FAKULTI BAHASA DAN KOMUNIKASI

JABATAN BAHASA DAN KESUSASTERAAN MELAYU

(BML3043)

FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU

TAJUK : TRANSKRIPSI FONEMIK DAN FONETIK

PROGRAM PENDIDIKAN BAHASA MELAYU

SEMESTER DUA, SESI 2012/2013 ( KUMPULAN D)

PENSYARAH ENCIK NIK HASSAN BASRI NIK AB KADIR

SITI NURBAYAH BINTI ABDUL RASID D20121057990

TARIKH SERAHAN: 7. APRIL.2013

PENGENALAN

Fonologi atau phonology merupakan gabungan kata phone dan kata logic. Istilah phone bererti

bunyi bahasa, manakala logik bermaksud ilmu pengetahuan. Ironinya, fonologi ialah cabang

ilmu bahasa yang meneliti bunyi-bunyi bahasa yang diucapkan oleh manusia dan fungsinya

dalam sistem bunyi bahasa tersebut, baik bahasa masyarakat yang sudah maju mahupun

masayarakat yang masih primitif dalam segala bentuk dan aspeknya. Menurut Kamus Dewan

Edisi keempat (2005:414), fonologi ialah kajian tentang bunyi sebutan dalam sesuatu bahasa.

Nik Hassan Basri Nik Ab Kadir (2005:39) pula mengatakan bahawa fonologi ialah kajian

terhadap fungsi-fungsi bunyi bahasa.

Wujudnya dua pendapat tentang fonologi. Pendapat pertama menjelaskan fonologi terbahagi

kepada dua iaitu foneti dan fonemik. Pendapat kedua pula mengatakan bahawa fonologi ialah

ilmu fonemik sahaja iaitu lanjutan daripada ilmu fonetik. Hal ini menjelaskan, fonologi atau

fonemik berbeza dengan ilmu fonetik (Verhaar, 1995:7).

Begitu juga transkripsi yang terbahagi kepada tiga iaitu transkripsi ejaan, transkripsi fonetik dan

transkripsi fonemik. Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat(2005:1712) mentakrifkan

transkripsi fonemik ialah transkripsi yang menggunakan lambang fonem. Sebagai contoh, /suka/

atau /#suka#/, dan /ɲ amu?/ atau /# ɲ amu?#/.Abdul Hamid Mahmood dan Nik Hassan Basri Nik

Ab Kadir menyatakan transkripsi fonemik dikenali sebagai transkripsi luas.

Transkripsi fonetik pula menurut kamus Linguistik (1997:218) mentakrifkannya sebagai

transkripsi yang menggunakan lambang fonetik. Misalnya, /#w

#/ atau [#w

#] dan

/#?a

wku#/ atau [#

?a

wku#]. Abdul Hamid Mahmood dan Nik Hassan Basri Nik Ab Kadir

menyatakan transkripsi fonemik dikenali sebagai transkripsi sempit.

Petikan rencana:

Mata yang menangis

Seorang lelaki duduk di hadapan aku. Tubuhnya kurus melidi. Tenaga tiada bersamanya. Dia

terlihat lelah, letih dan matanya seakan menangis.

“Tolong doktor,” dia memandang aku dengan mata yang menangis itu.

“Emmmm….,”

Failnya kubaca. Semua tulisan-tulisan itu kuhadam. Sesekali jari jemari ku menggaru kulit

kepala di bawah rambut, di bawah kopiah. Kopiah putih jadi senget sebentar.

“Kalau doktor tidak tolong saya tidak boleh berjalan. Saya berkerusi roda. Saya perlu ditolak

orang. Kadang kala saya perlu kerah tenaga tangan yang sudah berusia 56 tahun ini,” suara itu

sedih. Pedih.

Aku hanya terangguk-angguk.

Tubuh kurus itu sudah pernah merekod nephrectomy pada 1987. Pembedahan membuang ginjal.

Aku membayangkan tusukan hingga 20 inci pada sisi abdomennya. Aku membayangkan tusukan

antara tulang dada bahagian bawah dengan ginjal yang rosak. Aku membayangkan tulang dada

itu dialihkan bagi membolehkan ginjal yang jahanam diakses. Waktu itulah hampir dia hilang

namanya!

