Score Set 1

Bahagian A

1(a)Takrifan berkenaan dengan konsep ekosistem:

Ekosistem merujuk kepada hubungan dan interaksi yanc, berlaku antara komponen biotik, iaitu komponen hidup yang terdiri daripada pengeluar. pengguna dan pengurai ry,anakala komponen abiotik, iaitu komponen tidak hidup yang terdiri daripada udara, air. mineral, tanah dan pelbagai jenis gas. Komponen-komponen ini berinteraksi dengan kawasan persekitaranny a menyebabkan berlaku pengaliran tenaga dan nutrien bagi mengekalkan keseimbangar sistem. Sesebuah ekosistem bersifat arbitrari yang mengandungi populasi dan komuniti.

(b)Dua peringkat asas yang membentuk sesebuah komponen biotik:

PengeluarTumbuh-tumbuhan mendapat cahaya matahari bersama dengan karbon dioksida dan air untuk memproses makanan sendiri melalui proses fotosintL,'sis dan membebaskan oksigen kepada pengguna yang lain. Pads peringkat ini, tumbiihan ini dikenali sebagai organisma autotrof kerana kebolehan mengeluarkan makana,l dalam bentuk karbohidrat.

PenggunaKumpulan pengguna terdiri daripada pengguna primer, iaitu hidupan yang hanya memakan tumbuhan yang berasaskan autotrof seperti ulat, cendawan, rusa, seladang dan sebagainya. Pengguna sekunder, iaitu hidupan karnivor yang ry emakan haiwan herbivor sebagai makanannya seperti helang yang memakan tikus. Pengguna ketiga pula terdiri daripada kumpulan organisma yang memakan daging dan tu,abuhan (omnivor). Pengguna pengurai dan pereput terdiri daripada organisma saprofi c seperti kulat dan bakteria yang menguraikan bahan organik yang coati dan menukarkar kepada nutrien untuk digunakan oleh penc,eluar.

(c)Maksud konsep kitar nutrien:

Kitar nutrien merujuk kepada kitaran bahan kimia yang terdapat dalam sesebuah ekosistem yang menghasilkan sebuah kitaran yang lengkap dan sempurna, berlaku secara berterusan dan berkesinambungan antara kitar nutrien dan kitar tenaga seperti kitar oksigen, kitar nitrogen dan kitar karbon. Bahan yang terdapat dalam sebuah ekosistem akan berkitar dengan kitaran makanan. Kitaran makanan dan nutrien akan mencapai keseimbangan untuk membentuk sebuah kitaran yang stabil yang melibatkan input dan output bahan yang seimbang daripada ekosistem tersebut.

(d)Tiga kesan penyahhutanan terhadap kitaran hidrologi:

Penyahhutanan akan menyebabkan berlaku pengurangan kadar susupan dan paras air bawah tanah. Akan-akan pokok berperanan untuk mengurangkan kadar I irian air permukaan dan membolehkan air di permukaan tanah menyerap masuk ke dalam tanah melalui pori-pori tanah secara perlahan-lahan dan disimpan sebagai air bawah tanah. Apabila penyahhutanan berlaku, air di permukaan tanah terns bergerak ke sungai dan tasik-tasik tanpa melalui proses susupan. Ini akan mengurangkan kadar simpanan air bawah tanah.

Penyahhutanan menyebabkan jumlah hujan tempatan berkurangan kerana tidak berlaku proses transpirasi. Hutan akan membebaskan wap-wap air yang disimpan di daun melalui liang-liang stoma daun dan tersejat ke udara membentuk wap-wap air dan turun sebagai hujan. Apabila hutan ditebang. proses transpirasi tidak lagi berlaku kerana kawasan tersebut telah digondolkan. C7

Hujan yang turun dengan lebat akan menyebabkan berlaku peningkatan kadar larian air permukaan. Air tersebut bergerak dengan laju tanpa ada halangan dari akar-akar pokok yang membantu proses susupan air ke dalam tanah. Sebaliknya, air tersebut mengalir dengan laju ke alur sungai menyebabkan alur sungai tidak dapat menampung jumlah air yang banyak. Dalarnjan-ka masa pendek menyebabkan berlakui ya banjir kilat.

2(a)Maksud hujan asid:

Hujan asid ialah air hujan yang mengandungi jumlah tahap keasidan vane, tinggi yang berada di bawah pH 5 dan mengandungi asid sulfurik clan asid nitric. Bahan pencemar yang terdapat dalam udara seperti karbon dioksida, sulfur dioksida, nitres dioksida, karbon monoksida dan lain-lain bertindak balas dengan nukleus kondensasi yang menarik wap air ke arahnya, menjadi tepu dan akhirnya turun sebagai air hujan yang berasid-

(b)Dua jenis asid yang terkandung dalam hujan asid:

Asid sulfurik

Asid nitrit

(c)Cara sistem geomorfologi mempengaruhi fenomena hujan asid:

Letusan gunung berapi akan membebaskan sulfur. Hujan asid terbentuk apabila sulfur yang merupakan bahan utama jerebu bercampur dengan air hujan clan membentuk asid sulfurik. Asid sulfurik akan memasuki sungai, tasik, kolam dan laut Berta memusnahkan sistem rantaian makanan, hidupan akuatik dan marin.

(d)Tiga kesan fenomena hujan asid ke atas alam sekitar:

Mempengaruhi kualiti air dalam sistem hidrologi apabila memasuki sungai akan memusnahkan rantaian makanan, hidupan akuatik dan marin.

Merosakkan ekologi hutan semula jadi apabila awan yang mengandungi asid sulfurik menurunkan hujan asid menyebabkan pokok-pokok menggugurkan daun clan batang menjadi kering.

Gangguan kesihatan. Penyakit asma semakin teruk. menyebabkan batuk, alergi dan selesema, sakit dada, sakit kerongkong, barah kolon, barah payu dara, Alzheimer, cirit-birit clan gangguan saraf kesan daripada air hujan yang mengandungi gas sulfur dioksida, aluminium, plumbum dan kadmium.

Mempercepatkan proses hakisan clan pengaratan barangan besi, meluntul Lan cat bangunan clan kereta, struktur bangunan menjadi lemah clan ticlak kukuh.

Meningkatkan tahap keasidan tanah, iaitu tanah menjadi ticlak subur clan ]akan menjejaskan pengeluaran hasil tanaman.

Bahagian B

3(a)Maksud pemanasan global clan kaitannya dengan tindakan manusia:

Pemanasan global dikaitkan dengan kenaikan suhu dunia. Kenaikan elemen suhu d 1 seluruh dunia ini berkait rapat dengan aktiviti manusia yang mengganggu keseimbangai sistemsistem bumf khususnya sistem atmosfera. Dar] sudut imbangan haba, fenomena pemanasan global memberi makna wujudnya keticlakseimbangan dalam bajet haba. 'Input haba yang diterima oleh sistem bumf berlebihan berbanding dengan outputnya'. Oleh sebab itu, berlakunya kenaikan suhu pada semua Skala sama ada mikro atau makro.

(b)Aktiviti manusia yang menyumbang kepada pemanasan global:

Aktiviti manusia lebih banyak menyumbang terhadap kedua-dua mekanisme di atas. Antaranya ialah aktiviti perinclustrian, penyahhutanan untuk pelbagai tujuan, penibebasan klorofluorokarbon (CFC), asap kenderaan, pembakaran terbuka clan yang paling borbahaya ialah melalui ujian nuklear. Kesan rumah hijau banyak disumbangkan oleh ga, karbon dioksida.

(c)Tiga kesan utama pemanasan global terhadap alam sekitar:

Pemanasan global boleh mencairkan litupan ais di kutub atau kawasan peq unungan tinggi, membanjiri laut seterusnya meningkatkan kadar hakisan ombak yang akan menyempitkan lagi saiz pantai sesebuah negara.

Selain itu, risiko penenggelaman kawasan claratan yang renclah juga boleti berlaku akibat kenaikan arcs laut. Di kawasan separa gurun pula boleh menggalakk, in proses pengurunan.

Di camping An juga, suhu dunia yang panas boleh memangkinkan kejadiar El-Nino apabila suhu air laut clan arcs lautan turut menjadi panas lalu mengubah sist,m cuaca dunia, memanjangkan tempoh musim kemarau/panas, kejadian jerebu, keKurangan air clan lain-lain lagi yang memiuclaratkan manusia.

(d)Penyahhutanan perlu clikawal:

Selain daripada kemusnahan ke elbagalan biologi, penyahhutanan juga dikenal pasti boleh mengubah cuaca dunia. Hutan sememangnya berupaya menyerap clan mciiyin(pan karbon dioksida Berta dalam masa yang sama membebaskan oksigen. Hutanlah se henarn ya bertindak sebagai stok/penyimpan karbon dioksida terbesar di dunia. Apab la hulan dihapuskan perlepasan karbon dioksida akan terns berlaku yang boleh menyumbangkan

kepada pemanasan global.

4(a)Kesan interaksi manusia dan alam sekitar terhadap alam sekitar:

Pemanasan global dikaitkan dengan kenaikan suhu dunia. Dunia dikatakan semakin hari semakin pangs. Kenaikan elemen suhu di seluruh dunia ini berkait rapat dengan aktiviti manusia yang mengganggu keseirnbangan sistem-sistem bumf khususnya sistern. atmosfera.

Pembesaran saiz gurun yang sedia ada hingga melampaui kawasan pinggirnya atau proses yang menukarkan sesuatu kawasan yang sebelum ini bukan gurun kepada ciri-ciri gurun yang tandus dan gersang. Kawasan marginal ini seterusnya berubah memiliki ciri-ciri gurun akibat kerakusan aktiviti manusia. Akhimya, kawasankawasan separa gurun berkenaan bercantum dengan kawasan gurun asal atau dengan lain perkataan kawasan gurun asal membesar dan semakin lugs.

Penyahhutanan bermakna penghapusan hutan secara besar-besaran. Kawasan hutan di tebang dan dimusnahkan dengan pelbagai cara dan pelbagai tujuan. Misalnya penebangan untuk pembalakan, pembukaan kawasan ladang, pembinaan kawasan petempatan dan industri.

Air bersih yang dikongsi oleh semua manusia di dunia ini juga mengalami kadar pencemaran yang semakin meningkat akibat aktl%iti manusia itu sendiri. Pencemaran air di dunia kini meliputi semua sumber sama ada laut. tasik, sungai, air bawah tanah, air hujan dan takungan-takungan yang lain seperti pays (wet land). Sumbersumber ini tercemar hasil pelbagai faktor manusia.

(b)Penyebab pencemaran udara dan jerebu:

Punca-punca utama buatan manusia yang membawa kepada pencemaran udara dan masalah jerebu boleh diklasifikasikan kepada tiga kate-gori. iaitu pertama punca-punca pegun (stationary source), kedua ialah punca-punca ber-gerak (mobile source) dan ketiganya sumber daripada pembakaran terbuka yang bersifat domestik.

Proses-proses semula jadi seperti kebakaran hutan. letusan gunung berapi dan ribut pasir walaupun menghasilkan zarah/partikulat terampai yang jauh lebih banyak daripada sumber-sumber buatan manusia, namun pen erakan dan penyebaran bahanbahan ini adalah meluas dan global sifatnya.

(c)Dua punca utama pencemaran udara akibat tindakan manusia:

Sumber pembakaran bahan apiDi dalam kumpulan ini punca yang paling penting ialah datangnya dari stesen-stesen jana kuasa erta alas-alas pembakaran bahan api yang lain termasuk dandang (boiler) dan relau (furnaces ). Sumber-sumber ini mengeluarkan sulfur dioksida, nitrogen oksida dan juga partikel-partikel halus.

Sumber yang merangkumi proses industriDalarn kategofi ini sumber yang penting termasuklah kilang simen, kilang logam, kilang kimia- kilang kuari. kerja-kerja yang berkaitan dengan batu-bata, seramik dan asbestos. Selain daripada itu, partikel-partikel terampai seperti debu, habuk, zarah-zarah halus sumber pencemaran industri juga merangkumi plumbum, kadium, raksa, hidrogen sulfida. fluorida dan sebagainya.

Sumber bergerakMeliputi sumber kenderaan bermotor yang merupakan sumberC! utama pencemaran udara di dalam kawasan bandar. Ekzos kereta-motor ini mengeluarkan bahan-bahan pencemar seperti karbon monoksida. karbon dioksida, plumbum dan hidrokarbon hasil pembakaran bahan api yang tidak lengkap tent i amany a minyak diesel dan petrol berplumbum.

Bahan-bahan sisa bandaranMeliputi amalan pembakaran terbuka di kawasankawasan pelupusan sisa pepejal. Amalan pembakaran ini akan menghasilkan partikel partikel halus, bau yang busuk dan asap yang bertoksik di samping gas- gas asiu seperti hidrogen klorida.

