ngawl thei menhung. “Phuangtu” tih mi cafang hi Pastor tei nadeh nak sonciang nak ah rem cang saw in theithiam saw haw tuk tin tihaw.

Nung zui tu tih mi sonciangnak ah hin eimi awnkam mang tuk hung kaw? Mahnavenmah mi cun nung zui tu hihnak le nadeh nak sonciang thei maw/ Tuni ah tawngta tih miin azir lai li tu, zirhnak ngainak pen le laibu pawl a siar nak pen a thiam lan tian a zir li tu pai caman mi awnkam hi mahmicun nungzui tih mi hi ei hum tih mi cel zet in son ma mahmatale eitin zirh kaw tih mi sonciang ma hi. Zirh tu tih mi awn kam hi dik saw bel tuk. Mawtaw mawngzir awng tu le ei tin mawng dan zirh tih mi awn tu cun nung zui ten ei tin zirh kaw tih mi cu celzet in thei hung.

“Nung zui” tih mi awn kam hi ei tih zah tak in thupi kaw? Nung zui tih mi hi ei ti banghum ti a thei uh ta le mah mi awn kam rori a mang uh ngawl vang poi ma hi. Thubuai a hi micu mahmi awnkam man tlangpi a hih ngawl nak hi hi. Mah mi awnkam in a son mi cu ei mungahisut dan dan in um thei hung mahmatale ei mu deih dan dan in sullam nei tik thei hung.

Hekkhat cun “nungzui” tih mi cun Khristian cung cuang tih mi son nuam hi ti haw. Pathianna deh nak a dang no le sam nak danglam co tu nungzui tu heinih nei hung. Mahhang in nunap nak sang saw le na deh nak sang saw a nei tu Khristian hekkhat nei hung. Mahmi tei nun ahcun nungzui tu hih nak in dinmun thupi zia lang hi. (Luke 14:26-33). A lak lawh ah a tang mipawl, Khristian thaw thong pawl ten Jesui nungzui tu te Khristian tin a sam haw lan ah“nungzui” tin sama hih haw hi phawk ngil leh cet hung (Nungzui 11:26). Nungzui tu hih nakhanga a kul mi dinmun pawl cu Khristian tin a sam tu pawl hempoh lak ah umzia nei hi tih miphawk ngil hung.

-8-

Mai up dana awnkam sullam lak hi eimu deih dan dana awnkam sullam nei tik tuah a lauhuai dan bang ve hi. Mah mi thu ah “nungzui” tih mi awnkam hi mibur mahmatale zirhnakthupi tik nak tuah a pehdun mi hi. 1975 kum ah Juan ortizin nung zui lai bu a ngan pe pan hiawnkam hi lang zet hi. mahmicun thupi zeta zirh nak a khaisang tu laibu le mah mi do kalh tuzirnak tampi suak tik hi. Mang em haw na ven a hi ngawl zawng in mang zet bok haw. Mahtinmun hek khat ah cun mah mi laibu in dokalhnak suak tik tak man theih ma hi. Nung zui tuhihtheih nak tuk tianah mi hekkhat in ngalinnak pia hi. Tuu khal tu kho zet te cawm ngal lingun tin ti haw hi.

Manlangzeta ka ngan bet nuam micu hi Juan Carlos ortiz hi mawh nak hi cuang ma hi.Nazingeng pi nawm kul mi a nawm ten nazicu nging tik hi. A sawi li mi nazingeng pi cu a hekcun nasiazeta nawm tu um haw ama a hek cu a phia het tak cu lau zet haw ama i lai lam ahhawh tuk tih a theih haw ngawl tak phia tuk ngawl toh in a kham tu vang um haw. Nazingengpi hi phia le cawlh nak thuah bet tum mi hi mang hi. Mahnaven jesui nungzuitu hih nakthu saw ah theih thiam nak bet tuk ka tumtah saw mi hi. Hi thu ah mah mi awnkam in a dik misullam musuak bek hi ngawlin Jesui thupiak nakhum ah cahnak pia tuk saw cu upnak nei ing.

Mahtale Nungzuitu tih mi hi ei mi awnkam in manzet in sonciang thei tuk kaw? Zirhnaksang te ka dot ten a tih tam bel haw mi cu nungzui tu hih nak a man ngah tu awnkam cu“zirhtu pha” tih mi hi a pha bel hi tin lungkim haw.

Zirhtu pha tihmi hi chambers Twentieth Century Dictionary (1972) hi son dan cun thiamnakzir tuk in midang pakhat hi lak ah kencih um mi tih nak hi tin ti hi. A zir zo hempoh in a maha zirh tu tuk pa muhnak a nei ta le muan tak pai el ah um in thiam nak zir tu pakhat hi hi. Zirtupha tih mi cu a mah bek in um in mundang ah laibu siar in zir ti nak hi ma hi. Mahna ven a maha zirh tu hi bawl dan bang ro ri a man balsuak tih nak hi. A mahah hih nak cangkim mi lemithiam pakhat ahih tian zir nak le muantaknak ah thiltihtheih nak cu pung sesem hi.

Nikhat cu tui el ah ka uico tuah ka hawh uhten hi thu cu cel zet in lang hi ti mu ing. A ca tetuah tui van dan zirh li tu zo ing. Tui sung ah hawmkuang tuah a buai li tu a ca tei lak ahzirhnak pia thahin lampi hum ah hawh li hi. Tha suah het haw na ven i mah phanem ma.Mahticun hawmkuang hawh nak le hen nak cu muan tak ma zo. A um nak kel ah cun vel li velli haw. A pa cu a thinkham zet in, hawm kuang mawng thiam pai bawl dan cu a kut in piah lihi. Ei ti bawl tuk tih cu thei hi. Mahna ven a muh hang maw a theih nak in thei ti cu cel ma hi.Eitahum titale a bawlnak tuk mun hawmkuang sung ah bawl ma hi. Naupang te cu ding in aum nak haw thek in a kon mawng tuk tin buai li haw hi. hak sat nak cu langpan hi, mahnavenheng tatak ma hi. Tuimawk penna piruk khawla ah cun ding hi, mahmi ka zoh ten thuson tutei thu el dun mi piruk sang pen a tlang pi thu in a piah haw mi phawk ing.

Oh thuson tu pawl in ei bawl kul kaw tih mi lang tik ngawl in le ei ti bawl tuk tih mi hilhngawl in tule tu mi pi mai ah son le leng hung. Mahma maw. Khristian mi tam pi cu vat le lenging. Khri hi tetti na hi uh kul hi nangmu lak ah mi eizong hi lakah son zo toh ing kaw tin.Banpharh tam pi um haw. Mah naven mi eizong pui in um in eiti bawl tuk tih mi hilh hi zo uhkam ka tih ten banpharh tu pathum mahmatale pali bek um hi.

Khristian nun tampi ah hi thu hi dik hi tin mu ing. Tuletu thuson tu in mipi ten eimi bawlkul kaw tih mi thazang a piak lihuh laih in a ngaitu tei thinlung sung ah cun ei ti bawl tuk ungkaw hehpihnak in hilh in hi tin ti tu um hi. Jesu in hawh ta unna nungzui tu ah cang tik ta unti hi.

-9-

Mahmi ni ah tui el ah khawma zeta ka hawh ten a capa bek hawmkuang mawng dan zirhli tu pa muing. Naupang pa cu a pai kal lak lawh ah khung in hawmkuang mawngnak ngawlhphek len ve ve haw. A panih haw in dok li haw ama mahmi naupang pa cun hawmkuangmawng nak ngawlh phek cu mai lam le nunglam ah a thawn kaw kawi tik ten bawl dan tukman ngah tuk toh hei tin thei ing. A pa ca haw in lungdam zet mit mai lang hi. Mah tenthildang sialsiah tak zet mi pakhat cu hawmkuang cu cak zet in hawh hi. Mahmi cu zirhtu phahi zirhdan dik tak cu na hi.

Zirhtupha suah tik nak-Jesu hi lampi

Zirhtu pha suah theihnak tuk din mi zirhnakNungzuitu pawl mahmatale zirhtu pha pawl tin ka sam mi pawl ten Jesu hi zirhnak cu

phazet in zui haw hi. Thukham lun sung a zoh uh ten huai tu upa pawl ten a kut hnuai haw ahzirhtu pha tampi nei haw hi. Joshua cu Moses hi na deh bawm tu hi. Pathian mihing te huai tua hih lan le huaitudinmun a hih lan sung cu zirhtu pha dinmun ah ding in dek hi. Profet tevang in a kut nuai haw ah zirhtu pha nei haw hi. Tehkipnak ah Elisa in Elizakut nuai ah dek hi.

Elisa cun Eliza hi na peh zoma dek tu hi ing tin a mah le mah mudun hi. Ca upa saw hi roco tuk mi sanga letnih nget hang miphun ca lamhuai tu pakhat a hih nak hi. Elizah lakah Elisain hi tin ti hi. “Midang pawl cun profet tei co tuk mi ro cu co haw hena mahnaven nakut nuaiazirhtupha hi tuk in ten mi ka hih bang in le kutthiam te vang zir zo ka hih bang in na na dehthek tu cu keimah hi tung hi” tin ti hi.

Thukham thak sung ah vang nungzuitu cangtik tih mi cu a deh haw mi hi. Dan zirhtutampi cun nungzuitu ngualcam tampi nei haw. Hi zirh tu pawl cun cihnak le thiam nak te hia mu lak ah um le leng tuk in zir haw, ngai haw, zing zawi haw a ma mahmi te cu nunpihrorituk in tum haw. A muh te zirhtu tei na te vang deh sak haw. Thil nepnawi tampi bawl sakhaw, van te ken sak haw, sum kul ta le bawm haw, an te lei sak haw, thil kul i hempoh bawl sakhaw. Zirhtu tei ke nuai ah khung in mahmatale nilim naknuai ah khung in thuzirh mi ngai tutuk nei ten haw.

Judah minopawl cun pumcawmnak ca mi te kut nuai ah zir haw. Jesu vang in Josep lak ahlettama na hi zir bok bel tuk. A tungphut ah cun nau pang no pa cun a pai nadeh cu zo hi, thingcu la in thil cin nak tuk hi hen a dang dang bawl nak tuk hi hen a pai bawl te cu zo hi. Nungdawllam ten a pai bawl mi bang cun a pai cin nak nuaiah a pai na deh cu thiam in khang to pepel hi.Jesuin ka kawn cu zang hi tin a tih ten zungthiam nak pena a muh mi hanga a otmi hi. (Mathai11:30). A sonnuammi cu kaih cek ci hi.

Biaknak lam le cihnak lam mahmatale pum cawm nak ca zirhtu pha ah mi te cangtik tihmi thu leng nak mun ah mahmatale zirhdunnak le pom tak mi a tlangpi um nak mun ah Jesusuak hi. mahhang in Jesu in hi thu le a zui hang in lamdang sak tuk i mah um na hi. Mahnavenbawldan tlangpi pakhat a zui ngawl mi um hi man nung zui te teng hi, nungzui ten a mahteng haw ma tih mi hi hi.

Noh in teng ma uh ci, keiman teng saw ing tin Jesun ti hi (John 15:16). A zirnak phamahmatale ngaihnop mi zirhtu maw mahmatale a ngaitu tei nun thathotik on kam thiammaw mahma tale nadeh haksa a tik ngawl tu maw tin a mu zui nuam nuam mi ten theih nakcanpha hi a ma ca hi ma hi. Pumpak deihnak mahmatale um tu tampi tei deih nak hang indeih mi ten theih hi thupi zet hi. Hi te pawl cu mailam can ah tuanvo la tu tuk hi haw hi.

-10-

Pahtian hi ten mi hih kul hi. Mah ti ten thiam nak tu kcu thunget nak bek tuah bawl theih hi.

Tuni ah Jesu hi bawl dan le zirhnak ah a zui uh bek ten pawlpi sung ah huai tu dek nak ahhin bawl sual nak dom deuh thei tuk hi. zirhtu pha ah cang tik tihmi hi lampi umcalam hi mahi.

Jesu san laih ah nung zui tu ah cang tik tih mi hi biak nak lam ah dinmun pakhat hi na venmah mi cu zirh dun lampi umcalam tin ngaisung pah su un. Ten tuk umcalam tih vang inngaisung pah su un. Thukam lun sung ah profet tei zir nak tawng a um bok bang in Jesu san lenidang laih san ah vang um bok hi. dan zirh tu te pathian thu zir nak tlawng vang um bok hi.

Pha ka tih mi le ngaihnop ka tih mi cu Jesu in dan zirh tu pawl tlawng ah hawh tik ngawlte mahmatale a man tlawng din in huaitu te le nung zui te a zirh ngawl mi hi hi. I ma ngengawlle nemcuam nak um nge ngawl mi zirh nak cu Jesu in i ma sial ma hi.

Ap ka tih mi saw cu tunia pawlpi ten Jesu hi man mi pawl vawk in jesu do nak lam saw cumang lam sang hung tih mi hi hi. Oh tei um nak ca i mah nem cuam nak um ma tin mawmahmatale mantheih ma tin maw ngai sung thei menhung mahmatal zirh dan lamdang deuhsang ngawl a kel zirhdan hi uar saw hei hi thei men hung. Hi tin ka tih ten zirhdan kel cu avenghawnga vawk khawng nuam in ka tih nak kha ma hi. Zirht tu pha a suah tam theih nak tutua ka tih mi hi man uh kul hi ka tih nak hi.

Jesu hi zirh dan a vawk uh ta le mi sil bel tih nak hi. Mah mi sanga thu pi saw mi cu nungzui tei lakah a ke ngiah zui tuk in thu pia hi (Mathai 28:19-20) mah a hi ta le cip le sil lam hingawl in thu zui le zui ngawl lam hi saw hi.

Aita Jesu in huaitute tundin nak ah hi lampi hi teng kaw. Hi thudot nak cu a leh nak theiciang ma hung a tih theih uh umcalam cu up dan thu son hi hi. Mahnaven thil pakhat cel zetaka theih mi cu hi ten dun nak hi mipi deih nak hang le elnai thil um dan hang le a rem canghang hi ma hi. Maan hi a ma san laih ah nunphung lakha na dek li na ven Pathian thutakhawhpih theih nak tuk mipi hi ngitek mi sang ngawl in vawk tuk man sa zo hi (Sabbat nia mia dam tik nak cu mah mi muh sak hi).

Jesu hi nungzui te a pung deuh deuh haw bang in a thu neih nak pia sin tuk vang kul hi tinBible in ti hi. Mahnaven hi thu ah hin elnai thu um dan mahmatale a rem cangdan tih mi sangathupi saw um tuk hi tih cu um ing hi. Mahmi sanga thupi saw thil um hi.

Mahtale zirhtu pha ah cangtik nak ah zirhdan sanga phasaw ei te um kaw?

Taksa ah a cang mi thu

Zirhtupha cang tik nak in van lam thu zui hi. Thu cu taksa ah a cang dan lampi hi. Johan ina thu thangpha sungah Jesu hi mihing tei vaknak a hih thu son hi (John 1:1-4).

Mi pakhat hi vaknak cu nun nak sung pen hung hi. Thu cu taksa ah a can kul amasunlawihnak a muh thei uh nak tuk in oh tei lak ah tawkfang a um kulhi.

Pathian in thutak, ngaihsutnak, zui tuk mi le zirhtuk mi pawl zemsuah nak ah a mathu atheih haw nak tuk in thuthang lai neu no te mang in a tawp tik tong ngawl hi ei tih tak lungdam huai hum. Pathian hi thu cu Jesu Khrih ah um hi. Jesu in kei cu thutak, lam pi le nun nak

-11-

hi ing tin (John 14:6) ah ti hi. Hi lai a lampi hi ing tin ti ma hi. Jesu cu muhtheih mi le theih theihmi a nungmi taksa hi. Nang mah cu a hung tuk laih mi hi cim, mahmatale midang nak hih tukungmaw tin Johan hi nungzui ten Jesu dong haw (mathai 1:3). A leh dan cu “kik ta unna namuh uh mi le na theih uh mi cu Johan hi lak ah hilh ta un” tin ti hi.

Jesu in nung zui te a pui nak ah Pathian hi thutak cu a mun le a ngam tak ah lang tik hi.Nungzui ten Pathian hih ngaihsutnak peh zawm thei haw. Jesu in ngamhuai le huihpi a cawlhtik ten nung zui ten Pathian hi thiltih theih nak le thuneihnak mu haw. Hi a muh haw mi cumidang tei lak a phuan haw mi thuthang pha hi bulpi hi. Tanglaiha a um toh mi, a theih uh mi,a mit rori uha a muh uh mi, a zohzo uh mi le eimu kut roria a kalh zo mi nunnak thu ah hi mihi phuang ung hi (1John 1:1). Khristian pawl ten mi tei nun ah thutak a hen nak tuk tu le tu tisual leh cet hung. Metei lak ah thutak a zep uh ten vaknak a hen nung sang tawk tin ngaisungsual leh cet hung.

Jesu in hi suangpi hum ah ka pawlpi din tung hi tin ti hi (Mathai 16:18). Mahten jesu in“sungpi” a tih mi cu ei kaw a son nuam tih mi ah hi thubuai um le leng hi. Roman Catholic hiupdan bang in Peter a tih nuam mi hi maw? Mahmatale protestant pawlpi tei updan bang inPeter in “Nangmah cu Khrih hi ci, A nung Pathian hi capa” tina a phuansuah mi a tih nuam mihi kaw?

A panih in hi tuk um ing. Jesu hi pawlpi cu Khrih hi thutak phuansuah ngawl nak humahi tin ding thei tuk kaw? Hun dawm no sung ah huaitu tei ngan mi thu hum hi. Mah mi cunKhrih cu khanglai thiang (sit) sung pen tul hi tih mi um ma ama thihnak pen tho leh hi tihvangum ma hi. Hi laingan mi cun mahmi a ngan mi te hanga thil cang ngai ngai mi um cu silnak hitin ti tuah bang ve hi ti mu hung. Aita mahti ngan nem tim tita le mi pakhat in pawlpi sung ahna deh pa khat a ngah nuam hanga a ngan mi hi. Mahhang hi pawlpi ah cun Jeus Khrih hipawlpi cu mahmi tei lakah din lih laih na hi hi.

Mahtibang bokin pawlpi tih mi hi mi pakhat nun nak tuah a peh dun ngawl ni up nak thukum ah ding hi tin a um ta le sual tuk hung. Pawlpi tih mi cu anungmi suangpi hum ah din inum hi, thu bek hi ngawl in, thu cu nun tuah pehdunnak a um ma tale dik zet haw ta vangdanglam nak khan sung bek ah khum theih mi hi ma hi tih mi lang tik hi. muh theih le theihtheiha a um kul hi. Pathian thu cu nunpih ama nung zui te zirh hi.

Mahti bang bok in Paul in Thessaloniang pawl tei lak ah lai a kuat ten hi thil umdan cunganbet hi. Thuthangpha hi onkam bek in noh lakah hung ma hi, mahnaven thiltih theihnakle, Hawvang thiangtho le theihnak thuk zet tuah hung saw hi. Nangmuh hang a noh tei lakahi ti nung ing kaw tih cu thei uh ci. Kei ma nun le Bawipai nun zui tu ah cang uh ci: haksatnaktamzet um na ven hawvang thiangtho hi piak mi thuthang pha cu letkhan uh ci. MahtinMacedonia le Achaia ah um mi umtu tei lak ah zoh thim tak in nung uh ci. (1Thess 1:5-7).

A member pawl ten Pathian hi daih nak thu thei nuam haw maw tin pawlpi upa te dongle leng ing. A venghawng haw thei nuam haw tin don hi. Mahceng ten a lampi cu baihno pohhi tin hilh ing. paul hi tih mi zui in mipi tei lakah a hilh haw kul hi, kei mahpen na zir uh mimahmatale na theih uh mi mahmatale na muh uh mi hempoh cu nun pih khawng un: mahtinPathian in daih nak Pathian in umpih tuk hi (Phil 4:9). Kutnuai rori ah zirhnak tih mi hi Jesutaksa ah a pian nak thu lamdang theihnak ah can pha hi.

-12-

Mizia khantohnakJesu cun nungzui te le mailam te pawlpi huai tu tuk tei mi zia khangto tik tuk deih hi. Jesu

in nungzui tei laka a piak mi zirhnak tampi cu Pathian hi hihnak hum ah um mi hi. A itnak,thiltihtheihnak le hehpihnak: Nungzui ten Jesui elnai ah na a deh haw ten hi mi zia cu mu hawhi. A thinlung put haw dik ngawlnak le mi lul leh nuamnak cun liat tawk haw ama mahnavenPathian hi itnak a muhnak haw ah cang hi. Innsungsang sum, piaknak, mahten huaitu lehuaihmi laklawh ah a kul mi pehzawmnak lam thinlung put dan zirh hi. A zir haw mi cu tamzet hi, a zir haw ten lamhuaitu, remnak bawltu, bawmtu hi tuk in zir haw hi. Mi pakhat inuarzeta a tihmi cu theihnak sang in bawlsuahnak pen zir tam saw hung tin ti hi.

Paul in Timote lekah le Titus hi pawlpi sung huaih dun dan thu pawl a ngan ten mi zia cuthupi zet in koih hi. Mi pakhat huaitu a hih theihnak tuk in a kul mi sawmnih a ngan mi sungpen sawmnih sung pen pakhat bek thiltihtheihnak thu hilh hi. "Mi zirh theihnak" a dang hempohcu mi pakhat hi mizia hilh hi. I Tim 3, Titus 1:5-9. A kul ngengawl mi huma thupi tik sanga mizia humah thupinak a koih uh ta le pawlpi huaitu ten dunnak ah sual bel tuk ma hung.

Mailam ca ngalling hamnakNungzuitu tampi sung pen nungzuitu heinih ten hi Jesui na dehnak ah a thupi pakhatna

hi bok hi. A na dehnak kum thum sung pen a hekhawng laih can hi ama mahmi cu mai lampawlpi caa patnak sialciah mi hi. Mahmi can tian mun neu no sungah na dek hi. Pathian uknakcu peh le khang pepel tuk a hi ta le Jesu in ama um ngawl nung ten a ngaling ham sa mite huaituhi tuk in deih hi.

Jesu cun sankhatnak huaih dun dan sangin san niih san thum ca huaidun dan tuk thupi ahkuaih saw hi. Pathian hi sam mi tei lakah le muhnak piak mi tei kut nuai ah khangto pepelhaw na ven mahmi te a um haw ngawl te cun tumsuk deuhdeuh haw tih mi hi, man tam sawhi. Huaih dunnak suallawihnak tih mi cu Jesu um ngawl nung ten hi ti laih hi. Pathian uknakcu tua Jesui kutnuaiah a zir lih laih tei ai ti bang zah pha in zir kaw tih mi ah hin um hi. Amuhnak a thinlung le a hawvang cu a mu lak ei zawng heng kaw? Hi thudotnak hi lehnak cupawlpi tei mai lam huaihdunnak ah lang tuk hi.

Moses cu mipi te sal pen puisuaktu tuk le thiltihtheihnak piak mi hi. Moses hi mailam cathu comno bek mutu hi ma hi. A hawh lan ah thil bawl kul hempoh le ngalin dan te bawlkhawng hi. Joshua cu a kut nuai na dektu tuk in teng hi, mi phun huaitu tuk tin ngaisung hi.Huaih dunnak thek theihnak tuk tluang zetin um hi. Moses hi nungzuitute hi zoh ten khawlapimu ban ma haw bangkek hi. Mailam huaihdunnak tuk ca lawhsam mi ngalinnak cu nungdawlbel ten siangphahrang um ngawl mi uknak a hen ten a mu deih dan bang in nungin bawl haw.(Thukhentu 21:25)

Tuni ah hin 'Charismatic nadehnak' ah mailam ca thupi zet mi thu dotnak tawk ung. 1950kum patnak lam ah hawvang thiangtho na dehnak cun pawlpi ah huham a nei tak Pathian insabit thak leihsuk hi. Pawlpi sung ah a um mi hekkhat tei ca mahmi sabit cu uk ma hi, ni danglaiha a in haw mi saw cu duh haw ama mahmi dinmun ah tang haw. Mi dang cun tep hawama pha hi tin ti haw, mahnaven thek nuam ngawl mi sabit lun sungah koih tuk tum haw.Nunphung le pawlpi huaihdunnak sungah.

Vei tampi cu sabit khai pawl cu keh khawng haw, can tampi cu thil heng li laih cu mu in athak le a thekdun thei mi sabit khai cu ngaling haw. Pathian hi hah mi pawl ten a kulnak mu inmahtin a thak mi le a thek dun thei mi pungsan cu bawl tuk ngaling haw. Ka ngaihsutnak ahcun amuh te hi tu naino ah Pathian hawvang hi na dehnak ah lak masa bel mi huaitu hi haw hi.

-13-

Mahnaven, a hung tuk laih mi sana huaitu tuk te pawl e? I lai bel ah ngaling in eitin um likaw? Charismatic lam huaitu te pawl cu nunphung lam zawnga zirhmi hi haw ama mah mi amuh haw mi tuah ngam sung nuammun tinkimah cak zeta a pung pepel mi pawlpi sungah lepawlkomnak sungah lut haw. Tua huaitu na dek li pawl ten a thupi mi zirhnak sungah a umtheih haw ngawl tak, nunphung zirhnak tuah hawh hi a pha bel mi cu hi ma hi, man theih mibel hei hi ma hi.

Mahtale ohtei mailam ah i bel um kaw? A dikbe um ngawl mi huaihdunnak maw? Alawhsam mi mahmatale pitung ngawl mi huaih dunnak khantohnak ah pialh theih ngawl mitumsuk mi hi maw? Man in cangthei mi hi. Jesu hi ten mi bawl dan tuk te a zui uh ma ta letumsuk thei mi hi.

Jesu san laih banga Jesu hi lak ah a hung mi le Pathian uknak \uanvo neitu tukte pawl cu iti zirh tuk hung kaw tin deh tuk le ngaling tuk tampi nei thei men hung. Hi ten tuk mi pawl cua burin maw, elnai thil um dan in maw, a remcang dan in maw bawhcah hi thei men. Mahnavena ten uh mi ten mi dang te zirhtu pha a suak tik haw ma ta le ima mah phatnemnak um ngawlmi le lampial tiktu hi haw tuk hi. A pha lam bela a son tuk uh ta le mahti banga tendunnak ahcun i mah sial ngawlnak hi ama a sialam bela a son uh ta le, thu zui ngawlnak na hi.

5. ZIRHTU PHA CANGTIKNAK HI TUMTAHMIMun neuno ah a um i pitek cun cate tampi nei hi. I bawl tuk thei ma hi. Ka naupanlai ha ka

zir mi cu mikang lai in innsang ngengpi hi thubuai pawl rem tum cu nu pakhat hi a nungdawlber a hihnak lang tiktu hi. Mi ca ngah te hi hehpih em ing - a kua kaw heh pih ngaw, mahlaihah thuson hi, thil remcang ngawl mi le eldunnak te le mi thil buaipih ti bangte cu a remcangngawl mi mun sung pena thil cang mi hi.

Pastor tampi le huaitu tampi cu mahmi pitek hi tawh mi tuah bangve tuk tin um ing. Athubuai cu naino pen zo teh nung in na rem theih tuk maw rem theih tuk ngawl zo nung ngei.

