dr. said - kuantitatif

8/13/2019 Dr. Said - Kuantitatif

1/43

HUBUNGAN KAEDAH PENGAJARAN GURU DAN MINAT PELAJAR

TERHADAP PENCAPAIAN MATA PELAJARAN SEJARAH DI

SEKOLAH MENENGAH

BAB 1

PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan

Berteraskan hasrat Kementerian Pendidikan Malaysia yang dinamik serta

drastik dalam menjadikan subjek Sejarah sebagai wajib lulus

berkuatkuasa pada 2013, adalah merupakan satu pengiktirafan kepada

warisan dan khazanah negara dalam mengekalkan fakta dan maklumat

sahih kepada generasi negara di masa hadapan. Subjek Sejarah

mengupas ketamadunan sesebuah negara bangsa dan fakta warisan

budaya negara yang perlu diperlihara sebagai peninggalan wasiat warisan

bangsa yang berdaulat. Generasi hari ini adalah pemangkin pewaris masa

depan yang akan mendokong prinsip serta hala tuju negara. Selaras

dengan Fasafah Pendidikan Kebangsaan (FPK) yang berhasrat untuk

membentuk perkembangan potensi individu secara holistik dan

bersepadu supaya dapat menghasilkan pelajar yang seimbang dan

harmonis dari segi intelek, rohani, jasmani, emosi dan sosialisasi (JERIS).

Justeru, memahami kepentingan mempelajari subjek Sejarah sebagai

tunggak jati diri dan Sejarah ketamadunan adalah menjadi keutamaan

dalam usaha menerapkan ilmu dan memperkasakan semangat

kenegaraan yang dipupuk melalui pembelajaran yang berterusan di

sekolah.

Hasrat Kementerian Pendidikan Malaysia (KPM) mewajibkan mata

pelajaran Sejarah sebagai subjek wajib lulus bagi Sijil Pelajaran Malaysia

(SPM) menjelang 2013 ternyata satu tindakan bijak. Ketika bangsa kita

kian lupa kepada asal-usul sejarah negara, maka ada keperluan untuk

memertabatkan ilmu dalam konteks masyarakat moden dan usaha ini

adalah permulaannya.


2/43

Dalam falsafah pendidikan Sejarah seperti yang diutarakan oleh Socrates,

Ibn Khaldun, Toynbee, Hegel, Finberg, Zainal Abidin Wahid, Khoo Kay

Kim, Since history directly deals with issues of nationality, politics and

citizenship, it is very important for all students to learn this subject. This

subject could be use as an effective instrument to create national

identity, reinforce a sense of belonging and loyalty to the country and

cultivate the spirit of patriotism. Consequently, through the acquisition of

knowledge and appreciation of the countrys history, it is hoped that

pupils would be aware of the variety of social and national life and could

this understanding foster national unity as stipulated in the Malaysian

development plans (Sedutan daripada Mohamad Johdi (2000)- Thesis

PhD, Universiti Birmingham, England).

Sejarah membuktikan bangsa yang berjaya adalah bangsa yang belajar

daripada sejarah silamnya. Dalam konteks sebuah negara merdeka dan

berdaulat seperti Malaysia, kita seharusnya berbangga kerana kita

mempunyai susur galur peradaban hebat pada zaman Kesultanan Melayu

Melaka sebagai sejarah agung sebuah empayar dihormati dunia suatu

ketika dahulu.

1.2 Latar Belakang

Dalam perkembangan isu peranan kepimpinan dalam pendidikan, didapati

banyak kajian dilakukan terhadap pengetua (Crowther, 1997; Sashkin &

Sashkin, 1993) berbanding peranan kepimpinan guru di dalam bilik

darjah. Menurut Banathy (1991), system change adalah segala

perubahan yang berlaku pada suatu bahagian dalam sistem organisasi

yang mempengaruhi keseluruhan organisasi dan seterusnya akan

membawa perubahan baru kepada organisasi tersebut. Apabila systemic

change ini dikaitkan dengan peranan kepimpinan guru, pengertian

peranan kepimpinan guru adalah satu unit yang akan mempengaruhi

keseluruhan keberkesanan sesebuah sekolah. Perbezaan dalam

pencapaian murid-murid dalam sekolah turut dipengaruhi oleh perbezaan

yang ketara dalam diri guru-guru yang menyumbang kepada

kecemerlangan sesebuah sekolah tersebut.


3/43

Menurut Hook dan Vass (2000), peranan kepimpinan guru yang berkesan

memerlukan guru yang memiliki kemahiran-kemahiran yang merangkumi,

boleh mengembangkan keupayaan untuk memahami dan mempunyai

visi; mempunyai kemahiran menghasilkan hubungan yang berkesan;

memahami tingkah laku dan keinginan murid-muridnya; memahami bilik

darjah adalah satu sistem; dan berkebolehan mencari penyelesaian dan

menganalisis maklumat.