Inclustri yang berasaskan kayuBahan-bahan buangan sisa inclustri ini seperti habuk-habuk kayu, kulit-kulit kayu dan serpihan-serpihan kayu biasanya ditupuskan secara dibakar. Pembakaran akan menyebabkan karbon monoksida, sulfur dioksida, nitrogen oksida, hidrokarbon di samping debu dan habuk terampai dibebaskan ke udara yang kesemuanya boleh menambah-burukkan lagi masalah pencemaran udara dan jerebu.

Score Set 2

Bahagian A

1(a)Maksud konsep ekologi:

Konsep ekologi ialah kajian mengenai hubungan antara organisma hidup dengai i kawasan persekitarannya. Hidupan Baling bergantung sesama sendiri dan persekitaran dalan i komuniti yang sama atau berlainan. Hidupan (biotik) ini berinteraksi dengan hidupan yang lain di habitatnya dengan bukan hidupan (abiotik) dan persekitarannya.

(b)Dua komponen ekosistem berasaskan pendekatan struktur:

Benda bukan hidupanKitaran bahan kimia dalam sesebuah ekosist(-m seperti fosforus, kalsium, nitrogen. karbon dioksida, oksigen dan lain-lain.

Organisma autotrofKumpulan organisma yang menggunakan tenaga curia untuk menghasilkan makanan sendiri dan mengubahnya kepada tenaga kimia.

Organisma heterotrof merupakan kumpulan pengguna yang terbesar yang terdiri daripada haiwan dan manusia.

Organisma pereput dan perigurai yang berfungsi mereputkan dan mt-11guraikan bahan organisma yang kompleks. menyerap reputan clan mengeluaAan semula bahan tersebut sebagai nutrien tanah. Antara organisma tersebut ialah kuh't, bakteria, cacing tanah dan kumbang najis.

(c)Tiga ciri piramid ekologi:

Bilangan organisma semakin berkurangan dan sedikit apabila menuju ke puncak.

Tenaga semakin berkurangan apabila semakin menuju ke puncak pii amid.

Bilangan pengguna clan pengeluar tidak seimbang.

Pengguna yang terakhir berada di puncak piramid ekologi.

2(a)Maksud pemanasan global:

Pemanasan global merujuk kepada pemerangkapan haba bumi daripada terbebas ke angkasa. Haba bumi terperangkap dan terhalang keluar ke angkasa oleh gas rumah hijau. Gas rumah hijau hanya membenarkan kemasukan bahangan matahari dan menghalang pembebasan semula ke angkasa. Contoh gas rumah hijau seperti karbon dioksida, karbon monoksida clan klorofluorokarbon. Antara kawasan yang menerima kesan pemanasan global adalah seperti di Kutub Utara dan Kutub Selatan (pencairan ais/glasier).

(b)Dua faktor yang mempengaruhi pemanasan global:

Aktiviti perindustrianPembakaran bahan api fosil seperti petroleum dan arang batu yang digunakan untuk mengerakkan mesin clan jentera yang akan mengeluarkan banyak gas rumah hijau seperti karbon dioksida dan karbon monoksida. Lapisan gas ini akan memerangkap suhu udara, secara global.

Penggunaan kenderaan bermotor ~iang menggunakan minyak berplumbum untuk menggerakkan kenderaan membebaskan banyak gas karbon dioksida dan gas karbon monoksida.

Pembakaran dan pembersihan hutan secara besar-besaran untuk tujuan pertanian, petempatan, perindustrian dan sebagainya menyebabkan imbangan kandungan oksigen tidak seimbang. Lebihan karbon dioksida di udara mempengaruhi pemanasan global.

Kegiatan pertanian dan penternakan yang menggunakan racun serangga clan baja kimia secara berlebihan mengeluarkan banyak gas rumah hijau seperti metana. Gas ini juga terhasil melalui buangan najis haiwan ternakan seperti kambing dan lembu.

Letusan gunung berapi mengeluarkan asap dan debu yang menganclungi banyak gas rumah hijau seperti karbon dioksida, gas karbon monoksida clan gas sulfur dioksida yang menyumbang berlakunya pemanasan global.

(c)Tiga kesan pemanasan global:

Mencairkan litupan salji dan glacier di kawasan pergunungan Kutub Utara dan Kutub Selatan menyebabkan kenaikan air laut dan banjir di negara kepulauan seperti Fiji dan Maldives.

Kehilangan nyawa, harta benda clan kemusnahan kawasan tanaman akibat banjir dan kemarau.

Suhu yang tinggi menyebabkan kemarau dan mernu-snahkan tanaman.

Menjejaskan kesihatan manusia dengan pelbagai penvak-it seperti barah kulit clan katarak mata.

Menjejaskan kehidupan manusia, suhu yang panas menyebabkan manusia sentiasa berpeluh, panas dan tidak selesa.

Bahagian B

3(a)Maksud kemerosotan kualiti sumber air:

Kemerosotan kualiti sumber air bererti pencemaran terhadap sumber-sumber air di mana sumber-sumber air bersih sama ada dari sungai, laut, tasik, kolam dan takuligan semula jadi, air bawah tanah dan juga air hujan tercemar atau semakin rendah kualit inya. Indeks kemerosotan kualiti air bersih (kadar pencemaran air) dari pelbagai sumber ini boleh diukur melalui pelbagai indikator seperti kandungan permintaan oksigen biol% ikal (BOD), kandungan bakteria Escherichia Coli (E.Coli), kandungan ammonia nitrogen kandungan pepejal terampai, nilai keasidan (pH) di samping perubahan warna dan bau yang ada di dalam sesuatu sumber air tersebut. Contoh pencemaran sumber air ialah pencemaran sungai seperti Sungai Gombak dan Sungai Kelang manakala pencemaran laut seperti di Selat Melaka.

(b)Dua punca yang menyebabkan kualiti sumber air di Malaysia merosot:

Pembangunan tanah secara besar-besaran sama ada untuk pertanian, petempatan, pembandaran, perindustrian dan lain-lain yang melibatkan aktiviti pembalakan dan penyahhutanan. Ini menyebabkan sumber air seperti sungai dan tasik tercemar apabila partikel-partikel tanah yang terhakis dibawa oleh larian air permukaan ke, sungai.

Pembangunan pertanianPenggunaan racun seperti DDT dan peng"unaarl baja kimia menyebabkan sumber-sumber air seperti air tanah tercemar apabila bahan kimia tersebut dilarut resapkan, air sungai, paya dan tasik juga tercemar akibat dibawa oleh air hujan.

Pembangunan sektor penternakanPenyaliran najis haiwan seperti najjs khinzir ke sungai atau pembuangan sisa-sisa haiwan yang disembelih atau yang coati ke sungai, tasik dan paya. Air sungai berbau busuk dan kandungan bakteria E. Coli amat tinggi.

Pembangunan perindustrianPerlepasan efluen/sisa kilang ke, sungai. tasik, paya dan sebagainya. Sektor perkilangan dianggap sebagai sektor yang pa Ong banyak menyumbang kepada pencemaran sumber air khususnya air sungai. K lang-kilang yang banyak mencemarkan sungai ialah kilang memproses getah serta kelapa sawit.

Pembangunan sektor pelari.:onganPerlepasan sisa kumbahan dari note], pusat peranginan dan chalet ke iaut menyebabkan pencemaran air laut. Kemerosotan kualiti air laut ini dikesan melalui kandungan bakteria E. Coh.

Pembangunan sektor pengan2kutanSumber air laut tercemar melalui pembuangan enap cemar serta perlanggaran dan tumpahan minyak oleh kapal-kapal tangki. Dikesan melalui kewujudan ketulan-ketulan tar/minyak mentah menutupi permukaan ail laut.

Pembangunan pesat sektor pembandaranPertambahan penduduk bandai ke-vN u iudan kawasan setinggan yang membuang sisa domestik seperti sampah wrapdaii air kumbahan ke sungai.

Pembangunan sumber tenagaDi peringkat awal pembinaan empangan hidro t iektrik biasanya mencemarkan sungai dengan kelodak dan bahan ampaian.

Pembangunan sektor perlombonganSisa perlombongan bijih timah emas dan tembaga mencemarkan sungai dan tasik apabila is dialirkan/dibuang k_- dalamnya seperti kes perlombongan tembaga di Mamut, Sabah. Pencemaran laut di kawasan pelantar cari gali petroleum juga boleh berlaku semasa kerja-kerja penggerudian dijalankan.

(c)Kesan penyahhutanan terhadap iklim mikro sesuatu tempat:

Peningkatan suhu setempat. Pemanasan sekitar berlaku akibat daripada ketiadaan pelindung kepada matahari, kesan lebihan karbon di dalam atmosfera yang boleh menyebabkan kesan rumah hijau. Seterusnya akan mengurangkan hujan atau mengubah rejim hujan yang lazimnya berlaku sehingga mexN-ujudkan fenomena kemarau.

Pengurangan kelembapan udara ekoran daripada fungsinya untuk membebaskan air ke udara melalui proses transpirasi sudah hilang atau berkurangan. Udara sekitar menjadi leering dan cuaca menjadi panas dan ini menggalakkan pula fenomena jerebu.

Tiupan angin yang lebih kencang disebabkan oleh tekanan udara yang lebih rendah berbanding dengan kawasan sekitar yang bersuhu sejuk (berhutan tebal) di samping kekurangan pelindung daripada bahangan matahari. Ketiadaan hujan menyebabkan penghalang semula jadi kepada tiupan angin tidak dapat berfungsi dengan berkesan. Kesannya di kawasan lapang atau kawasan gondol tiupan anginnya lebih kencang.

Kesan ke atas sistem geornorfologi. Penyahhutanan akan mendedahk in permukaan bumi secara langsung kepada pelbagai proses geomorfologi seperti luluhawa dalaman, hakisan percikan dan larian air permukaan serta pelbagai jenis gerakan jisim khususnya tanah runtuh. Permukaan bumi kini kehilangan pelindung, kehilangan daya pengikat dan cengkaman tanah oleh ak-ar-akan pokok yang menyebabkan struktur tanah menjadi longgar dan rerun-rerun bukit menjadi longgar.

Kesan ke atas sistem hidrologi. Akibat penyahhutanan. kitar hidrologi menjadi tidak stabil. Penyahhutanan akan menyebabkan beberapa impale terhadap elemen kitar hidrologi. Proses larian air permukaan, susupan. aliran batang dan sebagainya akan terganggu dan menyebabkan kitaran hidrologi terjejas.

4(a)Tiga kesan perkembangan sektor perindustrian terhadap alam sekitar fizikal:

Pencemaran udara dan jerebu terutama dari kilang-kilang memproses yang banyak menggunakan bahan api fosil sebagai bahan bakamN a. Pelbagai bahan pencemar udara (pollutions) dan partikel terampai (PM-10) dikeluarkan.

Pencemaran air. Sumber-sumber air seperti sungai. tasik. kolam, muara, air bawah sungai dan lain-lain tercemar akibat penyaluran sisa/etluen yang bertoksik dari kilang. Pencemaran air boleh diukur melalui kanduncan BOD dalam air.

Kemusnahan ekosistem akuatik seperti ekosistem sungai, ekosistem tasik, ekosistem muara dan sebagainya. Sisa-sisa toksik dari kilang yang dibuang terns ke dalam sungai boleh membunuh pelbagai species air %ang menjadi sumber makanan kepada hidupan dalam air.

Pencemaran bau dan bunyi berkait t7 dengan perlepasan sisa terutama dari kilang memproses seperti kilang getah dan kelapa sa%vit yang mengeluarkan bau busuk kepada persekitaran setempat.

Kenaikan suhu setempat/pemanasan sekitar berkait dengan perlepasan haba dari kilang dan juga bahan-bahan pencemar yang menyebabkan kesan rumah hijau (green house effect). Gas-gas rumah hijau terutamanya karbon dioksida dan karbon monoksida yang dibebaskan oleh kilang bertindak memerangkap bahangan bumi.

(b)Dua impak sosial pencemaran udara dan jerebu terhadap manusia:

Daripada segi kesihatan manusia, kesan yang paling besar ialah ke ata- sistem pernafasan. Ini kerana dianggarkan hampir 50% partikulat terampai yang ber"alz 0.01 hingga 0.1 mikrometer boleh menembusi sistem penapisan pernafo'an dar didepositkan di dalam paru-paru.

Mengurangkan jarak penglihatan. Keadaan ini berlaku disebabkan oleh kotiiponenkomponen yang ada di dalam jerebu berupaya untuk menyerap dan menyerak cahaya matahari yang dikenali sebagai serakan MIE.