Dua puluh enam tahun lalu, zaman tiada lagi teknologi laparoscopic. Lalu aku tersayat ngilu

lewat kesakitan lelaki ini. Namun, dengan satu ginjal sebelah kanan yang tinggal dia masih boleh

berfungsi sebagai manusia.

“Doktor tolong saya?,” suaranya mengandung harap. Aku menarik nafas panjang dan

melepaskan perlahan.

“Doktor fikirkanlah doktor…tolonglah…demi untuk kesejahteraan saya yang semakin berusia,”

dia menyambung.

Aku menggaru lagi kulit kepala yang tidak gatal, kulit di bawah rambut, di bawah kopiah.

Kopiah putih jadi senget sebentar.

“Tapi pak cik ini ada banyak masalah. Pak cik berhadapan dengan diabetes, masalah kolesterol

dan tekanan darah pak cik tinggi,”

Fail di hadapan mata aku terbentang luas. Membolehkan aku membaca setiap perincian yang

terkandung di dalamnya. Perincian sejak tarikh lahirnya 31 ogos 1957. Kemudian aku

memandang matanya yang menangis.

“Tahu..tahu..,” dia anggukkan kepala kali berkali.

“Banyak..banyak digula-gulakan sejak dulu. Pak cik fikir ia jalan terbaik untuk memastikan

tubuh terus sihat. Pak cik selalu pengsan dulu sebab gula dalam darah kurang. Jadi pak cik

banyak ambil gula-gula. Pak cik tidak pernah tolak apabila digula-gulakan,”

Matanya memandang aku.

“Jadi?,”

“Tapi pak cik minta sangat pada doktor. Janganlah sebab itu permintaan pak cik ditolak. Pak cik

mahu kembali berjalan. Kembali berlari doktor. Pak cik mahu mengejar pelangi.”

Selama usia 56 tahun pakcik belum berkesempatan untuk mengejar pelangi?,”…

(sumber: http://www.utusan.com.my/utusan/Sastera/20130303/sa_01/Mata-yang-menangis#ixzz2NLuh5yNZ

Transkripsi Fonemik.

/# mata jaŋ mənaŋis #/

/# səoraŋ ləlaki duduɁ di hadapan aku tubuhɲ a kurus məlidi # tənaga tiada bərsamaɲ a #

dia tərlihat ləlah // lətih dan mataɲ a seakan mənaŋis #/

/# toloŋ doktor dia məmandaŋ aku dəŋan mata jaŋ mənaŋis itu #/

/#failɲ a kubača səmua tulisan itu kuhadam səsəkali jari jəmari ku məŋgaru kulit kəpala

di bawah rambut // di bawah kopiah # kopiah putih jadi seŋət səbəntar #/

/#kalau doktor tidaɁ boleh bərjalan # saja bərkərusi roda # saja pərlu ditolaɁ oraŋ #

kadaŋ kala saja pərlu kərah tənaga taŋan jaŋ sudah berusia lima puloh ənam tahun ini //

suara itu sədih # pədih #/

/# aku haɲ a aŋgoɁ aŋgoɁ #/

/# tubuh kurus itu sudah pərnah mərekodkan nephrectomi pada səmbilan bəlas lapan puloh

tujoh # pəmbədahan məmbuaŋ ginjal # aku membajaŋkan tusukan hiŋga dua puloh inci

pada sisi abdomenɲ a # aku membajaŋkan tusukan antara tulaŋ dada bahagian bawah

dəŋan ginjal jaŋ rosaɁ 3 aku membajaŋkan tulaŋ dada itu dialihkan bagi məmbolehkan

ginjal jaŋ jahanam diakses # waktu itulah hampir dia hilaŋ namaɲ a #/

/#dua puluh ənam tahun lalu // zaman tiada lagi teknologi laparoskopiɁ # lalu aku tərsajat

ŋilu ləwat kəsakitan ləlaki ini # namun // dəŋan satu ginjal səbəlah kanan jaŋ tiŋgal dia

masih boleh bərfuŋsi səbagai manusia#/

/#doktor toloŋ saja // suaraɲ a məŋanduŋ harap # aku mənariɁ nafas panjaŋ dan

mələpaskan pərlahan # /

/#doktor fikirkanlah doktor # toloŋlah # demi untoɁ kəsəjahtəraan saja jaŋ səmakin bərusia

