kajian kemahiran literasi maklumat di kalangan pengguna ... · pdf filediedarkan mengandungi...

Kajian Kemahiran Literasi Maklumat di Kalangan Pengguna Perpustakaan Negara Malaysia

YAZID IBRAHIM Perpustakaan Negara Malaysia

([email protected])

ABSTRAK

Kejayaan mengekpolitasi maklumat telah menyaksikan banyak negara-negara maju berjaya mewujudkan

masyarakat bermaklumat yang menjadi asas kepada ekonomi berasaskan pengetahuan dengan menggunakan

maklumat untuk menjana pendapatan tinggi dan memajukan ekonomi negara. Negara-negara ini juga berjaya

mewujudkan masyarakat yang bijak menggunakan maklumat untuk tujuan pembelajaran sepanjang hayat.

Uterasi maklumat adalah elemen penting di dalam mewujudkan masyarakat bermaklumat dan pembelajaran

sepanjang hayat. Kajian ini adalah bertujuan untuk menilai tahap kemahiran literasi maklumat di kalangan

pengguna Perpustakaan Negara Malaysia (PNM) bagi membantu PNM mewujudkan program literasi maklumat

yang baik dan berkesan. Hasil kajian menunjukkan pengguna PNM masih kurang berpengetahuan dalam

menilai dan memilih sumber maklumat dengan tepat. Justeru itu PNM perlu meningkatkan dan menggiatkan

lagi program literasi maklumat untuk mendidik kemah iran literasi maklumat di kalangan penggunanya.

Kata kunci: kemahiran maklumat, literasi maklumat, pembelajaran sepanjang hayat

LATAR BELAKANG

Malaysia sedang menuju ke arah negara maju dari segala aspek terutama dari aspek perkembangan

teknologi maklumat dan komunikasi (ICT). Perkembangan ini secara tidak langsung n:enuntut rakyat

Malaysia mengguna dan mengekploitasi maklumat secara optimum untuk menjana pendapatan dan

untuk menjadikan rakyat negara kita sebagai masyarakat bermaklumat yang sentiasa menghasilkan

maklumat berkualiti, patuh kepada etika penggunaan maklumat dan mempunyai kefasihan yang

tinggi dalam penggunaan ICT.

Oleh itu, para pustakawan harus sedar akan peranan mereka untuk mendidik pengguna

perpustakaan dengan ilmu literasi maklumat supaya mereka boleh kenalpasti, guna, nilai dan

mematuhi etika penggunaan maklumat dengan betul.

Definisi Literasi Maklumat

Definisi literasi maklumat yang paling popular dipetik daripadaAmerican Library Association (ALA).

ALA mentakrifkan bahawa orang celik maklumat seharusnya dapat:

31

Hak Cipta Terpelihara ©2012 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara ©2012 – Perpustakaan Negara Malaysia

i. Mengetahui keperluan maklumat

ii. Mengenalpasti maklumat yang berkaitan dengan sesuatu isi atau masalah

iii. Berkebolehan mencari maklumat

iv. Menilai maklumat

v. Menyusun maklumat

vi. Menggunakan maklumat secara berkesan.

(ALA,2008)

Manakala, American College and Research Libraries (ACRL), mentakrifkan orang yang celik

maklumat mempunyai ciri-ciri berikut:

i. Mengenalpasti keperluan maklumat

ii. Menentukan sejauh mana maklumat yang diperlukan

iii. Mengakses maklumat dengan cekap

iv. Menilai sumber-sumber maklumat secara kritikal

v. Menyusun, menyimpan, dan memanipulasi maklumat yang dikumpul atau dihasi lkan

vi. Menggabungkan maklumat terpi lih dengan as as pengetahuan mereka.

vii. Menggunakan maklumat dengan berkesan untuk belajar, mewujudkan pengetahuan baru,

menyelesaikan masalah dan membuat keputusan

(ACRL, 2000)

PERANAN PERPUSTAKAAN DALAM PROGRAM LlTERASI MAKLUMAT

Ulasan Kesusasteraan Literasi maklumat di definisikan sebagai kemampuan untuk mengenalpasti, mencari, mengguna,

menilai dan mematuhi etika penggunaan maklumat (ALA, 2001) dan pembangunan pesat

dalam teknologi maklumat telah mengubah manusia dalam mengekploitasi dan menggunakan

maklumat dan ini menjadikan literasi maklumat sebagai kompetensi yang penting di dalam era

ekonomi berasaskan pengetahuan (Jingxia, 2002). Oleh itu, perpustakaan awam harus berubah . .

daripada peranan sebagai pusat repositori maklumat kepada pemangkin perkongsian maklumat

dan membuka peluang kepada masyarakat untuk belajar mencari maklumat (Goodman, 2009).

Perpustakaan awam adalah organisasi yang menyokong pembelajaran sepanjang hayat dan

berkeupayaan untuk merapatkan jurang antara kurang maklumat dan kaya maklumat dengan

menawarkan akses Internet percuma dan menawarkan latihan untuk memperbaiki kemahiran literasi

maklumat (Horng-Ji Lai, 2011). Hal ini disokong oleh Harding, 2008 yang menyatakan bahawa

perpustakaan awam adalah tempat ideal dan berkemampuan untuk mengurus perkembangan

maklumat yang sentiasa bertambah dan membantu pengguna untuk belajar mencari, mengguna

dan menilai maklumat. Perpustakaan awam juga memainkan peranan penting dalam merapatkan

jurang digital antara mereka yang mempunyai akses Internet dan mereka yang tidak memilik akses

Internet. Masyarakat yang kurang kebolehan untuk mencari, menilai dan menggunakan maklumat

secara efektif akan ketinggalan dalam aspek pekerjaan, pembelajaran sepanjang hayat, kualiti

hidup dan akses kepada maklumat asas (Ward, 2006).