Man tuk mi phasaw pawlA masabel ah a umnak mun le ngam zo teh nung ngei. Mun remcang deuh ah a thawn sak

uh en remcang tuk ma maw. Mun ngengdeuh vang hi aphi hi thei men hi. Mahmatale, munkhat bek ah um hi ngawl in mun nih mun thum ah a khen uh en i ti bang nem tim pha sawlawlaw tuk hi, mahnaven a ngai ngai ah cun mihing hi manmi le Pathian hi manmi sang in thildadang man hi thupi ah koih saw hung.

Aphi ca thil dadang man tuk a deih uhnak thu Jesu hi nungzuitu heinih tei nunnak ah muhung. Mi thawngnga an do tukin kul zet mi a neih haw ten Jesu in i mah laih hawh tik ngawlin le an eih tuk pia tukin na khungkhai zet dek tik hi (Mtt. 6:34-44). Nungzui te cun thil lamman theih lam ngaisung paih haw. Mahmi a ngaihsut haw mi cun papi pakhat hi hariatlawhman kul ta hi. Sang mah zawng rori piak thei tuk hung maw?

Mah zong rori sum vang nei tuk um mang. Eimuh tei nunpih mi bang mahmi a um bek tentih mi ngaihsutnak vang nei haw thei men: "Sum tam deuh a nei uh bek ten mahmatale umnakpha deuh a neih uh bek ten hi thil hi phisin thei tuk hung" tin "Jesu cun a neih haw ngawl mithil ah buai hi him ma hi, a neih sa haw mi saw ah zo hi, mahtin a neih calam no haw cu Jesuikutah apiak haw ten a kul haw mi sanga tamsaw mu haw hi. Hi hi thupi zet le a bulpi hi tinngaisung ing. Tu can ah Pathian hi deih dan bang a bawl uh le a phiat uh theihnak tuk inpawlpi ah Pathian in pia zo hi.

-14-

Zirnak panih, pakhat cu mi thawngnga an donak, a dang pakhat cu mi thawngli an donak,numei le naupang te tuah (Mtt. 15:32-38) hi thuah hi man tuk mi thil te i lai ah um hum tih mizirhnak thupi zet hi. Hi zirnak cu Pentecost ni ten amuh haw tuk mi kawk hi. Mi thawng thumumtu thak a zai ten nungzui te cu thinhak in um haw ma mahmatale pintik thong haw ma,mahnaven tuu rual pawl cawm tuk in thupiak hi haw hi. Mahtih a hi tale hiti tawp tik nungpitek nui thubuai lehnak cu munthak ah a um en tih mi hi phazet bang kek hi.

Naukhamnak mahmatale nau phitnakMihing tam leita hanga thinbuai mi nui ca aphi cu naukham hi nem tim? A cangah mi

nuin a neih mi thil hi tham fafang tukin innsang ngeng le neu lamah ngamngi a bawl en thupisaw tuk ma maw? Pawlpi cun i takzaha khangto tihmi ngamngi a bawl haw mi cu oh laka mitampi cun lungkim pih bel tuk hung. Mahmi cu a taka a bawl uh mi hi.

Pawlpi cu khawmnak ah le huaitu tei hihnak humah thum in karhzai zet bang lang hi Biakinn thak hon a hihten mipi tam zet pung haw ama celh te cun a makel hi leleu hung upnak ahle pawipi karhzai lam ah cun hem tuknak munno cu heng kekeng bok hung. Can hekkhat ahcun huaihdunnak tuah pha no kilkhawi dunin khat lekhat na dun tik ngawla a um uh ten mipipung haw hi. Theih ngawlno sungah khang pepel in a mun kel ah khangto sal hi.

Campbell McAlpine in pawlpi te ca Pathian onkam cu phawk le sal hi. Na kilkhawi theihzah tuk tuu pia tung hitih mi onkam hi. Mi pum tam hi Pathian in lauma hi. A ngaingai ahcuninsang ngeng pi deih hi miphun tihkim le insang tinkim, an tinkima mihing tei ngaihsut dan,ngaihsutnat hi launak mahmatale insang khamtu thil i hempoh cu Pathian thin na tiktu hi.

Tuni ah mahmi pitek nui lakah ei mi na bawl ta le pha tuk tih mi thu hilh tuk cu khuanu zetzo hi. Haksatnak tawk zo hi. Pawlpi sung na dehnak ah hi ti bang thubuai tawk awng zo ing.Huaitu a um lan sung cu thu a hilh tu le ka ngualcam te, keimah huaitu tei thu ngai ing. Kathubuai uh cu mi tampi nei laklawh zo ung ama mundang ah zirh tuk in kumthum sunghawh cu cang thei ma hi. I leh bang leh Jesu bangin venghawng hi kul mi zo thah in huaitu cupui leh zirh kul hi.

Pa tihmi kul hiNumei nu hi thubuai cu Pa tihmi a um ngawl vang hei hi thei, cak le muantak mi pa, upat

tak mi pa mahten insang kilkhawi thiam in insang kilkhawi dan a tuih a cung nei mi le cihnakneimi a um ngawl hang vang hi thei hi.

Insang ah mahti bang thiltitheinak neitu kuamah a um ngawl hangin ngaisung teh in elnaicuan teh nung ngei. Mahten thil heng mi hilh tu tuk mi pakhat zawm teh nung. Mahmi cumuan tak hi tin a ngaisung uh ta le mahmi na sungah dek tuk in lut tik nung. Mi dang tampivang bet kul thei men hung.

Hi hi pawlpi ten kum ngeipi sung a man haw zo mi hi ama hi hin thubuai cu aphi suak tikhi tih cu el thei tuk ma hung. Pualeu lam zohnak in huaitu tei humah \hum hi ngawl in sunglampena huaitute thazang pia hi kul zet hi. Ten mi huaitu te cu sung lam danah huaitu ngaingai ahih haw lan le Pathian kut nuaia na dehnak ah kho zeta a um haw lansung cu a langa na dek hihaw hi.

Hi thiltih dan hi nungzui Paul hi bawl dan hi. Titus in Crete ah na a deh ten ciang zet inphuang hi. Paul in nungzuitu lakah pakhat a hi mi Titus cu Crete ah na a neih haw mi cak tiktuk in huaitu upa koih tukin zam san hi, mah ceng ten Paul lakah hawh leh sal hi (Titus 1:5).

-15-

Pawlpi thak cun huaitu upa koih cu kul zet mi hi. Tualsung pawlpi uk dunnak cu pawlpiupa ten Pathian maiah \uanvo a neih haw mi a laknak mun masa bel hi (Nungzuite 20:28-36).

Mahmi na cu upnak lama naupang deuh tei nel ah piak in um hi tih mi cu lamdang zet hi.Khristian hih in ngei can um ngawl ah Lystra, Iconium le Pisidan Antioch pawl ah huaitu te cukoih haw. Hi huaitu ten pawlpi lakluh lam, kawhmuhnak le zirhnak te kul zet haw navenpawlpi huai tuk in a hum haw ah na ngengpi um hi.

A theihnak uh sanga tam saw pawlpi sungah huaidunnak le Pathian na dehnak ca a cangthei mi tam saw um hi tih lang tik hi. Mahmi man suah dan tuk cu buaipi nasia kul hi.

Paul in Rome mitei lakah mah le mah sang lei ta mu dun tuk ngawl in le hawvang laksawngpawl le na dehnak pawl thu ah ngalling zet in thu khen tuk in tik hi. Tunia Britain Khristiantampi tei lakah ka tih mi thubuai cu mah le mah zohsangnak hi ngawl in mah le mah zohniamdunnak le Pathian sungah niamkhiatnak hi.

1960 kum January ha ah nikhat cu Pathian mai ah hi tui tuah hung ing. Ka thanaunak pawltheileng thah cun Pathian aw 'ei ta kei ngelcel' tin au ing. Bible mangin ka lak ah cel zet in on hi.Aitahum titale Sam mi cu thei uh ci, ka u le nau te taksa dan ah micip tampi, mi cak tampi,insang tampi cu sammi hi haw ma hi. Mahnaven Pathian cun hi lei huma man tak ngawlhempoh cu micip te mualpho tik tuk in sam hi. Mahten Pathian in hi leihum a santlai ngawl cumi cak pawl mangbang tik tukin sam hi; mahten leilung hi i ma sial ngawl mi thil pawl lenautat mi thil pawl cu Pathian in teng hi, mahten thil um ngawl mi pawl cu thilum mi pawlima ngawl a hihnak tuk; mahtin amai ah mihing ten amuh le amuh cawisang ngawl tuk in (IKorin 1:26-29).

Mahceng ten Bible thutakcu keimah bang mi pakhat mang in a ngaingai maw ngaingaima tin Pathian cu hneksak ing. Mahmi ni pepan lawhting nak ka neih mi hempoh cu Bible thutak langfiang tik tuk in Pathian lak pen a hung mi hi. Mah pepan pawlpi sunga micip domnole mi cak domno te hanga thil cang thei hi ngawl in a cakngawl le a thupi ngawl tin ngaihsutmi tei lakah thil cang thei tih mi um saw hi tih mu ciang ing.

Hi mi cu pualeu lam muhnak pen a lutmi hum ah thum dunnak ah ka muh mi thu haksaah pui hi, mahmi cu mi demsaw suak tik tuk bang um hi. Howard Synder in The Problem ofWine-Skins tih mi laibu sunga "Super Stars" tin sam mi thiamnak nei ngaingai tei pawlpisungah um haw. Mahnaven mi vehvai tuk in ting dun haw ma, mahti vehvaitu pawl vangpawlpi min lang deuh lak ah pui haw. Mahtin oh te 'Super Stars' ti sam ngawl mi te cu i laiahzamsan kaw? Hi mihing te cu a ting dun haw ma ta le pawlpi cu mai lam ah ei cang tuk nemtim?

Oh tei lak pe mi tampi cu Luke 19 sunga a Bawipa in sumdawnnak tuk ca sum a piak mimi pakhat pai dinmun ah tang hung. A na dehpih te bang hi ngawl in a sum cu leisung ahphum in a Bawipa a pin ten dan tat hi (Lk. 19:12-26). A sum a phumnak cu a Bawipa a theihdana dik ngawl hang hi. mahnaven amah sanga tamsaw co tu a ngualcam pihte bang cihnak aneihngawl hang tin ngaisung thei men hung, mahten i hempoh deh nuamnak le zuamnak neima hi.

Pathian in hi mi tehkipnak tuah ni khat cu thu hilh hi. Hitin ti hi.Mahpa cun a sum hi manneih zia le a pung theimi hi tih a theih ngawl hang vang hi thei hi. Thil zuaknak mun ah mahtincang thei tuk hi tih um ma hi. Mahten hi tin don ing, "Mah hi Bawipa keimah bang hi." Pathian

-16-

in hitin don hi tin thei ing," piak mi cu man nei tukma tin um cim, phum pah sin dek suak in.

Mahnaven hi thubuai hi keima ca bek hi ma hi. Pawlpi sungah talent, muh mi le hawvanglang sawng pawl tampi um bel tuk hung. Mahten na dehnak ah a neih uh mi te hi man nei tukma tin a ngaihsut uh hang na dektu tuk mi dang sam hung.

Keimah bang bawhlung a uar zettuk ca, bawhlung ummeihnak ah mu hung. A picang zetmi le a lian zet mi bawhlung club pawl in minthang zet mi bawhlung thiam pawl cu thlem inhip thei haw hi, mahhangin a liante lian sesem in a cangah te ca ngah deuh deuh haw hi.Mahmi laklawh ah bawhlung club neu deuh pawl cu mun niam deuh ah neihmi domlaih tuahtalbuai bok haw. I bawl haw tuk kaw? Iksiknak mit tuah mi sang te a zoh haw nak cun a nunhaw pehsak tuk ma hi. Mi dang tei talent le hauhnak humah iksiknak mit neitu pawlpi ca ahvang danglamnak um ma hi.

Mahmi bang pawlpi ah ai bel bawl tuk hung kaw? Jesu in hitin ti hi, "Hi leihum mihing tecu amuh bang mihing te tuah pehzomnak ah vak sunga mihingte sang theihnak nei saw haw"(Lk. 16:8). Hi bawhlung club min nei ngawl lang nge ngawl pawl lakah a muan tak mi nun cudik zet hi. Amu in na 'khantoh tik mi talent mang in le mahmi talent a neitute cu mahlaiah amu ca mailam diknak um hi tin thlemnak pen lawting haw hi.

Cate tam lei taA ngaingai in hi pitek hi kimvel ah a um mi te cu mi pitung ngawlna hi haw hi. A bawl mi

domno maw mahma tale pha deuhin a veng hawng haw pitung hi khawng haw en a nunnakhaw ca \uanvo la khawng haw en, pehzom dunnak kho en, mahten bop kul lam hi ngawl inpia thei tu lam hi en mahtin pitek nu cun insang pung dan tuk cu ngaisung thei tuk hi.

Khristian pawl tei ca nungzui Paul in a tumtah mi cu ciang zet hi. Amah (Khrih) cu phuangung hi. Cihnak hempoh tuah mite zirh le thuhilh in, mahtin Khrih ah mi hempoh cangkim zetin lang thei tuk hi. Thil ti theihnak nasia zet tuah thazang hempoh suah in hi mi ca na dek inghi (Colossians 1:28-29).

Umtu ca Pathian hi tumtah mi cu pitung nak hi, mahten laksawng pawl le na dehnak pawla piak mi vang hi mi hang hi. Hi pawl cu taksa a cah theihnak tuk le pitung nak a muh theihnaktuk Pathian mihing tei na dehnak ca timtuah le remtu pha (a sullam cu suk belh tihnak hi) hituk in piak mi hi (Eph. 4:11-16). Nu le pa tei \uanvo cu a ca haw te pitung tik tuk le huaitu tuka hih haw bang in umtu te pitungnak lam ah huaiin nungzuitu cang tik tuk tih mi hi huaitu tei\uanvo hi.

Zirhtu pha cang tik tih mi Jesu hi dehmi cun pawlpi tei bulpi hi thei tuk in nungzui ten mipitung cang tik haw. Nungzuitu ah cang tik tih mi cu tampi in zirh kul hi, mi tampi cu pha zethaw ama man nei zet haw. Mahnaven Khrih ah pitung tuk tih mi tumtah ngawlin le deuhsuahmi i mah nei ngawl mi nungzui tih mi cu Jesu le nungzui pawl hi tih mi cung fa fang thonghaw hi.

Ei tin pitungnak tehtuk hung kawGreek micip Philo cun a ma nungzui te cu phun thum in khen hi, a pan tung phut pawl, a

khang li laih pawl, pitung li toh pawl tin khen hi.

Khantohnak cu teh hak zet hi. Tu le tu sialsiah theih hei hi ma hi, i tahum ti ta le ti he het

-17-

noa thil cang mi hi, mahmatale, a tehnak tuk tehnak piden neima hi. Inleng ten na ca cu kamuh nungdawl bel bang leng si khang po ma si tin ti haw thei men. Khang hi tih mi lang tiktua um ma ta le nu le pa ten sialsiah ngawl vak hi thei men hi. But ngeng deuh lei le bawngbi saudeuh leisak kul thei men. A kum ngaisung in ngengsaw deuh ma maw? Tawk leng maw?Naupang pakhat hi a tlangpi ngeng le neu lang tiktu a nei uh ma ta le i tang thei thei tuk hungkaw? Taksa lam bek khang hi ngawl in pitung nak thu a hleice in hawvang lam pitungnak ason uh ten hak sesem hi. Ei tang teh tuk hung kaw? Eimi mahma ta le a kua sirhsan hung kaw?Hakzet hi. Mikang mi cakngawl le mi neuno hei Africa ngam mi niam no no tei lakah cunngeng zet in lang tuk hi, mahtin oh pawlpi sunga mi te vang hawvang danah a khantohnakthu vang mahtin teh theih tuk ti um ing.

Tuni ah pawlpi sunga mihing ten thurin bulpi pawl theih ciangnak nei haw ti ka mu ta cunnaupang dinmun pen a khangto hehet mi bang hi ngawl in a pitung zet mi bang zo hei hi theimen hung. Mahmi hi thil cang thei mi hi.

Mah a hi ta le hawvang lam pitungnak tuka na ngaihsut mi cu ai kaw? Khrih hi famkimnakhi (Efesa 4:13). Aitin hi pitung nak hi teh hung kaw? Mi pakhat hi khantohnak hi a mu umnakhi zirin teh tuk vang haksa em hi. Khrih hi famkimnak cu aimu mai ah a koih tuk uh mi hi,mahnaven can tampi cu khantohnak cu tel theih ngawl tian in pharh hi tin ngaisung ing.

Mi pakhat cu tu a hennak tian a hun patnak teh tuk in a dik saw mi khantohnak langtiktumu suak ing. Korin pawlpi cu ngaisung teh in. A hen hawnak mun tuah tehkim in a umnakmun a zoh uh ten khantohnak um maw um ngawl tin thu dong paih tuk hung. Mahnaven ahunnak haw a zoh uh ten thazang ngah tuk tampi mu hung. Hawhnak tuk lampi sau zet neihaw laih, mahnaven i lai pen hung haw kaw tih mi in i takzah cawl haw nem tim ti tlang hi.

Tuni a umnak uh ah hin mihing tampi cu aimu san laiha mihing te sangin khua la pi penhung kul vang um haw. Pianthak lan ah Pathian umma hung, a neu bel in son in KhristianPathian hi um mang, mahte pha ka tih mi te pawl hi a ngaingai ah cun Khristian tei pha a tihmi hi. Hi hi Britain miphun tamsaw ca cun man ma hi. Khristian tampi cu ni dang laih a korinkhua Khristian te tuah a bang ve mi vang tampi haw hi.

Ai tih pitung tihmi sonciang thei tuk hung kaw? Ohtei ca cun pitung le \uanvo cu nai dunzet haw. Pitung tih mi cu nunnak ca mahnoa \uanvo la thei tinak hi. Pathian ah oh tei ca,nunnak hi thu sungphiatnak le tennak ca, ngaihsutnak ca, ka bawlmi ca, ka thuaknak ca lepehzom dunnak ca mahnoa \uanvo la thei tih mi in ai bang zah pitung ti mu thei hung.

Hi sonciangnak pen nungzuitu cang tik tih mi pen hekkhat tei ca cun pitungnak hengtikma tih cu mu thei hung. Itahum titale \uanvo nei ngaingaitu hi tuk in thazang pia awnghaw ma hi.

Mahnaven hi thu hempoh sonkhawm ten aita Khristian huaitu pawl ten nunah pi tungnakheng tik tih mi hak ti haw kaw?

Pitungnak - Hingnak mawKhrih sungah mite khangto tih mi hi mu nuam ngaingai cim? Thasiat huai zet mi cu mi tei

khantohnak cu huaitu tampi ten lungdam pih haw ma. A cancan ten huaitu tei nunahlungmuang ngawlnak tuah dim haw. Pawlpi hekkhat cu Khristian hekkhat tei inn tuah bangve haw. Dapno in um in, daihnak tuah nu le pai thu ngai zet mi ca te nei haw. Upnak ah hi hen,pha a tih haw mi thuah hi hen, dan thuah hi hen thu a dot haw ten deih haw ma. Mah mite cu

-18-

niamkhiatnak nei haw ma tihnak hi, mahmatale nu le pa upat ngawl tuah bang ve hi. Mahtina thuneihnak nuaiah um tuk in a ngetnak ah le amah le mah a muan ngawlnak le huaitu teikhantoh ngawlnak te hi pehzawmnak nei hi tin um ing.

Luan leita a kilhimtu huaitu pawlHuaitu hi \uanvo mahmatale nu le pa tei \uanvo hi. Khristian tei ca hak zet mi hi. Pathian

hi piak mi hi tin a up uh mi tei ca cun ngaihsak zet hung, mahnaven lungmuang mi mahmatalesual nei ngawl te bawh tu ah cang hung. Khristian huaitu venghawng in Pathian hi tu rualpawl humhimnak \uanvo la haw (Nungzui 20:28). Mahnaven huaitu ten nu le pa bang in luanlei ta in kilhim in kham haw. Ca ten dik zet in thu botcatnak nei haw hen tih a deih uh hang amu ca thubotcatnak neih sak hung. A veng hawng in a mu phatnak tuk ngeh hi. Hi deihsaknakhi lawm tak hi zet naven thil heng thei mi cu thupi lapi a hen ten ca ten thubotcatnak bawlthiam leh haw ma hi.

Upa pakhat in kilkhawi mi tei ca thubotcatnak bawl cu thil baih hi ma hi ti ka lakah awnaung hi. Mahmi cu mahmi upa pai bawl tuk mi hi maw tin thu dong thah in don ing.

Dan pakhat bang in thubotnak ca ka lakah a hun haw cu deihma hi. Tendunnak hi thupiah ka koih ngawl hang hi ma hi, bawl dan dik le tendunnak dik a thiam haw theihnak tuk kabop nuam saw hang hi. Miten Pathian a theih hawnak tuk bawm nuam zet ing, hi thua katelnak cu thuhla te cel tik in amuh te bawm le a theih haw mi thu cel tik tuk in bawm nuam ing.Mahtin a tih tak ka lak ah hun lih kul ma zo hi.

Veikhat ah ka capa Steven in a lai bawl tuk mi ca bawm tukin ka lak ah a hun thu phawkleh ing. Tu le tu thulehnak pia thei mang, mahnaven, biaknak lam thu a hih tak thu lehnak cuka theih kul hi. Tungai cun thu leh tuk mi cu thei ing, mahnaven thulehnak tuk cu hilh paihmang hi. Mahsang ngawl muhdan a phunphun hilh masa ing. I laipen thuhla tampi ngah theiin amahno in a tawp tian ngan thei tuk in zam ing. A saza pan a kon ngansak kaw tin a pah ten,dik zetin a kuaman bom ma hi tin don hi. A tawp tian a hen tak \uanvo nei ing tin ngaisung hi.Zirhtu pakhat/ nungzuitu pakhat cangtiktu bangin bawl ing, a pitungnak kim tik tuk in lamkhuala deuhdeuhah pui ing.

Thinsuknak le launakHuaitu pakhat hi launak le thinsuknak hang mi dang tei khantohnak kham hi. Nu le pa a

hih bang in cate a upat haw ten a lau nak uh te do kul hi. I tin nung in, i tin silh in i lai mun belahmahmatale mi bur umnak munah hawh tih mi cu hi hlan ah ei mu kutsung ah um mi hi.Thilpha a tih haw mi cu bawlpih tuk thupi hi, mahnaven nem zet le zol thah in a bawl uh kulhi. Khung tuka tik a hih haw ten sunglamah cun ding hih haw laih naven a tik uh bang khunghaw hi.

Mahnaven cate hi a upat haw ten thu te dong in el thei haw; ding a nuam haw ten dinginkhun hi a mu ca thilpha hi ti langtik theih a hi ma ta le cun a kangto li laih mi a nun haw ah athuneihnnak uh cu ti hehet in pai tuk hi. Masa lamah cun \uanvo la thei haw ma na ven ni danglaiha aimu \uanvo cu amu \uanvo ah cang hi.

Eimi bawl tuk? Keimah bang na hi ta le na ha rial tuk ci, na mit sing tuk ci, Pathian muangin hawh tik thei men ci. Mahnaven, launak, thinsuknak tei uknak nuaiah um tuk in na um ta leca tei ca luan leita mi humhim tuah cang tuk ci, a naupang haw laih bang huaikik le na ve hungmahti a bawl uh mi cun a khantohnak haw khamsak hung.

-19-

Mipi te Khrih ah khangto sesem tuk a deih uh ta le, kumkim hihnak cu a phalam zawng lekhantohnak lam thek dun hun thupi pakhat bangin a pom uh kul hi. Huaitu ten eimu lungmuanngawlnak, launak le thinsuknak pawl buaipih kul hi. Mahtin mi dang te cu amu nunnak ah\uanvo la thei tuk in hah thei tuk hung. Mahtin a mu ca pitungnak can pha bawlsak hung. Kaca tei hum ah ka muh bang Khristian huai dunnak ah vang ka muh mi cu pia tuk in ka bawlham mi na naa cu ngaihsutnak sanga ngang saw in \uanvo la thei haw.

Tuluk mi tei ketuamnakTuluk tei nunphung hlun hi nel zet vang hi thei men ci. Tuluk numei tei ke cu a suah pepat

tuam na hi haw. Aitahum titale ke neuno nei mi numei cun mihip thei haw tin ngaisung haw.Nasia zeta a kham haw mi le pianmang nei ngawl le deih bang hawh thei ngawl te cu nunphung danah mi hipnak suak tiktu mankhung hi. Poi zet mi cu ka pawlpi uh sungah mahtibangcun bawl ung ama nunphung palh na hi, nunphung lam thil hempoh cu Pathian thuhla ahbawl ung. Silh le cen mi, awnmawi, khawm ten can man dan pawl le zirhdan ah hite hi bawlung.

Biakkhawmnak ah lamnak thuin thinlung put dan lang tik hi. Biakkhawmnaka lam ngawlpawl cu Greek tei ngaisutnak sungah ciah neh mi tei nunphung pen hung mi hi. Hi ngaihsutnakcun taksa thil te hi thil phangawl ah koih in hawvang lam thil cu thil pha hi tin ngai sung haw.Taksaa lam thil ah, nu le pa sualnak, sum, laam, tihpawl cu leihum thil tin tih mi hi, mahtenthianhlimnak hi a bat ngawl mi thil ah ngaisung hung. Nun venghawng hi Pathian ca tuk hitin a ngaisungtu Judah tei ngaihsutnak tuah ai zah tak dangdam kaw. Ei thei hung, laam theihung, na dek thei hung, pe thei hung, mahten nupi pasal bangin deihdun thei hung, i hempohcu Pathian sunlawinak tuk ca hi.

Keimu pawlpi sunga a laam pawl ti ka zohmi tampi cu nunphung le hawvang humahthumdun haw ti um ing. Tusana nunphung disco laam pawl cu biakkhawmnak ah lang hi.Mahmi cun mite siatsuah tuk ngawl in a kel in bawl dan tuk thei ing.

Mun tamsaw ah cun Pathian in a nunphung uh hi ngaihsak in a sunglam ah na dek hi.Pawlpi nunphung a hi mi le a thek li laih mi le Pathian thu lam le a thek aung ngawlmi laklawhah deidan thiam ma tale buainak suak hi. Mahtin pawlpi cu nunphung hi kencih mi ah canghi. Mahten thil heng mi cu Tuluk tei ketuam mi bangin kham thei hi. Nunphung danah pawlpicu co tak hi thei men, mahnaven a ngaingai ah cun Pathian hi a tungphuta a pianzia sanginzohmawi ngawl mi na hi. Mipi tei nun khantoh theihnak tuk lei le van ah zalennak um kul hi.

Khrih sunga khantohnak cu Pathian hi tumtah mi lakah a sangbel mi na hi. A uknak cuKhrih sungah naupang nono te tuah beka dim tik tuk cu a deih mi hi ma hi, mahten a khangtozo tuk mi hi haw navena naupang leleng laih te tuah dim tik tuk vang deih hi him ma hi.

