jilid 7, no.1, jun 2011 - adk.gov.my · pdf filepenyelidikan kepustakaan ini telah dijalankan...
TRANSCRIPT
JILID 7, NO.1, JUN 2011
Perbandingan Program Bimbingan Serta Terapi Penyalahgunaan Dadah Di Malaysia Dan Asia;
Undang-Undang Penagih Dadah 1983 (Rawatan Dan Pemulihan) (Pindaan) 1998: Analisa Terma ‘Penagih’ Dan ‘Ketagihan’;
Kesediaan Untuk Berubah Sebagai Peramal Kejayaan Rawatan Pemulihan Dadah;
Kaunseling Individu: Strategi Adaptasi Motivational Interviewing, AMI Untuk Pelatih PUSPEN;
Haruan (Channa Striatus) Traditional Extract (Hte) Traces By Gamma Camera Using Technetium (99mTc);
Keberkesanan Pelaksanaan Modul Pengajian Islam Di PUSPEN;
Cognitive Factors Of Male Drug Users & Abusers; Persepsi Keberkesanan Program Pemulihan, Strategi Daya
Tindak Dan Proses Niat Untuk Penagihan Berulang Dalam Kalangan Bekas Penagih;
ISSN 2231-9387
9 772231 938001
AGENSI ANTIDADAH KEBANGSAAN AGENSI ANTIDADAH KEBANGSAAN KEMENTERIAN DALAM NEGERI KEMENTERIAN DALAM NEGERI http:www.adk.gov.myhttp:www.adk.gov.my
TAJUK MUKA SURAT
Perbandingan Program Bimbingan Serta Terapi Penyalahgunaan Dadah Di Malaysia Dan Asia; Abd. Halim Mohd Hussin, Asmawati Mohamad Ali & Ahmad Khazani Abdul Wahab
1 - 14
Undang-Undang Penagih Dadah 1983 (Rawatan Dan Pemulihan) (Pindaan) 1998: Analisa Terma ‘Penagih’ Dan ‘Ketagihan’; Samihah Khalil, Rusniah Ahmad, Siti Alida John Abdullah, Yusramizza Yusuff, Aspalella Abdul Rahman, Ahmad Nasyran Azrae & Roos Niza Mohd Shariff
15 – 37
Kesediaan Untuk Berubah Sebagai Peramal Kejayaan Rawatan Pemulihan Dadah; Fauziah Ibrahim, Arifin Hj Zainal, Zainah Ahmad Zamani, Lukman Zawawi Mohamad, Roseliza Murni, Wan Shahrazad Wan Sulaiman & Siti Fatihah Ghazali
38 – 53
Kaunseling Individu: Strategi Adaptasi Motivational Interviewing, Ami Untuk Pelatih PUSPEN; Puteri Hayati Megat Ahmad & Mohammad Azhar Mohd Nor
54 – 83
Haruan (Channa Striatus) Traditional Extract (Hte) Traces By Gamma Camera Using Technetium (99mTc); Mat Jais A.M., Wan Hamirul Bahrin W.K., Ibrahim I., Bohari Y., Karuppaiya A. & Siti Fatimah A.J.
84 – 104
Keberkesanan Pelaksanaan Modul Pengajian Islam Di PUSPEN; Zakaria Stapa, Zainab Ismail, Faudzinaim Badaruddin, Ahmad Sunawari Long, Roziah Sidik @ Mat Sidek, Mohd Zamro Muda, Nadhirah Muhammad Arib, Siti Fatimah Mestar & Anggi Rahajeng
105 – 132
Cognitive Factors Of Male Drug Users & Abusers; Celia Veronica Augustin & Shamsul Haque
133 – 136
Persepsi Keberkesanan Program Pemulihan, Strategi Daya Tindak Dan Proses Niat Untuk Penagihan Berulang Dalam Kalangan Bekas Penagih; Murnizam Hj. Halik, Sharon Kwan Sam Mee, Norzihan Ayub, Patricia Joseph Kimong & Peter S.K. VooJamal Ali, Sallahuddin Hassan & Noor Al-Huda Abdul Karim
137 - 161
1
PERBANDINGAN PROGRAM BIMBINGAN SERTA TERAPI
PENYALAHGUNAAN DADAH DI MALAYSIA DAN ASIA
Abd. Halim Mohd Hussin1, Asmawati Mohamad Ali
& Ahmad Khazani Abdul Wahab
ABSTRAK
Penyelidikan kepustakaan ini telah dijalankan di Institusi Pengajian Awam (IPTA)
terpilih di seluruh negara. Data kajian kepustakaan ini dianalisis berdasarkan kepada
terbitan buku teks, tesis, jurnal, keratan akhbar dan dokumentasi bertulis atau data-data
atas talian yang diakses di dalam serta di luar negara. Manakala temubual berstruktur
pula melibatkan 100 orang partisipan dalam pelbagai bidang profesional dan separa
profesional yang terlibat secara langsung dalam program rawatan dan pemulihan dalam
institusi dan komuniti. Selain itu, dapatan primer ini turut diperoleh daripada responden
profesional di luar negara melalui pengantara media elektronik dan tele-sidang di 30 buah
negara-negara terpilih. Kajian kualitatif ini telah memfokuskan kepada amalan terbaik
(best practice) program rawatan dan pemulihan dalam institusi dan komuniti di Malaysia
dan dibandingkan dengan amalan terbaik (best practice) program rawatan dan pemulihan
di peringkat global. Rentetan itu, persamaan dan perbezaaan data serta pandangan para
profesional yang diperoleh akan menentukan standard kualiti perkhidmatan program
rawatan dan pemulihan yang telah dipraktiskan khususnya oleh pihak AADK.
Penyelidikan ini telah menggunakan kaedah kualitatatif dengan menggunakan borang
soal selidik dengan tujuan mengenalpasti sejauhmana keberkesanan program rawatan dan
pemulihan yang telah dilaksanakan ke atas 100 partisipan dalam kalangan orang awam
serta kumpulan berfokus yang terdiri dari penagih dan juga bekas penagih yang telah
pulih. Manakala sesi temubual berfokus adalah bertujuan menganalisa data kualititatif
terhadap kes kajian. Hasil temubual dianalisa dengan menggunakan statistik peratusan.
Dapatan penyelidikan mendapati bahawa tiada satupun parktis amalan terbaik dalam
program rawatan dan pemulihan di Malaysia atau di peringkat global.
1 Pengarah, Dr., ASEAN Centre For Research on Drug Abuse, Universiti Sains Islam Malaysia
2
Walaubagaimanapun, kepelbagaian model multidisiplin bersepadu dan program ‗after
care‘ yang konsisten daripada anggota keluarga dan ahli komuniti dalam masyarakat
seluruhnya membantu menjayakan program rawatan dan pemulihan dalam jangka
panjang. Dapatan kajian juga menunjukkan sebahagian besar program rawatan dan
pemulihan yang berkesan dan terbaik di peringkat global adalah berbeza-beza di antara
satu sama lain mengikut pengkhususan dalam klasifikasi jenis penagihan tertentu di
seluruh dunia. Implikasi dan cadangan untuk penambahbaikan program rawatan dan
pemulihan telah dibincangkan di akhir kajian.
PENGENALAN
Sejarah perkhidamtan rawatan dan pemulihan dalam negara bermula pada tahun 1975
dengan menggunakan Pendekatan Psikososial. Kerajaan Malaysia ketika itu telah
memberikan tanggungjawab ini kepada Kementerian Kebajikan Am Malaysia.
Sungguhpun demikian setelah pengisytiharan masalah dadah sebagai musuh nombor satu
Negara, perkhidmatan rawatan dan pemuliham dadah ini diletakkan di bawah tugas serta
peranan oleh Kementerian Dalam Negeri mulai Mei 1983. seterusnya diwujudkan Akta
Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 yang menggunapakai pendekatan baru di
bawah Multidisciplinary Approach berkonsepkan Tough and rugged yang lebih bersifat
agresif serta tegas. Namun demikian, pada 7 Februari 1996, Agensi Dadah Kebangsaan
(ADK) telah ditubuhkan. Pendekatan Multidisciplinary telah distrukturkan kembali selain
di mantapkan secara komprehensif serta bersepadu selaras dengan perubahan
permasalahan dadah. Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 merupakan
satu akta yang memperuntukkan secara menyeluruh tentang aspek rawatan dan
pemulihan dadah. Akta ini mulai berkuatkuasa pada 15 April 1983 setelah semakan dan
penggubalan pada Bahagian V A Akta Dadah Berbahaya 1952 diperbaiki. Peruntukan
akta ini mewajibkan mana-mana orang yang disahkan sebagai penagih dadah, termasuk
mereka yang tampil secara sukarela untuk menjalani rawatan dan pemulihan di pusat
pemulihan atau secara pengawasan. Tempoh rawatan dan pemulihan di pusat pemulihan
adalah memakan masa selama dua tahun dan diikuti dengan jagaan lanjutan selama dua
tahun berikutnya.
3
Pemulihan sukarela di Pusat Pemulihan Penagihan Narkotik atau akronimnya PUSPEN
adalah selama dua tahun dalam institusi dan dua tahun pengawasan dalam komuniti.
Ianya merupakan tindakan proaktif daripada penagih dadah sendiri yang ingin
mendapatkan rawatan dan pemulihan di Pusat Pemulihan Kerajaa (PUSPEN). Seksyen 8
(3) Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 adalah berkaitan dengan syarat-
syarat pengawasan serta pelanggaran syarat yang dikenakan hukuman. Pengawasan
dalam komuniti pula di antara tempoh dua hingga tiga tahun mengkehendaki penagih
dadah untuk berjumpa dengan Pegawai Pemulihan. Manakala penagih dadah sukarela
tidak akan didakwa di mahkamah apabila didapati melarikan diri dari jagaan yang sah
mengikut Seksyen 19 (3). Penagih dadah sukarela yang didapati melanggar mana-mana
terma atau syarat berhubung kediaman, rawatan atau pemulihan di Pusat Pemulihan dan
sebagainya adalah merujuk kepada Seksyen 20 (1) (a). Malah, penagih dadah sukarela
ini juga tidak akan didakwa jika melanggari mana-mana kaedah berhubungan dengan
sesuatu Pusat Pemulihan dan sebagainya sepertimana yang diperuntukan dalam Seksyen
20 (1) (b).
REKABENTUK PENYELIDIKAN
Kajian ini menggunakan kajian kualitatif dwi pendekatan iaitu Fenomenologi dan
Kesejarahan. Fenomenologi digunakan untuk melihat situasi rawatan dan pemulihan
subjek yang dikaji manakala kesejarahan digunakan untuk menginterpretasi sejarah
rawatan dan pemulihan yang digunapakai mengikut trend semasa. Selain itu, data
dikumpulkan dan dianalisis daripada temubual interaktif dan penulisan diskripsi
partisipan dalam mendapatkan data primer tentang amalan terbaik rawatan dan pemulihan
di Malaysia serta di peringkat global.
Kajian ini juga merupakan kajian deskriptif dan menggunakan data yang dikumpulkan
untuk melihat satu perbandingan global antara amalan terbaik (best practice) program
rawatan dan pemulihan di tahap institusi dan komuniti. Kajian ini juga cuba melihat sama
ada terdapat perhubungan antara amalan terbaik (best practise) program rawatan dan
pemulihan global dengan yang dilaksanakan di Malaysia.
4
Persampelan
Pengkaji telah menggunakan kaedah pemilihan persampelan lokasi kajian berasaskan
penyelidikan lepas di dalam dan luar negara. Persampelan kajian dipilih terdiri daripada
sumber kajian kepustakaan dan temubual berstruktur untuk menemubual 200 individu
dan pihak yang terlibat dengan rawatan dan pemulihan dadah yang terdiri daripada
golongan profesional dan orang awam memberi pandangan dan input mengenai amalan
terbaik dalam rawatan dan pemulihan dadah dalam institusi dan komuniti di Malaysia. Di
peringkat antarabangsa pula, pengkaji telah mendapat temubual daripada ahli profesional
menggunaakn penghantaran surat elektronik dan tele-sidang yang terdiri daripada
peneraju pusat pemulihan terpilih, pakar psikologi, pakar psikitris, ahli akademik,
kaunselor dan pengamal perubatan. Seramai 100 orang patisipan telah dipilih yang terdiri
dari 50 orang partisipan mewakili golongan professional dan separa professional serta 50
orang partisipan lain yang terdiri dari orang awam serta golongan berfokus iaitu penagih
yang sedang menjalani program rawatan dan bekas penagih yang telah pulih.
DAPATAN UTAMA
Dapatan Kajian Kepustakaan
Hasil daripada penganalisaan data yang telah dibuat dalam program rawatan dan
pemulihan di peringkat institusi dan komuniti dalam dan luar negara telah mempraktiskan
pelbagai jenis pendekatan. Amalan-amalan dalam modaliti yang dilaksanakan ini
merupakan pilihan yang terbaik bagi sesuatu negara yang mengambil kira faktor-faktor
tertentu.
Terdapat banyak faktor yang akan menentukan sama ada usaha untuk merawat dan
memulihkan penagihan dadah akan membuahkan kejayaan. Antara faktor-faktornya yang
dinyatakan oleh Mahmood et al, 1999 ialah modaliti yang digunakan, profil penagih
dadah, tenaga pakar yang mengusahakan rawatan dan motivasi penagih untuk pulih. dan
maklumat dari internet serta laman web berkaitan rawatan dan pemulihan di tahap
institusi dan komuniti secara perbandingan global
5
Analisis data-data sekunder daripada kajian kepustakaan
Terapi kekeluargaan merupakan pendekatan utama dalam program rawatan dan
pemulihan di Malaysia. Kajian Halim Hussein (2008) terhadap Keberkesanan
Pengekalan Kepulihan dalam Kalangan Bekas Penghuni PUSPEN Sungai Besi
menunjukkan ahli keluarga yang terlibat dalam Therapeutic Community (TC) telah
berjaya bebas dalam kepulihan setelah mendapatkan rawatan dan kini TC telah
dilaksanakan di 28 buah PUSPEN berkuatkuasa tahun 2008.
Pendekatan TC menitikberatkan nilai-nilai serta suasana kekeluargaan dalam proses
pemulihan yang dikatakan memenuhi keperluan psikologikal para penagih di Malaysia.
Mereka menginginkan penerimaan, keprihatinan, kasih sayang, keperluan perhatian,
bimbingan serta nasihat, teguran dan juga peneguhan yang positif terhadap perubahan
pencapaian.
RUMUSAN DAPATAN
Bertepatan dengan kajian yang lepas oleh NIDA (2005) bahawa tidak terdapat sebuah
pendekatan yang boleh dituntut sebagai efektif adalah merupakan jawapan kepada
persoalan utama dalam kajian ini. Malah setiap negara mempunyai alasan tersendiri
dalam pemilihan pendekatan amalan terbaik (best practice) bagi rawatan dan pemulihan
dadah. Namun demikian, tidak ada pendekatan yang seratus peratus terbaik untuk
mengatasi penagihan dadah. Penambahbaikan boleh dilakukan bagi memantapkan sistem
rawatan dan pemulihan sedia ada. Kerjasama semua pihak termasuk kerajaan, pertubuhan
sukarela, jabatan penjara dan institusi pendidikan dapat membantu mengatasi masalah
dadah dengan berkesan. Negara Malaysia perlu memperkasa pendekatan rawatan dan
pemulihan dengan gabungan komponen-komponen lain yang lebih menyeluruh supaya ia
lebih berkesan.
6
CADANGAN PENAMBAHBAIKAN RAWATAN PEMULIHAN DI MALAYSIA
a) Mendapatkan standard piawaian seperti ISO sebagaimana Jabatan Kastam Diraja
Malaysia, Polis Diraja Malaysia (PDRM) dan lain-lain jabatan kerajaan Malaysia.
b) Sistem akreditasi dan hubungan professional antarabangsa
c) Memantapkan Kepakaran tenaga kerja di semua peringkat termasuklah pegawai
psikologis dan psikitris, kepakaran dalam kaunseling pemulihan yang bertauliah,
pegawai tadbir kumpulan professional di setiap daerah, penempatan pegawai
perubatan dan pegawai farmasi di PUSPEN atau di PK AADK. Kaunselor perlu
memiliki sekurang-kurangnya ijazah sarjana dalam bidang kaunseling dengan
kelayakan minima 1000 jam pengalaman penyeliaan serta berkemahiran dalam
mengaplikasikan model TSF.
d) Insititusi Pengasih misalnya, ada beberapa perkara yang boleh dianggap sebagai
satu kelebihan dan patut diberikan perhatian oleh kerajaan iaitu keupayaan bekas-
bekas penagih dalam menjalankan program pemulihan dengan menggunakan
program pemantapan dan penghayatan kerohanian dengan penglibatan yang
konsisten dengan komuniti masyarakat setempat. Seperti majlis taklim dengan
pembacaan hadith-hadith dan buku-buku ilmiah, solat berjemaah dan program
tazkirah, untuk mengawal keinginan semula terhadap penagihan dadah.
e) Prinsip-prinsip rawatan dan pemulihan penyalahgunaan dadah merupakan garis
panduan kepada kerja-kerja merawat seperti :
1. Rawatan mestilah dilaksanakan dalam jangkamasa tertentu bagi
menghasilkan perubahan-perubahan tingkahlaku yang stabil.
2. Penilaian adalah langkah pertama dalam rawatan.
3. Menyesuaikan perkhidmatan untuk mengisi keperluan individu adalah
elemen penting dalam rawatan penyalahgunaan dadah.
4. Rawatan penyalahgunaan dadah perlu dipantau secara berhati-hati.
5. Rawatan seharusnya mensasarkan faktor-faktor yang berkaitan dengan
tingkahlaku jenayah atau memudaratkan.
6. Pemantauan atau penyeliaan dalam penyalahgunaan dadah perlu
mengabungkan perancangan rawatan yang diketahui dan disedari oleh
7
individu yang diselia bahawa penyeliaan tersebut memerlukan
kepatuhan kepada proses kepulihan.
7. Kesinambungan penjagaan lanjutan adalah penting dalam menyediakan
kemasukkan semula penghuni ke dalam komuniti.
8. Ganjaran dan hukuman yang seimbang akan menggalakkan tingkahlaku
prososial dan penglibatan dalam rawatan.
9. Pesalah atau penagih yan mengalami masalah kesihatan mental
memerlukan pendekatan rawatan bersepadu.
10. Perubatan adalah komponen penting dalam rawatan bagi kebanyakkan
pesalah penyalahgunaan dadah.
11. Rancangan rawatan bagi pesalah penyalahgunaan dadah yang tinggal
di dalam atau kemasukkan ke dalam komuniti perlu memasukkan
strategi bagi mencegah dan merawat masalah kesihatan yang serius
seperti HIV/AIDS, hepatitis B dan C serta tibi.
f) Memperkasakan pemberatan kepada rawatan dan program pemulihan ‗after care‘
dalam komuniti. Antaranya ialah memberikan lebih peruntukan kepada komuniti
dan mewujudkan kumpulan sokong bantu.
Cadangan Keperluan Kajian Lanjutan
Keperluan kepada kajian lanjutan dalam pengukuran hasil program rawatan dan
pemulihan dari segi kadar pertambahan atau penurunan dalam penggunaan dadah, aktiviti
jenayah, tahap kesihatan, hubungan sosial dan antara peribadi serta implikasi ke atas
produktiviti.
Selain itu, Associate Prof. Hiroshi Tsutomi dari Faculty of International University of
Shizuoka dan En. Takayuki Harada dari Chief International Affairs Prison Service
Division, Ministry of Justice yang telah menjalankan kajian di Jabatan Penjara Malaysia
pada 22 Ogos 2007. Cadangan mereka adalah mengadakan satu rangkaian pangkalan data
dari negara-negara Asia yang boleh dihubungkan dengan kesesuaian bahasa, nilai, norma,
budaya dan agama di Asia sepertimana yang terdapat di negara Barat. Misalnya
pangkalan data yang diiktiraf diperingkat antarabangsa seperti Campbell Collaroboration
8
Library yang boleh diperoleh menerusi jaringan internet. Sehubungan itu, Prof. Hiroshi
berhasrat untuk mengadakan satu kajian penggunaan sistem yang standard seperti ini
dengan kerjasama Jabatan Penjara Malaysia dan Agensi Anti Dadah Kebangsaan bagi
tujuan penggunaan kajian pada masa akan datang. (Sumber : Jabatan Penjara Malaysia).
Justifikasi bagi mengurangkan kesesakan penjenayah di dalam penjara. Rata–rata pesalah
di dalam penjara mempunyai kesalahan yang berkaitan dengan dadah. Selain dari
kesalahan menagih dadah, penjara juga penuh sesak dengan penjenayah yang melakukan
pelbagai kesalahan lain. Perlaksaan program pemulihan dalam komuniti boleh
mengurangkan populasi penjara yang semakin sesak, khususnya bagi menempatkan
pesalah–pesalah ringan yang telah melakukan kesalah sosial dan jenayah.
Penyelidik sosial seperti Raymond Jack menyoal kesahihan kajian ketidakfungsian
institusi dan menyifatkan bahawa pendedahan ketidakfungsian institusi (dysfuntion
residential care) dan sentimen ‗anti residential care‘ adalah tidak menepati kajian ilmiah
kerena ketidakcukupan metadologi (methodological inadequacies) ketika itu, salah
konsep (ill-informed and misconception) dan terdapat unsur–unsur bias dalam
penyelidikan tersebut penyelidikan yang tidak menyokong ketidakfungsian institusi juga
dapati tidak mengambil kira sahsiah personaliti, pengalaman lampau, dan proses sosial
penghuni sebelum dan selepas mereka memasuki intitusi tersebut. Faktor–faktor tersebut
dikatakan telah menjejaskan kredibiliti kajian tersebut kerana perbandingan kesan
institusi sebelum dan selepas memasuki institusi tidak dapat dibuat. Sehubungan itu,
pihak penyelidik mencadangkan beberapa tema yang boleh dijadikan bahan kajian
lanjutan di antaranya adalah seperti di perenggan berikut.
Pertama, dari segi amalan atau praktis terbaik kajian ke atas pihak pengurusan dan
pentadbiran AADK dan lain-lain institusi dan komuniti perlu dilaksanakan untuk melihat
keberkesanan program rawatan dan pemulihan dalam penyalahgunaan dadah. Kajian ini
penting kerana program dalam institusi dan komuniti mempunyai perkaitan terus yang
merumuskan konsep pelaksanaan rawatan dan pemulihan di Malaysia berbanding di luar
negara.
9
Kedua, kajian boleh dilakukan ke atas pihak institusi khususnya AADK, Penjara, KKM
dan pusat-pusat persendirian dalam komuniti. Kajian boleh dilaksanakan dengan berfokus
kepada bagaimana proses rumusan berkonsepkan program rawatan dan pemulihan
dilaksanakan? Adakah ianya dibuat dengan merangkumi sumbangan pemikiran dari
pelbagai pihak di semua peringkat atau dana khas yang telah sedia diformatkan?
Ketiga, sumbangan pihak luar kerajaan atau NGO dalam pelaksanaan program rawatan
dan pemulihan seperti pusat-pusat persendirian berasakan agama, kaunseling dan lain-
lain pendekatan alternatif. Sejauh manakah peranan pusat-pusat rawatan dan pemulihan
swasta ini mencapai kejayaan dalam program rawatan dan pemulihan dadah?
Bagaimanakah model, bentuk dan skala pertubuhan bukan kerajaan yang paling berkesan
dalam memberikan sumbangan kepada proses pelaksanaan program rawatan dan
pemulihan dadah?
Keempat, keperluan kepada kajian terperinci terhadap kaunseling pemulihan dalam
penyalahgunaan dadah yang boleh membantu kepada proses rawatan dan kepulihan
penagih dalam jangka panjang sepertimana yang dilaksanakan di luar negara. Keperluan
kepada tenaga profesional dan kepakaran yang lain seperti pekerja sosial, psikologis dan
psikitris selain pegawai-pegawai perubatan yang khusus dalam bidang rawatan dan
pemulihan ini.
RUMUSAN DAPATAN KAJIAN DAN PENUTUP
Bahagian ini membincangkan pencapaian objektif dalam kajian iaitu mengenalpasti
program rawatan dan pemulihan terbaik di tahap global sekaligus untuk diaplikasikan di
Malaysia. Ruangan ini juga berjaya membuktikan satu hasil temuan yang signifikan dan
antara model praktis terbaik program rawatan dan pemulihan dalam institusi dan
komuniti. Hasil dapatan kajian ini wajar diterokai secara teori dan praktikal untuk
penambahbaikan nilai-nilai yang sedia ada di mana-mana pusat rawatan dan pemulihan
dalam institusi serta komuniti di masa hadapan.
10
Kajian ini turut membincangkan aspek yang berkaitan program rawatan dan pemulihan
dalam institusi dan komuniti di Malaysia berbanding di tahap global. Penemuan kajian
menunjukkan bahawa tiada satupun pendekatan praktis amalan yang benar-benar terbaik
di tahap global. Hal ini adalah bertepatan dengan kajian yang lepas oleh NIDA (2005)
bahawa tidak terdapat sebuah pendekatan yang boleh dituntut sebagai efektif. Namun
demikian, terdapat beberapa panduan model yang dicadangkan serta diperbincangkan
dalam bab ini untuk tujuan penambahbaikan. Selain itu, program penjagaan lanjutan
adalah antara amalan yang diberikan tumpuan utama dan berkepentingan dalam jangka
panjang dalam menjayakan program rawatan dan pemulihan bagi kesemua kes penagihan
di tahap institusi dan komuniti.
Beberapa cadangan strategi pelaksanaan rawatan dan pemulihan dadah telah dibentuk
untuk memperoleh sumbangan darinya kepada pihak kerajaan khususnya AADK. Ianya
juga boleh dilaksanakan dengan melibatkan agensi-agensi dari institusi kerajaan dan
badan bukan kerajaan yang terlibat secara langsung. Pelaksanaan program secara
bekerjasama ini adalah diharapkan akan dapat memberikan kesedaran serta
tanggungjawab masyarakat di semua peringkat untuk bersama-sama membantu dalam
proses rawatan dan pemulihan sepertimana di luar negara yang lebih banyak berasaskan
program komuniti.
RUJUKAN
Abd. Halim, Rafidi dan Jailani (2005). Penilaian Diri dan Tahap Kesediaan Untuk
Berubah di Kalangan Penagih Dadah. Kertas Kerja dibentangkan di Konvensyen
Kebangsaan PERKAMA 2005. Esset, Bangi : Persatuan Malaysia
Abd Halim Mohd Hussin (2009). Kaunseling Penagihan : Rawatan Pencegahan
Penagihan Semula. Isu-Isu Kaunseling di Malaysia. 1 – 30 PERKAMA : Serdang
Abd Halim, Mohd. Rafidi dan Lasimon Matokrem (2008). Kepulihan dan Latihan
Pencegahan Relaps Dalam Penagihan Dadah. SPADA : USIM
Abd Halim Mohd Hussin (2009). Isu-Isu Dalam Penyalahgunaan di Malaysia. SPADA :
USIM
11
Abd. Halim & James Scorzelli (2009). Theoretical Approaches In Drug Addiction
Counseling. Isu-Isu Kaunseling Di Malaysia. 103 – 126. PERKAMA : Serdang
Abdul Ghafar Taib (1995). Cuma Lima Minit Anti Dadah. Kuala Lumpur : Percetakan
Rina Sdn. Bhd.
Abdul Ghafar Taib (1989). Dadah dan Pencegahannya di Malaysia. Kuala Lumpur :
PAM Publishing (M) Sdn. Bhd.
Agensi Anti Dadah Kebangsaan (2006). Modaliti Rawatan di Pusat Serenti. Kertas
Panduan Pelaksanaan. Kementerian Dalam Negeri : Putrajaya
Ahmad Azizi bin Abdullah (2009). Isu-Isu Dalam Penyalahgunaan Dadah : Modaliti
Dalam Rawatan dan Pemulihan. SPADA : USIM
Association Of Southeast Asian Nations (1991). ASEAN-EC Experts Seminar on Drug
Abuse Prevention Education. Manila: Manila Pavilion
Bogdan, R., (1998). Qualitative research for education: an introduction to theory and
methods. Boston: Allyn and Bacon.
Chief Medical Editor and Dr John Henry MB MRCP (1998). Guide To Medicines &
Drugs. Great Britain: Dorling Kindersley Limited.
David McDonald et.al (1994). Legislative options for cannabis in Australia. Australian
Government Publishing Service Canberra
Drug Abuse Prevention Programme Development : Drug Dependency Prevention.
ESCAP/BDAP Workshop, China, 9 – 13 April 1990. United Nations : New York
ESCAP/BDAP WorkshopChina (1990). Drug Dependency Prevention. United Nations,
New York
PERSADA SG BESI (2008). Pelaksanaan TC di Pusat Serenti Sg Besi. Kertas Konsep
Panduan Pelaksanaan.
Mahmood Nazar Mohamed (2002). Memulihkan Kesan Pengambilan Bahan Psikoaktif.
Pahang : PTS Publucations & Distributor Sdn. Bhd.
Mahmood Nazar dan Sabitha Marican (2007). Buku Panduan Untuk Ibu Bapa dan
Masyarakat : Memastikan Remaja Bebas Daripada Dadah
Mohd Hadith bin Kamaruddin (2009). Isu-Isu Dalam Penyalahgunaan Dadah :
Pendekatan Alternatif Dalam Pemulihan. SPADA : USIM
12
Mohamad Sabri dan Che Bakar (1996). Penyalahgunaan dan Pengedaran Dadah di
Malaysia : Undang-Undang dan Keberkesanannya. Kuala Lumpur : Dewan
Bahasa dan Pustaka
Muhammad Khairi, Abd. Halim dan Syamsul Bahri (2009). Agama dan Pemulihan.
SPADA : USIM
Narcotics Secretariat Malaysia (1981). Report Of The Third International Conference
Of Non-Governmental Organisations On Dadah Use Prevention. Kuala
Lumpur:Heng Lee Stationary Co. Sdn. Bhd
Perancangan Strategik 5 Tahun Pendidikan Pencegahan Dadah (2007 – 2011). Bahagian
Sekolah : Kementerian Pelajaran Malaysia (2006)
The Colombo Plan Bureau (1985). Prevention And Control Of Drug Abuse- Jakarta. Sri
Lanka: Department of Social Affairs
The National Narcitics Intelligence Consumers Committee (1984). Narcotics Intelligence
Estimate 1984. Drug Enforcement Adinistration US
United Nations-United Unies-Naciones Unida (2003). Competent National Authorities
Under The International Drug Control Treaties. United Nation Publications
U.S Department Of Health And Human Services (1987). Drug Abuse And Drug Abuse
Research. DHHS Publication
Wildermuth, B. (1993). Post-positivist research: two examples of methodological
pluralism. Library Quarterly, 63, hh 450-468.
World Health Organization Geneva (1986). Drug Dependence And Alchohol-Related
Problems. Switzerland: Typeset in India
Jurnal PERKAMA
Abd. Halim Mohd Hussin, Mohd Rafidi Jusoh dan Jailani Tameran (2006). Penilaian Diri
dan Tahap Kesediaan Untuk Berubah di Kalangan Penagih dadah : Kajian Kes di
Pusat Serenti Sukarela PERSADA Suingai Besi, Kuala Lumpur
Ariffin Hj. Zainal, Zainab Ahmad zamani, Saedah A. Ghani, Wan Shahrazad Wan
Sulaiman dan Roseliza Murni Ab. Rahman (2006). Peniliain Kepuasan Terhadap
Perkhidmatan Kaunseling Sebagai Rawatan dan Pemulihan Dadah Pelatih Pusat
Serenti
Tan Soo Yin, Sabri Hj. Zainuddin Zainul dan Narina A. Samah (2007). Lokus Kawalan,
Lokus Tanggungjawab dan Dimensi Psikologikal Penghuni-Penghuni Pusat
Pemulihan Dadah.
13
Tesis yang tidak diterbitkan
Mud Shukri bin Jusoh (2004/2005). Keberkesanan Program Rawatan dan Pemulihan
Penagih Dadah : Satu Kajian di Pusat Serenti Muar, Johor. Bangi : Universiti
Kebangsaan Malaysia
Ivan Christie Jeremiah (2004/2005). Keberkesanan Syarat-Syarat Pengawasan Terhadap
Penagih-Penagih Dadah (Orang Kena Pengawasan) Satu Kajian di Kontinjen
Negeri Sembilan. Bangi : Universiti Kebangsaan Malaysia
Vicknasingam Balasingam Kasinather (2004). Penggunaan Kaedah Q Dalam
Mengenalpasti Bekas Penagih Heroin : Kajian Kes di Kalangan Subjek yang
Sedang Mengikuti Program Rawatan Naltrekson di Malasia. Pulau Pinang :
Universiti Sains Malaysia
Garis Panduan dan Perintah Tetap Ketua Pengarah AADK
Puasat Serenti Bukit Chabang Perlis, Kementerian Dalam Negeri. Nota Terapi
Kekeluargan (TC).
Hukuman Tetap Ketua Pengarah Bil 3/98. Prosedur Pelaksanaan Pemulihan Dalam
Komuniti (Pengawsan) di Bawah Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan)
(Pindaan) 1998. Agensi Dadah Kebangsaan, Kementerian Dalam Negeri.
Perintah-Perintah Tetap Ketua Pengarah Bil. 2/98. Kurikulum/Kaedah Pelaksanaan
Aktiviti Kaunseling di Pusat Serenti. Agensi Dadah Kebangsaan, Kementerian
Dalam Negeri.
Penyeragaman Pelaksanaan Sistem Pengurusan Penghuni Pusat Serenti. Bahagian
Rawatan dan Pemulihan. Agensi Dadah Kebangsaan, Kementerian Dalam
Negeri.
Perintah Tetap Ketua Pengarah Bil. (E) 1/2005. Program Penempatan Penghuni Fasa 4
Pusat Serenti di Pusat Khidmat AADK. Bahagian Rawatan dan Pemulihan.
Agensi Dadah Kebangsaan, Kementerian Dalam Negeri.
Perintah Tetap Ketua Pengarah Bil. (E) 2/2005. Program Penempatan Bagi Kes-Kes
Pengawasan di Pusat Khidmat AADK. Bahagian Rawatan dan Pemulihan. Agensi
Dadah Kebangsaan, Kementerian Dalam Negeri.
Garis Panduan Program Rawatan dan Pemulihan Desa Terapi Keinsafan Diri. Agensi
Dadah Kebangsaan, Kementerian Dalam Negeri.
Garis Panduan Program Rawatan dan Pemulihan Desa Terapi Kekeluargaan. Agensi
Dadah Kebangsaan, Kementerian Dalam Negeri.
14
Laman Web
http://whqlibdoc.who.int/HQ/2004/WHO_HIV_2004.04_may.pdf
http://www.adk.gov.my/berita/berita211208/berita4.pdf
http://www.laman-map.com/khidmat/dadah/dadah2.htm
http://www.pemadam.org.my/cda/m_fakta/fkt_akta_2.php
http://www.pemadam.org.my/cda/m_fakta/fkt_sta_penagihan.php
http://www.pemadam.org.my/cda/m_fakta/fkt_sta_hiv.php
http://www.pemadam.org.my/cda/m_artikel/art_details.php?id=120
http://www.pemadam.org.my/cda/m_artikel/art_details.php?id=97&crumb=Strategi baru
perangi dadah : Sabran Napiah.
http://www.pemadam.org.my/cda/m_artikel/art_details.php?id=100&crumb=Dadah -
Mengenali jenis dan kesannya 2
http://www.pemadam.org.my/cda/m_artikel/art_details.php?id=102&crumb=Dadah -
Mengenali jenis dan kesannya 3
http://www.pemadam.org.my/cda/m_artikel/art_details.php?id=104&crumb=Dadah -
Mengenali jenis dan kesannya 5
http://www.pemadam.org.my/cda/m_artikel/art_details.php?id=71&crumb=<b>Kongsi
pulih penagih</b>
http://www.pemadam.org.my/cda/m_artikel/art_details.php?id=66&crumb=<b>Proses
bina insan - Bergerak seiring</b>
http://www.pemadam.org.my/cda/m_artikel/art_details.php?id=68&crumb=<b>Penagih
tegar Kajang jalani pemulihan di Klinik Khafidz</b>
http://www.pemadam.org.my/cda/m_artikel/art_details.php?id=69&crumb=<b>APA ITU
METADON?</b>
http://www.pemadam.org.my/cda/m_artikel/art_details.php?id=39&crumb=<b>PENGER
TIAN HARM REDUCTION </b>
http://www.pemadam.org.my/cda/m_artikel/art_details.php?id=40&crumb=<b>ROTAN,
ALTERNATIF KEPADA RAWATAN PENAGIHAN DADAH</b>
http://www.narconon.org.ar/
www.prn2.usm.my
Akhbar : UTUSAN MALAYSIA ; 21 DISEMBER 2008
Jurnal AntiDadah Malaysia : Peranan Kerohanian Dalam Menangani Gejala Dadah
Yuseri, Sapora dan Marina.
15
UNDANG-UNDANG PENAGIH DADAH 1983 (RAWATAN DAN PEMULIHAN)
(PINDAAN) 1998: ANALISA TERMA „PENAGIH‟ DAN „KETAGIHAN‟
Samihah Khalil, Rusniah Ahmad, Siti Alida John Abdullah,
Yusramizza Yusuff, Aspalella Abdul Rahman,
Ahmad Nasyran Azrae & Roos Niza Mohd Shariff
PENGENALAN
Sistem National Drug Information (NADI) melaporkan sehingga Januari 2009 terdapat
seramai 6,780 orang penagih dadah menerima rawatan / pemulihan di 28 buah Pusat
Pemulihan Penagihan Narkotik (PUSPEN) di seluruh negara. Di bawah Akta Penagih
Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983, ‗penagih dadah‘ ditakrifkan sebagai seseorang
yang melalui penggunaan mana-mana dadah berbahaya mengalami suatu keadaan psikik
dan kadangkala keadaan fizikal yang dicirikan sebagai gerak balas tingkahlaku dan gerak
balas lain, meliputi desakan mengambil dadah secara berterusan atau berkala dan
mengalami kesan psikiknya dan mengelakkan ketagihan kerana ketiadaan dadah (Akta
Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan), 1983). Dadah berbahaya pula didefinisikan
sebagai mana-mana dadah atau bahan yang terkandung di dalam Jadual Pertama Akta
Dadah Berbahaya 1952.
Namun definisi ―penagih‖ ini gagal menepati beberapa isu penting berkaitan dengan
penagihan dan pemulihan dadah yang terkini. Sebagai contohnya persoalan klasifikasi
dadah yang sudah ketinggalan dengan penciptaan dadah-dadah yang lebih canggih dan
memberikan kesan khayal yang lebih drastik dan tempoh yang lama. Sebagai contohnya
penagih bahan (substance) seperti daun ketum dan bahan inhalan (inhalants) seperti gam
dan minyak petrol tidak dikategorikan sebagai penagih di bawah Akta. Ini bermakna
klasifikasi dadah yang diwartakan di dalam undang-undang yang ada perlu terkini.
16
Istilah dadah berbahaya tidak ditakrifkan di dalam Akta Penagih Dadah (Rawatan dan
Pemulihan), 1983 tetapi sebaliknya diperuntukkan di dalam Akta Dadah Berbahaya,
1952. Berdasarkan seksyen 2, Akta Dadah Berbahaya, 1952 - dadah berbahaya
bermaksud sebarang dadah atau bahan yang terkandung dalam Jadual Pertama. Hanya
penagih dadah yang melalui penggunaan dadah berbahaya yang disenaraikan di dalam
Jadual Pertama Akta Dadah Berbahaya, 1952 sahaja serta mengalami keadaan penagihan
seperti yang ditakrifkan di dalam seksyen 2 Akta Penagih Dadah (Rawatan dan
Pemulihan), 1983 dapat menjalani proses rawatan serta pemulihan sebagaimana yang
diperuntukkan oleh Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan), 1983. Sebagai
kesannya, jika terdapat seseorang mengambil sesuatu yang memberi kesan seperti dadah
tetapi tidak dilabelkan sebagai dadah berbahaya seperti daun ketum, maka individu
tersebut tidak boleh diistilahkan sebagai seorang penagih dadah dan tidak tertakluk
kepada perintah rawatan serta pemulihan yang diperuntukkan di dalam Akta Penagih
Dadah (Rawatan dan Pemulihan), 1983.
Masalah penagih berulang tegar juga perlu diberikan perhatian di mana isu rawatan dan
pemulihan dadah perlu dilihat semula untuk perancangan rawatan yang lebih baik dan
mempunyai kesan jangka panjang yang bermanfaat kepada penagih dan juga negara
amnya. Ini kerana perancangan pemulihan dan rawatan penagih memerlukan masa dan
kos yang tinggi. Oleh itu, kajian ini bersesuaian untuk menentukan relevannya definisi
penagih dan ketagihan di bawah Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983
(Pindaan) 1998 dengan perkembangan semasa. Melalui kajian ini, beberapa
penambahbaikan kepada Akta dicadangkan.
Artikel ini bertujuan untuk melihat sejauh mana definisi penagih dan ketagihan di bawah
Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 (Pindaan) 1998 adalah relevan
dengan tren dadah semasa. Artikel ini juga akan mencadangkan penambahbaikan kepada
Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 (Pindaan) 1998 supaya mengikut
kesesuaian tren masa kini.
17
METODOLOGI
Beberapa sesi temubual semi-struktur telah dijalankan untuk mendapatkan maklumat dan
pandangan daripada pakar dalam bidang-bidang farmasiutikal, kimia, polis, perubatan
dan pegawai AADK serta pegawai PUSPEN. Kajian ini telah memeriksa statut-statut
seperti:
i. Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983
(Pindaan) 1998;
ii. Akta Dadah Berbahaya 1952 (Akta 234);
iii. Akta Agensi Anti Dadah Kebangsaan 2004 (Akta 638);
iv. Akta Racun 1952 (Akta 366);
Kajian secara internet sangat penting dan antara laman sesawang yang menarik dan
berguna dilayari adalah seperti berikut:
i. http://www.who.int/en/ (WHO);
ii. http://www.ana.gov.ro/eng/pressreleases.htm (National
Anti
Drug Agency);
iv. http://www.nationalledger.com/;
v. http://www.nida.nih.gov/scienceofaddiction/;
vi. http://www.drugabuse.gov/Infofacts/understand.html;
vii. http://www.nida.nih.gov/DrugPages/Treatment.html;
viii. http://www.absoluteastronomy.com/topics/Drug_abuse;
ix. http:\\drugpolicy.org;
x. http:\\atheistfoundation.org.au;
TAFSIRAN DADAH BERBAHAYA
Tafsiran dadah diperuntukkan dalam Seksyen 2 Akta Dadah Berbahaya 1952 dengan
disebut sebagai ‗dadah berbahaya‘ (dangerous drug). Dalam Seksyen ini, dadah
berbahaya didefinisikan sebagai sebarang dadah atau pun bahan yang pada masa itu
18
terkandung dalam Jadual Pertama Akta tersebut seperti candu mentah, daun koka, popi,
ganja, candu masak, resin bagi ganja dan bahan resin tersebut seperti besnya, asetrofin,
asetilmenthadol, alfentanil, alliprodin dan sebagainya. Jadual Pertama menyenaraikan
dadah berbahaya mengikut klasifikasi tertentu yang dipecahkan kepada empat bahagian
mengikut kandungan asas dadah.
