Hasnan Y* , Azman H*, Kamaruddin M*,Che Aziz H*, Alwani M*, Noran H*(Dr.), Norazmi A*(Dr.) Pejabat Kesihatan Daerah Kota Bharu, 15500 Kota Bharu, Kelantan

Wabak demam denggi telah berlaku di Bandar Baru Kubang Kerian, Mukim Kubang Kerian, Kota Bharu Kelantan pada 15 Ogos, 2011 sehingga 5 September, 2011 melibatkan 6 kes.

Objektif kajian deskriptif ini adalah menerangkan ciri-ciri demografi dan klinikal pesakit, mengenalpasti punca dan faktor-faktor penyumbang kepada kejadian wabak serta langkah-langkah kawalan.

Definisi kes adalah demam disamping dua tanda sampingan seperti sakit kepala, sakit otot, sakit sendi, ruam, loya atau muntah samada disyaki atau disahkan serologi.

Kajian mendapati kaum lelaki didapati berisiko 2 kali ganda berbanding kaum perempuan. Empat (4) kes berbangsa Melayu (67%) manakala dua (2) kes berbangsa cina (33%). Kes yang paling muda lelaki berumur 13 tahun dan paling tua berumur 51 tahun dengan 50% kes adalah dari kumpulan umur 21 – 30 tahun. Semua kes didiagnosis sebagai demam denggi, 5(83%) kes didapati positif serologi manakala 1(17%) kes negatif serologi. Tanda klinikal dialami adalah demam 6(100%), sakit badan 6(100%), sakit sendi 2(33%), sakit kepala 2(33%), muntah 2(33%), ruam 2(33%) dan loya 1(17%). 4(67%) kes dikesan melalui PCD manakala 2(33%) kes lagi dikesan melalui pengesanan secara aktif (ACD).

Aktiviti kawalan wabak yang dijalankan adalah pemeriksaan premis aedes (PPA), semburan kabus dan ULV, gotong royong serta pendidikan kesihatan.

Kesimpulannya, kejadian wabak berpunca daripada pendedahan kes indeks kepada persekitaran luar yang sensitif, kehadiran nyamuk aedes berdasarkan Indeks Aedes dan Indeks Breateau yang tinggi (AI>1%, BI>2.5) menjadi faktor perebakan virus denggi di lokaliti. Kelewatan aktiviti kawalan disebabkan kegagalan pengesanan kes di peringkat awal, aktiviti kawalan yang tidak efektif disebabkan kewujudan premis yang tiada penghuni dan sikap tidak peduli masyarakat terhadap kebersihan persekitaran menjadi faktor penyumbang kepada kejadian episod wabak ini.

DAERAH KOTA BHARU

Keluasan 409 kilometer persegi

Penduduk 496,600 orang

Melayu (95%), Cina (3.8%), India (0.3%) dan kaum-kaum lain (0.9%)

Median kadar insiden kes DD/DDB bagi tempoh 5 tahun (2005 – 2009) :

208.42 per 100,000 penduduk – Kota Bharu

112.99 per 100,000 penduduk – Kelantan

Penyakit Demam Denggi disebabkan oleh virus denggi yang disebarkan melalui gigitan nyamuk aedes.

Berlaku sepanjang tahun dengan kemuncak pada pertengahan tahun.

Menjangkiti semua peringkat umur, jantina dan bangsa terutama sekali di kawasan bandar.

1 4

6 7 3

6 7

72

6

1

7

2

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Bila

nga

n K

es

Tahun

Kejadian Kes Demam Denggi Di Bandar Baru, Kubang Kerian Tahun 2000 - 2010

Bilangan premis 1,328 (400m radius), penduduk 3,164 orang Melayu (80%), Cina (18%), lain-lain (2%)

Sejarah Wabak

Bandar Baru Kubang Kerian

2007, Feb - Ogos, (72 kes) –

kewujudan rumah kosong

dikenalpasti sebagai faktor

penyumbang kejadian wabak

yang besar dan tidak terkawal

Wabak Kg.Huda Jan,2010 2 kes

Wabak Kg.Demit 1 Mac,2010

4 kes

Wabak Kg.Demit 2 Apr,2010

4 kes

Wabak Cbg 4 Pasir Hor Apr - Mei,2010

9 kes

15 Ogos, 2011 : 3 notifikasi serentak ,dua (2) dari Hospital Pakar Perdana dan satu (1) kes dari Hospital Universiti Sains Kubang Kerian. Bilik Gerakan diaktifkan untuk penyiasatan dan aktiviti kawalan.