Naupang a hih haw nakah sual um ma hi- taksa lam le hawvang lamah mahtin piang panhung. A poi zet mi cu nau a khan ngawl ten hi. Taksa cu khang sih in naupang thinlung neileleng mi mucu thasiat huai zet hi. Kum tampi Khristian hi zo sih in theihnak le pehzomnak ahnaupang a hi laih mi le mahnoa hawh cawm hun toh te ciah cawm thei ngawl pawl mu tuk cuPathian thasia zet tiktu hi.

Khang tih mi hi a mahno um cawm mi hi ama khang tik theih mi le kham theih mi hi. Himi hi thungai in ngaisung teh nung hi.

-20-

A dik mi munngamKhang tuk in a remcang zet mi kangnak tuk mun ah na um ma uh ta le kuamah khang

haw tuk ma hi.

Adam cun huan sungah um tik hi. Mahlai ahcun thupi zet le man nei zet in thei dun hi,mahten Pathian hi theihpihnak nei hi. Mahbek sial ngawl na deh tuk pia bet hi. Mahmi naa ahcun famkimnak mu thei hi, him zeta um theihnak ngam ngi mu thei hi. Mahten itnak lengainatnak pawl tep theihnak tuk mun pehzawmnak mu thei hi. Hi thil hempoh in mun lengam famkim ahcun khangto theihnak vang mu thei hi. Adam le Eve a sual haw ten mahmimun le ngam siatsuahtu hon hi ta hi. Mihing in ciang zeta a theih mi thinsuknak pawl lang panta hi. Zahcaknak, hupnak, launak hanga ngelhnak, mah cu tel ngawl bangnoa mi dang tesualpuhnak a veng hawng in Adam le Eve tei ca cangsual khawng ta hi. Khantoh lam sang inimah ngawl mi hihnak sungah tang haw ta hi. Mahmi can pe pan numei le pano cu nung inkhantoh theihnak huan cu zei haw hi.

Thupi zeta a theih uhnak mun a theih uh kul hi, man a neihnak uh mun le thupi bel cunPathian hi nemngetnak a theih uhnak mun kul hung hi. Mahmi mun a mu thei uh ma ta lemah mi man neih a hih uhnak mun le nemngetnak munah mu tum in, ngamngi sungah mutum in mahmatale vot bangin a van uh mi pehzawmnak ah mu tuk tum hung.

Jesu in sal tei thinlung put dan zoh teh tuk mi sang bel lak hi... Pathian hi pianzia nei hinapi in Pathian tuah cankim a hihnak cu londun thu in ngai sung kha ngawl ama, amah le mahcu imamah ngawl in na bawl copin sila pianzia pua in (Phil. 2:6-7)

Mah le mah el tih mi cu a tih bang rori in mah tih mi vawk tuk in ten mi hi. Hi hi phurnaklam mahmatale hawvang lam midang ten ngah theihnak men hi ma hi. Mah ti bang thotho inmi pakhat cu sila hi a ma a sila dinmun cu pehzawm pepel ta le mah mi cu mah le mah el tihmi hi ma hi. Amah le mah a el dun lan ah mi luat a hihnak le mah beka nun cak nak a theihmasa kul hi. Kristian lakah a muh uh mi cu mah le mah muh niamnak pen a tul mi sila lungputhi uk mi pawl bang tin ngai sung ing. Mi dang ten ama deh tuka a tih mi hempoh cu lol zet indek in, phuciak awng ma, thu vang dong aung ma hi.

Keima lakah a hung tu khanglai no pakhat thu phawk leh ing. A pua lam pen Kristianbang zet na ven thu son khawm ngaingai ten thil dangpi suak hi. Amah le muhdan a thiam leita hang in le a ma ca phatnak tuk mun a lak theih ngawl hang in a kulnak te a ngaihsut ten suallei ta in thei dun hi. A thinlunga a thukanak hempoh cu selin amah zonsak tu tei huma athinuknak te vang sel hi. Amah le mah a el theih lanah Pathian mai ah a mah le mah man aneih zia a muh masa kul hi. Mah bek ten Pathian hi ro cotu pakhat bang le Khrih tuah roco tentuk mi pakhat bang in mi dang te rian thei tuk hi.

Dik ngawl zeta mi a nautat theitu te cu ngalling in hi. Sila te dik ngawl zeta a mangtu pawl,na dinmun lonsak tuk in thinlung lam le hawvang lam thuneihnnak hi chingchoh nak a mangtupawl cu ngalling in hi. Jesu in ama nun lala son hi. "A kua mamahin ka lak pen la haw ma, kalungkimnak in ap ing hi" (John 10:18)

Thuhaksa pakhat cu mi dangte riannak ah hi ngawl in mi dang tei rian mi hi tuk in eimuhle eimuh ap dunnak nunah hi tih mi sialsiah aung cim. Mi hekkhat cu mi dangten a muh terian tuk a tum haw ten zakza mahma tale nop tik haw ma. Hi pawl cu mi dang tei lakah pumapdunnak nun a neitu pawl hi haw hi. Jesu hi zohteh tak nun ka nunpih laih hunte phawk ing.

-21-

Tuikhuat le puan cu la ing ama ka upa pih tei ke cu somsak ing. Huaitu pakhat cun a masabelcu el hi.

A eltu pai thinlung cu mi neh thei zet tin ka muh mi le ka upmawhnak amah cu mi dangriantu le lawithiam zet pa na hi bel tuk tin. Lungdam huai zetin nungzuitu Peter bang in athinlung thek ta hi.

Peter hi nunah a heng mi thil te ngaisung teh nung (John 13:1-17). Thil heng hempoh cuthei khawng ing Jesu in kalkan kutah a nungzuitute tuah an a eih haw laih in tuikhuat le puancu lain ke nin te somsak tih mi cun deih awh viang ngawl mi sila tei dinmun kim tik hi. Petermaiah a kun ten Peter cu a lung khoh zet, "Mahma hi ka ke cu somsak thei tuk ma ci," tin ti hi.Mahcengten Jesu lak pen awnkam phun dang zet suak hi, "Ka som ma ta le keimah tuah covonei ma ci."

Jesu in Peter laka a tih mi cu ai kaw ti ngaisung teh in. Thupi bela a tih mi cu Peter inmailam ah mi dangte rian tuk thu hi ma hi, mahnaven, rian mi hihnak hum saw \hum hi. A nadehnaka laksawng pawl, a lamhuaihnak le piak tuk a neih mi hempoh cu mi dang tei lak pencohlang tuk in nuam tih mi hum ah \hum hi. Hi tin thuk deuh in hilh tung mi dang tei rian mia pom uh bang aimuh vang mi dang te rian kul hi. Khristian huaitu tampi cu mi dang riannakah buai zet haw. Mahti hei cu mi dangten a muhte rian tuk cu phal haw ma mahmatale ti theihaw ma. Sammet tu pai lak ah sammet tuk pa in "Na sam a kua met sak kaw," tin a dot mi thuphawk ing.

Sila thinlung a neitute le mi dang rian nuamnak thinlung a neitu le rian mi hi nuamte cupompih kul hi. Mah mi cun zirhtu pakhat nun hi ka zei mi nungdol saw hi.

Zirhtheih mi thinlung:A masabel ka zei mi cu Khrih hi hinthaknak lang tiktu zirh mi hih nuamnak hi hi. Muh

thak mi lungdamnak mahmatale phurnak cu thek pepel thei hi, mahten a danglam mi nun ahngah tih mi cu khang pepel thei hi, mahnaven, zirh theih mi thinlung, upnak lama zirhmi hihnuamnak cu a tung phut ah um tuk mi hi hi. Nungzui tih mi awnkam cu "Zir" tihnak hi,mahhang in Jesu hi nungzuitu hem poh ca zir nap tuk tih mi hi thupi zet hi. A hleice in huaituhi tuk laih tei ca thupi sesem hi.

Zirhtheih mi tei nun cu nunnemnak tuah nai dun no hi. Nunnemnak tih mi hi ken cih minuaia um theihnak thazang na hi. Hi mi hi amah zirhtu pa hi ken mi khau te la thei tuka zirhmi cipuh pakhat thu mangin sonciang bek ten theihthiam theih hi. Hi zirnak a nawk zotucipuh tei thu sonciangnak ca man mi awnkam cu "sung keh khawng zo mi" tih hi. Hi hi pha timang ai ta hum titale a cahnak le a thinlung cu sukeh in um hi ti hilh nuam hi. Mahmi cu a mununnak ah Pathian hi nemsa mi le ngaisangnak a theitu tei nuna muicu hi, aitahum ti talethihnak tih mi thei haw tuk ma hi.

Pathian hi piakmi na a dektute cu mi muicu hi, ai tahum titale lawhtingnak mu haw tuk hi.

Pathian ngamngi sungah lungkim zeta a umtute cu mi muicu hi, aitahum titale sunnaktawk haw tuk ma hi.

Khrih sunga unauten amuhte vang Khrih in a ngaidam le it le a cohlan bangin a cohlan mile a ngaidam mite cu mi bongpha hi haw hi, aitahum titale himnak thei haw tuk hi.

Hi te hi mi muicu hi haw hi, aitahum titale khan tohnak tuk mun huan mu zo haw hi.

-22-

Khang Nuam Uh Cim?Khannak tuk munah a um uh a hi ta hei, khangtuk in a tum uh rori kul hi. Ai kaw ka

bawlsak tuk? Hi thu dotnak hi mitcaw panih tei laka Jesui thudotnak hi (Mat. 20:29-34). A kulhaw mi cu ciang zet hi.

A dinmun haw Jesu in thei ma maw? Mah rori e le, mahnaven a thinsung hawa a deih hawmi cu a dam hawnak tuk a au suah rori haw kul bok hi.

Mino pakhat cu aita keimah tawk tuk in hung cim tin dong ing. Pawlpi upa pakhatin nama lakah thu donga a cian la tik hang hi tin don hi. Eimi kul kaw tih mi na theih ten hung lehin hi tin ti ing.

Khang nuam ngaingai hung maw? Khang tuka thu khencatnak a neih uh lan sung lethinlung sung phiatnak a neih uh lan sung cu thupinak domno bek thei tuk hung. Mahmi cu akhan uhnak tuk \uanvo lak kul hi tih mi hilh nuam hi.

Nungah hi pawlpi thuhla danglam zet hang thasia zetin um ing. Ka kut nuaia mi pakhatnel ah huai dun dan thu ap zo ing. Na dek tuk in hah mi hi ing ama mah mi na thak ahcun sumlam bopnak vang ngah ing. Mahnaven, pawlpi sungah thil hek khat bawl li in thei ing ama ahekkhat cu bawl kul ngawl mi tin ngaisung ing. Ka thasia deuhdeuh hi. Ka taisan en phasawtuk tin ngaisung ing.

Mahnaven mah mi thu cu thubuaipi hi ngawl in veikhat veinih lehceta thubuai thawthonghi ti mu ing. Mahhang in thubuai cu ei mi bel kaw tih Pathian lak pen theih tum ing ama a kulngawl zia mu tik hi. Ka thubuai uh ka muhsuah ceng le mahmi ca \uanvo ka lak ten ngeicanum ngawl in phisin thei ing. Hi thu te cun keimah noksak ban haw ma hi.

Khang tuk in thu khencahnak a neih uh ten haksatnak tel ngawl cun khan theih ma hi tihmi a theih uh kul hi. Thuaknak cun thuakzawhnak hing hi, thuakzawhnak cun nundan mawihing hi, mahten nundan mawi cun ruahsannak hing hi (Rom 5:3-4). Nunnak pen thuaknakthuak tuk in pumpia mi mibur lakah um hung. Mah ti cun Khrih sungah khang tuk cu haksazet mi hi. Suah pepat thih tian aimu thuak baih tuk mi zei hung. Nun nop tiktu haksatnak umngawl le thuaknak um ngawl mi nun piatu tuk Pathian cu eimu ca in koih hung. Thilheng micu pitung ngawlnak pakhat le eimu lak pehdunnak a phuan mi le pakhat le pakhat laklawhapehdunnak thu hi.

Muh theih mi khantohnak a um theihnak tuk khang tuka thu khencatnak cu ngaihsutnaksungah thun in le khantohnak tuk khamtute hempoh cu vawk kul hi.

Khantohnak Donkhamtu PawlPathian sung ah mi tampi a khantoh haw nak tuk mi ka bop uh ten hi a nuailam thil

hempoh cu tawk ung.

Sualnak:Khantohnak ah hi hin kham hi tin ngaisung ing. Ngaithiam ngawl mi le tawp thei ngawl

mi sual cun nunnak piatu thi hawhnak tuamtu puan bang in hawvang lam khantohnak khamin kocat tik hi. Thinglamteh a zoh uhnak in sual cu liam tik men ngawl in lei ma siar ngawl inum theih ngawl zia mahma ta le theihthiamsak men a theih ngawl zia mu hung. Sual cutawptik kul hi. Sual tawptiknak ah sualsiknak thil bawlsual hang thinnatnak pen a danglam

-23-

mi tel hi. Hi mi panih cu cawkpolh dun leleng hi. Thil bawl sual hanga thil bawl sual cu sia lepha theihnak hi. Thasiatnak cu hi tui luainak pen lang hi. Siangphahrang Saul cu David laka aphetdan hang thinnatnak tuah dim hi (I Sam 24:16-21, 25). Mahnaven sik le ma hi aitahumtitale a thinlung thekma hi.

II Korin 7:8-12 ah leihum thasiatnak le Pathian lam sualsiknak ah danglamnak lang hi. Asualsik mi thinlung cu korin mi tei thinlung put ah mu hung: thil dik deihnak le felnak bawl inum tuk in a ngaihsaknak, a haksatnak le a thinsonak te hi. Sualnak deih ngawltu te cu khangtotuk mite hi haw hi.

Meeting ah ka thuson mi ngaitu mi pakhat phawk ing. Ka thuson lai tak ahcun Haleluijahti le "Bawipa cu thangphat un tin" tin vei tampi au hi. Hi thil hi thupi zettin ka tih mi hi na vena tu bang hun canah cun a kul mi hi ma hi. Mahnung ten a mah cu zei ing. Hawvang dana kaum theihnak tuk ka bawl mi hi tin ti hi. Hawvang lam dan ah nangmah dokkiktu cu ei mi belkaw tin ka dot ten a sualnak thu hilh hi. Ai zah tak "Haleluijah" tih mi le "Bawipa thangphatun" tin vei tam zet na au li ta vang mahmi na au mi cu sual a hih tak na au lih kul ma tin asualzia hilh ing. 1 John 1:9 cu siarsak ing. Mahmi cengte hei theithiam cuang ma hi, Pathianlakah ngaihthiam kun pan hi. A sualnak uh hempoh cu Pathian lakah a kun uh ten ngaithiamtuk in a thutiam piak zo mi hi.

Mi dang NgaithiamnakPathian hi ngaithiamnak cu a itnak bangin ima mah hum ah \hum dun ma tin ngaisung

ing. Mahnaven Mt. 6:14-15 sung thute ka muh ten ka thinlung cu danglam pepel hi. Jesu in midangte ngaithiam a kul thu zirhnak ah huham nei zet mi thu hilh hi. Veikhat ah siangphahrangpakhat um ama mahmi siangphahrang cun ama laka leiba neitu pa ngaithiam hi. Mahnavenhi sila cun a ma laka leiba domno neitu ngaithiam ma hi tin siangphahrang pa cu a thinukk inmahmi pa cu thawng inn ah koih hi. Hi tehkimnak in thu ciang zet pakhat mu hung. U le naute thinlung tak in a ngaithiam uh ma ta le siangphahrang pan a sila pai hum ah a bawl bang invanhuma um Bawipa cun ei mu humah vang bawl leh tuk hi (Mt. 23:35)

A thawnthonga ngaithiam a hi mi oh ten mi dang tei humah thu a khen uh ten ngang zethung. Tu cun ka biang khat lam dawh tung, mahnaven biang panih bek nei ing tin ka thinuuknakdomno bek lang tik ing mahma ta le thukhennak thawng innah khum ing. Mah lai ahcunruahsan tuk um nge ngawl in um haw. Jesu in thawng khung awngtute cu thinna bek hingawl in mite tian thinna tiktu hi hung tin ti hi. Zalennak a tawh mi le ngaithiamnak hi midanga ngaithiam ngawl ten pai khawng hi.

Mi dangte ngaithiamnak a nei uh ma ta le mi pakhat hi khantohnak khamtu hi hung tih mihi thil cang thei tuk mi hi. A thinlung sunga a sel haw mi cu a phorhsuah haw kul hi, mah tinmite thin a nat tik mi cu tawp in mite thin natiktu le thin na tikmi cu panih in hawh ten theihaw tuk.

Kumpi rem leh salnakMark 3:1-5-ah Jesu in kut ko pa a damtiknak thu mu hung. Mahmi pai kut cu ei mi bel in

ko tik nem tim tih hi ngaisung ing. Mei in kang nem tim? Mahna ta le thil dang khalh tukngawl mi khal nem tim? Mahma ta le a meima cu ngaihsutnak nei ngawl te hang maw? Tumtahsa mi hang maw? Maw a suahkeh hang hei hi thei. Aitahum ti cu thei ma hung, mahnaven, aruahsuah cu muanmawh tuk um ma: mi kimcang mi hi ngawl mi kut ko mi hi.

-24-

Kum tampi sung a meima pi tuah nun na zir li zo hi, a kut khatlam tuah bek nung thei tukin a thil bawl mite rem li hi. Kum tampi ka nunnak ah le ka bop nuam tei nunah sunglammeima tuahrem zeta um tuk zuam in ka um thu theithiam ing. Ka nu le pa hi vawknak, it mitethihnak, launak piatu thil lauhuai a deh theih uh mi huma zolnak, itnak um ngawlnak... nganzawh tuk ma hei. Mahnaven, a sung thil um pawl ten hihnak pakhat nei haw hi. Damnak lamle pitungnak lam ah a khamtu ohtei meima cu na tik deuhdeuh hi.

A liam sa hun le can ah kan muhsuah mi cu suang cu la nuam hi. Mahmi cu na ca ciang zetmi hi thei men, mahnaven, kei ca cun hi ma hi. Meima neite cu a meima pi haw tuah nop zetaum tik tuk tum awng ing. Mi tampi cu a liamsa hunah liam tik mi hi haw, naupang laih ahliam thuak haw. Pathian hun le can cu khum ma hi zansun le zan tak Pathian a hihnak a thupia theih ngah uh ten a liamsa hun le cana a neih uh mi meima cu tuni ah dam thei tuk hi.

Hi thutak ka theih ceng ten ka lak a hungtu thilsual bawltu hi thinnatnak a sikpiat zet kumtampi sung thukhennak munah amaha heng tiktu nu le pa sualnak in a thinlung buai lelenghi. Mah le mah that dun cu luatnak um ca lam hi tin ngai sung ung. Thu ka nget uh ten a innnelpakhat in naupang cu nu le pa sualnak ah sual tik ti lak hi. Damnak le luatnak cu Jesu min inmah mi naupang lakah cu hen in luat tik ing. Kum ngeipi a ngei ten kum heisarih sungahsualoihnak tampi tawk ing tin ti hi, mahnaven, tu cun mah mi pen luat lawlaw hi. Midang teithuaknak hempoh cu luat tik hi haw hi, a veng hawng haw cun mahmi pa bang thuak cu umhaw ma. Pathian ah a nun haw in thutiam cangkim mu haw: khau tei ei mi hem poh rul lehtung tin ti haw (Joel 2:25).

Khantohnak hi ngalSetan in oh tei nunah ngang zet in mun co hi. Ngamngi bawlsak in le ken tuk in, eimuh te

mahma ta le ei mu innsang in a ngamngi sungah le a thil bawl mi sungah a tel uh ta le ima siarngawlnak cu kilhimnak hi ma hi, a lai zangah a um haw hei Setanin thei ma. A uknak sungahsil zetin um in donak tawk le thangsung tannak ngal pha zetin pah kul hi. Ngaihsutnak piakmi te hang a hing ngawl mi le mi pakhat hi nunah a um mi khamtu thil cu tu le tu tawk ing.Mah mi ahcun i tin tel thei tung kaw tin zei pan ing, ngaihsak tak zet mi pa maw, mahma ta lea innsang thu ah maw? Paul in khawkulh nak pawl cu vanlam huham tuah a siatsuah thungan hi (2 Kor. 10:3-6). Khawkulh cu pha zet in tiang mi hi, ngamngi luhnak mah ma ta lesumdawnnak lam kilhimtu, kho zeta kilhimnak mun hi. Kanaan khua luhnak cu Jericho tenbet hi. Megiddo pen Asia ah Africa le Europe lam pen sumdawnnak lam len haw. Khawkulha len ngah hempoh cun ngam cabi le mahmi ngam tei sumdawnnak pawl len hi.

Khawkulh cu lek mahma ta le i ma siar ngawl in um men theih ma hi. Gaza, Gath leAshdod pawl cu Joshua in ngaihsak nawl mi khawkulh hi (Josh 11:22). A tangthu haw phanongaihsut ten hi hin a thil tihsual mi hi ti lang hi. Kelilah a suahnak hi Gaza hi (Thukhentu 16:1);Gath cu Goliath hi inn hi (I Sam 17:4); mahten Ashdod Philistines tei lon ngahmi thukamkuang hawhpihnak Dagon Biakbuk umnak mun hi.

Khawkulh cu Setan hi kencihnak sungah zamsan theima ung. Jesu in leihum uktu hung lilaih ka humah i mah bawl thei ma tin (john 14:30). Mipi khangto a mu nuam uh ta le khawkulhcu bal khawng kul hi.

6. ZIRTU PHA CANGTIKNAK - SAMNAKMasa lamah ka ngan zo bangin a na deh lai zang fang hawngah amah zuitu mi tampi lak

pen nungzui tu heinih sam hi (Lk. 6:12-16). Hi pawl cu \uanvo dang le na deh dang tei ngallin

-25-

tuk mi le zir tuk in sam mi hi haw hi. Hi mi pen ka muh mi cu, Pathian in a dang no in a sammi a um bang a tangpi thua a sam mi vang um hi.

A tangpia Pathian hi samnak cu thuthangpha manga a samnak hi hi. Peter in Pentecost niah thuson hi, na veng hawng uh in Jesui min in sualsik unna tuinim un, mahtin sual ngaithiammi hi tuk u ci. Hi thukham cu na ca te uh le mun dang ah a um mi tei ca hi. Pathian hi a sam tukmi hempoh tei ca hi (Nungzui 2:38-39).

Paul vangin thuthangpha mangin sam nak thu ngan bok hi (2 Thess 2:14). A dang no insamnak tampi um hi. Pahtian in nupi pasal nei tuk in hi maw sam hi (I Kor. 7:17). Mahtennungzui te bang pawlpi sungah na deh sunglawi ca Pathian samnak um hi. Hi samnak cu uarluan lei ta hung ama i ma sial ngawl vang um leh cet hung hi.

Samnak Uarluan LeitanakHi Pathian samnak hi na dehnak le \uanvo hleice ca lam bek ah uar lei ta hung ama Pathian

in amah riantu le pakhat le pakhat riandun tukin domno bek ngamngi bawl hung. Hi ngaihsutsual cu van silhmi bang le min hleice bang a nei mi pawlpi upa hi thuneihnak din mi lekhawmnak ah um dan le pawlpi um dan tuk bawl mi sungah koih hung. Hi hi John Stott in miphunkhat tih mi a laibu sungah 'Pawlpi upa uknak nuaiah phetnak' ti sam mi hi tin ngan hi.

Pawlpi sung ah mi upa cawisannak upa tei kutsung bekah canpha le huham koihnak cunPathian mihing tei pumkhat hihnak cu a pha bel in a son uh ta le khuhkhawng hi, a sia lam ina son uh ta le pai khawng tik hi. Pawlpi sung ah mi upa te cawisang lei tanak cun can phasiatsuaha a umnak sung hawhpih leh ngam hi. Khrih hi pakhata a bawl zo mi pawlpi upa teingaihsutnak tuah pehzawmmi ngaihsutnak cun panih ah cang tik hi. Pakhat sang deuhahkoihin pakhat niam deuhah koih hi. Pakhat cu phia thei deuhah koih in, a dang pakhat cuimah dek thei ngawl mi ah pakhat saw cu pawlpi ah nunnak ca thupi zet ah koihin a dangpakhat cu pawlpi caah a thupi ngawl hang thupi ngawl deuhah koih haw. Co phat lam le upalam ah deidannak, thuneitu pakhat hi kutnuaiah umnak tin a ngaihsut uh hi. Thukam thakpawlpi thurin siatsuah hung tin son tuk cu laklawh ma hi. (page 21)

Hi pawl cu a ngaihsak uh ta le, pawlpi nun hi khangphawknak hentu tuk le Pathian nadehnak ca luatnak heng tiktu an kam nasa zet hi. Oh tei laka mi hekkhat ten a tangpi thu inpawlpi upa tei uknak nuaiah a phet uh ngawl hang a pha ngawl hempoh vawk ngah hung tinngaisung in hi bang mi upa uknak nuaiah um ngawl vang um thei men hung. Naino pen zoteh nung, i tahum titale cik phunkhat, tuihang dadang tih bang hi tu le tu um hi.

Samnak uar leita hi lauhuai pakhat cu tihtheih mi le samnak bangve tik tih mi hi. Mi heinih samnaka zoh uh ten a dikngawl thulang tik hi. A zirnak haw pan tungphut haw laih.Ngallin tuk tampi um laih hi, nundan rem tuk mi le thinlung thek tuk tampi um hi. Tunung teheinih sung pen heikhat cu tak rori in pawlpi sungah na dek tuk man sa lep haw, mahnaven asam tung phut ahcun man viang hawma hi.

Ka deh tungphut ah hi thu hi ka thei ta en pha tuk naven. Sam mi hi ing ti thei leng cuntaknak le bawl theinak lam pang cu i mah ma lawlaw ing. Can tampi ahcun sam mi ka hihhang tak tuk le ti thei tuk in ngaisung bang um ing. Can tampi ahcun ka tak ngawl hangsamnak co mang tin ngaisung ing. Hi thil um dan panih in thinbuainake le zei nuamnak hingsuak hi.

-26-

Mi pakhat nuna samnak heng mi cu a pompih uh kul hi. Mah ti a ti uh ten huaitu dinmundek theitu bek hi tuk tih cu phawk ngil pah su un. Huaitu tak tuk ka tih uh mi huaitu ah kakoih uh ten sual awng zo ung. Mi dang vang mah ti sual awng bok zo haw. A thil tih theih mia theih haw ngawl tak thin kham le man nei ngawl thil pawl tul tik hi. Mi te dinmun piak sanga dinmun pen tolh tih mi hak saw hi tih zir hi.

Mi tei humah kut suan tuk thu ah mannang tuk ngawl in hilh nuam ing (I Tim 5:22). Mipakhat Pathian samnak pompih cu dik hi tin ngaisung ing. Mahtih cun thil ti theihnak theisuak tuk in le khantohpih tuk in bom hi thupi zet hi; mahten hihnak le thil tih theihnak cu bangvea a koih tuk uh ngawl hi thupi zet hi.