Selain mengurangkan jarak penglihatan, jerebu juga telah memberikan kesan negatif kepada sektor pertanian. Selimut jerebu telah menghalang kemasukan cahaya matahari yang cukup bagi membolehkan tumbuhan menjalankan proses fotosintesi

Hujan asid ini seterusnya boleh merosakkan tanaman dan tumbuhan, meningkatkan nilai keasidan tanah dan air sekali gus mengganggu keseimbangan dalam ekosistem seperti ekosistem akuatik, ekosistem hutan dan ekosistem muara.

(c)Aktiviti perbandaran yang boleh menjejaskan simpanan sumber air di sesuatu kawasan:

Pembandaran yang melibatkan aktiviti penurapan muka bumf sama ada dengan tar, bitumen atau asfalt. Akibatnya Bang-Bang pori tanah akan ditutup. Ini akan menjejaskan proses susupan air hujan ke dalam tanah. Kadar susupan yang berkurangan akan mengganggu pula sistem akuifer dan aliran air bawah tanah yang juga semakin berkurangan. Pada masa yang sama air hujan banyak mengalir di permukaan sebagai larian air permukaan. Lebihan air permukaan ini membolehkan imbangaii hidrologi positif berlaku sehingga boleh mewujudkan fenomena banjir seperti banjir kilat.

(d)Aktiviti pembangunan ekonomi Yang boleh menyebabkan kemerosotan kualiti sumber air:

Pembangunan tanah secara besar-besaran sama ada untuk pertanian, p'Aempatan, pembandaran, perindustrian dan lain-lain yang melibatkan aktiviti pembalakan dan penyahhutanan. Ini menyebabkan sumber air seperti sungai dan tasik terse) i iar apabila partikel-partikel tanah yang terhakis dibawa oleh larian air permukaan sungai.

Pembangunan pertanianPenggunaan racun seperti DDT dan pengg inaan baja kimia menyebabkan sumber-sumber air seperti air tanah tercemar apabila bahan kimia tersebut dilarut resapkan, air sungai, paya dan tasik juga terct mar akibat dibawa oleh air hujan.

Pembangunan sektor penternakanPenyaliran najis haiwan seperti naji, khinzir ke sungai atau pembuangan sisa-sisa haiwan yang disembelih atau yang mail ke sungai, tasik dan paya. Air sungai berbau busuk, kandungan bakteria E.Coli amat tinggi.

Pembangunan perindustrianPerlepasan efluen/sisa kilang ke sungai, tasik. paya dan sebagainya. Sektor perkilangan dianggap sebagai sektor yang paling banyak menyumbang kepada pencemaran sumber air khususnya air sungai. Kilang-kilang yang banyak mencemarkan sungai ialah kilang memproses getah serta kelapa sawit.

Pembangunan sektor pelanconganPerlepasan sisa kumbahan dari hotel. Rumah tumpangan dan chalet ke laut menyebabkan pencemaran air laut. Kemerosotan kualiti air laut ini dikesan melalui kandungan bakteria E.Coli.

Pembangunan sektor pengangkutanSumber air laut tercemar melalui pembuangan enap cemar serta perlanggaran dan tumpahan minyak oleh kapal-kapal tangki.

Pembangunan pesat sektor pembandaranPertambahan penduduk bandar, kewujudan pembanguna setinggan yang membuang sisa domestik seperti sampah sarap dan air kumbahan ke sungai.

Score Set 3Bahagian A

1(a)Maksud pengguna herbivor:

Pengguna herbivor ialah pengguna primer atau hai-wan yang memakan turibuh-tumbuhan dan bergantung sepenuhnya kepada tumbuh-tumbuhan tersebut seperti ulat, serangga, arnab, rusa, kijang dan sebagainya yang memakan makanan yang dihasilkan oleh pengeluar seperti pucuk, bunga dan buah.

(b)Berdasarkan rajah:

X : Tumbuhan hijau yang mengeluarkan dawn. bunga dan buah

Y : Haiwan pengguna/herbivor/kamivor/omnivor

(c)Satu kepentingan kitaran nitrogen dalam pertanian:

Kitaran nitrogen amat penting dalam menyediakan sumber protein clan makanan yang dikeluarkan oleh kitaran nitrogen tanah. Nitrat akan keluar secara perlahan-lahan dari tanah hasil tindak balas mikroorganisma tertentu dan digunakan oleh tumbuhan clan ditukarkan kepada protein.

(d)Dua langkah bukan perundangan bagi mengawal sumber kepelbagaian biologi:

Penghutanan semula. Menjalankan projek ladang, hutan selepas pokok ditebang, menjalankan silvikultur dan kaedah tebangan memilih.

Meningkatkan usaha penyelidikan clan pernbangunan dalam mendapatkan sumber gantian kayu seperti besi, aluminium dan simen.

2(a)Maksud tsunami:

Tsunami berasal claripada bahasa Jepun yang bermaksud -ombak- laut pelabuhan'. Gegaran gempa bumi yang berlaku di dasar lautan menyebabkan berlakunya ombak besar yang dipanggil tsunami. Ombak besar ini bergerak dengan kelajuan yang tinggi dan semakin perlahan menghampiri pantai. Bagaimanapun ketinggian ombak semakin tinggi sehingga 30 meter sebelum membadai pantai.

(b)Hubungan antara kejadian tsunami dengan kejadian gempa bumi dasar laut:

Kejadian gempa bumi berlaku apabila plat tektonik berselisih di sepanjang garis gelinciran sempadan neutral. Perselisihan ini menyebabkan berlaku gegaran apabila tenaga dilepaskan apabila berselisih dan mengeluarkan gelombang seismik yang berbentuk bulatan. Geseran antara dua plat ini menghasilkan tenaga yang menyebabkan lapisan kerak bun bergegar. Gegaran yang berlaku di dasar lautan akan menyebabkan berlakunya pembentutan ombak yang besar. Gelombang ombak yang besar dan kuat ini dikenali sebagai tsunami.

(c)Tiga impak tsunami ke atas manusia:

Kemusnahan harta bendaMeruntuhkan bangunan, memusnahkan kenderaan dan petempatan penduduk.

Kehilangan nyawaTsunami yang melanda pantai akan meragut nyawt manusia.

TraumaBagi mereka yang pernah atau mengalami tsunami akan mengalami trauma yang berpanjangan dan ketakutan terhadap air atau laut.

Kesan kepada aktiviti manusiaTsunami menyebabkan air masin mengalir masuk ke kawasan pertanian menyebabkan kawasan pertanian akan musnah dan coati.

(d)Satu kempen kesedaran alam sekitar yang dijalankan di Malaysia:

Kempen kesedaran alam sekitar banyak dijalankan oleh pihak berkua,,a tempatan (PBT) dan agensi bukan kerajaan (NGO) seperti Sahabat Alam Sekitar N ang banyak menjalankan kempen dan program kesedaran alam sekitar yang dijalankan secara gotong-royong seperti kempen membersihkan parit, sungai, longkang di samping

menerbitkan buletin alam sekitar.

Bahagian B

3(a)Maksud pembangunan lestari:

Pembangunan sesebuah negara hendaklah berterusan dan boleti menjamin k.sejahteraan hidup generasi kini dan akan datang. Prinsip pembangunan yang mengadulokan dengan usaha pemeliharaan dan pemuliharaan alam sekitar agar kesejahteraan hidup, boich dinikmati oleh semua penduduk. Daripada segi alam sekitar, pembangunan lestari bole], ditakritkan sebagai adunan pembangunan atau kemajuan dengan pemeliharaan dan pemul, haraan alam sekitar daripada musnah. Pemuliharaan membawa maksud membaik pulih sun 11 ber-sumber alam sekitar seperti cumber air, hutan, tenaga, udara, mineral dan lain-laic~ yang telah digunakan tanpa membiarkan cumber-cumber itu pupus sehingga is tidak boleti digunakan lagi. Manakala pemeliharaan pula neliputi aspek-aspek penjagaan dan perlindungan untuk mengekalkan cumber-cumber semula jadi daripada diteroka dengan rakus olch manusia.

(b)Tiga akta yang terdapat dalam pengurusan alam sekitar di Malaysia:

Akta Pemuliharaan Tanah (Bahagian III) mengenai kawalan kelodak dan hakisan.

Akta Perhutanan Negara. (1984). Jadual 1, Seksyen 2 (1), Perkara 15 (b) merighundaki pemegang lesen membalak bertindak mengurangkan hakisan tanih di kawasan pembalakan yang telah dijalankan olehnya.

Akta Jalan, Parit dan Bangunan (1974): Menghendaki ruang terbuka di dalam dan di sekeliling bangunan yang sedang dibina dilindungi secara bersesw'lan daripada hakisan tanah.

Akta Perikanan, Seksyen 26 (1) bagi kawalan penggunaan racun din pencemar (tuba) dan bahan letupan bagi tujuan menangkap ikan di perairan carat atau di pinggir pantai.

Akta Kerajaan Tempatan, Seksyen 69 menyatakan bahawa adalah menjadi satu kesalahan bagi seseorang yang melakukan kacau ganggu atau membuang kotoran di dalam atau di tebing sungai, saluran terusan dan longkang.

(c)Langkah perundangan penting bagi mengatasi masalah pencemaran udara:

Akta Perhutanan Negara (1984), Seksyen 82 (1) yang melarang sesiapapun daripada melakukan pembakaran dalam hutan simpan.

Akta Kerajaan aan Tempatan (1976), Seksyen 81 yang menyatakan tindakan terns boleh diambil bagi kacau gangguan relau dan cerobong yang mengeluarkan asap serta gangguan kesihatan dan alam sekitar daripada debu oleh perniagaan, pengilangan atau proses.

Ordinan Lalu Lintas Jalan Raya (1958) menyatakan bahawa tiada sesiapapun yang boleh menggunakan kereta yang melepaskan asap dengan ketumpatan melebihi 50 unit asap Hartridge atau yang setanding dengannya.

(d)Langkah amalan pengurusan strategik yang dapat dilaksanakan bagi mengawal masalah hakisan tanah di Malaysia:

Bagi kerja pemotongan, perataan dan peneresan bukit untuk pelbagai jenis tapak bina maka langkah-langkah seperti pembinaan henteng konkrit, membina sangkar dawai batu (groin dan gabion), penanaman tumbuhan tutup bumi seperti rumput, membina alur-alur kecil sebagai laluan air selain daripada mengehadkan pemotongan cerun kurang daripada 45.

Bagi aktiviti pertanian khususnya di cerun-cerun bukit mestilah dilaksanakan mengikut kontur, membina Ceres, membina benteng dan peranakap lumpur, menanam pokok pelindung atau tutup bumi, kaedah tanaman berjalur dan bergilir, menggunakan sungkupan dan sebagainya.

Bagi kerja-kerja pembalakan pula, mestilah disertakan dengan aktiviti penanaman semula, membina perangkap, keloclak dan takungan ementara untuk mengelakkan banjir lumpur, mengadakan zon pembalakan atau zon penampan supaya tidak melebihi kawasan rizab seperti rizab, sungai dan sebagainya.

4(a)Dua langkah perundangan dan dug langkah bukan perundangan dalam pengunisan sumber air yang dilaksanakan di Malaysia:

Akta Jalan, Parit dan Bangunan (1974), Seksyen 55 (3) menyatakan bahawa tidak ada apa bentuk efluen perdagangan pun yang boleh dibuang atau dibenarkan memasuki mana-mana sungai, terusan, alur. kolam. tasik. laut atau mana-mana parit atau pembetungan awam tanpa kelulusan bertuhs pihak berkuasa tempatan ataupun negeri.

Akta Kerajaan Tempatan, Seksyen 69 menyatakan bahawa adalah menjadi satu kesalahan bagi seseorang yang melakukan. kacau ganggu atau membuang kotoran di dalam atau di tebing sungai, saluran, terusan. longkang dan sebagainya. longkang

Akta Perikanan, Seksyen 26 (1) bagi kawalan penggunaan racun clan pencemar (tuba) dan bahan letupan bagi tujuan menangkap ikan di perairan darat atau di pinggir pantai.

Menjalankan usaha merawat semula air yang tercemar, menyediakan sistem perangkap Sampah di sungai, merawat sisa terlebih dahulu seperti sisa kumbahan, sig., buangan inclustri sebelum dialirkan kepada sungai atau tasik di samping menyediakan kolwn takungan sisa yang khas.

Mengawal aktiviti pembangunan di kawasan tadahan air seperti mengawal aktiN iti pembalakan di samping mewujudkan kawasan rizab tadahan air.

Mengawal selia dan sentiasa memantau aktiviti pengangkutan air seperti kapal pengangkut petroleum dan juga kapal-kapal kontena yang lain.

Sentiasa memantau (monitoring) tentang kualiti sumber-sumber air seperti sungai, tasik, kolam clan sebagainya agar sentiasa mematuhi standard kualiti yang telah ditetapkan.