Adakah senarai jenis-jenis dadah dalam undang-undang dadah di Malaysia sudah
ketinggalan? Persoalan ini perlu dilihat memandangkan pada hari ini wujud dadah-dadah
yang lebih canggih dengan kesan khayal yang lebih drastik dan berlarutan lebih lama.
Juga terdapat penggunaan lain-lain substance bukan dadah yang memberi kesan
halusinasi yang berbahaya. Bagi membincangkan tafsiran dadah berbahaya, Jadual
Pertama Akta Dadah Berbahaya 1952 adalah dirujuk. Jadual Pertama adalah senarai
jenis-jenis dadah berbahaya yang dimasukkan ke dalam Akta Dadah Berbahaya 1952
sebagai dadah yang diharamkan penggunaannya selain daripada untuk tujuan-tujuan yang
dibenarkan. Istilah dadah berbahaya tidak ditakrifkan di dalam Akta Penagih Dadah
(Rawatan dan Pemulihan) 1983 tetapi sebaliknya diperuntukkan di dalam Akta Dadah
Berbahaya 1952. Berdasarkan Seksyen 2 Akta Dadah Berbahaya 1952, dadah berbahaya
bermaksud ‗sebarang dadah atau bahan yang terkandung dalam Jadual Pertama‘. Dadah-
dadah yang disenaraikan sebagai dadah berbahaya di dalam Jadual Pertama tersebut
meliputi pelbagai jenis dadah termasuklah dadah narkotik seperti candu dan ganja dan
meliputi dadah jenis Amphetamine, 2, 5-Dimethoxyamphetamine (DMA),
Dimethoxybromo - amphetamine (DOB), 2, 5- Dimethoxy- 4- ethylamphetamine (DOET),
Methamphetamine, 5-Methoxy- 3, 4- Methylenedioxyamphetamine (MMDA),
Methylenedioxyamphetamine (MDA), N-ethylMDA, N-hydroxyMDA, N-methyl- 1- (3, 4
methylenedioxyphenyl) - 2 - butanamine, 3, 4 - Methylenedioxy - methamphetamine
(MDMA), Paramethoxyamphetamine (PMA) dan 3, 4, 5- Trimethoxyamphetamine (3, 4,
5- TMA).
Terdapat pihak yang ditemubual berpandangan bahawa tafsiran dadah berbahaya di
bawah Akta Dadah Berbahaya 1952 sudah menepati keperluan yang dikehendaki dalam
mereka menjalankan tugas-tugas penguatkuasaan. Pakar daripada pihak PDRM
19
berpandangan bahawa definisi dadah berbahaya dan Jadual Pertama yang diperuntukkan
dalam Akta Dadah Berbahaya 1952 adalah komprehensif dan sudah baik. Pandangan ini
dikongsi oleh ahli kimia yang mengatakan peruntukan berkaitan definisi dadah berbahaya
tidak perlu dipinda kerana sudah mantap dan sentiasa dipinda oleh Parlimen bagi
menambah jenis dadah baru. Jadual Pertama yang terdapat dalam Akta Dadah Berbahaya
1952 perlu dikekalkan namun ia perlu sentiasa dikemaskinikan bagi menangani
perkembangan tren dadah semasa yang menular di Malaysia.
Dalam mengemaskinikan senarai dadah, pihak berkuasa Malaysia sentiasa mengikuti
perkembangan tren dadah semasa, konvensyen antarabangsa, perkongsian maklumat serta
kerjasama dengan negara-negara luar (melalui perjanjian kerjasama dan jalinan kerja
antarabangsa). Sebagai contohnya, dulu ecstacy belum disenaraikan sebagai dadah
berbahaya di Malaysia. Namun, setelah Malaysia melihat perkembangan pengawalan
dadah ecstacy di Amerika Syarikat, Malaysia telah menjadikan MDMA (ecstacy) sebagai
dadah berbahaya pada tahun 1996. Pada hari ini, kodein telah diharamkan dalam
kandungan ubat batuk dan disenaraikan dalam Jadual Pertama sebagai dadah berbahaya.
Pengemaskinian senarai dadah oleh Peguam Negara dan Parlimen juga mengambil kira
pandangan Jabatan Kimia, PDRM dan KDRM. Dadah jenis baru yang tidak dicakupi
tidak popular dan tidak membimbangkan.
Pegawai dari Bahagian Kepenjaraan, Anti Dadah dan Pertahanan Awam, Kementerian
Dalam Negeri turut berpendapat bahawa peruntukan undang-undang sedia ada berkaitan
dengan definisi dadah berbahaya dan senarai dadah yang terkandung dalam Jadual
Pertama dalam Akta Dadah Berbahaya 1952 wajar dikekalkan.
Bahan-bahan pelarut seperti gam dan petrol, daun ketum, pil-pil psikoaktif yang selalu
dikategorikan sebagai bahan sedatif-hipnotik atau penekan kepada sistem saraf pusat
(CNS depression), ubat-ubatan dari kumpulan benzodiazepin, tembakau, petrol dan bahan
inhalan yang lain mempunyai persamaan dengan dadah daripada segi kesan-kesan dan
akibat daripada penggunaannya tetapi tidak dilabelkan sebagai dadah berbahaya. Bahan-
bahan tersebut tidak dimasukkan kerana ia turut digunakan dalam perubatan tradisional,
20
moden dan kegunaan domestik. Sekiranya bahan tersebut disenaraikan maka ia akan
menimbulkan masalah kepada penguatkuasaan dan pengawalan bahan.
Namun pakar perubatan dari Pusat Kajian Sains Penagihan Universiti Malaya
berpandangan bahawa Jadual Pertama boleh dibuang daripada Akta Dadah Berbahaya
1952. Adalah memadai diwujudkan klausa umum berkaitan definisi dadah berbahaya.
Klausa umum akan dapat mencakupi semua bentuk penyalahgunaan dadah termasuk
dadah terkini seperti dadah sintetik serta dadah ciptaan, gam, daun ketum, pil-pil
psikotropik dan bahan-bahan lain yang sering disalahgunakan sehingga menimbulkan
ketagihan. Dengan itu, semua bahan yang disalahgunakan seperti gam dan dadah jenis
baru (tren semasa) tidak akan terlepas daripada pengawalan undang-undang. Menurut
beliau, banyak bahan yang telah disalahgunakan pada masa kini seperti gam, daun ketum,
dadah sintetik dan dadah ciptaan tetapi tidak disenaraikan di dalam Jadual Pertama.
Keadaan ini menimbulkan masalah kepada tafsiran penagih. Sedangkan ketum
(diistilahkan sebagai mitragine) misalnya telah diharamkan oleh pihak berkuasa
Thailand, Myanmar dan Laos. Beliau juga mengatakan bahawa pengekalan Jadual
Pertama menyebabkan usaha penyemakan Jadual Pertama harus sentiasa dilakukan
kerana pertukaran jenis-jenis dadah baru. Justeru, penyemakan yang berterusan terpaksa
dilaksanakan bagi memastikan senarai tersebut sejajar dengan perkembangan tren dadah
semasa. Sebagai perbandingannya, klausa umum berpotensi mengurangkan masalah
dalam proses pindaan akta yang mengambil masa.
Walau bagaimanapun, pegawai dari Bahagian Kepenjaraan, Anti Dadah dan Pertahanan
Awam, Kementerian Dalam Negeri dan ahli kimia berpandangan bahawa klausa umum
boleh mengundang masalah yang lain. Jika kerajaan Malaysia ingin menggunakan klausa
umum (menggantikan Jadual Pertama) ini akan menimbulkan masalah dari segi
pelaksanaan dan penguatkuasaan. Sebagai contoh, pihak polis tidak mempunyai panduan
khusus dan jelas dalam menangkap siapa pesalah dadah dan penagih dadah kerana tiada
peruntukan khusus tentang jenis atau kategori dadah yang dilarang atau dikawal.
21
Bagaimana pula dengan bahan-bahan lain yang disalahguna? Adakah bahan-bahan
tersebut dicakupi dalam Jadual Pertama?
Perbezaan pandangan pakar mengenai cakupan jenis dadah berbahaya yang seterusnya
mengelirukan takrifan penagih memerlukan kita menyemak Akta Racun 1952.
Sebenarnya, dalam konteks undang-undang Malaysia, terdapat jenis-jenis dadah tertentu
sahaja yang dikategorikan sebagai dadah berbahaya dan dikawal oleh undang-undang
dadah. Sesetengah dadah hanya diklasifikasikan sebagai barang-barang kawalan di bawah
Akta Racun 1952.
Tujuan penggubalan Akta Racun 1952 ialah untuk mengawal pengimportan, pemilikan,
pengeluaran, penjualan dan penggunaan racun. "Racun" bermaksud bahan-bahan yang
dinamakan dan disenaraikan di dalam Senarai Racun dan termasuk apa-apa campuran,
penyediaan, solusi atau yang asli yang mengandungi bahan-bahan tersebut apa-apa
penyediaan atau bahan-bahan yang terkandung di dalam Jadual Kedua Akta ini. Walau
bagaimanapun, tidak semua aktiviti melibatkan racun dikawal dan diperuntukkan sebagai
suatu kesalahan di bawah Akta Racun 1952. Sebagai contohnya, pemilikan, pemprosesan
atau jualan ketum adalah menjadi suatu kesalahan di bawah seksyen 30(3) Akta Racun
1952 dan boleh dikenakan denda maksima sebanyak RM10,000.00 dan/atau hukuman
penjara selama maksima 4 tahun. Namun akta ini tidak menyebut aspek penggunaan dan
penagihan daun ketum. Adalah tidak menjadi kesalahan yang tertakluk kepada liabiliti
undang-undang yang boleh disabitkan kesalahan serta diperintahkan menjalani rawatan
dan pemulihan sama ada di bawah Akta Racun 1952 (kerana tiada peruntukan berkaitan
kesalahan penggunaan atau penagihan ketum serta rawatan serta pemulihan), di bawah
Akta Dadah Berbahaya 1952 (kerana tiada peruntukan berkaitan ketum langsung) dan
Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 (kerana ketum belum dikategorikan
sebagai dadah berbahaya dalam Akta Dadah Berbahaya 1952, maka peruntukan berkaitan
penagih dadah dalam akta ini tidak terpakai kepada pengguna atau penagih ketum. Maka,
peruntukan berkaitan rawatan dan pemulihan juga tidak terpakai kepada pengguna atau
penagih ketum.
22
Selain itu, berlaku juga penyalahgunaan pil-pil psikoaktif yang kebiasaannya
dikategorikan sebagai bahan sedatif-hipnotik atau penekan ke atas sistem saraf pusat,
ubat-ubatan daripada kumpulan Benzodiazepines seperti Midazolam (Dormicum),
Diazepam (Valium) dan Alprazolam (Xanax) adalah antara yang selalu disalahgunakan di
Malaysia. Sedangkan sebahagian besar pil psikoaktif belum dilabelkan sebagai dadah
berbahaya. Maka, penagih pil psikoaktif tidak dapat ditahan untuk menjalani proses
rawatan dan pemulihan berdasarkan Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan)
1983.
Ringkasnya, tidak semua bahan yang sering disalahgunakan di Malaysia disenaraikan
sebagai dadah berbahaya di bawah Akta Dadah Berbahaya 1952. Perlu diakui bahawa
terdapat dadah-dadah semasa termasuk dadah jenis ATS seperti captagon2 belum
senaraikan sebagai dadah berbahaya. Maka, dadah jenis ini terlepas daripada kawalan
undang-undang. Namun, terdapat bahan-bahan tersebut yang dikawal sebagai racun di
bawah Akta Racun 1952. Walaupun begitu, tidak semua aktiviti melibatkan racun atau
bahan kawalan diperuntukkan sebagai kesalahan di bawah Akta Racun 1952. Sebagai
contoh nyata dan utama adalah penagihan racun atau bahan kawalan tersebut tidak
diperuntukkan langsung.
TAFSIRAN PENAGIH
Perbincangan dadah berbahaya di atas membantu kita memeriksa istilah penagih.
Siapakah yang boleh dikelaskan sebagai penagih? Adakah seseorang yang mengambil
dadah berbahaya yang disenaraikan dalam Jadual pertama sahaja boleh dipanggil
penagih? Bolehkan seseorang yang menggunakan bahan bukan dadah berbahaya yang
disenaraikan (seperti daun ketum, gam, petrol dan bahan-bahan lain) boleh diistilahkan
sebagai penagih? Seterusnya adakah mereka yang mengambil bahan di luar dari Jadual
Pertama boleh diperintahkan oleh mahkamah untuk menerima rawatan dan pemulihan
yang diperuntukkan di dalam Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983.
2 Captagon pada asalnya diperdagangkan sebagai bahan farmasi yang mengadungi fenetylline, sejenis
stimulant sintetik. Kini, ia merupakan salah satu ATS yang disalahgunakan di dunia terutama dikesan di
kawasan Asia Barat (World Drug Report, 2009).
23
Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 (Pindaan 1998) telah membuat
tafsiran kepada definisi ―penagih dadah‖ iaitu: ―Seseorang yang melalui penggunaan
mana-mana dadah berbahaya mengalami suatu keadaan psikik dan kadangkala keadaan
fizikal yang dicirikan dengan gerak balas tingkah laku dan gerak balas lain yang meliputi
desakan mengambil dadah secara berterusan atau berkala untuk mengalami kesan
psikiknya dan untuk mengelakkan ketagihan kerana ketiadaaannya.‖
Terdapat empat kumpulan definisi penyalahguna dadah (drug abuse) iaitu definisi
kesihatan awam, definisi penggunaan mass-communication and vernacular, definisi
perubatan dan definisi politik dan jenayah (http;//en. wikipedia.org/wiki/Drug_abuse).
Misalnya, definisi dari perspektif kesihatan awam bersifat generic kerana mengaitkan
semua bentuk penggunaan dan ketagihan daripada penggunaan untuk manfaat sehingga
penggunaan kronik. Pengklasifikasian definisi ini menunjukkan terdapat kepelbagaian
corak penyalahgunaan. Definisi penagih dadah yang digunakan dalam Akta Penagih
Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 boleh diletakkan dalam kategori politik-jenayah.
Ini kerana dadah dikategorikan sebagai musuh negara atau ancaman keselamatan dan
Kementerian Dalam Negeri diberikan tanggungjawab memeranginya.
24
Rajah 1: Spectrum of Psychoactive Substance Use
Sumber: A Public Health Approach to Drug Control in Canada, Health Officers
Council of British Columbia, 2005.
Isu Dalam Tafsiran Penagih Dadah
Akta Dadah Berbahaya 1952 merupakan akta pertama yang diperkenalkan oleh British
bagi kawalan aktiviti kemasukan dan pengedaran dadah di Tanah Melayu. Pada awalnya,
aspek rawatan dan pemulihan ini kurang diberikan perhatian berbanding dengan aspek
pemilikan dadah. Akta ini memperuntukkan definisi dadah berbahaya sahaja. Dengan
perkembangan keperluan semasa dan dasar negara yang memerangi aktiviti dadah
termasuk dari aspek permintaan, kerajaan telah menggubal Akta Penagih Dadah
(Rawatan dan pemulihan) 1983 bagi tujuan memberi rawatan dan pemulihan kepada
penagih dadah yang telah ditangkap. Namun, Akta tersebut tidak mendefinisikan
penagih. Oleh sebab itu, istilah penagihan juga belum diberikan takrifan. Apabila Akta
Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 digubal pada tahun 1983, aspek rawatan
dan pemulihan yang terkandung dalam Akta Dadah Berbahaya 1952 dikeluarkan dan
Casual/Non-problematic Use Chronic Dependence
- Recreational, casual or other use that - Use that has become habitual
and
has negligible health or social effects. compulsive despite negative
health
and social effects.
Beneficial Use Problematic Use
- Use that has positive health, spiritual - Use that begins to have negative
or social impact: consequences for individual,
friends,
- e.g. medical pharmaceuticals coffee/tea family, or society.
to increase alertness; moderate consumption - e.g. impaired driving; binge
consumption;
of red wine; sacramental use of ayahuasca or harmful routes of administration.
peyote.
25
diperuntukkan secara khusus dalam akta yang berbeza bagi tujuan pengkhususan
terperinci kepada aspek rawatan dan pemulihan. Oleh itu, definisi penagih dadah
diperuntukkan bagi menjelaskan kategori individu yang tertakluk kepada perintah
rawatan dan pemulihan.
Namun, tiada peruntukan berkaitan dengan definisi penagih secara umum dan ketagihan
di dalam Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983. Seksyen 2 Akta Penagih
Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 mentafsirkan penagih dadah sebagai seseorang
yang melalui penggunaan mana-mana dadah berbahaya, mengalami suatu keadaan psikik
dan kadangkala keadaan fizikal yang dicirikan dengan gerak balas tingkah laku dan gerak
balas lain yang meliputi desakan mengambil dadah secara berterusan atau berkala untuk
mengalami kesan psikiknya dan untuk mengelakkan ketagihan kerana ketiadaannya.
Oleh yang demikian, hanya penagih dadah yang melalui penggunaan dadah berbahaya
yang disenaraikan di dalam Jadual Pertama Akta Dadah Berbahaya 1952 sahaja serta
mengalami keadaan penagihan seperti yang ditakrifkan di dalam seksyen 2 Akta Penagih
Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 dapat menjalani proses rawatan serta pemulihan
sebagaimana yang diperuntukkan oleh Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan)
1983. Sebagai kesannya, jika terdapat seseorang mengambil sesuatu yang memberi kesan
seperti dadah tetapi tidak dilabelkan sebagai dadah berbahaya seperti daun ketum, maka
individu tersebut tidak boleh diistilah sebagai penagih dadah dan tidak tertakluk kepada
perintah rawatan serta pemulihan yang diperuntukkan di dalam Akta Penagih Dadah
(Rawatan dan Pemulihan) 1983. Mana-mana individu yang mengambil dadah ini, tidak
dapat ditahan dan diletakkan di bawah proses rawatan dan pemulihan di bawah Akta
Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 (Pindaan 1998). Keadaan ini pasti
mengundang persoalan sama ada Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983
(Pindaan 1998) relevan dengan perkembangan tren dadah semasa.
Definisi ini tidak merangkumi istilah penagih yang menagih bahan-bahan yang bukan
dalam senarai Jadual Pertama Akta Dadah Berbahaya 1952. Sedangkan wujud penagih
26
yang menagih bahan bukan dadah berbahaya tetapi juga mengalami keadaan ketagihan
seperti yang ditafsirkan dalam definisi penagih dadah.
Selain itu, Pakar Psikiatri dan Kesihatan Mental juga berpandangan bahawa istilah
penagih dadah dalam Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 menimbulkan
keraguan kerana dalam Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983, digunakan
istilah penagih dadah yang jika diterjemahkan dalam bahasa Inggeris, diistilahkan
sebagai ―drug addict‖. Sedangkan istilah penagih dadah dalam Akta Penagih Dadah
(Rawatan dan Pemulihan) 1983 versi bahasa Inggeris adalah ―drugs dependant‖ yang
mana lebih tepat. Penggunaan istilah ini perlu diperjelaskan dan diperbetulkan.
Di dalam Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983, terdapat peruntukan
berkaitan definisi penagih dadah dan aspek rawatan serta pemulihan penagihan. Namun,
tiada peruntukan berkaitan dengan aspek penggunaan dadah. Sedangkan penggunaan
dadah walaupun tidak sehingga menimbulkan penagihan wajar dirawat dari awal agar
tidak kritikal dan mencapai tahap penagihan.
Satu kajian oleh 15 orang pakar dalam rawatan dadah di Amerika Syarikat bagi
menganggarkan corak penggunaan dadah dalam masyarakat negara tersebut. Mereka
mendapati pengguna dadah dapat diklasifikasikan kepada tiga kumpulan pengguna iaitu
harian, bulan dan tahunan. Jadual di bawah menunjukkan peratus penggunaan dadah
hariah adalah kecil berbanding dengan corak penggunaan yang lain.
Sehingga kini, kita membuat dasar yang umum sifatnya kerana tidak membuat
pengkelasan terhadap corak sebenar penggunaan yang wujud di negara ini. Dasar sedia
ada hanya menumpukan kepada kelompok kecil pengguna dadah dan ianya akan
merugikan dari segi penggunaan sumber dan menjejaskan keberkesanan dasar itu sendiri.
27
Jadual 4: Anggaran Pakar Terhadap Corak Penggunaan Dadah
Sumber: U.S. Department of Health and Human Services, Substance Abuse and Mental
Health Services Administration. National Household Survey on Drug Abuse: Main
Findings 1991. DHHS Publication No. (SMA) 93-1980, Rockville, Maryland: Substance
Abuse and Mental Health Services Administration, 1993.
Maka dicadangkan peruntukan pengguna dadah dicakupi di dalam Akta Penagih Dadah
(Rawatan dan Pemulihan) 1983. Aspek rawatan dan pemulihan juga perlu diperuntukkan
kepada pengguna dadah (bukan terhad kepada penagih sahaja). Namun, mungkin teknik
rawatan dan pemulihan boleh dibezakan bersesuaian dengan corak penggunaan dadah.
Tafsiran Ketagihan
American Psychiatric Association's Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders (DSM) dan World Health Organization's International Statistical
Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD) tidak lagi menggunakan
istilah penyalahgunaan dadah (‗drug abuse‘) di dalam praktis diagnosis perubatan.
Sebaliknya DSM menggunakan istilah penyalahgunaan bahan (‗substance abuse‘)
sebagai istilah menyeluruh bagi meliputi penyalahgunaan dadah dan bahan-bahan lain.
Penyalahgunaan bahan-bahan lain juga dilihat sebagai mempunyai implikasi negatif
seperti yang ditimbulkan oleh penyalahgunaan dadah.
"Substance dependence‖ - When an individual persists in use of alcohol
or other drugs despite problems related to use of the substance,
substance dependence may be diagnosed. Compulsive and repetitive
use may result in tolerance to the effect of the drug and withdrawal
symptoms when use is reduced or stopped..." (DSM-IV-TR)
Peratus Pengguna
Harian Bulanan Tahunan
8.0% 36.9% 54.5%
Bilangan Hari Penggunaan / Tahun 228 43 7
Peratus Penggunaan Dos-Tinggi 70.2% 39.9% 23.1%
28
Sebaliknya ICD menggunakan istilah yang lebih meluas iaitu kegunaan bahaya
(‗harmful use‘) untuk meliputi bahaya fizikal dan psikologi kepada pengguna dadah dan
bahan-bahan lain.
Namun di Malaysia, istilah ‗drug dependant‘ atau ‗penagih dadah‘ sahaja yang disebut
dalam Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983. Pakar perubatan dari Pusat
Kajian Sains Penagihan Universiti Malaya berpandangan bahawa definisi ‗penagih
dadah‘ di dalam Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 sukar ditafsir.
Terdapat terma yang mengelirukan terutama terma ―keadaan psikik‖. Pakar perubatan
sendiri kurang jelas tentang maksud terma ini.
Selain itu, prasa ―mengalami suatu keadaan psikik dan kadangkala keadaan fizikal yang
dicirikan dengan gerak balas tingkah laku dan gerak balas lain‖ menimbulkan masalah
kerana tidak semua jenis dadah yang disalahgunakan akan menimbulkan keadaan psikik
bersama-sama dengan keadaan fizikal. Sebagai contohnya, penggunaan dadah jenis ATS
seperti ecstasy hanya menunjukkan pergantungan psikologi dan bukannya secara asasnya
menunjukkan pergantungan fizikal. Juga terdapat bahan-bahan lain yang bukan dadah
berbahaya yang disalahgunakan turut menimbulkan keadaan psikik bersama-sama dengan
keadaan fizikal tetapi tidak dicakupi oleh Akta dan praktis hari ini.
Beliau mencadangkan terma-terma yang mengelirukan seperti ―keadaan psikik‖ perlu
dipinda kepada terma yang betul seperti terma ―keadaan pergantungan psikologi‖. Selain
itu, beliau mengatakan bahawa perkataan ―dan‖ dalam prasa ―mengalami suatu keadaan
psikik dan kadangkala keadaan fizikal yang dicirikan dengan gerak balas tingkah laku
dan gerak balas lain‖ perlu dipinda kepada perkataan “atau” agar pelbagai jenis
penagihan dapat dicakupi oleh peruntukan berkaitan definisi penagihan di dalam Akta
Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983. Cadangan beliau bertepatan dengan
tafsiran yang diberikan oleh DSM dan ICD di Amerika Syarikat.
29
World Health Organizations (WHO) mentafsirkan ‗penagihan dadah‘ sebagai:
―a state of periodic and chronic intoxication detrimental to the
individual and to society, produced by the repeated consumption
of a drug (natural or synthetic). Its characteristics include: (1)
An overpowering desire or need (compulsion) to continue taking
the drug and to obtain it by any means; (2) A tendency to
increase the dose; (3) A psychic (psychological) and sometimes a
physical dependence on the effects of the drug."
Namun WHO dalam ―World Drug Report‖ yang diterbitkan pada tahun 1997
mengistilahkan ‗dadah‘ sebagai ―any subtance that, when taken into a living organism,
may modify its perception, mood, cognition behaviour or motor function‖.
United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) pula mentafsirkan penagihan
dadah sebagai:
―A state of intoxication provoked by the repeated and voluntary
use of natural or synthetic drugs, and it is characterized by (a) the
compulsive need (physical or psychological) to continue using the
drug; (b) the irresistible craving for the drug and consequent
necessity to procure it all costs; (c) a general loss of interest in
other pursuits and other relationships; (d) total personal
involvement with drugs; and (e) the acceptance of the social role of
a drug addict‖.
Selain daripada istilah ‗drug addiction‘ UNODC turut mengguna satu istilah iaitu "drug
habit‖ yang bermaksud ―a state of intoxication provoked by the repeated and voluntary
use of natural or synthetic drugs‖, tetapi tidak memiliki empat ciri dalam tafsiran ‗drug
addiction‘. Jika Malaysia ingin mengguna istilah sebegini iaitu ―drug habit‖ ia boleh
membantu pihak berkuasa menahan pengguna dadah casual (recreational drug users)
untuk memberi rawatan dan pemulihan. Menurut pegawai polis yang ditemubual banyak
remaja yang terjebak dengan penyalahgunaan dadah bermula sebagai recreational users
setelah dipujuk atau dicabar rakan sebaya. Jika mereka tidak dirawat, casual users boleh
30
bertukar menjadi drug dependant. Adakah kita di Malaysia mahukan individu menjadi
drug dependant barulah rawatan pemulihan diperintahkan kepada mereka?
Istilah lain yang digunakan oleh UNODC ialah ‗drug use‘ bermaksud ―a form of drug
abuse characterized by more or less repeated use (only in certain circumstances) and by
the user's ability to stop or postpone drug use at any time‖. Kepelbagaian penggunaan
istilah berhubung dengan dadah dan bahan-bahan lain mempunyai kelebihan dan
kekurangannya.
Pengamal perubatan awam cuba untuk melihat istilah drug abuse daripada perspektif
yang lebih luas menjangkau peranan individu dan menekankan peranan masyarakat,
budaya dan availability. Rather than accepting the loaded terms alcohol or drug "abuse,"
many public health professionals have adopted phrases such as "substance and alcohol
type problems" or "harmful/problematic use" of drugs.
Misalnya, Health Officers Council of British Columbia dalam kertas perbincangan polisi
2005 ―A Public Health Approach to Drug Control in Canada‖ telah menggunakan model
kegunaan bahan psikoaktif yang mencabar penggunaan istilah "use" vs. "abuse". This
model explicitly recognizes a spectrum of use, ranging from beneficial use to chronic
dependence (see diagram to the right). Malaysia boleh mencontohi penggunaan istilah-
istilah yang menyediakan spektrum penggunaan istilah yang lebih luas iaitu dari
penggunaan yang berfaedah kepada pergantungan kronik.
Pakar perubatan dari Pusat Kajian Sains Penagihan Universiti Malaya turut menyuarakan
persoalan bahawa Akta tidak jelas pihak yang akan mengesahkan seseorang itu
mengalami ketagihan. Oleh itu, beliau mencadangkan definisi penagihan perlu ditambah
dengan frasa ―dengan pengesahan pegawai perubatan‖. Pihak AADK memberi
pandangan bahawa praktis hari ini yang memerlukan pengesahan pegawai perubatan
hospital dalam mengesahkan individu yang ditahan sebagai penagih boleh diperluaskan
kepada pihak berkuasa lain. Pandangan ini perlu dikaji memandangkan sudah ada
amalan dibuat di lain-lain negara. Sebagai contoh, di Amerika Syarikat, terdapat satu
31
agensi kebangsaan yang dikenali sebagai Substance Abuse Program Administrators‘
Certification Commission yang diberi tanggungjawab untuk mengesahkan ketagihan
dadah dan alcohol. Agensi ini mempunyai pakar, bukan sahaja pegawai perubatan
hospital, tetapi juga individu yang disahkan layak oleh agensi ini untuk membuat
pengesahan dan ujian dadah dan alcohol.
RUMUSAN DAN CADANGAN
Bahagian ini membuat rumusan dan cadangan kepada tafsiran penagih dan ketagihan.
Dapat dirumuskan bahawa terdapat dua aliran pandangan mengenai tafsiran dadah.
Pandangan pertama merasakan tafsiran dadah berbahaya adalah sudah mencukupi, kuat
dipersetujui dalam kalangan pihak penguatkuasa. Manakala kumpulan yang merasakan
tafsiran boleh diperlengkapkan lagi adalah dalam kalangan pegawai kesihatan. Ini
bermakna klasifikasi dadah yang diwartakan di dalam undang-undang yang ada perlu
terkini dan dengan itu dapat mengatasi masalah tanggungan undang-undang yang
dikenakan terhadap penagih-penagih dadah tersebut. Nama-nama kumpulan dadah perlu
dikemaskinikan agar dapat dirangkumi oleh undang-undang untuk tindakan
penguatkuasaan yang lebih berkesan. Bagi tujuan tersebut, pandangan pakar kesihatan,
psikologi, keselamatan Negara serta ahli-ahli akademik dalam bidang dadah serta
undang-undang perlu diambil kira.
Definisi penagih tidak dinyatakan secara langsung di dalam Akta Penagih (Rawatan dan
Pemulihan) 1983. Hanya terdapat peruntukan berkaitan dengan definisi penagihan.
Peruntukan berkaitan istilah penagih dadah masih tidak mencukupi. Tiada peruntukan
khusus untuk pengguna dadah bukan narkotik. Selain itu, tiada peruntukan untuk
pengguna dadah yang tidak mencapai tahap ketagihan atau yang tidak disifatkan sebagai
penagih.
Definisi penagih dalam konteks Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983
adalah terhad. Dicadangkan supaya Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983
memasukkan definisi bagi istilah penagih berdasarkan multi-tiered usage iaitu pengguna
32
kasual (recreational user), pencuba (experimental user), penagih (addicts) dan
penyalahguna (drug abuser) perlu dimasukkan di dalam Akta Penagih Dadah (Rawatan
dan Pemulihan) 1983. Istilah-istilah tersebut perlu ditakrifkan secara jelas dan
diperuntukkan dengan kaedah rawatan yang sesuai. Dicadangkan juga agar istilah dadah
(drug) digantikan dengan bahan-bahan berbahaya (substance) agar segala jenis bahan
yang disalahgunakan dapat dicakupi dalam Akta.
Dicadangkan satu kajian yang menyeluruh terhadap corak pengunaan dadah iaitu
pengguna kasual (recreational user), pencuba (experimental user), penagih (addicts) dan
penyalahguna (drug abuser). Kajian ini harus dibuat bagi menyediakan data yang
mencukupi sebelum akta ini dipinda. Corak penggunaan dadah yang berbeza memerlukan
kaedah rawatan dan pemulihan yang berbeza bagi menjamin keberkesanan.
Terdapat terma yang mengelirukan seperti terma ―keadaan psikik‖ di dalam definisi
penagihan yang diperuntukkan di dalam Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan)
1983. Selain itu, terdapat pakar perubatan dari Pusat Kajian Sains Penagihan Universiti
Malaya menyatakan bahawa perkataan ―dan‖ dalam frasa ―mengalami suatu keadaan
psikik dan kadangkala keadaan fizikal... adalah tidak sesuai kerana terdapat penagih
dadah sintetik secara kebiasaannya hanya menunjukkan suatu keadaan pergantungan
psikologi sahaja tanpa menunjukkan bersama keadaan pergantungan secara fizikal. Di
samping itu, takrifan penagihan tidak mengandungi frasa ―dengan pengesahan pegawai
perubatan‖.
Dicadangkan beberapa pindaan dilakukan terhadap peruntukan undang-undang sedia ada
berkaitan dengan definisi penagihan. Pakar perubatan dari Pusat Kajian Sains Penagihan
Universiti Malaya mencadangkan terma-terma yang mengelirukan seperti ―keadaan
psikik‖ perlu dipinda kepada terma yang betul seperti terma ―keadaan pergantungan
psikologi‖. Selain itu, beliau mengatakan bahawa perkataan ―dan‖ dalam prasa
―mengalami suatu keadaan psikik dan kadangkala keadaan fizikal yang dicirikan dengan
gerak balas tingkah laku dan gerak balas lain‖ perlu dipinda kepada perkataan “atau”
agar pelbagai jenis penagihan dapat dicakupi oleh peruntukan berkaitan definisi
33
penagihan di dalam Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983. Cadangan
beliau bertepatan dengan tafsiran yang diberikan oleh DSM dan ICD di Amerika
Syarikat. Pakar perubatan dari Pusat Kajian Sains Penagihan Universiti Malaya turut
mencadangkan definisi penagihan sedia ada dalam Akta Penagih Dadah (Rawatan dan
Pemulihan) 1983 perlu ditambah dengan frasa ―dengan pengesahan pegawai perubatan‖.
RUJUKAN
A Public Health Approach to Drug Control in Canada, Health Officers Council of British
Columbia,(2005). Daripada http://www.cf.dp.ca/bchoc.pdf.
Abadinsky, H. (2004). Drugs: an introduction. Ed. ke-5. USA: Thomson TM
Wadsworth.
Abdul Ghafar Taib. (1989). Dadah dan pencegahannya di Malaysia. Kuala Lumpur: Pam
Publishing (M) Sdn. Bhd.
Abdul Ghafar Taib. (1992). Dadah pembunuh. Jil. 1, 2, 3 & 4. Kuala Lumpur: Delmu
(Malaysia) Sdn. Bhd.
Abdul Malik Ishak. (2000). Drug legislations in Malaysia. Current Law Jurnal 3: i-xxviii.
Abdul Rani Kamarudin (2007).
Ahmad Azam (2006). Khutbah Jumaat. Bank Negara Malaysia, pp. 1-4.
Akta Penagih Dadah (Rawatan dan Pemulihan) 1983 (Pindaan) 1998.
Akta Dadah Berbahaya 1952 versi 2009.
Akta Racun 1952.
Akta Polis 1967.
Anwarul Yaqin. (1996). Law and society in Malaysia. Kuala Lumpur: K.L International
Law Book Services.
Aslie, M. R. (1990). Krisis dadah. Kuala Lumpur: AMK Interaksi Sdn. Bhd.
Aslie, M. R. (2004). Polis Diraja Malaysia. Kuala Lumpur: Red One Network
Enterprise.
34
Awal, N. A. M. (2006). Pengenalan kepada sistem perundangan di Malaysia. Petaling
Jaya: International Law Book Services.
Azlaini binti Jusoh. (2005). Kelemahan pengendalian dalam penyiasatan pihak Polis
Diraja Malaysia mempengaruhi sabitan kes seksyen 39B Akta Dadah Berbahaya
1952. Kertas Projek. Universiti Malaya.
Azman bin Mohd. Noor. (2002). Hukuman mati ke atas pengedar dadah. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
Bahagian Penyelidikan dan Sekretariat Bahasa Malaysia Mahkamah Agung Kuala
Lumpur. (1990). Daftar istilah undang-undang. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.
Balasingam Vicknasingam & Suresh Narayanan. (t.t.). Malaysian illicit drug policy: top-
down multi-agency governance or bottom-up multi-level governance. Centre for
Drug research Universiti Sains Malaysia (USM).
Bergeron, H. & Reuter, P. (2009). Policy change and policy analysis. International
Journal of Drug Policy, doi:10.1016/j.drugpo.2009.05.003.
Bergmon (2009). International Drug Policy Journal
Brown, B. S. & Mills, A. R. (pnys.). (1987). Youth at risk for substance abuse. Rockville,
M. D. London: National Institute on Drug Abuse.
Buletin Perangkaan Sosial, 4 Disember 2005.
Burton, W. C. (1990). Legal thesaurus. Ed. ke-2. New York: MacMillan Publishing
Company.
Daljit Sen Adel. (2001). Law of dangerous drugs. Kuala Lumpur: International Law
Book Services.
DuPont, R.L., Selavka, C. Laboratory and Psychological Diagnostic Testing. Textbook
of Substance Abuse Treatment, October 2002, 521-527).
Eddy (1965). Drug dependence: its significance and characteristics. Bulletin of the World
Health Organisation 6(10): 23-35.
Editorial Team under Policy Development and Methodology Branch, United Nations
International Drug Control Programme. (1997). World drug report. New York:
Oxford University Press.
Fong, K. & Navaratnam, V. (1987). Assessement of Drug Dependence in Malaysia – An
Update Analysis 1985 and 1986. Pulau Pinang: Universiti Sains Malaysia.
35
Fong, K. & Navaratnam, V. (1987). Assessement of Drug Dependence in Malaysia – A
Trend Analysis. Pulau Pinang: Universiti Sains Malaysia.
Goh Bian Soon (1985/1986). Perdagangan candu di Malaya. (Kertas Projek tidak
diterbitkan). Kuala Lumpur: Universiti Malaya.
Habil, H. & Mohd, M. A. (1999). Penyalahgunaan dadah: hidup tak bererti maut
menanti. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
House of Representatives (1977). Opium Production, Narcotics Financing and
Trafficking in Southeast Asia. Select Committee on Narcotics Abuse and Control.
Ibrahim, M. R. (1995). Polis dalam sistem keadilan jenayah di Malaysia. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
Idris, H. (2003). Penguatkuasaan undang-undang dadah Malaysia. Keberkesanannya
dalam menangani masalah dadah di dalam negara. Kajian Diploma. Universiti
Malaya.
International Harm Reduction Association (2009).
Ismail, M. Z. (2002). Keberkesanan penguatkuasaan undang-undang dadah di Malaysia.
Kertas Projek Diploma. Universiti Malaya.
Kanun Prosedur Jenayah.
Laporan Tahunan (2008). Agensi AntiDadah Kebangsaan. Kementerian Dalam Negeri.
Lembaga Penyelidikan Undang-undang (2009). Undang-Undang Dadah Berbahaya.
Petaling Jaya: International Law Book Services.
Maisto, S. A., Galizio, M. & Connors, G.J. (1991). Drug use and misuse. Florida:
Harcourt Brace Jovanovich, Inc.
Majid, M K. (1995a). Dangerous drug laws. Kuala Lumpur: Malayan Law Journal Sdn.
Bhd.
Majid, M. K. (1995b). Criminal procedure in Malaysia. Ed. ke-2. Kuala Lumpur: Jabatan
Penerbitan, Universiti Malaya.
Mehat, H. (1987). Undang-undang jenayah: satu penilaian dalam hukuman utama. Kertas
kerja Seminar Undang-undang dan Masyarakat. Anjuran Universiti Kebangsaan
Malaysia. Bangi, 5 September.
Mimi Kamariah (1995). Dangerous drugs laws. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti
Malaya.
36
Minit Mesyuarat Jawatankuasa Kabinet Anti Dadah. Jabatan Perdana Menteri. 8/1982,
pp. 2-23.
Minit Mesyuarat Unit Penyelarasan Anti Dadah. Kementerian Hal Ehwal Dalam Negeri.
4 Januari 1983, pp. 2-8.
Mohamed Hassan bin Hj Ngah Mahmud (1984).Penagihan dadah-rawatan dan
pemulihan. Seminar Bahaya Alkohol dan Penggunaan Dadah Peringkat
Kebangsaan. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.
Mohamed, M. N. (2008). Perubahan dalam senario rawatan dan pemulihan penagihan
dadah:cabaran dalam pengurusan pemulihan dadah di Malaysia dan arah masa
depan. Sintok: Penerbit Universiti Utara Malaysia.
Mohd Fuad A. Rahman (1980). Dadah Musuh Negara Nombor 1. Keratan Akhbar.
Mohd, M. A., Habil, M. H. & Mohamed, Z. (2001). Drugs of abuse. SUCXeS
(Shimadzu-UMMC Centre for Xenobiotic Studies) Xenobiotic Series. Vol. iv.
Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya.
National Drug Information (NADI) of National Drug Agency (2002).
Panel of Resource Persons. (2005). Understanding drug addiction from Islamic
perspective-a guidebook. t.tp.: Colombo Plan Secretariat, Drug Advisory
Programme.
Pasukan Petugas Anti Dadah (1992). Dadah-apa anda perlu tahu. Kuala Lumpur:
Delmu (Malaysia) Sdn. Bhd.
PEMADAM (pnys.). (1978). Buku panduan mencegah salahguna dadah. Kuala Lumpur:
Persatuan Mencegah Salahguna Dadah (PEMADAM).
PEMADAM daripada http://www.pemadam.com.my .Diakses pada 1 Mac 2010.
Penyata Parlimen, 3 Jun 1998.
Perbahasan Parlimen, Parlimen ke-6, Dewan Rakyat, Jilid I Penggal Pertama, Bahagian
III, Dis. 1982 - Jul. 1983.
Ramli, W. A. (1998). Petaka abad ke-21. Kuala Lumpur: Golden Books Centre.
Rice, B. (2007). Utilitarianism and drugs: the problem and the solution. Daripada
http://www.associated content.com
RS Summers. The Technique Element in Law (1971) 59 Cal LR 733.
37
Schlaadt, R. G. & Shannon, P. T. (1994). Drugs: use, misuse and abuse. Ed.ke-4. New
Jersey: Prentice-Hall Inc.
Scorzelli, J. (1987). Drug abuse: preventions and rehabilitations in Malaysia. Bangi:
Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.
Scorzelli, J. (2009). Has Malaysia‘s drug rehabilitation effort been effective?
International Journal of Psychological Rehabilitation. 13(2), 21-24.