A nungdol bel ah samnak le sammi cu deidan tik pah sun. Na dehnak ngaisunga na dek tui ma siar ngawl hi baih no pah cuh. Mi tampi awnmawi thiam zet pakhat hi tumnak le athiamnak cu pompih in porh zet haw thei men. Amah rori vangin a thiamnak khang sesemtuk in a thinlung pia hi, mahnaven, a thiamnak cu mizia sang khang saw hei hi thei men. Mitecun a thiamnak zo in lamdang sa haw, mahnaven, a thiamnak lim ah ai kul hum ti thei hawma. A nungdol belah cun a thiamnak man neih dan thei hi, mi dang te vang in mahtin mu bokhaw. Ama ca hi hen oh tei ca hi hin khuangaih huai pakhat cu ama mitmuh le mi dang teimitmuh ah a thiamnak ziam dedeuh mi hi.

Mahtibang bok in pawlpi sungah vang miten thiamnak le na dehnak zo in phial haw. Apiak mi te hang amah zo sangin na dehnak lam beka pehzawm nuam pawlpi tampi mu hung.Khuinawi piatu a hih hang phial bang hi hung. Zing khua ma zeta a phot ngawl ten lungdamzet hung mahnaven a thum uhnak mun bel a phul to mata le mi dang thek tuk hung. Amapakhat hanga mi dang vak thuak tuk cu dan ma hi. Mahmahi, van ken sak tuk bek deih in mahceng ten a man a piak uh mi cu mi dang ca hi.

Pastor pakhat in mi dang le ama ca mitmai tuk thu a hilh mi phawk zet ing. Ama mitmaia tih mi cu a ca nu huak man ngawl mi a ngaihsaknak le amah le mah thiam ngawl co tiktupakhat hi. A mitmai cu mipi lak ah lang tik thei le thei ngawl cu thei mang. I leh bang leh adinmun nop ngawl zet cun samnak le sam mi khenkhuainak hi a lauuai dan lang hi.

Danglam zeta muhnak a neitu ka hih hi ka thinnop zet ing. Hathum sung colh hun pawlpiten pia haw. Lauthah zet cun na dehpi tei lakah hawh ing ama ngualcam tei lakah cun "Pan lehtukin man ma laih ing tin ti ing." Hi tin don haw "Poi ma hi huncan la hi in, dek tuk poh ung"tin ti haw. Ka sam mi sanga keimah hi thupi saw ing ti mu haw. Samnak bek uar leita ngawlinsammi te ngaihsak ngawl in um pah su un.Samnak neuno tin ngaihsutnak

Mahnaven lehlam ah cun i hempoh ah luan leita in hawhpih tuk uh ngawl hi thupi hi.Aitahum titale, na dehnak ca Pathian hi theihpih ngawlnak cun sikpiatnak le noksak hah thiltampi suak tik hi.

Pawlpi sunga mipi in a kon ai mi \uanvo nei kaw ti thei haw ma, mahhang i mah dek suakhaw ma. A lehlam ah mipi ten na dek lei ta hi vanngit tik haw. Pathian hi a mu ca a tumngawlpi tian dek tum haw.

Nadehnak ca samnak neuno tin ngaihsutnak hang a lau huai zet mi lu tak ing tih mi humah\uanvo a lak haw mi hi hi.

-27-

Jesu in aimi hum ah \hum in nungzui heinih te sam kaw ti eimuh le eimuh a dong teh uhta le a mu dinmun tek ah taknak nei tek haw tih mu hung. Mahmi cu zirnak, mizia mah ma tale muhnak a neih sa haw mi hi ma hi tih cu ciang zet hi. Man hi, Jesu Khrih ah apdun in Pathianuknak ca dek nuam haw hi, mah naven mi tampi cu mah ti bang samnak co haw ma hi. Markin a ngan bangin "Jesu in ama deih mi cu sam hi," tih mi hi. Hihi ama thuneihnak hanga ten mihi (Mark 3:13).

Samnak a cotu hi nunah mizia pha neih kul tihmi cu man hi. Pawlpi huaitu le upate tuahthuah Paul in Timote lakah a ngan bangin pakhat in pawlpi na a deh lan ah a insang a bawlphamasa kul hi (I Timote 3:12-13). Mahnaven, mahmi nunzia taknak cu Khristian venghawng hineih tuk mi na hi. Pawlpi huaitu le upa tei ca bek hi ma hi. Paul in Timote le Titus tei ca a nganmi sungah upa dek tak hihnak kul sungah cun thiltih theih sanga thupi saw cu nunzia hi tin tihi. Thilti thei a tih mi cu zirnak thu a son nuam mi hi ama a dang hem poh cu nunzia lam sonhi.

Pawlpi hekkhat cu mah ti bang tampi haw tuk hi. Upa hi tuk in dek tak hi him hi haw hi,mahnaven a buainak bel haw cu Pathian hi sam mi hi ti i tang theih tuk tih mi hi.

Kei ca cun Pathian hi samnak thei tuk hi thupi zet hi. British Youth for Christ-ah Directorka hih bang in hi na a dek nuamtu mino tei lakah thu dong ing. Mahmi cu "thil pakhat ciang tiknuam ing. Mahmi cu Pathian hi sam mi hi le hi ngawl tih mi hi. Lai siar thiam le thiam ngawlmahma ta le lai ngan thiam le thiam ngawl cu thupi tik mang. Mahmi cu keiman zirh thei ing.Mahnaven Pathian sam mi tih mi cu kei zirh theih pawl kha ma hi." Aitahum titale samnak cuthupi lei ta hi mah ma maw? Hi mino te hi Pathian hi sam mi a hi haw ta le Pathian in bawl sakkhawng tuk hi. Pathian hi tumtah kim tiktu vang hi haw tuk tin thei ing.

Pathian na ka dehnak ah mailam ca lampi um tuk ngawl toh bang lang can um hi. Ka elnaithil ten el khawng haw, mahten theithiam tuka ka ngaihsut mi Khristian ten ka sikpiat tik haw.Mahmi canah thudik panih mu ing. Pathian upnak le Pathian hi samnak tih mi hi hi.

Mi hekkhat cu Pathian in huaitu le na dehnak ca zirhsuak mi hi tuk in a sam haw mi cu eiti thei tuk hung kaw? Thil bawlsual tuk ngawl in thohkhannak lai mahma ta le sil tuk ngawlakhamtu um en deih zet ing. Thinhaknak tampi pial theih tuk. Paul le Barnabas cu Mark thu ahlungrual thei haw ma. Paul in Timote a ten cu man hi, mahnaven, Jemas cu nasia zetin amahsikpiat tiktu hi. Veikhat veinih cu thil bawl khial thei men hung mahnaven nawk in hi. A tawhuh mi pen zir thei hung ama keiman cekfelnak lai vang bawl thei tung tin um ing.

Tutak panih a hi mi longam le longam na dektu tuk teng cu Pathian ta hi tih mi hi thupizeta a koih uh kul hi. Jesu in thupia hi, "Mahhang longam neitu lakah longam dektu tuk ngenun" (Mt. 9:38). Mahten nungzui heinih a ten lanah zoh teh tuk mi cu a pai deihnak zei inzankhaw pek thungen hi. Na ka dehnak ah a thupiak mi zui tuk le zohteh tuka a lak mi zui tukzuam ing.

Na dektu ka kin ten Pathian ngen ing. Khristian sunga ngaihsutnak piatu, khuakhangtupawl le mailam ah hawhtute pawl nei hi, mahnaven, na dektu tampi nei ma hi. Ka muhsuahmi cu Pathian in mi pakhat lo ngam sung na dek tuk in a tik ten na dek tuk in mansa lep miteng hi.

Zirhtu Pha na bawl tuk mi thei in hiHuaitu pakhat lak tuk thuah thuhaksa pakhat cu pehzawmnak mahma ta le amah theihnak

-28-

tih mi hi. Mi pakhat tuah pehzawm nak na neih nung ten a nunzia le Pathian samnak dong ledong ngawl thei peih tuk ci. A dinmun na muh khawng ceng ten samnak thu ah thu ngai indong maw dong ngawl thei tuk ci. A ziam khawng tuk mi mahma ta le dinmun sang zeinakthong men hi pah su hen.

Muan tak zet le ti thei

Paul in Timote lakah mi muan tak le thilti thei mi teng tukin tik hi (2 Tim. 2:2). Pawlpi sungah muan tak zet sih a thil ti thei ngawl tampi um haw, mahten thil ti thei siha muantak ngawlum le leu haw. Paul cun Pathian tuah kalsuannak ah muantak mi zei hi. A muhte ngaisangtule lawmtu mipi a um hanga na dek hi ngawl in muan tak a hihhaw hang amah cu rian tukhung hi.

Paul in muan tak tih mi ah mi dang vang telh cih hi. Mi dang tei lak muan tak ngawl cuPathian lakah vang muan tak tuk ma hi. Nunzia pha tihmi sungah mun dang dang tel ma hi.A hek cu Pathian tuah pehzawmnak thuah a hek cu Khrih ah unau tuah pehzawm in a dangmi tin mun dadang um ma hi. Tu can ah, muantaknak cu ngaisan mi mah mata le zohcel tak hima hi. Nupa lak ah muantak ngawlnak cu nat phunkhat bangin heng hi. Nupi pasal humamuantak zeta nung tu cu domno haw hi.

Muantaknak domno bek umnak munah cun a hi ngawl bel ah, keh baihnak mun ah (ngualcam pehzom i nakah maw, insang ah maw, na dehnak ah maw) pawlpi sungah cun a vuai mithingngah bang a hi haw hi apsa tuk um ma hi. Mahnaven khuangaihhuai ze hi.

Paul hi thinsunga a um mi muantaknak cu Noah hi ca te pawl Shem le Japhet in lak haw.Noah cu zonhah zetin sabit tui ngui in zaunak ah thacang in zau hi. Ham in a muh ten sonsiahi, mahhang Shem le Japhet in puanin khuh haw (Sem. 9:20-23). A pai hum ah a muan takhawnak cu silnak sung pen a mu ca phatnak ngah a nuam haw ngal hang hi.

Daihnak deih hang muantaknak cun dik ngawl nak cu khuhsak hi. Mahti bawlnak cunPathian ca muantak hi ngawl in thilsual a bawltu tei ca thupinak umma hi. Muantaknak tih miDavid in siangphahrang in Saul humah lang tik hi.

Saul in David that tuk in a hil lih laih in, David in hehpihnak nuaiah a um cu thei hi. Amihing ten Saul that in a tih haw ten Saul hum ah imah hen phal ma hi a that ta vangmawh tikhaw tuk ma hi. A thil bawl mi cun thiamco tik lawlaw hi. Saul cu liam ma na ven, David insiangphahrang puan zik a tansak hang a thinnop viang ma hi.

Pathian hi thau pawh mi humah kut khia cu Pathian in phalma hi, mahma tale, amah dotuka ka kut ka zak cu Pathian in phal ma hi; Aitahum titale amah cu Pathian hi thau pawh mihi (I Sam 24:1-6).

Ai can tian aimuh hang mite thinnop tuk kaw ti thei nuam ing. Eimu humah thil bawlsualtute liam tuk cu cang thei ma hi, mahnaven, a mit siatnak tuk neuno cu tansak leh cet hung. Miten eimu lakah ka pastor pa uh cu pha zet mahnaven.... tin a tih ten candalh in nungkik hung,mahten "Mahnaven" tih mi awnkam nung ah sonsiatnak in zui paih hi. Meenu Khristian tinsam mi ka ngualcam pa Denis Clark in 'Mahnaven" tih mi mang leleng hi. Mahnaven, tih miawnkam hen lan ah a cawl thei haw ma ta le a sonsiat mi pa a muh dan dikma hi ti thei hungaitahum ti ta le a min phatnak haw tan sak nap zet hung.

-29-

Nung kum ngeipi ah ka hawhnak mun tampi ah mi ten Pathian na dektu dang ten Pathianna dek tute sonsia haw ti phawk ing. Pathian hi man zet mi pakhat um ama amah cu mu awngma laih ing. Mahmi pa ka tawh ten hi pa cu a son haw bang ciah naven ka uarh zetmi cu mi teisonsiat bang hi viang ma ti mu ing. Muantaknak tih mi hi mihing thinlungah amahno in a tulcawm mi hi ma hi. Hawvang ngah hi saw hi (Gal 5:22). Domtoh le man neih tik kul hi. Aitahumti ta le muh tuk hak zet mi le man nei zet mi hi.

Muantaknak cun muantaknak hing suak hi. Mahten huaitu cun mi dang tei lakah muantakzetin a nungma ta le mi dang tei lak pen muantaknak muh tum pah su hen. Muantak ngawlmi le huaitu tei lungkimnak co ngawltu tei lakah thu zirh awng zo ing. Nu le pa tuah thu buaimi le dantatnak ah a bopnak ngahtuk hung maw ti thei haw ma. Zirhtu ten a dinmun haw hilhama na dik tik tuk ngawl tohin hilh haw. Mah mi cun pumapnak le thathonak lam pai khawngtik hi.

Ka zirh awng zo mi tei lak pen kum ngei thim ten lamdang zet mi muantaknak mu ing.Pathian lakah aita hi bang mi muantak in um haw kaw tin dong ing. Paul in Kalati tei lakah angan mi awnkam mag let hi tin ngaisung ing. "Mihing cun a thoh bang khawm leh hi" (Kal.6:7). Mahmi cun ap sa tik hi mahnaven thu tak cu mahmi canah mu ing. Ka kutnuai tei lakahmuantak zeta nung tuk in le a muh te bawm tuk in zuam ing. Mahceng ten ngaisung ing thil abawl phat haw canten ka nemcuamnak le a man ka co ta le thil a bawl sual haw canten \uanvohekkhat la tukin ka elh kul hi. Midang tei muantaknak mahma ta le a dang mu na nuam ta lean ci khawm huna umdan pawl man kul hi. Na cin mi bang at tuk ci.

Huaitu tei nunah thil ti theihnak dom laih bek cu a um rori kul hi, muantaknak tuah na adek mi tei nunah \uanvo dek zo ma tih hi um nge ma hi. Muantak lawlaw vang hi thei menmahnaven a innsang kilkhawi zo maw? Bible thei zet vang hi thei men. Mahten a nun vangBible tuah kaih zet vang hi thei men mahnaven zirh saw lawn thei ni maw?

Paul in Timote lakah lai a kuat ten "ti theinak" tih mi awnkam a man ten tithei mahma ta lea tak mi tih khihmuh hi. Hi awnkam ah amah no um cawm mahmatale taknak tih mi hi ma hi.Mundangah a taknak le a tihtheihnak pen tul mi mahma ta le mi dang tei lak pen hung mi hingawl in Pathian lak pen hung mi bang in ngan hi. A thiltihtheihnak cu mihing tei pompih kulma hi. I ta hum titale mahmi hanga nunthek muh tuk tampi hi.

Mi pakhat zirnak lam mahma ta le sumdonnak lamah thila tih theih hang Pathian na dehnakah tak rori hi tin ngaisung hung. Tawng phunsang kaitte hi Pathian mihing tei humah upnakthu zirh cih thei tih mi um ma hi. Mahti bang bok in Pathian na dehnak ca vang zirnak tampia neih haw kul bok hi. Biaknak lam tawng luh theihnak tuk zirnak lama taknak lam ah buai lihaw. Mahten ka theih awng mi Khrihtian pawlkom pakhat cu degree ngah sa bek la haw. Hihi Pathian thu tuah kaih maw? Pathian hi zeimi taknak tih mi cu ai te kaw?

Sila thinlungCekdunnak lai sungah ka muh mi cu Sila mahma ta le sal tih mih thinlung hi. Thukam

hlun le thak can sungah zir laih mi tei na cu amah zirhtu rian hi hi. Joshua cu Moses hi sila hi(Joshua 1:1); nungzui ten Jesu rian haw; Timote in zin dadang pen Paul cu rian hi, a angki cualle lai pawl thawng in sungah a ken sak pe pan (2 Tim. 4:13), a sunglawi zetmi Macedonia ahum mi Thessalonica Khristian pawl vehnak le thazang piaknak te tuah a zoh uh ten mu hung(Nungzui 19:22).

Jesu amah rori in nungzui tei thinlung lang tik hi, zui tuk mi le zohteh tuk mi lak hi (John

-30-

13:1-7). Mah bek sial ngawl Pathian uknak ah huaitu hi tuk mi tei ca sila thinlung neih a kul thuhilh hi (Mark 10:42-45).

Ka huncan neih hempoh Pathian ca ka man laih te phawk ing. A masabela na a piak mi cungan ek noizeta bawl hi. Mah mi cu Pathian na dek tuka sam mi ca cun hak zet hi. MahnavenPathian in hi tin ti hi, ama sunlawinak ca ngan ek noi tik ma sa kul hi mah bek ten Pathian thutheh theih mi hi tung.

A baih zet mi ah cang hi tin ti thei en deih zet ing. Deh tuk mi hak zet le zahcak huaite cudom deuh tin mu mang. Mahnaven dek ing. Sual loihnak pen luat ing tin ngaisung ing. Itahum titale thuthangpha thehnak ah degree ngah ing.

Mino pakhat na dehnak zei li tu pakhat cu ka lakah hung hi. Na dehnhaknak sungah cunka umnak a mi te cun keimah bawm tuk le na dehnak lam sonkhawm tuk in van lun hekkhatle na dehnak ca man tuk mi cu mahmi pa pia hi.

A awnkamte ka khaikhawm ten hi hi a tumtah mi cu hi ma hi, mahten hi thil pawl hi adinmun tuah a ngaihsut dan kha ma ti thei ing. Ni domno sung um in hawh hi, thil umdan ina thinlung buai tik hi. Kum ngeipi liam in khuangaihhuai zet cu mah mi pa cu na dehnak penhawl vawk haw tih mi hi. Masa lama sila thinlung a neih ngawl hang nungdol lama thu tuahpehzomnak um nem tim tih mi ngaisung thei mang.

Sila thinlung tih mi cu pawlpi ten Pathian na dek tu tei humah thathonak a son nuam mi hima hi, mahmi ahcun na dektu tei nun cu 'nuai' ah um tih mi sialsiahnak tuah zo haw. Lawhdomno bek pia haw, zo neu zet haw, mahten thu piak in um haw! Hi hi mah le mah eldunnakhi ma hi. Hi hi hawlvawk tuah bang ve hi. Neih masa mi thil humah mah le mah el theih ma hi.Paul in Khristian na dektu pakhat a hi bangin na deh man cu a ngah kul thu son hi. Hi hi a ngahtuk mi hi naven el tuk in a ngaihsut mi hi. Mahmi cu ama ten mi hi. Hi hi huaitutei a humahbawl tuk in a tih haw mi hi ma hi. Pha zeta zirh mi cipuh cu hi hihnak panih nei hi. Mahten kenle a humah khung haw i ta hum titale man nei zeta man theih a hih theihnak tuk hi.

Khung in lai ngan liling, mahten pang ah French Khristian nu no hi suaisak mi zuk nei ing.A suai mi cu a nunglam kei saih mi cipuh hi, mahnaven, a kung pua hi mah ten a muk vangken hi khungtu cu um ma. Khristian tei lakah nang hi cipuh siava bang hi ci, na tai nuamnakah tai in mi tei uk mi hi tuk deih ma ci tin ti awng ing. Khrih ca man tak na hih theihnak tuk inna hihnak te kensak kul laih ci.

Ngei can um ngawl sungah Christine cun zirh theih mi hi tuk in deih hi. Ka cabuai humathil suai mi le saam laibu 32:8-9 pen lak mi Bible bungcang mu ing. Na hawhnak tuk lampi ahna hawh theihnak tuk lak in zirh tung; ngaihsutnak pha pia in kilkhawi tung. Cipuh le laakbang hi pah sin, mah mi te cu theihnak nei haw ma muk ken le muk hupsak in uk kul haw mahma tale na lakah hung nuam haw tuk ma.

Mino dang pakhat lakah hi tin hilh ing. Mahmi pa cu a mi tawh mi tam zet tin mu ing, ahumah van puaknak koih bang ta en, ka thinsu zet tung ita hum ti ta le thihtian saih bel tukven. Bongsia in sual zet amazirh theih ma lawlaw hi.

Zirhtheih mi tih mi cu thuel ngawl muanngawlnak pawl lungsungah khum, mahma taleei mu lakah ruahsan mi do ngam ngawl tihnak hi ma hi. Jesu in mahmi lungput cu nungzui tei

-31-

lak pen beisei ma hi. A huncan haw cu zirhnak can pha pawl thinlung thiang sung pen a tulmi hi (Mk. 10:20-7) sung ah ngan mi bangin. Zirh theih mi tih mi cu 'zirnuam ing' ti thinlungneitu hi. A zirh haw mi cu do thei men ing mahnaven ka thinlung sungah zir nuam ing.

Mi hek cun ngang zet in zir haw thei men. Mah laihin mi hek cun do haw thei men. Mahtibanga a dotute cu zirhtute thinhaknak pia tu hi. Mahnaven thazang piak kul hi. I tahum ti talezirh laih mi a hih haw hang. Zir nuam ngawl mi te cu ngalling in hi. Pathian hi samnak donging tin zir kul ngawl in ngaisung haw thei men. Mahmite cun I John 2:27 cu lak haw tuk.Mahten nangmuh te zirhtu tuk mi dang kul ma uh ci. Hi hi John laikuat siartu ca cun dik hei hithei men, a theih sa haw mi thurin pawl sanga tam deuh zirh theih tuk in kham cuang ma hi(3:18; 5:21; 2:18).

Zirh theih mi hi le hi ngawl lang tiktu pakhat cu mi pakhat hi sonsiatnak ah i tin rul kaw tihmi hi hi. Mah le mah pan duntu pa cu khamnak tawk tuk hi. Mahmi cun a nun cu danglam tiktheih tuk ma ti lang hi. Mahmi te cu zirh theih mi hi haw ma hi.

Mah ti bang mi pakhat thei ing. Thil hawhsual mi cu ama ti sual mi ngeh hi ma hi. Mi dangtei sualnak hi tin ti hi. Ka inah ngeipi um tik in hilh na veng zirh theih mi hi ma hi.

A lehlamah nungno ah ka kut nuai pa tapekhui pia hi. Pawlkomnak a son mi te khum hi.Ka lakah hi tin ti hi, "Hi hi ngai tik nuam ing, mah ten son nuam mi na nei ta le hilh in hi."Thufim ngantu hi a tih bang in hi hi zirh theih mi hi.

Thuhilh a ngaitu cu micip te tuah um thei haw tuk. Dan tatnak i ma sial ngawltu cu amahle mah niam in thei hi; mahnaven, rem leh nak a ngai thupi tu cu theihnak co tuk hi (Thufim15:31-32).

Rem theih ngawl pa cu theihnak co tuk ma hiMite remleh dan tampi um hi. Ka deih ngawl mi pakhat cu mi pakhat mipi mai ah remleh

tuk ngawl mi hi hi. Khawm laihtaka noksak hah tik tu pa cu mipi maiah a nunrem na tum micu i mah nemcuam tuk ma hi. Jesui tihdan bangin amah tuah beka remleh dan tuk hun cungak in hi. Mailamah zuam tuk in thazang pia in hi (Mk. 9:28). Mipi maia rem leh nak cun amuhte thanau tik hi, mahte vang hi bok haw hi.

Zirhtheih mi hihnak le aiti rem leh tuk tih mi in nungzui tei zirnak hi thil um mi dangah lethuneihnak lamah pui hi.

7. THUNEIHNAK NUAIAH APDUNNAKHun liamsa ah apdunnak le thuneihnak hi tampi son hung. Adam le Eve te hang mihing

ten Pathian hi thuneihnak dokalh leleng hung ti mu hung. Thuneihnak nuaiah apdun letheihthiam hi thupi zet hi. Hi thuhla hum ah zir sual mi tam zet hi. Mun hekkhat ah cunthuneihnak cu luan leita in hawhpih leleu haw.

A masabel in apdunnak tih mi cu thinlung sunga lungput hi ama bawlnak hi ma hi.Thuneihnak nuaia apdunnak lungput cu a khantoh pih kul hi. Lungput dik nei hei in PeterleJohn bang in thuneihnak nuaiah apdun phat ngawl can vang um thei hi (Nungzui 4:19-20).

Thuneihnak nuaiah apdunnak tih mi hi huaitu ten thudotnak te vawksak tih mi hi ma hi.Huaitu dik ngawl cak tik tih vang hi ma hi. Mahten uk dunnaka man tuk mi vang hi ma hi.

-32-

Huaitu tei thu ngai tuk thu Hebru 13:17 hi huaitu tei ca ngan cuang mi hi ma hi. Mahti bangEfisa 5:22 "Nupi pawl, na pasal uh tei nuaiah ap dun un, tih mi hi passal tei lak bek ah ngan mihi ma hi. Mahnaven a zuitu tei ca le nupi tei ca ngan mi hi. Nget tuk mi thil hi ma hi.

Pasal in Efisa 5:22 hi nupi tei lak pen a nget ten buainak suak hi. Cang 25 mangin awnboktuk hi. Pasal pawl na nupi uhte it un. Ka \uanvo hi tihsang in thuneihnak lamah mang sawhung.

Veikhat ah nupi kum don no in leng hi. A insang thu ah a pasal in a deh tuk a deh ngawlthu son hi. Laidal pakhat pia in a lai zang pen ngit tuk in tik ing. A ngit ceng ten lehlam ahinsang pehzomnak hi bawl theih mi le thuneihnak tin a ngaihsut mi pawl ngan tik ing. Nui sisei no cun laidal kul tuk laih ing ti hi. A ngat ceng ten lehlamah ama \uanvoa a ngaihsut mingan tik ing. Mahmi cu domno bek ngan hi.

A ngan ceng ten i lai lam saw ah um cim tin dong ing. A masa sawa ngan mi ah a um thuthei hi. Inah pin tanna a nungdola na ngan mi sungah hakhat hawng um teh in na na thin nopmaw nop ngawl san teh in tin ti ing.

Lungdamnak tih mi hi tumtah mi hi ma hi. Pathian hi piak mi \uanvo sung pen a ngahnahi saw hi. Leihum ah thuneihnak te thei tam zet hung. Numei tei thuneihnak lamah le mipi teihuma thuneihnak sang Bible cun ai mu \uanvo cu thupi ah koih saw hi.

Mi pakhat hi kut nuaiah zir tuk a hih uh ta le thuneihnak lam ah hi bang thinlung a neih uhkul hi. Hi thu in nai deuh pen zo teh nung.

Thuneihnak tih mi um dan a thei tu le lang tiktu mi pakhat ka tih mi cu Luke sunga ngalkapza hotu pa hi (Lk. 7:1-10). Thuneihnak nuaiah um mi a hih bang inJesu hi thuneihnak cutheithiam hi mi ten thuneihnak sunga um hi i ti bang kaw tih a theih lan sung cu thuneitudinmun ah ding thei haw tuk ma tin um ing.

Pawlpi in thuneihnak sungah um a tih ten Jesu hi thuneihnak sungah um tihnak hi. Midangtei lakah piak solon mi vang um hi. Mahti bang bok in ngalkap za hotupa vang cu Ceasar hikut nuai ciah ah umma hi mahnaven ngalkap thawng khat um ma hi mahnaven ngalkapthawng khat um mi hum ah thuneitu hi. Thuneihnak cu Caesar hi lak tian peh khawng hi.