(b)Dua langkah untuk memelihara kepelbagaian biologi hutan di Malaysia:

Menjalankan program penghutanan semula (projek perladangan hutan) selepas pokok-pokok balak ditebang, melaksanakan rawatan silvikultur, melaksanakan kaedah tebangan memilih bukannya tebang bersih di samping mengharamkan penebangan tebang balak yang dikenal pasti hampir pupus.

Meningkatkan usaha penyeliclikan dan pembangunan (R&D) terhadap usaha hasilan hutan, R&D untuk beralih kepada sumber-sumber pengganti agar tidak terlalu bergantung kepada sumber kayu seperti penggunaan simen, fiber, besi, aluminium dan sebagainya khususnya dalam sektor pembinaan.

(c)Kesan penyahhutanan terhadap aspek kepelbagaian biologi:

Kesan yang paling penting akibat aktiviti penyahhutanan ialah terhadap kepelbagaian biologi. Spesies fauna dan flora diancam kepupusan sehingga kita tidak sempat n ienjalankan pemuliharaan. Dijangkakan menjelang tahun 2000 lebih daripada 1 juta spesies haiwan dan serangga akan lenyap dari muka bumf ini clan tidak dapat clijangkakan befApa banyak lagi spesies yang akan lenyap apabila kita melangkah masuk ke alaf 21 nanti. P:musnahan habitat ini berlaku atas nama pembangunan. Selain daripada spesies clan gelletik fauna (haiwan) serta flora (tumbuhan) musnah akibat penyahhutanan, elemen-elemen hiodiversiti yang lain juga turut musnah.

Score Set 4

Bahagian A

1(a)Maksud abiotik:

Abiotik ialah kumpulan bukan hiclup yang terclapat dalam sesebuah sistemieperti air, udara, tanah dan mineral seperti nutrien. Abiotik amat penting dalam sesebuah ekosistem kerana is merupakan habitat hidupan.

(b)Tiga komponen abiotik yang terdapat dalam ekosistem hutan hujan tropika:

Tenaga matahariMembekalkan sumber tenaga kepada pengeluar, iaitu tumbuh sepanjang tahun dengan suhu di antara 26 C hingga 27 C dengan beta tars suhu tahunan yang kecil.

HujanMembekalkan jumlah hujan yang banyak clan lebat dengan jumlah 2 030 mm setahun, menjamin kelembapan udara clan tiada musim kering yang nyata.

TanihBatuan yang terhasil daripada proses luluhawa kimia menghasilkan pelbagai jenis regolit seperti tanah list, tanah pasir. aluvium dan lain-lain.

(c)Dua proses pemindahan tenaga dalam rantaian makanan ekositem hutan hujan tropika:

Tenaga dipindahkan terns dari matahari kepada pengeluar untuk membuat makanan melalui proses fotosintesis. Tumbuh-tumbuhan akan men\ impan tenaga kimia dalam bentuk karbohidrat, protein, lemak dan asid tumbuhan.

Pengeluar atau tumbuhan akan memindahkan tenaga haba clan kimia kepada pengguna kedua seperti arnab, burung, tikus dan tupai apabila memakan tumbuhan yang menganclungi karbohidrat, protein dan lemak. Pemindahan tenaga haba berlaku melalui proses respirasi.

Apabila haiwan karnivor memakan haiwan herbivor. berlaku pemindahan tenaga daripada pengguna pertama kepada pengguna kedua. Contohnya seperti ular yang memakan tikus. Perpindahan tenaga kimia diperoleh melalui tisu-tisu badan haiwan herbivor.

Omnivor (pengguna tertier) akan menclapat pemindahan tenaga kimia clan haba daripada pengguna sekunder clan primer apabila haix,.an ini akan memakan haiwan yang lain atau tumbuhan.

Organisms pengurai seperti bakteria, kulat, ulat dan eating tanah memperoleh tenaga kimia daripada tisu organisms yang mati dan mereput. Mikroorganisma akan mereput clan menguraikan jisim organik yang mati.

2(a)Maksud kemerosotan kualiti sumber air:

Kewerosotan kualiti sumber air merujuk sumber air bersih dari sungai, laut, tasik, kolam, takungan semula jadi, air bawah tanah clan sebagainya tercemar dan berkualiti renclah. Kewerosotan kualiti sumber air dinilai berdasarkan kandungan permintaan oksigen biol()gikal (BOD), kandungan bakteria E.Coli, ammonia nitrogen. pepejal terampai, nilai kea,idan Berta perubahan warns dan ban yang terdapat dalam sesuatu sumber air.

(b)Dua langkah bagi mengatasi masalah kemerosotan kualiti sumber air:

Langkah perundanganPenguatkuasaan undang-undang. pemantauan tinclakan yang tegas termasuk menarik balik lesen operasi dan penjara kepada pihak yang mencemarkan sumber air berdasarkan Akta Kualiti Alam Sekitar 1974 oleh Jabatan Alam Sekitar.

Mengawal selia aktiviti pembalakan dan penyahhutanan terutama di kawasan yang berhampiran dengan rizab sungai clan taclahan air bagi memastikan sumber air sentiasa bersih dalam lingkungan 10 km dari tebing sungai.

Meningkatkan kerjasama serantau dalam kalangan negara ASEAN melalui pemantauan. rondaan bersama, perkongsian pintar dan teknologi serta kos pemulihan air laut yang tercemar selaras dengan peraturan undang-undang laut.

Merawat air yang tercemar dengan membina loji rawatan di tebing-tebing sungai. Selain itu, bahan kumbahan dan sisa-sisa kilang dirawat terlebih dahulu sebelum disalurkan ke sungai.

Melaksanakan kempen dan pendidikan alam sekitar dalam kalangan masyarakat melalui pelbagai saluran media massa, media elektronik dan sekolah sama ada secara formal atau tidak formal.

(c)Tiga impak negatif interaksi manusia ke atas sumber air:

Pembuangan bahan kumbahan dan sisa kilang menyebabkan kandungan oksigen air berkurangan dan bakteria E.Coli semakin bertambah.

Pembuangan sisa kilang yang tidak dirawat ke sumber air telah memusnahkan sistem akuatik kerana mengandungi asid yang tinggi.

Penggunaan dan pembuangan sisa pertanian yang mencemarkan sumber air seperti pengunaan racun serangga DDT.

Pembangunan tanah baharu menyebabkan pencemaran kelodak dan lumpur. Air menjadi keruli dan tidak berkualiti.

Bahagian B

3(a)Dua kesan aktiviti perindustrian terhadap alam sekitar bandar:

Pencemaran udara dan jerebu terutama dari kilang-kilang memproses yang banyak menggunakan bahan api fosil sebagai bahan bakarnya.

Sumber-sumber air seperti sungai, tasik, kolam, muara, air bawah tanah Jan lain- sungai tercemar akibat penyaluran sisa/efluen yang bertoksik dari kilang.

Kenaikan suhu mikro/pemanasan setempatBerkait dengan perlepasan baba dari kilang danjuga bahan-bahan pencemar yang menyebabkan kesan rumah hijau (green house effect).

Hujan asidMeningkatkan kejadian hujan asid. Kualiti air hujan terjejas melalui tindak balas antara bahan pencemar dengan wap-wap air dalam udara.

(b)Cara konsep pemban.gunan lestari dapat dilaksanakan dalam sektor perindustrian di Malaysia: Langkah penguatkuasaan undang-undang yang lebih ketat kepada niana mana penguatkuasaa yang mencemarkan alam sekitar. Seperti kes-kes pembuangan sisa toksik, mencemarkan sungai, mencemarkan udara dan lain-lain. Hukumaii dan denda maksimum patut dikenakan sepertimana yang diperuntukkan ddam kkta Kualiti Alam Sekitar 1974.

Menguruskan sisa toksik dengan cekap dan berkesan terutama sisa-sag pepejal dengan diuruskan dengan sistematik dan saintifik. Setiap kilang mesti menyediakan takungan khas untuk simpanan sisa toksiknya dan tidak membuangnya ke dalam sungal, tasik, kolam clan lain-lain.

Menguruskan bahan pencemaran udara. Industri yang melepaskan asap pencemar melebihi standard kualiti yang dibenarkan oleh Akta Kualiti Alam Sekitar mestilah menggunakan beberapa kaedah sebelum bahan-bahan pencemar tersebut dilepaskan ke udara. Misalnya menggunakan sistem penapis (filter) di dalam serombong asap, meninggikan serombong asap agar konsentrasi bahan pencemar boleh terserak dan tidak terkumpul di dalam atmosfera setempat- tidak menjalankan pembakaran terbuka seperti habuk kayu dalam industri pemprosesan kayu balak atau sekam padi.

Beralih kepada teknologi industri yang mesra alam dan tidak mencemarkan alam sekitar terutamanya dalam konteks penggunaan tenaga Sebagai contoh terlalu bergantung kepada bahan api fosil seperti petroleum haruslah dik-uranckan sebaliknya lebih banyak menggunakan tenaga alternatif yang murah dan bersih seperti menggunakan tenaga hidro elektrik, gas asli (NGV) atau menggunakan tenaga solar.

Menggiatkan kempen-kempen kesedaran terutaman% a kepada pengusahit-pengusaha dan kakitangan sektor industri yang menjadi 'masyarakat industri' tentang pentingnya menguruskan alam sekitar dent an bijak clan hidup harmoni dengan alam sekitar.

(c) Dua langkah bukan perundangan yang boleh diambil ba--i mengatasi masalah kemerosotan kualiti sumber udara clan sumber air:

Menjalankan usaha merawat semula air yang tercemar. menyediakan sistem perangkap sampah di sungai, merawat sisa terlebih dahulu seperti sisa kumbahan, sisa buangan industri sebelum dialirkan kepada sungai atau tasik di samping, menyediakan kolam takungan sisa yang khas.

Mengawal aktiviti pembangunan di kawasan tadahan air seperti mengawal aktiviti pembalakan di camping mewujudkan kawasan rizab tadahan air.

Mengawal selia dan sentiasa memantau aktiviti pengangkutan air seperti kapal pengangkut petroleum dan juga kapal-kapal kontena rang lain.

Sentiasa memantau (monitoring) tentang kualiti sumber-sumber air seperti sungai, tasik, kolam dan sebagainya agar sentiasa mematuhi standard kualiti yang telah ditetapkan.

Menempatkan industri mengikut jenis dan zon-zon yang sesuai yang mesti jauh dari kawasan kediaman serta kawasan tepu bina. mengawal perlepasan asap melalui sistem penapisan, meninggikan serombong, mengurangkan penggunaan bahan bakar petroleum clan arang batu, sebaliknya beralih kepada sumber-sumber gentian seperti tenaga hidro, tenaga solar dan gas asli.

Mengawal penggunaan kenderaan yang masuk ke bandar seperti menggalakkan perkongsian kereta, menggalakkan penggunaan petroleum tanpa plumbum dan menyediakan sistem penapisan asap kenderaan yang sempurna dan lain-lain.

Mengelakkan aktiviti pembakaran terbuka sebalikinva lebih banyak menjalankan usaha kitar semula sisa pepejal, menimbus sampah serta menjalankan aktiviti tebang reput dalam sektor pertanian.

4(a)Kualiti air sungai di Malaysia:

Tercemar/sungai yang tercemar semakin meningkat/peningkatan jumlah atau peratu sungai yang tercemar.

Sungai sederhana tercemar semakin meningkat.

Pembangunan tanah secara besar-besaran sama ada untuk pertanian, petempatan pembandaran, perindustrian dan lain-lain yang melibatkan aktiviti pembaiakan dan penyahhutanan.

Pembangunan pertanianPenggunaan racun seperti DDT dan penggunaan baja kimia menyebabkan sumber-sumber air seperti air tanah tercemar apabila bahan kimia tersebut dilarut resapkan, air sungai, paya dan tasik juga tercen ar akibat dibawa oleh air hujan.

Pembangunan sektor pentemakanPenyallran najis haiwan seperti naj , khinzir ke sungai atau pembuangan sisa-sisa haiwan yang disembelih atau yan man ke sungai, tasik dan paya.

Pembangunan perindustrianPerlepasan efluen/sisa kilang ke sungai, tasik, paya dan sebagainya. Sektor perkilangan dianggap sebagai sektor yang paling banyak menyumbang kepada pencemaran sumber air khususnya air sungai.

Pembangunan sektor pelanconganPerlepasan sisa kumbahan dari hotel, pusat peranginan dan chalet ke laut menyebabkan pencemaran air.

Pembangunan pesat sektor pembandaranPertambahan penduduk bandar, Kewuj udan kawasan setinggan yang membuang sisa domestik seperti sampah sarap dan air setingga

ke sungai.