Shahrum binti Md. Salim. (2004). Kes 39B Akta Dadah Berbahaya 1952: satu kajian
kualitatif bagi mengenal pasti kelemahan-kelemahan siasatan yang menyebabkan
kesukaran mendapat sabitan kes. Kertas Projek Diploma. Universiti Kebangsaan
Malaysia.
Sudin, Z. (1996). Keberkesanan penguatkuasaan Akta Dadah Berbahaya (Perlucuthakan
Harta) 1988 ke atas pengedaran dadah. Kertas Projek Diploma. Universiti
Kebangsaan Malaysia.
Swettenham, F. A. (1948). British Malaya: an account of the origin and progress of
British influence in Malaya. London: George Allen and Unwin LTD.
UN High Commissioner for Human Rights, (2009). Drugs, punitive laws, policies, and
policing practices, and HIV/AIDS. International Harm Reduction Association.
pp.1-8.
U.S. Department of Health and Human Services (1993). Substance Abuse and Mental
Health Services Administration. National Household Survey on Drug Abuse:
Main Findings 1991. DHHS Publication No. (SMA) 93-1980, Rockville,
Maryland: Substance Abuse and Mental Health Services Administration,.
Waluyaningseh. (1997). Hukuman mandatori bagi pesalah dadah di Malaysia dan
Republik Indonesia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Warta Kerajaan Seri Paduka Baginda. 24 November 1983. Jil. 27, No. 24.
WHO Expert Committee on Drug Dependence. (1993). Twenty-eighth report. Geneva:
WHO.
Yusoh, M. S. & Che Mat, C. B. (1996). Penyalahgunaan dan pengedaran dadah di
Malaysia: undang-undang dan keberkesanannya. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.
38
KESEDIAAN UNTUK BERUBAH SEBAGAI PERAMAL KEJAYAAN
RAWATAN PEMULIHAN DADAH
Fauziah Ibrahim3, Arifin Hj Zainal
4, Zainah Ahmad Zamani
5,
Lukman Zawawi Mohamad6, Roseliza Murni
7, Wan Shahrazad Wan Sulaiman
8
& Siti Fatihah Ghazali9
ABSTRAK
Kesediaan untuk berubah dan bebas dadah merupakan faktor ramalan awal kepada
kejayaan pemulihan dadah secara menyeluruh. Tanpa kesedaran dan kesediaan yang
tinggi untuk berubah, proses rawatan dan pemulihan tidak dapat dikendalikan dengan
jayanya. Oleh itu, artikel ini disediakan untuk mengukur kesediaan untuk berubah yang
meliputi aspek pengecaman (recognition), keraguan (ambivalence) dan mengambil
langkah (taking steps) dalam kalangan penghuni Pusat Pemulihan Penagihan Narkotik
(PUSPEN). Seramai 593 orang penagih dadah terdiri dari enam buah PUSPEN di
Semenanjung Malaysia telah dipilih sebagai responden kajian. Kajian ini dijalankan
dengan menggunakan rekabentuk tinjauan keratan-lintang (cross-sectional survey) secara
kuantitatif. Kesediaan untuk berubah diukur dengan menggunakan skala ―The Stages of
Change Readiness and Treatment Eagerness (SOCRATES). Data kajian telah dianalisis
dengan menggunakan ujian diskriptif. Hasil kajian menunjukkan majoriti responden yang
dikaji telah mempamerkan kesediaan berubah yang tinggi dari aspek pengecaman dan
mengambil langkah. Selain itu, hasil kajian ini juga mendapati bahawa majoriti penghuni
PUSPEN masih mempunyai sikap keraguan dan tidak pasti sama ada mereka dapat
mengekalkan tahap kepulihan dan mengawal masalah yang berkaitan dengan penagihan
dadah.
3 Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Psikologi dan Pembangunan Manusia, FSSK, UKM
4 Prof. Madya, Pusat Pengajian Psikologi dan Pembangunan Manusia, FSSK, UKM
5 Prof. Madya, Pusat Pengajian Psikologi dan Pembangunan Manusia, FSSK, UKM
6 Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Psikologi dan Pembangunan Manusia, FSSK, UKM
7 Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Psikologi dan Pembangunan Manusia, FSSK, UKM
8 Pensyarah Kanan, Pusat Pengajian Psikologi dan Pembangunan Manusia, FSSK, UKM
9 Pembantu Penyelidik Siswazah, Pusat Pengajian Psikologi dan Pembangunan Manusia, FSSK, UKM
39
ABSTRACT
Readiness to change is the most important factors determining the early stages of success
of the overall drug recovery. Without high awareness and readiness to change, the
process of treatment and rehabilitation can not be handled successfully. This article is
provided to measure the readiness to change that includes recognition, ambivalence, and
taking steps among rehabilitees of Malaysian National Narcotics Rehabilitation Center
(PUSPEN). The rehabilitees‘ stages of readiness to change was measured by the Stages
of Change Readiness and Treatment Eagerness Scale (SOCRATES). A total of 593
rehabilitees from six drug rehabilitation centers in Peninsular Malaysia were chosen
using stratified random sampling. Data were analyzed using descriptive analyses. Results
showed majority of respondents indicated high readiness which was demonstrated in the
dimensions of recognition and taking steps to change and recover from drug addiction.
On the other hand, results also demonstrated that majority of drug addicts were still
feeling ambivalent and unsure whether they can control the problems associated with
drug addiction.
PENDAHULUAN
Para saintis dan ahli penyelidik khususnya dalam bidang psikologi, pekerja sosial,
kaunselor penyalahgunaan dadah dan psikitri pada masa kini berhadapan dengan cabaran
besar dalam usaha untuk mencari pendekatan berkesan untuk memulih dan merawat
individu yang terjebak dalam aktiviti penagihan dadah. Pelbagai pendekatan telah
dilaksanakan untuk mencari formula terbaik untuk merawat dan memulihkan penagih
sehingga berjuta wang telah dibelanjakan oleh negara semata-mata untuk memulihkan
mereka. Antara pendekatan yang telah dilaksanakan untuk memulihkan penagih ialah
melalui pendekatan rawatan homeopati, pemulihan kerohanian dan penyucian spiritual
(Mahmood, Shuib & Ismail, 1998) pendekatan latihan ala ketenteraan (Mahmood, Shuib,
Lasimon, Rusli & Md. Dzahir, 1999) dan pemberian dadah gantian (Kirby & Lam, 1995).
Walaupun pelbagai pendekatan telah dilaksanakan, namun masih ramai penagih dadah
40
yang telah dirawat gagal untuk mempertahankan gaya hidup bebas dadah setelah keluar
daripada pusat pemulihan dadah.
Seperti negara-negara lain di seluruh dunia, Malaysia juga tidak terlepas daripada
masalah penagihan dadah dalam kalangan rakyatnya yang dilihat masih tiada
kesudahannya. Statistik 2009 menunjukkan bilangan penagih dadah telah meningkat dari
angka 12,352 orang pada tahun 2008 kepada 15,736 orang pada tahun 2009. Bilangan
penagih dadah yang dikesan gagal untuk mengekalkan kepulihan amat membimbangkan.
Sepanjang tahun 2009, bilangan penagih berulang dilihat telah menguasai bilangan
penagih baru yang berdaftar untuk menerima rawatan semula di Pusat Pemulihan
Penagihan Narkotik (PUSPEN) iaitu seramai 8,613 orang berbanding 7,123 orang.
Keadaan ini memberi cabaran besar kepada negara khasnya Agensi AntiDadah
Kebangsaan (AADK) yang dipertanggungjawab untuk memulih dan merawat penagih-
penagih dadah. Menurut kajian yang dijalankan oleh Mahmood, Shuib dan Lasimon
(1999), sekitar 60 peratus penagih dadah telah dikenalpasti gagal untuk mengekalkan
gaya hidup bebas dadah selepas beberapa bulan mereka meninggalkan pusat pemulihan
dadah. Senario ini telah menjadi kebimbangan semua pihak sehingga mendorong ramai
pengkaji dalam dan luar negara untuk menjalankan penyelidikan bagi membantu mencari
penyelesaian terbaik dalam menangani masalah tersebut. Antara faktor yang menjadi
salah satu peramal kepada kejayaan dalam rawatan dan pemulihan adalah disebabkan
oleh kesedaran dan kesediaan yang tinggi oleh penagih untuk berubah.
KAJIAN LEPAS YANG BERKAITAN
Kesediaan untuk berubah merupakan salah satu konsep yang dikaitkan dengan kejayaan
dalam proses rawatan dan pemulihan khasnya dalam kalangan penagih dadah (Simpson
,1993; Friedman, Granick, Kreisher,1994). Proses pemulihan yang berkesan perlu
bermula dengan kesedaran dan kesediaan awal untuk berubah dalam diri penagih sendiri.
Tanpa kesediaan untuk berubah, sudah pasti proses pemulihan dadah tidak dapat
dilaksanakan dengan sempurna dan jayanya. Menurut Model Tahap Perubahan Prochaska
dan DiClemente dalam Miller dan Rollick (1991), terdapat enam tahap perubahan yang
41
boleh difahami oleh para kaunselor dadah terhadap kliennya sebagai persediaan awal
klien untuk berubah iaitu tahap pra-pertimbangan (pre-contemplation), pertimbangan
(contemplation), persediaan (preparation), tindakan (action), pengekalan (maintenance)
dan relaps (relapse).Tahap-tahap ini merangkumi kitaran sikap seseorang klien iaitu
daripada menolak sesuatu perubahan (peringkat awal) sehinggalah memberi sepenuhnya
komitmen untuk berubah. Pemahaman tahap-tahap perubahan yang diterangkan dalam
model ini berupaya memberi kefahaman kepada kaunselor dadah khususnya apabila
berhadapan dengan ragam klien pada peringkat awal proses pemulihan. Ini kerana dalam
proses rawatan, para kaunselor akan berhadapan dengan cabaran kejayaan dan juga
kegagalan (Miller and Rollnick, 1991).
Menurut ―self determination theory‖, pembentukan tingkah laku manusia boleh
dipengaruhi oleh naluri dalaman dan luaran. Namun begitu, pembentukan tingkahlaku
yang dipengaruhi oleh desakan naluri dalaman akan menyebabkan perubahan tingkah
laku yang berkekalan berbanding dengan perubahan tingkah laku yang disebabkan oleh
desakan-desakan luaran (Deci & Ryan, 2000). Dalam erti kata lain, individu yang
berubah disebabkan oleh kesedaran daripada naluri dalamannya sendiri tidak akan
kembali melakukan tingkah laku yang dikenalpasti membawa masalah kepada dirinya.
Ini bermakna, motivasi dan kedaran diri yang kuat adalah elemen yang amat penting
dalam memastikan supaya pelatih tidak akan kembali menagih setelah menerima rawatan
dan pemulihan dadah.
Kajian yang dijalankan oleh Carey, Purnine, Maisto & Carey (2002) mendapati bahawa
tidak terdapat hubungan antara rawatan dan tahap kesediaan untuk berubah dalam
kalangan penagih. Hasil kajian dan pemerhatian yang dijalankan oleh mereka mendapati
walaupun seorang penagih telah lama dan berulang kali menjalani rawatan dan
pemulihan, namun tahap kesediaan untuk berubah yang ditunjukkan oleh penagih masih
berada di tahap lama. Keadaan ini menunjukkan bahawa ketiadaan kesedaran diri untuk
berubah telah menjadi salah satu faktor penyebab seseorang penagih tidak berjaya
melakukan perubahan tingkah laku dan seterusnya gagal untuk mengekalkan kepulihan.
42
Kajian yang dijalankan oleh Blancard, et. al (2003) pula mendapati penagih dadah yang
menerima rawatan selalunya terdiri daripada mereka yang tidak mempunyai motivasi dan
kesediaan yang tinggi untuk berubah. Ini kerana penagih yang dating untuk mendapatkan
rawatan merupakan individu yang telah diperintahkan oleh pihak mahkamah atau
organisasi tertentu untuk menerima rawatan dan pemulihan dadah. Ketidakrelaan ini
telah menjadi salah satu faktor kegagalan penagih untuk pulih sepenuhnya daripada kesan
dadah sehingga menjadi perdebatan pelbagai pihak yang menyalahkan insitusi pemulihan
dadah yang dianggap sebagai gagal untuk memberi kesedaran kepada penagih dadah
(Mokhtar, 1997, Wellish & Prondergast, 1995; Friesen, 1986; Donkin, 1989).
Oleh itu, memandangkan aspek kesediaan untuk berubah merupakan perkara penting
dalam mengatur rawatan yang berkesan kepada penagih, maka kajian ini dilakukan untuk
mengenalpasti sejauhmana tahap kesediaan berubah dalam kalangan penagih dadah yang
kini sedang menerima rawatan dan pemulihan dadah di PUSPEN. Semoga hasil kajian
ini diharap dapat membantu memberi sumbangan dan input baru kepada pihak AADK
khasnya yang terlibat secara langsung dalam penyediaan khidmat rawatan dan pemulihan
dadah dalam kalangan penagih di Malaysia. Semoga usaha-usaha ini dapat membantu
negara mensasar pencapaian matlamat bebas dadah menjelang tahun 2015.
OBJEKTIF KAJIAN
Objektif kajian ini adalah untuk mengenalpasti sejauhmana kesediaan untuk berubah
dalam kalangan penghuni PUSPEN dari aspek pengecaman, keraguan dan mengambil
langkah untuk mengatasi masalah penagihan yang sedang dihadapi oleh mereka.
METOD KAJIAN
Kajian ini merupakan kajian berbentuk tinjauan dengan menggunakan reka bentuk
tinjauan keratan-lintang (cross-sectional survey) secara kuantitatif dan dianalisis dengan
menggunakan ujian diskriptif. Berdasarkan kepada Malhotra, Sham, & Crsip (1996), reka
43
bentuk keratan-lintang melibatkan kaedah pengumpulan data terhadap satu jenis sampel
daripada populasi yang dikaji secara sekali sahaja berdasarkan kepada atribut responden
yang sedia ada.
Instrumen Kajian
Kesedian Untuk Berubah diukur dengan menggunakan alat ujian Stages of Change
Readiness and Treatment Eagerness Scale (SOCRATES) yang dibina oleh Miller &
Tonigan, 1996. Ia meliputi 19 soalan yang terdiri daripada aspek pengecaman (7 soalan),
keraguan (4 soalan) dan mengambil langkah (8 soalan) sepertimana yang ditunjukkan
dalam Jadual 1.
Jadual 1: Subskala SOCRATES
Subskala Markah Tinggi Markah Rendah Bilangan
Item
Pengecaman
Mengakui dan menyedari
mempunyai masalah dan
berkeinginan untuk berubah
Tidak
mengakui/menyedari
mempunyai masalah
penagihan dadah
7
Keraguan
Wujudnya keraguan,
ketidakpastian tentang
tingkahlaku/tabiat penagihan
dadah
Wujudnya kepastian
tentang
tingkahlaku/tabiat
penagihan dadah
4
Mengambil
Langkah
Menunjukkan usaha konkrit
untuk berubah dan
mempertahankan perubahan
melalui langkah pencegahan
Tiada usaha untuk
berubah 8
Jenis item yang digunakan untuk skala berkenaan adalah berbentuk skala Likert dimana
pilihan-pilihannya disusun mengikut kesesuaian iaitu (1) sangat tidak setuju, (2) tidak
setuju, (3) tidak pasti (4) setuju dan (5) sangat setuju.
44
Populasi dan Sampel Kajian
Populasi kajian merujuk kepada penagih-penagih dadah yang sedang mendapatkan
khidmat rawatan dan pemulihan di PUSPEN Semenanjung Malaysia. Dua kaedah
persampelan digunakan dalam kajian ini. Pertama persampelan rawak berstrata
(stratified random sampling) dimana semua unsur dalam populasi terlebih dahulu
diasingkan mengikut zon. PUSPEN yang mempunyai bilangan penghuni yang tertinggi
telah dipilih untuk mewakili setiap zon berkenaan. Bagi memenuhi kajian ini, enam buah
PUSPEN yang mewakili empat buah zon telah dijadikan sampel kajian (Jadual 2).
Setelah jumlah sampel bagi setiap strata (zon) ditentukan, maka kaedah persampelan
kedua iaitu persampelan rawak sistematik digunakan untuk memilih ahli-ahli (penagih
relaps) daripada strata (zon) yang terlibat.
Jadual 2: PUSPEN Terlibat (n=593)
Bil.
Zon
PUSPEN
1. Zon Selatan : PUSPEN Muar, Johor
2. Zon Pantai Timur : PUSPEN Besut, Terengganu
3. Zon Tengah : PUSPEN Serendah, Selangor
4. Zon Utara : PUSPEN Kampung Selamat, Pulau Pinang
5. Zon Wanita : PUSPEN Bachok, Kelantan
6. Zon Remaja : PUSPEN Tiang Dua, Melaka
Dalam penentuan saiz sampel pula, pengkaji telah menggunakan jadual penentuan saiz
sampel yang disediakan oleh Cohen, Manion dan Morrison (2001) dengan mengambil
kira aras kesignifikanan pada p<.05 (aras keertian=95%). Berpandukan jadual penentuan
saiz sampel tersebut, sekiranya populasi bagi suatu kajian ialah 1,756 orang (jumlah
populasi penagih dadah di enam buah PUSPEN di Semenanjung Malaysia mengikut
45
statistik AADK pada 2009), dan aras keertian yang diperlukan ialah .05, maka bilangan
responden yang diperlukan ialah seramai 317 orang. Bagi mengurangkan kesilapan dan
memantapkan kajian, pengkaji telah menambah sampel kajian menjadikan
keseluruhannya seramai 593 orang. Menurut Mohamad Najib (1999), membesarkan saiz
sampel berupaya untuk meninggikan kesahan dan kebolehpercayaan skor sesuatu kajian.
Kebolehpercayaan Kajian
Alat ujian Stages of Change Readiness and Treatment Eagerness Scale (SOCRATES)
menunjukkan kebolehpercayaan pekali alfa yang tinggi iaitu .60-.88 untuk subskala
Keraguan, 0.85-0.95 untuk subskala Pengecaman, dan 0.83-0.96 untuk subskala
Mengambil Langkah (Miller & Tonigan, 1996). Analisis psikometrik SOCRATES
terhadap 593 penghuni PUSPEN menunjukkan nilai pekali alfa untuk kajian sebenar
secara keseluruhan adalah tinggi iaitu 0.906, dengan nilai 0.808 untuk subskala
Keraguan, 0.660 untuk subskala Pengecaman, dan 0.832 untuk subskala Mengambil
Langkah.
Penganalisaan Data
Data kajian telah dianalisis dengan menggunakan ‗Statistical Package for the Social
Science for Windows‘ (SPSS for Windows). Statistik deskriptif digunakan untuk
menentukan frekuensi, peratusan dan min.
HASIL KAJIAN DAN PERBINCANGAN
Latarbelakang Responden
Kajian ini melibatkan 593 orang penghuni di enam buah PUSPEN di Semenanjung
Malaysia. Sebilangan besar penghuni yang terlibat dalam menjayakan kajian ini terdiri
daripada kaum lelaki iaitu 80.1peratus dan berada dalam lingkungan umur 25-44 tahun
(73.4 peratus). Umur minimum responden yang terlibat dalam kajian ini ialah 15 tahun
dan umur maksimum ialah 64 tahun. Kebanyakan mereka yang terlibat dalam kajian ini
berbangsa Melayu dan beragama Islam (89 peratus) serta masih belum berkahwin (64
peratus). Dari segi latarbelakang pendidikan pula, memperlihatkan bahawa kebanyakan
46
penghuni yang terlibat dalam kajian ini memiliki tahap pendidikan yang rendah iaitu
ditahap pengajian SRP hingga STPM iaitu 72.6 peratus.
Dapatan Kajian- Aspek Pengecaman, Keraguan dan Mengambil Tindakan Terhadap
Kesediaan Untuk Berubah Dalam Kalangan Penghuni PUSPEN
Aspek Pengecaman
Pengecaman merupakan salah satu subskala ukuran psikologi SOCRATES yang telah
dibina bertujuan untuk mengukur tahap kesedaran penghuni terhadap sesuatu masalah
yang berkaitan dengan (i) penagihan dadah (ii) kecenderungan meluahkan keinginan
untuk berubah dan (iii) pengenalpastian terhadap wujudnya pengetahuan tentang risiko
atau kemudaratan sekiranya tidak berubah.
Hasil kajian yang dijalankan ke atas 593 orang penghuni PUSPEN yang terdiri daripada
pelbagai kaum terhadap aspek pengecaman menunjukkan 82.8 peratus penagih dadah
yang dikaji mengakui bahawa mereka benar-benar mahu membuat perubahan dalam
aspek penagihan dadah dengan catatan min tertinggi iaitu 4.3 (Jadual 1). Kebanyakan
mereka menyedari bahawa aktiviti penagihan dadah telah menyebabkan kesusahan dalam
hidup mereka (min 4.13) dan 87 peratus menyedari hakikat bahawa sekiranya mereka
tidak berubah keadaan penagihan mereka akan menjadi lebih teruk dan sukar untuk
dikawal (min 40.4).
Hasil kajian seterusnya mendapati 78.5 peratus penghuni yang dikaji menyedari bahawa
mereka menghadapi masalah penagihan dadah (min 3.96) dan mengakui mereka
merupakan seorang penagih dadah ( min 3.78). Kesedaran yang wujud dalam diri
penghuni memberikan petunjuk positif ke arah usaha merawat dan memulihkan
penghuni. Ini kerana mereka menunjukkan kesedaran awal dan menyedari kelemahan
diri. Mereka juga dan seterusnya menunjukkan komitmen yang tinggi untuk berubah
bagi memulakan kehidupan asal bebas daripada pengaruh dadah.
47
Jadual 1: Min Aspek Pengecaman Terhadap Kesediaan Untuk Berubah Dalam
Kalangan Penghuni PUSPEN
4.3 4.043.79
3.48
4.133.96
3.78
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
5
Saya betul-betul
mahu membuat
perubahan
dalam
penagihan.
Jika saya tidak
mengubah
penagihan saya
dengan segera,
masalah saya
akan menjadi
lebih teruk
Saya
mempunyai
masalah
penagihan
dadah.
Saya
mempunyai
masalah yang
serius terhadap
penagihan
dadah.
Penagihan
dadah saya
banyak
menyebabkan
kesusahan.
Saya tahu
bahawa saya ada
masalah
penagihan
dadah.
Saya seorang
penagih dadah.
Pengecaman
min
Tanpa adanya cetusan kesedaran bahawa diri mereka seorang penagih dadah dan
memerlukan perubahan untuk bebas dadah, sudah pasti kerja-kerja rawatan dan
pemulihan oleh kaunselor dadah akan berhadapan dengan cabaran besar. Kesedaran yang
tinggi untuk berubah dapat membantu mengurangkan risiko kecenderungan yang tinggi
terhadap penagihan semula dadah setelah mereka bebas daripada menjalani rawatan dan
pemulihan di PUSPEN.
Aspek Keraguan
Selain aspek pengecaman, seseorang individu yang terlibat dengan penagihan dadah
perlu menunjukkan komitmen yang tinggi untuk berubah tanpa sikap ragu-ragu. Sikap
keraguan yang wujud dalam diri penagih merupakan salah satu faktor yang menjadi
penghalang kepada kejayaan pemulihan bebas dadah secara berterusan. Dalam kajian ini
keraguan merujuk kepada perasaan ketidakpastian penagih terhadap kesediaan untuk
berubah dan meninggalkan dadah.
48
Hasil kajian yang dijalankan ke atas enam buah PUSPEN di Semenanjung Malaysia
menunjukkan bahawa majoriti penghuni iaitu 78.4 peratus masih menunjukkan sikap
keraguan dan tidak menyedari bahawa keterlibatan mereka dengan aktiviti penagihan
dadah boleh menyakitkan hati individu yang berada disekeliling mereka. Keputusan min
untuk pernyataan ini adalah yang tertinggi dari aspek subskala keraguan iaitu 4.04
(Jadual 2). Manakala kajian seterusnya mendapati seramai 65.1 peratus penghuni juga
menunjukkan bahawa mereka masih mempunyai fikiran ragu-ragu sama ada dapat
mengawal aktiviti penagihan mereka dan tidak pasti adakah mereka benar-benar seorang
penagih dadah dengan masing-masing mencatatkan min 3.68. Keputusan kajian ini
memberi gambaran bahawa kebanyakkan penagih dadah yang dikaji masih mempunyai
sikap tidak pasti dan ragu-ragu sama ada mereka bersedia untuk berubah untuk pulih dari
kesan dadah walaupun menyedari hakikat bahawa mereka merupakan seorang penagih
dadah sepertimana hasil kajian yang ditunjukkan dalam aspek pengecaman penagih.
Keadaan inisekiranya tidak diatasi berupaya memberikan implikasi negatif terhadap
proses pemulihan yang sedang dijalani oleh mereka.
Jadual 2: Min Aspek Keraguan Terhadap Kesediaan Untuk Berubah Dalam
Kalangan Penghuni PUSPEN
3.68
4.04
3.68
3.64
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
4
4.1
Kadang kala saya terfikir
adakah saya seorang
penagih dadah.
Kadang kala saya terfikir
dengan menagih dadah
saya menyakitkan hati orang lain.
Kadang kala saya terfikir
sama ada saya dapat
mengawal penagihan dadah saya.
Kadang kala saya terfikir
sama ada saya menagih
dadah terlalu banyak.
Keraguan
Min
49
Keraguan yang tinggi ini juga menunjukkan bahawa majoriti mereka masih tidak mantap
dari aspek keteguhan dan keyakinan diri untuk berubah dan bebas daripada bahaya
dadah. Oleh yang demikian, pihak kaunselor dadah perlu mengambil langkah segera
mengasingkan penghuni yang masih berada dalam keadaan ―keraguan‖ supaya tindakan
intervensi menangani ketidakpastian ini dapat dijalankan dengan berkesan. Bagi mereka
yang dikenalpasti masih mempunyai sikap ―keraguan‖ yang tinggi, pihak kaunselor
dadah disaran untuk menggunakan kemahiran konfrantasi yang lebih kerap dengan
menggunakan model ―motivational interviewing‖ kepada penghuni agar mereka lebih
yakin dan menyedari bahawa masalah penagihan dadah yang dialami dapat dikawal dan
seterusnya dapat dipulihkan.
Menurut Brown dan Miller (1993), model ―motivational interviewing‖ amat berkesan
dalam membantu untuk meningkatkan kemahiran tertentu dalam rawatan penagihan
dadah terutama kepada mereka yang masih berada dalam keadaan keraguan. Melalui
―motivational interviewing‖ penagih dadah akan diberikan peluang untuk bercakap,
meluahkan perasaan terhadap perkara-perkara yang masih menjadi ―keraguan‖ sehingga
menghalang kepada kesediaan mereka untuk bebas daripada pengaruh dadah. Selain
Brown dan Miller (1993), model ―motivational interviewing‖ juga diakui keberkesannya
oleh ahli terapi yang menjalankan Projek MATCH Research Group pada tahun 1997.
Mereka mengakui bahawa melalui pendekatan ―motivational interviewing‖ ini, ia telah
berjaya merawat penagih dadah dalam tempoh rawatan yang singkat.
Aspek Mengambil Langkah
Mengambil langkah merupakan satu subskala yang digunakan untuk mengenalpasti
tindakan dan usaha-usaha yang telah diambil oleh penagih untuk berubah dan bebas
daripada pengaruh dadah. Hasil kajian yang dijalankan mendapati terdapat dua perkara
utama yang dilihat amat positif yang ditunjukkan oleh penghuni dalam aspek subskala
mengambil langkah dengan catatan min tertinggi iaitu 4.25. Pertama, seramai 89.4
peratus penghuni yang dikaji mengakui bahawa mereka telah membuat beberapa
perubahan tentang penagihan dadah dan memerlukan bantuan untuk mengelak daripada
terjebak semula (Jadual 3).
50
Jadual 3: Min Aspek Mengambil Langkah Terhadap Kesediaan Untuk Berubah
Dalam Kalangan Penghuni PUSPEN
4.02
3.85
4.04
4.25
4.13
4.2
4.15
4.25
3.6
3.7
3.8
3.9
4
4.1
4.2
4.3
Saya telah mula
membuat
beberapa
perubahan
tentang
penagihan dadah
saya.
Saya pernah
mengunakan
dadah terlalu
banyak pada
suatu ketika,
tetapi saya
berupaya
mengubahnya.
Saya bukan
sahaja
memikirkan
mengubah sikap
penagihan saya
tetapi saya telah
pun membuat
sesuatu untuk
berubah.
Saya telahpun
mengubah sikap
penagihan saya
dan saya sedang
mencari cara
untuk mengelak
daripada
terjebak semula.
Saya kini aktif
melakukan
sesuatu untuk
mengurangkan
atau berhenti
menagih dadah.
Saya
memerlukan
bantuan untuk
mengelak dari
terjebak semula
dengan masalah
penagihan
dadah.
Saya berusaha
keras untuk
mengubah
penagihan
dadah.
Saya telah pun
membuat
beberapa
perubahan
tentang
penagihan dadah
saya dan saya
memerlukan
bantuan untuk
mengelak dari
terjebak semula.
Mengambil Langkah
Min
Kedua, seramai 82.7 peratus penghuni menunjukkan komitmen yang tinggi untuk pulih
dari kesan dadah dengan mengambil langkah mencari cara yang terbaik untuk mengelak
daripada terjebak semula dengan aktiviti penagihan dadah. Keadaan ini memberi
petunjuk positif dalam diri responden terhadap proses perubahan dan keinginan untuk
bebas daripada pengaruh dadah. Ini bermakna potensi untuk mereka memanfaatkan hasil
rawatan dan pemulihan sewaktu di PUSPEN oleh kaunselor dadah adalah tinggi bagi
mendapatkan formula terbaik untuk terus hidup sihat dan bebas dadah. Hal ini dapat
ditunjukkan melalui hasil kajian seterusnya yang mendapati bahawa 84.6 peratus
penghuni mengakui bahawa mereka memang memerlukan bantuan untuk mengelak
daripada terjebak semula dengan masalah penagihan dadah (min 4.2). Majoriti penghuni
(80.8 peratus) mengakui telah berusaha keras untuk berubah dan meninggalkan dadah
(min 4.15) dan sedang aktif melakukan sesuatu untuk mengurangkan atau berhenti terus
daripada menggunakan dadah (min 4.13).
Usaha dan tekad positif yang ditunjukkan oleh penagih dilihat mampu melancarkan tugas
kaunselor dadah untuk memulih dan merawat mereka sehingga dapat mengekalkan
51
kepulihan yang berterusan. Dengan wujudnya rasa keinsafan, kesedaran dan seterusnya
mengambil langkah berusaha untuk berubah, sudah pasti matlamat untuk hidup bebas
daripada pengaruh dadah akan tercapai dengan mudah.
KESIMPULAN DAN CADANGAN
Sebagai rumusan, hasil kajian ini telah berjaya mengenalpasti sejauhmana tahap
kesediaan untuk berubah dalam kalangan penghuni yang sedang menjalani rawatan dan
pemulihan di PUSPEN. Dapatan kajian menunjukkan majoriti penghuni menyedari
bahawa mereka memang seorang penagih dadah, telah melakukan beberapa perubahan
untuk menangani masalah berkaitan dengan penagihan yang dihadapi serta memerlukan
bantuan untuk mengatasi penagihan semula. Walaupun kebanyakan penghuni
menunjukkan komitmen dan kesediaan yang tinggi untuk berubah, tetapi peratusan tinggi
juga memperlihatkan bahawa mereka masih mempamerkan sikap ―keraguan‖ untuk
mengawal masalah penagihan. Oleh itu, adalah disaran supaya pihak kaunselor dadah
melakukan penyaringan diperingkat awal proses rawatan khasnya bagi mereka yang
mendapatkan rawatan pemulihan melalui perintah mahkamah. Penghuni seterusnya
disaran untuk menjalani ujian kesediaan untuk berubah bagi mengenalpasti tahap awal
kesediaan mereka untuk menerima rawatan dan berubah. Pihak kaunselor dadah juga
boleh menggunakan pendekatan rawatan dan pemulihan mengikut model motivational
interviewing khasnya kepada kumpulan penagih yang dikenalpasti masih mempunyai
perasaan ragu-ragu untuk berubah bagi memastikan matlamat rawatan dan pemulihan
dapat dicapai dengan jayanya.
PENGHARGAAN
Penghargaan terima kasih yang tidak terhingga kepada Agensi AntiDadah Kebangsaan
kerana telah membiayai penyelidikan ini sehingga ia dapat dilaksanakan dengan jayanya.
52
RUJUKAN
Blanchard, K. A., Morgenstern, J., Morgan, T. J. et al. (2003) Motivational subtypes and
ontinuous measures of readiness for change:concurrent and predictive validity.
Psychology of Addictive Behaviors 17, 56–65.
Brown, J.M., & Miller, W.R. (1993). Impact of motivational interviewing on participation in
residential alcoholism treatment. Psychology of Addictive Behaviors, 7, 211-218.
Carey, K.B., Purnine, D.M., Maisto, Stephen A., Carey, M.P. (2002). Correlates of
Stages of Change for Substance Abuse Among Psychiatric Outpatients.
Psychology of Addictive Behaviors. 16, 283-289.
Desi, L.E & Ryan, M.R. (2000). The what and why of goal pursuits: Human Needs and
the self determination of behavior.
Donkin, R. (1989). The Revolving Door of Addiction. Business and Health. 7(10): 16-20.
Friesen, V.I. (1986). Familial Variabel Related to Retention of Young Drug Abusers in
Treatment. Disertasi Ph.D. Temple University.
Friedman, A.; Granick, S.; Kreisher, C. (1994). Motivation of Adolescent Drug Abusers
for Help and Treatment. J. Child Adoles. Subst. Abuse. 3(1), 69–88.
Kirby, K.C and Lamb, R.J. (1995). Situations occasioning cocaine use and cocaine abstinence
strategies. Journal of Addiction. 90(9):1241-52.
Mahmood Nazar Mohamed, Mohd Shuib Che Din dan Lasimon Matokrem (1998). Penentuan
Psikososial terhadap penagih semula di kalangan penagih dadah psikoaktif: Laporan
ketiga: Laporan ketiga-Perubahan psikologi yang dialami oleh penagih semasa
menjalani rawatan pemulihan serenti. Geran Penyelidikan IRPA-Rancangan Malaysia
ke-7. Kementerian Sains, Teknologi dan Alam Sekitar 1996-1999. Laporan
Penyelidikan UUM-IRPA.
Miller, W. R., & Tonigan, J. S. (1996). Assessing drinkers' motivation for change: The
Stages of Change Readiness and Treatment Eagerness Scale (SOCRATES).
Psychology of Addictive Behaviors 10, 81-89.
Mahmood Nazar Mohamed dan Mohd Shuib Che Din, Lasimon Matokrem (1999). Psychosocial
factors influencing residivism amongst drug dependents. A Malaysian case study. Kertas
kerja yang dibentangkan di 18th World Conference World Federation of Therapeutic
Communities, Sept 8-13, St. Petersburg, Russia.
53
Mahmood Nazar Mohamed, Mohd Shuib Che Din, Lasimon Matokrem, Muhamad Dzahir Kasa
& Rusli Ahmad (1999). Penagihan Dadah dan Residivisme: Aspek-Aspek Psikososial
dan Persekitaran. Kedah: Pusat Penyelidikan dan Perundingan, Universiti Utara
Malaysia.
Malhotra, N.K., Hall, J., Sham, M & Crsip, M. (1996). Marketing Research: Applied
Orientation (1st Edition). Sydney: Prentice Hall.
Mohamad Najib Abdul Ghafar (1999). Penyelidikan Pendidikan. Skudai: Penerbit
Universiti Teknologi Malaysia.
Mokhtar Mohamad (1997). Faktor-Faktor Kegagalan Membebaskan Diri Daripada
Dadah. Tesis Ijazah Sarjana: Universiti Putra Malaysia.
Project MATCH Research Group. (1997). Matching alcoholism treatments to client
heterogeneity: Project MATCH post treatment drinking outcomes. Journal of Studies on
Alcohol, 58, 7-29.
Simpson, D.; Joe, G. (1993). Motivation as a Predictor of Early Dropout From Drug Abuse
Treatment. Special Issue: Psychotherapy for the Addictions. Psychotherapy, 30(2), 357
Wellish, J. & Prendergast, M.L. (1995). Towards a Drug Abuse Treatment System.
Journal of Drug Issues. 25(24): 759-782.
54
KAUNSELING INDIVIDU: STRATEGI ADAPTASI MOTIVATIONAL
INTERVIEWING, AMI UNTUK PELATIH PUSPEN
Puteri Hayati Megat Ahmad & Mohammad Azhar Mohd Nor
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk mengenalpasti keberkesanan strategi rawatan Adaptasi
Motivational Interviewing, AMI terhadap Kesediaan Untuk Berubah melalui rawatan
kaunseling individu empat sesi dalam kalangan pelatih di 13 buah PUSPEN terpilih di
Malaysia. Modul rawatan AMI digunakan sebagai panduan rawatan sesi kaunseling
terhadap pelatih PUSPEN. Kaunselor juga dilatih bagi menggunakan modul rawatan
AMI ini. Alat kajian yang digunakan adalah The Stages of Change Readiness and
Treatment Eagerness Scale, SOCRATES oleh Miller & Tonigan, (1996) untuk menilai
motivasi atau Kesediaan Untuk Berubah, yang merangkumi Pengenalpastian,
Ketidakpastian dan Perancangan. Seramai 142 pelatih PUSPEN telah dibahagikan
kepada kumpulan rawatan dan kumpulan kawalan dan 21 kaunselor pelatih telah
dilibatkan bagi menjalankan rawatan. Dapatan kajian menunjukkan terdapat perbezaan
yang signifikan bagi Kesediaan Untuk Berubah ( Pengenalpastian, Ketidakpastian,
Perancangan) bagi kumpulan rawatan tetapi tidak bagi kumpulan kawalan. Dari aspek
perkaitan pula, wujudnya hubungan positif dan signifikan bagi Pengenalpstian dengan
kekerapan masuk pelatih ke PUSPEN dan begitu juga dengan Pengenalpstian dan
Ketidakpastian dengan tempoh lama menagih subjek.
55
ABSTRACT
This research is to determine the effectiveness of treatment strategy Adaptation
Motivational Interviewing, AMI regarding readiness of change through four individual
counseling sessions among drug users in 13 selected PUSPEN in Malaysia. Counselors
were trained to use this AMI module that served as a guideline for the treatment. The
Stages of Change Readiness and Treatment Eagerness Scale, SOCRATES by Miller &
Tonigan, (1996) was the instrument used to assess motivation or readiness for change,
which includes the three subscales: Recognition, Ambivalence, and Taking Steps. A total
of 142 drug users were divided into treatment and control group and 21 counselor
trainees were involved in carrying out treatment. The finding showed that there were
significant differences in readiness to change (Recognition, Ambivalence, and Taking
Step) for the treatment group but not the control group. There was a positive and
significant relationship between Recognition and drug users frequency to enter treatment
in PUSPEN. Further it was also found that there were positive and significant
relationship of Recognition and Ambivalence with period of taking drug among subjects.
PENGENALAN
Motivational Interviewing, MI adalah satu pendekatan teraputik yang mengintergrasikan
prinsip pembinaan hubungan dari terapi humanistik Carl Rogers dengan strategi rawatan
lain bagi menjana kesediaan untuk berubah klien (Prochaska, DiClemnte, & Norcross,
dalam Burke, Arkowitz and Menchola, 2003). Ia mempunyai nilai universal dan boleh
diaplikasikan kepada pelbagai seting dan pelbagai populasi kerana intervensi ini dibina
berdasarkan prinsip umum berkaitan tingkahlaku manusia. Ia didefinisikan sebagai
pemusatan klien bersifat direktif dengan memfokus kepada motivasi intrinsik untuk
berubah menerusi penerokaan dan penyelesaian ketidakpastian ( Miller & Rollnick,
2002). Ia begitu popular dewasa ini khususnya untuk kecelaruan penyalahgunaan bahan
kerana keberkesanannya disokong oleh bukti- bukti empirikal dari kajian eksperiemen
terkawal (Burke, Arkowitz, & Dunn, 2002; Dunn, Deroo, & Rivara, 2001). Istilah
Adapatasi Motivational Interviewing, AMI digunakan dalam kajian ini oleh kerana
56
terdapatnya komponen maklumbalas dalam rawatan dan ianya telah dijalankan bukan
dalam bentuk MI tulen. Istilah AMI dalam kajian ini juga merujuk kepada intervensi
yang mengintergrasikan teknik ‘bukan‘ MI dan dijalankan oleh individu yang bukan
pakar (Rollnick, Heather, & Bell, 1992). Ini bertepatan kerana sehingga kini kesemua
kajian empirikal dalam bidang penagihan adalah berkaitan dengan keberkesanan AMI
dan bukannya MI secara tulen ( Burke, 2003)
PERMASALAHAN KAJIAN
Pelbagai pendekatan telah digunakan sebagai pendekatan rawatan pemulihan di PUSPEN
seluruh Malaysia tetapi pulangan hasil rawatan tidak begitu memberansangkan
memandangkan 56.1 % (4641 orang) penagih berulang telah dikesan pada Jun 2007
(Buletin AADK bil 2/2007). Dengan peningkatan bilangan penagih iaitu lebih 1 % dari
populasi di Malaysia (AADK, 2007) dan keberkesanan program pemulihan yang masih
kabur seperti yang dilaporkan oleh NIDA (Mahmood Nazar Mohamed & Muhamad
Dzahir Kasa, 2007), pakar dalam bidang rawatan didesak dan dicabar untuk
menggunakan intervensi bersandarkan sokongan dapatan kajian, intervensi kaedah terkini
dan intervensi kos yang efektif (CSAT, 1999) dan kerana itu kaedah AMI dilihat sebagai
sesuatu yang praktikal dan berkesan bagi menjawab persoalan ini.
Dalam rawatan penagihan, motivasi memainkan peranan yang penting kerana ia
mempengaruhi penagih untuk mendapatkan, menyempurnakan dan patuh kepada rawatan
dan seterusnya membuat perubahan jangka panjang (DiClemente & Bellino, 1999).
Individu yang terlibat dalam penagihan dadah atau alkohol dikatakan mempunyai tahap
kesediaan berubah yang berbeza antara satu sama lain (DiClemente & Hughes, dalam
Miller & Rollnick, 2002) dan kerana itu merekabentuk intervensi dan rawatan untuk
menjana motivasi dalam kalangan individu berkenaan adalah amat penting (Miller et al.,
1992 dlm Miller & Rollnick, 2002). Pendekatan tradisional sedia ada tidak menyediakan
intervensi untuk mengenalpasti tahap kesediaan untuk berubah (motivasi) individu
sedangkan mengenalpasti tahap motivasi dimana mereka berada adalah penting bagi
kejayaan sesuatu rawatan sehubungan penagihan dadah dan alkohol. Kajian dalam
57
kalangan penagih dadah dan alkohol telah membuktikan bahawa motivasi sangat penting
dalam meramal penglibatan untuk meneruskan rawatan dan kepulihan (DeLeon et al.,
dalam LaPietra, 2006). Setelah tahap kesediaan untuk berubah klien dikenalpasti, strategi
yang bersesuaian perlu dilakukan agar motivasi dapat dijana supaya individu bergerak
kepada tahap yang lain. Oleh itu pakar rawatan harus menimbangkan secara serius
peranan motivasi dalam rawatan dan kerana itu strategi AMI dicadangkan.