32

Hak Cipta Terpelihara ©2012 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara ©2012 – Perpustakaan Negara Malaysia

Pihak kerajaan di seluruh dunia telah mengiktiraf peranan perpustakaan awam dalam

membangunkan kemahiran literasi maklumat di kalangan rakyatnya. Oi Malaysia melalui

Perpustakaan Negara Malaysia telah berjaya membangunkan garis panduan literasi maklumat

pada tahun 2011 yang bertujuan untuk memberi kesedaran kepent ingan literasi maklumat di

kalangan rakyat Malaysia. Oi Kanada, pihak kerajaan telah mengenalpasti perpustakaan awam

sebagai organisasi yang ideal untuk menjalankan program akses komuniti (Community Access

Programmes) iaitu satu inisiatif yang bertujuan untuk memberikan akses Internet yang berpatutan

dan kemah iran yang mereka perlukan untuk menggunakannya secara efektif (Ju lien & Hoffman,

2008).

Perpustakaan awam adalah salah satu jenis perpustakaan yang terli bat secara langsung

dengan literasi maklumat dan pembelajaran sepanjang hayat. Perpustakaan awam mempunyai

peranan besar untuk menjayakan literasi maklumat dan mempunyai kuasa untuk terlibat secara

aktif dalam proses pembinaan pengetahuan kumpulan sasarannya dan bekerjasama dengan pihak

lain yang berkepentingan (Skov, 2004).

Program Literasi Maklumat di Perpustakaan Negara Malaysia PNM melalui Pelan Strategik Perpustakaan Negara Malaysia 2009 - 2013 iaitu memperkukuhkan

Penyampaian Perkhidmatan Perpustakaan dan Maklumat dengan membangunkan Progam Literasi

Maklumat secara bersepadu telah berjaya mewujudkan panduan program literasi maklumat.

Projek ini dijalankan bermula pada Mac 2011 dan telah di lancarkan pada 23 Oisember 2011 di

Maran , Pahang. Program literasi maklumat ini ditawarkan kepada semua lapisan masyarakat

dengan menyediakan tiga jenis modul iaitu modul asas, pertengahan dan lanjutan. Program literasi

maklumat ini dijalankan di sekolah menengah, perpustakaan desa, agensi kerajaan dan swasta.

Selain daripada itu, PNM mengadakan program Sesi Pendidikan Pengguna khusus

untuk pelajar sekolah menengah. Para pelajar di beri penerangan dan pendedahan berkaitan

perkhidmatan-perkhidmatan yang disediakan oleh PNM, jenis-jenis bah an maklumat, penggunaan

OPAC, pangkalan data MyLib, Ebscohost, Nexis, BUS, pangkalan data tempatan dan lain-lain .

Para peserta turut diberikan peluang untuk mempraktikkan sendiri segala kemah iran yang telah ' .

dipelajari.

Sesi Pendidikan Kakitangan juga di jalankan bagi memahirkan kakitangan dengan maklumat

terkini iaitu maklumat pangkalan data, sumber elektronik dan perkhidmatan yang tersedia di PNM.

Sebagai langkah untuk memastikan kakitangan dapat mempromosi perkhidmatan PNM semasa

bertugas di kaunter rujukan. Pengguna perpustakaan akan lebih mempercayai kakitangan yang

berpengetahuan dan akan berpuas hati dengan layanan yang sempurna.

PNM juga ada menyediakan program literasi maklumat yang diadakan di sekolah-sekolah

menengah seluruh Malaysia. Program ini dikenali sebagai Program Literasi Maklumat PNM: Teknik

Pencarian dan Pempakejan Maklumat. Inisiatif in i dimulakan pada tahun 2010 yang dikenali

sebagai Program Outreach Perkhidmatan Maklumat Komuniti: Bengkel Rintis Teknik Pencarian

dan Pempakejan Maklumat. Kumpulan sasarannya adalah pelajar tingkat 1-5. Antara aktiviti yang

dijalankan dalam program ini adalah taklimat literasi maklumat, latihan (hands on), kuiz dan aktiviti

berkumpulan.

33

Hak Cipta Terpelihara ©2012 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara ©2012 – Perpustakaan Negara Malaysia

Objektif kajian

Objektif kajian ini adalah untuk:

i. Mengkaji kemahiran maklumat pengguna PNM

ii. Mengkaji kemahiran penyelidikan pengguna PNM

iii. Mengkaji peranan PNM dalam membangunkan progam literasi maklumat

Metodologi penyelidikan Penyelidikan secara kuantitatif telah dijalankan untuk mengenalpasti tahap literasi maklumat

dikalangan pengguna PNM berkaitan dengan kebolehan dan kemahiran penyelid ikan mereka.

Enam elemen telah dikenalpasti untuk tujuan kajian iaitu:

i. Latarbelakang pengguna

ii. Maklumat as as kemahiran maklumat

iii. Mengenalpasti , mengguna, mengurus dan ke