Pembangunan sumber tenagaDi peringkat awal pembinaan empangan hictro elektrik biasanya mencemarkan sungai dengan kelodak dan bahan ampaian.

Sektor perlombonganSisa perlombongan bijih timah, emas dar tembaga mencemarkan sungai dan tasik.

(b)Cadangan bagi mengurangkan kadar pencemaran udara yang berpunca daripada f :nggunaan kereta dan motosikal di Malaysia:

Menggantikan enjin dua lejang untuk motosikal dengan enjin empat le ang. Enjin dua lejang sebenarnya menge ivarkan lebih banyak bahan hidrokarbon tidak terbakar dan karbon monoksida jika ( tibandingkan dengan enjin empat lejang.

Mengurangkan penggunaan bahan bakar enjin berplumbum untuk kenderaan dengan C>L- i-antikannya kepada petrol tanpa plumbum.

Menggantikan kenderaan-kenderaan bermotor yang lama kepada yang bat aru dengan menggunakan suntikan bahan api yang lebih mesra alam seperti meiiggantikan kenderaan enjin diesel kepada enjin yang menggunakan gas asli.

Menggalakkan penggunaan kenderaan awam seperti bas, komuter, transit aliran ringan (LRT) di dalam bandar-bandar besar seperti Kuala Lumpur.

Merealisasikan kempen berkonsi kereta terutamanya di bandar-bandar besar

(c)Dua langkah yang dijalankan bagi memelihara sumber marin di Malaysia:

Mewartakan taman-taman maritim sebagai kawasan perlindungan seperti Taman Laut Pulau Payar. Taman Laut Pulau Tioman, Taman Laut Pulau Redang dan sebagainya.

Peraturan-peraturan tertentu dikenakan untuk melindungi segala sumber hidupan laut terutamanya terumbu karang di kawasan berkenaan.

Mengawal dan membersihkan tumpahan minyak di laut daripada merebak dengan cepat. Tumpahan minyak boleh berlaku melalui perlanggaran kapal-kapal tangki atau pembuangan enap cemar kapal-kapal tangki berkenaan.

Membina tukun-tukun tiruan di laut sebagai kawasan pembiakan dan habitat pelbagai jenis hidupan laut. Tukun tiruan diperbuat daripada tayar-tayar yang diletakkan di laut sebagai kawasan pembiakan ikan.

Usaha-usaha penyelidikan dan pembangunan (R&D) sumber-sumber marin. Meliputi kajian tahap pencemaran dan langkah-langkah kawalannya, usaha penetasan dan perlindungan penyu belimbing dan lain-lain lagi.

Menyediakan tapak pelupusan sisa atau loji rawatan sisa yang khusus sebelum sisa industri (efluen), sisa kumbahan, sisa domestik dibuang atau disalirkan ke laut.

Kawalan perairan negara. Mengetatkan aktiviti rondaan. mengambil tindakan yang cepat dan tegas terhadap aktiviti yank mencemarkan perairan negara termasuk juga kawalan aktiviti perikanan, pencerobohan nelayan acing dan sebagainya.

Kempen kesedaran dan pendidikan alam sekitar yang khusus berkaitan dengan menyelamatkan sumber-sumber marin daripada ancaman kepupusan. Misalnya usaha menyelamatkan terumbu karang daripada serangan tapak sulaiman, kempen 'Save Our Sea' yang dianjurkan oleh PBB bermula pads tahun 1998.

(d)Dua impak alam sekitar yang kerap, berlaku di kawasan penridustnan yang pesat: Pencemaran udara dan jerebu terutama dari kilang-kilan-g. memproses yang banyak menggunakan bahan api fosil sebagai bahan bakamva

Pencemaran airSumber-sumber air seperti sungai. tasik-- kolam, muara, air bawah tanah dan lain-lain tercemar akibat penyaluran sisa/efluen % ang bertoksik dari kilang. Kemusnahan ekosistem akuatik seperti ekosistem sungai. ekosistem tasik, ekosistem muara dan sebagainya.

Pencemaran bau dan bunyiBerkait dengan perlepasan sisa terutama dari kilang memproses seperti kilang getah dan kelapa sav-it vang mengeluarkan hall busuk kepada persekitaran setempat.

Kenaikan suhu setempat/pemanasan sekitarBerkait dengan perlepasan haba dari kilang dan juga bahan-bahan pencemar yang menyebabkan kesan rumah hijau (green house effect).

Score Set 5

Bahagian A

1(a)Maksud keseimbangan ekologi:

Koseimbangan ekologi bermaksud sesebuah ekosistem mempunyai keupayaan pemulihan kendiri untuk mencapai keseimbangan dan kestabilan yang berkekalan. Keseimbangan yang ekologi dapat dicapai melalui keseimbangan input dan output tenaga yang menghasilkan kitaran lengkap.

(b)Cara sesebuah ekosistem hutan yang terganggu boleh mencapai keseimbangan:

Musim kemarauHutan ragut akan mengalami kekeringan, tumbuhan mitti, haiwan herbivor menjadi lemah dan tidak bertenaga kerana kekurangan makanan. Haiwan karnivor menjadi kuat dan bertenaga kerana mempunyai sumber makanan ~ au.g mudah dan banyak.

Musim hujanTumbuhan akan tumbuh. membiak, membesar dan mengeluarkwi makanan. Haiwan herbivor mudah mendapat makanan, populasi haiwan ini oertamban sebaliknya haiwan karnivor akan mengalami pengurangan kerana kesukaran mendapatkan makanan.

(c)Dua kesan gangguan ekosistem terhadap spesies flora dan fauna:

FloraTumbuh-tumbuhan akan coati dan keying kerana tidak dapat menghasilkan makanan kerana kekurangan sumber air dan matahari untuk proses pembesaran dan pembiakan.

FaunaPengguna primer dan sekunder akan berkurangan kerana kekurangan makanan. Tumbuhan tidak dapat menghasilkan makanan. Populasi pengguna tertier meningkat dengan cepat dan banyak kerana mempunyai sumber makAnan yang banyak yang terdiri daripada pengguna sekunder dan primer.

(d)Satu faktor yang mempengaruhi keseimbangan ekosistem hutan:

Penyahhutanan secara semula jadi

Pembinaan empangan hidroelektrik

Pembalakan tanpa kawalan

Aktiviti pertanian

Pembangunan infrastruktur.

2(a)Maksud El-Nino:

El-Nino ialah fenomena luar biasa yang berlaku terhadap, arus lautan. Arus Lautan Pasifik mengalami peningkatan suhu panas melebihi kebiasaan sehingga 5 'C ekoran penumpuan tenaga matahari. An-in lazim yang biasa membawa hujan yang lebat ke arch timur mengalami perubahan suhu dan tekanan udara rendah bertukar menjadi angin panas. Kesannya proses pemeluwapan di lautan tidak berlaku kerana air laut ang panas berterusan menyebabkan kawasan Asia Tenggara mengalami kemarau.

(b)Cara sistem atmosfera mempengaruhi fenomena El-Nino:

Fenomena El-Nino berlaku di lapisan sistem atmosfera. Lapisan ini menjadi idak , abil menyebabkan berlaku perubahan cuaca menjadi panas dan keying di bahagian Ntrat Pasifik, sebelah timurnya pula mengalami taufan, dan banjir. Kekurangan hujan, cuaca panas dan kemarau akan menc,2an22u sistem hidrologi.

(c)Tiga kesan fenomena El-Nino:

Berlakunya kemarau yang berpanjangan kerana kekurangan hujan.

Fenomena jerebu berlaku kesan kebakarzt n hutan yang berlaku secara semula jadi atau pembakaran secara terbuka untuk tujuan pertanian.

Hasil pertanian berkurangan kerana kekurangan sumber air untuk tujuan pengairan.

Krisis bekalan air domestik berkurangan disebabkan taburan hujan yang sedikit tidak dapat menampung jumlah penduduk yang yan ramai.

Memusnahkan rantaian dan siratan makanan hidupan akuatik menyebabkan hidupan maritim coati dan berkurangan.

Bahagian B

3(a)Maksud penyahhutanan:

Penyahhutanan bermakna penghapusan hutan secara besar-besaran. Kawasan hutan di tebang dan dimusnahkan dengan pelbagai cara dan pelbagai tujuan. Misalnya penebangan untuk pembalakan, pembukaan kawasan ladang, pembinaan kawasan petempatan, industri di samping penenggelaman untuk projek hidro, elektrik.

(b)Cara penyahhutanan boleh menjejaskan cuaca dunia:

Hutan sememangnya berupaya menyerap dan menyimpan karbon dioksida serta dalam masa yang sama membebaskan oksigen. Misalnya Hutan Amazon menghasilkan kira-kira 20% daripada bekalan oksigen dunia. Oleh itu, fungsi menyimpan karbon dan membebaskan oksigen ini sekali gus dapat mengurangkan kesan rumah hijau. Hutanlah sebenarnya bertindak sebagai stok/penyimpan karbon dioksida terbesar di dunia. Apabila hutan dihapuskan, perlepasan karbon dioksida akan terns berlaku yang boleh menyumbangkan kepada pemanasan global.

(c)Satu punca yang menyebabkan berlakunya pencemaran air di Malaysia:

Tumpahan minyak sama ada melalui perlanggaran kapal tangki dan pembuangan enap cemar, pembuangan sisa nuklear, sisa toksik industri yang menjadikan laut sebagai sasarannya.

Efluen/sisa toksik daripada sumber-sumber perindustrian yang disalirkan ke dalam sungai dan tasik sama ada secara sengaja atau tidak sengaja. Bahan-bahan toksik ini akan menyebabkan kualiti air merosot, menin2katnva nilai BOD serta tahap keracunan yang tinggi.

Penggunaan racun dan baja kimia daripada sumber-sumber pertanian yang mencemari air bawah tanah melalui proses larut resap, air hujan (hujan asid) atau mengalir masuk ke tempat takungan air yang lain.

Sisa-sisa kumbahan domestik seperti saliran najis. sisa mak-anan, sampah sarap terutamanya di kawasan bandar yang menjadikan sungai, tasik. pinagir laut sebagai tempat buangan.

Tercemar melalui aktiviti pembangunan tanah atau penyahhutanan untuk pelbagai tujuan. Misalnya pembukaan tanah-tanah baharu untuk pertanian di kawasan hulu sungai. Ini akan menyebabkan keseluruhan sistem sungai tercemar, sungai menjadi keruh, berkelodak dan berlumpur.

(d)Tumpahan minyak di laut yang boleh menyebabkan kemusnahan ekosistem marin Dalam kes tumpahan minyak ke laut, proses pembauran menyebabkan pen-nuki.an laut diselaput ketulan-ketulan tar minyak. Ini menghalang kemasukan cahaya matahari dan oksigen untuk plankton clan zooplankton membina makanannya. Apabila plankton ri i usnah. maka pelbagai pengguna ekosistem marin seperti spesies ikan, udang, sotong, kerang dan lain-lain menghadapi krisis kekurangan makanan yang boleh membawa kepada kcmattan atau penghijrahan.

4(a)Jumlah perubahan pengeluaran sisa pepejal antara, tahun 1999 dengan 2000:

W. P. Kuala Lumpur (1 082-1 070 = 12 000 tan)

Selangor (1 240-1 204 = 36 000 tan)

Selango

Pulau Pinang (648-630 = 18 000 tan)

Johor (1 005-956 = 49 000 tan)

(b)Maksud pemeliharaan dan pemuliharaan sumber alam:

Pemeliharaan ialah usaha-usaha menjaga dan mengawasi untuk mengekalkan ~,Umbersumber alam daripada diteroka, dieksploitasi atau dimusnahkan. Usaha penjagaan ini dilaksanakan melalui langkah perundangan. Pemuliharaan ialah usaha-usaha memba i k pulih clan menggantikan sumber-sumber alam yang telah diteroka dan dieksploitasi. U,aha ini dilakukan melalui langkah bukan perundangan seperti amalan pengurusan yang strategik dan juga kempen kesedaran serta pencliclikan alam sekitar.

(c)Dua cara bagi mewujudkan pembangunan lestari dalam sektor perhutanan di Malaysia: bag

Akta Perhutanan Negara dengan tegas clan ketat seperti men,enakan denda/kompaun yang tinggi, penjara, membatalkan lesen operasi kepada ndividu dan s-varikat yang melanggar akta berkenaan.

Mewartakan hutan simpan/taman negara clan juga kawasan perlinclungan ildupan liar untuk mengekalkan sumber-sumber perhutanan sebagai khazanah wari,an.

Pens!hutanan semula. Menubu4an estet hutan kekal untuk jaminan masa hadapan dengan menanam pokok balak yang cepat membesar clan matang seperti Acasia, yamane. sentang dan lain-lain.