Kedua, seperti mana yang dinyatakan oleh Miller dan Rollnick dalam Frey (2007),
pendekatan tradisional sehubungan individu yang tidak bermotivasi selalu menggunakan
strategi agresif dan bersifat konfran sebagai respon kepada penafian penagih (DiClemente
& Bellino, 1999) tetapi dapatan kajian terkini menunjukkan bahawa konfran sekadar
meningkatkan penafian dan penentangan di kalangan penagih (Miller et al., 1993) dan
justeru itu Miller dalam Cassin (2007) menekankan bahawa pakar bidang rawatan
penagihan yang berhadapan dengan individu yang tidak bermotivasi harus mengurangkan
konfran dan lebih kepada pendekatan rawatan yang akan menjana motivasi.
Kebanyakan klien yang hadir untuk rawatan mempunyai ketidakpastian tentang apa yang
patut diubah sehubungan tingkahlaku menagih dan kerana itu pemberian nasihat secara
langsung dan pendekatan secara direktif hanya akan mengundang pelbagai masalah
psikologi terhadap klien (Brehm & Brehm, dalam Patterson, 2006). Nasihat dan
pendekatan konfran akan merendahkan motivasi klien lantas menggagalkan usaha untuk
berubah (Rollnick, Heather, & Bell, 1992). Pendekatan kaunseling individu bersifat
tradisional yang dijalankan tidak dapat menangani ketidakpastian, percanggahan tentang
apa yang dialami oleh penagih. Klien yang menunjukkan penafian berkaitan dengan
akibat penggunaan dadah adalah hasil dari pergantungan dadah sebelumnya (D‘Angelo,
2005). Penagih yang berada menjalani rawatan pemulihan sering dilihat sebagai
mengelak untuk mengubah tingkahlaku, mengalami ketidakpastian terhadap proses
berubah dan tidak bermotivasi untuk menjalankan usaha (DiClemente, 1999) dan AMI
dilihat sebagai satu kaedah alternatif yang bersifat strategi klinikal yang mana boleh
diterapkan menerusi setiap tahap perubahan (CAST, 1999).
58
Berdasarkan bilangan penagih berulang yang dilaporkan pada tahun 2007, iaitu sebanyak
53.90 % (7810 orang) penagih berulang telah dikesan (Buletin AADK, Bil 4/2007)
merupakan angka yang menggusarkan pihak yang terlibat dalam usaha membenteraskan
penyakit dadah ini. Ini tidak bermakna pendekatan yang dijalankan di kesemua PUSPEN
tidak berkesan tetapi sesuatu perlu dilakukan sehubungan rawatan. Rawatan dalam
institusi memerlukan kos yang tinggi kerana ia melibatkan perbelanjaan dari segala
aspek. Untuk satu orang pelatih, kerajaan membelanjakan sebanyak RM RM19.77 sehari
atau RM593.10 sebulan untuk penjagaan setiap pelatih di pusat serenti (Mahmood Nazar
Mohamed & Muhamad Dzahir Kasa, 2007) dan bilangan penagih tidak pernah surut
sejak mulanya PUSPEN ditubuhkan iaitu 1975. Statistik Agensi Anti Dadah Kebangsaan
menyatakan secara purata 2,334 rakyat Malaysia terlibat dengan penagihan dadah setiap
bulan dan bagi setiap 29 minit akan muncul seorang penagih baru. Dari tahun 1988 hinga
Jun 2006, jumlah penagih dadah adalah 295,593 orang.
Banyak kajian menyokong mengenai pengintergrasian AMI dalam program rawatan
penagihan dadah dengan tujuan mengurangkan ketidakhadiran rawatan, menjana
keakuran terhadap rawatan, meningkatkan pencapaian dan mengekalkan hasil
tingkahlaku positif. (Kolden, Howard, Bankoff, Maling, & Martinovich, 1997) Jika
dibandingkan dengan pendekatan lain, ia dikatakan mempunyai kos yang efektif dan oleh
itu menguntungkan dari segi ekonomi (Heather, 2005). Perlaksanaan intervensi AMI
yang singkat sangat menggembirakan pengamal dalam bidang profesion menolong
kerana ianya dapat mengurangkan kos rawatan tanpa mengorbankan keberkesanan
keseluruhan rawatan. Melalui projek MATCH (Project MATCH Research Group,
1997), 4 jam rawatan AMI telah menghasilkan dapatan yang sama dengan 12 jam
rawatan yang lain ke atas subjek. Dalam satu kajian lain dengan pengguna marijuana, 3
jam intervensi AMI menghasilkan dapatan yang sama dengan 28 jam latihan kemahiran
(Stephens, Roffman & Curtin, 2000). AMI juga menawarkan satu intervensi singkat
yang merangkumi 3 – 4 sesi dan ianya tidak memerlukan latihan intensif. Latihan
khusus akan dapat meningkatkan kekerapan dan keberkesanan intervensi singkat AMI,
dan menurut Adam et al., (1998) mendapati pelatih yang menerima 3 jam latihan formal
intervensi ringkas dapat berbincang dua kali ganda mengenai penyalahgunaan dadah
59
sebagaimana professional kesihatan mental yang lain. Ini mungkin bersesuaian dengan
situasi di PUSPEN yang mempunyai kekurangan tenaga pakar yang terlatih dalam bidang
rawatan penagihan dadah.
Pendekatan tradisional yang tidak memfokus kepada pengenalpastian tahap kesediaan
untuk berubah (motivasi), tidak dapat menggerakkan individu dari satu tahap ke satu
tahap kesediaan untuk berubah yang lain, tidak meneroka dan menyelesaikan
ketidakpastian yang dialami oleh individu dan pendekatan tradisional yang memerlukan
masa dan melibatkan kos yang tinggi merupakan persoalan yang perlu dijawab bagi
memastikan keberkesanan rawatan dapat dipertingkatkan. Berdasarkan situasi di atas dan
perangkaan terkini tentang bilangan penagih yang menagih semula dan bilangan penagih
baru yang sentiasa bertambah, strategi yang berkesan dari aspek meningkatkan motivasi,
menggerakkan individu, menyelesaikan ketidakpastian, efektif dari aspek masa, tenaga,
kurang kepakaran dan kos, AMI dilihat sebagi satu alternatif yang boleh digunakan bagi
membantu pihak terlibat menghapuskan dan mengurangkan bilangan penagih berulang .
Justeru itu kajian ini cuba menyediakan satu pelan perancangan bersifat modul rawatan
yang boleh digunapakai bagi menyemai motivasi intrinsik lantas menggerakkan
perubahan tingkahlaku dalam kalangan pelatih dan seterusnya dapat meninggakan tabiat
menagih tersebut apabila mereka meninggalkan pusat pemulihan kelak. Sehubungan
dengan pernyataan permasalahan di atas , maka persoalan berikut berikut dikemukakan:
i. Apakah rawatan strategi AMI dapat mengubah tahap skor kesediaan untuk
berubah (Pengenalpastian, Ketidakpastian dan Perancangan) pelatih PUSPEN?
ii. Apakah rawatan strategi AMI dapat mengubah kesediaan untuk berubah
(Pengenalpastian, Ketidakpastian dan Perancangan) pelatih PUSPEN?
iii. Apakah hubungan antara kesediaan untuk berubah (Pengenalpastian,
Ketidakpastian dan Perancangan) pelatih PUSPEN dengan tempoh lama menagih
dan kekerapan masuk pusat?
60
OBJEKTIF KAJIAN
Tujuan kajian ini adalah untuk menilai keberkesanan kaedah AMI melalui kaunseling
individu empat sesi dalam kalangan pelatih di beberapa buah PUSPEN terpilih di
Malaysia sehubungan Kesediaan Untuk Berubah (Pengenalpastian, Ketidakpastian dan
Perancangan) dan hubungannya tempoh lama menagih dan kekerapan masuk PUSPEN.
Modul AMI akan disediakan dan digunakan sebagai panduan rawatan terhadap penagih.
Kaunselor juga akan dilatih bagi menggunakan modul AMI ini. Tujuan khusus kajian
adalah:
i. Menyediakan modul rawatan berasaskan AMI yang boleh dilaksanakan melalui
perkhidmatan kaunseling individu
ii. Untuk mengenalpasti perbezaan Kesediaan Untuk Berubah (Pengenalpastian,
Ketidakpastian dan Perancangan) dalam kalangan subjek sebelum dan selepas
rawatan
iii. Untuk melihat hubungan antara dan Kesediaan Untuk Berubah (Pengenalpastian,
Ketidakpastian dan Perancangan) dengan kekerapan masuk pusat pemulihan dan
tempoh lama menagih kumpulan rawatan
HIPOTESI KAJIAN
i. Terdapat perbezaan yang signifikan Kesediaan Untuk Berubah (Pengenalpastian,
Ketidakpastian dan Perancangan) dalam kalangan kumpulan rawatan sebelum dan
selepas rawatan
ii. Tidak terdapat perbezaan yang signifikan Kesediaan Untuk Berubah
(Pengenalpastian, Ketidakpastian dan Perancangan) dalam kalangan kumpulan
kawalan sebelum dan selepas rawatan
iii. Terdapatnya hubungan antara Kesediaan Untuk Berubah (Pengenalpastian,
Ketidakpastian dan Perancangan) dengan kekerapan masuk pusat pemulihan, bagi
subjek kumpulan rawatan
61
iv. Terdapatnya hubungan antara Kesediaan Untuk Berubah (Pengenalpastian,
Ketidakpastian dan Perancangan) dengan tempoh lama menagih bagi subjek
kumpulan rawatan
METODOLOGI
Kajian ini dijalankan dengan menggunakan kaedah eksperimen dan dilaksanakan melalui
intervensi individu. Pemfokusan kajian adalah kepada penyediaan Modul rawatan AMI,
latihan kaunselor dan pelaksanaan 4 sesi kaunseling individu sebagai intervensi.
Kumpulan rawatan menerima 4 sesi kaunseling berasaskan Modul AMI manakala
kumpulan kawalan menerima 4 sesi kaunseling individu dengan terapi tradisional.
Penyediaan modul latihan kaunselor berasaskan modul sedia ada (MIA-STEP, 2006)
tetapi diubahsuai mengikut keperluan di pusat pemulihan di Malaysia. Ia dijalankan
melalui 4 sesi kaunseling individu yang mengambil masa 45-50 minit bagi setiap sesi.
Modul tersebut:
Modul 1a Pengenalpastian tahap kesediaan klien melalui Readiness Ruler
Modul 1b Pengenalpastian tahap kesediaan klien melalui temuduga Klinikal
Modul 1c Pengenalpastian Tahap Kesediaan Untuk Berubah oleh klien
Modul 2a Mengenalpasti Tahap Penggunaan dan Kesan Dadah
Modul 2b Mempertimbangkan manfaat dan akibat penggunaan dadah
Modul 3a Matlamat dan Perancangan
Modul 3b Situasi Pencetus dan Cara Menangani
Modul 4a Mengenalpasti Kekuatan Diri
Modul 4b Rumusan
Latihan AMI dikendalikan oleh ketua Penyelidik kepada pelajar kaunseling tahun tiga
yang akan menjalankan latihan praktikum di PUSPEN terpilih di Malaysia. Latihan
dijalankan selama 2 hari ( 12 jam latihan)
62
ALAT KAJIAN
Alat kajian terbahagi kepada 2 bahagian iaitu Bahagian A (data demografi) dan Bahagian
B (The Stages of Change Readiness and Treatment Eagerness Scale, SOCRATES oleh
Miller & Tonigan, (1996). SOCRATES adalah 19 item yang direka untuk menilai
motivasi atau Kesediaan Untuk Berubah. Ia mengandungi 3 subskala iaitu
Pengenalpastian ( Recognition), Ketidakpastian (Ambivalence) dan Perancangan (Taking
step). Pengenalpastian adalah untuk mengenalpasti masalah berkaitan dengan
penggunaan dadah klien dimana merangkumi item no 1, 3, 7, 10, 12, 15 dan 17 dan
mempunyai had skor (7 -35). Ia mempunyai persamaan dengan Tahap Precontemplation
soal selidik URICA (The University of Rhode Island Change Assessment Scale) oleh
McConnaughy et al. (1989). Ketidakpastian adalah subskala mengenai mengekalkan
atau mengubah tingkahlaku penggunaan dadah oleh klien dan item yang terlibat adalah
item 2, 6, 11 dan 16 dimana had skor adalah dari 4 – 20. Subskala ini mempunyai
persamaan dengan Tahap Contemplation soalselidik URICA. Subskala Perancangan
merupakan subskala untuk menilai perubahan tingkahlaku penggunaan dadah dan juga
merujuk kepada perubahan atau fokus kepada pengekalan perubahan dimana item no 4, 5,
8, 9, 13, 14, 18 dan 19 mewakili subskala ini. Had skor adalah di antara 8 – 40 dan
subskala ini dikatakan mempunyai persamaan dengan Tahap Action dan Tahap
Maintenance soalselidik URICA. SOCRATES mempunyai konsistensi dalaman yang
baik (r= .82 hingga .92) dan kebolehpercayaan uji dan uji kembali juga baik menurut
Aubrey (1998), dan menurut Miller & Tonigan, 1996), kebolehpercayaan (r= .87
hingga 96). Konsistensi kepada 3 subskala juga baik iaitu nilai alpha Cronbach bagi
Pengenalpastian adalah .85, Ketidakpastian adalah .60 dan untuk Perancangan adalah .83,
(Aubrey, 1998).
63
Jadual 1: Soal Selidik Subjek PUSPEN Sebelum Dan Selepas Rawatan
Soal selidik Skala item Jumlah
item
Nilai alpha
kajian
rintis
Nilai alpha
keseluruha
n
Bahagian A
Data
Demografi
20
Bahagian B
The Stages of
Change
readiness and
Treatment
Eagerness Scale
SOCRATES)
Pengenalpastian
1, 3, 7, 10, 12,
15, 17
7 .71
.83
Ketidakpastian 2, 6, 11, 16
4 .43
Perancangan 4, 5, 8, 9, 13,
14, 18 19
8 .79
Jumlah keseluruhan item diisi oleh pelatih di Pusat
Pemulihan
39 item
SKOP DAN HAD KAJIAN
Oleh kerana kajian ini mencari jawapan kepada keberkesanan rawatan maka ia
mempunyai beberapa limitasinya. Pertama, oleh kerana rawatan AMI berdasarkan modul
disediakan berdasarkan konsep asas, prinsip dan fasa perlaksanaan AMI, maka kesemua
subjek dianggap berada pada Tahap Precontemplation. ataupun di tahap awal kesediaan
untuk berubah. Justeru itu, semua subjek yang dipilih untuk kajian ini adalah pelatih
yang paling junior yang berada di PUSPEN tersebut.
Kajian ini dijalankan berdasarkan konsep AMI yang merupakan pendekatan berpusatkan
klien, bersifat direktif bagi menjana kesediaan untuk berubah (motivasi intrinsik) melalui
penerokaan dan penyelesaian ketidakpastian ( Miller & Rollnick, 2002) dan Model
Transteoritikal yang dibina oleh Prochaska dan DiClemente, ( Prochaska & DiClemente,
64
1986) dimana semasa proses perubahan, individu bergerak menerusi satu siri tahap
Kesediaan Untuk Berubah (Precontemplation, Contemplation, Preparation, Action dan
Maintenance). Justeru itu, segala dapatan dan perbincangan hasil kajian adalah terikat
dengan andaian yang menjadi dasar kepada kedua-dua pendekatan ini.
Kajian ini hanya dijalankan di beberapa PUSPEN terpilih iaitu PUSPEN terlibat adalah
PUSPEN Dengkil (Selangor), PUSPEN Serendah, Rawang (Selangor), PUSPEN Sungai
Besi (Selangor), PUSPEN Sepang (Selangor), PUSPEN Tampin (Melaka), PUSPEN
Tiang dua (Melaka), PUSPEN Jerantut (Pahang), PUSPEN Sungai Petani (Kedah),
PUSPEN Sungai Karangan Kulim (Kedah), PUSPEN Tampoi (Johor), PUSPEN Muar
(Johor), PUSPEN Kuching (Sarawak) dan PUSPEN Papar (Sabah), dan Kesemua Pusat
Serenti ini dipilih berdasarkan kemudahbolehan logistik dan faktor kaunselor boleh
berada di sana selama 12 minggu untuk menjalankan modul rawatan AMI.
Kesahihan dan ketepatan kajian bergantung kepada keupayaan kaunselor untuk
menjalankan ujian pra dan ujian pasca dan begitu juga bagi mejalankan modul rawatan
bersama responden. Sesi rawatan diperuntukan sehingga 4 sesi sahaja dan subjek yang
dipilih perlu berada di fasa awal rawatan di Pusat Pemulihan.
SAMPEL KAJIAN
Sampel kajian akan dipilih di kalangan pelatih lelaki yang telah dikenalpasti melalui fasa
merah di PUSPEN terpilih. Sampel kajian berjumlah 147 orang tetapi yang boleh
dilibatkan hanyalah 142 orang sahaja. Sampel dibahagikan kepada 2 kumpulan iaitu 71
orang kumpulan kawalan dan 71 orang kumpulan rawatan. Kumpulan rawatan akan
diberi rawatan kaunseling individu 4 sesi menggunakan modul AMI manakala kumpulan
kawalan akan menerima kaunseling individu tradisionali 4 sesi.
65
KEPUTUSAN
Jadual 2: Analisis Deskriptif Kumpulan Rawatan Dan Kumpulan Kawalan
Pembolehubah Kumpulan rawatan N=71 Kumpulan kawalan N=71
Frekuensi Peratus Frekuensi Peratus
Jantina
Lelaki
71
100
71
100
Umur
20 tahun ke bawah
21-25 tahun
26-30 tahun
31-35 tahun
36-40 tahun
41 tahun ke atas
4
8
24
19
8
8
5.6
11.3
33.8
26.7
11.3
11.3
2
13
17
20
7
12
2.8
18.3
23.9
28.2
9.9
16.9
Bangsa
Melayu
Cina
India
Bumiputera Sabah
Bumiputera Sarawak
64
2
2
2
1
90.2
2.8
2.8
2.8
1.4
56
4
7
3
1
78.9
5.6
9.9
4.2
1.4
Agama
Islam
Kristian
Hindu
Buddha
65
4
1
1
91.6
5.6
1.4
1.4
62
2
4
3
87.3
2.8
5.6
4.2
Status
Berkahwin
Bujang
14
46
19.7
64.8
14
44
19.7
62.0
66
Bercerai 11 15.5 13 18.3
Pekerjaan sebelum masuk
pusat
Kerajaan
Swasta
Kerja sendiri
Tidak bekerja
2
38
23
8
2.8
53.5
32.4
11.3
-
42
22
7
-
59.1
31.0
9.9
Pendapatan sebelum Masuk
1000 ke bawah
1001-2000
2001-3000
3001 ke atas
Tiada pendapatan
34
24
4
1
8
47.9
33.8
5.6
1.4
11.3
35
24
3
2
7
49.3
33.8
4.2
2.8
9.9
Tahap pendidikan
Tidak bersekolah
Darjah 6
SRP/PMR
SPM
STPM
Diploma
5
10
25
29
-
2
7.0
14.1
35.2
40.9
-
2.8
9
12
20
27
2
1
12.7
16.9
28.2
38.0
2.8
1.4
Tahun masuk pusat
2008
2009
18
53
25.4
74.6
23
48
32.4
67.6
Fasa
Fasa 1
Fasa 2
Fasa 3
39
24
5
54.9
33.9
7.0
34
24
12
47.9
33.8
16.9
67
Fasa 4 3 4.2 1 1.4
Kekerapan masuk pusat
1-3 kali
4-6 kali
66
5
93.0
7.0
65
6
91.5
8.5
Tempoh terlibat dadah
1-5 tahun
6-10 tahun
11-15 tahun
16-20 tahun
21 tahun ke atas
11
26
13
14
7
15.5
36.6
18.3
19.7
9.9
5
22
15
20
9
7.0
31.0
21.1
28.2
12.7
Jenis dadah digunakan
Ganja
Syabu
Heroin
Morfin
Ketamin
Pelbagai
1
4
31
13
1
21
1.4
5.6
43.7
18.3
1.4
29.6
1
1
37
4
1
27
1.4
1.4
52.1
5.6
1.4
38.0
Peminum arak
Ya
Tidak
34
37
47.9
52.1
30
41
42.3
57.7
Pernah ikut sesi kaunseling
Ya
Tidak
46
25
64.8
35.2
47
24
66.2
33.8
68
Jadual 3: Persepsi Subjek Terhadap Aktiviti Modul
Modul N Min
Skor
Bil. beri
skor
Tinggi
Peratus
skor
Tinggi
Bil. beri
skor
Rendah
Peratus
skor
Rendah
Modul 1
1a Pengenalpastian Tahap kesediaan
melalui Readiness Ruler
1b Pengenalpastian tahap kesediaan
melalui temuduga klinikal
1c Pengenalpastian tahap kesediaan
Untuk Berubah Klien
71
18.83
38
53.5
33
46.5
Modul 2
2a Mengenalpasti tahap penggunaan
dan Kesan dadah
2b Mempertimbangkan manfaat dan
akibat penggunaan dadah
71
19.34
46
64.8
25
35.2
Modul 3
3a Matlamat dan perancangan untuk
berubah
3b Situasi Pencetus dan Strategi
Menanganinya
71
19.24
40
56.3
31
43.7
Modul 4
4a Mengenalpasti kekuatan diri
4b Rumusan / Refleksi klien
71
19.92
38
53.5
33
46.5
Jadual di atas menunjukkan persepsi subjek terhadap aktiviti setiap modul rawatan yang
telah dijalani oleh mereka. Setiap Modul mengandungi 6 item yang antaranya
merangkumi minat terhadap aktiviti yang dijalankan dan kadar pengalaman menjalani
69
rawatan berasaskan modul. Format jawapan adalah berdasarkan skala 1 hingga skala 10
dimana 1 paling rendah dan 10 paling tinggi Dapatan menunjukkan bahawa subjek
memberikan persepsi tinggi mengatasi persepsi rendah dalam setiap modul. Persepsi
paling tinggi subjek adalah melibatkan aktiviti Modul 2 iaitu 64.8%
Jadual 4: Kesediaan Untuk Berubah kumpulan rawatan sebelum dan selepas
rawatan
Kesediaan Untuk Berubah N
Min S.P t Sig
Pengenalpastian
Sebelum rawatan
Selepas rawatan
71
28.66
29.82
4.05
2.89
2.27
.03
Ketidakpastian
Sebelum rawatan
Selepas rawatan
71
15.48
16.85
2. 52
1.57
3.94
.00
Perancangan
Sebelum rawatan
Selepas rawatan
71
34.39
35.32
3.82
3.07
2.08
.04
Dapatan menunjukkan wujudnya perbezaan yang signifikan antara Pengenalpastian
sebelum rawatan (M=28.66, SP=4.05) dan selepas rawatan (M=29.82, SP=2.89), (t=2.27,
dk=70, p<0.05). Min Pengenalpastian selepas rawatan adalah lebih tinggi berbanding
sebelum rawatan dan perbezaan min sebelum dan selepas Pengenalpastian adalah 1.16.
Pada tahap keyakinan 95%, perbezaan min diramal akan berada di antara .14 dan 2.16.
Dapatan juga menunjukkan wujudnya perbezaan yang signifikan antara Ketidakpastian
sebelum rawatan (M=15.48, SP=2.52) dan selepas rawatan (M=16.85, SP=1.57), (t=-
3.94, dk=70, p<0.05). Min selepas rawatan lebih tinggi berbanding sebelum rawatan dan
perbezaan min adalah 1.37. Pada tahap keyakinan 95%, perbezaan min diramal akan
berada di antara .68 dan 2.06.
70
Seterusnya, wujudnya perbezaan yang signifikan antara Perancangan sebelum rawatan
(M=34.39, SP=3.82) dan selepas rawatan (M=35.32, SP=3.07), (t=-2.08, dk=70,
p<0.05). Min Perancangan selepas rawatan lebih tinggi berbanding sebelum rawatan.
Perbezaan min sebelum dan selepas rawatan adalah 0.93. Pada tahap keyakinan 95%,
perbezaan min diramal akan berada di antara .04 dan 1.82.
Secara umumnya keputusan menunjukkan terdapat perbezaan yang signifikan Kesediaan
Untuk Berubah (Pengenalpastian, Ketidakpastian Perancangan) bagi kumpulan rawatan
sebelum dan selepas rawatan.
Jadual 5: Kesediaan Untuk Berubah kumpulan kawalan sebelum dan selepas
rawatan.
Kesediaan Untuk Berubah N Min
S.P
T
Sig
Pengenalpastian
Sebelum rawatan
Selepas rawatan
71
28.34
28.56
4.35
4.33
-.48
.64
Ketidakpastian
Sebelum rawatan
Selepas rawatan
71
15.24
15.25
2.50
2.64
-.04
.97
Perancangan
Sebelum rawatan
Selepas rawatan
71
33.31
34.30
4.06
4.15
-1.88
.06
Dalam jadual tersebut, kesemua keputusan kajian tidak menunjukkan perbezaan antara
Kesediaan Untuk Berubah sebelum dan selepas rawatan. Dapatan menunjukkan tiada
perbezaan antara Pengenalpastian sebelum rawatan (M=28.34, SP=4.35) dan selepas
rawatan (M=28.56, SP=4.33), (t=-.48, dk=70, p>0.05).
Tiada perbezaan antara Ketidakpastian sebelum rawatan (M=15.24, SP=2.50) dan
selepas rawatan (M=15.25, SP=2.64), (t=-.04, dk=70, p>0.05) dan begitu juga dengan
71
Perancangan sebelum rawatan (M=33.31, SP=4.06) dan selepas rawatan (M=34.30,
SP=4.15), (t=-1.88, dk=70, p>0.05).
Secara umumnya keputusan menunjukkan tidak terdapat perbezaan yang signifikan
Kesediaan Untuk Berubah (Pengenalpastian, Ketidakpastian Perancangan) dalam
kalangan pelatih PUSPEN bagi kumpulan kawalan sebelum dan selepas rawatan.
Jadual 6: Perbandingan Kesediaan Untuk Berubah kumpulan rawatan dan
kawalan sebelum dan selepas rawatan
Kesediaan
Untuk berubah
Min Kumpulan SP Saiz sampel t sig
Rawatan Kawalan Rawatan Kawalan Rawatan Kawalan
Pra rawatan
Pengenalpastia
n
28.66
28.34
4.04
4.35
71
71
.49
.63
Pasca rawatan
Pengenalpastia
n
29.82
28.56
2.89
4.33
71
71
1.88
.07
Pra rawatan
Ketidakpastian
15.48
15.24
2. 52
2.50
71
71
.65
.52
Pasca rawatan
Ketidaklpastian
16.85
15.25
1.57
2.64
71
71
4.55
.00
Pra rawatan
Perancangan
34.39
33.31
3.82
4.06
71
71
1.77
.82
Pasca rawatan
Perancangan
35.32
34.30
3.07
4.15
71
71
1.70
.09
Dapatan juga menunjukkan wujudnya perbezaan yang signifikan bagi Ketidakpastian
selepas rawatan bagi kumpulan rawatan (M=16.85, SP=1.57) dan kumpulan kawalan
(M=15.25, SP=2.64), (t=4.55, dk=70, p<0.05). Min bagi Ketidakpastian selepas rawatan
72
lebih tinggi bagi kumpulan rawatan berbanding kumpulan kawalan dan perbezaan min
adalah 1.60
Jadual 7: Korelasi Kesediaan Untuk Berubah dengan kekerapan masuk PUSPEN
dan Tempoh Lama Menagih Kumpulan Rawatan
Kesediaan Untuk Berubah
kekerapan masuk Tempoh lama menagih
Pengenalpastian
.32**
.25*
Ketidakpastian
.18 .26*
Perancangan -.04 -.21
**p<0.01
*p<0.05
Dapatan menunjukkan wujudnya hubungan ynag positif, lemah tetapi siginifikan antara
Pengenalpastian dengan kekerapan masuk PUSPEN (r=.32, p<0.01) dan Pengenalpastian
dengan tempoh lama menagih (r= .25, p<0.05) bagi kumpulan rawatan. Ini bermaksud
semakin kerap pelatih masuk PUSPEN dan semakin lama subjek menagih maka semakin
meningkat Pengenalpastian. Dapatan kajian juga menunjukkan bahawa terdapat
hubungan yang positif, lemah tetapi signifikan antara tempoh lama menagih dengan
Ketidakpastian. (r=.26, p<0.05) dimana ini menggambarkan bahawa semakin lama
seseorang itu menagih, semakin tinggi Ketidakpastian mereka.
PERBINCANGAN
Sejak MI diperkenalkan 26 tahun yang lalu, kajian-kajian yang menggunakan pendekatan
MI ataupun adaptasi MI (AMI) semakin meningkat. Kajian-kajian yang asalnya
dijalankan dalam kalangan peminum arak / alkohol, kini telah tersebar luas dengan
penggunaan kajian lain. Penelitian yang ekstensif mengenai bahan penulisan
Motivational Interviewing dan adaptasinya menunjukkan lebih 200 percubaan klinikal
73
MI telah dikendalikan ( Miller, & Rose, 2009) dan beberapa kajian penelitian
keberkesanan dan meta analisis telah dijalankan oleh pengkaji seperti Burke, Arkowitz,
& Menchola, 2003, Dunn, Deroo, & Rivara, 2001, Erickson, Gerstle, & Feldstein, 2005,
Hettema, Steele, & Miller, 2005, Rubak, Sandbaek, Lauritzen, & Christensen, 2005 dan
Osborn, 2006. Hasil kajian meta analisis ini telah mengutarakan pelbagai aspek
kekuatan, kelemahan dan saranan tentang kajian selanjutnya yang berkaitan dengan MI.
dan berasaskan kepopularannya dalam dunia intervensi penagihan, maka kajian
melibatkan AMI pertama kalinya telah dijalankan di Malaysia oleh penyelidik.
Dapatan kajian menunjukkan terdapatnya perbezaan ynag signifikan Kesediaan Untuk
Berubah (Pengenalpastian, Ketidakpastian dan Perancangan) dalam kalangan kumpulan
rawatan sebelum dan selepas rawatan dan ini telah menyokong hipotesis kajian ini.
Dapatan ini adalah konsisten dengan kajian terdahulu seperti dalam Project MATCH
(MATCH, 1998) yang menyatakan keberkesanan strategi AMI dengan klien yang
menghadapi masalah pergantungan dadah. Data dari project MATCH (MATCH, 1998)
menyatakan bahawa AMI adalah berkesan dan lebih ekstensif dari rawatan Terapi
Tingkahlaku Kognitif dan Terapi 12 Langkah. Kajian lain (Saunders et al., 1995) juga
mendapati bahawa responden yang terlibat dengan kumpulan AMI bergerak pada tahap
Kesediaan Untuk Berubah, melakukan komitmen kepada kepulihan dan mengekalkan
lebih lama dalam rawatan.
Hetema, Steele & Miller (2005) melalui meta analisisnya terhadap 32 percubaan klinikal
terkawal mendapati MI dan AMI sangat berkesan dalam mengurangkan masalah
penyalahgunaan bahan (Miller dalam Hetema, Steele & Miller, 2005). Kesan rawatan
strategi AMI paling berkesan dalam kajian yang membandingkan kumpulan AMI dengan
kumpulan tanpa rawatan (Gentilello et al., 1999), dengan kumpulan menunggu rawatan
(Kelly et al., 2000) atau dengan membandingkan taraf pendidikan(Graeber et al., 2003)
dan dengan kumpulan rawatan standard (Aubrey, 1998). Dapatan ini menunjukkan
bahawa subjek yang menjalani rawatan strategi AMI telah berbeza Kesediaan Untuk
Berubah mereka (Pengenalpastian, Ketidakpastian dan Perancangan) dan sejajar dengan
MI yang merupakan pendekatan terapeutik yang mensasarkan kepada tahap kesediaan
74
untuk berubah klien ( Prochaska, DiClemente, & Norcross, 1992 dalam Burke, Arkowitz
& Menchola, 2003). Burke, Arkowitz & Menchola (2003), menyatakan melalui kajian
metaanalisis mendapati bahawa 51% individu yang menerima rawatan AMI lebih positif
berubah selepas mengikuti rawatan berbanding kumpulan tanpa rawatan. Dari segi
perbandingan pula, AMI adalah setanding dengan rawatan aktif yang lain dan lebih baik
berbanding tanpa rawatan atau kumpulan kawalan yang terlibat dengan alkohol, dadah,
diet dan latihan. Sebagai rumusan MI dan AMI adalah satu intervensi berasaskan bukti
saintifik yang sangat berkesan dalam bidang penagihan dan tingkahlaku sehubungan
penjagaan kesihatan (Hetema, Steele & Miller, 2005) dan dapatan kajian telah
menyokong bukti kajian sebelumnya dimana secara keseluruhan strategi AMI dapat
menjana Kesediaan Untuk Berubah klien. Strategi 4 sesi kaunseling AMI dapat
menghasilkan perubahan kesediaan untuk berubah subjek dan ini sejajar dengan
kenyataan Burke, Arkowitz & Menchola, (2003), dimana 180 minit sesi telah digunakan,
tetapi hasilnya sama dengan psikoterapi yang menjalankan sesi lebih lama. Kesediaan
untuk berubah adalah dikaitkan dengan motivasi dan penggunaan AMI adalah strategi
yang berkesan dalam subjek yang terlibat dalam penyalahgunaan dadah seperti dalam
kajian ini dan ini disokong oleh Dunn, DeRoo dan Rivara (2001) melalui kajian meta
analisisnya mendapati intervensi ringkas yang menggunakan prinsip dan teknik MI (atau
dikenali sebagai AMI) berkesan dalam bidang penyalahgunaan dadah.
Kesediaan untuk berubah adalah motivasi intrinsik yang amat penting untuk rawatan
menurut (Dench, & Bennett, 2000) dan dalam kajian yang melibatkan kumpulan rawatan
yang menerima 2 sesi MI, dapatan telah menunjukkan bahawa responden kumpulan
rawatan telah dapat meningkatkan pengenalpstian sehubungan masalah tingkahlaku
secara signifikan manakala tidak bagi kumpulan kawalan. Kumpulan rawatan juga
mempunyai ketidakapstian dan Perancangan yang lebih tinggi berbanding kumpulan
kawalan dan ini menyokong dapatan kajian ini. Rawatan menggunakan strategi Adaptasi
Motivational Interviewing dalam kajian ini dikatakan berjaya kerana kejayaan rawatan
boleh dinilai berdasarkan dua tahap iaitu penguasaan kemahiran dan perubahan
tingkahlaku klien (Emmons, & Rollnick, 2001) dan strategi ini dikatakan berjaya kerana
rawatan telah dapat membuat perbezaan kepada Pengenalpastian, Ketidakpastian dan
75
Perancangan subjek kumpulan rawatan tetapi tidak bagi kumpulan kawalan yang
menjalani sesi kaunseling 4 sesi dengan terapi tradisonal. Kegagalan terapi tradisional
berbanding AMI dalam kajian lain berkemungkinan disebabkan kurangnya sumber,
rendah motivasi subjek dan rendahnya keinginan untuk mengubah tingkahlaku
( Emmons, & Rollnick, 2001).
Antara dapatan lain kajian yang dijalankan adalah terdapatnya hubungan antara
kekerapan masuk pelatih ke PUSPEN dengan Pengenalpastian, bermaksud semakin
kerap pelatih masuk PUSPEN maka Pengenalpastian juga semakin bertambah dan
dapatan ini telah menyokong hipotesis kajian ini. Begitu juga wujudnya hubungan
positif, lemah tetapi signifikan antara Pengenalpastian dan Ketidakpastian dengan tempoh
lama menagih, dimana Ini menunjukkan bahawa semakin lama seseorang itu menagih,
semakin tinggi Pengenalpastian dan Ketidakpastian mereka.
Subskala Pengenalpastian mempunyai hubungan dengan kekerapan pelatih masuk
PUSPEN dan ini membuktikan program dan rawatan di PUSPEN telah berjaya memberi
kesedaran kepada pelatih ( kerap masuk) mengenai masalah dan bahaya penyalahgunaan
dadah terhadap diri mereka serta keinginan untuk mengubah tingkahlaku. Apa yang
menjadikan mereka kerap kembali menjadi penghuni PUSPEN mungkin berkaitan
dengan keupayaan untuk menangani ‗penyakit berkaitan kemahuan‘ ini. Motivasi
dikaitkan dengan kesediaan, kemahuan dan keupayaan ( Miller & Rollnick, 2002), dan
jika salah satu dari komponen ini diabaikan atau kurang, maka individu tidak akan
berubah. Mereka dapat mengenalpasti masalah, bersediaa dan punya kemahuan tetapi
tidak berupaya dan oleh itu PUSPEN akan sentiasa menjadi ‗rumah persinggahan‘
sementara mereka.
Pengenalpastian dan Ketidakpastian juga mempunyai hubungan dengan tempoh lama
menagih dimana ini menunjukkan bahawa semakin lama seseorang itu menagih,
semakin tinggi Pengenalpastian dan Ketidakpastian mereka. Dadah, menurut National
Institute on Drug Abuse, boleh memudaratkan diri pengguna dalam banyak cara dan
dalam kajian ini majoriti subjek adalah penagih heroin. Jangka masa yang lama terlibat
76
dalam dunia penagihan dadah menjadikan seseorang individu dapat mengenalpasti
masalah berkaitan dengan dadah, tetapi pada masa yang sama individu mempunyai
ketidakpastian atau konflik antara dua keadaan yang berkaitan manfaat meneruskan dan
akibat meneruskan tingkahlaku menagih. Tidak dapat dinafikan tingkahlaku penagihan
banyak dikaitkan dengan keseronokan, penerimaan kawan, melupakan kesedihan dan
lain-lain lagi dan ini menjadi suatu justifikasi mengapa mereka kembali menagih.
Biarpun individu tahu mengenai bahaya dadah tetapi keseronokan atau manfaat
meneruskan tingkahlaku menjadikan mereka menghadapi dilema samada untuk berhenti
menagih atau tidak. Dapatan kajian menunjukkan wujudnya kesan saiz lebih tinggi
dalam kalangan klien penagih tahap serius dan tahap ini dikaitkan dengan lamanya
individu terlibat dengan dadah dan AMI direkabentuk untuk individu yang sangat tinggi
kekaburan dan menentang untuk berubah ( Miller & Rollnick, 2002)
CADANGAN KAJIAN
Oleh kerana kajian berkaitan AMI ini merupakan kajian pertama yang telah dijalankan
oleh penyelidik di Malaysia maka beberapa cadangan diutarakan kepada mana-mana
pengkaji yang ingin melakukan penyelidikan sehubungan intervensi ini. Istilah AMI
yang digunakan dalam kajian ini merujuk kepada penggunaan MI bukan tulen, memberi
maklumbalas dan dilaksanakan oleh individu bukan pakar bidang penagihan, maka
keperluan mengkaji komponen mana yang lebih membawa kesan dalam rawatan (samada
komponen MI atau komponen maklumbalas terhadap masalah) perlu dilakukan. Kajian
ini menggunakan AMI dimana telah menggabungkan kedua-dua komponen dalam
intervensi dan kerana itu perbezaan kesan antara keduanya tidak dapat dikaji.
Kesediaan Untuk berubah yang ditunjukkan oleh klien bukan sahaja berfungsi sebagai
manfaat intervensi tetapi juga merujuk kepada proses apa yang sedang berlaku semasa
rawatan tingkahlaku dan oleh itu keperluan mendesak untuk menjalankan analisis proses
rawatan. Tahap Kesediaan Untuk Berubah adalah tahap yang menjelaskan mengenai
masanya individu berubah manakala proses-proses perubahan menjelaskan bagaimana
individu berubah (Prochaska et al., 1988). Proses-proses perubahan ini mewakili aktiviti
77
yang dilalui oleh individu semasa mereka bergerak dari satu tahap ke satu tahap semasa
perubahan tingkahlaku berlaku. Persoalan apakah proses perubahan yang berlaku dalam
kalangan subjek ( proses kognitif atau proses tingkahlaku) yang boleh membantu ke arah
perubahan tingkahlaku perlu diterokai. Keberkesanan intervensi selalunya berfokus
kepada hasil tingkahlaku dan mengabaikan penerokaan mengenai proses (Longabaugh,
2001; Rollnick, 2001) dan oleh itu kajian mengenai proses perubahan yang berlaku wajar
dijalankan di masa hadapan.
Kemahiran kaunselor merupakan aspek penting yang mendasari MI (Miller & Rollnick,
2002) dan ianya perlu dilakukan dengan penekanan khusus terhadap kesesuaian masa,
strategi dan kaedah perlaksanaan. Penglibatan klien dalaam proses terapeutik
memerlukan kaunselor menggunakan kemahiran mendengar aktif untuk
mengekspresIkan empati dan mewujudkan suasana mesra yang kondusif agar klien
merasa selamat untuk berkongsi maklumat (Ivey & Ivey, 2003). Oleh itu aspek
kemahiran kaunselor juga boleh menjadi satu fokus penting kajian di masa hadapan.
Kaunselor perlu dilatih untuk menguasai dan mengekalkan kemahiran dalam
menjalankan rawatan tingkahlaku. Kajian ini tidak menilai pengekalan kemahiran
kaunselor selepas beberapa waktu tertentu, dan ini mungkin disarankan untuk dikaji
dalam kajian akan datang. Penggunaan rakaman bukan kemestian bahawa kaunselor
akur dan patuh kepada protokol dan oleh itu satu sistem penyeliaan yang komprehensif
perlu dirangka dan boleh menjadi tujah kajian masa hadapan.
Oleh kerana AMI adalah strategi kaunseling klinikal tahap tinggi, maka kemahiran
melaksanakannya amatlah dituntut dan kemahiran hanya boleh dikuasai melalui latihan.