Thuneihnak cu dinmun pen hung mi hi. Pathian hi piak mi thuneihnak cu Khrih ah kadinmun, pawlpi ah ka dinmun mah matale insang ah ka dinmun pen hung mi hi. Ngalkap zahotu caah cang thei bangbok in ka hihnak hi ka dinmun tuah kaih vang hi thei men. Mi pakhatcu thungaingawl le ngaldo thiam a hi ma ta le Rom ngalkap dik tuk cu cang thei mi hi ma hi.Paul in Timote cu pawlpi lam thunei theitu dinmun thu hilh hi (I Tim. 3).

Thuneihnak cu ei mu lam pen hi ngawl in hihnak pen hung mi ti thei ma ta le hawhsualnakpanih um thei hi. Pakhat cu thuneihnak tih mi cu mi pakhat cu tak rori tin na muh uh ten piaktuk mi hi. Mahnaven hi lungput hi Daivd in Saul hi lakah hilh ma hi (I Sam 24:4-7) mah ma tale Paul in puithiam sang tei lak ah a hilh mi cu hi ma hi (Nungzui 23:1-5). A panih sungapakhat mahin thuneihnak theihpihnak mahma ta le upatnak co tuk tak viang haw ma. Mahtibang bokin na nu le pa upat in tihmi hi zuitung, ei ti bang nu le pa a hi haw ta vang. A tak hanghi ngawl in a dinmun hanga hi na hi deh tik tuk mi hi.

-33-

A panihnak thubuai leh mi cu mi pakhat a thuneihnak a man ngawl canah mi ten hi panthuneihnak dek tak ma tin ngaisung haw. Mah cu man vang hi thei men, mahnaven mah micu Pathian in kia lak ah pe zo hi, mahhang in man suah kul hi. Phungpawl ten dek tak a hihuhnak thei haw ma, mahnaven, Pathian cu theihpih hi, mahten hi mi thuah hin thuneihnak cuthohkhan haw (Efisa 6:11).

Ngaisung teh in palik pakhat in daan bang in misual pakhat man awn ama thuneihnak cutak mang tin hah leh tuk maw. Mahmi thinlung cu ohngamsung ah a um ta le buainak tuahtawp tuk hung. Palik hekkhat a thuneihnak haw mang haw tuk ma. I ta hum ti ta le mah tithuneihnak mang tuk cu tak hi him ma ung tin a ngaihsut haw hang, mahten thuneihnakmang tuten le a sual le mawhnak thei haw tuk ma. Pawlpi sunga thil um dan hek khat bangincang tuk hi.

Ngalkap za hotu le Jesu hi thu ah hawh leh nung. Thuneihnak lamah lungput dik lethuneihnak pom pihnak hi upnak tuah nai dun no hi tih sialsiah in. Ngalkap hotu pa in Jesuilakah hi tin ti hi, "Thu pia inna, ka sila cu dam tuk hi. I ta hum ti ta le kei vang thuneihnaknuaiah um mi ing hi, ngalkap te vang ka kut nuaiah um haw. Mi pakhat lakah hawh innamahten kham mi pakhat lak ah hung in ti ing. Mahten hung hi" Ngalkap za hotu hi lungput cujesu in Israel tei lakah vang mu mang tin ti hi. Upnak nei ngawl in thuneihnak pompih theih hi.Pathian hi thuneihnak pom ngawl in upnak neih theih ma hi.

Hi thu hi hak ka tih zet mi hi. Ka zi neih tung phut in ka panih uh in Khristian um khawmnakah teh bok ung. Huaitu pa cu keimah sang muhnak dom saw neihtu hi. Hak ka tih zet mi tavang bawl tik hi. Pathian tuah mah mi thu ka el dun lih uh ten ni khat cu huaitu tei lak ah apdun ing. Mah lai tak in neh theih ngawl mi Pathian tuah buan dun ung, "Man hi Bawipa a malakah apdun in nangmah rinsan tung, mahhang ka lak ah a kim ta le ka ca pha saw tuk hi tih cuna ciang tik ta le pha saw tuk hi," tin ka tih theih lan sung cu do ing.

Thil thupi zet heng hi. Ni dangah Pathian rinsan dan zir ing, mahnaven tu cun thuk sesemarinsan dan zir ing. Pathian tuah kalsuannak ah ka zir mi cu a thupi zet mi hi. Hi thu ka zir cengngeican um ngawl ah a tak roria mang tuk in Pathian huncan bawlsak hi.

Innsanga khawmnak ah huaitu pakhat cu Bible ni ah heng awng zo. Mahmi ah kik innahuaitu tei nel ah apdun in" tih mi thuin a thinlung lut zet hi. Kiah tawk tuk in a hun ten hithuah buai li laih hi. Pawlpi a huaih dan thu ah hilh tuk deih hi.

Ama lakah hilh in lungkim zet hi bang ta en, pi khat sung a hawhnak uh lampi mahma tale thupi zeta a koih uh mi theksak tuk in deih hei hi thei maw? A thupi saw mi cu "Philipnangmah cu muangmang, muan tuk mi thil dang pia in" tin a ot mi hi awn tatak hi. Hi hi kahilh bang in dan banga kalsuannak masabel hi. Mahmi cu mihing muang sanga lai muangnakhi. Mahsanga thupi saw cu Pathian a rinsan ngawl mi hi. Khristian umkhawmnak ah ka muhmi cu amah tuah pehzom nuam mi lak tik hi. A pha zawngin let hi tih mi cu ka lungkim zet hi.

Ngualcam pha zetah cang ung. Ngeican um ngawl in Pathian in munthak nawktu tuk in atik cu koh tei ca cun thasiat huai zet hi.

A nah uh viang ngawl mi a tik haw can um thei men mahma ta le a lungkim uh ngawl mithil vang bawl tik thei men. Hi hi Samaria nu le Jesu a otpihdun laiha nungzui tei thinlungngaihsutnak hi bel tuk tin ngaisung ing (Jn. 4:27). Mahlaiah cu upnak mu hung. Pathian a

-34-

muang uh ta le mahmi cu pha bel hi. Huaitu bel din mun ah Pathian a koih theih tuk uh thupibel hi. "A" mi pakhat hi "bawl tik hempoh cu dek khawng tungmaw" tin ti thei men u ci. Mahhi himma hi. John le Peter tei tawh mi bangna tawh ten mihing sang Pathian muangin (Nungzui4:18-20). Thuneitute cu do lam hi ngawl in apdun saw kul hi.

Pathian ca thinlungNa dehpat tuk ten Khrih-ah nangmah le nangmah apdun in, Khristian nun khan tohnak te

zoh kul hi. Thu tampi ngansa a hih bang "Samnak" tih mi siar ngawl cu Pathian ca thinlung tihmi hi thupi bel hi.

Hi hihnak hi nungzui tei nunah kim zet hi, mah mata le hekkhat tei lakah mu hung.Jesu hi ca a dekhaw nak le Pathian uknak deih haw hi. A upnak haw hang a na deh haw mi leinnsang vang zam ngam haw. Can tampi ah i mah ngaisung ngawl in a mu tumtahnak ahhawh haw. Mahnaven a thinlung haw cu Pathian pia haw; pawlpi huaitu pha hi tuk in a nunhaw thek tuk in hong dun haw.

Pathian ca thinlung pia le "Sam" mi huaitu in can apia uh ta le khangto thei tuk ti um ing.Pha deuh in Pathian a thei nuam haw ta le haksat canah nawk ngam haw tuk hi. Thil bawl sualmi cu a tangpi thuin nun bawl pha hi. Lungdamnak in thinlung khang tik hi, deihnak letumtahnak ah huai hi.

Pathian uknak thuah tehkipnak tuah jesu in ai tin an ci thoh in aitin khang tih mi hilh kaw.Pakhatnakah a kung, mahten a kak, a tawpnak ah a ngah pawl (Mk. 4:26-29). Lo dektu pawl cuKhristian huaitu bang hi haw ama ngah pha ngah tuk um haw.

Mahnaven Khristian huaitu hekkhat pawl cu mah ti bang hi haw ma, lo na dek pawl cu angah lan sung ngak leng kul ti thei hi, amah noin khang cawm hi, mahnaven can ngeipi cungak hih kul hi. Mahceng ten khang na ven ngah paih cuang ma hi.

Mino pawl lakah mahma ta le Chrasmatic tei lak ah khantonak a um ten thu dotnak um hii laiah kaw a ngah? Ngak hih in hi. Man hi, pakhatnak ah a kung, a ceh, tin um hi. Hi a sangnawno te hi thek nuam zet thei men hung mahnaven thek theih ma hi. Oh tei tih tuk mi cu apiting ngawl te hawlvawk hi ngawl in piting tian thinsau zet in a ngak uh kul hi.

British Youth for Christ ah huaitu ka deh laih in evangelist pawlkomnak bawl pan ing. Kabawlsan cu thupi nge ma. Ngampi tei man evangelist te ka zoh ten ka theih mi tamsaw haw.National Young Life camping pen pan mi hi haw hi. Mahmi canah NYLC in hi na cu dek hawma zo. Pawlkom vangin zirnak nei ngawl minote zirhnak, man ngawl mi evangelist pawlPathian ca a deh theih hawnak tuk hun can pia hi ti thei mang. Pawlkom le pawlkom hi kul zetmi le piting zet mi Pathian nadektu cu kul sesem tuk laih hi. Mahhang in BYFC Evangelistpawlkom cu mino evangelist pawl zirhnak pia tuk in din mi hi.

Evangelist associations pawlkom tin min ka piaknak bel cu sum ka piak theih uh ngawlhang hi. Sawm ca ngen ing ama sawm ngah ing. Zirhnak piak awng mi vang hi haw ma a tuiha cung domno bek nei haw. Mahnaven, Pathian hi sam mi hi tek haw. Upban mi cu hi ma hi.Britain mino ten hi bang thinlung a neih haw cu tawk zet hi. Cihpuh a muk ken cih mi anungpe zui in khal mi bang tin ngaisung ing.

A umdan cu BYFC cu ti hehet in mai nor dedeuh tak mah ten tumtah mi a tak in heng hung

-35-

maw tih thupi hi. Mahbang muhnak nei ngawl i mah bawl ngengawl mino pawl cu miphunhuaitu ah cang haw.

Pathian ca thinlung pia tihmi cu haksa zet mi pakhat hi. Mahnaven theih baihno hi. Jesu inupnak, thianlimnak le zuamnak ah cawisan co tu Efisa Khristian pawl tei nel ah hitin ti hi,mahnaven a thupibel itnak zamsan ci. Mahhangin na dehnak hempoh khaksak hi tuk ci (Thup.2:1-7).

Nupa pakhat le pakhat thinlung a pia dun zet mi umcim tin ti awng haw maw? Mahmataleumngel tuk in hilh kul maw? A hak saw mi cu khen tik en tih mi hi. Tangval neitu nu cu i ta nangualcam hilh ma kam tih sang hilh nai pah sin a ti uh en a ca hak saw tuk hi. Aiti bang hi thuin Pathian na dehnak ca pehzomnak nei kaw? Nu pakhat in but kedam ciang zeta not mi apasal a piak laih phawk ing. Na pasal hi but kedam ciangzet in not sak ma si tih mi awnkam cumidang nu tei ca lauhuai zet hi. Ka pasal ca bawl awng tuk mang tin don hi.

Mahmi nu cun bawl kul rori hang hi ngawl in amah ka ih hang hi tin ti hi. A nupa haw ina itdun lei ta haw hang i hempoh bawlsak tuk poisa haw ma hi. Mahtibang bok in Pathian aittu tatak te cu amah tuah can mang, ama thu son mahma ta le ama na dek cu nop zet tik hawtuk hi. Pathian it tatak ngawl pawl cu zuamnak le ngah a um ngawl mi nun tuah can bo tikhaw.

TuamlawmZirhtheih mi mino te cu ummun haw. Mi tampi khangto haw tuk ti ka muh ten ka lungdam

zet ing. I mah lai mun ah hawh leh tuk ma toh ing.

Pakhatnak ah pakhat le pakhat pehzomnak bawl kul ama khang tik rori kul hi. A patnakpehzomnak le a khang mi pehzomnak tihmi a dang hi. A kangma ta le nungdawl ten sikpiatnakle upnak tian ko in thi thei hi.

Paul cu nungzui a hihnak le pawlpi pehzomnak cu khangto tik tuk in huncan la hi.Thessalonica te lai a kuat ten hi tin ti hi. Naupang cu nu in a kilkhawi bangin noh tei lakah nemzet in um ing. Pan a ca te a zoh bang nohte zo ing, thazang pia ing. Pathian thuah na khan tohtheinak tuk hilh ing (I Thess. 2:7-12).

Nu le pa in a cate a tuamlawm dan tehkimnak sanga phasaw um ma hi. Jesu hi tehkimnakzo masa nung hi.

Mk. 3:13-15 ah Jesu in nungzui te tuah a pehzom dan mu hung. Mual humah a deihmi cusam hi, mah ten mi heinih teng hi. Ama lak ah um tuk in le thuthangpha phuangtu tukin tenghi.

"A malak ah um tuk in" tih mi cu cangho thuah nih bang hi. Jesu in mi heinih teng hi,mahnaven Pathian na a deh tik lan ah pehzomnak a khan tik kul hi. Huaitu pha tih mi tehnakpakhat cu Bawi le nungzui tei pehzom dunnak humah um hi.

Masabel samnak ah cun el haw thei men naven nungdawl lam te cun pehzomnak cu thuksesem in kho sesem hi. Thuphuangtu bek le huaitu bek hi ngawl in Jesu hi ngualcam hi haw hi(Jn. 15:15).

Jesu in nungzui te tuah thu sona a um haw sanga nop a tih mi um ni maw? A phial dun

-36-

hawnak te le ngualcam a hih hawnak cu thupi zet in ngaisung maw? Ngaisung rori tuk tin uming. Tu sana huaitute cu thasiat huai zetin na dek tih thong men in um in pehzomnak cu imasial haw ma. Jesu in thu a nget ten pa le amah cu pumkhat a hih bang pa cu a nel ah um bangin (Jn. 17:21). Nungzui te pumkhat hih theihnak tuk in hi. Nungzui te tuah a pehzom dun dancu pa tuah a pehzom dan bang rori tuk deih hi.

Mahnaven, Pathian a hihnak tuah a pehzom dan cu ei ti bang nem tim? Mahtale semsuahlana pehzom dan e ei tibang kaw? Khawlapi pen pehzom dan hi maw? Ei mi kawm dunnaknei haw kaw? Pakhat le pakhat a phial dun haw ten nop tik haw maw? I hempoh cu cangkimzet hi, mi pakhat khat mahma ta le thil pakhat khat hi kim tik kul ni maw? Nungdawl bel ta himan hi.

Tangval pakhat in i laia umtute kaw ka phial tuk tin a dot laih phawk ing. Uk dun mipawlpi ah um tung maw tih buai hi. Thu a nget ceng hei ten cel ma laih hi. Mahnavenpehzomnak umnak munah hawh tuk in tik ing. Zungpit ni ten ka tih mi sonciang theitu tuk mipakhat khat huaitu tawk in tin ti ing. Mahten thu cat thei pheng hi.

Zung pit niah mi te tuah vak suak haw. Teng rori in tih cu ka deih mi hi ma. Mi dang tetuah a vahsuah haw ten pehzomnak thupi zia cu thei tuk hi tin ka ngaihsut tak mah ti katihnak hi.

Pakhat le pakhat pehzom dunnak cu pawlpi sungah vang thupi zet hi. Mahmi cun Pathianhi lakah ka lungdam hi. I tahum ti tale ni dang laiha pawlpi te cu pemzom dunnak sungah umhaw tih cel hi. Umtu dang te tuah pakhat le pakhat pemzomnak in Pathian biaknak tul hi(Nungzui 2:44-47). Pawlpi vang makhatah khangto in thuthang pha vang phuang haw hi, i tahum ti tale pemzomnak a khan hang hi.

Ni danglaih khua neuno ah pehzomnak ka neih uh ten Pathian bia cu pakhat le pakhatpehzomnak khang tiktu hi. Biak inn cu khua lai zang ah um ama nipini sun ah Pathian bia intawhdunnak mun hi.

Cet lam khantohnak hang khuapi ah cang ama i hempoh thek khawng ta hi. Pathian biatuka a hung awng te vang zankhat sungah pehzomnak neingawl mi ah cang haw ta hi. 'Biliatbawhlung Khristian' ti sam mi ah hawh pepel in nipini ah tawk dun in umnak tek ah pin lehhaw.

Britain tei pakhat tek Pathian biaknak thupi zeta a koih haw cu hawvang lam khantohnakbuaitiktu hi. Mahnaven mi pakhat in Pathian tuah pehzomnak a khang tik deuhdeuh ta le midang tuah pehzomnak dom deuh deuh tuk hi. Mahhang biak in ah khawm tavang panganghon bang thong men hi. Pakhat le pakhat a lut lan ah a mai khuh cu hongin mitmai pha piadun haw. Hawvanglam mi cun khaw zo men hi ngawl mit sing nuam saw haw hi. Ngual camtheihthiamnak cu nungdawl ten bawl haw.

Pakhat le pakhat heldun tukin na dek te bek hi ngawlin can piak kul hi. Aimu deih mi tebek tuah pehzom tuk cun ngaisung ten tukma hung ti bet nuam ing. Nungzuite vang a mudeih mi teng in le amuh le amuh teng dun tuk in thunei haw ma hi.

Khristian pehzom dunnak ah Pathian vang tel hi ti cing leng un. Maha hi ma te le apehzom dun uhnak cu dik thei tukma hi. Hekkhat ten a deih zet haw mi pehzomnak cu hlawsam

-37-

haw. Pawlpi sunga naupang pakhat cun la sak mi thei sualin pumkhat ah kop in tih mi bel cua vut thei ngawl mi vainim tuah rial cih in tin thei hi. Jesu in pakhat le pakhat humah itnak nanei uh ta cun mahmi cu keima nungzui na hih uhnak miten thei haw tuk hi (Jn. 13:35) ti hi.Pakhat le pakhat it dun tih mi cu a pha mi bek ngaisung hi ngawl in i hem poh ah ama ca nungin thilpha bawlsak tihnak hi.

ThapiaknakNu le pa ka hi en ka cate cu nasia zetin tha pia tung. Thapiatu tih mi hi amah no in ka lak

hung cawm ma hi. Ka naupan laih in thapiatu nei awng nge mang. Ka nu le pa ten ka deih mika bawl ten kham ngawlin le thavang pia haw ma hi. Mahnaven, thu khenkhuai thiamnak kaneih ten nungah kik ing. Thu ka khencat ten kul zeta ka theih mi cu thapiaknak tih mi hi hi.

A venghawng uh in thapiak kul khawng hung. Hawvang thiangtho hi thapiatu phabel hi.A dikmi thu khencat tuk bek ten bawmtu hi ngawl in oh tei lakah um in a kul dandan inbawmin thazang pia hi.

Can tampi ah Elijah bangin thinkham zetin tha hempoh bo khawng banga theih uh canum hi (I Siang. 19:3-5). Mahti bang canah hi tha piatu a kul uh cu. Pathian in Elijah hi kul mi muin vancungmi bang thuamdun in tuidai le an te mahte cawlhnak tukte pia hi. Pathian baangzet sime? Elijah cu vaak mang in Pathian in cawm hi (I Siang. 17:2-6). Mahnaven, thinkham ina um laih takin Pathian in vancung mi hah hi (I Siang 19:5-9). Mihing tei thinlung ngaihsutnaka theksak nuam hang hei hi thei- mahnaven Pathian in ei ti bang can ten vancungmi man kulhum ti thei zet hi.

Pathian hi samnak masa bel ka theih ten thapia tu domno bek nei ing. Upnak lamah kahawh theih tuk ngawl in kham tu tam zet ama mahlaihah cun mi dang lauhhuai thu hlih tukin um li bok haw. Pathian ca pumpia tukin hilh tu cu mi domno bek haw.

Mahnaven, i hempoh sangngawl ka deh nuam bel mi cu Pathian ca pumpia khawng tihmi hi hi. Mi dang tei laksang Pathian lak ah leiba nei nap saw ing. Pathian bek kei ca cun a phabel hi. Pathian nangmah bek rian tung tin thu khencat zo ing tin ti tung.

Denis Clark bang mihing a um haw tak Pathian thangphat ing. Ka pianthak tung phut ahLondon hi ni suahnak hanglam ah crusade nei haw ti thei ing. Ka ca cun mi thupi zet hi. Kapianthak nung ha nih hawng ten ngam neuno ah thukham son ing. Mahmi ka thuson mi cucrusade zung ah than haw. Denis cu a lunglut zet ama ka theihmi pawl dong tuk in hung hi.Mihing eizong haw kaw tin dong ama heinih bek haw tin ka tih ten a vei khatnak thu ka sonsang mihing tamsaw haw laih tin ti hi. Mihing a thawng tel lakah thusontu pa in a pattungphuta a thungaitu thu a son ten thazang ngah zet ing. Kei cavang nung dawl lam ten cang theibok tuk hi tin ngaisung ing.

Denis lak pen thazang ka ngah hang le mi dang tei lak pen thanaunak tampi ka ngah takPathian lakah a na dek in mi thazang pia tuk thukamnak la ing. Bawipa thapiaknak a tawk tohtin mi hekkhat cun el haw thei men, mahnaven, David cun Bawipa ah a mah le mah thazangpia dun hi (I Sam 30:6). Maan hi mahnaven a elnai ah a kuamah thapiatu a neih ngawl hang hi,thungai ti en cun amah cu suangto tuah deng tum haw.

Thapiaknak tih mi hi pawlpi sungah a kul rori mi hi (Rom 12:8). 'Bawl thei ci, bawl pepelthei ci' tin ti theitu Hawvang hi sam mi kul hung.

-38-

Londona taizuam dunnak ah ka ngualcam pa pakhat zo tukin ka hawh laih phawk ing,peng 23 a tai ceng ten amai te thim khawng hi, a lungphu cu ngang zet hi, a tawp tian tai suakthei tuk in thazang piak kul hi. A zi hi thapia tuk deih hi. A nupi cu a el ah tai thah cun thapiahi. Lampi pen pial tuk ngawl in cam zet in tai hi. Tai thah vang in mite thazang piak dan zir tukum hi.

Hawh tanna mite thazang pia in hi. A elhaw ah cun tai in. Khangto in na mu ta le hilhdedeuh in na Pathian ca a dek haw mi cu pak in hi.

Lungdamnak thu hilhnakNangmuh te ka ngaihsut sial ten ka Pathian lakah lungdamnak thu hilh ing (Fil. 1:3).

Paul in Filipi umtu tei ca a lungdamthu Pathian theihtik bek hi ngawl in lai in a muhtekuat hi. Pakhat le pakhat humah lungdamnak thu a lang tik uh hun can hi ngei thei lei ta hi.Midang a pak uh mi hi Pathian hi sunloihnak longtuk bang sa hung maw mahma ta le mingaltin ngaisunghung maw. Lungdamnak thu a langtik theih uh ngawl hi eimuh le eimuh ahum dun uh hang hi.

Thil pakhat khat a sunloih uh ten phano in koih hung, a himnak tuk \uanvo nei hung. Thilthupi a tih uh mi ngaisung leh teh in- maw\aw vang hi thei men mahma ta le laksawng vanghi thei men. A deih zet uh mi cu phano in kil hung. Mah ti bang bok in mi a uarh zet uh mitevang hi bok hi.

Jesu ih Asia ngamsung pawlpi hempoh lai a kuatnak ah. Pak tuk mi a um ta le pak inthangphat hi (Thup. 2-3). A lungdamnak lang tik masa hi, ama sual a zei haw mi tawp tiknakmen hi ngawl in a pha mi amuh hang pak saw hi.

Lungdam leng siha phuang ngawl hi thil poi zet hi. Hi thu hi keima nunah vang dik zet tiking. Hilary in an ukzet ngeh pia in huansak naven lungdam thu hilh awng mang, mahbek hingawl pakhat a bawl sual ta le liat lelem ing. Ka nun thek tuk in zuam li ing. Eimu pawlpi tekah vang tum tuk cun um ing. Lungdamnak awnkam tuah nadeh kul hi. Thil pakhat a dikngawl hang soisel tuk hi ma h ing. Lungdamnak a tam ten thazang ngah hung ama Pathian natam deuh in deh theihnak ah cang hi.

Keima nunnak ah vang miten ka Pathian ca na ka deh mi ah a pak haw ta le ka lungdamzet ing. Pathian thu ka son ten miten a kut a bet haw ten ka lungdam zet ing. Ka thuson miaphat leita hang cun hi bel tuk ma tin um ing. Keima lungdamnak tuk a bawl haw mi hi tuk hi.

Mihing domno hih can ten pakhat le pakhat thei dun hung. Pumpak teka Pathian laksawnga don mi hilh dun hung. Pathian thu tuah mite tungding thu a theih uh lanah cun i mah theima hung.

Lungdamnak thu hilh tukin huncan bawl lih kul ma hi. Paul bang in phuang tuk hung.Mahhang in nangmuhte hang Pathian lakah ai lungdamnak thu kaw ka son tuk? (I Thess 3:9)

Amah hanga Pathian nel ah lungdamnak thu ka hilh hi mi aizong in thei kaw?

NgaihsaknakCawm tih vang ti thei hung. Hi cafang ah kimkhawng hi. Man nei zeta mite tuamhlawm

dan cu Paul in laikuat sungah aitin ti kaw ti ta le nu in a cate it zet bangin noh tei lakah nun

-39-

nem zetin um ing. Mahtin, noh te cu koh tei ca pha zet uh ci...

Pa in a cate a itzet bangin aizahtak in noh te thapia ing kaw. Hnem in theih tik kul mi kahilh bangin, mahtin a uknak le a sunlawinak sungah nangmuh a samtu Pathian a lungdamnaktuk in hi hi (I Thess 2:7-8; 11-12)

Paul in midang khantohnak a ngaihsut bangin ngaisung awng cim? Mi dang tei ca vanngitka hih tuk ngawl in tin ngaisung awng cim? Thuthangpha cale Pathian ca nunpia phal ngangaicim? Bop kul can ten bawm awng hung maw? Ama ca a phat tuk nung sang i hempoh bawlsaktuk ti ka ngaihsut laih phawk ing. Ama ca ka ngaihsut dan cu Pathian thu ah um in amah tuahpawlkom dun en ti deih ing.

Ka zirh awng miten haksatnak tawk haw tih ka theih ten pan nuam tatak ing. Pathian inamu lakah hawh ngam ma cim- ka naa cu dek ing tin a tih cu thei ing. Khang tik tih mi cuPathian thuah a khantoh haw thu hi hi.

8. NAADEHNAK AH NUMEI LE HUAITUNgei can um ngawl in naadehnak ah numei le huaitu thuhla ah buainak um tuk tin um

ing. Pano pakhat cu naadehnak ah 'takpum - nun - naadehnak' tih mi ah thek dun hi. Mahtibang bok in numei vang takpum a neih haw bok tak naadehnak ah tel bok haw ti cel tik hi. Mipakhat in naadek tih mi ah pulpit lam bek heng ngaisung hung tih hilh hi, mahnaven tu ahcuntakpum naadehnak tin mu ing ama numei naadehnak thua ka thinlung um dan cu thek ing.

Ngei can um ngawl numei te naadek in le huaitu hi bok haw tuk ama pawlpi vanginlungkimpih tuk tin um ing. Mahti a hi ta le numei vang pano bang naadeh theih tih thupi zethi.