16 Ogos, 2011 : Wabak telah dikenalpasti dan diistihar

18 Ogos, 2011 : Notifikasi KB1217 dari Hospital Universiti Sains Kubang Kerian.

21 Ogos, 2011 : Notifikasi KB1235 dari Hospital Pakar Perdana.

22 Ogos, 2011 : Notifikasi KB1245 dari Hospital Pakar Perdana.

Menentukan epidemiologi wabak mengikut masa, tempat dan orang yang terlibat. Mengenalpasti punca dan faktor risiko berlakunya wabak. Menentu dan melaksanakan tindakan kawalan dan pencegahan yang terbaik supaya wabak terkawal dan tidak berulang.

telah dijalankan melalui kaedah : Penyiasatan kes di hospital dan rumah pesakit. Pengesanan kes secara aktif (ACD) di lokaliti. Pengesanan kes yang hadir untuk mendapatkan rawatan di klinik kerajaan dan swasta (PCD). Ujian serologi (DRT) di lapangan. Pengesanan vektor. Penilian risiko di persekitaran

Data dimasukkan ke dalam sistem pengakalan data dan dianalisa menggunakan Microsoft Excel versi 2007.

Kes Demam Denggi ditakrifkan sebagai seseorang yang mengalami demam diikuti dengan sekurang-kurangnya dua tanda lain seperti sakit-sakit badan, sakit kepala, sakit sendi, ruam atau muntah-muntah*2 bermula 26 Julai, 2011 (2 minggu sebelum onset indeks kes) sehingga 5 September, 2011 (2 minggu selepas notifikasi kes terakhir), serta mempunyai hubungan epidemiologi dengan kejadian wabak samada disyaki atau disahkan positif serologi.

Wabak Demam Denggi ditakrifkan apabila terdapat 2 atau lebih kes dikesan berlaku dalam tempoh 14 hari dari tarikh notifikasi kes pertama di satu lokaliti dalam lingkungan jarak 200m radius. Lokaliti Sensitif :

Terdapat kejadian kes di lokaliti dalam tempoh 6 bulan. Pernah menjadi wabak dalam tempoh 12 bulan. Semburan Ruang Thermal (SRT) indoor kurang 80%

Kes Mengikut Kumpulan Umur (n=6) Kumpulan Umur Bilangan Peratus

10 – 20 tahun 21 – 30 tahun 31 – 40 tahun 41 – 50 tahun

51 tahun ke atas

1 3 1 0 1

17% 50% 17% 0% 17%

Kes Mengikut Jantina (n=6) Jantina Bilangan Peratus Lelaki

Perempuan 4 2

67% 33%

Kes Mengikut Bangsa (n=6) Bangsa Bilangan Peratus Melayu

Cina 4 2

67% 33%

Kes Mengikut Pekerjaan (n=6) Jenis Pekerjaan Bilangan Peratus

Guru Tadika Pelajar

Peniaga Jurujual

Surirumah Kerja Sendiri

1 1 1 1 1 1

17% 17% 17% 17% 17% 17%

Kes Mengikut Diagnosis (n=6) Diagnosis Bilangan Peratus

Demam Denggi 6 100% Kes Mengikut Status Serologi (n=6)

Serologi Bilangan Peratus Positif IgM

Negatif IgM 5 1

83% 17%

Kes Mengikut Cara Pengesanan (n=6) Cara

Pengesanan Bilangan Peratus

Passive Case Detection (PCD)

4 67%

Active Case Detection (ACD)

2 33%

6 kes

6 kes

2 kes

2 kes

2 kes

2 kes

1 kes

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Demam

Sakit badan

Sakit sendi

Muntah

Ruam

Sakit kepala

Loya

Peratusan

Tan

da-

tan

da

kli

nik

al

n = 6

0

1

2

20-J

ul

21-J

ul

22-J

ul

23-J

ul

24-J

ul

25-J

ul

26-J

ul

27-J

ul

28-J

ul

29-J

ul

30-J

ul

31-J

ul

01-

Au

g

02-

Au

g

03-

Au

g

04

-Au

g

05-

Au

g

06

-Au

g

07-

Au

g

08

-Au

g

09

-Au

g

10-A

ug

11

-Au

g

12-A

ug

13

-Au

g

14-A

ug

15

-Au

g

16-A

ug

17

-Au

g

18-A

ug

19

-Au

g

20-A

ug

21

-Au

g

22-A

ug

23

-Au

g

24-A

ug

25

-Au

g

26-A

ug

27

-Au

g

28-A

ug

29

-Au

g

30-A

ug

31

-Au

g

01-

Se

p

02-

Se

p

03-

Se

p

04

-Se

p

05-

Se

p

06

-Se

p

07-

Se

p

08

-Se

p

09

-Se

p

10-S

ep

11

-Se

p

Bila

ng

an K

es

Tarikh Onset

PCD

ACD

IP m

in -

3h

IP maksima - 14h

Pendedahan kes indek kepada punca jangkitan : sekitar kediaman atau tempat kerja

Wabak tamat (14 hari selepas notifikasi kes terakhir)