Melaksanakan sistem penebangan hutan secara terpilih bukannya tebang bersih. Hanya pokok-pokok yang matang clan cukup ukur lilitnya sahaja yang ditt hang.

Penubuhan pasukan renjer hutan untuk memastikan tiada pembalakan hara li, tiada aktiviti pencerobohan clan juga mengawal selia hutan daripada kebakaran. jug

Melaksanakan usaha penyeliclikan clan pembangunan (R&D) secara berterusan Ichususnya dalam konteks silvikultur, menjaga clan merawat hutan daripada perosak clan penyakit dan juga teknologi pembiak baka pokok clan sebagainya.

Menggalakkan pengguna sumber-sumber gentian agar tidak terlalu bergantung kepada sumber hutan seperti penggunaan simen, batu-bata, besi, aluminiul, dalam inclustri pembinaan. penggunaan sumber terbuang dalam industri perabot dan lain-lain.

Kempen menyedarkan masyarakat tentang kepentingan hutan sebagai warisan generasi kini dan akan datang menerusi pelbagai media seperti 'Kempen Cintailah Hutan Kita', 'Bumi Hijau" termasuk jugs kempen kesedaran kepada masyarakat orang asli.

Score Set 6

Bahagian A

1(a)Maksud ekosistem tasik:

Ekosistem tasik ialah ekosistem air yang tidak berarus atau mengalir seperti sungai. Memperoleh input air daripada hujan itau aliran air yang mengalir dan memasuki sistem tasik berkenaan.

(b)Dua aliran tenaga dalam siratan makanan pada peringkat pengeluar clan pengguna primer:

Tenaga matahari diperlukan oleh tumbuhan hijau seperti lumut dan alga untuk melakukan proses fotosintesis. Tumbuhan bertindak sebagai pengeluar dan penyimpan tenaga clan membekalkan tenaga asas kepada semua hidupan tasik.

Zooplankton akan memakan tumbuhan hijau seperti alga dan lumut. Tenaga kimia dipindahkan kepadanya sebagai pengguna primer.

Tenaga kimia dalam zooplankton pula berpindah kepada pengguna sekunder seperti ikan kecil clan cacing tanah untuk proses pembesaran. pergerakan dan pembiakan.

(c)Tiga kepentingan ekosistem akuatik terhadap alam sekitar manusia:

Ekosistem akuatik banyak menghasilkan sumber protein melalui sumber marin yang banyak kepada manusia di samping aktiviti akuakultur yang menternak ikan air masin atau ikan air tawar.

Ekosistem mengandungi pelbagai spesies biologi dan amat berguna dalam bidang perubatan seperti rumpair laut yang digunakan sebagai spirulina dan sumber makanan.

Keunikan dan kepelbagaian biologi di ekosistem akuatik amat penting dalam sektor pelancongan dan rekreasi.

2(a)Maksud banjir kilat:

Banjir kilat bermaksud berlaku limpahan air yang cepat dan banyak yangberlaku secara singkat akibat curahan air hujan yang lebat menyebabkan berlaku aliran air permukaan yang banyak dalam satu tempoh masa yang singkat dan mengalarni proses penyusutan air dalam satu tempoh masa yang singkat. Kadar larian air permukaan yang tinggi disebabkan oleh kegagalan air menyusup masuk ke dalam tanah kerana Bang-Bang pori tanah tertutup dengan tar, bitumen, asfalt clan sebagainya.

(b)Cara sistem sungai melakukan tindak balas homeostasis bagi memastikan keseimbangannva: Tindak balas homeostasis ialah merupakan tindak balas negatif yang berfungsi untuk memperlahankan perubahan yang berlaku dalam sesebuah sistem. Sistem ini akar, mengesan perubahan yang berlaku clan menghantar isyarat kepada agen perubahan untuk mengubahsuai perubahan yang berlaku. Contohnya apabila berlaku hujan yang lebat, isi padu air oertamban, halaju tinggi dan meningkatkan kadar hakisan alur sungai untuk menampung ki padu air yang banyak tadi. Air sungai kembali perlahan apabila isi padu air dapat ditampung oleh alur-alur sungai tadi.

(c)Dua kesan lebihan air ke atas alam sekitar manusia:

Menyebabkan sistem pengangkutan terrgendala, kerosakan kenderaan dan kemalangan jalan raga.

Aktiviti perkilangan akan mengalami kesan buruk kerana produktiviti terganggu, mesin mengalami kerosakan ditenggelami air dan kerosakan bahan.

Mengganggu aktiviti perniagaan, kedai terpaksa ditutup, pelanggan berkurangan dan kemusnahan barang dagangan.

Kemusnahan tanaman dan ternakan yang ditenggelami air.

Memusnahkan kawasan ternakan akuakultur, sangkar atau kolam ikan pecah, kemasukan air masin dalam kolam air tawar.

Mengganggu aktiviti harian pelajar dan penduduk seperti berulang alik ke sekolah, bekerja dan sebagainya.

(d)Satu langkah perundangan bagi mengatasi lebihan air:

Mewartakan dan menguatkuasakan kawasan rizab sungai dengan jarak 30 meter dari tebing sungai, bebas daripada penerokaan dan pembangunan.

Penguatkuasaan Akta Kualiti Alam Sekeliling, Akta Parit dan Saliran dan Akta. Kualiti Air dikuatkuasakan dapat membantu mengawal alur sungai mengalami pencemaran dan sampah sarap. Penguatkuasaan melalui denda, hukuman dan mahkamah.

Bahagian B

3(a)Dua amalan pertanian yang dijalankan di Malaysia yang menjejaskan alam sekitar

Aktiviti penyahhutanan untuk pembukaan kawasan pertanian baharu khu,"usnN aoleh petani pindah atau oleh sektor perladangan yang melibatkan pemusn,than hatan secara besar-besaran.

Amalan pembakaran terbuka. Kaedah pembakaran merupakan kaedah \.Ing paling mudah dan jimat untuk membersihkan tapak pertanian bagi memulakan musim penanaman van- baharu setelah hasilnya dituai.

Amalan penvemburan racun serangga secara, besar-besaran dan juga penggunaan baja kimia yang berlebihan.

Amalan pertanian tanpa tanaman tutup bumf. Sistem pertanian pindah ,ering kali membiarkan permukaan bumf terdedah kepada agen-agen hakisan khosusnNa air mengalir dan angin.

Amalan pertanian tunggal (monokultur), tanpa menggilirkan tanaman atau tanpa merehatkan tanah.

Amalan pertanian tanpa teres terutama di kawasan bercerun. Amalan ini wring kali dilakukan oleh pekebun-pekebun sayur dalam sistem pertanian pasar atau oleh petani pindah.

(b)Dua impak alam sekitar akibat kegiatan pertanian yang pesat di Tanah Tinggi Cameron:

Perubahan landskap fizikal yang ketara seperti hutan semula jadi bertukar kepada `hutan tanaman', permukaan tanah menjadi gondol dan sebagainya.

Pendedahan permukaan bumi secara ter-us kepada pelbagai proses geomorfologi seperti hakisan tanah dan tanah runtuh.

Pencemaran air sungai clan pen ngkatann kadar pemendapan sungai. Larian air permukaan akan membawa regol!t dari atas cerun ke bawah cerun clan seterusnya masuk ke sistem sungai yang ada di kawasan pertanian berkenaan.

Kemusnahan ekosistem clan kepelbagaian biologi (biodiversiti) seperti pelbagai biolog

fauna clan flora yang diancam kepupusan.

Mengganggu kestabilan kitar hidrologi. Penyahhutanan untuk dijadikan tapak pertanian biasanya melibatkan kawasan hutan primer/hutan dara seperti dalam sistem perladangan teh. Kawasan hutan primer pada asalnya merupakan kawasan tadahan air yang amat penting kepada sistem hidrologi khususn%*a sungai. Oleh itu, apabila hutan-hutan tersebut clihapuskan dan dimusnahkan maka fungsinya sebagai kawasan tadahan air akan terjejas/hilang.

Perubahan suhu mikro/pemanasan setempat. Hutan semula jadi sebenarnya berfungsi sebagai `menyederhanakan suhu sekitar' dengan cars mengekalkan peratus kelembapan udaranya. Tetapi apabila is dimusnahkan untuk tujuan pertanian maka gangguan terhadap, proses sejatpeluhan pokok-pokok akan terjadi.

(c)Tiga langkah pengurusan alam sekitar yang dapat dijalankan bagi menangani masalah alam sekitar fizikal di kawasan pertanian di Malaysia:

Membenarkan aktiviti pertanian dijalankan hanva di kawasan yang mempunyai kesan yang paling minima kepada persekitaran fizikal.

Menggalakkan aktiviti penanaman sayur-sayuran dan bunga-bungaan dengan menggunakan kaedah hidroponik clan kaedah rumah hijau di kawasan tanah pamah bukannya menanam sayuran di lereng-lereng bukit atau kawasan bercerun curam.

Menggunakan baja kimia dan racun serangga dengan kadar yang minima clan menguruskannya secara berhemah, iaitu tidak membuang sisa racun clan baja kimia sewenang-wenangnya.

Mestilah membina teres-teres yang sesuai dan lobar bagi mengurangkan halaju larian air permukaan. Kaedah agronomi seperti menutup permukaan tanah dengan sungkupan dawn dan plastik clan juga meningkatkan kadar larut resap tanah dengan tanaman pelinclung/tutup bumi seperti pokok kekacang, kaedah tanaman berjalur, tanaman selingan clan lain-lain lagi.

Kaeclah mekanika seperti pembinaan kontur/teres, zon perlindungan (hulan ~dng clikekalkan dalam keaclaan semula jadi), mewujudkan sistern perparitan & i i saliran di kawasan pertanian, membina benteng clan sebagainya.

Kaedah penyuburan tanah seperti pembajaan kimia/organik untuk men-ekalka keseimbangan nutrien tanah, merehatkan tanah, giliran kawasan penanairian dLi sebagainya.

(d)Cara kegiatan pertanian yang intensif yang boleh menjejaskan kepelbagaian biologi:

Pelbagai spesies fauna dan flora yang diancam kepupusan akibat kegiatan pertanian intensif. Kemusnahan ekosistem seperti rantaian makanan clan habitat khususnva hutan yang telah dijaclikan tapak pertanian akan berlaku. Dalam konteks kepelbagaian biologi akibat pemusnahan hutan untuk aktiviti pertanian pindah clan pertanian perladangan akan menyebabkan kesan-kesan negatif.

Pelbagai spesies fauna dan flora diancam kepupusan/kemusnahan akibat kAilangan sumber-sumber makanan. Apabila hutan dimusnahkan/dinyahkan maka fungsi pokok sebagai pengeluar utama akan musnah sama selcali. Dengan itu, hidupan lain yang bergantung kepada tumbuhan seperti herbivor (kancil, rusa) akan kehilangali sumbersumber makanan.

Penghijrahan spesies akibat pemusnahan habitat. Hutan berfungsi sebagai satu habitat. Prows penyahhutanan memusnahkan sama sekali habitat. Keniusnahan habitat mengambil masa yang lama untuk dipulihkan. Justeru itu, haiwan-haiwan akan berhijrah ke hutari/habitat lain untuk mencari perlinclungan atau tempat baharu.

4(a)Tiga punca van- mempengaruhi status kualiti udara. di Malaysia:

Kesan pencemaran udara akibat industri clan kenderaan

Akibat kebakaran hutan daripada cuaca panas El-Nino

Stesen-stesen jana kuasa elektrik dan industri yang menggunakan minyak (Ian arang batu sebagai bahan apinya

Proses-proses yang terclapat di dalam industri tertentu seperti industri petrokimia serta industri kuari

Sumbangan pembakaran secara terbuka juga tidak kurang hebatnya kepada permasalahan jerebu

(b)Kesan pencemaran udara terhadap kesihatan manusia:

Melemahkan pengecutan jantung serta merenclahkan jumlah oksigen yang dibawa oleh darah. Mengurangkan keupayaan beriadah clan merbahaya bagi penpidap,,akit jantung yang kronik.

Masalah penvakit yang sedia ada terutamanya bronkitis. Menggang-u saluran pernafasan pen-ghidap penyakit asma dan batuk.

Merangsang hidung clan tekak terutamanya yang mengidap asma. Meningkatkan jangkitan penyakit melalui udara.

Merosakkan sistem saraf dan otak.

Meruncingkan penyakit paru-paru clan jantung, mengubah ketahanan badan melawan bahan yang disedut dan merosakkan tisu paru-paru terutamanya yang berpenyakit jantung clan paru-paru yang kronik.

Radang kulit/kanser kulit.