Nung hun liamsa kum riat ngeiah numei te tuah dek ten ung. Mahnung ten numei pakhattuah dek ngut ung. Mahmi lai can ah a cang thei tawp in Bible siar, mahten huaitu ah numei cucang thei ma tin a eltu vang tampi um haw. Hi thu hempoh ngaihsut ten numei te vang Pathianin teng hi ti thei ing. Pawlpi sungah numei ten huaitu dinmun dek zotu ka muh ten ka lungkimzet ing.

Ka tih zo bang in numei hi huai tih mi deih ngawl tampi um haw. A lang zet mi pakhat cuJesu in nungzui a ten ten numei tel ma hi. Maan hi mahnaven, Judah te bek haw hi. Pawlpihuaitu tuk pawl cu Judah tei kutah um tihnak maw?

A umdan cu mahmi hun laihah nungzuitu tukin zentel le numei te cu a remcan ngawlhang hi. Mahnaven a tel haw ngawl tak kumkhua in hi ti leleng tuk tih cu um cuang ma hi.

Numei thuah biaknak lam dawnkhamtu cu jesu in siatbal khawng zo hi. Amah tuah khuala zin ten mi numei te tampi muh tuk um hi (Lk. 8:1-3). Jesu in mipi maiah vang numei te otpihhi, Samaria numei nu vang (Jn. 4:9). Mahhang nungzui ten lam dang sa haw. Numei tei thil apiak mi cu nungzui ten musual haw (Mtt. 26:5-13). Mary in a itnak hanga a bawl mi cu midomno bek in paak haw.

Paul vangin a na dehnak ah numei tei nadehnak cu thupi tik zet hi. Numei tei dik thu vangngan hi (Fil. 4:3).Ka nadehpih tin pano te tuah lai pakhat ah kuat ten hi. Ka nadehpih a tih miah hin khawm ceng tena a mah pawlkom tu le laingantu lam te a sonnuam mi cu hi tuk ma hi.

-40-

Rom bung heiruk sungah Paul in numei tei nadehnak thupi zeta a koih thu mu hung.Pawlpi upa Fibi thu ngan hi. (Hi tawka 'upa' ti a man mi awnkam ah hin amah lala a son nuammi le mi dang upa son nuamnak ah mang hi). Ama ca le mi dang tei ca a thupi dan thu son hi.Paul le a nadehpih Prisilla, a pasal Aquila tuah pahco zet haw. Cangruknak ah pawlpi sungahlol zeta a dektu Mary thu son hi.

Cang sarihnak ah nungzui lak pen lang zet mi Andronikas le Junia (Mahma tale Junias)pahco nak thu mu ing. Junia tih mi cu numei lam thu hi ama Junias tih mi pano lam thu hi. Nidang laiha pawlpi huaitu ten hi nungzuitu hi numei hi bel tuk tin um haw. Khangphawknakhengtiktu (reformers) pawl tei kihcak zet mi ni danglaiha siangbawi Chrysotom ah numei teipumap dunnak cu thupi zet hi, nungzuitu tin min piak tak hi tin ngan hi.

Hi bung sung thotho ah Traifena le Traifosa tei Pathian ca a deh haw mi a pahnak muhung . Pesis cu Paul hi ngualcampha a hih tu ngan bok hi. Mi dang numei te vanga nadehdanhaw thu ngan ma na ven nungsat ing tin ti hi. Hi a ngan mite a siar uh ten pano te bek Pathiannaadeh theih a hih ngawl thu mu thei hung. Paul hi ngan mi lai hempoh hi a zinnaka pawlpiten thatho zeta dektu pano le numei tei thu hek in son hi. Hi muna numei tei nadehnak thuahmitei thinlung thek thei tung ti sangtuk tian in naupang leh ma zo ing. Hi thu in thubuai a suahten thing bang in kang hi. Kang khawng khapang kawn tih ka lau hang meiling bang lingkhawng ing.

Pawlpi cu kum ngeipi sung dokalh dun in um hi tih a theih uh kul hi. Ngamthim nawktutukin numei te cu muicu pia in hawh tik ung, inn ah vang dek thei haw naven nap haw ma.Numei huaitu dek tuk deih ngawl thei ing. Mahtale Pathian ca dektu numei tei lak pe na ngahuh mi thazang son teh un. Khatlamah numei cu huaitu dek theih leng hi tin au tu vang na umli bok haw, mahnaven pano bek Pathian na dek nei haw. Hi ngaihsutnak hang thau pawhngawl mi le mah tuah kaih dun ngawlpi thu ah buai li hung. Pawlpi sungah man tak zet minumei cu numei thongpoh tin zo thong pah sin.

Hi thu ah hin muhdan dadang tuah Bible cang te mang in leh muhdan pakhat tek a neihuh hi lau huai zet hi. Hi thu te hang eldunnak tampi suak ti thei ing. Tulaih santhak awnmawithuah BYFC ka deh laih phawk ing. A nungdawl lamah cun nunphung lam maw thinlungthathonak maw, mai deih dan le deih dan ngawl tih bang te hi, Pathian thu bang ah koih inthukhentu danah mang hung ama poi zet hi.

Huaidunnak team (phuaih) ah nadeh zirhdun dan tel en pha tuk um ing. Hi zirhnak ahnumei le pano tel hi. Na dektu tuk in tak maw tak ngawl tehnak pakhat mang ung. Sam mi himaw? Sila lungmu nei maw? Muantak le zirh theihmi hi maw? Pathian ca thinlung nei maw?

Hi tak le tak ngawl tehnak ah thu dot nuam mi pakhat bet ing, numei huaitu hi tuk in lenadehnak ah remcang maw? Hi thudotnak hi numei le pano mipi mitmuh ah cawkpolhdeihngawltu nun phung lakah nadektu team mahma ta le numei pakhat in mipi huai tuk deihngawlnak munah man theih tuk hi. Numei ten pawlpi ah amu numei lamah dinmun a ngahhaw theihnak tuk le hawvang laksawng don mi a zai theihnak tuk in zirnak ah a tel haw enpha tuk hi.9. ZOTEH IN ZIR

Tuluk thufim ah "Rampai pakhat in a hamnak hang hi ngawl in leng thiam a hihnak hangvano rual cu a nung ah zui tuk in pui hi."

Zo teh in zir tih mi cu zirdan tangpi hi Naupang laih ah u tei lak pen thilpha zir hung. Nu

-41-

le pa tei bawl dan bang bawl thei tuk in zuamung. Ka naupan laih in ka nunna kiu cabuaihumah koih pasin tin hilh hi. Mahnaven ka nu nuihsan in ka kiu cu cabuai hum ah koih himing.

'Na pa bangin na upat te koih leh tuk ci,' tin ka nun ti hi, mahnaven thungai ngawl in koihlo ing.

Mi pakhat in 'ka neih ngawl mi ka ngualcam pan nei hi, mahmi cu deih ing' tin a tih vei aizong thei kam. Mahmi pa cu tehkipnak thawthong hi.

Mi pakhat in a sia le pha tehkipnak pia thei hi. Pathian umma hi tih mi le Pathian cu thi hitin zirhtu Friedrich Nectzche in tawngta a hih lai ah Khristian innsangah um in piangthakbang a um haw en kei vang piangthak zo tung tin nuihsan thah in son hi.

Huaitu tih mi cu mi tei zui tak tuk rori in nun kul hi. Miten a rinsan haw hang zui haw amaphatnak lamah huaituk hi tin um hi. Paul in huaitu pakhat in mi a neh theih dan Timote zirhhi. Mahsang tawngah hi hen, itnak ah hihen hawvang danah hihen thianlimnak ah hi henumtu tei zoh teh mi rori hi tan hi (I Tim. 4:12).

Pawlpi venghawng in mi tei zohthim tak rori hih kul hi. Efesa 3:10 hi pawlpi thuah ka deihzet mi bungcang hi. Mahmi ah Paul in Pathian thinlung lang tik hi. Van muna uktu pawl lethuneitu tei lakah pawlpi mangin Pathian cihnak thu ah theihtik tuk vang na hi' tih mi hilamdang ma maw? Nguah si no ten ni suaka uical zawng a lang tik bangin pawlpi in Pathianhi cihnak cu vanmun ah uktu pawl le thuneitu tei lakah lang tik hi. Mahmi pawlpi cu eimuh tehung, mahmi tehkipnak vang eimuh hung.

Zoin na zir in hiZirnak ah thupi bel cu zui tuk mi zohteh tuk pia masa, a bawl dan haw zoh sak, thapia,

khantohnak tuk a kul dan bang hilh tih mi hi. Hi dan cu hi nadah dan zirhtu hi a thupi bel cuna hi.

Tu nainoah kohti ummaihnak muna ka tawh mi in hi zirnak a thupi dan musuak ing.Kohti um mai hi TV sunga ka zoh ten pumcawm dunnak rori ah mang haw ama baih zettukin zo li ing. Ha tamthim ka vah zo tak zir nuam ing. A thiam ngai ngaite ka el naiah a umhaw tak avah dan te zo ing ama rem kulte vang repsak haw. Kohti vah dan khangto zet ing tison nuam mah tak ing. Mahnaven khuama leita laih. Tu cun ka sualnak thei ing, ka zei danman ma hi, mahna ven zir li laih ing tin ka ngualcam le ka ummaih pi te hilh ing.

Jesu in nungzuite zirhnak a piak nuam ten huuknak tuk pavua le pakan tuah tuidai la in ake haw somsak ama zui tuk mi zohthim tuk pia zo ing tin ti hi (Jn. 13:15). Mi pakhat in poundkhat khen heikruk hi khenkhat hawng fang a hi mi tehkipnak cu pahcawinak pound khat manhi tin ti hi.

Mahti bang bok in Paul vang in hilh i. Khristian nun phung nei haw ma. Thukamthak lehawvang lam laibu le mi minthang tei thu vang nei haw ma. Mahta le a nun haw ah ei mi belzir haw tuk kaw? Paul in ken Khrih hi nun ka cung bangin note vang cung bok un ti hi (I Kor.11:1). Filipi pawlpi ah lai a kuat ten kia lak pen na zir uh mi le na co uh mi, na theih uh mi le namuh uh mi pawl cu bawl rori un (Fil. 4:9) tin ti hi. Thessolonika nelah lai a kuat mi cu.... nohtecu keimuh le Bawipa cungtu ah cang uh ci.... mahhang in nohte cu Masidonia peng le Akhaia

-42-

penga umtu tei zohthim mi hi uh ci (I Thess 1:6-7) tin ti hi.

Khristian tampi in keimah zo ngawl in Jesu zo in tin ti haw. Pathian deih zet le niamkhiatzet bang haw naven a tihhaw mi cu kei cu takmang hi mahtak ka sungah Jesu na muh tuk cusang mang. Jesu ka lak nuam hang kei cu naino pen zo pah sin tin ti haw.

Zoh\him tak ka tih ten famkim khawng ing ka tihnak hi ma mahmatale sual thei mang katihnak hi ma hi. Bible sung mi minthang Mosi, Elijah, Samuel, David, Peter, Paul tei pawl nunzo teh in. A tak ngawlnak, nun canmawi ngawl le a phatnak, diknak mu hung. Eimuh te bangmihing hi bok haw (Jam 5:17). A tak ngawl haw nak cu Pathian mi man hi tuk in dawnkhamma hi.

Pathian in a cihnak hempoh cu pawlpi hum ah lak tik nuam hi. Famkim a hih uh tian ngakma, mahnaven eimuh le eimuh zo dun tuk deih hi. Innnel tei lakah a hilh bangin venghawngngahma laih ing. Ka neih mi cu tawk ma laih mahnaven Pathian hihnak co hung. Mahmi cunmi dang tei lak ah Jesu nungzui dan thei hung.

Nungzui ten Jesu thu a nget a muh haw ten cung nuam haw. "Thunget dan zirh in" tin tihaw (Lk. 11:1). Hi mi in nisuahnak lam Europte ngam pawlpi pakhat ah pastor pan a memberdamngawl thungen tuk a zawm laih phawk ing. Hi pastor in a pawlpi sunga mi hekkhat in amu \uanvo tek dek in a lungdam haw thu hilh awng hi. Amah zui tuk cu el ing. Mahsang napawlpi sung mi te zawm in tin ti ing. Mina ca thu na ngetsak cu mu haw hen, mahten na bawlbang bawl bok tuk in zirh in' tin ti ing. Tunungte mi dang hah in.

Ka naupan laih Khristian nunah Denia Clark hi pui mi hi ing. Denis hi thunget dan cung inthungen bok ing. Jesu min in thim cu hawlvawk hi.

Mahmi huncan ah Denis hi awnkam tian cung ing. Amah cu hanglam Africa mi hi ama miten Denis nun ka cung leita tak hanglam Africa mi heng bawl haw. A Pathian it dan, a nadehdan pawl cu keica zui tak zet mi ngeh hi hi. Ka cung ngawl mi cu a sermon bawl dan bek hi beltuk. Denis theitu te cun ka cung ngawl thu thei haw tuk.

Mahnaven, mi tei um dan cung hi lauhuai zet hi. Jesu nun cung hi phasaw ma maw? Denisin Jesu ca a nun pia in le zil tak in a nungma en a nun ka zil cu lauhuai zet hi. Jesu thu domnobek theitu kei ca cun amah it tih mi umdan cu ei hum tih mi lak theitu ka neih cu bawngphazet ing.

Midang tei cung taka nung tuk cu eizah tak in thupi kaw thuk zet in ngaisung nung.

Ngaihsut danZoh\him tuk piak lanah ei mi lam bel ah khangto tuk in hawh hung kaw ti theih masa kul

hi. Mahbekten bawlsuak thei tuk hung. Paul in pawlpi thubuai thu ah laikuat naven, a takaupnak lam mang suak tuk thu a ngan lan ah a tangpi in doctrine thurin zirh pan hi. A tih nuammi cu cel zet hi. A dikmi um masa ma ta le nung thei tuk ma hung. Mi pakhat in Pathian aupnak cu i tinung tuk ti khencat tu hi. A.W. Tozet in a thianglim mi theihnak laibu sungah hilhhi (Jame Clarke 1961).

Dik zeta Pathian thei hi Pathian thuzirhnak a sangsang hum ah thum ma hi. Nunpihnakhum ah saw hi. Biak inn ah hampa hing dildel a thupi bangin biaknak ah hi hi thupi hi. Innsaknakthil tham nge ngawl ta le innpi venghawng ngei can um ngawl in cim tuk hi. A upnak uh hi

-43-

man ma a ti uh ta le Khristian nunah mangsuak thei tuk ma hung. Mahnaven Pathian cu muantak ma mahmatale famkim ma tin ti thei tuk ma hung.

Pathian updan thuah tuni ah do tu tampi haw, dodaltu um ma en man nei tuk ma hi. Mitampi up dan cu 'zirh dan thupi ma a tak bawlsuak thupi saw' tin ti hi. A liamsa hun le can aha taka nunpih tih um ngawl in ngaihsut dan thupi sawa a koih uh hang vang hi thei. Mahnavenngaihsut dan dik a hi ma ta le hawh suak thei cuang tuk ma hung.

A taka MangNun man nei tih mi cu, nunah a taka nunpih tih mi hi. Pathian in Jesu ah a nunzia lang tik

hi mahmi cu zohteh tuk phabel hi.

Pathian mite cun Pathian sunlawinak a muh haw ngei zet zo hi. Mose vang in mu nuamzet (Suah 33:18). Mahnaven Pathian in a sunlawinak Jesu ah langtik hi tin John in ngan hi.'Mahmi thu cu tisa ah cang in, oh tei lakah um hi. Mahten ohten a sunlawinakmu hung.Mahmi cu Pain a capa nel ah a piak mi hi (Jn. 1:14).

Pathian hi mizia kawmtu a hih uh bangin a huham le a itnak lang tik thei hung. Paul inEfesa upa tei lakah hi tin lai kuat ama i ti bang ka hun can noh tei lakah mang ing kaw ti thei uhci (Nungzui 20:8). A zirh lih mi Timote lak ah hin.

'Mahnaven, nang cun ka zirh mi thu, ka tumtah mi, ka upnak, ka thinsaunak, ka itnak, kathuak zawhnak hempoh thei ci (2 Tim. 3:10)' tin ti hi.

Timote cun Pathian hi mizia cu Paul hi nun ah na dek in le khualzin ten laih ah mu hi.Mailam huaitu tuk ten upa tei elnai ah um haw en ei zahtak zir thei haw tuk nem tim? Thungetlaih le mi na veh laih le Pathian thu a son haw laih pawl ah tel thei bok haw en eizahtak zir theihaw tuk hum. Cangthei ma maw? Cang thei lei ta. Ngaihsutnak piak vang cang thei hi.Ngaihsutnak piak mi pa vangin mi pakhat hi thunget sang mi tampi tei thunget sak cu deihsaw tuk hi.

Naih deuh in hiThil pakhat a bawl uh ten naino pen a zo phal uh ma ta le lang hak zet hi. Thil bawl mi a

pha ngawl hang vang hi thei. A sapnak uh a zoh nuam haw hang naino ah hung haw tinngaisung hung. A son bek son in bawlsuak tak tak thei ma hung. Thunget kul cu sonthiam zetna ve hung thu cu ngen ma hung. Mah bek siarngawl thil tampi mu haw bel tuk. A tihnuammi cu mi fel hih kul tihnak hi, mahmi cu thil sia hi ma hi.

Kei ca cun mi dam tiknak nadek tu Andrew cu lamdang sa ing. A thil bawl mi zo tik nuamin mite sam hi, a bawl dan bang bawl nuam um le um ngawl dong hi. A bawl sual haw ta leremsak hi. Pathian in dam tik hi tin lungdamnak thu san haw.

Nungzui te vang in Jesu nel ah zirtuk heng bawl hung. Timote vangin amah le amah i ta hitin um ing kaw tin lamdang sa hi. I ti bawl thei ing kaw? tin ngai sung hi. Paul sang thiamsawhei ngaisung thei men. A bawl ngaingai hei hi thei a kaw thei heng. Ka zirpih ten ka bawl misang pha saw bawl haw, mah hang ka lungdam zet ing.

Karbon laidal tuah nganmi hingawlBritish Youth for Christ ah huaitu ka deh laih in kum sial thosal khawmpi nei leleng ung.

-44-

Mah mi khawmpi ah mipi pawl cu thil bawl dan thiam tuk in tha pia ung. Mahten ka tun bawltuk in mi bur hon khat pui ing. Ka tun bawl dan zirh awng zo ing. A bawl dan ka thiam takmahmi ka tun tuah cekpan bawl tuk tum ung. Ka bawl sual te cu cet ah rial tik ing ama apungsan um ngawl te cu mino ten vawk haw. Remcang ol ngawl zetnak mun ah kua pakhatum hi. Mahten cannei in an pia haw. Hi hempoh cu cet hi bawl mi ngeh hi, a tawpnak ah laidalzualpi suak hi, pawlpi hempoh tei neih kul mi tin thulu pia ung.

Ka bawl laih uh ah cun nuihsuak hah zet, mahnaven mah mi hnuihsuak hah sungah cunthudik tel khawng hi.

Na ca in nangmah sun tima cim? Mahtin ngaisung ngaingai cim? Sialsiah ma pohpah ing.

Thei na ve hung, mi dang ten thei haw kawn ti lau ing. Hi mi hi theihthiam hak naven mite vang siatsuah ngawl bel hi. Mi pakhat hi nunnak i ma siar ngawl le eimu umdan bang rorianuntik tum cu lauhuai zet hi. Ei mu hmuimel bang in nungzuitu bawl kul tih mi hi pawlpihuai dun dan hi. Nungzui tu ah a cang tik nuam uh ta le ama hihnak hempoh pomsak kul amasunlawih mah ma ta le zo sang kul hi. Pakhat le pakhat dang dun tek hung ama ei muh te bangroria ngaihsut sak cu cang thei ma hi. Hawvang laksawng a don uh mi vang bang ve ma hi. Abang ve ta vang muh dan ah bang ve tuk ma hi.

Zirlaihmi pakhat a thuson tuk bawl dan ka hilh laih phawk ing. Ngeingawl no sung bawlsuak thei ngawl in ka um uh ten eimi bawl li ing kaw ti thei leh ing. Ka ngaihsutnak bang neituk in ngaisung ing, mahhang ka bawl bang bawl bok tuk in um ing. Mahnaven, nei ngawlpina hi neiven tuvang nei cuang ma hi. Keima deih dan zui in phazet in timtuah tuk ka tih uhhang bawlsuak thei ma ung. Na deh zirh dunnak ah katun hi ngan mi bang men cu ngah mahi. Pathian hi sersiam mi a hih uh tak upat dun dan a thiam uh kul hi.

ZuamnakMitei Pathian ca nadehnak a zai theih ngawlnak san hi huaitu tei santaingawl hang hi tin

ngai sung ing. Mi pakhat hi hawvang laksawng co mi le Pathian lak pe a ngah mi cu huaitucun a theih kul hi. Mi zir sang le mi thiam zei haw. Mahmi cu huaitu tei thil bawl sual mi hi.

Tuni ah na deh tuk nei ngawl mino tampi um haw. Na deh tuk a zei haw hei ten mah lemah mu dun bek ten hilh haw. Company vangin a thiam thiam bek zei haw.

Mino pakhat cu nadehtuk pia masa a hi ma ta cun ei ti dek tuk tih mi cu thuthup le nadehtuk a neih ngawl nak san hi.

Mahti bang bokin pawlpi sungah nadehtuk nei ngawl tampi um haw. Mi pakhat in kohteipawl sung ah na lut tuk a hi ta le mi nasia zet na hih kul tin ti hi. Hi a tih mi hi a hlawhtlingngawl hang a tih mi hi bel tuk. Mahnaven hi thuah hin i mah a thiam ngawl pa cu zuamtheihnak hun can pia ma en i ti na dek hiam tuk hum. Mah ti bang mi thiam ngawl te cu zirnakcan piak kul rori hi.

British Youth for Christ ah huaitu ka hih laih in imah thiamnak nei ngawl mino pakhat cuevangelist tuk in sawm ing. A kuaman sawm haw tuk ma tih ka theih tak ka sawm mi hi. Himino pa cu Clive Calver hi. Nungdawl lam te cun BYFC huaitu ah cang hi. Britain ah Evan-gelical pawlkom ah laingantu (Secretary) a dehlan ah zuamnak tih mi a thupi dan son hi.

-45-

Thil dang ah cun lawhtling na vang a dangah cun lawhtling ma ung. I hempoh ah zuamnaka um ma ta le zirnak men ah cun khangto tuk zahkhang to tuk ma hi. Hekkhat zirtute cuminthang zet hei um haw.

Thil bawlsual hang nungkik vang um thei men hung. Jesu in zirtu heinih nei hi. Judah inphatsan hi, Peter in pawlpi huaitu minthang a hih lan ah vei tampi liat hi. Jesu in mi dangtevang a ten bangin hi panih te vang teng hi tih a theih uh kul hi.

Paul vang lawhtlinnak a neih bang tlinngawlnak vang nei hi. Timote vang lawhtling hi,John Mark vang ngei ngawl sung no cu, nungkik na ven (Nung 13:13). Demas vang Paul hinadehpih hi ama lei hum thil te hang nungkik hi (2 Tim. 4:10).

Zuamnak tihmi HakdanKeima nunah zuamnak tih mi a hakdan thei ing, thil pha bawlnak ah hak tik cuang ing. Ka

ca tei naupan laih ah ka capa pakhat in vanzuang zuk a bawl lilaih phawk ing. A elah kaw thilbelh nak/ mantawh mu ing, thil dangdangah bel khawng ama a bet kulnak mun ah cun domnobek bel hi.

Bawlsak tukin sualloihnak a hen ten ka el thei uh ta le ka pa ca un tungdingdun thei tukung. Phadeuh le ngengsaw in bawl thei tuk ung. Mahten amah bang rori in zuk cu bawl theituk hi. Siatik khawng tuk nem tim tin ka thinsu zet ing. Sonsiatnak hang a nunah sikpiat in hiti bang thilte bawl suak thei ngawl in um kha pangkawn ti lau zet ing.

Mahnaven hi zuamnak ah Pathian ca a deh uh ten zuamnak te tuah tehkim en cun domleita laih tin thei ing. Ni dang laih tawngah nadehnak muna ka deh laih phawk ing. Tawngdadang ah hawh in Pathian thu phuang ung. Hi miah hin keimah le Gordon cu mainawktu hiung. Gordon in sak lam hempoh mah ten keiin hanglam hempoh \uanvo la tuk in lungkimung.

Kanaan (tinchia) lamah thiamma naveng mahmi tumtah in tawngah kumkhat ah veinihhawh ing. Tawng cu ka man cacan bekte hawh thei ing. Mahhang tawng ka hawh te keimazirh theitu zuitu kul ing tin ngaisung ing. Mino pakhat tuah tawngah hawh in ka bawl dan zotik ing. Mahten nainok nak um ngawl khan sungah zirh ing. Ka panih uh ca cun cantawk tawktak hi.

Ka haksatnak pakhat cu ka sunglama launak ka neih mi ka neh thei ngawl mi hi hi. Mailamcan ah ka bawl kul rori mi hi. A dang pakhat ka lau leh mi cu thil tampi hi phatuk maw sia tuktih mi ka theih ngawl mi hi hi. Ka thuzirh mi in mite a buaitik ta le tawngah hun awi tuk ma tihmi lam hi ma hi. Kumkhua nunnak le thihnak thu saw son ung. Thungai ti en hi zirnak khansunga ummi te mino ten hi thu hi a veikhat zaknak hi bel tuk. Mailam ah thuthangpha hang athinlung konghong tuk cu hi zirhtu ten i ti zirh tih mi thupi zet hi. Amuhte sang thiam sawtung tin zuamhet kul ni maw?

Zirlaih mi ten ka thuzirh mi ah a buai haw ta le can tampi ka bawl le deh mi humah nasiazet in thungen ing. Zuam tak maw? A venghawng tak khawng hi, mahnaven hi nadehnaka mithiam zet zet hekkhat ten mahmi laih ah i zahtak hak thuak ing ti thei haw ma.

Mi in Pathian ca dehnak ah lawhtling nuam tak a zuam rori kul hi. Mawtaw muang zirtuin zinpi ah ngang zet le cawl ngawl in hawh ma hi. Ngalphat kul hi. Mawtaw mawng zirtu in

-46-

a deh tuk cu hakzet ta vang a dehsuah tuk deih lo hi.

Kum heithum ka hih ten mawtaw mawng zir ing. Leingam ngengpi nei ung ama mahlaiah mai lampitek neiung ama mawtaw tuah hawh kul hi. US ngalkap mawtaw Jeep nei ung.Ka pan a mon dan zirh hi. Lauzet cu hi ma na vang a masa bel cu lau thim zet ing. Mawtawinnsungah ka koih ten laucuang ing ama ka pai ngualcam pai mawtaw cycle cu rial khawngpohpah ing. Ka thinsu leita tak zau in cawl um ing. Ka pan sam in keimah le keimah ka muandun tian mawtaw innsung le pualeuah lutin suak tik het hi. Ka pan a ngualcam pa cu mawtawcycle thak leisak hi.

Thihnak tian a heng thei mi thu cu son pah su un. Mino ten pawlpi a cah ngawl laih tak inle haksatnak a um laih tak in mite a pui haw ten ka thinsu zet ing. Mahten huaitu tling zet tihmi kul hi. Mi in a mu ngaihsut dan bang thil a hen ngawl ten Pathian na deh cawlhsan in a umhaw ka muh ten ka thin na zet ing.