Aktiviti 16 Ogos 17 ogos 19 Ogos 20

Ogos 21 ogos

24 Ogos

25 Ogos

26 Ogos

27 Ogos

29 Ogos

30 Ogos

3 Sept.

Liputan PPA

30/104 (29%)

241/718 (33%)

617/803 (77%)

401/486 (82%)

SRT 37/80 (46%)

577/784 (74%)

262/815 (32%) -Hujan

434/815 (53%)

399/815 (49%)

SRULV Rosak Ada Ada Ada Ada Ada Ada Ada Ada

Risk Assesment

Tingkat atas – aedes

aegypti (baldi

plastik)

Tingkat atas

(tiada pembia

kan)

ACD 3/354 4/329 3/484 0/128 0/168

Ovitrap 48 jam

100 pasang

4/100 (4%) Blok M5 & M6

100 pasang

5/100 (5%) Blok

M1, M5 & M6

Gotong Royong

10 orang

15 orang

Ceramah 20

orang

Kewujudan rumah berkunci dan rumah kosong

Tingkat Atas Flat Hijau – Risiko (tiada penghuni, bumbung bocor)

Risiko tinggi di sekitar Flat Hijau

Kurang Kerjasama penduduk setempat

Tarikh Bil

.Premis Kunci

Bil. Premis

diperiksa

Bil. Premis positif

Aedes Indek (AI)

Bil. Bekas positif

Breteau Indek (BI)

Masih tak dapat masuk

29 Ogos 2011 133 52 0 0 0 0 81

3 Sept 2011 81 27 0 0 0 0 54

5 Sept 2011 54 12 0 0 0 0 42

19 Sept 2011 42 29 0 0 0 0 13

133 premis kunci dan kosong dikenalpasti di Flat Hijau : Selepas 4 siri operasi : 13 premis masih tidak dapat dimasukki, dirujuk kepada Unit Inspektorat & Perundangan JKNK untuk prosedur pecah kunci.

-3

-2

-1

0

1

2

3

20-J

ul

21-J

ul

22-J

ul

23-J

ul

24-J

ul

25-J

ul

26-J

ul

27-J

ul

28-J

ul

29-J

ul

30-J

ul

31-J

ul

01-

Au

g

02-

Au

g

03-

Au

g

04

-Au

g

05-

Au

g

06

-Au

g

07-

Au

g

08

-Au

g

09

-Au

g

10-A

ug

11

-Au

g

12-A

ug

13

-Au

g

14-A

ug

15

-Au

g

16-A

ug

17

-Au

g

18-A

ug

19

-Au

g

20-A

ug

21

-Au

g

22-A

ug

23

-Au

g

24-A

ug

25

-Au

g

26-A

ug

27

-Au

g

28-A

ug

29

-Au

g

30-A

ug

31

-Au

g

01-

Se

p

02-

Se

p

03-

Se

p

04

-Se

p

05-

Se

p

06

-Se

p

07-

Se

p

08

-Se

p

09

-Se

p

10-S

ep

11

-Se

p

Tarikh

On

set

No

tifi

kas

i

6 hari Kegagalan pengesanan

awal

1 2 3 4 7 hari

Kelewatan Aktiviti

Kawalan berbanding

onset

AI :

6.7

% B

I : 6

.7

AI :

1.2

% B

I : 1

.2

AI :

1.3

% B

I : 1

.7

AI :

0.2

% B

I : 0

.2

Kepadatan vektor

peringkat awal

46% 74% 32% 53% 49% Liputan SRT Semburan SRT tidak

efektif

SULV

TEMPOH PENGESANAN KES vs TARIKH ONSET

1

2

1

2

0

1

2

3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Bil. hari

Bil

. k

es

Purata Tempoh Notifikasi : 4.7 hari

TEMPOH TARIKH ONSET vs RAWATAN AWAL

3

1 1 1

0

1

2

3

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Bil. hari

Bil

. k

es

Purata Tempoh Ambil Rawatan : 2.2 hari 4 kes pernah hadir ke kemudahan kesihatan dalam tempoh 48 jam selepas onset untuk

mendapatkan rawatan awal

Kes indek 3 kali ke kemudahan kesihatan dalam tempoh 6 hari sebelum didiagnos

sebagai Demam Denggi

Kes terakhir tidak pernah mendapatkan rawatan dan hanya dikesan melalui ACD

setelah 6 hari onset

Punca jangkitan dipercayai disebabkan oleh pendedahan kes kepada persekitaran kediaman atau tempat kerja yang sensitif (Guru tadika di Bandar Baru Kubang Kerian) :

Lokaliti Bandar Baru Kubang Kerian adalah lokaliti sensitif Kemungkinan terdapat kes yang tidak pernah mendapatkan rawatan sebelum ini.