// dia məɲ ambuŋ # /

/#aku məŋgaru lagi kulit kəpala jaŋ tidaɁ gatal // kulit di bawah rambut // di bawah

kopiah # kopiah putih jadi səŋət səbəntar #/

/#tapi paɁ čiɁ ini ada baɲ aɁ masalah # paɁ čiɁ bərhadapan dəŋan diabetes // masalah

kolesterol dan təkanan darah paɁ čiɁ tiŋgi#/

/#fail di hadapan mata aku tərbəntaŋ luas # məmbolehkan aku məmbača sətiap pərician

jaŋ tərkanduŋ di dalamɲ a # pərician səjaɁ tarex lahirɲ a tiga puloh satu ogos səmbilan

bəlas lima puloh tujoh # kemudian aku məmandaŋ mata jaŋ mənaŋis#/

/# tahu # tahu // dia aŋgokkan kəpala kali bərkali #/

/# baɲ aɁ # baɲ aɁ # digula gulakan səjaɁ dulu # paɁ čiɁ fiker ia jalan tərbaiɁ untoɁ

məmastikan tubuh təros sihat # paɁ čiɁ səlalu pəŋsan dulu səbab gula dalam darah kuraŋ

# jadi paɁ čiɁ baɲ aɁ ambil gula gula # paɁ čiɁ tidaɁ pərnah tolaɁ apabila di gula

gulakan #/

/#mataɲ a məmandaŋ aku#/

/# jadi #/

/#tapi paɁ čiɁ minta saŋat pada doktor # jaŋanlah səbab itu pərmintaan paɁ čiɁ ditolaɁ

# paɁ čiɁ mahu kəmbali bərjalan # kembali bərlari doktor # paɁ čiɁ mãhu məŋəjar

pəlaŋi #/

/# səlama usia lima puloh ənam tahun paɁ čiɁ bəlum bərkəsəmpatan untoɁ məŋəjar

pəlaŋi #]

Transkripsi Fonetik

[#mãta jaŋ m nãŋis#]

[#səɁoraŋ ləlaki wdu

wduk di hadapan a

wku #

wtu

wbuhɲ ã

wku

wrus m lidi # tənãga ti

jada

bərsamãɲ ã # dija tərlihat ləlah // lətih dan mãtaɲ ã se

jakan m nãŋis#]

[#wto

wloŋ

wdok

wtor // diɁa m mãndaŋ a

wku dəŋãn

wmãta jaŋ m nãŋis i

wtu #]

[em#]

[#faɁilɲ ã wkubača # sə

wmũa

wtulisan

wtulisan i

wtu

wkuhadam # səsəɁkali jari jəmãri

wku

m ŋgawru

wkulit kəpala di bawah ram

wbut // di bawah

wkopiɁah

wkopiɁah

wputih jadi

seŋ t səbəntar #]

wdok

wtor tidaɁ boleh bərjalan # saja bərkərusi roda # saja pər

wlu di

wtolaɁ

Oraŋ # kadaŋ kala saja pərwlu kərah tənaga taŋãn jaŋ

wsudah 56 ta

whun i

jni //

wsuɁara i

wtu sədih # pədih#]

[#Ɂ

awku haɲ ã aɁŋgoɁ aɁŋgoɁ #]

[#wtu

wbuh

wku

wrus i

wtu

wsudah pərnãh məre

w w1987 #

pəmbədahan m mwbu

waŋ ginjal # Ɂa

wku m mbajaŋkan

wtu

wsukan hingga 20 i

jnči pada sisi

awbdom nɲ ã # Ɂa

wku m mbajaŋkan

wtu

wsukan antara

wtulang dada i

wtu dialihkan bagi

m mbolehkan ginjal jaŋ jahanãm diɁakses # wakwtu i

wtulah hampir diɁa hilaŋ nãmãɲ ã #]

[#wdu

wa

wpu

wluh ənãm ta

whun lalu // zamãn ti

jada lagi tek

wno

wlogi lapa

wros

wkopiɁ# lalu

awku tə əwat kəsakitan ləlaki i

jni # nã

w// dəŋãn sa

wtu ginjal səbəlah kanãn

jaŋ tiŋgal dija mãsih

wboleh bərfuŋsi səbagai mã

wnũsia#]