Man nei nem tim?Ai cangtuk tihmi hei thei ngawl cu ngalphat kul ni maw? A phi cu baihno hi.

Pathian in a bawl zo hang kul hi. Pathian in a hehpihnak hanga a bawl thilte ngaisungngawl in um thong men hung maw? Ngei ngawl no sung ngaisung teh in. Nadehtuk thak canung haruk ngei ah keimah a vawk zo tu mi pakhat cu huaituah teng ni hung maw? Haksatnaka tawh uh can ten ima siar ngawltu cu huaitu ah teng ni hung maw? Mahti bang cu a kuamahin teng tuk ma hung tih cu um ing.

Ohte e i ti ngai sung? Pathianin mailam canah pawlpi sungah a sunlawinak le leihumthuthang pha zai tik tuk eimuh te a it hang bawl hi. Pathian in a tumtah mi famkim tik tuk inmi sil micak ngawl, mi nauta, mi tei nautat mi teng him hi (I Kor. 1:27-28). Pathian cu cangahma hi. Nadehnak tuk pawlpi sungah thil tithei le huham nei zet zet tampi um ngawl hi zahcakhuai zet hi. Pathian minasia zet vang teng thei hi, mahnaven mahsang nang le kei teng saw hi.

Hi hi makti ma cim? Aibang mihing hungkaw tih cu Pathian in thei hi ma maw? I tahibang na ngengpipi dek tuk in sam kaw? Mahmatale phawhngilh uh mi e thei ma maw? Theie le Pahtian a mit caw ma hi ven, ohtei hihnak cu muang ma hi. Hawvang thiangtho cu pawlpisungah koih saw hi. Pathian in ohtei sunga hawvang thiangtho cu a muang ta le midang banginbawl thei ma hung maw? Oh tei ca co tak mi hi ma maw?

Hawvang thiangtho a muan uh ten thil nasia zet bawl thei hung tih cu celzet hi. Ngaihsutnakmen hi ma hi, mahta le, Pathian hi hniksak mi hi tuk hung. Pathian in muannak a neih theih uhnak tuk a theih uhnak mun saw hi. Mahmi can ah nasiazet in laksawng pia hi ti langtik hi.Mino ten a hum ah nadehtuk ka piak mi a zai tik ta le a khantoh pih ka muh ten sontheihngawl ka lungdam hi.

Karbak bawlMiten Pathian nadehnak ah a hawvang laksawng co haw mi a khan theihnak tuk karbak

bawlsak kul hi. Mahbek ten a muhnak haw le tihtheinak kaih tuk hi.

Karbak bawl ka tih mi son nang ngei. BYFC ah huaitu ka hih laih in full time na dek panihum haw. Na dang dek tuk in sum a neih haw ngawl hang hi ngawl in can a neih haw ngawlhang hi.

-47-

BYFC hi Pathian na dek nuam zet mi mino pawl mundang a hawh haw lansung cawlhnakmun heng bawl ing. HI mino ten muhnak le thiamnak a neih haw mi BYFC in vawksak hi.Itahum titale BYFC sungah amu ca khantohnak um ma hi. A thiamnak haw cu BYFC in manghaw tuk tih ten mundang ah hawh kul hi. Mahhang hi Pathian na dek nuam tu le hawvanglaksawng khangtik nuamtute pawl cu mun dangah hawh kul ngawl in BYFC sungah canremcang karbak bawlsak tuk in hen cat ing.

Pawlpi sungah khantohnak le nadehnak can remcan ngawl hang nadehnak le hawvanglaksawng cu pawlpi sungah pai khawng hi. Pawlpi ten i ta amu pawlpi sungah nadek tuk mile hawvang laksawng khang tik tuk in karbak bawlsak haw ma kaw ti theithiam mang.

David Pawson tuah nadek tuk in Guilford ah ka zin uh ten hi haksatnak cu siatsuah khawngtuk in zuam li ing. Biak inn sung cu ngeng zet hi. I tibang khantohnak tuk thazang pia tukhung kaw? Nadehtuk demtik in innkua pit khawng tuk hung maw? Hi hi phatnemnak um poma hi. A sangnak bel ah nadehnak koih tuk hung maw? Ka tihzo bang in buainak cu mipi teica phatnemnak um ma hi.

A thiamnak le laksawng te cu a sangbel ah koih in remcang mi karbak a zeisak uh enmahmi cu aphi hi tuk tin um ing. Pawlpi in mi dang tei pawlpi sunga mino pakhat cu nadektuk in teng thothong poh pah. Nungdawl ten member 250 huaitu cang ta hi. Mahhang hi hinkarbak bawl a thupi dan thu mu hung.

Pawlpi in karbak bawlsak ngawl hang thil phunnih tawk thei hung. Pakhatnak ah miinmundang ah a nadeh khangtik kul hi. Mi dang tei cacun Pathian in mundang ah pui hi tih cuman hi, mahnaven mi dangtei ca cun a umnak kel ah i mah phatnemnak a neihngawl hang hithei men. A panihnak ah mi in nop a tihnak ah le lauhuai um ngawlnak munah a um haw tuktak laksawng le nadehnak lam khangto tuk ma hi.

Buu hingtikMuvanlai in a cate leng dan zirh in a hako hum ah a koih bangin; Bawipa in Israel mi cu

himdam in cawi hi. (Daan 32:11)

Muvanlai in in a canote cu lengthiam tuk in a zirh kul hi. Van humah lengin a phunphunin um hi mahmi cu a cano ten zoleng haw. A caten a bu taisan ngam haw ma ta le a busaknakngawlhkang cu pakhat nung pakhat laksak hi. A taisan cuang hawma ta le a pi in a cano te cuvan humah lenpih in khia suk hi leng lo tik hi mahnaven haksatnak a tawh haw tuk ten a pi inpan le lem hi. Haksatnak tawk haw kon tin a elnai ah um leng hi.

Luan leita ti thei men hung, a cano tei ca cun lauhuai ngawl vang hi thei men. Mahnaven,lengthiam tuk cun a mahno vanhumah a len kul hi. Mahbekten hako pharh dan le lendan tethiam tuk hi. Mi tampi cun hehpihhuai ti thei men hung, mahmata le mupi hi canote bangngaisung dun thei men hung. Nopnak mun le launak um ngawlnak munah um nuam theimen hung. Upnak thu tuah kalsuan sang um thothong nuamsaw men tuk hung.

Tulan ah pualeu lam muhnak humah thumdun tih mi baihdan tep zo ing. Kum ngeipi cupawlpi cu innpi men hi ngawl in mihing hi tin zirh awng ing. Mi pakhat in pawlpi cu innpicim khawng ceng te a tang mi bang hi tin ti hi. Ka thinlung venghawng um zet ing, mahnavenpawlpi tihmi hi innpi hi ma hi tih ka muh lansung pualeu lam muhnak eizah tak in muang ingkaw tih thei dun mang. Luanleita tihsang ka bu uh cu siatsuah a hih ten ka himnak cu a nungmi

-48-

Pathian kutsung ah hi ti musuak ing.

Mite Pathian nadehnak ah khangto tuk a deihsak uh ta le a bu haw siatsuah sak kul theimen hung - mahmi cu nopzeta a umnak haw hi. Abraham cu nopzeta a umnak mun Ur khuaaha um leleng en upnak ah pa tin sam theih hi ni maw? Sangmang. Mantak zeta ka muh mi nupakhat lakah hawvang laksawng mangsin tuk in hilh ing. Ka pasal lakah zam tang tin phi paihhi.

Aita, ei mi kaw na lau tin dong ing, lawhsam tih mi lau ing tin ti hi. A pasal bangin munsangah um thei naven lawhsam tuk a lau hang himnak le launak umngawlnak munah um tik hi.

Dr. Paul Tournier hi laibu na ca ah mun (A place for you- SCM Press 1968) sungah Adamtuksiat nung thing bur sungah a um khi a umnak tuk mun hi ma hamphabur thothong hi tin tihi. Umnopnak mun tih mi le bu tih mi cu bang ve hi. Mun hekkhat cu umnak nop le himnakmun heng bawl hung.

Pawlpi sung mi ten upnak tuah kalsuan sang thinnop le him zeta umnak mun teng sawthei men hung. Pathian in Sunday School naupang tei lak ah dek tukin sam hi tih cu el theihma hi, nunah cinung bang um cih hi. Bu cawktho tu John Wimber bang le thazang piathiam aum haw hang Pathian thangphat ing.

Ei mi can ah mi ten a bu suahsan tuk in thapia tuk hung kaw? Muvanlai le a cano tensuahsan theih tin a tih haw lan ah a bu haw siatsuah kul vang hi thei men. Mahti a bu nasiatsuahsak ten vansang zet in a um haw ta vang na thinkham pah sin. Muvanlai cano ten a bua siat hei te lungdam zeta a um theih haw cu lamdang sa ing.

10. SEEM TIKTU PAWLZirlaihmi pakhat in a thil zir laih a thiam ten a thiamnak man theihnak tuk mun zei hi.

Thuson hi a thiam tei ca tin ngaisung hung. Mahnaven a tu zirlaih te hi khangto zet haw.Na a neih theih hawnak tuk a pha mi munlawng bawlsak kul hi. Huaitu dinmun ah mahmi\uanvo vang tel hi.

Zirlaih pakhat in a thiam sesem ten \uanvo ngeng deuh la thei tuk hi, thil thupi ah vangkhen khuai thei tuk hi. Hi na ah hi zirhtu te sang phasaw in dek haw thei men. Mahhangzirhtuten munlawng bawlsak kul rori hi.

A sin hongKhansung ah mi tam lei ta tale haksatnak um thei hi. Huaitu ten sisin haw ma ta le palang

sin bang hi tuk hi. Cabit zu bawltu pan cabit ukzet a hih theihnak tuk cu a sin hi thupi bel hi.Ngeipi uam tavang phacuang ma ti hi. Cabit zu uamtu pa bang huaitu vang ei hun te a sin honhun tuk kaw ti thei hi. A nadeh tuk thu ah amah rori in pinsin thiam khawng kul hi.

Huham tuah ummaihnakThu um thei mi cu zirlaih te a khan deuh deuh haw ten huaitu te thinsu deuh deuh thei hi.

Zirlaih ten long kawn tih a lau haw hang hi. Hi bang can ah mi ten a huham neih mi mang inthulet leh haw.

Thuneihnak tih mi cu leihum uknak lamah le dawr ah khakkhum haw ma. Dinmun sang

-49-

nuam in pawlpi sungah cuh dun li haw. Mite bang in keimaca bek ngaisung in duhham zet inka um laih ah Pathian in thei tik hi ti ka phuan rori kul hi. Dinmun sang nuam in can tampibuai li ing.

Sawl Siangphahrang vang a mah sanga sang saw a um ten i tang um kaw tih mi hi tekkipnakphazet hi (I Sam 18). David hi thiltihtheih cu midang sang Saul in thei saw hi. David ngaldonakle ngalthuam darphaw silh tiktu le ngallinnak piatu vang Saul hi (I Sam 16:21-22). Goliath dotuk a elh cu a u ten liat haw (I Sam 17). David hi ngalphat le upnak vang Saul in thei hi. Goliathdo tukin a hentu vang Saul hi.

Saul hi thinbuai tuk dan cu ngaihsut zawh ma hi. David a sung en Israel cu Philistine kutnuaiah um haw tuk (I Sam 17:8-9). Dinmun, innsang, mailam thu hi muantak ngawl mi minotei kutsungah koih tuk cu sang nge mang. David in Goliath a nehnak thu cu Saul in uarzet hi.David cu lawhtling pepel ama Saul hi in ah pui in dinmun khaisang haw. Hi mi hi a pha mipehtlaihnak bang hi.

Mahtale i laipen buainak pan kaw? Pathian Saul cu siangphahrang pen a vawk ten (I Sam15:26). Mahten Samuel in David cu thau pawh hi (I Sam 16:13). David cu Saul tuah santehnaktian in mang haw mahtak buainak suak hi. Saul cun a zaza in that hi, David cun a thawngthawng in that hi tin mipi in lasa haw (I Sam 18:7).

Mipi pawl cun siangphahrang sang David a sunlawih haw cu thei haw ngawl thei men.Saul in thinlung thiang in a hihnak cu a pomthiam kul hi. Thinlung pha a neih uh ta le eimuzirh mi pa saw cu eimuh sang a sunglawi saw tavang iksik tuk ma hung ti um ing. Pawlpisungah a kuha mi soisel le nadehnak soisel uh hi eimu dinmun long kawn tih a lau uh hang hitin ngaisung ing.

Ngamthak nawktu in hi bang thinlung a neih ten huaitu dinmun in siatsuahnak le mipisiatralnak suak tik hi. Ni suaknak lam micip ten Herod nel ah a hen haw ten Judah lal i laiahhing tuk kaw tin dong haw. Herod cun a dinmun lonsak tuk lau hi, mahhang Bethlehemnaupang kum nih nuai hempoh that khawng hi.

Saul siangphahrang in David in Israel thinlung a neh thu a muh ten lau in iksik hi. Mihingcahnak le hauhnak pawl cu Israel ngaldonak ah mang ngawlin amu ngamsung dodunnak ahcang tik khawng hi. Mipi in patmi a neih haw tak ngam cu khennih in khen ta hi. Mipi pawl akop sal lan le sunlawihnak a ngah lana dinmun ta hi.

Paul in hi tin ti hi. Hi thu hempoh te hi midang tei zoh leh tuk mi ngallinnak ca ngan mi hi.Can bo tuk toh hang hi. Mi pakhat in khozet in ding ing a ti ta le a tu ngawlnak tuk in ngallinghen (I Kor. 10:11-12). Mahta le aiti bang mahti bang buainak cu pial thei tuk hung kaw? Mahtale tlaksiatnak cu eitin pialtuk hung kaw?

Theihthiamnak kul danIsrael mipi tei David thiamnak thu a khensak haw cu dikzet naven, a langdan tuk thei

ngawl haw thei men. David thangphat in la a sak haw cu poima naven, Saul tuah a santeh hawcu khatlam ah ngaihsut bat ma hi.

Huaitu thak cu hi lana huaitu te tuah tehkim a hih haw leleng hi hehpih huai zet haw. Mahta le huaitu lun e a thak pa tuah tehkim leleng a hih ten i tang ngaisung bok tuk kaw? Mahma

-50-

ta le amah bawmtu pai sunlawinak son hen haw en Pastor pan i tang ngai sung tuk kaw? Hithu khennak pawl hi dik thei men, mahnaven theithiam haw ngawl thei men. Hi bang huaitupawl cu Pathian sungah him in Pathian in a samnak tumtah mi ah mi dang na tik tuk le iksiknakum ma hi. Mahnaven mipi in huaitu te a ngaihsak ngai ngai ta le a thinlung haw theithiam tukhi.

Samnak a dongtu cun buainak pial tuk in phano in a ngaihsut kul hi. Joseph u tei bawl danka lungkim ma naven sonnuam mi nei ing. (Seem 37). Nauta bel a hi mi Joseph cu a pan a deihdeuh hang a, u tei ca cun thu haksa zet hi. Joseph cu a pan a deih deuh tak angki cualpi khuisak hi, mahtak a u tei ca cun hak deuhdeuh hi. Mahnaven kum heisarih a hih ten mang manama mah mi cu a u ten amai ah kun leh nak tuk thu hi ama a u tei lakah cun veinih laih hilh hi.Joseph hi hilh mi hempoh hi man khawng naven ngaihsutnak nei ngawl deuh bang in lang hi.

Saul tuah tehkhin teh en mipi in Saul a deih haw ngawl cu domlaih hehpih bok na vengDavid deih saw leng in.g Kum ngeipi Saul in that tuk in zei li naven thau pawh a hihnak lesiangphahrang a hihnak son awng ma hi. Saul hi thuneihnak cuh tuk in um awng ma hi. Samsungah a ngan bang in talbuai li naven Saul thu ah hi ngawl in Pathian tuah na hi saw hi.

Jonathan le Saul tehkimin lungput phangawl le a pha ngawl cu a phangawla lul leh tih mite pial tuk in a zir uh kul hi. Apanih haw ca David cu dinmun cuhtu tuk in a lang tak lau tuk hihim naven pakhat tek lungput cu danglam zet in lang hi.

A lungput danglamnak cu eikaw ti en? Baihno hi, Saul cu thuneihnak lamah Jonathan cuitnak lamah tin mu thei hung.

Thuneih nuamnak le mi uk nuamnak tihte pawl hi Eden huanah Eve thinlung ah um tihmi Setan vangin mu hi. Na ei ta le na ei ni in na mit vak in Pathian bang sia le pha theihnak neituk ci tih mi Pathian in a theih tak kham hi tin numei nui lakah hilh hi (Sem. 3:5). Pathian banghihnuamnak cu thunei nuam le thuthei nak man nuamnak hi.

Hi thuneih nuamnak hi Jesu in nungzui tei nunnak ah mu hi. Jame le John in Jesu hi veilamle taklam ah khung in thuneih tuk thu ngen haw (Mark 10:35-45). Jame le John tei zahcak huaimah theingawla a nget haw mi cu midang ten ngaih haw ma ama mah mi cu a thianglim mithinuknak hi tin um ing. Mahnaven mahmi thinuknak cu thuneihnuamnak hanga thinuk mihi haw tih mi Jesu in mu hi.

Jesu in thinna zet in Pathian hi uknak cu mi dang humah thuneih nuamnak le midanghumah uk nuamnak hi ma hi tin ti hi. Pathian hi dan cu midang rian le midang it tih mi saw hi.

Ten tuk mi cu baihno poh hi, hihnak le thuneih nuamnak ah um leleng tuk hung mawmahma tale itnak le midang riannakah um tuk hung kaw. A panih cun cang thei ma hi, pakhata zui uh ta le pakhat cu a zam uh kul hi.

Hi dan hi David le Saul hi nunah mu thei hung. Saul in David cu uk tuk le thunei muan ina zei leleng tak, David a itnak le Pathian a itnak cu mal pepel hi. A rinsannak le a itnak cuhuatnak le ngalnak ah makhat in thek paih hi.

Khatlamah Jonathan cu a thinlung ah David itnak tuah dim hi (I Sam 18:1-4). Jonathan inDavid a itnak hi Pathian hi thau pawh a hihnak bek hi ngawl in thil dang um laih hi. A pha

-51-

ngawl lama cuan tu tei ca cun amah le amah humhim a nuam hang ti haw thei men. Nungdawlbel ah David cu siangphahrang khunnak ah khung leh tuk tak a innsang humhimnak tuk in hituk hi (I Sam 20:14-15). Mah tih a hi en a pa Saul kutsung pen David luatnak tuk a nun thap si(I Sam 20:33).

Jonathan in David cu it takpi hi. David le amah thukham a bawl haw mi cu i tuk mah tensia awng tuk ma hi. A nuntian thap ngam hi. Sonnuam mi cu Jonathan in siangphahrangkhunnak luah thei tuk mang ti theinaven David cu siangphahrang khunnak luah tuk deihsakhi. Hi lungput hi mi domno bekin nei haw. Mi tampi cu hihnak le thuneihnak neinuam ngawltampi hi tih cu manzet naven mah vang cu cangthei ma hi. A neih uh bek ten thawinak dik piathei hung.

A pehzomnak haw cu khatlam bek hi ngawl in David cu Jonathan in a it zet bang inMephibosheth humah a itnak langtik hi (II Sam 9).

Mun pakhat cu a dim ta le a lawng theihnak tuk pakhat hi pialh kul hi. Hi thu cun Jonathanle David tei laklawha um mi pehzomnak khihmuh hi.

David maw Solomon hi biak inn?David nuna a zirtheih uh mi hi siangphahrang khunnak huma a khunnak thu hang hi ma

hi. A thuneihnak (siangphahrang khunnak) mi dang a ap mi thu ah vang zir thei hung (I Siang28:29). David hi tumtah mi cu Pathian ca biak inn sak sak hi hi. Pathian in David hi tumtah cuel ama a capa Solomon in ama aiah sa tuk thu hilh hi (I Siang 17).

David cun iksik ngawl in Solomon cu angang thei bela ceng tuk in bawm saw hi.

Biak inn sa tumtu cu David hi. Thinlung kekkuai zet in thungen in le mipi samkhawmtu,thil pia tuk in tiktu hi ama amah rori vang thik man khung le lungmankhung pawl pia bok hi,lungto laitu le sertu, zungthiam dang pawl vang David hi sisin mi ngeh hi (I Sam 22:15). Davidin puithiam pawl, zoceltu pawl, lasa thiam pawl, kongka kiltu pawl le hlawnthil te vang amaten mi ngeh hi. Mahnaven Solomon hi biak inn tin sam haw.

David in poi ti nem tim? A zuamnak hempoh cu midang sunlawinak men a hih takkumkhua in thinuk in um ni maw? Minute pakhat sung hei um tuk um mang. David cumidang tei ca munlawng bawlsaktu huaitu pha hi hi, a koi mi cuang tuk tih sang Pathian biakinn sa ceng tuk tih mi thupi ah koih hi.

Mahnaven David le Jonathan sang zohtak mi um hi. Jonathan in siangphahrang a hihnaktuk sungngam, i ta hum tita le Pathian in midang saw thau pawh zo ti a theih hang tin el theihhi David vang biakinn sa thei hi leng naven phal ngawlnak hang sa ma hi tin ti thei hung.

Sunlawihnak tuah dim siangphahrang, thau pawh mi le mahmi dinmun hempoh neikhawngtu siangphahrang thu ah ei ti ngaisung? A huham cu ngikhen nei ma ama a kuamanvawk haw ama hi. Mahnaven ama lungtho in mahmi hempoh cu zam ngam in amah le amahii mah ngawl ah can dun hi. Sila hihnak la hi. Mihing ah cang in mihing te rian hi. Thungai zetmi hi ama mah mi cun zahcaknak le mihing tei ngaihsut bat ngawl hak satnak thuak in thi hi.Aita mah tih rori in a mah le mah piadun kaw? Nehnak cotu le Pathian ca te a hih uh theihnakle Khrih tuah rocoa a um uh theihnak tuk in hi (Rom 8:17).

-52-

Paul in Filipi tei lakah na thinlung put uh cu Khrih Jesu hi thinlung pu hi ta hen (Filipi 2:5).

Naupang laiha pan Khristian a hih uh bangin Pathian hi samnak ka theih ten David hi thumi dang a thangphatnak le nadehnak ah thinlung pia zettu a hihnak in ka nun cawm zet hi.Pathian nel ah ka naupang laih in David bang zoh teh mi nun ka neih theihnak tuk tin hilh ing.Mahnaven mahmi cu thil baihna hi ma hi, nun zia dang dun zet hang hi.

Ka na deh mi ah theihpih tu kul ing a tih ten amah bek hi ma hi tih cu mu hung. Pathian ina neih uh mi hempoh le a kul uh mi hempoh thei khawng hi, mahmi cu pia leh khawng tuk hi.Ti tahum ti tale Khrih ni ah laksawng pia tukin thukham hi (I Kor. 3:14). Mi rian nuamnakthinlung nei ngawltu pakhat khat in hi awnkam pakhat thei haw thei men, phazet in bawl ci,ka sila muan tak (Lk. 19:17). Thazang ka piak nuam mi cu, biakinn sa tuk \uanvo neitu cu atheihpihnak pia hi. Jesu in ama lungput bang neih tuk deih hi, a son nuam mi cu mah le mahcu zamin mi dang tei ca bawlsak tih mi hi hi.

11. HAWH TIKNu le pa ten canau te cu a upat haw te a hawh tik haw bangin Khristian huaitu hempoh tei

ca vang hi hi.

Upnak khang a tih uh mi hi haksatnak a tawh uh can ten khang hi. Pathian thu vang thukdeuh in thei in, huaihdun dan ah khangto in pitling ah koih theih zo haw ama, Pathian uknakngam ca \uanvo dek tuk in man zo haw. Hi hi a pitlin hawnak theihtheinak hi, Pathian ngamca a lang tik haw tuk mi hi.

Mahmi cu ai hun belah heng kaw, mahten hi thu te a taka bawlsuak cu aizahtak thupikaw? Paul in Galati pawl lai a kuat ten \uanvo piak thuah a thupi zia ngan hi.

Sonnuam mi cu hi hi: Capa pakhat cu a pai ro cotu tuk hi ta vang a naupan laih cu sal bangin um hi. Naupang a hih sung cu a pai ni tathmat mi a kim lan sung ro thuhla \uanvo latu umhi (Gal. 4:1-2).

Judah naupang pakhatin a pai hauhnak cu co thei hi, mahnaven, upat lan ah cun pia ma hi.Judah te cu pano naupang pakhat cu upa toh hei tih ni tathmat mi nei haw. Kum heinih a hihten Synagogue ah hawhpih in 'Bar mitzvah' dan in ca ah cang haw. Apa cun ka capa \uanvolatu, dawntu Bawipa cu thangphat in um ta hen tin thungen hi. A capa vang cun thungen amaPathian mai ah \uanvo nei ing ti thei dun hi. Judah te cun naupang le upa tih mi khen khuaihaw.

Rom te cun kum khiah mi nei haw, kum hleili pe pan kum heisarih tian hi ama upa ngaingaitoh hei ti a theih haw ten puai bawlsak haw. Rom dan ahcun pano te cu \uanvo la thei hawnaven a pai thuneihnak pen luat haw ma. Dan bang in pa cun a innsang ah thunei hi. Nupi aneih haw heitu le tei hum tian ah pa cun thunei hi. A capa cu sal ah vang zuak thei in that vangthat thei hi. A capa cu a mu ngam ah dinmun sang bel a hi ta vang a pa cun a humah thuneileng laih hi. Itali pawl ten Pathian pa tin tangthu nei haw.

Koh Britain (Mikang) cun naupang le upa tin deidan nei cuang ma ung. Nungdawlbel dansuah mi ah kum heiruk nuai pawl, nu le pai lungkimnak um ngawl in naupai khamnak si piaktheih hi. Mino pawl kum heiruk a kim haw ten a nuam haw ta le tawng suak in na dek theihaw. Kum hei ruk a kim haw ta le mawtaw cycle mawng phal ung. Mi kim ngawl sizungahmina canghem in mahmi munah nu le pa sualnak heh tin bawl haw. Nu le pa tei lungkim in

-53-

nei dun haw. Mawtaw le meithal lei tuk in kum ngei thim ngah kul hi. Zu te in in le amahkhanasum cawi thei tuk cun kum ngeipi ngah kul hi.

Kum kulluankhat a kim haw ten mipi mai ah deih tawk in um thei haw. Thu haksa zet hi.Aitukten naupang ten upa bangin \uanvo la thei haw tuk?

Hi thu hi pawlpi sungah noksaw bel tuk. Naupang ten cabit sangreu mang thei mawmang thei ma, mahma ta le kum ei zong ten baptisma co thei in kum eizong ten pawlpi mem-ber hi thei tuk tih mi hi hi. Mahsang thubuai cu mi pakhat huaitu dinmun dek thei tuk in ahawvang lam danah kum eizong ciah te khangkaw? tih mi thudotnak hi.