Kajian ini hanya memperuntukkan 12 jam latihan asas dimana ia tidak mencukupi bagi
melatih kaunselor untuk menjalankan intervensi AMI ini. Biarpun banyak institusi
pengajian tinggi di Malaysia telah menganjurkan program bagi melatih para kaunselor
tetapi intervensi AMI ini tidak pernah didedahkan biarpun ianya telah menjadi begitu
popular sejak 26 tahun yang lalu di barat. Latihan profesional and pengalaman akan dapat
membantu terapis untuk menjalankan rawatan tetapi sangat sedikit yang diketahui
mengenai kesan latihan (Kolchakian, 2003) dan terlalu sedikit yang diketahui mengenai
78
kaedah optima untuk membantu ahli klinikal menguasai kemahiran dan mengekalkan
kecekapan (Miller, Yahne, Moyers, Martinez & Pirritino, 2004). Justeru itu keperluan
untuk mewujudkan latihan berasaskan AMI perlu dirintis di masa hadapan, apakah kesan
latihan sehubungan kemahiran, personaliti pengamal kaunseling dan penyediaan sistem
rating kemahiran adalah sesuatu yang bernilai untuk diteroka.
Akhirnya, menjalankan kajian berasaskan intervensi AMI ini memberi pengalaman
menarik dan berharga kepada pengkaji khususnya dalam melatih kaunselor dan membina
modul untuk sesi kaunseling individu berstruktur. Ianya amat mencabar dan justeru itu
kajian AMI dimasa hadapan adalah sesuatu yang perlu dirintis dan diterokai oleh ramai
lagi pengkaji sebagai usaha untuk mewarnai dunia rawatan bidang penagihan khususnya
dadah di Malaysia.
PENUTUP
Terdapat konsensus bahawa motivasi untuk berubah adalah isu signifikan apabila
dikaitkan penagihan atau lebih umum ianya dikatakan boleh membantu kearah perubahan
tingkahlaku (Rollnick, Miller, & Butler, 2008). Sebelum ini klien dipersalahkan kerana
dikatakan tidak bersedia untuk berubah, tetapi kini tingkahlaku ini dikenali secara
meluas sebagai ketiadaan motivasi dan justeru itu menjana motivasi adalah perkara
penting yang menjadi tugas ahli klinikal dalam menjalankan rawatan (Moyers & Martin,
2006; DiClemente & Velasquez, 2002). Justeru itu kajian mengenai samada rawatan
AMI dapat menjana Kesediaan Untuk Berubah bagi pelatih PUSPEN adalah releven
dengan kehendak masa kini terutama dalam kontek Malaysia dimana AMI masih tidak
begitu popular. Pada masa yang sama, akhir-akhir ini terdapat minat yang mendalam
untuk mengukur motivasi klien yang terlibat dengan penyalahgunaan dadah dan banyak
soal selidik untuk menilai gagasan motivasi telah dibina dan salah satunya telah
digunakan dalam kajian ini adalah SOCRATES.
Dalam salah satu kajian terbesar tentang rawatan alkohol (PROJECT MATCH, 1998), 4
sesi AMI menunjukkan kesan serupa dengan apa yang dicapai oleh 12 sesi Program 12
79
Langkah atau 12 sesi terapi Kognitif Tingkah laku dan begitu juga selepas susulan 15
bulan dan 3 tahun (Babor & Del Boca, 2003). Dalam kajian ini 4 sesi rawatan telah
dijalankan terhadap kumpulan rawatan dan 4 sesi rawatan dijalankan keatas kumpulan
kawalan dengan menggunakan terapi tradisional. Perbandingan mengenai perbezaan
jumlah sesi tidak dapat dilakukan tetapi hasil kajian telah dapat membuktikan bahawa
AMI lebih berkesan dari terapi tradisional. AMI dikatakan sebagai satu kaedah
berasaskan bukti saintifik dan dapatan empirikal menyokong terhadap ‗praktis terbaik‘,
oleh itu dapatan kajian ini menjadi salah satu bukti tentang keberkesan AMI. AMI
adalah ‗praktis terbaik‘ tetapi langkah dari kajian kepada implementasi dalam praktis
harian klinikal adalah kompleks ( Rogers, 2003) dan memerlukan pengekalan keakuran
dan intergriti. Keberkesanan AMI dalam kajian ini adalah sesuatu yang menggembirakan
kerana kaunselor pelatih bukan terdiri dari pakar bidang penyalahgunaan dadah tetapi
mereka telah berjaya menunjukkan keberkesanan rawatan AMI. Ini menyokong hasil
penelitian sistematik kajian yang mendapati bahawa AMI boleh dijalankan secara
efektif dan menghasilkan perubahan positif oleh ahli klinikal yang bukan pakar dalam
rawatan penyalahgunaan bahan (Dunn, Deroo, & Rivara, 2001).
Asalnya MI bukan terhasil dari teori tetapi dari pengkhususan prinsip yang mendasari
intuisi praktis klinikal perspektif phenomenologikal pemusatan klien oleh Carl Rogers
1959 yang secara jelas mempengaruhi aplikasi AMI dimana , menekankan kepada
pemahaman empati. AMI bersifat satu strategi klinikal kaunseling tahap tinggi yang
berasaskan penerokaan dan penyelesaian ketidakpastian dalam usaha membantu menjana
Kesediaan Untuk berubah. Ia boleh menjadi satu alternatif rawatan yang mempunyai
masa hadapan yang cerah kerana aplikasiannya berdasarkan prinsip umum tingkahlaku
manusia yang sesuai diaplikasikan dalam pelbagai seting dan populasi, intervensi
ringkas (Burke et al. 2003; Miller & Rollnick, 2002), sepadan dan sejajar dengan
orientasi konseptual dan praktis semasa (Miller, et al., 2004) kerana ia memfokuskan
kepada kemahiran empati. Justeru itu AMI boleh menjadi sat alternatif rawatan yang
mempunyai masa hadapan yang cerah dalam dunia rawatan penagihan dadah di Malaysia.
80
RUJUKAN
Adams, A., Ockene, J. K., Wheller, E. V., & Hurley, T. G. (1998). Alcohol counseling:
Physician will do it. Journal of General Internal Medicine 13 (10), 692-698.
Aubrey, L.L (1998). Motivational interviewing with adolescent presenting for outpatient
substance abuse treatment. Unpublished doctoral dissertation. University of
New Mexico, Albuquerque.
Babor, T., & Del Boca, F. (2003). Treatment matching in alcoholism. Cambridge
University Press.
Buletin AADK Buletin Dadah, Agensi Antidadah Kebangsaan bil 2/2007
Buletin AADK, Buletin Dadah, Agensi Antidadah Kebangsaan, bil 4/2007
Burke, B. L. (2003). Motivational interviewing: A meta-analysis of controlled clinical
trials. Unpublished doctoral dissertation, University of Arizona.
Burke, B. L., Arkowitz, H., & Dunn, C. (2002). The efficacy of motivational
interviewing and its adaptions. Dalam W. R. Miller & S. Rollnick, Motivational
Interviewing: Preparing people for change, ms 217-250. New York: Oxford
University Press.
Burke B. L, Arkowitz, H, Menchola, M.. (2003). The efficacy of motivational
interviewing: a meta-analysis of controlled clinical trials. Journal of. Consulting
and Clinical Psychology, 71: 843–61
Cassin, S. E. (2007). Adapted Motivational Interviewing for Women with Binge Eating
Disorder: Randomized Control Trial. Alberta: Calgary
CSAT Treatment Improvement protocol No 35. (1999). Enhancing motivation for
change in substance abuse treatment, TIP 35. (DHHS Publication No. (SMA) 99-
3354). Washington, DC: U.S. Government printing Office
D‘Angelo, M. S. ( 2005). A Comparative study of motivational interviewing and
traditional treatment approach on movement along stages of change, treatment
completion, compliance with aftercare plan, and length of abstinence.
Unpublished doctoral dissertation, Capella University.
Dench, S. & Bennett, G. (2000). The impact of brief motivational intervention at the start
of an outpatient day programme for alcohol dependence. Behavioural and
Cognitive Psychotherapy, 28, 121-130.
DiClemente, C. C. (1999). Motivation for change: Implications for substance abuse.
Psychological Science, 10(3), 209-213.
81
DiClemente, C. C., & Bellino, L. E.. (1999). Motivation for change and alcoholisme
treatment. Alcohol Research and Health, 23(2), 86-93.
DiClemete, C. C., & Velasquez, M. M. ( 2002). Motivational interviewing and the
stages of change. Dalam W. R. Miller & S. Rollnick, Motivational interviewing
(2nd
ed). New York: Guilford Press.
Dunn, C., Deroo, L., & Rivara, F. P. (2001). The use of brief intervention adapted from
motivational interviewing across behavioral domains: a systematic review.
Addiction, 96, 1725-1742.
Emmons, K. & Rollnick, S. (2001). Motivational interviewing in health care settings.
American Journal of Preventative Medicine, 20, 68-74.
Erickson, S. J., Gerstle, M., & Feldstein, S.W. (2005). Brief interventions with children,
adolescents, and their parents in pediatric health care settings: A review.
Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine, 159 (12), 1173-1180.
Frey, J. (2007). Motivational Interviewing and Behavioral Compliance in Chronic Pain
Patients: A Treatment Outcome Study. Oregon: Newberg.
Gentilello, L. M., Rivara, F. P., Donovan, D. M., Jurkovich, G. J., Daranciang, E., Dunn,
C. W., Villaveces, A., Copass, M., & Ries, R. (1999). Alcohol interventions in a
trauma center as a means of reducing the risk of injury recurrence. Annals of
Surgery, 230(4), 473-483
Graeber, D. A., Moyers, T.B., Griffith, G., Guajardo, E., & Tonigan, J.S. (2003).A pilot
study comparing motivational interviewing and an educational intervention in
patients with schizophrenia and alcohol use disorders. Community Mental Health
J. 39:189–202
Graham, A. A. (2003). Individual treatment of substance abusing offenders within the
community. Unpublished Masters dissertation, University of Manitoba
Heather, N. (2005). Motivational interviewing: Is it all our clients need? Addiction
Research and Theory, 13(1): pp. 1–18
Hettema, J., Steele, J. & Miller, W. R. (2005). Motivational interviewing. Annual Review
of Clinical Psychology, 1, 91–111.
Ivey, A.E., & Ivey, M. B. (2003). Intentional Interviewing and counseling ( 5th ed.).
Pacific Grove, CA: Brooks/ Cole
Kelley A.B., Halford, W.K., & Young, R.M. (2000). Maritally distressed women with
alcohol problems: The impact of a short-term alcohol-focused intervention on
drinking behaviour and marital satisfaction. Addiction 95: 15, 37-49
82
Kolchakian, M. R., (2003). Thrapist predictors of the ability to perform helping skills.
Unpublished doctoral dissertation, University of Maryland.
Kolden, G. G., Howard, K. I., Bankoff, E.A., Maling, M. S., & Martinovich, Z. (1997).
Beyond the therapeutic alliance: Keeping the drug dependent individual in
treatment. National Institute on Drug Abuse. Research Monograph Series, 165,
110-130.
Longabaugh, R., Woolard, R. F., Nirenberg, T. D., Minugh, A. P., Becker, B., Clifford, P.
R., Carty, K., Sparadeo, F., & Gogineni, A. (2001). Evaluating the effects of a
brief motivational intervention for injured drinkers in the emergency department.
Journal of Studies on Alcohol, 62, 806–816.
LaPietra, E. H. 2006. The Impact of Motivational Interviewing on Initial Treatment
Attendance for Participants with Dual Disorders. New York
Mahmood Nazar Mohamed & Muhamad Dzahir Kasa (2007). Drug substitution therapy:
Success and limitations of the methadone and buprenorphine maintenance
programmes. Jurnal Antidadah Malaysia, Bil 1/2007, 25-72.
McConnaughy, E. A., DiClemente, C. C., Prochaska, J. O., & Velicer, W. F. (1989).
Stages of change in psychotherapy: A follow-up report. Psychotherapy, 26, 494-
503.
MIA-STEP. (2006). Motivational Interviewing assessment: Supervisory tools for
enhancing proficiency. A product of the NIDA-SAMHSA. Northwest Frontier
Addiction Technology Transfer Center Department of Public Health and
Preventive Medicine.
Miller, W. R., Benefield, R. G., & Tonigan, J. S. (1993). Enhancing motivation for
change in problem drinking: A controlled comparison of two therapist styles.
Journal of Consulting and Clinical Psychology, 61(3), 455-461.
Miller, W. R., & Rollnick, S. (2002). Motivational interviewing: Preparing people to
change addictive behavior (2nd ed.). New York: Guilford Press.
Miller, W. R., & Rose, G. S. (2009). Toward a theory of motivational Interviewing.
American Psychologist, Vol 64, No. 6., 527-537
Miller, W. R., & Tonigan, J. S. (1996). Assesing drinkers‘ motivation for change: The
Stages of Change Readiness and Treatment Eagerness Scale (SOCRATES) .
Psychology of Addictive Behaviors, 10(2), 81-89.
Miller, W. R., Yahne, C. E., Moyers, T. B., Martinez, J. & Pirritano, M. (2004). A
randomized trial of methods to help clinicians learn motivational interviewing.
Journal of Consulting and Clinical Psychology, 72, 1050–1062.
83
Moyers, T. B., & Martin, T. (2006). Therapist influence on client language during
motivational interviewing sessions. Journal of Substance Abuse Treatment, 30,
245–252.
Osborn, L. D. (2006). A meta-analysis of controlled clinical trials of the efficacy of
motivational interviewing in dualdiagnosis population. Unpublished doctoral
dissertation, Wright Institute Graduate school of Psychology.
Patterson, D. A. (2006). Motivational Interviewing: Does It Increase Alcohol and Other
Drug Addicted Clients‘ Retention in Outpatient Treatment? Unpublished doctoral
dissertation, Ken School of Social Work, University of Louisville, Louisville,
Kentucky
Prochaska, J. O., Velicer, W.F., DiClemente, C. C., & Fava, J. S. (1988). Measuring
processes of change: Application to the cessation of smoking. Journal of
Consulting and Clinical Psychology, 56, 520-528.
Project MATCH Research Group. (1997). Matching alcoholism treatments to client
heterogeneity: Project MATCH posttreatment drinking outcomes. Journal of
Studies on Alcoholism, 58, 7-29.
Project MATCH Research Group. (1998). Therapist effects in three treatments for
alcohol problems. Psychotherapy Research, 8, 455–474.
Rogers, E. ( 2003). Diffusion of innovations. New York: Free Press.
Rollnick, S. ( 2001). Enthusiasm, quick fixes, and premature controlled trails, Addiction,
96, 1769-1770
Rollnick, S., Heather, N., & Bell, A. (1992). Negotiating behaviour change in medical
setting: The development of brief motivational interviewing. Journal of Mental
Health, 1, 25-39.
Rollnick, S. Miller, W. R., & Butler, C. (2008). Motivational Interviewing in Health
Care. New York: Guilford press
Rubak, S., Sandbaek, A., Lauritzen, T., & Christensen, B. (2005). Motivational
interviewing: A systematic review and meta-analysis. British Journal of General
Practice, 55,305–312.
Saunders, B., Wilkinson, C., & Phillips, M. (1995). The impact of a brief motivational
intervention with opiate users attending a methadone programme. Addiction, 90,
415–424.
Stephens, R. S., Roffman, R. A. & Curtin, L. (2000). Comparison of extended versus
brief treatments for marijuana use. Journal of Consulting and Clinical
Psychology, 68, 898-908.
84
HARUAN (Channa striatus) TRADITIONAL EXTRACT (HTE) TRACES BY
GAMMA CAMERA USING TECHNETIUM (99m
Tc)
Mat Jais A.M., Wan Hamirul Bahrin W.K., Ibrahim I.,
Bohari Y., Karuppaiya A. & Siti Fatimah A.J.
ABSTRACT
Haruan (Channa striatus) has been shown containing high concentration of glycine, the
most important component of human skin collagen and high level of arachidonic acid.
These compound has potent anti-inflammatory and analgesic activities since few studies
had demonstrated that a lipoamino acid, arachidonoylglycine suppressed oedema and
pain. Haruan extract contains high arachidonic acid, precursor of prostaglandin thus
initiate blood clotting and play potential role in wound healing. This study is done to
trace haruan traditional extract (HTE) in the circulation system of rats by viewing it under
gamma camera. By understanding it, the delivery and distribution of extract can be
viewed in the circulation system. Rats underwent metabolic turnover rate study, where
they were given diets of 0%, 10%, 20% and 25% extract in the pellet ad libitum for seven
days. The rats were weighed daily. The metabolic rate of rats increases significantly (P <
0.05) with the increase of body mass. At the end of seven days, the metabolic rate for rat
taking regular pellet, 10% extract, 20% extract and 25% extract were 15.791±0.691,
18.609±0.971, 0.192±0.006 and 20.569±0.685 kCal respectively. Haruan extract was
radio-labelled with technetium (99m
Tc) and underwent quality control before used. The
labelling efficiency of haruan extract labelled with 99m
Tc is 27.5%. After purification
using PD-10 size exclusion, the radio labelling efficiency was 94.67%. The fraction was
collected after 300 µl of 0.9% NaCl, at the 7th
and 8th
fraction. This purified fraction was
130.1 µCi and 114.1 µCi respectively. Rats were anesthetized with 5mg/kg
ketamine/xylazine intraperitoneally before injected with radio-labelled haruan extract
intravenously. Gamma images were taken every 30 seconds for 40 minutes for the
dynamic study. For static study, gamma images were taken three hours after injection.
The radio-labelled extract was traced in the liver, lungs, heart, kidney and urinary bladder
85
after 40 minutes. After three hours, almost all of the extract was excreted into urinary
bladder.
INTRODUCTION
Haruan (Channa striatus) has been shown containing high concentration of glycine,
which is the most important component of human skin collagen and high level of
arachidonic acid. These compounds have potent anti-inflammatory and analgesic
activities since few studies had demonstrated that a lipoamino acid, arachidonoylglycine
suppressed edema and pain. Haruan extract contains high arachidonic acid (ARA), a
precursor of prostaglandin thus initiate blood clotting and play important role in wound
healing [1]. Among essential requirements needed in human are amino acid and fatty
acid. These compounds contribute to various functions in human body system. According
to International Society for the Study of Fatty Acids and Lipids (ISSFAL), the specific
recommendations about the intake of polyunsaturated fatty acid (PUFA) for adult are
linoleic acid, α-linolenic acid and combination of EPA and DHA for cardiovascular
health [2]. Haruan extract contained all of these fatty acids [1] [3] [7].
It is proven that fish contains high PUFA. So is the haruan fish. It is rich in amino acid
and fatty acids. Some of the fatty acids are eicosapentaenoic acid (20:5), arachidic acid
(20:0), C20:4 (arachidonic acid), C22:6 (decosahexanoic acid), C18:0 (stearic acid),
C18:1 (oleic acid), C18:2 (linoleic acid) and C16:1 (palmitoleic acid). The
polyunsaturated fatty acid/saturated fatty acid (P/S) ratio is 0.89 [1] [3]. The amino acid
in haruan extract is plenty. Amongst are serine, glycine, histidine, arginine, threonine,
alanine, proline, tyrosine, valine, methionine, cystine, isoleucine, and phenylanine,
glutamic acid, aspartic acid, lysine and leucine [4] [2]. Thus, haruan can be a good
supplement for adults. Haruan extract had been proved to posses anti inflammatory [12],
antinociceptive properties [5] [8], anti-fungal properties [11] and wound healing [3] [1]
[9] [3] [10].
The aim of this study is to trace haruan traditional extract (HTE) in circulation system of
rats by viewing it under gamma camera. This study also investigates the effects of HTE
86
diet towards body weight and metabolic rate in rats and aimed to establish radio labelling
method for HTE beside estimate the time for HTE reaching circulation system and
excretion of the radio-labelled HTE using gamma camera.
METHODOLOGY
Location
The study was conducted in Animal House, Faculty of Medicine and Health Sciences,
UPM for the metabolic rate study. The study of bioavailability was done in Agensi
Nuklear Malaysia in Bangi, Selangor for the uses of gamma camera.
Haruan Traditional Extract (HTE) Extraction
Haruan sized 50-400 g each was caught from wild from Rawang, Selangor, Malaysia.
Samples were kept in a tank and transferred to Physiology Laboratory, Faculty Medicine
and Health Sciences, University Putra Malaysia. The whole fish fillet extract is prepared
through cooking under pressure (1 amp) set at 120 °C for 3 hours with 1 hour of
seasoning process. Fresh boneless filler will be weighed and placed on a stainless steel
wire mesh mounted in a stainless steel tripod in cooker. Distilled water was added in fish
water volume ratios of 1:1. At the end of the extraction procedure, the fillet will be
discarded while the liquid extract was collected, filtered, centrifuged and stored at 4°C.
Experimental Animal
All rats used in this study were male Sprague-Dawley. These rats were obtained from the
Laboratory of Animal Science and free from defect and abnormalities. Before starting
any studies, the rats were kept in the Animal House, Faculty of Medicine and Health
Sciences, UPM for one week for the rats to adapt to their surroundings to reduce the
stress prior any experiments were conducted on them. The temperature of the area is
23°C±2°C while the humidity is 50%±10%. The room lighting is 12 hours of light and
dark cycle. The rats used sawdust as the bedding material.
87
Metabolic Rate
Experimental Design
A total of twelve inbred male Sprague-Dawley rats of about five to eight weeks
old with approximately 90 to 150 grams bodyweight were used in this
experiment. These rats were divided into three groups of four rats each. The rats
were kept individually, in the metabolic rate cages with stainless steel mesh cover
and placed with beakers for urine and faeces collection. Each week, rats are given
different types of food. The treatment diets were normal pellet, 10% extract with
90% pellet, 20% extract with 80% pellet and 25% extract with 75% pellet.
Body Weight Measurement
The body weights of the rats were measured using Scaltec SBA5T. During the
measurement, the weight machine was located on a smooth surface to prevent any
fault measurement. The entire rats were weight daily. The physical of the rats
were investigated for any abnormalities. The faeces and urine were collected and
investigated for abnormalities and as a sign that the rats took the diet properly.
The rats were given these diets and water ad libitum.
HTE Radio Labelling
Experimental Design
Rats weighed about 200 g to 250 g are used for the study of bioavailability using
gamma camera. Rats were kept in Malaysian Institute for Nuclear
Technology Research (MINT) before any study is conducted. Each rat was kept
individually and free from defect and abnormalities.
Haruan extract was radio-labelled with iodine (I-131) and technetium (Tc-99m).
After performing quality control on the radio-labelled extract, it is ready to be
used. Rats were anesthetized with 5mg/kg ketamine/xylazine intraperitoneally
[13] [14]. This prevented the movement of the rats for 80 minutes, considering the
time for bioavailability study. Besides, the picture taken from gamma camera
88
requires the objects to lay still. After the rats fully unconscious, the rats were
injected intravenously with haruan radio-labelled extract.
After injection, the gamma images were captured for 30 seconds interval for 40
minutes. This is for the dynamic study. For the static study, the images were taken
after three hours after injection. A gauze pledge was moistened with chloroform
and placed in the bottom of a drop jar. The drop jar must be prevented from
getting direct contact with the rats.
Radio Labelling Procedure
Direct labelling with iodine was done by mixing 100µl I-131 with 200µl of
haruan extract. The labelling efficiency of radio-labelled extract was determined
and calculated.
Another set of extract was radio labelled with technetium. Radio labelling of
haruan extract was performed using 99m
TcO4−/stannous chloride. The procedure
was done by directly mixing 500 µl of haruan extract, 100µl
methylenediphosphonate (MDP) from kit, 200µl of 99m
TcO4-
and according to
direct labelling [15]. The domestic MDP kit vial contains 5mg SnCl2 and 5mg
MDP. The reaction mixture was gently stirred and incubated at room temperature
for twenty minutes. Labelling efficiency was then calculated. All procedures were
done in laminar flow. A control for radiolabeling was done with 500µl of normal
saline, 100µl methylenediphosphonate (MDP) from kit, 200µl of 99m
TcO4-.
Purification
For purification, different constituents were used. 200µl Tc-99m 99mCi/10ml
with 500µl extract and 100µl MDP kit were mixed directly. This radio-labelled
mixture of Tc-99m and haruan extract was applied to PD-10 (SephadexTM
G-25
fine chromatography) column for separation from free pertechnetate (TcO4-). For
each fraction, 500 µl of 0.9% NaCl was flushed into the column. Each fraction
was sent for quality control to determine which fraction contains highest labelling
89
efficiency. Then, recovery percentage from PD-10 and each fraction were
determined. Free technetium was eluted from the column. The fraction with
highest labelling efficiency was identified.
The PD-10 desalting columns contain SephadexTM
G-25 for gel filtration. This is
an alternative to desalting procedures involving adsorption to and elution from
charcoal or anion exchangers is gel filtration. It transfers desired compounds
directly. However, most gel filtration effectively exclude (desalt) only substances
of size (molecular weight) greater than mononucleotides. Since this purification
method is by size exclusion, mononucleotides as well as oligonucleotides can be
rapidly and quantitatively separated [16].
The macromolecules are completely excluded from the gel phase and migrate
without retention in the fluid. Substances with lower or intermediate molecular
weight penetrate the gel particles to an extent which is in most cases determined
by their molecular dimensions and the degree of cross-linkage of the gel [17]. The
column separates two classes of compounds by molecular weight and
desalting the protein of interest. For most of biomolecules, the globular
compounds such as proteins that are >5kDa passed quickly through the column.
For compounds <1kDa, they passed through the column slowly. The protein of
interest is the extract compounds that bind to Tc-99m.
Quality Control
The quality control of the radio-labelled mixture was performed by thin layer
chromatography with ITLC-SG (Cobra II Autogamma). Aluminium oxide TLC-
sheets and 0.9% NaCl as mobile phase were used to estimate free pertechnetate
and colloid. Quality control for the radio-labelled compound was performed to
detect the colloid content. The percentage of radio labelling was then determined
[18].
90
Statistical Analysis
The data obtained were analyzed using student t-test using SPSS 16.0 for Windows. All
statistical tests were conducted at 95% confidence level and differences of P<0.05 were
considered to be significant.
RESULTS
Body Mass
The effects of body weights on different diets on rats were shown in Table 4.1. Data
obtained were analyzed using student t-test using SPSS 16.0.
Table 1: Mean body weight of the rats on Day-0 and Day-7 and the respective
differences
Diet
Weight (kg)
Day-0 Day-7 Differences
Regular pellet 0.087 ± 0.002 0.138 ± 0.008 0.051 ± 0.006
10% extract
+ 90% pellet 0.138 ± 0.009 0.171 ± 0.012 0.033 ± 0.007
20% extract
+ 80% pellet 0.164 ± 0.006 0.194 ± 0.005 0.030 ± 0.005
25% extract
+ 75% pellet 0.168 ± 0.007 0.196 ± 0.009 0.028 ± 0.009
± standard error mean
The data of mean body mass of the rats taking regular pellet, 10% extract with 90%
regular pellet, 20% extract with 80% regular pellet and 25% extract with 75% regular
pellet for Day-0 and Day-7 is shown in Table 4.1 and graphically illustrated in Figure 4.1.
91
At day 7, the body mass of the rats showed a significant increase compared to body mass
at day 0.
The body mass of rats showed a significant increase at the rate of 58.05%, 24.09%,
18.45% and 16.37% for regular pellet, 10% extract with 90% regular pellet, 20% extract
with 80% regular pellet and 25% extract with 75% regular pellet respectively. This result
showed significant increases (P<0.05) in body mass with days due to normal body
growth.
Metabolic Rate
Rats were given regular pellet with various types of diets. The diets were regular pellet,
10% extract with 90% pellet, 20% extract with 80% pellet and 25% extract with 75%
pellet. The metabolic rates were calculated based on Kleiber‘s equation [19].
Normal pellet 10% extract +
90% pellet
20% extract +
80% pellet
25% extract +
75% pellet
BM* MR** BM* MR** BM* MR** BM* MR**
Day 0 0.087 ±
0.002
11.212
± 0.189
0.138 ±
0.009
15.830
± 0.775
0.167 ±
0.006
18.300
± 0.516
0.168 ±
0.007
18.360
± 0.588
Day 7 0.138 ±
0.008
15.791
± 0.691
0.171 ±
0.012
18.609
± 0.971
0.192 ±
0.006
20.318
± 0.459
0.196 ±
0.009
20.569
± 0.685
± standard error mean
* Body mass (kg)
** Metabolic rate (kCal)
Metabolic rate of the rats increased with the increasing of body mass. For regular pellet,
the rat showed elevated body mass of 0.051 kg, from 0.087 kg to 0.138 kg. The metabolic
rate increased from 11.212 kCal to 15.791 kCal in a week.
92
It is shown that rats increase metabolic rate when given diet of 10% extract with 90%
pellet, from 15.663 kCal to 17.424 kCal, in seven days. The body mass of the rats
increased to 0.157 kg from original body mass of 0.136 kg, showing the increased of
0.021 kg.
For rats taking diet of 20% extract with 80% pellet, the body mass of the rats increased
from 0.167 kg to 0.192 kg. The Metabolic rate of the rats also increased from 18.300
kCal to 20.318 kCal. The body mass increased is 0.030 kg.
The rats taking diet of 25% extract with 75% pellet showed increased in body mass from
0.168 kg to 0.196 kg for 7 days. The metabolic rate increases to 20.569 kCal to 18.360
kCal. Metabolic rate elevated with the increase of body mass regardless the types of diets
rats took.
HTE Radio Labelling
Labelling efficiency
Radio labelling of biomolecules is one of great current interest in molecular imaging. It
can provide a unique tool for target-specific delivery of radionuclides to the tissues. The
labelling with iodine radionuclides, which is widely applied in biomedical research,
comprises the incorporation of the nuclide in the carrier molecule by a covalent bond,
most often to tyrosine residues [20]. Due to tyrosine content in haruan extract, usage of
iodine seems to be appropriate for radio labelling technique.
99mTc (technetium) had been successfully labelled monoclonal antibodies for in vivo
diagnosis and polyclonal IgG [21]. Since antibodies and haruan extract are constituted
from protein, 99m
Tc seems to be a good candidate for labelling haruan extract.
For imaging, 99m
Tc remains the most widely used isotope due to its optimal nuclear
property and easy availability at low cost. 99m
Tc is produced from 99
Mo, a fission product
with a half-life of 2.78 days. In a 99
Mo–99m
Tc generator, 99MoO42-
is absorbed to an
alumina column and 99mTc is formed by decay of 99
Mo. 99
mTcO4- is eluted from the
93
column with saline. The 99m
Tc produced by the generator is never carrier-free because
13% of 99
Mo decays directly to the long-lived isotope 99
Tc. The amount of radioactivity
per unit mass of the radionuclide of eluted 99m
Tc is dependent upon prior-elution time
(the time interval between elutions) [22].
Labelling efficiency was calculated using ITLC-SG. For haruan extract and I-131 with
80% methanol as mobile phase showed 11.62% of labelling efficiency. The
radiochemical test for haruan extract-99m
Tc using ITLC-SG method with 0.9% NaCl as
solvent to detect colloid content was found only 27.57%. After Sephadex G-25 fine
chromatography column for separation from free pertechnetate was done, the labelling
efficiency increased to 94.67%. The fraction was collected after 500 µl of 0.9% NaCl, at
the 7th
and 8th
fraction. This purified fraction was 130.1 µCi and 114.1 µCi respectively.
Figure 1: Values of each fractions of radio-labelled extract in CPM
The control group that consisted of normal saline, MDP kit and 99m
Tc showed different
labelling efficiency when compared to radio-labelled haruan extract. Labelling efficiency
of control group was 69.92% with reading of 103.6 µCi. For the radio-labelled haruan
extract, the efficiency is higher, which was 93.13%.
94
Tracing radio-labelled extract
The study is done in two ways, which are the dynamic study and the static study.
Dynamic study measures the distribution of extract every 30 seconds while static
study was done after three hours. From the gamma images, the higher
radioactivity was presented with yellowish colour. The orange colour showed the
radioactivity of radio-labelled extracts.
The Figure 1 shows the movements of the extract for the dynamic study. The
radio-labelled extract took three minutes to arrive at the liver. After injection at
the tail vein, the extract entered the heart through vena cava. From the heart, the
extract moved to lung and started to circulate around the body. The high colour
intensity was seen in the heart, liver and kidney. The shape of the rat can be seen
due to the radio-labelled extract had travel to the muscle and fat tissues around the
body. The highest concentration was in urinary bladder after 40 minutes. After the
rat urinated, all of the extract had been excreted from the system.
95
Figure 2: The dynamic study of radio-labelled haruan extract under gamma camera
The static study is shown in the Figure 3 and 4. The distribution of the
radiolabeled extract after three hours of IV injection showed that the
concentration of extract were high in heart, liver, kidney and urinary bladder.
96
Figure 3: Figure 4:
The upper body of the rats after 3 hours The lower body of the rats after three hours
97
DISCUSSION
Metabolic Rate
Metabolic rate is considered to be dependent on body mass, climate and feeding habits.
However, the most important parameter for metabolic rate in mammals is the body mass
[24] [25] [26] [27].Therefore, changes in body mass can be a good measure for metabolic
rate. However, [28] mentioned that quantity and fat type used in the diets can affect
weight gained.
Body weight is important in determining the metabolic rate and the metabolic turnover
rate for all type of species. The metabolic rate is not proportional to body weight but to its
3/4 power. The heat flow per unit body weight has no proper physical or physiological
meaning. In work with tracers, turnover rates are measured as quotients of transfer
rates/pool content. For similometric animals pool contents are proportional to body
weight. For such animals, the quotient metabolic rate/body weight may have a proper
physiological meaning, namely the turnover rate of chemical energy in the animal body
[29].
Metabolic rate for mammals and birds has been expressed by the following equation:
M = 70 W3/4
M = metabolic rate in kilocalories per day,
W = body mass in kg
The metabolic rate per unit body weight can mean the turnover rate of the chemical
energy in an animal‘s body. This confusion could be avoided if ―the metabolic rate‖ were
replaced by ―the metabolic turnover rate‖ wherever rate per unit weight appears. This
study uses the metabolic turnover rate.
The energy turnover rate = metabolic rate
chemical energy content of body
98
The turnover rate indicates the fraction of chemical energy in the body given off as heat
per day. The turnover time (without work) indicates the number of days spent to give off
as heat is equivalent of a given fraction of the chemical energy in the body. Large and
small mammals and birds with equal percentages of fat and protein in their bodies (which
means approximately equal amounts of chemical energy per kg body mass) have
metabolic rates directly proportional to W1/4
[25].
These rats had been receiving different diet throughout the study. The results of the
analysis showed clearly that every rat had increased in body mass. Each types of diet give
different increased on rats‘ body mass. However, all of the rats had grown normally.
The differences of body weight were different for every type of diets. The rats receiving
regular pellet showed highest difference compare to other group. This is due to the age of
the rats. Since the rats were the youngest, the body weight difference was very high. They
had grown rapidly compare to older rats. However, the metabolic rate of these rats is
maintained at normal rate. The rats also did not show any physical disability. The growth
of the rats was not interrupted. As the rats aged, the difference of body weight was
decreased.
Results from the analysis showed that rats given extract as diets has significantly higher
metabolic rate than rats given regular pellet. This showed that HTE can increase the
metabolic rate of the rats. Since the body mass of the rats were different, the metabolic
rate also different. For rats taking 10% extract with 90% pellet, the rats showed increase
in metabolic rate. However, the metabolic rate of the rats taking 20% extract in the diet
was irregular but still following the trend line. This showed that haruan extract can
increase the metabolic rate of rats.
99
Hte Radiolabeling
Radiolabeling Technique
Almost all radiopharmaceuticals that are available in most clinical nuclear
medicine are 99m
Tc compounds. This is due to ideal nuclear properties of 99m
Tc. It
has six hours half-life, long enough to carry out radiosynthesis and prepare the
dose. It is also enough to collect clinically useful images. Moreover, it is short
enough to permit administration of millicurie (mCi) amounts of 99m
Tc
radiopharmaceutical without causing any significant radiation dose to the subject.
The monochromatic 140 KeV photons are readily collimated to give images of
high spatial resolution. Besides, 99m
Tc is readily available from the 99
Mo–99mTc
generators at a very low cost compare to other suitable radioisotopes [22] [30].
The labelling efficiency of the radiopharmaceutical must be greater than 90%
since injection of a mixture of different 99m
Tc-containing species will decrease
organ specificity, and needlessly increases the radiation burden to subject. Before
any purification, the labelling efficiency of haruan extract was 27.57%. After
purification by PD-10, the labelling efficiency increased to 94.67%. PD-10 is a
purification based on size exclusion.
The direct labelling approach uses a reducing SnCl2 from MDP kit to convert the
disulfide linkages into free thiols, which bind strongly to the 99m
Tc. SnCl2
provides reducing agents due to presence of Sn2+
ions. It involves reduction of
both Tc-pertechnetate and polypeptide disulphide bridges and the subsequent
binding of the radiometal to thiol, carboxylate or amino donor groups in the
polypeptide. This approach is easy to carry out but applies only to antibodies or
antibody fragments because many small biomolecules do not have any disulfide
bonds or the disulfide bond is too critical for maintaining biological properties to
be reduced [20] [22]
100
Dynamic Study
Based on the dynamic study done directly after the injection, the movement of the
extract can be seen clearly. The extract showed that it moved from site of
injection (tail) to the heart via vena cava. From heart, it circulated to lung and the
entire body.
The pictures were taken at the 30 seconds intervals for 40 minutes. From these
pictures, it showed that the extract had circulated around the body, with certain
organs showed higher concentration than other organs. The organs that showed
higher radiation activity is the heart, lungs and liver. After 20 minutes, the kidney
also showed high radiation activity. This showed that the extract had started to be
excreted from the system. Shortly after, the urinary bladder also showed the high
radiation activity. However, radiation activity can still be seen at other sites of the
body such as liver and heart.
Intravenous dosing can determine the rate of clearance and volume of distribution
[31]. From the dynamic study, the radio-labelled extract in portal blood had been
transported to liver, where majority of compound were metabolised here. In liver,
the extract can either metabolised, excreted into the bile or returned back into the
blood stream for further distribution to various tissues and organs of the body.
Kidney is the place where most of compound is excreted. As one of site of
excretion, the kidney excreted the compound into the urinary bladder through
urine.
Circulatory system composes of the arteries and veins. From the images, it
showed that the extract had moved to entire body‘s circulatory system. It also
reached the muscle and fat in the body.
This study can give indication of efficiency of the delivery the radio-labelled
extract. This indicates that the haruan extract is efficient in delivery since it can be
circulated and excreted in three hours. The radio-labelled extract stayed in the
101
rat‘s circulatory system in a short period of time. This is due to the physiology of
the rat. Since the rat is physiologically normal and healthy, the extract does not go
to other site of action. Maybe, if there is wound or inflammation, the radio-
labelled extract can go to these areas.
Static Study
Based on the static study, the rat images showed elevated radiation activity in the
kidney and urinary bladder. After 3 hours, almost all of the extract had been
excreted from the body system through kidney and urinary bladder. The highest
concentration is shown by the highest intensity of the yellow colour and white.
This showed that the radio-labelled extract stayed in rat system in a short period
of time, which is around three hours.
CONCLUSION
From this study, it can be concluded that haruan (Channa striatus) extract can increase
the metabolic rate of rats. The extract did not show negative effects on the physiology of
the rats. The growth rate of the rats was also normal. This is shown by the increase of
weight and metabolic rate of rats that took haruan extract in their diet.
Haruan traditional extract can be radio-labelled using direct method using technetium.
However, various ways had to be done to increase the labelling between radioisotope and
extract. For this study, technetium had been used and proven to label the extract.
Even though the radio-labelled extract had been shown to reach the head of the rat, the
intensity of the radio-labelled extract is very low. Thus, it cannot be concluded that the
extract can really cross the blood-brain barrier. As for other target organs, the
concentration of radio-labelled extract is quite high. This suggests that it reached and
metabolized in those organs which are liver, heart and kidney.
102
In three hours, almost all of the haruan extract were excreted from the body system. This
is shown by the radio-labelled haruan extract that circulate in the rat‘s circulatory system.
REFERENCES
[1] Mat Jais, A. M., Ross McCullogh and Kevin Croft. 1994. Fatty acid and amino
acid composition in haruan as a potential role in wound healing. General
Pharmacology. 25(5):947-950.
[2] Stephen Cunnane, Christian A. Drevon, Bill Harris, Andrew Sinclair, Art Spector
and Norman Salem Jr.. 2004. International Society for the Study of Fatty Acids
and Lipids (ISSFAL) Report on Dietary Intake of Essential Fatty Acids,
Recommendations for Dietary Intake of Polyunsaturated Fatty Acids in Healthy
Adults, June 2004
[3] Zuraini, A., M. N. Somchit, M. H. Solihah, Y. M. Goh, A. K. Arifah, M. S.
Zakaria, N. Somchit, M. A. Rajion, Z. A. Zakaria, A. M. Mat Jais. 2006. Fatty
acid and amino acid composition of three local Malaysian Channa spp. fish. Food
Chemistry. 97:674-678
[4] Mat Jais, A. M., Ross McCullogh and Kevin Croft. 1994. Fatty acid and amino
acid composition in haruan as a potential role in wound healing. General
Pharmacology. 25(5):947-950.
[5] Mat Jais, A. M., Yoswa M Dambisya and Tat-Leang Lee. 1997.
Antinociceptive activity of Channa striatus (haruan) extracts in mice. Journal of
Ethnopharmacology. 57:125-130
[6] Gam, Lay-Harn, Chiuan-Yee Leow, Saringat Baie. 2005. Amino Acid
Composition of Snakehead Fish (Channa striatus) Of Various Sizes Obtained At
Different Times of The Year. Malaysian Journal of Pharmaceutical Sciences.
3(2):19–30
[7] Mat Jais, A. M., Yoswa M Dambisya and Tat-Leang Lee. 1997.
Antinociceptive activity of Channa striatus (haruan) extracts in mice. Journal of
Ethnopharmacology. 57:125-130
[8] Dambisya Y. M., Tat-Leang Lee, Vijayakumar Sathivulu and Abdul Manan Mat
Jais. 1998. Influence of temperature, pH and naloxone on
the antinociceptive activity of Channa striatus (haruan) extracts in mice. Journal
of Ethnopharmacology. 66(2):181-186
[9] Chyun, JH., Griminger, P.. 1984. Improvement of nitrogen retention by arginine
and glycine supplementation and its relation to collagen synthesis in traumatized
mature and ageing rats. Journal of Nutrition. 114:1705–1715
[10] Baie S., K.A. Sheikh. 2000. The wound healing properties of Channa striatus-
cetrimide cream — tensile strength measurement. Journal of Ethnopharmacology.
71:93–100
[11] Mat Jais, A. M., Zakaria, Z. A., Luo, A. and Y. X. Song. 2008. Antifungal activity
of Channa striatus (haruan) crude extracts. International Journal of Tropical
Medicine. 3: 43-48
103
[12] Somchit MN, MH Solihah, DA Israf, A. Zuraini, AK Arifah, AM Mat Jais. 2004.