Jangkitan pads mata

(c)Maksud pencemaran air:

Pencemaran air berlaku apabila perubahan berlaku dari segi kandungan, keadaan clan warns sehingga ticlak sesuai clan memberi kesan apabila digunakan. Pencemaran berlaku sama ads dari segi biologi, kimia dan fizik. Pencemaran air bukan hanya berlaku di sungai tetapi juga di laut clan is boleh berlaku secara sengaja atau tidak. Pencemaran air menurut Akta Kualiti Alam Sekeliling 1974 didefinisikan sebagai apa-apa perubahan largsung atau ticlak langsung kepada sifat-sifat fizikal, haba, biologi atau radloakti iaitu inana-mana bahagian slam sekeliling yang melepaskan, mengeluarkan atau meletakkan buangan ini sehingga menjejaskan kegunaannya dan menyebabkan suatu keadaan merbahaya atau memuclaratkan kesihatan, keselamatan clan kebajikan pihak awam atau kehidupan lain seperti burung, hidupan liar, ikan clan hidupan akuatik Berta tumbuh-tumbuhan air.

(d)Aktiviti penerokaan yang boleh menjejaskan kualiti sumber air:

Penerokaan tanah untuk dijaclikan kawasan pembinaan juga menyebabkan hakisan tanah berlaku dan ini seterusnya akan mengakibatkan mendapan berlaku. Mendapan ini akan mencetekkan sungai clan air sungai menjadi keruh. Penerokaan juga membantu menyumbang ke arah pencemaran air. Ini adalah kerana penerokaan vane dijalankan sudah pasti menyebabkan hakisan tanah berlaku dan seterusnya tanah runtuh akan masuk ke dalam sungai lalu mendapan berlaku. Mendapan ini bukan sahaja akan mencetekkan lagi paras air sungai tetapi akan mengakibatkan berlakunya banjir.-

Score Set 7

Bahagian A

1(a) Tumbuhan tersebut ialah:

Organisms saprofit, iaitu mikroorganisma kulat.

Fungsi tumbuhan tersebut:

Berfungsi menghuraikan bahan-bahan organisms rang mati dan reput dalam sesebuah ekosistem clan menghasilkan nutrien bukan organik. iaitu nitrogen, fosforus, karbon potassium dan sebagainya yang berguna kepada pengeluar, laitu tumbuhan untuk tumbuh clan membesar dan menghasilkan makanan.

(b)Maksud kitaran nutrien:

Kitaran nutrien bermaksud satu proses kitaran unsur-unsur kimia seperti nitrogen, karbon, kalsium clan sulfur dalam sesebuah ekosistem yang berlaku secara berterusan dalam tiga fasa yang lengkap, iaitu fasa atmosfera, biosfera clan litosfera.

(c)Proses kitaran oksigen yang berlaku dalam kitaran nutrien:

Proses kitar oksigen yang berlaku dalam kitaran nutrien ekosistem berlaku melalui proses fotosintesis, pemafasan, pembakaran, pereputan dan pengaratan. Proses ini melibatkan pengambilan, penggunaan, pengembalian oksigen ke atmosfera secara berterusan. Manusia, haiwan dan tumbuhan menggunakan oksigen untuk tujuan pernafasan, penguraian, pereputan dan proses transpirasi di mana ia diperoleh secara terns daripada atmosfera. Proses ini menyebabkan berlaku pembebasan gas karbon dioksida ke atmosfera. Gas karbon dioksida digunakan oleh tumbuhan hijau untuk melakukan proses fotosintesis serta membebaskan gas oksigen ke atmosfera dan digunakan semula oleh manusia dan haiwan.

(d)Dua aktiviti pertanian yang mengganggu proses kitaran nitrogen:

Penggunaan baja kimia menambahkan nitrat dan ammonia dalam tanah yang akan menjejaskan keseimbangan nitrogen semula jadi dalam tanah.

Pembinaan sistem pengairan menyebabkan pengaliran nitrogen dalam tanah melalui aliran air permukaan, unsur nitrogen di kawasan asal berkurangan.

Pengkhususan tanaman menyebabkan berlaku cepat kehilangan nutrien dalam tanah seperti tanaman kacang tanah, kacang soya dan kacang kuda.

Pembakaran sisa pertanian menyebabkan unsur tersebar di udara manakala tiada unsur nitrogen di tanah.

Proses pereputan sisa tanaman melalui proses penghumusan seperti jerami dan batang jagung menggalakkan pembentukan nitrat dalam tanah menyebabkan kuantiti nitrat bertambah dan menjadi tidak normal.

2(a)Maksud konsep pemeliharaan alam sekitar:

Pemeliharaan bermaksud usaha yang dilakukan oleh kerajaan dan pertubuhan tertentu seperti badan bukan kerajaan yang bertujuan untuk melindungi alam sekitar yang sedia ada daripada mengalami kemusnahan demi kepentingan generasi akan data 1g. Konsep pemeliharaan alam sekitar dijalankan meliputi langkah perundangan, pengurus, in strategik atau melalui kempen kesedaran dan pendidikan.

(b)Satu gas yang mencemarkan udara:

Karbon dioksida

Karbon monoksida

Plumbum

Sulfur

Nitrogen

Kadium

(c)Dua tindakan manusia yang menyumbang pencemaran udara:

Pencemaran udara yang berpunca daripada penggunaan kenderaan berm otor terutama di bandar-bandar besar yang membebaskan gas karbon dioksida, karbon monoksida, hidrokarbon dan nitrogen oksida.

Stesen penjanaan kuasa elektrik yang menggunakan minyak dan arang batu sebagai bahan api asli menyebabkan pencemaran udara kerana pembakaran bahan api yang tidak lengkap seperti industri petrokimia dan industri kuari.

Pembakaran terbuka untuk tujuan pertanian dan pelupusan sampah menyebabkan berlakunya pencemaran udara.

Perindustrian yang berasaskan kayu dengan melupuskan bahan seperti habuk, kulit dan serpihan kayu melalui proses pembakaran menyebabkan udara tercemar dengan gas karbon monoksida, karbon dioksida, sulfur dioksida, nitrogen dan sebagainya.

(d)Du a langkah pemeliharaan udara daripada tercemar:

Menempatkan kawasan perindustrian mengikut zon vang sesuai dan jauh dari penempatan penducluk.

Mengawal pelepasan asap kilang mela;ui penapisan dan meninggikan serombong kilang.

Beralih kepada sumber gantian yang lebih mesra alam seperti tenaga hidro dan tenaga solar.

Menggalakkan perkongsian kenderaan dan penggunaan kenderaan tanpa plumbum serta penggunaan penapisan asap yang mesra alam.

Menggalakkan kitaran semula sisa pepejal, menimbus sampah dan menjalankan aktiviti tebang reput dalam sistem pertanian.

Bahagian B

3(a)Maksud pencemaran bunyi:

Pencemaran bunyi bermaksud bunyi yang tidak dikehendaki dan boleh diertikan juga sehagai sebarang bunyi yang boleh memberi gangguan psikologi dan kesan sosial kepada orang atau kumpulan. Contohnya seperti gangguan percakapan, kerja, berehat, rekreasi, tidur dan sebagainya. Bunyi ini boleh tersebar melalui medium udara, air dan bahan pepejal yang lain seperti kayu, besi dan sebagainya.

(b)Empat punca utama pencemaran bunyi di Malaysia:

Kebisingan yang berpunca daripada pengangkutan boleh dibahagikan kepada tiga punca utama, iaitu lain lintas, kapal terbang dan keretapi. Lalu lintas merupakan punca utama pencemaran kebisingan komuniti di bandar-bandar utama.

Kebisingan daripada operasi industri adalah daripada mesin dan peralatannya.

Kebisingan ini biasanya dihasilkan oleh penggunaan jentera dalam proses pembinaan.

Kebisingan daripada aktiviti harian manusia dan suara manusia juga menyebabkan berlakunya pencemaran bunyi. Kebisingan ini termasuklah berpunca daripada radio, televisyen dan sebagainya serta daripada binatang peliharaan seperti anjing.

(c)Tiga langkah bukan perundangan yang dapat dilakukan bagi mengurangkan kesan pencemaran bunyi:

Kerajaan diharapkan dapat mewujudkan lebih banyak lagi kawasan taman industri yang jauh dari kediaman. Ertinya zon pencemaran bunyi hanya herlaku Ii kawasan itu sahaja sementara itu mewajibkan pengusaha kilang menyediakan alat penghadang bunyi kepada pekerja yang sentiasa berada di kawasan bunyi bising

Masyarakat boleh membantu pengurangan kadar bunyi bising walaupun tidak secara keseluruhannya dengan memperlahankan bunyi radio, muzik karaoke dan bunyi motorsikal yang telah diubah suai. Perkongsian kereta merupakan strategi serampang tiga mata, iaitu mengurangkan k-esesakan lalu lintas, mengurangkan kos dan mengurangkan pencemaran bunyi.

Penggunaan alat dan jentera canggih dalam pembinaan mengurangkan kadar bunyi bising berbanding jentera lama. Penggunaan jentera canggih juga lebih mempercepatkan proses pembinaan terutamanya alat menanam cerucuk dan mengerudi.

Kempen kesedaran berkenaan anti pencemaran bunyi juga sangat wajar dianjurkan oleh Kementerian Sains, Teknologi clan Alam Sekitar.

4(a)Maksud pencemaran udara:

Pencemaran udara boleh didefinasikan sebagai terdapatnya gas, cecair atau zarah yang terkandung di udara sehingga berlakunya perubahan dan menjejaskan keh dupan atau bahan-bahan lain. Bahan-bahan tersebut terampai di udara clan memberi kesan negatif kepada manusia, tumbuh-tumbuhan dan haiwan. Pencemaran udara merUpakan satu keadaan yang melibatkan kehadiran sebarang gas atau zarah yang mengandung 1 toksik atau radioaktif dalam atmosfera, khususnya yang terhasil menerusi kegiatan mamisia. Contoh bahan pencemar termasuk karbon monoksida, sulfur dioksida. klorofluoroka,-bon (CFC), nitrogen dioksida yang dikeluarkan oleh kenderaan dan kilang industri.

(b)Langkah bukan perunclangan penting bagi mengatasi masalah pencemaran u tara:

Menempatkan industri mengikut jenis clan zon-zon yang sesuai yant mesti jauh dari kawasan kediaman serta kawasan tepu bina, mengawal perlepasan asap melalui sistem penapisan, meninggikan serombong, mengurangkan penggunaan bahan bakar petroleum dan arang batu, sebaliknya beralih kepada sumber-sumber gentian seperti tenaga hidro, tenaga solar dan gas asli.

Mengawal penggunaan kenderaan yang masuk ke bandar seperti rr.cng-atakkan perkongsian kereta, menggalakkan penggunaan petroleum tanp.t plumburn, menyediakan sistem penapisan asap kenderaan yang sempurna dan lain-lain.

Mengelakkan aktiviti pembakaran terbuka sebaliknya lebih banyak men.1alankan usaha kitai semula sisa pepejal, menimbus sampah serta menjalankan aktiviti lebang reput dalam sektor pertanian.

(c)Langkah meningkatkan kempen kesedaran dan pendidikan alam sekitar dalam kalangan rakyat:

Pendidikan secara formal tahap rendah - Pada peringkat ini Kurikulum Baru Sekolah Rendah (KBSR) telah memperkenalkan mata pelajaran Alam dan Manusia yank ditumpukan khusus kepada isu alam sekitar.

Tahap menengah - Di peringkat ini elemen alam sekitar diserapkan secara khusus menengah mata pelajaran Geografi bermula di tingkatan satu hingga enam. Selain itu mats pelajaran Sains teras clan Biologi juga banyak menyentuh kepentingan alam sekitar kepada pars pelajarnya.

Tahap tinggi di peringkat universiti - Program-program yang menjurus kepada alam sekitar atau menjadikan slam sekitar sebagai satu disiplin pengajian.

Pendidikan tidak formal - Pendidikan ticlak formal banyak dijalankan oleh Jabatan Alam Sekitar dengan kerjasama beberapa badan bukan kerajaan (NGO) yang lain seperti Sahabat Alam Sekitar (SAM). Jabatan Alam Sekitar (JAS) telah melaksanakan pencliclikan ticlak formal ini melalui media massa, sen-finar, forum, risalah dan penerbitan clan sebagainya.

Kempen kesedaran pula banyak dijalankan oleh badan bukan kerajaan dan juga pihak berkuasa tempatan (PBT). Antara agensi bukan kerajaan (NGO) yang terlibat ialah seperti Persatuan Perlindungb n Alam Sekitar Malaysia (EPSM), Sahabat Alam Sekitar (SAM), Persatuan Pengur,isan clan Penyeliclikan Alam Sekitar Malaysia (ENSEARCH) Berta Persatuan Pengguna Pulau Pinang (CAP). Di antara kempen clan program kesedaran yang dijalankan seperti gotong-royong membersihkan sungai, parit clan longkang, kempen menghijaukan bumf, kempen 'Cintailah Sungai Kita' di samping menerbitkan beberapa bush majalah dan buletin alam sekitar sebagai panduan kepada masyarakat umum.