[#wdok

wtor

wto

wloŋ saja //

wsuɁaraɲ ã m ŋãnduŋ harap # Ɂa

wku m nãriɁ nãfas panjaŋ dan

m ləpaskan pərlahan # ]

[#wdok

wtor fikirkanlah

wdok

wtor #

wto

w wun

wtoɁ kəsəjahtəraan saja jaŋ

səmãkin bərwusi

ja // di

ja məɲ ãmbuŋ # ]

[#Ɂawku m ŋgaru lagi kulit kəpala jaŋ tidaɁ gatal // kulit di bawah rambut // di bawah

wkopiɁah #

wkopiɁah

wputih jadi səŋət səbəntar #]

[#tapi paɁ čiɁ ij ɲ ãɁ mãs

jalah # paɁ čiɁ bərhadapan dəŋãn di

jabetes // mãs

jalah

wkolesɁte

wrol dan təkanãn darah paɁ čiɁ tiŋgi#]

[#faɁil di hadapan mãta awku tərbəntaŋ

wlu

was # m m

wbolehkan a

wku m mbača səti

jap

pərijcian jaŋ tərkanduŋ di dalamɲ ã # pəri

jcian səjaɁ tarex lahirɲ ã tiga

wpuloh sa

wtu ogos

səmbilan bəlas limã wpuloh

wtujoh # ke

w wku m mãndaŋ mãta jaŋ m nãŋis#]

[# tawhu # ta

whu // di

ja aɁŋgokkan kəpala kali bərkali #]

[# baɲ ãɁ # baɲ ãɁ # digula gulakan səjaɁ wdu

wlu # paɁ čiɁ fiker ia jalan tərba

jiɁ

wun

wtoɁ m mãstikan

wtu

wbuh təros sihat # paɁ čiɁ səlalu pəŋsan

wdu

wlu səbab

wgula

dalam darah wkuraŋ # jadi paɁ čiɁ baɲ ãɁ ambil

wgula

wgula # paɁ čiɁ tidaɁ pərnah

wtolaɁ apabila di

wgula

wgulakan #]

[#mãtaɲ ã m mãndaŋ awku#]

[# jadi #]

wdok

wtor # jaŋãnlah səbab i

wtu pə Ɂ čiɁ

diwtolaɁ # paɁ čiɁ mãhu kəmbali bərjalan # kembali bərlari

wdok

wtor # paɁ čiɁ mãhu

m ŋ jar pə #]

[# səlamã usija limã

wpu

wloh ənãm ta

whun paɁ čiɁ bəlum bərkəsəmpatan

wun

wtoɁ

m ŋ jar pə #]

Kesimpulan

Secara tuntasnya, ilmu fonologi ini merupakan skop bidang yang luas untuk dimanfaat kepada

semua. Pembahagian bidang fonologi kepada dua unit yang lebih kecil iaitu fonetik dan fonologi

membuktikan lagi bidang ini mengkaji bahasa bukan hanya secara lisan bahkan secara

transkripsi juga. Perkara ini memudahkan kita umumnya mengetahui cara penulisan yang betul

dalam menukarkan daripada lisan kepada tulisana sama ada fonemik atau fonetik.

Meskipun transkripsi fonemik hanya mengemukakan bentuk yang luas sebagaimana yang

diketahui ramai pihak namun skopnya sudah memadai untuk belajar bidang fonologi lebih lanjut

lagi. Begitu juga, transkripsi fonetik yang merupakan unit yang skop lebih sempit bukan mudah

untuk difahami sebaliknya memerlukan kefahaman yang teliti dan kemahiran dalam

menganalisis sesebuah teks kepada transkripsi fonetik.

Dengan ini, bidang fonologi ini perlu disebarkan secara meluas agar ramai yang tertarik dengan

keunikkan dalam mengkaji bidang bahasa.

Bibliografi

Kamus Dewan Edisi Keempat (2005). Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

Kamus Linguistik (1997). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Nik Hassan Basri Nik Ab Kadir (2012). Fonologi Melayu. Kuala Lumpur : Aslita Sdn. Bhd.

Verhaar, J.W.M. (1983). Pengantar linguistik. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press.