Effects of three local Malaysian Channa spp. fish on chronic inflammation.
Oriental Pharmacy and Experimental Medicine. 4(2):91-94
[13] Wixson SK, White WJ et. al., A comparison of Pentobarbital, Fentanyl-
Droperdiol, Ketamine-Xylazine and Ketamine-Diazepam Anesthesia in Adult
Male Rats. LAS 37;6:726-30, 1987
[14] Flecknell, PA.. 1996. Laboratory Animal Anaesthesia – An Introduction for
research workers and technicians. Academic Press; 2nd edition. New York.
[15] Rhodes, Buck A.. 1991. Direct labeling of proteins with 99m
Tc. International
Journal of Radiation Applicatons and Instrumentation, Part B. Nuclear Medicine
and Biology. 18(7):667-676
[16] Uziel, M. and Cohn W. E.. 1965. Desalting of nucleotides by gel filtration.
Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Nucleic Acids and Protein Synthesis.
103(3):539-541
[17] Flodin, P. and Porath, J.. 1954. Zone electrophoresis in starch columns.
Biochimica et Biophysica Acta. 13:175-182
[18] Sobala, G., Ernst Johannes Menzelb, Helmut Sinzinger. 2008. Radiolabeling
procedure, quality control and stability of 99mTc-labeled chondroitin sulphate –
A new approach of targeting osteoarthritis. Applied Radiation and Isotopes.
66:415–420
[19] Kleiber M.. 1961. The Fire of Life — an Introduction to Animal Energetics,
Wiley, New York, N.Y. pp454
[20] Blok , D., R.I.J. Feitsma, P. Vermeij, E.J.K. Pauwels. 1999. Peptide
radiopharmaceuticals in nuclear medicine. European Journal Nuclear Medicine.
26:1511–1519
[21] Labelling, quality control and clinical evaluation of monoclonal antibodies for
scintigraphy. Final report of a co-ordinated research programme. International
Atomic Energy Agency, March 1997
[22] Liu, S.. 2008. Bifunctional coupling agents for radiolabeling of biomolecules and
target-specific delivery of metallic radionuclides. Advanced Drug Delivery
Reviews. 60:1347-1370
[23] Brody S., Bioenergetics and Growth, Reinhold, New York, N.Y (1945), p. 1023
[24] Kleiber M.. 1975. Metabolic Turnover Rate: A Physiological Meaning of the
Metabolic Rate per Unit Body Weight, Physiol. Rev, J. Theoretical Biology.
53:199-204
[25] Haim, A. and Izhaki, I.. 1993. The Ecological Significance of Resting Metabolic
Rate and Non-Shivering Thermogenesis For Rodents. Journal of Thermal
Biology. 18(2):71-81
[26] Singera, D., Engelhardtb, N., Inceb, A. and Hallmannb, B.. 2004. Body size
effects on tissue metabolic rate and ischemia tolerance in neonatal rat and mouse
hearts. Thermochimica Acta. 422:19–23
[27] Pellizon, M., Buison, A., Ordiz, F., Ana, S.L and Jen K-L C., 2002. Effects of
dietary fatty acids and exercise on body weight regulation and metabolism in rats.
Obesity Research. 10:947-955
[28] Zolle, Ilse. 2007. Technetium-99m Pharmaceuticals: Preparation and Quality
Control in Nuclear Medicine. In Technetium in Medicine, pp 7-20, Springer
104
[29] Waterbeemd, Han van de, Bernard Testa, Drug Bioavailability – Estimation of
Solubility, Permeability, Absorption and Bioavailability 2nd
edition, In Use of
Animals for the Determination of Absorption and Bioavailability. pp161- 184
105
KEBERKESANAN PELAKSANAAN MODUL PENGAJIAN ISLAM
DI PUSPEN
Zakaria Stapa, Zainab Ismail, Faudzinaim Badaruddin, Ahmad Sunawari Long,
Roziah Sidik @ Mat Sidek, Mohd Zamro Muda, Nadhirah Muhammad Arib, Siti
Fatimah Mestar & Anggi Rahajeng
ABSTRAK
Isu penyalahgunaan dadah di Malaysia merupakan isu nasional. Kerajaan, menerusi
Agensi Anti Dadah Kebangsaan (AADK), telah melakukan pelbagai usaha untuk
mengatasi masalah ini. Program Terapi Komuniti misalnya ialah antara program yang
dijalankan bagi pemulihan dadah di Pusat Pemulihan Narkotik (PUSPEN). Program ini
melibatkan komuniti dalam program pemulihan dadah berulang dan membantu
mengurangkan jumlah penagih baru. Antara pengisian program ini yang diberikan kepada
penagih berulang dan penagih baru di PUSPEN ialah Modul Pengajian Islam.
Walaubagaimanapun modul ini merupakan modul baru yang belum disemak dan dinilai
keberkesanannya. Justeru, kajian ini melihat keberkesanan pelaksanaan Modul Pengajian
Islam di PUSPEN mengikut Fasa penghuni. Penyelidik menggunakan lima indikator
untuk menilai keberkesanan Modul Pengajian Islam, iaitu analisis dokumen, soal selidik,
temu bual, observasi dan focus group discussion. Kajian ini menunjukkan bahawa Modul
Pengajian Islam yang disediakan oleh JAKIM kepada penghuni PUSPEN secara
puratanya adalah sesuai. Tahap pengetahuan, sikap, amalan dan keimanan penghuni yang
mengikuti Modul Pengajian Islam berada pada tahap cemerlang dan baik berbanding
tahap sederhana dan lemah. Prasarana fizikal yang terdapat di PUSPEN seperti masjid
dan surau juga membantu keberkesanan pelaksanaan Modul Pengajian Islam di PUSPEN.
Kajian ini mencadangkan penambahbaikan kepada modul sedia ada dari aspek
kandungan modul, kepelbagaian kaedah pengajaran dan pembelajaran serta penambahan
jumlah guru agama.
106
ABSTRACT
The issue of drug abuse in Malaysia is a national issue. The government has, through the
National Anti Drugs Agency (AADK), put in various efforts to overcome this problem.
For example, the Community Therapy Programme is one of the programmes carried out
for drug rehabilitation at the Narcotics Rehabilitation Centre (PUSPEN). This
programme involves the community in repeat drug rehabilitation and assists in the
reduction of the number of new addicts. Amongst the input of this programme given to
repeat and new addicts at PUSPEN is the Islamic Studies Module. This module is,
however, new and yet to be revised and assessed as to its effectiveness. This study
therefore examines the effectiveness of the Islamic Studies Module at PUSPEN according
to the Resident Phase. The researchers apply five indicators to assess the effectiveness of
the Islamic Studies Module, which are document analysis, questionnaire, interview,
observation and focus group discussion. This study shows that the Islamic Studies
Module prepared by JAKIM is on the average appropriate for the PUSPEN residents.
The level of knowledge, attitude, practice and faith of the residents who follow the
Islamic Studies Module reached excellent and good levels as against average and weak
levels. The physical infrastructure found at PUSPEN such as mosques and prayer rooms
also contribute to the effectiveness of the implementation of the Islamic Studies Module at
PUSPEN. This study also suggests improvements to the existing module from the aspects
of module content, variations in teaching and learning methods as well as an increase in
the number of religious teachers.
PENGENALAN
Penyalahgunaan dadah merupakan satu masalah yang telah lama membelenggu kerajaan
Malaysia. Pelbagai pendekatan telah diaplikasikan oleh kerajaan dan juga NGO untuk
menangani masalah ini, termasuklah melaksanakan Program Terapi Komuniti bagi
pemulihan dadah di PUSPEN. Program ini melibatkan komuniti dalam program
pemulihan dadah berulang dan membantu mengurangkan jumlah penagih baru. Antara
pengisian Program Terapi Komuniti yang diberikan kepada penagih berulang dan
107
penagih baru di PUSPEN ialah Modul Pengajian Islam. Modul ini baru diperkenalkan
pada tahun 2009 dan PUSPEN pertama yang menggunakannya ialah PUSPEN Jerantut.
Oleh kerana pelaksanaannya masih baru, maka keperluan untuk menyemak dan menilai
keberkesanannya adalah sangat tinggi.
Semakan dan penilaian keberkesanan Modul ini menjurus kepada empat perkara.
Pertama, kesesuaian kandungan Modul Pengajian Islam dengan penghuni PUSPEN dan
kaedah pelaksanaan Modul Pengajian Islam yang digunakan oleh guru agama di
PUSPEN. Kedua, mengenal pasti pengurusan dan pentadbiran di PUSPEN dalam
membantu keberkesanan pelaksanaan Modul Pengajian Islam. Ketiga, mengenal pasti
prasarana fizikal yang membantu keberkesanan pelaksanaan Modul Pengajian Islam di
PUSPEN. Keempat, mengenal pasti tahap pengetahuan, sikap, amalan dan keimanan
penghuni yang mengikuti Modul Pengajian Islam.
Kajian ini sangat penting bagi membantu keberkesanan program pemulihan dadah
melalui pendekatan agama setelah sekian lama pembaziran berlaku kerana kurang
keberkesanan bentuk rawatan sedia ada. Perkara ini perlu diberi penekanan
memandangkan majoriti penghuni adalah generasi muda Muslim yang menjadi aset
penting kepada negara.
ULASAN KARYA
Beberapa kajian telah dijalankan berkaitan dengan pemulihan penagihan dadah.
Antaranya ialah Kajian Keberkesanan Program Pemulihan Dadah ke Arah Penyediaan
Modul Pendidikan Islam di Pusat-Pusat Serenti (UKM, 2003) yang mendapati bahawa
keberkesanan program pemulihan dadah di Pusat-Pusat Serenti yang menggunakan
Modul Keinsafan Diri berada pada tahap tidak memuaskan. Enam faktor menyumbang
kepada perkara ini. Pertama, pendekatan pemulihan yang dilihat tidak mengutamakan
aspek kerohanian/kejiwaan. Kedua, sumber manusia khususnya guru-guru agama tidak
mencukupi, kelayakan yang tidak sesuai serta taraf perjawatan yang tidak tetap. Ketiga,
sumber kewangan. Walaupun Pusat-Pusat Serenti dibiayai sepenuhnya oleh kerajaan,
108
namun kewangan tidak mencukupi mengakibatkan kemudahan infrastruktur tidak dapat
disediakan dengan sebaiknya. Keempat, kemudahan infrastruktur yang tidak mencukupi
dan selesa untuk menyokong penghayatan Modul Keinsafan Diri seperti lokasi surau dan
bilik kuliah yang amat tidak sesuai. Kelima, pelaksanaan pengajaran khususnya kaedah
pengajaran yang tidak mengambilkira tahap pemahaman penghuni dan masa pengajaran
yang tidak mencukupi iaitu 1 kelas 1 jam. Kaedah pengajaran Modul Keinsafan Diri
menggunakan kaedah halaqah. Keenam, sikap penghuni yang tidak mengambil berat
mengenai kehadiran ke kelas. Walau bagaimanapun, kajian yang telahpun siap dijalankan
itu tidak sampai ke tahap merekabentuk Modul Pendidikan Islam yang lebih berkesan
untuk digunakan dalam program pemulihan dadah di Pusat-Pusat Serenti.
Satu lagi kajian yang berkaitan dengan pemulihan penagihan dadah ialah kajian yang
dijalankan oleh Soldera (Soldera M. et al 2004), Nazrul (2000) dan Mohd. Kamal (t.th).
Kajian tersebut mendapati bahawa agama memainkan peranan utama dalam memastikan
cara hidup penganutnya berada pada landasan yang betul. Pegangan agama yang teguh
serta amalan yang berterusan merupakan benteng rohani yang sering digugat. Tekanan
emosi, tekanan gaya hidup serta kejutan budaya sukar diatasi jika benteng rohani tidak
dijaga dengan betul. Kegagalan individu untuk mengukuhkan pegangan agama
merupakan salah satu faktor kepada penyalahgunaan dadah di masa kini.
Kajian Soldera M.et al (2004) menunjukkan keagamaan mempengaruhi corak
pengambilan dan penyalahgunaan dadah dan alkohol di kalangan remaja. Kajian ke atas
2,287 pelajar sekolah menengah dan tinggi di Campians, Brazil mendapati pengaruh
didikan agama amat penting dalam mengekang penyalahgunaan dan pengambilan dadah
terutama mereka yang tidak mempunyai agama dan pendidikan agama yang rendah sejak
zaman kanak-kanak lagi.
Sementara itu, satu kajian lain yang dijalankan oleh The National Center on Addiction
and Substance Abuse (CASA) di Columbia University (2001) pula mendapati bahawa
agama dan kerohanian mempunyai potensi yang sangat besar untuk merendahkan risiko
penyalahgunaan dadah dan alkohol di kalangan remaja dan orang dewasa khususnya
109
apabila digabungkan dengan rawatan profesional untuk pemulihan.
Kajian yang dilakukan oleh Donnie et al. (2003) pula menyenaraikan hampir 175 kajian
dan penyelidikan yang membincangkan hubungan antara agama dengan penyalahgunaan
dadah dan alkohol. Daripada kajian yang disenaraikan, sebanyak 147 kajian
mencadangkan bahawa agama boleh mencegah penyalahgunaan dadah dan juga alkohol
di kalangan populasi kanak-kanak, remaja dan juga orang dewasa. Kajian ini
menyimpulkan bahawa mekanisme untuk mengurangkan penyalahgunaan dadah dan
alkohol ialah melalui pendekatan keagamaan, termasuklah mengurangkan kemungkinan
pemilihan rakan yang menggunakan atau menyalahgunakan dadah dan alkohol,
menanamkan nilai moral, meningkatkan kemahiran daya tindak dan juga mengurangkan
kemungkinan beralih kepada alkohol dan pelbagai dadah semasa mengalami tekanan.
Manakala kajian John et.al (2003) pula mendapati bahawa hubungan antara remaja
African American dengan White American secara umumnya menunjukkan perbuatan
menahan diri daripada penyalahgunaan dadah dan alkohol disebabkan oleh nilai dan
kesedaran keagamaan yang dipunyai adalah tinggi. Walau bagaimanapun, nilai
keagamaan remaja White American merupakan prediktor terkuat dalam menahan diri
daripada terjebak dengan penyalahgunaan dadah berbanding remaja African American.
Agama merupakan faktor pelindung (protective factor) yang penting untuk melawan
penyalahgunaan dadah dan alkohol bagi remaja.
Kesemua kajian yang dijalankan itu mendapati bahawa faktor agama memainkan peranan
penting dalam mengawal penyalahgunaan dadah. Kajian-kajian tersebut lebih bersifat
umum yang tidak menjurus kepada mana-mana Modul yang digunapakai dalam proses
pemulihan penagihan dadah. Oleh itu ia berbeza dengan kajian ini yang lebih menjurus
kepada menilai keberkesanan Modul Pengajian Islam yang sedang digunapakai di
PUSPEN di Malaysia.
110
PERNYATAAN MASALAH
Isu penyalahgunaan dadah di Malaysia merupakan isu nasional. Sejak tahun 1983,
kerajaan Malaysia telah mengisytiharkan dadah sebagai musuh nombor satu negara.
Terdapat pelbagai pendekatan yang telah diaplikasikan oleh kerajaan dan NGO dalam
usaha menangani masalah penyalahgunaan dadah bagi mencapai negara bebas dadah
pada tahun 2015. Antara pendekatan yang digunakan di Pusat-Pusat Serenti ialah
Modaliti Terapi Kerjaya, Modaliti Terapi Keluarga, Modaliti Psiko Sosial, Modaliti
Keinsafan Diri dan Modaliti Waja Insan. Modaliti Keinsafan Diri didapati menekankan
elemen pendidikan Islam kepada penghuni-penghuni di Pusat-Pusat Serenti.
Bagaimanapun Kajian Keberkesanan Program Pemulihan Dadah ke Arah Penyediaan
Modul Pendidikan Islam di Pusat-Pusat Serenti (2005) menunjukkan program pemulihan
dadah yang menggunakan Modaliti Keinsafan Diri kurang mengutamakan aspek
kerohanian dan tidak mengikut tahap penghuni.
Dalam tahun 2008, Agensi Anti Dadah Kebangsaan (AADK) mengambil inisiatif
memperkenalkan satu program pemulihan dadah yang lebih bersifat komprehensif iaitu
Program Terapi Komuniti. Program ini bertujuan untuk melibatkan komuniti dalam
program pemulihan dadah bagi menangani masalah penyalahgunaan dadah yang masih
berulang dalam kalangan penagih dan membantu mengurangkan daripada bertambahnya
jumlah penagih baru. Antara pengisian Program Terapi Komuniti yang diberikan kepada
penagih berulang dan penagih baru di PUSPEN ialah Modul Pengajian Islam. Modul ini
merupakan modul baru yang belum disemak dan dinilai keberkesanannya.
Justeru, kajian ini dilakukan untuk menilai keberkesanan Modul Pengajian Islam yang
diguna pakai di 28 buah PUSPEN di seluruh negara. Modul ini mengandungi empat
bahagian iaitu Tauhid, Fekah, Akhlak dan Sejarah Islam. Setiap Modul disediakan
mengikut fasa penghuni iaitu Fasa 1, Fasa 2, Fasa 3 dan Fasa 4. Bagaimanapun, Modul
tersebut masih belum digunakan sepenuhnya di kesemua PUSPEN. Oleh itu, kajian ini
hanya memilih 10 buah PUSPEN berdasarkan penggunaan Modul. Ia dibahagikan kepada
empat zon iaitu utara, selatan, timur dan tengah Semenanjung Malaysia.
111
Kajian ini adalah penting bagi membantu keberkesanan program pemulihan dadah
melalui pendekatan agama setelah sekian lama pembaziran berlaku kerana kurang
keberkesanan bentuk rawatan sedia ada. Perkara ini perlu diberi penekanan
memandangkan majoriti penghuni adalah generasi muda Muslim yang menjadi aset
penting kepada negara.
OBJEKTIF KAJIAN
Kajian ini dilakukan bagi mencapai lima objektif. Pertama, mengkaji kesesuaian
kandungan Modul Pengajian Islam dengan penghuni PUSPEN. Kedua, mengkaji kaedah
pelaksanaan Modul Pengajian Islam yang digunakan oleh guru agama di PUSPEN.
Ketiga, mengenalpasti pengurusan dan pentadbiran di PUSPEN dalam membantu
keberkesanan pelaksanaan Modul Pengajian Islam. Keempat, mengenalpasti prasarana
fizikal yang membantu keberkesanan pelaksanaan Modul Pengajian Islam di PUSPEN.
Kelima, mengenalpasti tahap pengetahuan, sikap, amalan dan keimanan penghuni yang
mengikuti Modul Pengajian Islam.
METOD KAJIAN
Rekabentuk kajian ini ialah kajian tinjauan. Ia melibatkan empat prosedur iaitu pemilihan
lokasi, pemilihan sampel, pengumpulan data dan penganalisisan data.
Pemilihan Lokasi
Lokasi kajian ini dibahagikan kepada empat zon iaitu utara, selatan, timur dan tengah
Semenanjung Malaysia seperti berikut:
Zon Utara terdiri dari PUSPEN Bukit Chabang dan Karangan.
Zon Selatan terdiri dari PUSPEN Muar, Tampoi dan Tiang Dua.
Zon Timur terdiri dari PUSPEN Bachok, Besut dan Jerantut.
Zon Tengah terdiri dari PUSPEN Karak dan Serendah.
112
Pemilihan PUSPEN Bachok adalah diasaskan kepada satu-satunya PUSPEN yang
disediakan kepada penagih dadah wanita. PUSPEN Tiang Dua pula dipilih adalah kerana
ia disediakan khusus untuk penagih dadah remaja. Manakala lapan buah PUSPEN yang
lain dipilih adalah berasaskan kepada zon.
Pemilihan Sampel
Sampel yang dipilih dalam kajian ini adalah berdasarkan lokasi PUSPEN iaitu sembilan
buah PUSPEN yang disediakan kepada penghuni lelaki dan sebuah PUSPEN yang
disediakan kepada penghuni perempuan. Sejumlah 405 responden telah dipilih secara
purposive di 10 buah PUSPEN. Taburan responden adalah seperti JADUAL 1.5.2:
JADUAL 1.5.2: Taburan Responden Mengikut PUSPEN
Bil. PUSPEN Bilangan Responden
1. Jerantut 77
2. Karak 33
3. Karangan 30
4. Muar 35
5. Serendah 30
6. Tampoi 25
7. Tiang Dua 33
8. Bachok 38
9. Besut 35
10. Bukit Chabang 69
Jumlah 405
Sumber: Soal Selidik 2009
Perbezaan jumlah responden di PUSPEN Jerantut dan Bukit Chabang dengan lokasi
PUSPEN yang lain adalah kerana Jerantut merupakan PUSPEN yang terawal
menggunakan Modul Pengajian Islam, manakala Bukit Chabang merupakan PUSPEN
yang menggunakan pendekatan halaqah. Pelaksanaan Modul Pengajian Islam di
PUSPEN yang lain adalah masih baru iaitu masih di peringkat permulaan dan tidak
sampai satu tahun.
113
Pengumpulan Data
Kajian ini menggunakan lima teknik pengumpulan data iaitu:
(a) Analisis Dokumen
Analisis dokumen yang digunakan dalam kajian ini ialah Modul Pengajian Islam yang
digunapakai di PUSPEN. Modul Pengajian Islam menyentuh empat topik iaitu Tauhid,
Fekah, Akhlak dan Sejarah Islam. Modul ini dianalisis secara deskriptif bagi menilai
kesesuaian kandungan dengan tahap penghuni. Di samping melihat sejauh mana
kandungan Modul dapat menambah pengetahuan, membentuk sikap, amalan dan
keimanan penghuni yang mengikuti Modul Pengajian Islam.
(b) Soal Selidik
Soal selidik dibina berasaskan kepada pengetahuan, sikap, amalan dan keimanan (PSAK)
mengikut fasa penghuni. Ia mengandungi pecahan item seperti JADUAL 1.5.3(b):
JADUAL 1.5.3(b): Pecahan Item Soalan Soal Selidik Mengikut Komponen
Fasa/Komponen Pengetahuan Sikap Amalan Keimanan
1 15 6 7 6
2 20 6 7 6
3 20 6 7 6
4 20 6 7 6
JUMLAH 75 24 28 24
Sumber: Soal Selidik 2009
(c) Temu Bual Protokol
Temu bual protokol melibatkan guru agama dan kakitangan pentadbiran. Temu bual
dengan guru agama diadakan bagi mendapat maklumat berkenaan latar belakang
pendidikan, pengalaman, hubungan dengan pentadbiran, prosedur perlantikan, komitmen
kepada majikan Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM) atau pengurusan (AADK),
kebajikan dan latihan mengajar serta metode pengajaran, kesesuaian modul dengan
penghuni, respon penghuni terhadap modul, minat penghuni terhadap subjek pengajaran,
114
keberkesanan modul dan masalah pengajaran modul. Manakala temu bual dengan pihak
pentadbiran dilakukan bagi mendapatkan maklumat berkaitan prasarana di PUSPEN,
komposisi penghuni dan kakitangan, pemantauan serta hubungan dengan Unit Agama.
(d) Focus Group Discussion
Focus group discussion digunakan untuk mengenal pasti tahap pengetahuan, sikap,
amalan dan keimanan serta penerimaan penghuni terhadap Modul Pengajian Islam.
Seramai 10 orang penghuni di setiap PUSPEN telah dipilih secara purposive daripada
empat fasa bagi mendapat maklumat yang lebih terperinci tentang modul dan pengajian
agama di PUSPEN. Diskusi dirakam setelah mendapat persetujuan bertulis daripada
peserta-peserta focus group discussion.
(e) Observasi
Observasi dijalankan bagi mengenal pasti pelaksanaan secara keseluruhan proses
pengajaran dan pembelajaran Modul Pengajian Islam di PUSPEN. Terdapat dua teknik
yang digunakan iaitu observasi tanpa penyertaan dan observasi dengan penyertaan.
Observasi tanpa penyertaan telah dijalankan terhadap prasarana fizikal bagi mengenal
pasti kesesuaian suasana fizikal dalam proses pengajaran dan pembelajaran Modul
Pengajian Islam. Manakala observasi dengan penyertaan dilaksanakan dengan menyertai
kelas-kelas pengajian agama/halaqah bagi mengenal pasti sikap, amalan, sambutan dan
penglibatan para penghuni.
Penganalisisan Data
Terdapat dua jenis data yang dikumpul iaitu data kuantitatif dan data kualitatif. Data
kuantitatif dianalisis menggunakan teknik statistik deskriptif dan dipersembahkan dalam
bentuk kekerapan, peratus, mod, min dan crosstabulation yang diproses menggunakan
SPSS. Manakala data kualitatif daripada temu bual protokol dianalisis menggunakan
pendekatan deskriptif terutama berkaitan prasarana, pentadbiran, kaedah pelaksanaan,
pendekatan pengajaran dan keberkesanan modul. Data daripada Focus Group Discussion
pula dianalisis menggunakan pendekatan domain yang diproses melalui NVivo 8. Peer
checking digunakan untuk menentukan kesahan unit analisis data yang dikumpul.
115
HASIL KAJIAN
A. PELAKSANAAN MODUL PENGAJIAN ISLAM DI PUSPEN
Kajian ini mendapati bahawa pelaksanaan Modul Pengajian Islam di PUSPEN dilakukan
oleh tiga orang guru agama yang dilantik oleh JAKIM bagi setiap PUSPEN. Dua
daripada mereka berada pada gred S17 dan mereka diketuai oleh pegawai S27. Mereka
bertanggungjawab mengajar Modul Pengajian Islam dan mengurus Unit Agama.
Bilangan guru agama berbanding bilangan penghuni kurang mencukupi (lihat Jadual 2).
Hal ini menyumbang kepada kurangnya keberkesanan pengajaran dan pembelajaran.
JADUAL 2: Bilangan Guru Agama Berbanding Bilangan Penghuni PUSPEN
Bil. PUSPEN NISBAH
1. Bukit Chabang 5:314
2. Jerantut 4:331
3. Karangan 3:314
4. Tiang Dua 3:129
5. Bachok 2:87
6. Serendah 3:323
7. Karak 3:87
8. Besut 3:352
9. Muar 3:400
10. Tampoi 2:340
Sumber : Data yang Diolah
B. PERSEPSI GURU AGAMA TERHADAP KANDUNGAN MODUL
Terdapat empat komponen yang dikaji berkaitan dengan persepsi guru terhadap
kandungan Modul. Empat komponen tersebut ialah respon penghuni terhadap Modul,
kesesuaian Modul dengan penghuni, kesan Modul terhadap perkembangan penghuni dan
minat penghuni terhadap Modul.
116
(i) Respon penghuni terhadap Modul
Seramai 22 orang guru agama yang bertugas di PUSPEN Bukit Chabang, Jerantut, Tiang
Dua, Bachok, Karak, Besut dan Tampoi menyatakan penghuni memberi respon yang
positif terhadap kandungan Modul ini. Antara respon positif yang ditunjukkan oleh
mereka sewaktu kuliah atau kelas pengajian agama dijalankan ialah mereka tidak tidur,
mereka melibatkan diri dalam sesi soal-jawab masalah agama, mereka mengajar
penghuni lain yang tidak tahu membaca al-Quran, mereka menghafal ayat al-Quran, zikir
dan wirid serta hadir secara sukarela.
Bagaimanapun seramai sembilan orang guru agama yang bertugas di PUSPEN Karangan,
Serendah dan Muar menyatakan penghuni memberi respon yang negatif terhadap
kandungan Modul ini. Antara respon negatif yang ditunjukkan oleh mereka sewaktu
kuliah atau kelas pengajian agama dijalankan ialah mereka mengantuk dan tidur, mereka
menganggap Modul ini terlalu mudah dan sesuai untuk kanak-kanak pada peringkat
Taman Didikan Kanak-Kanak (TADIKA) dan hadir secara paksa.
(ii) Kesesuaian Modul dengan penghuni
Kesemua guru agama di PUSPEN menyatakan Modul Pengajian Islam ini adalah sesuai
dengan penghuni PUSPEN. Hanya guru agama di PUSPEN Tiang Dua yang berpendapat
Modul ini tidak sesuai dengan penghuninya kerana mereka terdiri daripada golongan
remaja. Antara faktor yang menunjukkan Modul ini sesuai dengan penghuni ialah:
a. Kandungan Modul: Sesuai dengan tahap pendidikan penghuni yang berbeza.
b. Format dan bahasa Modul: Ringkas dan mudah difahami.
c. Sukatan Modul: Sesuai dengan penghuni yang tiada asas agama.
d. Komponen Modul: Mencakupi empat bidang agama iaitu Tauhid, Fekah, Akhlak
dan Sejarah.
(iii) Kesan Modul terhadap perkembangan penghuni
Guru agama di PUSPEN Muar didapati menganggap Modul ini sangat berkesan (lebih
70%) dalam membantu perkembangan jasmani, emosi, rohani dan intelek penghuni yang
positif. Guru agama di PUSPEN Jerantut (70%) dan guru agama di PUSPEN Besut
117
(60%) pula didapati menganggap Modul ini berkesan pada tahap antara 60-70 peratus.
Manakala guru agama di PUSPEN lain didapati menganggap Modul ini sekadar boleh
membantu. Sebaliknya guru agama di PUSPEN Tiang Dua tidak dapat memberikan
penilaian kerana Modul ini baru digunakan kepada penghuni. Namun begitu, mereka
meletakkan keberkesanan Modul ini ke atas kesungguhan, keikhlasan dan penghayatan
penghuni terhadap pengajaran yang diberikan. Hanya guru agama di PUSPEN Tampoi
yang menganggap modul ini tidak berkesan.
(iv) Minat penghuni terhadap Modul
Melalui Modul ini, empat subjek agama iaitu Tauhid, Fekah, Akhlak dan Sejarah
diperkenalkan kepada penghuni. Subjek yang paling diminati oleh penghuni PUSPEN
ialah Fekah, kemudian diikuti oleh Tauhid atau Akidah dan seterusnya Sejarah. Subjek
Fekah diminati oleh penghuni di PUSPEN Bukit Chabang, Jerantut, Karangan, Serendah,
Karak dan Muar. Subjek Tauhid atau Akidah pula diminati oleh penghuni di PUSPEN
Bukit Chabang, Bachok, Besut dan Tampoi. Manakala subjek Sejarah diminati oleh
penghuni di PUSPEN Bukit Chabang dan Serendah. Semua penghuni di PUSPEN Tiang
Dua didapati meminati subjek Qiraati dan kurang didedahkan dengan subjek Tauhid,
Fekah, Akhlak dan Sejarah yang ada dalam Modul ini (Jadual 4.2). Malah berdasarkan
temu bual protokol bersama guru agama di PUSPEN Tiang Dua, subjek Qiraati menjadi
pilihan kerana pihak pengurusan di PUSPEN Tiang Dua mengharapkan guru agama
memberi penekanan terhadap aspek penerapan al-Quran kepada penghuninya yang terdiri
daripada golongan remaja.
JADUAL 4.2: Kandungan Modul yang Paling diminati oleh Penghuni
Bil.
PUSPEN
SUBJEK
1. Bukit Chabang Fekah, Tauhid dan Sejarah
2. Jerantut Fekah
3. Karangan Fekah
4. Tiang Dua Qiraati (modul kurang digunakan)
5. Bachok Tauhid
6. Serendah Fekah dan Sejarah
7. Karak Fekah
8. Besut Akidah
118
9. Muar Fekah
10. Tampoi Tauhid
Sumber: Temu Bual Protokol 2009-2010
Secara keseluruhannya, penghuni di PUSPEN Bukit Chabang meminati semua subjek
yang disediakan dalam Modul Pengajian Islam kecuali subjek Akhlak, kemudian diikuti
oleh penghuni di PUSPEN Serendah yang meminati subjek Fekah dan Sejarah. Namun,
tiada seorang pun daripada penghuni yang menunjukkan minat terhadap subjek Akhlak di
semua PUSPEN. Jika dianalisis mengikut jumlah penghuni di enam buah PUSPEN iaitu
PUSPEN Bukit Chabang, Jerantut, Karangan, Serendah, Karak dan Muar yang meminati
subjek Fekah, kajian ini mendapati seramai 1,759 orang penghuni PUSPEN (65.70%)
meminati subjek Fekah berbanding subjek lain.
C. KAEDAH PELAKSANAAN PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN
Kaedah pelaksanaan pengajaran dan pembelajaran Modul Pengajian Islam di PUSPEN
melibatkan banyak aspek. Hasil kajian menunjukkan terdapat lima aspek yang menjadi
teras kepada pelaksanaan pengajaran dan pembelajaran Modul ini di PUSPEN. Lima
aspek tersebut ialah perlantikan guru agama, perancangan jadual kuliah atau kelas
pengajian agama, pendekatan pengajaran dan pembelajaran, kemudahan alat bantu
mengajar serta sistem penilaian pengajaran dan pembelajaran.
(i) Perlantikan Guru Agama
Kajian ini mendapati Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM) melantik dan
menempatkan tiga orang guru agama di setiap PUSPEN. Mereka terdiri daripada dua
orang pegawai bertaraf S17 dan seorang pegawai bertaraf S27. Pegawai yang bertaraf
S27 dilantik sebagai ketua bagi setiap PUSPEN. Walaupun pihak JAKIM melantik tiga
orang guru agama bagi setiap PUSPEN, namun terdapat PUSPEN yang mempunyai guru
agama melebihi tiga orang dan kurang daripada tiga orang. Selain itu, kajian ini
mendapati pelantikan guru agama tidak disesuaikan dengan jumlah penghuni yang ada di
setiap PUSPEN. Sebagai contoh lima orang guru agama dilantik untuk mengajar agama
kepada 314 orang penghuni di PUSPEN Bukit Chabang, empat orang guru agama
119
dilantik untuk mengajar agama kepada 331 orang penghuni di PUSPEN Jerantut, tiga
orang guru agama dilantik untuk mengajar agama kepada 314 orang penghuni di
PUSPEN Karangan, 129 orang penghuni di PUSPEN Tiang Dua, 323 orang penghuni di
PUSPEN Serendah, 87 orang penghuni di PUSPEN Karak, 352 orang penghuni di
PUSPEN Besut dan 400 orang penghuni di PUSPEN Muar. Terdapat juga PUSPEN
yang hanya mempunyai dua orang guru agama. PUSPEN yang dimaksudkan tersebut
ialah PUSPEN Bachok yang mempunyai penghuni seramai 87 orang dan PUSPEN
Tampoi yang mempunyai penghuni seramai 340 orang (Jadual 4.3a).
JADUAL 4.3a: Taburan Bilangan Guru Agama dan Penghuni mengikut PUSPEN
Bil. PUSPEN Bilangan
Guru
Bilangan
Penghuni
Nisbah Guru
dengan
Penghuni
1. Bukit Chabang 5 314 5:314
2. Jerantut 4 331 4:331
3. Karangan 3 314 3:314
4. Tiang Dua 3 129 3:129
5. Bachok 2 87 2:87
6. Serendah 3 323 3:323
7. Karak 3 87 3:87
8. Besut 3 352 3:352
9. Muar 3 400 3:400
10. Tampoi 2 340 2:340
Jumlah 31 2,677 Min=1:86
Sumber: Temu Bual Protokol 2009-2010
Dari segi nisbah bilangan guru agama dengan bilangan penghuni, kajian ini mendapati
nisbahnya adalah pelbagai iaitu 5:314, 4:331, 3:314, 3:129, 3:323, 3:87, 3:352, 3:400,
2:87 dan 2:340 (Jadual 4.3a). Dari segi min, dapatan ini menunjukkan setiap guru agama
bertanggungjawab kepada 86 orang penghuni PUSPEN (1:86). Situasi ini menunjukkan
bilangan guru agama yang dilantik bagi setiap PUSPEN adalah tidak rigid, namun
bilangannya adalah tidak sesuai dengan bilangan penghuni khususnya bagi tujuan
keberkesanan pengajaran dan pembelajaran Modul di PUSPEN.
Perlantikan guru agama di PUSPEN adalah untuk mengajar agama dan mengurus Unit
Agama di PUSPEN. Namun, perlantikan dan penempatan mereka di PUSPEN didapati
120
tidak mengambil kira kelayakan mereka dalam bidang perguruan atau pendidikan.
Daripada 31 orang guru agama yang ditempatkan di PUSPEN Bukit Chabang, Jerantut,
Karangan, Tiang Dua, Bachok, Serendah, Karak, Besut, Muar dan Tampoi, kajian ini
mendapati tiada seorang daripada mereka yang mempunyai kelayakan perguruan atau
pernah mengikuti kursus perguruan sebelum ditugaskan mengajar agama di PUSPEN.
Selain itu, mereka juga hanya diberi kursus jangka pendek yang kurang berkaitan dengan
teknik pengajaran Modul Pengajian Islam semasa bertugas di PUSPEN.
(ii) Perancangan Jadual Kuliah atau Kelas Pengajian Agama
Kuliah atau kelas pengajian agama dijalankan pada setiap hari Isnin hingga Jumaat.
Setiap penghuni diwajibkan untuk menghadiri kuliah atau kelas pengajian agama ini.
Setiap kali kuliah atau kelas pengajian agama diadakan, kehadiran penghuni akan diambil
sebagai rekod untuk kenaikan ke fasa baru. Namun, sekiranya penghuni terlibat dengan
kerja luar, mereka dibenarkan untuk tidak menghadiri kuliah atau kelas pengajian agama.
Kuliah atau kelas pengajian agama diadakan di surau atau masjid PUSPEN yang terletak
berhampiran asrama penghuni.
Hasil temu bual protokol, kajian ini mendapati tiada keselarasan waktu kuliah atau kelas
pengajian agama di setiap PUSPEN. Kuliah atau kelas pengajian agama diadakan
mengikut jadual yang telah ditentukan oleh setiap Unit Agama di PUSPEN. Tempoh
waktu kuliah atau kelas pengajian agama yang paling lama diperuntukkan kepada
penghuni dalam satu minggu ialah tiga jam dan yang paling kurang ialah satu jam. Kajian
ini mendapati hanya Unit Agama di PUSPEN Bukit Chabang memperuntukkan waktu
selama tiga jam dalam satu minggu untuk kuliah atau kelas pengajian agama kepada
penghuni. Unit Agama di PUSPEN Karangan dan Tiang Dua didapati memperuntukkan
waktu selama dua jam dalam satu minggu untuk kuliah atau kelas pengajian agama
kepada penghuni. Manakala Unit Agama di PUSPEN Muar memperuntukkan waktu
selama satu jam 30 minit dalam satu minggu untuk kuliah atau kelas pengajian agama
kepada penghuni. Lain-lain Unit Agama di PUSPEN Jerantut, Bachok, Serendah, Karak,
Besut dan Tampoi memperuntukkan waktu selama satu jam dalam satu minggu untuk
kuliah atau kelas pengajian agama kepada penghuni (Jadual 4.3b).
121
JADUAL 4.3b: Kekerapan Waktu Kuliah atau Kelas Pengajian Agama
di PUSPEN dalam Satu Minggu
Bil. PUSPEN Waktu Kuliah/Kelas dalam 1 minggu
1. Bukit Chabang 3 jam
2. Jerantut 1 jam
3. Karangan 2 jam
4. Tiang Dua 2 jam (1 jam amali)
5. Bachok 1 jam
6. Serendah 1 jam
7. Karak 1 jam
8. Besut 1 jam
9. Muar 1 jam 30 minit
10. Tampoi 1 jam
Sumber: Temu Bual Protokol 2009-2010
Secara keseluruhannya, tempoh waktu kuliah atau kelas pengajian agama yang paling
banyak diperuntukkan kepada penghuni dalam satu minggu ialah satu jam. Hasil kajian
menunjukkan peruntukan waktu kuliah atau kelas pengajian agama selama satu jam
dalam satu minggu kepada penghuni adalah tidak mencukupi. Ini disebabkan waktu yang
digunakan untuk memberi syarahan ialah antara 30-45 minit sahaja. Selain itu, terdapat
sebahagian penghuni yang tidak menunjukkan minat dan terdapat juga sebahagian
daripada mereka yang dikehendaki terlibat dalam aktiviti lain semasa kuliah atau kelas
pengajian agama dijalankan.
(iii) Pendekatan Pengajaran dan Pembelajaran
Berdasarkan temu bual protokol, terdapat tiga pendekatan pengajaran dan pembelajaran
yang digunapakai oleh guru agama dalam proses menyampaikan setiap subjek yang ada
dalam Modul Pengajian Islam. Tiga pendekatan tersebut ialah syarahan, talaqqi dan
halaqah.
122
(a) Syarahan
Pendekatan syarahan yang dimaksudkan dalam kajian ini ialah pendekatan komunikasi
satu hala. Melalui pendekatan syarahan, guru agama akan menyampaikan ajaran agama
dengan cara memberi syarahan, manakala penghuni akan mendengar. Pendekatan
syarahan ini didapati menjadi amalan di semua PUSPEN. Di samping menggunakan
pendekatan syarahan, guru agama juga melengkapkan proses penyampaian Modul
Pengajian Islam dengan cara menggunakan teknik soal-jawab dalam bentuk perbincangan
dua hala, membina kelompok perbincangan ―Latihan Dalam Kumpulan (LDK)‖ dan
menunjukkan tayangan video. Tujuan teknik soal-jawab, LDK dan tayangan video
digunakan ialah untuk membolehkan penghuni mengemukakan soalan dan berbincang
dengan guru agama dan sesama penghuni mengenai sesuatu perkara yang tidak difahami
oleh mereka. Bagaimanapun tidak semua guru agama di PUSPEN menggunakan teknik
LDK dan tayangan video. Guru agama yang menggunakan teknik LDK ialah guru agama
yang bertugas di PUSPEN Karangan, manakala guru agama yang menggunakan teknik
tayangan video ialah guru agama yang bertugas di PUSPEN Muar.
(b) Talaqqi
Kaedah talaqqi yang dimaksudkan dalam kajian ini ialah kaedah penyampaian ajaran
agama dengan cara guru agama menelaah Modul Pengajian Islam bersama penghuni.
Kaedah ini tidak digunakan oleh semua guru agama PUSPEN. Hasil kajian menunjukkan
hanya guru agama di PUSPEN Jerantut dan Besut yang menggunakan kaedah talaqqi.
Antara teknik yang digunakan dalam kaedah talaqqi ini ialah guru agama memberi
Modul Pengajian Islam mengikut subjek dan fasa kepada para penghuni, kemudian
membacanya secara bersama dengan penghuni.
(c) Halaqah
Kaedah halaqah yang dimaksudkan dalam kajian ini ialah kaedah penyampaian ajaran
agama yang dilakukan dalam bentuk kumpulan. Kaedah ini hanya digunakan oleh guru
agama di PUSPEN Bukit Chabang dan hanya melibatkan pengajian al-Quran sahaja.