Aphi cu eimu dinmun ah \hum hi. Barnabas le Paul vang kumthum bek khual a zin hawnakah upa teng in \uanvo pia haw. Pianthak pe pan upa a deh pan tian kumthum ngei hi. Baptismala tuk cun upa tei lakah hilh rori kul hi.

Kum thu ah tisa kum mahma ta le Khristian hihnak kum tihte vang Khristian nun pitlingnakthu tuah pehzawm dun hi. Kum domno siha hawvang lam nun sang zet nei vang um thei hi.Pawlpi khantoh theih ngawlnak hi huaitu te pitling ngawl lei ta vang hei hi thei bok hi. Kangualcam pakhat in upa dek tuk cun mul tampi mehtuk a neih haw bek ten dek pha hi tin tihi.

Lai thiangtho sungah huaitu dinmun a hih uh theihnak tuk ngamngi khen haw ma hi.Ngamngi khen tih mi a heng ta le huaitu a dek li laih tei thukhennak thupi zet hi. Hi huaitutenthutawpnak bawl haw tuk hi. Midang tei tlinnak mu haw naven hah nga ngai tuk in laklawhhaw. Mahten mi hekkhat cun hah paih in deh tuk tampi pia mun haw.

Luan leita hawh tikHuaitu hekkhat ten pa hi thuneihnak daan mang haw. Mi tampi cu keimah sang mi tei

siatnak mu thei zet haw, mahmi te cu Pathian hi pa pawl tin ti haw. Hi thuah a kon thunei tidotnak um ma hi, thuneihnak cu pehzomnak hang heng mi hi. Hi thu hanga a heng mithuneihnak cu pallelnak bang thong hi.

Pakhatnak ah hi thuneihnak hi deih lawlaw mang, lai thiangtho tuah vang kaih ma hi.Panihnak ah mah le mah kilhimnak tuk daan te i ma siar ngawl tih mi hi. Lal nuamnak lethuneihnak cu noksak hah zet hi.

Paul in Rom papi pakhat bangin a ngaihsut mi Timote hum ah thunei leleng maw? Timotelak a kuat mi te siar ta vang khenbkhuai hak zet hi. Pa le capa bang kuat hi, mahnaven pa cunthuneihnak lam le uknak lam hi ngawl in upatnak le itnak tuah hilh hi.

Paul hi laikuat sungah Pa dinmun a din thu mu hung. Pawlpi sung zirhnak lam dik ngawlle nuncan lam thuah Paul hi tih mi cu thuneihnak sang pitung saw kul hi. A na dehnak ahdingfelnak le i tibang mihing ti thudotnak tawk het hi. Mahnaven Paul in hi tin ti hi, Khrih inhehpihnak le nunnemnak thinlung tuah ngen ing tin ti hi (2 Kor. 10:1). Ngen ing tih mi awnkamhi Paul in Pawlpi tei thulehnak a theih nuam ten a man leleng mi hi. Paul hi ngen mi cu hak beltuk, lai kik tuk maw kik tuk ma tihmi a khenkhuai haw lan ah cun hakzet tuk hi. Mahnavenmahmi cu a ten haw tuk mi hi.

Terry Brewer cu kum ngeipi zirh ing. A ngei ten Pawlpi huaitu ah koih ing. Mundang ah

-54-

huaitu a hih theihnak tuk le muan tak a hih tian ti hehet in zirh in munlawng te zei in deh tukthupi te dek tik ing.

Keimah le keimah mahmi pawlpi tuah ai ti bang pehdunnak nei ing kaw tin thudong duning. Pa le ca, pa kut nuaiah khang in nupi nei mi bang hi. Pa hihnak cu bo cuang ma navenpehdunnak thak na neih mi bo hi.

Hi hin haksatnak le lauhuai suak tik hi, suak rori hi. A nungdawl bel ah i hem poh paikhawng bel tuk. Pehzawm dunnak in i tin na dek tuk kaw tih mi thu dotnak hang thinhaknaktawk bel tuk.

Paul tuah pehzawm dun mi pawlpi te tuah na dek ten tuk cun haksatnak tampi tuk hi, himi ah luat ce mang. Mahnaven, haksatnak pahsuak cu ngah lih sang pha saw tin mu ing.

Aitukten hawh tik tukThuneihnak piak a hih ten a nuailam dan bang in bawl tum ing.

Pakhatnak ah na deh tuk mi ah \uanvo la thei ngangai ni maw tin mipi ten ngaisung hawnem tim tin ngaisung ing. Ka deh bang dek thei haw tuk tihnak le pakhat mah sual ngawl indek thei haw tuk ka tihnak hi ma hi. A \uanvo haw pua thei ngangai haw ni maw? tih mi thupisaw hi.

Panihnak ah mahmi \uanvo dek suak tuk in thuneihnak nei haw maw tih mi ka dot dunkul hi. Pawlpi sungah thuneihnak nei ngawl pa cu a mu deh tuk ngawl mi a tik haw can um tihmi thei awng cim. Huaituten a mu \uanvo ngawl vang dek khawng haw ti mu hung, i ta humtitale meeting ah hi hen pawlpi leng ah hihen thuneihnak a neih haw hang hi.

Hi mi ah hin thupi zet mi thukhennak a neih haw ngawl hang a cang thei ngawl mi dinmunah heng haw.

Pathumnak ah thuneihnak hi nadehnak tuah a naibel mi hi maw tin ngaisung ing. Ngaldotuk ten thukhenkhuai masa hung. Mahmi thukhenkhuainak cu ngaldonak mun naibel ah bawlhung. Ngaldonak munah ngalbawi pan mi pakhat khat kap tukin thu sungphiat tuk in midang a dong ta le nuihsuak zet tuk hi ngam uknak thu ah thusungphiat cu mundang ah bawltheih hi, mahnaven na deh thu ah cun \uanvo neitu le ngal mai ah bawl kul hi.

Pawlkomnak tamsaw ah thu sungphiatnak cu pawlkom tunding phatnak heng bawl haw,mahnaven khawla sesem tik hi. Hi mi cu santai ngawl huaitu tei thu sungphiatnak hang hi.Huaitu cip a hi en thubuai lanah pial thiam tuk mi hi.

Pawlpi ah huaitu le \uanvo neitu hi ing. Aituk tian hi pehzawmnak ding thei tuk kaw? Kathuneihnak e kho leleng ni maw? Ka thu lehnak cu ka na ka celh ten huaitu hihnak nemnget ahih ten hah tung. Hi ti bawl a hi ta le ka thuneihnak le ka dinmun cu midang hum ah thum tukhi. Mahti ka tih teh amuh te tuah pehzawm dunnak tawp tuk tihnak hi ma hi, a thak in pan lehtuk tih nuamnak hi.

Hi thu ka son ceng ten ka ngual lam John noble in baih le ta in pia ing tin hilh hi. Hi mi inaikaw a tih nuam?

-55-

Ngang leita in tampi pia tih miDavid ka uarh thu ngan zo ing, ama co tuk mi thuneihnak can ngeipi Saul kut sung um cu

cuh ngawl in a sup theih thu hi. I ta cuh ma kaw titale Saul cu Pathian hi thau pawh mi hi ti muhi. David cun ama huncan hen tian muantak zetin ngak hi.

Pathian hi piak mi lalnak cu a capa Absalom in a do ten baihnoa a suahsan theih hi apsa zeting (2 Sam 15). David le Absalom pehzawmnak ah hehpihnak hum ah thumdun hi ti mu ing.David in a capa hi tumtah mi thei ban ma hi. A capa in do li naven Pathian cun nu le pa humah\uanvo pia saw hi. David cun a capa hi khawkhannak cu ima sial ma hi.

David in i ti zam den kaw ti ngaisung ing. Absalom hi khawkhannak a theih ngawl hangmaw? Maw a liamsa mi sualnak le Bathsheba tuah a sual haw hang a capa tawk nuam ngawlmaw? David in huaitu a hihnak ah aimuh bangin a ngam uknak thu hang mai insang ngaihsakngawlnak sual nei maw? I leh bang leh David in a capa tawk tuk a lau hang nungkik hi ti muhung.

Hi ti a bawl hi mi dang humhim a nuam hang tin ngai sung ing. Mahnaven masabela angaihsut tuk mi cu amah le mah humhimnak hi tuk hi (2 Sam 15:14).

Hakzeta tawk dun tuk pialhlih sang ngang zet in man ngawl in tampi pia thei ing kaw tihmuh baih saw hi. Nungkiknak in aimu ca le mi dang tei ca launak suak tik hi. Mahnaven hi thubek hi suallawihnak hi ma hi.

Hunpha venghawng, mahnaven \uanvo pakhat mah tel ngawlTun ka ca te pathum in pitung khawng zo, panih cu insang nei haw ama tu panga nei ung.

Pi le pu tei a tih haw bang, tu le ca neih hi cuang zet in vo neihnak hi ama lungdamnak ngaingaihi. |uanvo i mah tel ma hi.

Na deh kul ngawl in dinmun sang co cu lungdamnak ngangai hi, Clive Calver hi lak ahhuaitu dinmun ka piak ten hi tin ngaisung awng ing. Clive hi deh sungah hun pha tampi neitung tin. Mahnaven Clive cu mah ti bang hi ngawl in makhat in \uanvo piak mi ah pia tam leita nak pial nuamnak (Clive cu mahti bang hi ma hi tih hilh nuam ing).

Huaitu hi tuka ka zirh mi pawl lawhting tuk ka deihsak cu huaitu hi nuamtu tei thinlunghi. Mi pakhat in Khrih hi lak ah mite pui hi nop bel hi tin ti hi. Mahnaven kei cun Khrih hi lakah ka pui mi ten mi te a pui solawn haw ka muh hi nop tik zet ing. Ka tawngta te lawhting zettih mi muh cu um awng ngema hi. Mahmi ka muh theihnak tuk a pitlin zia ka theih kul amaamu ca na ka zei mi sungah dik zet mi lampi ah hah kul hi.

Beet leh Mi ThliKhatlam ngalahTerry Brewer

Nungzuitu hihnak umzia cu phil in kohti um maih dan zir thah in kohti ummaihnak munahciang zet in thei hi. Masa a ka muh mi ah koh ti ah sil cih ing, ka ca te tuah ummai le leng ung.

Ka hun tam saw cu kohti ummai dan, te thai dan zir ing. Baih zet tuk heng bawl ing. TVsungah a thiam zet mi pakhat in thasuah viang ngawl in baihno in a kuasung ah lut tik mi zoawng ing. baihnoa thiam theih tuk bang hi. Kei ca cun baihma hi. Masabelah phil hi ummaih

-56-

dan zo ing. A ngawl let dan, taksa dindan tih te mu ing. Mahceng ten ngawl cu len pan ing. Kathai ten phil in a kul mi hilh hi, thazang vang pia hi. Ngawlh cun kohti um ngawlpi cu thai ing.

Pakhatnak ah phil hi tihdan, a phet dan zo in a hilh mi te sialsiah ing. Ka can a kimte cingdeuh ing, ka thinlungah sialsiah ing. Phil cun a sangsang in hilh hi.

Mah ceng ten thil hempoh munkhat ah koih ung. Kohti cu hampa hum ah koih ing. Mahcengten a phet dan te zo in sialsiah ing. Kohti cu thai haw a ma cam zet in dong zanih hawng lehawla ah heng hi.

Mahten keima can heng le leu hi. Ngawlh cu len in ka pumpi te rem ing. Ka ban cu camzetin um in a thainak ngawlh cu nuaiah thai tuk in bawh ing. Pha zet in ka bawl theih lan sungbawl li bawl li ing.

Kei ca cun nungzuitu hihnak hi kohti thai dan zir tuah bang ve hi ti ing. Zir tuk tampi umama pha zet le dik zeta bawl tuk mi tampi zuam kul hi; tisual mi tampi, thinuknak pawl, lunale thinnatnak; a nungdawl bel a hih lan ah khamtu tampi um hi. A cang zo mi zoh leh ten,nungzuitu lawhting hi tuka bawmtu cu thil dang hi ngawl in zirnuamnak thinlung ka neih mihi. Mahmi cu tluangtlam bel tuk, mahnaven a taktak ah cun 'Willingness deihnak' tih miawnkam cu ka nun kilkhawitu hi.

A dik mi mi pakhat nel pen zir tuk zei in hiPathian caah fulltime tih mi dik ngawl zeta ka ngaihsut masa bel cu 1970 kum ah hi. Ka

ngualcam tei lakah keima nortu cu Pathian hi tin ka ngualcam tei lak ah ka hilh laih phawking. Hi hi keima deih mi hi him hi tin ka son en a kua mamah in ngainuam haw tuk mamahmatale thupi ah koih haw tuk ma tin ngaisung ing. Huncan liam pepel ama hi hi Pathianhi deih mi vang hi hi ti lang deuhdeuh hi. A panih in a kopa hawh kul hi.

Pawlpi huaitu hihnak thuah masa bel thuson ceng ten hi samnak hi paikhawng bang kekhi. Mahmi laiah, mi ten phil vosel lakah huaitu hi bok tuk in ti li haw. Pawlpi in mino lam\uanvo a neih uh bang in mino te tuah ai bawl tih mi son tik haw. Amah vang otpih nop zet tuktin mu ing. Amah vang pawlpi nop tuk thu le khantoh tuk thu son hi.

Phil ka tawh te kum (29) ing. In le nupi le ca pathum le na deh nei mi hi ing. Pehzawmnaknei tuk cun elnai pen zir pat kul hi. Mahbek ten a ngalnak uh hem poh pai khawng tuk hi.

Insung lam si nutdan kum sarih sung zir ing, kum kul ka hih ten ka haihawh suah thei ing.Ka zir mi le camibuai bawl mi pawl, thuson mite ka zoh ten ka lungdam zet ing. Ka zir laihdinmun ah kik leh tuk ka ngaihsut ten ka thin nopmang. Mahnaven lampi dang um cuang mati thei ing. Tawngkhen khet dan pe zir pan tuk in ngalling ing. Hi 1977 a tawpnak lam ahkeimah le keimah ka muh dan a thupi thu mu ing. Tawng na deh le Evan na ah tel tukinlawhman la ngawl in York ah Phil tuah zin ung.

Zan ah pualeu coffee dawr ah Pathian thu sonnak nei ung ama umngawltu tampi umhaw. Sun York Elnai tawngah hawh ung.

Hi lan ah tawng na dek awng mang. Phil tuah son in ama muh mite hilh hi. Naupang adima umkhan ah keimah bek ding in Pathian thu phuang tuk ka ngaihsut ten lau zet ing. Minona dehnak ah tel bok na veng theih awng ngawl mi mai ngualpih tei lak thu hilh tuah dangdun law law ti mu ing.

-57-

Sunsiah eih ceng ten mipi tei lak ka hawh le hriat lo awn dap khipkhepa a awn haw ngaiing. Phil in thu a son lih laihin ka zir theih zah zir tukin ngaling ing. Phil cu a bag phazetnoacing tuk in hilh ing. A kul can te coffee khuat khat in thei tukin ngalling ing. Keica cu a thupizet mi muhnak te ka muh theihnak tuk i mah ngengawl mi naa, tih te thupi ma hi.

Ni ngei can um ngawlah, Phil in tu cu nangma hilh tuk ci tin ti hi. Phama tin ngaisung ingngalling ham ma sih, mahte tling vang tling mang. Ka ngaihsut bek hei te ka thinsu ing.

Ka thil zir mi ngaihsut ten am sa ing. Pathian cu semsuahtu hi tih mi hilh tuk bang incalung humah cun zuk suai ing. Ka ngaihsutnak cu tham dedeuh hi. Nungdawl belah Phil culut ama ka zirh laih cu a man zirh hi.

Zahcak huai tin ngaisung ing. Mahmi khan sung ah Pathian thu siatsuah khawng ing.Ngelh kuh en tin ngaisung li ing. Pathian in kei cu samma hi tin ngaisung ing. Ka hihnak tuahkaih ma hi. Mah ceng ten ka thinlung in a deih ta le Pathian in mang thei hi tin lang hi.

Mah ceng ten Phil le lasa thiam te tuah coffee innak khan ah hawh ung. Pakhat le pakhatotpih dun li ung ama tawngta te cu pualeu ah ding in keimah le lasathiam pawl otpih nuam inkongka king li haw. Ka son mi thu dong nuam haw. Cel zeta son theihnak tuk tawhdunnakbawl ung. Thazang tampi ngah ing, mah pe pan hi hi keima thiamnak hi ngawl in Pathian indinpih nuam hi ti thei ing.

Ka zirhma ta en canpha a um leh ta vang ding ngam bel tuk mang tin ngaisung ing. Zirhtupakhat dinmun ah dinga zuam li kei ca cun hak zet hi. Itahum titale kei cu thinlian mi hi ing.Tawng in ah thinlian pa tin minthang hi ing. Jesu Khrih nel ah ka hun tian mahmi min cu neileng ing. Mahhang masabel ka khawm te vang hak zet tik ing. 1970 kumah a liamsa zo mi nahun le can cu nangmah khamtu hi tin Phil in mu hi.

Mahmi laiha ka nun thektu cu Phil hi tin ngai sung ing. Pawlpi sung ah a7i dek in ai bawkkaw ti zo in thu dong hi. Pathian in a nun mangin thu a zirh mi le a muh mi thu a son te ngaiing. Mahti ka phial dun pepel uh ten ka zir nuam mite phil in tampi thei hi ti mu ing. A nunbang zir tuk in tum ing. Ka ngaihsutnak, ka thinlung ka taksa ka thazang hempoh ka man kulti mu ing.

A dik mi thu sungphiatnak bawl ung maw ti ngaisung ing, mahnaven pakhat le pakhatpumpia dun ung. Keimah pui tuk le zirh tuk in Phil in lungkim hi, zir tuk le mang rori tuk inlungkim bok ing.

Mahmi laih ah Phil hi zirhtu tak heng bawl ing, mahnaven, ka zoh kik leh te ten tuk ummaw tih mi am sa ing. Pawlpi sungah keimah zirhtu tuk um po haw ma. A na deh haw buai leita hang maw, kula a ngaihsut haw ngawl hang maw, i ti bawl in i ti hawh tuk tih a theih hawngawl hang nem tim? Mahmi ah mi 500 umnak pawlpi huaitu hempoh tel haw.

A taka na dehdan zirhnakNi dangah na deh dan zir awng mang. Tu hi ka zoh leh ten cel zet in mu ing.

Pawlpi tlawng le Khristian tlawng le phunsang tlawng ah huncan ka neih ten Pathian thuson leleng ing. Pawlpi sungah mi dang le mino te pui ing. Huham a um theihnak tuk ei tin kathazang mang tung kaw tih zir kul hi.

-58-

Phil ca kei hi pehzawmdunnak ah mi thupi pakhat hi ing. Aimi na dek in tih mi le ka nuna thil hengte cu hilh leleng. Ka sapnak le tumtah ka neih mi te midang tei lakah ka hilh tenPathian hi itnak le ka humah a koih mi \uanvo la thei tuk thu cel zet in thei ing.

I hempoh ka bawlnak thu Phil tuah sonkawm leleng ung. Mipi 500 umnak pawlpi ah thuka son laih phawk ing. A masa bel cu hi ma hi. Minute 45 sung son ing ama mihing pakhatpiangthak hi. Mahmi pikhat sung cu Phil le David Pawson tuah can mang ung. (Pawlpi sungahuaitu dang), ei mi thuson in ei ti son tih te sonkhawm ung. Ka thuson mi hi a sung thu, ka sondan, ngaihsut dan le tehkhinnak te zo kik leh ung. David hi kut a ngan mi le type tuah a nganmi laiphek phek nih dim nei laih ing.

Hi ka zir dan hi kum nih thum sung tian zohtak zet mi hi hi. mi tei sonsiatnak le nunhilhnak cu ka nun khantoh theih naktuk ai zaktuk thupi hum tih pom theih hakemhi.Thil baih cu hi ma - ka pat tungphut cu lol zet ing. kei ma naihsut dan lemitei muhdan hi bang ve bel tuk ma, mahten bawl suak thei ngaingai tuk nem ti ing tin zaisung ing.

Mahmi hun cana ka pawlpi nun cu Pathian biak dan, baptisma, member hihnak, kum lam,thu sungphiatnak bawl, pawlpi uk dan le tundin dan, mino na dehnak le pehzawmnak te zirung. I hempoh lungkim khawng tuk mi hi ma, a thupi mi cu a veng hawng ka zir khawng kultih mi hi. Kei mah bek hi zir vang tawk ma hi, pawlpi ten phal zet in kong hon le phalnak vangkul hi. Hi can ah huaitu le pawlpi tei lakah muan taknak hi ka khantohnak tuk a thupi mi hi.

Zirlaih mi bang khang1978 kum ah pawlpi ten fulltime na dektu ah la haw ama, thil dang te ah ka khantoh

theihnak tuk zuamnak can ngah ing. Mahmi laih ah ka na deh cu aihum ti son thei ma navengai kaw ka bawl tuk ti thei pan ing. Minote tuah tawng in ah na dek ung. Lai zirh in, pawlkomnakbawl ing. Hi na ka deh theihnak a bulpi cu mino te tuah pawlkomnak ka neih theih uh hang hi.

Tawngah ka zirh tak ka nun ah tampi bawm in zirh hi. Dan nei mi ka hih theihnak tuk huncan tampi mang ing. Tawng pakhat ah hawh in Sayakyi mahmatale Saya tei lakah noh teitawng ah dek tik bok un tin haksa em ta vang ka nawk lo kul hi. Mailam can ah cang leh tuk micu tua ka dot lih tei humah thum dun hi. Hi dinmun hi a thupi zet mi hi. Hi hi pawlpi ah nadeh ka zir dan hi. Mahmi laih ah cun nop tik viang mang.

Pawlpi ah khawmuk in pan ing. Veikhatnak cu khamtu le sonsiatnak lakah dek ing. Pawlpisungah fulltimg in ka deh ten khamtu tei awnkam in ka thanautik na veng cak zet leng ing hi.

Keimah sanga muhnak neih mi cip tei lakah um ing ti thei leng ing. Kum ngeipi ka dehceng ten pawlkomnak tih mi hi thudik zet a hih tuk kul hi ti mu ing. Keimah bek in dek tuk inum ing ama zalennak neih leh tuk thu thei ing. Hi khawmnak ka bawl mi le ka son mi hempohcu a liam sa zo thil phil le pawlpi upa tei lak ka hilh mi hi.

Phil in thazang pia in mun dang ah thuson pan ing. Fulltime nadektu ka hih tian mundangah son ing ama keimah vang khang to zet ing. Hi tih bang thu ka son cu pawlpi ten minotei ca hi tin ti haw, mahnaven hi mun danga thu ka sonnak cun i tang pawlkom thei tuk i tangPathian thu hilh thei tuk tih mi zirnak tampi mu ing.

Hi zirnak hi pawlpi le tawng ah thusonnak ka neih ten keica a thupi dan thei ing. JohnAllan le ngam hempoh a tawng Ishmael in pikhat bawm hi, mahlai ah mino 70 in nunpatnak

-59-

co haw. Mahhang in pawlpi mihing a let thum in pung ung.

Na ka dehnak ah hak ka tih bel mi cu mi tei khamnak hi hi. Deh tuk ten Phil tuah i tibawlin i ti dek tuk tih mi son ngel leleng ung. Deih mi le deih ngawl mi theih kul hi. Mahhangkhamnak a um ten zalennak hi sunglawi dan thei ing. Ka nun ah a taka bawl suah theihnak neizo ing.

A dang pakhat hak ka tih leh mi cu khamtu tam zet lakah Pathian mai ah dik zet in i ti dekthei tuk tih mi hi hi. Can tampi cu mihing ka hihnak ah baih viang ma hi. Pawlpi sunga mi teiot dan le phet dan bang in awn in ka phia bawk ta le cohlang haw tuk tin ngai sung ing.

Ka mihing hihnak le ka mizia vang dang em haw ti thei leng naveng Pathian ka nun hipawlpi ah pia nuam in pawlpi vang ka nun ah pia nuam hi.

Thil zirhtu pa in a zirh mi te amah bang rori hi tuk tin a ngaihsut cu sual hi. Mi pakhathihnak ah khang hi Phil hi muh nuam mi hi tuk tin ngaisung ing. Amah rori vangin hi mi athupi zia keimah a zirh laih in zir bok hi.

Ka ngaihsut dan le ka phet dan te hi Phil Vogel bang hi bel tuk tin vei tampi ti haw. Manngawl thei men na ven man thei men hi. A thupi saw mi cu keimahno ka din theih tuk mi hi hi.Ai ti bang mi ing kaw tiha theih theihnak tuk Phil cun can ngeithim la bel tuk. A ma leleng cuhi mang, mahnaven ka hih nuam mi hempoh hi thei tuk in khangto deuh ing. Ka ke nih humahding thei tuk in le Pathian mai ah ai hi ing kaw tih mi cel zeta ka theih kul hi.

A venghawng uh in Jesu hi nungzuitu hi hung mah hang zir tuk mi um leleng hi. Mahnavenhi laibu sunga zirnak cu Pathian hi samnak dongtu khantohnak tuk mi hi, mahmi cu zirnak tinti ing.

Zir laihtu in zir tuk a bo ten thil hak em hi ti thei hi. Mi panih lungrual ta le zirnak tawp tiktuk maw peh tuk tih mi cu ngaihsut hang em hi.

Cetzung ah zirnak hun bikhiah nei haw. Mah ceng te zirtu pa cun a zir mi thu tuah seng miah na pia haw. Mahnaven pawlpi sungah cun mah ti bang dek tuk le lawh man la tuk cu umpo ma hi. Mahnaven Khrih ah khang pepel tuk in a dek mi hi hung. Zirnak ah tawp tuk letawp tuk ngawl cu khang le khang ngawl hum ah thum dun hi.

Phil cun pawlkomnak ah \uanvo tampi ka lak ti a theih ten ka zir mi bo kuan tuk tih cu theihi. Phil cu team hotu hi ama, ni sial huaihdunnak ah keimah mang tik leleng hi. Cawlh can lain ngei ngawl no sung ti bang cu ka kut ah ap hi. Zirtu pakhat hihnak ah ka nawk dan cu hi tihi poh pah.

Ka zirnak pe a thupi bel mi teng in a ti haw en hi hi tin don tung. Zirtute mi pakhat bangkhangto tih mi hi. Mi pakhat hi thupi dan theih kul hi.

Ka zir zo bangin mi dang vang zirh thei tung. Mahmi cu tun dek rori ing hi. Ka bawlsualmi te thei kik leh tuk in a sual vang phal mi hi ing. Keimah no ding thei tuk in phalnak piak mihi ing. Mahmi cu kei ca hak em hi, mahnaven, ni sial ka nun ah mi dang tuah pehzawmnak ahmang thei tuk in zuam ing.

-60-

Ka na dehnak ah \uanvo la tuk in phal ka hih ten Phil in mi dang ca \uanvo la tuk in thapiahi. Khrih ah numei le pano khangto cu zirhtu tei muh nuam bel mi hi.

Lai ngantu hi bet leh mi 1997Terry in Guildford comminity pawlpi huaitu hihnak pen dawn ama mi dang huaitu zirhnak

ah tel hi. Mah ceng ten London ah thawn hi. Terry cu tu cun leihum bukpi ah ah thuthangphazai theihnak tuk Pathian na dektu tei lakah dinmun le \uanvo thupi zet neitu hi hi.