Jangkitan tertumpu di sekitar Flat Hijau : Kawasan tumpuan (gerai makan dan bangunan perniagaan) Indek Ovitrap tinggi di sekitarnya

Kepadatan vektor yang tinggi berdasarkan AI & BI

Sikap masyarakat : Lewat atau tidak pernah mendapatkan rawatan awal. Bekas pembiakan yang ditemui adalah bekas yang boleh dimusnahkan dan wujud hasil daripada aktiviti manusia seperti bekas plastik yang terbiar.

Kewujudan tanah kosong dan projek terbengkalai di sekitar

Kawalan yang tidak efektif (PPA, SRT, Gotong Royong & Ceramah) : Kewujudan rumah kosong – penemuan yang sama semasa wabak tahun 2007.

Kurang kerjasama penduduk setempat.

Pemilik premis kosong tidak dapat dikesan walaupun melalui berbagai proses untuk mendapatkan maklumat.

Prosedur pecah kunci lambat Sehingga kini 13 premis masih belum dapat dimasukki untuk pemeriksaan.

Cuaca hujan Aktiviti kawalan yang dirancang bersama pihak Bomba tidak dapat dilaksanakan disebabkan hujan lebat.

Rekabentuk dan keadaan fizikal bangunan Wujud tempat-tempat yang berpotensi untuk menakung air dan menjadi tempat pembiakan nyamuk aedes.

Pelaksanaan Program COMBI di lokaliti.

Penguatkuasaan APSPP 1975 secara berterusan dan berjadual.

Pemantauan Risiko di lokaliti melalui pelaksanaan Risk Stratification Approah (RSA) secara berterusan.

Memastikan semburan ULV 3 hari sekali dilaksanakan dan bergantung kepada status RSA yang dijalankan.

Episod wabak ini berlaku disebabkan pendedahan kepada persekitaran yang sensitif dan merebak di lokaliti disebabkan kepadatan vektor yang tinggi hasil daripada sikap tidak peduli masyarakat setempat yang membiarkan pembiakan aedes di persekitaran. Kelewatan pengesanan awal kes memberi ruang kepada perebakan virus sehingga aktiviti kawalan dapat dijalankan pada hari ke-7 selepas onset kes indek. Kewujudan premis kediaman yang tiada penghuni dan rumah-rumah berkunci ssangat memberi kesan negatif kepada kerja-kerja kawalan yang dijalankan. Kempen kesedaran dan penguatkuasaan yang berterusan sedikit sebanyak telah menyedarkan masyarakat mengenai bahaya penyakit demam denggi sehingga wabak berakhir dan diistiharkan tamat pada 5 September, 2011.

Terimakasih yang tidak terhingga kepada :

Ketua Penolong Pengarah Vektor, Jabatan Kesihatan Negeri Kelantan, Pegawai Daerah Kota Bharu, Jawatankuasa Wabak Daerah Kota Bharu, Jabatan Bomba Dan Penyelamat Daerah Kota Bharu, Anggota Pejabat Kesihatan Daerah Kota Bharu, Pengerusi dan Ahli JawatanKuasa Rukun Tetangga, Penduduk-penduduk setempat .

di atas segala nasihat, panduan dan kerjasama yang baik di dalam usaha mengawal wabak demam denggi di Bandar Baru Kubang Kerian 2011.

*1: CPBV. Buku Panduan Program Quality Assurance (Pindaan 2002) Kawalan Penyakit Bawaan Vektor. Kementerian Kesihatan Malaysia, 2002 *2: MOH. Clinical Practice Guidelines on Management of Dengue Infection in adults. Ministry of Health Malaysia, 2003 *3 : Unit BAKAS PKD Kota Bharu (2010) Data Asas *4 : Laporan Akhir Wabak Lorong Merican Julai - September. PKD Kota Bharu 2010 *5 : Laporan Akhir Wabak Batu 6 Jalan Sabak Mei - Jun. PKD Kota Bharu 2010 *6 : Laporan Akhir Wabak Demam Denggi Bandar Baru Kubang Kerian Feb – Ogos, 2007