Antara teknik yang digunakan dalam kaedah halaqah ini penghuni yang mempunyai
kemahiran dan kebolehan membaca al-Quran akan membantu penghuni-penghuni lain
123
membaca al-Quran dalam bentuk halaqah kecil.
(iv) Kemudahan Alat Bantu Mengajar
Hasil temu bual protokol dan observasi, kajian ini mendapati proses pengajaran dan
pembelajaran di PUSPEN melibatkan penggunaan alat bantu mengajar seperti papan
putih, Liquid Crystal Display (LCD), bahan dari internet, video dan televisyen (TV).
Kesemua PUSPEN didapati mempunyai papan putih sebagai alat bantu mengajar kecuali
PUSPEN Serendah. Walaupun begitu, hanya lima PUSPEN yang menggunakan papan
putih sebagai alat bantu mengajar iaitu PUSPEN Bukit Chabang, Jerantut, Tiang Dua,
Besut dan Muar. Alat bantu mengajar yang lain seperti LCD hanya digunakan di
PUSPEN Jerantut, bahan dari internet digunakan di PUSPEN Besut, manakala video dan
TV digunakan di PUSPEN Muar. Lain-lain PUSPEN didapati tidak menggunakan
kemudahan LCD, bahan dari internet, video dan TV. Antara alasan yang diberikan oleh
mereka ialah masalah kesuntukan masa. Mereka beranggapan untuk menggunakan alat
bantu mengajar seperti LCD, bahan dari internet, video dan TV memerlukan masa yang
panjang, sedangkan mereka tidak mempunyai masa yang banyak untuk menyediakan alat
bantu tersebut.
(v) Sistem Penilaian Pengajaran dan Pembelajaran
Dari segi sistem penilaian terhadap pengajaran dan pembelajaran Modul Pengajian Islam,
kajian ini mendapati guru agama di setiap PUSPEN menggunakan kriteria yang sama
iaitu membuat penilaian terhadap pencapaian para penghuni sebelum penghuni
dibenarkan naik dari satu fasa ke fasa lain. Terdapat tiga elemen yang dinilai bagi setiap
individu penghuni iaitu:
a. Rekod kehadiran penghuni ke kuliah atau kelas pengajian agama.
b. Rekod ujian yang dijalankan kepada penghuni selepas tamat setiap fasa.
c. Rekod ujian yang dijalankan kepada penghuni sebelum memasuki fasa pra-bebas.
Ringkasnya, sebelum penghuni dibenarkan naik ke fasa seterusnya, guru agama
dikehendaki membuat penilaian terhadap pencapaian para penghuni. Penilaian ini
124
dilakukan menerusi kekerapan menghadiri kuliah atau kelas pengajian agama dan tahap
pencapaian penghuni dalam ujian mengikut fasa.
D. KEBERKESANAN PELAKSANAAN MODUL PENGAJIAN ISLAM DI
PUSPEN
Keberkesanan pelaksanaan modul akan dilihat dalam empat aspek, iaitu keberkesanan
dari segi pengetahuan, sikap, amalan dan keimanan.
i. Pengetahuan Penghuni
Kajian ini menunjukkan majoriti penghuni di semua PUSPEN yang berada pada Fasa 1
mempunyai pengetahuan yang tinggi tentang asas ajaran Islam seperti Tauhid, Feqah dan
Sejarah Islam. Namun mereka mula kurang pasti apabila ditanya mengenai bilangan
Rasul dan bilangan sifat Allah. Bagi penghuni Fasa 2, kajian ini menunjukkan majoriti
penghuni mempunyai pengetahuan yang tinggi tentang ajaran Islam. Pengetahuan asas
ajaran agama Islam yang paling tinggi dikuasai oleh penghuni ialah bab Feqah (100.0%).
Pengetahuan yang kurang dikuasai oleh penghuni ialah bab Tauhid (73.5%).
Majoriti penghuni di semua PUSPEN yang berada pada Fasa 3 mempunyai pengetahuan
yang tinggi tentang ajaran Islam meliputi Tauhid, Feqah, Sejarah Islam dan Akhlak.
Pengetahuan yang paling tinggi dikuasai oleh penghuni ialah bab Feqah dan Akhlak
(92.2%). Pengetahuan yang kurang dikuasai oleh penghuni ialah bab Sejarah Islam
(64.8%). Manakala majoriti penghuni Fasa 4 mempunyai pengetahuan yang tinggi
tentang ajaran Islam. Pengetahuan asas ajaran agama Islam yang paling tinggi dikuasai
oleh penghuni ialah bab Feqah dan Sejarah Islam (98.9%). Pengetahuan yang kurang
dikuasai oleh penghuni ialah bab Tauhid (67.0%).
Berdasarkan focus group discussion, dapat disimpulkan bahawa umumnya penghuni
telahpun memiliki pengetahuan asas agama sebelum memasuki PUSPEN. Hal ini
dinyatakan oleh penghuni PUSPEN Besut: ―Saya pun bekas tabligh dan saya pun pernah
belajar dengan guru pondok‖; ―Memang saya pernah ikut tabligh‖. Begitu juga
penghuni PUSPEN Bukit Chabang yang menyatakan: ―Saya bab agama ni memang saya
125
dah ada asas‖; ―Saya pernah ngaji pondok‖. Sama juga keadaannya dengan penghuni
PUSPEN Muar yang menyatakan: ―Macam asas fardu ain, dulu masa budak-budak
belajar dah bila da tua ni lupa‖.
Bagaimanapun terdapat sebilangan penghuni yang tidak mempunyai asas pengetahuan
agama sebelum memasuki PUSPEN. Hal ini dinyatakan oleh penghuni PUSPEN Tiang
Dua, Tampoi dan Muar. Penghuni PUSPEN Tiang Dua menyatakan: ―Sebab saya kat
luar dulu bab agama pun saya tak belajar‖; ―Ok la, di luaq pun tak belajar agama.
Mengucap pun tak tau‖; ―Selama ni sikit pun saya tak tau‖. Penghuni PUSPEN Tampoi
pula menyatakan: ―Mana yang masuk ke sini tidak mengenali aliff ba ta‖. Manakala
penghuni PUSPEN Muar pula menyatakan: ―Kat luar saya teruk. Tak tahu pasal agama
Islam, tak tanggungjawab‖; ―Sebelum ni iktidal tak tau, rukuk pun tak tahu‖; ―Sebelum
ni kat luar, memang tak tahu apa pun‖.
Berdasarkan dapatan kajian, didapati bahawa pengetahuan penghuni telah meningkat
setelah mengikuti Modul Pengajian Islam. Hal ini ditunjukkan oleh kenyataan penghuni
PUSPEN Muar, Karak dan Tiang Dua. Penghuni PUSPEN Muar menyatakan: ―Tapi bila
da masuk sini, yela belajar baca doa. Jadi saya boleh, kalau treat betul-betul,
belajar…kira jadi imam pun boleh la kan‖; ―Bila saya masuk ke dalam PUSPEN ni,ada
perubahan la…dapat puasa, dapat sembahyang…kan. Ilmu-ilmu yang memanfaatkan
saya la‖. Penghuni PUSPEN Karak pula menyatakan: ―Bila masuk sini, jadi, dapat
belajar betul, seronok lah, kita dapat faham dengan lebih jelas..‖; ―Haa...daripada sikit-
sikit tu dapat kuatkan lagilah saya punya kefahaman tu...‖. Manakala penghuni PUSPEN
Tiang Dua menyatakan: ―Masuk sini baru saya belajar , kira sebelum ni tak tau apa
langsung kan, dok sini saya tahu juga la pasal agama‖.
ii. Sikap penghuni
Kajian difokuskan kepada sikap penghuni terhadap diri sendiri, orang lain dan Tuhan.
Beberapa pertanyaan diberikan berkaitan dengan sikap peribadi responden dalam aspek
boleh memberi kemaafan, saling membantu, bersabar, hormat menghormati, berdisiplin
dan bersyukur kepada Allah diteliti selepas mereka mengikuti Modul Pengajian Islam.
126
Dapatan kajian menunjukkan bahawa sikap bersyukur pada penghuni lebih tinggi
berbanding dengan sikap-sikap lain apabila ia mencapai skor 94.4%. Manakala sikap
kemaafan terhadap orang lain mencapai tahap skor terendah iaitu 61.7%. Majoriti
penghuni Fasa 1, 2 dan 4 menyatakan sikap mereka telahpun mencapai tahap cemerlang
dengan masing-masing menunjukkan peratusan yang tinggi iaitu 99.0%, 98.3% dan 95.4.
Manakala majoriti penghuni Fasa 3 pula menyatakan sikap mereka telahpun mencapai
tahap baik iaitu 50.0%.
Berdasarkan focus group discussion pula, dapat disimpulkan bahawa umumnya penghuni
mengalami perubahan sikap ke arah yang lebih positif selepas mengikuti Modul
Pengajian Islam di PUSPEN. Hal ini dinyatakan oleh penghuni PUSPEN Karak, Muar
dan Serendah. Penghuni PUSPEN Karak menyatakan: ―Kesan dia...macam hormat
orang..‖. Penghuni PUSPEN Muar pula menyatakan: ―Sebenarnya apa yang kita
amalkan di sini, sesungguhnya sembahyang itu mencegah daripada kemungkaran. Saya
pun minta kepada Allah s.w.t. supaya amalan yang saya amalkan di sini saya dapat
teruskan kehidupan saya kat luar. Sembahyang berjamaah, menegakkan agama Allah
juga menunaikan fardu ain yang di suruh Allah s.w.t. saya cuba lah sedya upaya untuk
mendisiplinkan diri saya. Bertanggungjawab kepada diri saya lah‖; ―Bagi saya la dalam
pelajaran ni kan bila keluar agama yang utama. Bagi saya ia akan jadi sempurna. Boleh
mempertahankan dari gejala yang tak elok. Macam nak sembahyang bersama‖; ―Dalam
ni semua kena tegur menegur. Kita dalam ni sistem ahli keluarga kan. Terpulang nak
buat atau tidak‖; ―Sebagai tanggungjawab saya sebagai seorang muslim. Lagi satu
tanggungjawab saya yang tua kepada yang muda, kepada yang seusia saya la. Begitu
juga dengan ahli keluarga saya yang lain‖. Manakala penghuni PUSPEN Serendah pula
menyatakan: ―Kita tak tahu cara pun tak boleh, walaupun kita kat sini sama, tapi kita
masih hormat orang yang tua. Walaupun dulu, kita tak macam sekarang, tapi kita kena
hormat. Itupun dari segi agama ada disuruh‖.
iii. Amalan penghuni
Kajian ini menyelidik amalan penghuni selepas mengikuti Modul Pengajian Islam yang
diajar di PUSPEN. Amalan penghuni dinilai daripada penghayatan mereka terhadap ilmu
127
yang dipelajari seperti amalan peribadi responden dalam aspek menjaga kebersihan diri,
mementingkan wuduk, berkumur, menunaikan solat lima waktu, membaca al-Quran,
berzikir dan berdoa. Dari segi amalan, majoriti penghuni PUSPEN Fasa 1 berada pada
tahap cemerlang (87.6%), tahap baik (10.5%) dan tahap sederhana (1.9%). Penghuni
PUSPEN Fasa 2 dan 3 majoriti berada pada tahap cemerlang dan baik. Sedangkan amalan
penghuni Fasa 4 mencapai tahap baik (47.7%). Tahap kedua yang tertinggi ialah
sederhana (40.9%) dan yang paling rendah tahap cemerlang (11.4%).
Berdasarkan focus group discussion, kajian ini menyimpulkan bahawa umumnya
penghuni menunjukkan peningkatan amalan positif selepas mengikuti Modul Pengajian
Islam di PUSPEN. Hal ini dinyatakan oleh penghuni PUSPEN Bachok, Besut, Bukit
Chabang, Karangan, Muar, Serendah dan Tiang Dua. Penghuni PUSPEN Bachok
menyatakan:―Bila kat sini, kata orang memang mula-mula sebahyang tu dipaksa, cukup
lima kali sehari, tapi bagi saya penagih ni memang tak suka sembahyang ni tapi bila
dipaksa hari-hari, sedikit demi sedikit dia akan datang keikhlasan, sama ada nak suka
atau main-main‖. Manakala penghuni PUSPEN Besut pula menyatakan: ―Kat luar tak
pernah solat, bila kat sini ada la rasa sikit‖. Bukit Chabang: ―Jadi kat sini pun dah tiga
kali khatam al-Quran‖; ―Yang kedua tu saya boleh hafal doa Yasin‖; ―Semua kena
hafal. 24 doa tu dah ada dalam kepala‖; ―Ada yang tak hafal. Ada yang tak boleh baca,
sekarang dah boleh baca‖. Di samping itu, penghuni PUSPEN Karangan menyatakan:
―Boleh sembahyang sunat, boleh mengaji‖. Bagi penghuni PUSPEN Muar pula mereka
menyatakan: ―Bila saya masuk ke dalam PUSPEN ni,ada perubahan la…dapat puasa,
dapat sembahyang…kan. Ilmu-ilmu yang memanfaatkan saya la‖; ―Saya sembahyang,
ulang alik masjid, tanggungjawab Islam tu saya dapat tahu‖. Penghuni PUSPEN
Serendah menyatakan: ―Boleh sembahyang, baca Quran‖. Manakala penghuni PUSPEN
Tiang Dua pula menyatakan: ―Kat sini pun pernah khatam masa Bulan Ramdhan kan‖;
―Sekurang-kurangnya diri saya ada kemajuan la. Masa saya kat luar saya tak pernah
puasa, saya tak pernah sembahyang, sekarang ni saya boleh puasa, boleh sembahyang,
Alhamdulillah la‖; ―Alhamdulillah sampai dah boleh masuk pertandingan tilawah la‖;
―Insyaallah sebulan tu sembahyang penuh‖; ―Puasa saya tahun ni dapat penuh‖.
128
iv. Keimanan penghuni
Keimanan penghuni dinilai daripada aspek rukun iman seperti kepercayaan kepada Allah,
Malaikat, Rasul dan kitab. Tujuan dikemukakan soalan-soalan adalah untuk melihat
sejauhmana penghuni mempercayai dan meyakini perkara-perkara ghaib dan fakta-fakta
yang terdapat dalam ajaran Islam seperti yang terkandung dalam Modul Pengajian Islam.
Majoriti penghuni Fasa 1, 2, 3 dan 4 menyatakan bahawa mereka mencapai tahap
cemerlang dalam perkara keimanan dengan masing-masing mencatatkan peratusan
99.1%, 97.4%, 96.3%, dan 92.1%.
Focus group discussion pula mendapati bahawa pada umumnya penghuni menunjukkan
peningkatan keimanan selepas mengikuti Modul Pengajian Islam di PUSPEN. Ini
dibuktikan menerusi kenyataan penghuni PUSPEN Bancok, Bukit Chabang, Jerantut dan
Karak. Penghuni PUSPEN Bachok menyatakan: ―Kat sini kita..macam mana nak cakap
ye..dapat belajar dengan seikhlas hatilah, macam solat pun dapat buat dengan ikhlas
lah‖; ―bila saya nak sesuatu saya ingat Tuhan‖; ―bila saya nak sesuatu saya minta kat
Tuhan, macam nak minta pekerjaan, saya minta kat Tuhan‖. Penghuni PUSPEN Bukit
Chabang pula menyatakan: ―Kelas agama ni memang kita kena ikut la untuk kebaikan
diri kita juga. Lagipun kita bukan hidup atas dunia ja, akhirat pun kita mai juga. Tu la‖;
―Di mana kami nak makan pun kami berdoa pada Allah,kami nak mandi pun minta doa
pada Allah‖; ―Tapi kalau kita buat dengan niat, dengan keberkatan Allah, sema
perbuatan kita, yang kita langkah tu akan jadi berubah. Yang mungkar pun akan
terhindar dari diri kita‖; ―Sekarang setiap langkah kaki, ingat Allah, tiap langkah ingat
Allah kan. Maknanya kemungkaran, kejahatan kita nak buat tu, Insyaallah la akan
terhindar‖; ―Walaupun perbuatan kita tu kita tak nampak Tuhan, tapi kita tahu, kita
yakin Tuhan nampak perbuatan kita, setiap perbuatan kita‖; ―Tapi Allah Maha
Mengetahui kan‖; ―Benda ni lah kita kena yakin. Benda yang lalu tu Insyaallah saya
boleh padamkan kan. Minta doa pada Allah, moga Allah rahmati apa yang saya buat di
sini kan‖; ―kat sini cara pengajaran ustaz, kemudian ada doa, ada zikir, tu yang kita
rasa memberi kekuatan pada diri kita untuk berubah menjadi orang yang beriman
kepada Allah‖. Manakala penghuni PUSPEN Jerantut: ―Sebab kita ni ada syurga neraka
dunia akhirat, qada qadar‖. Penghuni PUSPEN Karak pula menyatakan: ―saya
129
tahulah..malaikat jibrail sampai wahyu..malaikat Izrail cabut nyawa, malaikat Mikail
bagi rezeki tu semua saya tahu sampai Raqib Atid‖.
Secara keseluruhannya, hasil kajian mendapati bahawa aspek pengetahuan, sikap, amalan
dan keimanan penghuni PUSPEN berada pada tahap cemerlang. Ini bermakna proses
pengajaran dan pembelajaran Modul Pengajian Islam di PUSPEN telah dilaksanakan
dengan baik dan berkesan. Hal ini dirumuskan dalam Jadual 4 di bawah:
JADUAL 4: Rumusan Tahap Pengetahuan, Sikap, Amalan dan Keimanan
Penghuni PUSPEN Terhadap Modul Pengajian Islam
Perkara Fasa 1 Fasa 2 Fasa 3 Fasa 4 Jumlah
Pengetahuan Cemerlang Baik Cemerlang Cemerlang 3 Cemerlang
1 Baik
Sikap Cemerlang Cemerlang Baik Cemerlang 3 Cemerlang
1 Baik
Amalan Cemerlang Cemerlang Cemerlang Baik 3 Cemerlang
1 Baik
Keimanan Cemerlang Cemerlang Cemerlang Cemerlang 4 Cemerlang
Jumlah 4
Cemerlang
3
Cemerlang
1 Baik
3
Cemerlang
1 Baik
3
Cemerlang
1 Baik
13 Cemerlang
3 Baik
Sumber : Data yang Diolah
PERBINCANGAN
Hasil kajian di atas menunjukkan bahawa secara umumnya, kandungan Modul Pengajian
Islam yang disediakan oleh JAKIM kepada penghuni PUSPEN adalah sesuai. Namun
terdapat sebilangan penghuni yang menganggap kandungan Modul adalah rendah
berbanding pengetahuan agama mereka yang sedia ada. Modul ini pula disokong
pelaksanaannya oleh guru-guru agama. Majoriti 3 orang guru agama disediakan di setiap
PUSPEN. Guru agama ini menggunakan tiga kaedah pengajaran dan pembelajaran di
PUSPEN, iaitu syarahan dan diskusi, talaqqi serta halaqah. Kaedah ini disokong pula
130
oleh alat bantu mengajar. Majoriti guru agama didapati menggunakan alat bantu
mengajar khususnya papan putih. Walau bagaimanapun, keseluruhan guru agama yang
mengajar di PUSPEN tidak mempunyai kemahiran ikhtisas.
Kajian turut mendapati bahawa pihak pengurusan dan pentadbiran di PUSPEN memberi
kerjasama yang baik dalam memastikan keberkesanan pelaksanaan Modul Pengajian
Islam. Namun terdapat gangguan daripada pihak pengurusan yang meminta penghuni
terlibat dengan aktiviti lain semasa kelas agama diadakan. Keberkesanan pelaksanaan
Modul Pengajian Islam di PUSPEN juga turut dibantu oleh penyediaan prasarana fizikal
seperti masjid dan surau.
Dapatan kajian juga turut menunjukkan bahawa tahap pengetahuan, sikap, amalan dan
keimanan penghuni yang mengikuti Modul Pengajian Islam berada pada tahap cemerlang
dan baik berbanding tahap sederhana dan lemah. Ini disebabkan oleh latar belakang
penghuni yang kebanyakannya telah sedia mempunyai pendidikan asas agama iaitu
75.8% daripada mereka telah melalui pendidikan agama di peringkat SRP/PMR dan SPM
serta sekolah agama. Mereka juga diwajibkan mengikut aktiviti agama di PUSPEN.
IMPLIKASI DAN CADANGAN
Modul Pengajian Islam sesuai dengan penghuni PUSPEN. Justeru, modul baru untuk
menggantikan modul sedia ada tidak perlu. Namun, Modul Pengajian Islam yang sedia
ada perlu ditambah baik dari segi isi kandungan Modul, liputan kandungan Modul,
kandungan Modul yang sistematik mengikut Fasa dan penamaan komponen Modul.
Penambahbaikan juga perlu dilakukan dari segi bilangan guru agama dan latihan ikhtisas.
Bilangan guru agama perlu ditambah sehingga menjadikan nisbah guru agama-penghuni
ialah 1:30. Mereka juga perlu diberikan latihan ikhtisas perguruan dan latihan dalam
perkhidmatan dari semasa ke semasa. Pemantauan yang lebih kerap daripada pihak
JAKIM hendaklah dilakukan. Kaedah pengajaran juga perlu dipelbagaikan bagi
menambah keberkesanan pengajaran dan pembelajaran. Penggunaan alat bantu mengajar
tidak sepatutnya hanya tertumpu kepada papan putih sahaja. Sebaliknya, ia perlu
131
dipelbagaikan terutamanya alat bantu mengajar yang telahpun disediakan oleh pihak
PUSPEN.
Dapatan kajian yang menunjukkan bahawa pengetahuan, sikap, amalan dan keimanan
penghuni selepas mengikuti Modul Pengajian Islam berada pada tahap cemerlang tidak
sepatutnya dijadikan petunjuk bahawa Modul tersebut sudah sempurna dalam segala
aspek. Ini kerana kajian ini menunjukkan bahawa kebanyakan penghuni telahpun
memiliki pengetahuan asas agama pada peringkat SRP/PMR dan SPM serta sekolah
agama. Perkara ini sedikit sebanyak telah menyumbang kepada tahap cemerlang dalam
pengetahuan, sikap, amalan dan keimanan penghuni. Justeru, kajian ini mencadangkan
agar pencapaian PSAK dipertingkatkan dengan pengisian aktiviti untuk mendekatkan diri
kepada Allah melalui program zikir, tilawah al-Quran dan amalan-amalan sunat pada
peringkat pra bebas. Pada peringkat pasca bebas pula hendaklah diwujudkan support
group yang berkesan. Selain itu dicadangkan pembinaan modul pra bebas termasuk
latihan kepada guru agama. Pengisian modul berkenaan hendaklah melibatkan proses
tazkiyat al-nafs untuk mendekatkan diri kepada Allah melalui program zikir, tilawah al-
Quran dan amalan-amalan sunat.
RUJUKAN
Abdullah al-Hadi Haji Muhamed & Iran Herman. 1997. Penagihan dadah mengikut
kaum, diri, keluarga dan persekitaran. Kuala Lumpur: Agensi Dadah Kebangsaan.
Agensi Dadah Kebangsaan. 1998. Kurikulum pemulihan fizikal dan disiplin penghuni-
penghuni Pusat Serenti. Kuala Lumpur: Kementerian Dalam Negeri.
Agensi Dadah Kebangsaan. 1998. Therapeutic community (TC) sebagai satu pendekatan
rawatan dan pemulihan dadah. Kuala Lumpur: Kementerian Dalam Negeri.
Anom. 2001. The National Center on Addiction and Substance Abuse at Columbia
University xc(CASA).
Anom.t.th. Penyalahgunaan Dadah. Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM)
Donnie W.W. Lorrie.B.Susan T. Tiffanie S. Cheryl A.B & Eugene W.I.2003. The Role of
Small and Medium-Sized African-American Churches in Promoting Healthy Life
132
Style. Journal of Religion and Health, Vol.42, No.3
John M.w., Jr. Tony N.B., Jerald G.B & Thomas A.L 2003. Religion, Race. And
Abstinence From Drug Use Among American Adolescents. Monitoring the Future.
Occasional Paper 58. Institute for Social Research University of Michigan Ann
Arbor.
Mahmood Nazar Mohamed, Md Shuaib Che Din & Ismail Ishak. IRPA 1995-1997.
Keberkesanan rawatan dan pemulihan penagihan dadah: Modaliti kerohanian dan
tradisional di Malaysia.
Mahmood, N.M. t.th. Therapeutic community and spiritual healing: the case of INABAH
drug rehabilitation programme. Sintok: Universiti Utara Malaysia.
Mohd Kamal Hassan. t.th. Keutahan Budaya dan Moral. Portal Pendekatan Islam
Hadhari.
Nazrul Islam, S.K., Hossain, K.J.& Ahsan, M.2000. Sexual life style, drug habit and
socio-demographic status of rug addicts in Bangladesh. Public Health (Nature).
112(5):389—392.
Soldera M, Dalgalarrondo P, Correa Filho HR & Silva CA. 2004. Use of Psychotropics
Drug Among Students:Prevalance and Associatated Sosial Factors. Revista De
Saude Publica 38(2):277-283.
Zakaria Stapa, Wan Abdul Kader Wan Ahmad, Aziz Jemain, Siti Rahayah Ariffin,
Zainab Ismail Faudzinaim Hj. Badaruddin, Ahmad Sunawari Long, Mohd Zamro
Muda, Roziah Sidik@Mat Sidek dan Wan Norhayati Wan Othman. 2005. Kajian
keberkesanan program pemulihan dadah ke arah penyediaan modul pendidikan
Islam di Pusat-pusat Serenti. Dlm. Roslan Abd Shukor et al. Prosiding Seminar
IRPA RMK-8 Kategori EAR. Jilid I. UKM Bangi: Pusat Pengurusan Penyelidikan,
hlm. 65-67.
Zakaria Stapa, Wan Abdul Kader Wan Ahmad, Aziz Jemain, Siti Rahayah Ariffin,
Zainab Ismail Faudzinaim Hj. Badaruddin, Ahmad Sunawari Long, Mohd Zamro
Muda, Roziah Sidik@Mat Sidek dan Wan Norhayati Wan Othman. 2005. Kajian
keberkesanan program pemulihan dadah ke arah penyediaan modul pendidikan
Islam di Pusat-pusat Serenti. Dlm. Roslan Abd Shukor et al. Prosiding Seminar
IRPA RMK-8 Kategori EAR. Jilid II. UKM Bangi: Pusat Pengurusan Penyelidikan,
hlm. 70-74.
Zakaria Stapa, Wan Abdul Kader Wan Ahmad, Aziz Jemain, Siti Rahayah Ariffin,
Zainab Ismail Faudzinaim Hj. Badaruddin, Ahmad Sunawari Long, Mohd Zamro
Muda, Roziah Sidik@Mat Sidek dan Wan Norhayati Wan Othman. 2008. Laporan
akhir Kajian keberkesanan program pemulihan dadah ke arah penyediaan modul
pendidikan Islam di Pusat-pusat Serenti.
133
COGNITIVE FACTORS OF MALE DRUG USERS & ABUSERS
Celia Veronica Augustin10
& Shamsul Haque
The objectives of this study were to identify critical automatic thoughts of male drug
users that precede and sustain drug use and to identify critical automatic thoughts of male
drug abusers that precede and sustain drug abuse.
Rationale
In order to ensure the individual takes full responsibility for his actions, the rationale
behind this study is to change the focus of factors of drug abuse from external to internal
factors that are within the conscious control and responsibility of the individual. Besides
that, the identification of dysfunctional automatic thoughts is essential for cognitive
therapy because ‗distorted, mistaken and unrealistic‘ thoughts contribute to
psychopathology (Freeman, Pretzer, Fleming and Simon, 1990:4). There is also the
desire to contribute to the effectiveness of cognitive therapy used in the treatment of
substance abuse and addiction. Besides that, this study seeks to help adolescents who are
the critical high risk group of drug use and subsequent abuse, develop awareness of
automatic thoughts (cognitions) related to drug abuse and subsequently enable them to
control and modify these thoughts before they lead to drug abuse.
Research Questions
• What are the critical automatic thoughts of drug users that precede and sustain
drug use?
• What are the critical automatic thoughts of drug abusers that precede and sustain
drug abuse?
10
Assoc.Prof.Sohail Imam, IIUM
134
Method
Procedure
Interview
Semi structured interviews were conducted on the 100 participants. A journal was used to
record these automatic thoughts immediately preceding drug use that were recalled by the
participants. The interviews lasted for an average of 30 minutes.
Checklist
A self tailored checklist (ATCDA) was developed and administered to a 100 drug users
and abusers. The medium of instruction was Malay.
Participants
A sample of 100 drug users and abusers were randomly selected for this study.
There were 95 Malays, 3 Chinese and 2 Indians.
Measure:
There were 2 main measures that were used. The first is the ATCDA checklist. This
checklist was created in Malay. It consists of 74 items which identifies the automatic
thoughts preceding drug use, dependence and subsequent abuse and/or addiction specific
to the Malaysian context. The response format for items were dichotomous.
The second measure was the semi-structured interview which was adapted from Beck‘s
Structured Interview for Eliciting Automatic Thoughts.
Results
Content Analysis
The content analysis of the semi-structured interviews identified several critical
automatic thoughts of drug users and abusers. These include: ‗to know/ experience/
curiosity‘; ‗not dangerous‘; ‗physiological need‘, ‗bored‘, ‗drugs give pleasure‘,
135
‗happiness/ fun/enjoy‘; ‗stress coping‘; ‗social facilitation‘; ‗confidence‘and ‗can
control‘.
ATCDA
The chi-square analysis of the ATCDA resulted in 33 critical automatic thoughts
prior to initial and subsequent drug use and abuse. The main items are item 2 (Drugs can
help me cope with stress), item 3 (Drugs can increase my energy), item 4 (I want to know
what drugs taste like), item 5 (My friends who take drugs look like they are enjoying
themselves), item 6 (I want to feel happy), item 8 (I am only young once in a lifetime),
item 10 (Drugs will not destroy me), item 11 (I want to know the greatness of drugs),
item 12 (I can control myself when taking drugs), item 17(The previous/older generations
also took drugs), item 20(I shall not become addicted to drugs), item 24 (Drugs can make
me happy), item 26 (I need drugs to help me cope with stress), item 28(I have
experienced pain because of drugs but this I‘m sure it will be different), item 29 (I can
lose my job by taking drugs), item 30 (Taking drugs wastes my money) and item 31
(Drugs are something which is great).
Discussion
Thirty two automatic thoughts is in line with Beck‘s cognitive model. However, item
29 (I can lose my job by taking drugs) appears to contradict the cognitive model as well
as previous research. Although the drug users had this automatic thought, it was not
sufficient to prevent initial drug use. This rationale is supported by Marlatt‘s cognitive
behavioral model of relapse prevention, whereby, the decreased self-efficacy and positive
outcome expectancies (i.e. can feel good, happy etc.) outweights the vague possible
negative effect of losing one‘s job.
Limitations
Further studies of reliability and validity of the ATCDA to the population of drug
sers and abusers would be important due to the fact that the sample of study were mainly
specific to males of Malay racial heritage. The question would be whether similar
136
automatic thoughts occur prior to drug use and abuse for other cultures, demographics
(i.e. female, age, location, ethnicity). Retrospective measures such as memory recall as
mentioned by Glass and Arnkoff (1997) ―that responses may represent reappraisals of
what respondents feel they could have been thinking than veridical reports of thoughts.‖
Implications of study
This study has emphasized the cognitive basis of substance use and abuse and added
support to cognitive theories as a bases for practical solutions of drug use and substance
abuse.
Conclusion
This study has succeeded to a certain extent to establish cognitive factors such as
automatic thoughts as critical factors of male drug use and abuse in the Malaysian
context.
[Article based on paper presented at the 5th
. International Postgraduate Research
Colloquim at International Islamic University Malaysia ((IIUM) Kuala Lumpur
M‟sia on 24-26 June 2008. Organised by Dept Psychology IIUM & Behavioral
Science Research Institute (BSRI) Thailand]
137
PERSEPSI KEBERKESANAN PROGRAM PEMULIHAN, STRATEGI DAYA
TINDAK DAN PROSES NIAT UNTUK PENAGIHAN BERULANG DALAM
KALANGAN BEKAS PENAGIH METHAMPHETAMINE
COGNITIVE FACTORS OF MALE DRUG USERS & ABUSERS
Murnizam Hj. Halik, Sharon Kwan Sam Mee, Norzihan Ayub,
Patricia Joseph Kimong & Peter S.K. Voo
ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk menerokai isu-isu dalam kalangan bekas penagih
Methamphetamine iaitu persepsi keberkesanan program pemulihan, mengenalpasti
strategi daya tindak, dan proses niat mereka. Seramai 59 orang bekas penagih lelaki yang
berumur antara 18 hingga 38 tahun dan sedang menjalani program pengawasan di pusat
AADK di Sandakan dan Kota Kinabalu telah dipilih secara persampelan bertujuan.
Secara umumnya, responden mempunyai pandangan yang positif mengenai pengisian
program dan bersetuju bahawa ia memberi faedah kepada mereka. Hasil kajian
menunjukkan bahawa responden mempunyai strategi daya tindak berbeza berdasarkan
niat atau tidak untuk menagih semula. Keinginan bawah sedar, rakan-rakan dan masalah
keluarga didapati merupkan punca utama kebarangkalian berlakunya penagihan berulang.
Implikasi kajian juga dibincangkan.
ABSTRACT
This study aims to explore issues among former Methamphetamine addicts such as
perceptions of the effectiveness of rehabilitation programs, identifying coping strategies,
and the process of their intention to relapse. A total of 59 male ex-drug addicts between
18 years to 38 years old who are under parole program at Sandakan and Kota Kinabalu
NIDA centre were selected through purposive sampling. In general, respondents have
positive views on the content of the programs and agreed that there are beneficial to
them. Results from the study showed that respondents‘ coping strategy differ based on
138
whether they have intention, or not, in relapsing. Unconscious desires. Acquaintances
and family problems are the main reasons why respondents are more likely to relaps.
Implications of the study are discussed.
PENGENALAN
Sebagai salah sebuah negeri di Malaysia, Sabah dalam kapasitinya yang tersendiri
mempunyai ruang yang cukup luas untuk mengkaji penagihan dadah dan relaps dari
sudut multibudaya. Etnik yang pelbagai mempunyai persepsi yang berbeza terhadap
penggunaan, penagihan dan pemberhentian daripada tingkah laku penagihan dadah atau
pemulihan. Berdasarkan Laporan Dadah bulan Julai 2008, dadah sintetik iaitu syabu
atau ATS (Amphemtamine Type Substance) adalah merupakan jenis dadah pilihan utama
oleh penagih di Sabah. Fenomena ini berbeza di Semenanjung Malaysia di mana pilihan
utama jenis dadah adalah heroin. Methamphetamine (MA) merupakan bahan perangsang
aktif yang bertindak ke atas sistem saraf pusat dan menghasilkan rangsangan aktif selama
hampir lapan jam. Keaktifan jangka masa panjang ini merupakan keupayaan dadah
dalam merangsang metabolisma badan manusia dan berfungsi seperti dadah lain iaitu
kokain yang boleh memberikan kadar keaktifan yang tinggi kepada penagih. Secara
umumnya, Methamphetamine dijual pada harga yang murah berbanding kokain dan
mampu memberikan ketahanan yang lama kepada pengguna berbanding dadah jenis lain.
Ini menyebabkan lebih ramai penagih memilih Methamphetamine. Selain
Methamphetamine, nama lain juga digunakan iaitu ―crank‖, ―hillbilly‖, ―peanut butter‖,
―ice‖ dan ―boo‖.
Semenjak 30 tahun yang lalu masalah dadah menjadi semakin serius. Pelbagai usaha
telah dilakukan bagi memerangi dadah termasuk menerusi penubuhan Jawatankuasa
Kabinet Membanteras Gejala Dadah (2004), penubuhan Agensi Anti Dadah Kebangsaan
atau AADK(1996), penubuhan Persatuan Mencegah Dadah Malaysia (PEMADAM)
(1976) dan Majlis Anti Dadah Kebangsaan. Akta Dadah Berbahaya 1952 juga telah
dipinda beberapa kali semata-mata untuk mengenakan hukuman yang lebih berat kepada
pesalah iaitu pengedar, pemilik dan penagih dadah. Suruhanjaya Bangsa- Bangsa Bersatu
139
Mengenai Dadah Narkotik (UNCND) telah mengisytiharkan bahawa 26 Jun pada setiap
tahun sebagai Hari Antidadah Antarabangsa, manakala kerajaan Malaysia turut
mengisytiharkan 19 Februari setiap tahun sebagai Hari Anti Dadah Kebangsaan.
Statistik terbaru penagihan dadah bagi tempoh suku ke tiga tahun 2006 menunjukkan
seramai 17,339 orang penagih telah dikesan. Terdapat penurunan bilangan penagih
sebanyak 24.82% berbanding tempoh masa yang sama pada tahun 2005 iaitu seramai
23,062 orang. Bilangan ini terdiri daripada 9,873 orang iaitu sebanyak 56.94% penagih
baru dengan menurun sebanyak 7.30% berbanding 10,650 orang bagi tempoh yang sama
pada tahun 2005. Bagi penagih berulang yang dikesan adalah seramai 7,466 orang iaitu
sebanyak 43.06% yakni menurun sebanyak 39.85% berbanding pada tahun 2005 seramai
12,412 orang (Nadi, Januari - Sept.2006 NADI, AADK ). Perbandingan dari segi
perangkaan untuk 14 buah bandar utama jelas menunjukkan Kuala Lumpur merekodkan
bilangan penagih yang tertinggi iaitu seramai 1,585 orang, diikuti Georgetown 1,227
orang, Ipoh 959 orang dan Johor Bahru 502 orang. Dalam membanteras penyalahgunaan
dadah, pelbagai cara telah diusahakan oleh kerajaan iaitu dengan menggubal akta
penyalahgunaan dadah dan pengedaran dadah seperti Akta Dadah Berbahaya 1952
(pindaan 2002), Akta Penagih Dadah (rawatan dan pemulihan) 1983 (pindaan 1998),
Akta Dadah Berbahaya (perlucuthakkan harta) 1988, Akta Dadah Berbahaya ( Langkah-
langkah Pencegahan Khas) 1985 dan Akta Racun 1952 (pindaan 1989).
Di samping itu, kerajaan telah menubuhkan pelbagai agensi dan pertubuhan untuk
membanteras penagihan dadah seperti Agensi Anti Dadah Kebangsaan, Persatuan
Pencegahan Dadah Malaysia (PEMADAM), Persatuan Bekas Penagih Dadah
(PENGASIH) dan mengadakan pelbagai program untuk memulihkan penagihan dadah
iaitu melalui penubuhan Pusat Serenti di seluruh negara. Malah, Kementerian Kesihatan
Malaysia menimbangkan untuk memberikan jarum suntikan dan kondom kepada penagih
tegar.
Sehingga hari ini, kerajaan terpaksa membelanjakan sebanyak RM500,000 sehari
bersamaan dengan sekitar RM150 juta sebulan dan RM1.08 bilion setahun untuk
140
memerangi dadah, separuh daripadanya bagi tujuan pemulihan di 29 buah Pusat Serenti
di merata Malaysia (Ramli Abdul Halim, Harian Metro,18/7/2006). Malangnya,
perbelanjaan besar ini sekadar menyaksikan hanya 20 hingga 25 peratus daripada penagih
ini dapat dipulihkan. Masalah dadah adalah masalah serius dan mengancam secara
berantai yang bermula dari penyeludupan dan pengedaran, kemudian membawa kepada
penyalahgunaan dan seterusnya penagihan dadah. Secara prinsip, puncanya masih sama
dan tidak pernah berubah, tetapi langkah penyelesaian masih kurang berkesan. Justeru,
sudah tiba masanya usaha memerangi dadah sebagai musuh utama negara dilancarkan.
Cara penyelesaian bukan sahaja menekankan kepada aspek moral dan kemanusiaan,
tetapi mengambilkira kemestian untuk memusnahkan sumber dadah dalam jaringan
masyarakat perlu difikirkan.
Beberapa kajian dalam negara dan luar negara telah dijalankan oleh pelbagai pihak
berhubung dengan penyalahgunaan dadah . Di Malaysia kajian penyalahgunaan dadah ini
bukan hanya dilakukan oleh agensi kerajaan tetapi turut dibantu oleh Institusi Pengajian
Tinggi (IPT), pihak NGO dan orang perseorangan. Antaranya adalah seperti Universiti
Kebangsaan Malaysia, Universiti Utara Malaysia, Universiti Sains Malaysia, Universiti
Malaya, Kementerian Dalam Negeri melalui Agensi Anti-Dadah Kebangsaan (AADK)
dan Kementerian Kesihatan Malaysia (KKM), Persatuan Mencegah Dadah Malaysia
(PEMADAM) dan Persatuan Bekas-bekas Penagih Malaysia (PENGASIH). Usaha lain
seperti Kempen Anti Dadah Kebangsaan telah dilaksanakan untuk membasmi masalah
dadah. Aktiviti seperti kaunseling dan aktiviti seumpamanya juga telah dijalankan untuk
tujuan menangani masalah penyalahgunaan dadah.
Mahmood Nazar Muhamed (2000), telah menjalankan kajian untuk meneliti program
pemulihan dadah yang dijalankan di luar institusi rawatan dan pemulihan dadah di
Malaysia untuk melihat kepada kekuatan, kekangan serta pengurusan penagih dadah
yang ditempatkan dalam program pengawasan atau program jagaan lanjutan. Hasil
kajian menunjukkan ramai bekas penagih tidak datang melapor diri dengan AADK
seperti yang disyaratkan dan daripada 186 orang responden kajian, hanya 73 orang
141
terlibat sepenuhnya dengan kajian. Daripada jumlah tersebut, 20.5 peratus telah disahkan
relaps dan selebihnya telah menghilangkan diri.
Kajian yang dijalankan oleh Azizi Yahya (2004) di dua buah institusi ke atas seramai 79
orang pelatih terdiri daripada penghuni yang telah menjalani sekurang-kurangnya 6 bulan
program pemulihan tingkah laku di Taman Seri Puteri Batu Gajah, Perak dan Kompleks
Dar-Assa‘dah, Kuala Lumpur untuk melihat keberkesanan pelaksanaan program yang
dijalankan di institusi tersebut. Dapatan kajian menunjukkan Program Vokasional,
Program Kokurikulum dan Program Bimbingan dan Kaunseling yang dijalankan didapati
kurang berkesan. Sebaliknya, program keagamaan yang dijalankan adalah berkesan.