Score Set 8

Bahagian A

1(a)Maksud aras trofik:

Konsep aras trofik merujuk aras makanan clan pemakanan yang ads dalam sesebuah ekosistem secara berurutan. Aras trofik dalam sesebuah ekosistem dibahagikan mengikut kehidupan organisma dalam sesebuah ekosistem yang selari dengan fungsi organisma. Aras trofik dalam sesebuah sistem bermula daripada tumbuhan sebagai pengeluar sehingga omnivor sebagai pengguna akhir dan clikenali sebagai piramid ekologi.

(b)Perbezaan antara siratan makanan clan rantaian makanan:

Rantaian makanan merujuk kepada pemindahan atau aliran tenaga, elemen kimia dan beberapa jenis sebatian daripada satu organisma yang lain sepanjang aliran itu berlaku. Rantaian makanan melibatkan mangsa dengan pemangsa. Rantaian makanan bermula dengan penerimaan cahaya matahari clan digunakan oleh tumbuhan (pengeluar) untuk memproses makanan untuk diri sendiri clan digunakan oleh pengguna sekunder, tertier clan pengurai.

Siratan makanan bersifat lebih kompleks clan melibatkan aliran tenaga yang berlaku daripada pelbagai arah ke pelbagai arah antara organisma-organisma yang hiclup dalam sebuah ekosistem.

(c)Tiga cara manusia mengganggu aktiviti siratan makanan:

Pengeluar, iaitu tumbuhan akan mengalami kemusnahan akibat kegiatan pembalakan, kegiatan penyahhutanan oleh manusia untuk tujuan pembangunan ekonomi.

Pengeluar, iaitu tumbuhan akan mengalami kemusnahan akibat kegiatan pengutipan hasil hutan yang berlebihan manakala pengguna berkurangan atau MLngalaini kepupusan kerana kekurangan sumber makanan.

Kepupusan pengeluar menyebabkan berlaku penghijrahan pengguna kerana pembinaan petempatan.

Kegiatan pelancongan yang berteraskan ekopelancongan menyebabkan kepupusan pengguna dan pengeluar. Kawasan ekopelancongan dibersihkan untuK tujuan pembinaan kemudahan penginapan clan sebagainya.

Pembinaan infrastruktur seperti jalan rays menyebabkan pengguna clan pengeluar mengalami kepupusan.

2(a)Maksud saline, kebergantungan antara sistem:

Saling kebergantungan antara sistem merujuk interaksi atau hubungan yang berlaku antara satu sistem dengan sistem yang lain. Kebergantungan sistem berlaku secara fizikal dan manusia. Interaksi yang wujud menyebabkan perubahan dan gangguan alam sekitar fizikal dan manusia. Contoh perubahan yang berlaku dalam sistem geomorfologi menyebabkan berlaku letusan gunung berapi, lapisan udara berjerebu dan memberikan kesan ke atas alam sekitar manusia.

(b)Dua cara kebergantungan sistem secara fizikal:

Kitaran hidrologi - Dalam sistem atmosfera, proses kitaran hidrologi melibatkan proses sejatan air dari air permukaan tanah, permukaan laut, sungai atau claratan mengalami pemanasan clan terpeluwap ke udara clan membentuk proses kerpasan. Kerpasan ini turun sebagai air hujan dan mengalami proses cegat silara alau proses pintasan atau susupan air ke dalam tanah oleh tumbuh-tumbuhan yang berlaku dalam sistem ekologi. Air larian permukaan akan menyusup dan mengalir dalam sistem geomorfologi.

Sistem geomorfologi - Letusan gunung berapi menyebabkan berlakunya muntahan asap dan debu. Debu dan asap yang banyak di lapisan udara menyebabkan berlakunya kejadian jerebu, hujan asid, bumf menjadi sejuk dan kekacauan atmosfera sehingga berlakunya ribut taufan.

Sistem atmosfera - Fenomena El-Nino yang berlaku di negara Pasifik menyebabkan negara di barat Pasifik men,-alami cuaca yang pangs clan kering. Kawasan ini mengalami fenomena kemarau dan kekurangan air. Manakala di kawa~an timur berlaku taufan dan banjir. Perubahan ini menyebabkan berlaku gangguan ke atas sistem hidrologi clan menjejaskan kehidupan.

(c)Tiga kesan interaksi manusia terhadap alam sekitar:

Berlaku penipisan lapisan ozon yang bertinclak melindungi bumf daripada I cma-sukan sinar ultraungu yang berpunca daripada penggunaan baja nitrogen, kapal terbang supersonik yang membebaskan gas nitrogen clan penggunaan gas CFC.

Berlaku kesan rumah hijau apabila haba dari matahari dibenarkan masuk. Lapisan atmosfera, yang mengandungi karbon dioksida, klorofluorokarbon, metana clan nitrus oksida memerangkap haba dari bumf daripada terbebas dan dipantulkan kembali ke angkasa.

Fenomena pengurunan berlaku apabila kawasan gurun mengalami proses pembesaran gurun melampau di kawasan pinggimya akibat tindak-an, manusia seperti penyahhutanan, ragutan temakan yang melampau, pertanian intensif menyebabkan kawasan tersebut tiada ruang melalui proses pemulihan terdedah kepada proses pergondolan.

Penyahhutanan secara besar-besaran untuk tujuan pertanian, pembalakan, petempatan dan sebagainya.

Pencemaran sumber air sama ada berpunca daripada domestik. kumbahan, buangan sisa kilang, kapal tangki dan sebagainya.

Pencemaran udara clan jerebu yang bt rpunca daripada kehadiran gas. bahan berbau, gas zarah clan sebagainya yang mengubah kuantiti, kualiti dan sifat atmosfera.

Bahagian B

3(a)Kepentingan hutan kepada alam sekitar manusia:

Penting kepada sistem ekonomi tradisional yang masih bergantung kepada sumber hutan seperti masyarakat orang ash yang menjalankan aktiviti pertanian pindah, mengutip dan berburu.

Penting untuk sektor pembalakanMenghasilkan sumber kayu dalam pelbagai bentuk untuk kegunaan tempatan clan juga dieksport.

Penting untuk sektor pelancongan (ekopelancongan) seperti hutan lipur. air terjun, kepelbagaian spesies fauna dan flora (biodiversiti) yang menarik pelancong yang akan menambahkan pendapatan penduduk dan negara.

Membantu memajukan industri-industri yang berkaitan dengan sumber hutan (industri hiliran) seperti industri membuat perabot, industri pembinaan (perumahan,i serta industri pengangkutan.

Menjadi kawasan tadahan air yang membekalkan air kepada empangan yang diproses untuk dijual kepada penduduk atau dieksport ke negara lain yang kelak menghasilkan pendapatan negara.

(b)Dua kesan aktiviti perhutanan yang dijalankan di Malaysia:

Mengurangkan kadar susupan air ke dalam tanah dan seterusnya menurunkan paras air dalam tanah. Ini akan menjejaskan kawasan tadahan air dan bekalan air kepada sungai, tasik, kolam clan paya juga turut terjejas.

Mengurangkan jumlah hujan tempatan yang yan menjadi input utama kepada sistem hidrologi setempat ekoran daripada kekurangan atau ketiaclaan proses transpirasi pokok.

Meningkatkan kadar larian air permukaan yang membawa banyak kelodak clan lumpurke dalam sungai, memendapkan dan mencetekkan dasar sungai yang seterusnya menggalakkan banjir lumpur.

Mempercepatkan kadar luahan air sungai (discharge) khususnya di muara.

(c)Kesan penyahhutanan terhadap alam sekitar manusia:

Kekurangan sumber makananBagi masyarakat orang asli yang amat bergantung kepada aktiviti ekonomi memungut dan berburu hasil-hasil hutan akan meoghadapli krisis bekalan makanannya kerana sumber utama makanan mereka, iaitu hasil-hasil hutan musnah.

Mengurangkan sumber kayu balakPokok-pokok balak yang berharga sepe!-ti cengal, meranti, seraya, keruing dan lain-lain akan musnah dan mengambil masa y ang lama, iaitu lebih daripada 50 tahun untuk membesar dan matang menjadi hutari berhasil.

Kemerosotan kesuburan tanihRantaian makanan yang musnah akan mengurangkan bekalan bahan organik untuk reput dan diuraikan oleh pereput dan pengural. Penghasilan humus akan berkurangan dan tanah menjadi tidak subur, tanah mungkin menjadi kering kontang, tandus dan gersang. Ini akan menjejaskan aktivit. pertanian penduduk seperti pertanian perladangan.

Mengurangkan bekalan oksigen kepada penduduk dan sebaliknya menambahkan karbon dioksida dalam udara.

Menjejaskan bekalan air kepada pendudukApabila hutan ditebang, simpanan air dalam tanah akan berkurangan yang akan mengurangkan pula bekalan air kepada sungai dan empangan. Kesannya manusia juga akan mengalami krisis bekalan air.

(d)Maksud konsep kelestarian hutan:

Kelestarian hutan ialah satu bentuk pembangunan yang mementingkan kt Sejahteraan hidup yang berterusan untuk semua generasi kini dan akan datang. Pembangunan lestari boleh ditakrifkan sebagai adunan pembangunan atau kemajuan dengan peme,iharaan dan pemuliharaan. Terdapat tiga aspek penting yang mesti digabungjalinkan dalam rr,elaksanakan pembangunan lestari dalam sektor perhutanan di Malaysia, iaitu langkah perundangan, langkah pengurusan yang strategik dan juga langkah kempen kesedaran dai pendidikan alam sekitar.

4(a)Dua kesan terhadap alam sekitar Cizikal akibat penjanaan dan pengeluaran tenaga elektrik hidro di Malaysia:

Terhadap proses hakisan sungaiKadar hakisan berkurangan di dalam alur sungai kerana apabila empangan dibina di hulu sungai maka is akan mc nyekat aliran air sungai ke muaranya.

Terhadap pengangkutan dan pemendapanKadar pengangkutan sungai juga semakin berkurangan. Apabila aliran air sungai tersekat di dinding enipam-'all maka bahan-bahan yang dibawa oleh sungai juga terhenti di situ dan tidak boleh diangkut untuk diluahkan di muara/hilir sungai.

Peningkatan aras air ke hulu empanganAliran air sungai yang tersekat di sepanjang dinding empangan akan menyebabkan aras air di bahagian tengah dan hulu sungai meningkat.

Pembinaan empangan hidroelektrik akan mewujudkan tasik buatan manusia yang besar dan dalam. Kewujudan tasik ini akan meningkatkan lagi proses sejatan air di permukaan tasik untuk menghasilkan awan.

Penenggelaman hutan akibat pembinaan empangan hidroelektrik secara keseluruhannya akan memusnahkan sistem ekologi daratan (ekosistem hutan) dan dalam jangka masa panjang sistem ekologi daratan akan bertukar kepada sistem ekologi akuatik.

(b)Maksud pemeliharaan dan pemuliharaan sumber alam:

Pemeliharaan ialah usaha-usaha menjaga dan mengawasi untuk mengekalkan sumber-sumber alam daripada diteroka, dieksploitasi atau dimusnahkan. Usaha penjagaan ini dilaksanakan melalui langkah perundangan manakala pemuliharaan pula usaha-usaha membaik pulih dan menggantikan sumber-sumber alam yang telah diteroka dan dieksploitasi. Usaha ini dilakukan melalui langkah bukan perundanL -in seperti amalan pengurusan yang stmtegik dan juga kempen kesedaran serta pendidikan alam sekitar.

(c)Sumber alam yang boleh diperbaharui memerlukan pemeliharaan dan pemuliharaan:

Untuk menjamin keperluan dan kesejahteraan hidup generasi kini dan akan datang sentiasa dapat dipenuhi seperti keperluan terhadap sumber air dan udara van- bersih, bekalan sumber pertanian (tanih) dan perikanan (marin) yang cukup.

Untuk menjamin keberterusan sektor ekonomi yang bergantung kepada sumber berkenaan sebagai bahan mentah atau sumber tenaga. Seperti kegiatan pembalakan dan pelancongan yang bergantung kepada sumber hutan, sumber air yang membekalkan tenaga kepada sektor perindustrian, pengangkutan dan sebagainya.

Untuk menjamin kegiatan penyelidikan dan pembangunan (R&D) berterusan dan pembangunan dengan pesat seperti R&D dalam bioteknologi dan bio-perubatan. (iv) Untuk mengekalkan sumber warisan daripada diancam kepupusan seperti pelbagai jenis hidupan liar, hidupan marin, tumbuhan yang berharga dan sebagainya.

Untuk mengekalkan keseimbangan sistem