Hasil kajian Mahmood Nazar Mohamed et. al (2006) menunjukkan institusi pemulihan
penagih dadah telah banyak ditubuhkan di Malaysia dan keberkesanannya hanya
bergantung kepada kemampuan bekas penagih dadah tersebut untuk tidak mengambil
dadah semula. Dapatan juga menunjukkan Metod kerohanian seperti Thoriot Qodiriyyah
Wan Naqsabandiyyah (TQN), kaunseling, program pendidikan pencegahan dadah
(SLAD) dan PEMADAM memberikan kesan yang tinggi terhadap pemulihan bekas
penagih. Keseluruhan program mempunyai pendekatan yang berbeza dan rawatan yang
berlainan dalam memulihkan bekas penagih.
Kajian luar negara yang dijalankan oleh Brecht, Greenwel, dan Anglin (2007) ke atas
325 orang remaja yang mengambil Methamphetamine menunjukkan pendekatan
polydrug pada awal intervensi kurang memberikan kesan kepada penagih
Methamphetamine. Dapatan menunjukkan golongan penagih Methamphetamine wanita
lebih menunjukkan keberkesanan yang tinggi. Kajian yang dijalankan oleh Daosodsai ,
Mark, Karen, Sara , Sopida dan Qutub (2007) ke atas pelajar sekolah yang telah
dikenalpasti terlibat dengan penagihan dadah jenis Methamphetamine mendapati bahawa
tahap laporan penggunaan Methamphetamine berkurangan dalam kalangan pelajar
sekolah setelah menjalani rawatan di sekolah.
Walaubagaimanapun masih ramai bekas penagih yang relaps dan gagal membebaskan
diri dari pengaruh dadah setelah menjalani rawatan di pusat pemulihan. Hal ini
142
menimbulkan pelbagai persoalan berkenaan keberkesanan rawatan yang diberikan di
pusat pemulihan. Namun demikan, kegagalan para penagih ini mungkin disebabkan oleh
pelbagai faktor. Antaranya, aspek mekanisme penagih itu sendiri iaitu strategi daya
tindak penagih tersebut dan proses niat penagihan semula untuk bebas daripada dadah.
Keberkesanan rawatan adalah bergantung kepada kesungguhan penagih mengikuti
program.
Kajian yang dijalankan oleh Mahmood, Shuaib & Lasimon (1999) mendapati faktor
keagamaan menjadi pilihan utama bekas penagih untuk berhenti daripada menagih dan
juga mengelakkan diri daripada menagih semula. Carver, Scheier dan Weintraub (1989)
yang menyatakan strategi daya tindak juga ada kaitan yang jelas dengan isu penagihan
dadah, terutama sekali strategi berbentuk ―disengagement‖ yang selalu dikaitkan dengan
penggunaan dadah berterusan dalam kalangan remaja manakala strategi ―engagement‖
pula selalu dikaitkan dengan usaha manjauhi dadah dan kejayaan tidak menggunakan
dadah semula selepas dirawat.
Terdapat juga penemuan beberapa pembolehubah yang mempunyai hubungan yang
positif dengan aktiviti pengmbilan dadah. Pembolehubah seperti kurangnya didikan
agama (Mahmood, Shuaib & Ismail, 1998) dan keluarga yang bermasalah (Brook,
Whiteman & Gordon, 2002) dikatakan mempunyai hubungan yang positif dengan aktiviti
pengambilan dadah. Hasil kajian Hundleby dan Mercer (1987) juga menunjukkan
bahawa terdapat hubungan negatif dalam kalangan remaja yang mempunyai didikan
agama yang mantap serta tahap pencapaian tinggi (high achievement) dengan kegiatan
pengambilan dadah. Hal ini juga ditemui oleh Mahmood et. al (1997) yang mendapati
remaja yang kurang didikan agama lebih cenderung untuk terlibat dengan masalah sosial.
Dalam kajian yang dijalankan oleh Farook Alomi (2004) ke atas 200 pelajar kolej yang
terlibat dengan Methamphetamine untuk melihat tentang peranan keluarga terhadap
pencegahan penagihan berulang dalam kalangan pelajar yang menagih Methamphetamine
di Carlifornia pula mendapati faktor penerimaan keluarga merupakan faktor penting yang
boleh mengurangkan penagihan berulang dalam kalangan remaja. Sementara Kajian
yang dijalankan oleh McCarthy and Anglin (1990) mendapati bahawa kurang sokongan
143
daripada ahli keluarga merupakan faktor singnifikan yang mendorong individu untuk
menagih dadah.
Selain itu, proses niat dalam diri individu mampu untuk menarik kembali bekas penagih
ke arah penagihan semula. Pembinaan hubungan yang baik dengan keluarga,
pembangunan peribadi, kerjaya, kegiatan sosial dan gaya hidup yang sihat adalah penting
untuk membantu kepulihan penagih sepanjang hayat (Lasimon Matokrem, 2007). Wan
Rafaei Wan Rafaei Abdul Rahman, Mariam Adawiah Dzulkifli, Shariffah Rahah Sheik
Dawood dan Mardiana Mohamad (2009) pula mengesyorkan penglibatan ahli keluarga
dan orang lain yang signifikan dalam proses pemulihan penagih untuk memastikan
pemulihan berjaya dengan sepenuhnya.
Kajian yang dijalankan oleh Wan Rafaei et. al. (2009), masalah hubungan dengan ahli
keluarga (penagih Melayu) dan teman wanita (penagih Cina dan India) juga menjadi
punca relaps. Dapatan kajian ini konsisten dengan dapatan kajian longitudinal yang
dijalankan oleh National Institute of drug Abuse (NIDA) di Amerika yang mendapati
pembinaan semula hubungan dengan ahli keluarga dan orang lain yang signifikan dengan
penagih adalah penting dalam proses pemulihan dan menangani relaps.
Walau bagaimanapun, kajian berkenaan proses niat penagihan semula dalam kalangan
penagih di Malaysia adalah kurang. Kajian ini dijalankan untuk mengkaji strategi daya
tindak bekas penagih dalam menangani penagihan berulang. Selain itu, kajian ini juga
bertujuan untuk mendapatkan persepsi bekas penagih Methamphetamine terhadap
kesesuaian rawatan penagihan semasa menjalani rawatan di pusat serenti. Kajian ini juga
dijalankan untuk menjelaskan bagaimana proses niat untuk keterlibatan semula dalam
kalangan bekas penagih itu berlaku.
144
KAEDAH KAJIAN
Persampelan dan Lokasi Kajian
Sampel yang digunakan oleh pengkaji dalam kajian ialah melalui teknik purposive
Menurut Bernard (2000), sampel purposive diperolehi daripada hasil pertimbangan
pengkaji terhadap jenis atau ciri-ciri sampel yang ingin diperolehi bagi memenuhi
kehendak atau tujuan penyelidikan. Subjek kajian adalah seramai 59 orang klien terdiri
daripada bekas penagih yang sedang menjalani program pengawasan di Sandakan dan
Kota Kinabalu. Lokasi temuduga telah dijalankan di daerah Sandakan dan Kota
Kinabalu. Umur bekas penagih yang terlibat dalam kajian ini adalah antara 18 tahun
hingga 38 tahun. Bagi tujuan menjaga kerahsiaan responden dalam kajian ini, semua
nama responden adalah di berikan kod-kod seperti berikut (KK) adalah responden di
kawasan Kota Kinabalu, (SS) adalah responden Sandakan, setiap nombor pertama
mewakili bilangan responden manakala nombor seterusnya adalah mewakili perenggan
verbatim responden:-
KK Responden pengawasan di Kota Kinabalu.
SS Responden pengawasan di Sandakan.
Skop Temubual
Pengkaji telah memilih untuk menggunakan soalan-soalan yang berbentuk temu bual
semi berstruktur. Biasanya soalan-soalan dalam temu bual semi berstruktur ditentukan
terlebih dahulu tetapi jawapan kepada soalan-soalan tersebut adalah terbuka, boleh
dikembangkan mengikut budi bicara penemu bual dan responden, sesuai dengan ciri-ciri
deskriptif kajian kes yang kaya, lebih mendalam dan terperinci tentang fenomena yang
dikaji. Temubual dibuat berlandaskan kepada tiga skop berikut:-
1. Apakah program yang pernah diikuti di Pusat Serenti.
2. Apakah cara anda supaya tidak terlibat dalam dalam penagihan dadah lagi.
3. Pernahkah anda berniat untuk mengambil dadah semula.
145
Prosedur Kajian
Kesemua proses temu bual telah dilakukan di agensi AADK oleh Pegawai Penyelidik
yang berpengalaman dan terlatih. Berdasarkan kepada skop temubual serta soalan-soalan
semi berstruktur yang ada, proses temubual dalam kajian ini mengambil masa dalam
tempoh 45 minit. Dalam kajian ini juga pengkaji telah menggunakan pita perakam
sebagai alat untuk merekodkan data.
Analisis Data
Pendekatan Grounded Theory telah digunakan dalam kajian ini bagi mendapatkan
keputusan kajian. Transkrip hasil temubual yang telah diperolehi dianalisis dengan
menggunakan perisian NVIVO 8 dan tema-tema atau isu-isu umum dikenalpasti dan
pengkategorian dibuat.
KEPUTUSAN
Persepsi
Apakah pandangan anda tentang program yang pernah diikuti di Pusat serenti atau
dalam tempoh pengawasan AADK?
Responden menyatakan pelbagai pandangan mereka tentang program yang diikuti
semasa berada dalam tempoh pengawasan. Enam kategori persepsi kesemua responden
iaitu memberikan pengalaman, pengisian program yang baik, peningkatan dan
pentadbiran serta memberikan rawatan kepada mereka. Keenam-enam persepsi ini
merupakan ringkasan keseluruhan daripada semua kenyataan responden dalam tempoh
pengawasan komuniti yang berada di Sandakan dan Kota Kinabalu.
Memberikan pengalaman
Ramai responden bersetuju bahawa program yang dijalankan oleh pihak AADK
memberikan pendedahan tentang akibat yang dihadapi oleh mereka jika berterusan
mengambil dadah jenis Methamphetamine (syabu). Selain itu, ia juga membantu
responden dalam mengenali diri serta meningkat jati diri mereka.
146
Pengalaman saya banyak setelah ikut program AADK, banyak saya belajar dari pegawai
AADK ni, sangat sesuai, misalnya sekarang saya ada matlamat diri, dan pendirian diri
sendiri (SS16–11).
Selain itu, program seperti bersukan juga merupakan satu cara yang praktikal yang
dititikberatkan oleh responden sebagai kaedah yang secara tidak langsung memberikan
mereka pengalaman untuk melupakan ketagihan mereka.
Program AADK ni saya rasa untuk kami tahu cara berhenti ambil itu barang ba, macam
program sukan di batu 4 tu, dorang (AADK) tu kami ikut supaya kami dapat pengalaman
bagaimana cara supaya lupa itu barang (syabu) (SS19–7).Kami memperolehi
pengalaman yang menarik seperti masuk hutan dan terlibat dengan aktiviti-aktiviti luar
(SS23–13).
Pengisian program yang baik
Terdapat responden yang mengenalpasti pengisian program yang bersesuaian dalam
membuat justifikasi mengapa mereka memberikan pandangan positif mengenai program
yang dijalankan. Antara pengisian program yang dikatakan berkesan ialah penerangan
mengenai penyalahgunaan dadah, kesan buruk penyalahgunaan dadah dan juga program
keinsafan antara program yang dilihat dapat membantu mereka apabila berdepan dengan
niat untuk menagih semula. Menurut KK2,
Saya memanfaatkan apa yang dipelajari semasa program. Pegawai ada meminta kami
untuk datang ke AADK untuk mendapatkan nasihat dan rawatan jika terniat untuk relaps
ataupun telah relaps. Mereka akan beri kaunseling dengan kami, aku rasa pengisian
program tu penting membantu kami kurangkan tekanan.
Peningkatan dan pentadbiran
Keseluruhan responden iaitu merasakan bahawa terdapat peningkatan dari tahun-ketahun
mengenai program yang dijalankan. KK2 contohnya, membandingkan program yang
sebelumya yang agak terhad dan bersifat pasif tetapi telah diperbaiki dengan melibatkan
147
responden untuk program luar. Responden daripada daerah Sandakan dan Kota Kinabalu
menjelaskan, wujud peningkatan kualiti program AADK setiap tahun dan mereka dapat
merasakan perubahan tersebut.
Seperkara yang menarik ialah contohnya bagi SS4 dan SS25, mereka lebih
menitikberatkan tentang layanan baik yang diberikan oleh pegawai AADK menyebabkan
mereka berasa mudah untuk menerima pengisian program yang dijalankan.
Seperti apa yang saya dengar, program AADK buat semakin bertambah baik, saya rasa
sendiri encik, tahun-tahun sebelumnya bekas penagih seperti saya datang untuk lapor
diri sahaja, sekarang kami bukan sahaja lapor diri tapi kami ikut program dorang
(AADK) ni, banyak program dibuat... (KK2-5)
Lengkap, semua program AADK lengkap untuk sedarkan kami. Pegawai membantu dan
memerhatikan kami dalam semua program yang dibuat. Perasaan kami seperti dihargai
kalau ikuti program dorang (AADK) (SS4–10).
Kadang-kadang kami juga dianggap seperti keluarga sendiri oleh pegawai AADK. Tiada
marah-marah kami (SS25–8).
Rawatan dan Terapi
Berdasarkan temuduga, sebilangan besar bekas penagih yang berada dalam tempoh
pengawasan komuniti oleh AADK di daerah Sandakan menyatakan program yang
dilaksanakan oleh AADK merupkan satu bentuk terapi dan deterrent, iaitu membantu
mereka melupakan tekanan dan sekaligus mengurangkan niat untuk menagih semula.
Pada pandangan saya, program ini dapat membantu saya mengurangkan tekanan, lepas
tu saya dapat tahan diri saya untuk ambil balik itu barang...program ini rawat saya jadi
tambah sihat berbanding dulu (SS3–5).
148
Strategi Daya Tindak
Apakah strategi atau cara anda supaya tidak terlibat dengan aktiviti penagihan dadah?
Hasil temubual mendapati bahawa terdapat dua bentuk strategi daya tindak yang
digunakan iaitu strategi daya tindak dengan niat dan strategi daya tindak tanpa niat.
Strategi daya tindak dengan niat merujuk kepada strategi daya tindak yang digunakan
oleh bekas penagih yang mengaku mempunyai niat dan keinginan untuk menagih semula
dan pada masa yang sama cuba untuk mengelakkan keinginan menagih semula dalam diri
mereka. Strategi daya tindak tanpa niat pula ialah strategi yang digunakan oleh bekas
penagih yang masih berada dalam tempoh pengawasan AADK dan mengaku tidak terniat
untuk mengambil semula dadah.
Strategi daya tindak dengan niat
Strategi daya tindak dengan niat terbahagi kepada tiga kategori iaitu mengelak daripada
rakan yang menagih, diri sendiri dan kuatkan pegangan agama.
Diri sendiri
Sesetengah responden mengakui bahawa keinginan mengambil dadah datangnya dari diri
sendiri. Responden menyatakan mereka terniat untuk mengambil semula dadah semasa
dalam tempoh pengawasan disebabkan diri sendiri. Bagi KK2, beliau menggunakan
teknik represi (repression) sebagai strategi, manakala SS22 pula lebih menjurus kepada
subliminasi (sublimination).
Saya berusaha sendiri untuk mengawal perasaan yang kadang kala sangat mau ambil
dadah balik, saya mengambil keputusan untuk tidak memikirkan tentang barang tu lagi,
saya berusaha untuk melupakan dadah dan tidak mengambil tahu tentangnya (KK2–4).
Saya pergi laut, memukat, memancing untuk hilangkan gian, kalau situ sahaja memang
terfikir. Sekarang ini memang tidak terfikir sudah. Saya selalunya ada niat tu encik mau
ambil balik, tapi kalau mau hilangkan saya pergi cari ikan di laut (SS22–26).
149
Mengelak daripada rakan yang menagih
Responden yang mengaku pernah terniat untuk menagih semula hampir keseluruhannya
menggunakan strategi daya tindak mengelak daripada rakan-rakan mereka yang menagih
kerana takut timbulnya perasaan (trigger) iaitu keinginan kuat hasil daripada niat yang
timbul untuk menagih semula bersama dengan rakan-rakannya.
Saya balik ke rumah ataupun pergi ke tempat lain yang jauh daripada mereka. Apabila
terniat untuk menagih semula, saya akan menghubungi rakan PRS lain dan mereka
memberikan nasihat tentang bahaya kalau menagih semula, tapi saya akan lari jauh
daripada kawan lama yang masih menagih, saya takut niat saya kuat mau ambil balik.
Itu cara saya elak supaya tidak ambil balik itu barang (KK1–16) .
Saya mengelak dari kawan lama encik, saya tau kawan-kawan saya yang ambil itu
barang lagi, saya jauh-jauh dari dorang (kawan-kawan), kadang-kadang tempat pun
boleh ingat kepada benda tu, kita lalu di tempat yang pernah kita ambil benda tu saya
mesti teringat, kalau ada kawan lama lagi saya akan terniat mau ambil balik benda tu
tapi saya cepat-cepat larikan diri (SS20–13).
Agama
Program pendidikan agama merupakan salah satu komponen utama yang diberi
penekanan dalam program rawatan dan pemulihan. Berbeza dengan teknik represi dan
subliminasi, pendekatan keagamaan lebih merujuk kepada mencari ketenangan dalam
melawan godaan keinginan menagih semula. Selain itu, bantuan dan sokongan daripada
ahli-ahli di institusi keagamaan dijadikan sebagai sokongan moral untuk mereka.
Rapatkan lagi hubungan dengan keluarga. Dari diri kita sendiri juga. Sembahyanglah
yang paling utama (SS5–12).
Saya memang selalu terniat mau ambil, tapi kadang-kadang saya akan ikut ceramah
agama di masjid, hati saya tenang kalau di masjid, saya dengar nasihat daripada orang-
orang di sana (SS9–13).
150
Strategi daya tindak tanpa niat
Strategi daya tindak tanpa niat pula terbahagi kepada empat kategori iaitu diri sendiri,
sibukkan diri dengan berkerja, dekatkan dengan agama dan bina hubungan dengan
keluarga.
Diri sendiri
Strategi utama responden adalah dengan percaya bahawa diri sendiri merupakan kunci
mereka untuk tidak menagih semula. Ketegasan diri kekuatan mental dikatakan dapat
menghindarkan diri daripada menagih semula. Hampir keseluruhan responden yang tidak
mempunyai niat untuk menagih semula menyatakan bahawa mereka berupaya untuk
berhenti terus daripada penagihan dadah kerana mereka percaya bahawa diri mereka
sendiri tidak mahu lagi terlibat dengan penagihan dadah
Saya tidak pernah terfikir ataupun terniat untuk mengambil semula dadah kerana saya
berpegang kepada janji saya sendiri yang tidak mahu menagih semula. Hal ini adalah
terpulang kepada diri sendiri untuk menentukan kehidupan yang lebih baik. Tetapi
pendapat saya, prinsip diri sendiri yang mesti kuat supaya tidak mengambil semula
dadah (KK2–7).
Sokongan utama untuk berhenti adalah daripada diri kita sendiri. Kalau saya, saya
memang tidak pernah terniat sudah mahu ambil balik, saya yakin diri saya boleh
tinggalkan itu benda, memang sakit kalau kita ingat yang dulu-dulu tapi semuanya
bergantung kepada diri kita sendiri la (KK6–12).
Strategi daya tindak seterusnya yang digunakan oleh responden yang tidak mempunyai
niat untuk menagih semula adalah dengan bekerja. Ini merupakan strategi yang serupa
yang dilakukan oleh mereka yang mengaku berniat untuk mengambil semula dadah, iaitu
melalui pendekatan subliminasi,
Kerja maksudnya jauh untuk kembali ke dadah. Kalau cuti buat lah apa-apa kerja seperti
tolong buat kerja rumah, Sibukkan diri dengan kerja supaya tidak teringat. Kalau ada
151
program ikut serta. Tiada kegunaan sudah dadah itu sama ku. Memang tiada faedah,
menyusahkan lagi ada (KK7-9).
Bina hubungan dengan Keluarga
Berkait rapat dengan diri sendiri ialah institusi keluarga. Keluarga yang masih sanggup
menerima golongan penagih sebagai ahli mereka memainkan peranan untuk menguatkan
jati diri penagih. Selain itu, keluarga merupakan pemberat (anchor) yang amat kuat
pengaruhnya kerana ia dikaitkan dengan pelekatan emosi (emotional attchment)
responden terhadap keluarga dan responden sedar akan implikasi perbuatan mereka
terhadap mereka yang disayangi.
Isteri dan keluarga. Isterilah yang paling banyak beri sokongan. Masa yang saya ada
dengan anak-anak. Kalau terfikir, saya akan fikir anak dan isteri. Apa mereka fikirkan
tentang saya sedangkan saya ketua keluarga. Selama ikut program memang ada
perubahan. Kita lawan perasaan untuk ambil balik sebab ada keluarga dan kita fikir
peranan kita dalam keluarga (SS3–16).
Anak saya lahir saya tidak nampak sebab saya di pusat serenti, kecewa habislah, bila
nampak anak, saya menangis sebab gembira dapat berubah tidak macam dulu (SS10–
14).
Agama
Strategi daya tindak dengan menggunakan faktor keagamaan popular digunakan oleh
bekas penagih dadah yang insaf daripada mengambil semula dadah. Selain digunakan
oleh responden yang mempunyai niat untuk mengambil semula dadah, strategi ini juga
digunakan oleh responden yang tidak mempunyai niat untuk menagih semula.
Sembahyang, beri perhatian dengan keluarga, rumahtangga, jauhkan diri dari kawan
lama. Saya meminta pada tuhan moga dijauhkan daripada perkara buruk seperti dulu.
Saya rasa sembahyang la, dari itu iman kita akan lebih kuat dan tidak mudah dipengaruh
(SS4–14).
152
Proses Niat untuk Penagihan Semula
Pernahkah anda berniat untuk mengambil dadah semula?
Proses niat terbahagi kepada beberapa kategori iaitu tindakbalas bawah sedar, kawan-
kawan, tekanan keluarga dan pengawasant. Hampir separuh daripada responden yang
masih berada dalam tempoh pengawasan komuniti menyatakan bahawa mereka terniat
untuk menagih semula semasa dalam tempoh pengawasan. Namun demikian, terdapat
juga beberapa responden yang langsung tidak terniat untuk menagih semula disebabkan
oleh faktor-faktor yang menjadikan dirinya yakin untuk berhenti.
Akibat tindakbalas bawah sedar
Pendekatan represi, terutama yang keterlaluan, yang diamalkan oleh responden boleh
menjadi pencetus kepada niat untuk menagih semula. Dalam proses mempertahankan
keinginan diri untuk relaps ini, timbul perasaan untuk menagih semula sekiranya terdapat
faktor sampingan yang boleh mengingatkan (cue) bekas penagih kepada pengambilan
dadah. Keadaan ini mudah terjadi terutamanya apabila responden tidak melakukan apa-
apa aktiviti.
Saya bertahan untuk tidak mengambil dadah lagi encik, kalau encik lihat, saya cuba
tahan kalau ada kawan datang mahu ajak ambil benda tu. Benda itu tiada guna ba
encik, cukup saya rasa... saya insaf sudah sebab sudah lama saya tidak insaf encik...tapi
encik, terus terang saya bagitau ah, kalau macam mana kita tahan pun ada juga kadang
kita mahu encik...keadaan macam kalau sendiri-sendiri lepas tu saya tidak buat apa-apa,
jadi kadang terfikir-fikir jugak... timbul niat jugak sebab mahu elak (SS2–24).
Saya bosan encik mahu elak kawan, dulu saya elak-elak daripada jumpa dengan kawan,
tapi makin mengelak semakin teringat benda tu, tu la kadang kawan yang baru keluar
pusat yang mahu mengelak terus dengan benda ni akhirnya dia yang ambil dulu itu
barang. Sebab kalau selalu mengelak ni susah jugak encik, macam makin kita elak
makin dekat ba encik. Syabu lain encik, bukan boleh kita tinggal terus atau kita elak,
orang cakap dapat elak lepas tu berhenti, dorang tipu tu encik. Jujur ar, saya encik,
tidak mahu elak-elak sebab kalau elak tambah mahu (SS1–21).
153
Kawan – kawan
Proses niat wujud daripada pergaulan bersama rakan dan kemudiannya rakan tersebut
bercerita mengenai peristiwa-peristiwa yang boleh mengingatkan responden tentang
kenikmatan setelah mengambil dadah. Kawan-kawan merupakan antara faktor yang
utama yang mana ramai bekas penagih yang separa pulih kembali menagih dadah.
Mula-mula kami cerita biasa-biasa saja encik, tetapi selepas berjam-jam lepak, cerita itu
barang keluar juga itu,kalau dengar kawan-kawan cerita hati ni lain-lain sudah, apa lagi
kalau kawan cerita sambil tunjuk barang, masa tu mesti terniat sudah mahu ambil
balik...mesti diri sendiri yang kuat encik, kalau tidak senang-senang relaps (SS1–20).
Saya sendiri tidak tahu. Keinginan untuk mengambil semula memang selalu ada, niat pun
memang selalu ada sebab saya tinggal di tempat orang beli itu barang, kawan-kawan
ramai datang bawa barang (SS22–21).
Tidak dinafikan terdapat juga rakan yang menolong mereka untuk melupakan dadah dan
menasihati responden untuk melupakan tentang dadah. Menurut sebilangan responden,
terdapat rakan yang baik yang membantu melupakan mengenai dadah dengan megajak
responden bersukan dan juga melakukan aktiviti berfaedah sekiranya pada waktu lapang.
Tekanan Keluarga
Keluarga yang tidak menerima penagih sebagai ahli keluarga memberikan kesan kepada
keinginan seseorang bekas penagih untuk menagih semula. Faktor keluarga adalah faktor
yang kuat untuk mencetuskan permulaan kepada proses niat pada diri bekas penagih
untuk menagih semula. Menurut SS2,
kalau ada masalah yang berlaku di rumah, saya lari encik, kadang saya jumpa kawan,
cerita masalah ku dengan kawan, kalau dirumah juga saya boleh gila encik, keluarga
saya selalu marah-marah...
Pergaduhan dengan keluarga, perpisahan dengan suami atau isteri, pertengkaran dengan
adik beradik dan pelbagai masalah keluarga menyebabkan tekanan kepada bekas penagih
154
dan gangguan emosi yang dialami ini merupakan asas kepada tercetusnya niat untuk
menagih semula kerana ingin melupakan masalah keluarga yang dihadapi.
Tekanan keluarga kadang-kadang boleh buat otak bengang encik, saya rasa kalau
dorang marah-marah macam saya tidak suka ba encik, saya selalu keluar tu kalau
dorang marah, saya lari, kalau disitu juga mesti saya dimarah walaupun tiada
salah...saya berjumpa kawan...ikut dorang, apa yang dibuat saya ikut (SS4–14).
Tekanan, kadang-kadang bapa marah. Kita tidak ambil sudah tapi diungkit-ungkit lagi,
kalau tidak tahan dimarah saya terus ambil itu barang (SS9–17).
Pengawasan
Program pengawasan komuniti oleh AADK membantu bekas penagih melupakan tentang
penagihan dadah dan membantu mereka mencari peluang-peluang kerjaya. Bagi
sebilangan kecil responden, pengawasan yang kurang akan menyebabkan niat mengambil
semula dadah tercetus.
Sememangnya terdapat banyak perubahan yang positif saya dapat rasakan melalui
penglibatan dalam program ini. Sebelum ini saya pernah relaps semasa berada di Kudat
kerana kurangnya pengawaan dan keterlibatan dengan program (SS9-9).
Kalau tiada program AADK mungkin saya ambil balik encik, rumah saya tempat orang
ambil itu barang, jadi hari-hari saya tengok, kalau tidak kuat tahan saya ambil jugak tu,
niat tu memang selalu ada tapi kalau ada program AADK saya suka sebab boleh
kurangkan niat saya...bahaya encik, mungkin niat mau ambil balik tu ada(menjadi) sebab
saya tidak ikut program AADK ni (SS6–16).
KESIMPULAN DAN PERBINCANGAN
Berdasarkan keputusan kajian persepsi responden terhadap Pusat Serenti atau dalam
tempoh pengawasan komuniti AADK, majoriti responden mengatakan program yang
dijalankan memberikan pengalaman kepada mereka kerana pengisian program adalah
baik dan memberi faedah kepada mereka. Ini secara tidak langsung telah menjadi satu
155
bentuk rawatan dan terapi dalaman kepada responden untuk meninggalkan
penyalahgunaan dadah. Di samping itu, peningkatan dalam pentadbiran pihak AADK
meningkatkan keyakinan mereka tentang program khasnya dan pihak AADK amnya.
Keadaan ini meningkatkan minat responden untuk mengikuti program AADK sama ada
semasa di pusat serenti atau semasa pengawasan komuniti.
Di samping itu, dari segi daya tindak, kesemua respondan mempunyai strategi tersendiri
sama ada mereka mempunyai niat atau tidak untuk menagih semula. Walau
bagaimanapun, kebanyakan responden menyatakan faktor diri sendiri memainkan
peranan utama untuk menghilangkan ketagihan. Sekiranya diri sendiri tidak mempunyai
ketegasan mahupun disiplin diri, maka masalah penagihan tidak dapat diselesaikan.
Menurut responden, dengan pegangan agama yang kukuh dan kesungguhan untuk
mempelajari ilmu agama secara lebih mendalam, mereka mempunyai ketenangan dan
petunjuk untuk berubah ke jalan yang benar. Dapatan ini disokong oleh kajian yang
dijalankan oleh Mahmood, Shuaib & Lasimon (1999) yang mendapati faktor keagamaan
menjadi pilihan utama bekas penagih untuk berhenti dan mengelakkan diri daripada
penagihan semula. Walau bagaimanapun, terdapat sedikit perbezaan strategi daya tindak
dengan niat dan tanpa niat yang melibatkan pihak ketiga. Bagi responden yang
mempunyai niat untuk menagih semula , mereka mengambil keputusan menjauhkan diri
daripada rakan yang menagih untuk mengelakan diri daripada dipengaruhi oleh rakan
untuk menagih semula. Sementara responden yang tidak mempunyai niat untuk menagih
semula pula, memerlukan sokongan keluarga dan mereka cuba sedaya upaya untuk
membina semula hubungan kekeluargaan kerana ingin menjalani kehidupan seperti biasa
di samping keluarga tersayang. Kajian lepas turut mendapati hubungan kekeluargaan
yang baik dan pengelibatan keluaraga dalam proses pemulihan penagih adalah penting
(Lasimon Matokrem, 2007 ; Wan Rafaei et. al, 2009).
Terdapat beberapa sebab terjadinya proses niat penagihan berulang tidak kira responden
mempunyai niat atau tidak untuk menagih semula dalam kajian ini. Majoriti responden
mengatakan keadaan bawah sedar diri menyebabkan keinginan mereka untuk menagih
semula. Ini kerana perasaan untuk menagih itu meningkat sekiranya mereka tidak
156
mempunyai aktiviti mahupun pekerjaan untuk dilakukan. Desakan rakan dan tekanan
keluarga menambahkan lagi keinginan untuk menagih kerana mereka bukan sahaja tidak
mempunyai sokongan positif tetapi keadaan ini menyebabkan mereka merasa ‗ditolak‘
untuk melibatkan semula dengan dadah. Ini disokong oleh dapatan kajian yang dijalankan
oleh Wagner (1993) dan Elliot, Huizinga, dan Suzanne (1985). Proses niat penagihan
semula juga berkaitan dengan pengawasan pihak AADK kerana sesetengah responden
berpendapat sekiranya pihak AADK tidak ketat dalam menjalankan pengawasan terhadap
parol, secara tidak langsung mereka akan kurang berdisiplin untuk berubah. Ini adalah
kerana bagi responden, mereka kehilangan tempat bergantung terutama sekiranya mereka
tidak mempunyai sokongan daripada keluarga mahupun rakan.
Oleh itu, sekiranya responden mempunyai kesediaan untuk berubah tetapi masih
menghadapi risiko untuk relaps, mengapakan keadaan ini berlaku? Adakah rawatan yang
pernah dilalui oleh mereka di pusat serenti dan pengawasan komuniti tidak meningkatkan
kemahiran asertif mereka untuk berkata ‗TIDAK‘ kepada dadah? Berdasarkan respon
yang diberikan oleh responden dalam kajian ini, boleh dikatakan bahawa sebab utama
relaps terjadi adalah kerana tahap penerimaan bekas penagih terhadap penagihan mereka.
Sekiranya faktor bahan kimia dalam badan dianggap telah dinyahkan semasa mereka
berada di Pusat Serenti, maka faktor psikologikal merupakan sebab utama terjadinya
relaps.
Berdasarkan pendekatan Psikoanalisis, kajian juga mendapati ramai responden yang
mengakui bahawa mereka masih berasa ketagih telah mengunakan teknik represi dan
subliminasi dalam mengawal kehendak untuk menagih semula. Kaedah sebegini adalah
kurang efektif kerana ia bersifat sementara dan lebih memburukkan kerana penagih harus
berada pada tahap mental dan keyakinan yang kuat dalam menangani kehendak bawah
sedar mereka. Selain itu, penagih juga harus mengamalkan teknik tersebut secara
berulangan tanpa leka. Relaps mudah berlaku apabila penagih gagal mengamalkan teknik
tersebut secara tetap (constant) terutamanya apabila mereka berhadapan dengan masalah.
157
Bagi mereka yang mengakui berjaya dalam mengelakkan relaps adalah mereka yang
menerima hakikat bahawa mereka adalah penagih dan bersedia mendapatkan sokongan
terutamanya yang berbentuk keagamaan. Pendekatan melalui sokongan daripada institusi
agama adalah pendekatan yang selamat kerana tidak ada elemen negatif yang dikaitkan
dengan pendekatan agama. Perkara pokok dalam pendekatan agama ialah pengikut mesti
terlebih dahulu menerima kelemahan mereka sebelum memohon bantuan daripada tuhan
masing-masing. Seperti contoh, doa bagi mereka yang beragama Islam melibatkan
elemen penerimaan seperti ‘Ya Tuhanku, aku insan yang lemah dan memerlukan
pertolonganmu‘ dan bagi mereka yang beragama Kristian, ‘Father, I have sinned‘‘. Oleh
itu, penagih yang masih dalam peringkat penafian (denial) adalah lebih terdedah kepada
relaps berbanding daripada mereka yang akur akan kelemahan mereka dan cuba untuk
mendapatkan bantuan. Keluarga dan rakan-rakan juga disebut sebagai sumber sokongan
kepada penagih. Bagaimanapun, sistem sokongan sebegini mempunyai risiko tersendiri
iaitu terdapat keadaan yang mana masalah keluaga serta rakan-rakan yang masih menagih
boleh menyebabkan penagih terjebak semula ke kancah penagihan.
Keadaan relaps penagih boleh dijelaskan berdasarkan tahap kesediaan berubah seperti
yang diutarakan dalam teori Transtheoretical Model of Change (TMC) (Rajah 1).
158
Rajah 1 : Tahap Interaksi Penagih Relaps berdasarkan Teori Transtheoretical Model of
Change (TMC)
Kajian mengandaikan bahawa tahap interaksi penagih di bahagikan kepada tiga peringkat
iaitu semasa di Pusat Serenti, parol dan komuniti. Dua fungsi utama di Pusat Serenti
ialah ditoksifikasi dan membina kekuatan psikologi penagih. Sekiranya berdasarkan
Teori TMC, Pusat Serenti mampu berfungsi dalam membantu penagih beralih daripada
peringkat pre-contemplation hinggalah action. Pengkaji berpendapat bahawa kunci untuk
mengurangkan relaps terletak pada peringkat parol kerana pada peringkat ini, kaunseling
boleh dijalankan untuk membantu penagih meningkatkan strategi daya tindak daripada
peringkat represi kepada peringkat penerimaan (acceptance). Apabila strategi daya tindak
penagih berada dalam tahap penerimaan, kemungkinan untuk mereka mencapai tahap
action dan maintenance adalah lebih cerah berbanding dengan mereka yang masih berada
pada peringkat represi dan subliminasi.
Tahap 1
Serenti
Detoksifikasi
Perkembangan
Psikologikal
Tahap 2
Parole
Penerimaan *
Subliminasi
Regresi
Tahap 3
Komuniti
Agama
Keluarga (+/-)
Rakan (+/-)
Tiga tahap interaksi penagih relaps
pra-kontemplasi
kontemplasi
Persediaan
Tindakan
action
Tra
nst
heo
reti
cal
Mo
del
of
Ch
an
ge
(TM
C)
Persediaan
Tindakan
Pengekalan
Persediaan
Tindakan
Pengekalan
159
Satu senario yang boleh digunakan untuk menjelaskan andaian di atas ialah dalam
keadaan yang mana bekas penagih menggunakan teknik represi dan subliminasi dalam
menagani keinginan untuk menagih semula. Mereka berkemungkinan bertidak secara
agresif seperti menumbuk dinding, melaung dan bertindak ganas ataupun secara pasif
seperti menangis atau tidur untuk menghalang keingan untuk menagih. Keluarga atau
rakan-rakan akan merasa takut atau sangsi untuk membantu individu sebegini dan
sokongan yang diharapkan kemungkinan besar tidak diberikan. Bagaimanapun, individu
yang menggunakan teknik penerimaan kebiasaanya akan mengaku kepada keluarga dan
rakan-rakan mengenai keinginan mereka untuk menagih semula dan berkemunginan
besar mendapat sokongan serta bantuan daripada keluarga dan rakan-rakan untuk
menghilangkan keinginan mereka untuk menagih semula.
Hasil kajian ini memberi implikasi kepada pihak PUSPEN untuk memperbanyak
program- program pemulihan yang menjurus kepada meningkatkan kayakinan dan
penghargaan kendiri penghuni- penghuni PUSPEN. Ini disebabkan sekiranya mereka
mempunyai keyakinan dan penghargaan kendiri yang tinggi selepas bergelar bekas
penagih dadah, maka mereka dapat mengharungi cabaran hidup untuk berhadapan
dengan masyarakat selepas keluar dari PUSPEN.
Dengan itu, pendekatan kaunseling daripada pihak AADK kepada parole yang masih
berada dalam pengawasan komuniti adalah penting supaya mereka betul- betul
mempunyai tahap penerimaan yang tinggi tentang keadaan mereka tanpa menggunakan
kaedah represi dan submisi untuk berhadapan dengan masalah mereka. Sekiranya
golongan parole ini menerima hakikat bahawa mereka adalah bekas menagih dadah
dengan mengikis segala pandangan serong daripada sesetengah pihak dan terus
mempunyai pandangan positif terhadap diri sendiri, maka perasaan ingin menagih semula
dapat dicegah kerana mereka lebih bersikap tegas dan berdisiplin kepada diri sendiri
dengan tidak mudah terpengaruh dengan pihak tertentu untuk menagih semula dadah.
160
RUJUKAN
Azizi Yahya (2004). Pembangunan Kendiri. Johor: Universiti Teknologi Malaysia.
Bernard, H. R. (2000). Social research methods: Qualitative and quantitative
approaches. Thousand Oaks, California: Sage Publications, Inc.
Brecht, M.L., Greenwel,l L., & Anglin, M.D., (2007). Substance use pathways to
methamphetamine use among treated users , Addictive Behaviors, 32, 24–38
Brooks, J.S., Whiteman & Gordon (2002). Longitudinally Foretelling Drug Use In the
Late Twenties. Adolescents Personality and Social Environement Antecedents.
Journal of genetic Psychology, 161, 1, 36-42
Carver, C.S., Scheier, M.F. & Weintraub, J.K. (1989). Assessing coping strategies : a
theoretical based approach. Journal of Personality and social Psychology, 36,
267-283
Daosodsai, P., Mark A. B., Karen, H., Sara ,H., & Sopida D., & Qutub S. ( 2007). Thai
War on Drugs: Measuring changes in methamphetamine and other substance use
by school students through matched cross sectional surveys. Addictive Behaviors,
Volume 32, Issue 8, 1733-1739
Elliot, D.S., Huizinga, D. & Suzanne, A. (1985). Explaining delinquency and drug use.
Journal of Marriage and the Family, 49, 151-164.
Farook Alomi, D.( 2004). Adolescents' coping Intimacy with parents and friends. Journal
of Adolescence. 30(117): 133-139.
Hundleby, J. D. & Mercer, W.G (1987). Family and Friends as social environments and
their relationship to young adolescents use of alcohol, tobacco and marijuana.
Journal of Marriage and the Family, 49,151 – 164
Lasimon, M. (2007). Intervensi dan Peranan Kaunselor untuk menjana Kepulihan Klien
Sepanjang Hayat. Jurnal Antidadah Malaysia, 1, Jun 2007.
Laporan Dadah Julai 2008. Dipetik dari http://www.adk/gov.my/download/laporan/
laporanjulai.pdf
Mahmood, et all (2006). Mencegah,Merawat dan Memulihkan Penagihan Dadah :
Beberapa pendekatan dan amalan di Malaysia.Utusan Publication &
Distributors Sdn Bhd : Kuala Lumpur
161
Mahmood, N.M.(2000). Penilaian mekanisme bela Diri melalui Thematic Apperception
test : Aplikasi dalam kaunseling dengan penagih dadah. In Mahmood N.M.,
Nadiyah, E., & Azmi, S ( Eds) , Proceedings : National Seminar on Social Work
management Sintok : SPS-UUM
Mahmood, N.M., Shuiab Che Din, Lasimon , M ( 1999). Penentu Psikososial terhadap
penagihan semula di kalangan penagih dadah psikoaktif. Laporan Kajian UUM-
IRPA
Mahmood, N.M., Shuiab Che Din & Ismail Ishak (1998). Keberkesanan program
pemulihan dadah Modaliti Tradidisonal , in Mahmood, N.M., ( Ed), Proceedings
: UUM 1997, Research Seminar, Sintok : Centre Fpr Research and Consultancy.
Mahmood, N.M., Shuiab Che Din & Ismail Ishak (1996). Functional support and familial
variables relate to multiple relapse cases. 16 th International IFNGO Conference
for the prevention of Drugs and substance abuse , Jakarta , Indonesia
McCarthy, W. J., & Anglin, M. D. (1990). Narcotics addicts: Effect of family
and parental risk factors on timing of emancipation, drug use onset, preaddiction
incarcerations and educational achievement. Journal of Drug
Issues, 20 (1), 99- 123.
Ramli Abdul Halim, Harian Metro,18/7/2006). Dicetak pada 12 Julai 2009, Atas talian
www.ippbm.gov.my/v2/index.php?option=com
Wagner, E. F. (1993). Delay of gratification, coping with stress, and substance use in
adolescence. Experimental and Clinical Psychopharmacology, 1, 27-43
Wan Rafaei Abdul Rahman, Mariam Adawiah Dzulkifli, Shariffah Rahah Sheik Dawood
& Mardiana Mohamad (2009). Social Supports Among Malay, Chinese, And Indian
Drug Addicts In Malaysia. Jurnal Antidadah Malaysia, Jilid 5 2009 , 149 - 187