Proses pengajaran dan pembelajaran secara normal berlaku di dalam bilik

darjah yang mana murid-murid yang mengikuti pengajaran merupakan

responden dan guru berperanan sebagai pemimpin. Pembelajaran yang

bermakna selalu dikaitkan dengan kualiti peranan kepimpinan guru sama

ada berjaya mendorong; bertindak sebagai perujuk; dan berkebolehan

mempengaruhi murid untuk berusaha mencapai sesuatu objektif

umpamanya objektif pembelajaran. Pelaksanannya dapat dijayakan

sewaktu proses pengajaran dan pembelajaran di dalam bilik darjah

dengan merujuk kepada usaha yang digerakkan ke arah pencapaian hasil

pembelajaran mengikut topik yang diajar. Kejayaan guru sebagai

pemimpin akan terserlah dalam keupayaannya membuat perubahan di

dalam bilik darjah menerusi kolaborasi bersama murid-murid ke arah

pencapaian matlamat pengajaran dan pembelajaran. Oleh itu, guru

selaku pemimpin harus berkebolehan dan berupaya mengubah tingkah

laku atau sikap subordinat bagi mendorong ke arah pencapaian

matlamat.

Ditinjau dari aspek kepimpinan guru dalam menerapkan ilmu sejarah

secara bersepadu berlandaskan Falsafah Pendidikan Guru (FPG), yang

memertabatkan profesion keguruan ke arah mendokong pekerti mulia,

berpandangan progresif dan saintifik, bersedia menjunjung aspirasi

negara serta menyajung warisan kebudayaan negara, menjamin

perkembangan individu dan memelihara suatu masyarakat yang bersatu

padu, demokratik, progresif dan berdisiplin, menggalas peranan guru

sebagai perubahan dan kepimpinan dalam pendidikan yang bermula dari


4/43


5/43

Penekanan ini menyebabkan proses pengajaran dan pembelajaran

berpusatkan guru sering diamalkan yang mengukuhkan lagi pandangan

bahawa sejarah adalah satu mata pelajaran yang membosankan (Philips,

1992; Abdul Rahim, 1996). Menurut Hussein (1991), pembelajran

berkesan apabila pelajar dapat mengikuti, memahami, meghayati,

mengalami perubahan tingkahlaku, pemikiran dan perasaan. Proses

pelajar mendapatkan konten pelajaran penting untuk memastikan pelajar

belajar (Vanderstoep & Printich, 2003). Proses pembelajaran ialah apa

yang dilakukan pelajar itulah dipelajari, tetapi bukan apa yang dilakukan

oleh guru. Menurut Sternbeg (1984) perubahan konsep pengajaran dan

pembelajaran ialah melatih pelajar belajar dan berfikir kepada berfikir

dan belajar harus diberi penekanan yang akan membantu bukan sahaja

kepada kepada pencapaian mata pelajaran ini dalam peperiksaan tetapi

apa yang paling penting ialah nilai-nilai pengajaran yang terdapat pada

kurikulum sejarah itu.

Kurikulum sejarah bukan hanya tertumpu kepada kecemerlangan

akademik semata-mata tetapi berbentuk bercambahan yang merangkumi

penerapan nilai kalangan pelajar. Justeru, berdasarkan pemahaman dan

aspek-aspek sejarah negara, murid dibimbing untuk menganalisis dan

menilai fakta-fakta sejarah secara rasional. Natijah daripada pemahaman

dan penghayatan sejarah negara, murid dapat membina kekuatan

semangat cinta akan Negara (KPM, 2000). Pengajaran dan pembelajaran

yang dirancang secara berstruktur untuk menarik minat dan motivasi

pelajar tidak boleh bergantung kepada satu kaedah pengajaran (Hidi dan

Harackiews, 2000; Moore, 1998, Hill, 1997). Kepelbagaian kaedah yang

bersesuaian dengan cara pembelajaran pelajar dapat membimbing

pelajar kerana pelajar perlu bimbingan dalam bentuk arahan guru untuk

mendapatkan gambaran jelas tentang konten pelajaran, interaksi, dialog,

menyelesaikan masalah dan memahami idea baru serta membantu

pelajar melihat kenapa perlu berusaha, mengapa gagal memberi

perhatian dan gagal memahami konsep baru (Entwistle & Smith, 2002).


6/43

1.3 Pernyataan Masalah

Dalam kajian ini pernyataan masalah kajian yang akan dibincangkan

adalah tentang hubungan kaedah pengajaran guru dan minat pelajar

terhadap pencapaian mata pelajaran sejarah di sekolah menengah.

Menurut Blase dan Blase (1998) asas kejayaan sebuah sekolah bukannya

disebabkan oleh pemimpin pengajaran iaitu pengetua atau guru besar

sahaja tetapi adalah didorong oleh koordinasi dan kolaborasi para guru

selaku pemimpin pengajaran manakala pengetua adalah sebagai

penyelaras pentadbir.

Guru beranggapan bahawa peranan mereka hanya mengajar murid-murid

mengikut sukatan pelajaran yang disediakan dan secara teknikalnya bagi

memastikan sukatan pelajaran yang diperuntukan perlu dihabiskan

mengikut jangka masa yang ditetapkan. Sparks (2003) guru adalah agen-

agen perubahan yang penting dalam memastikan sekolah mereka

menjadi sekolah yang berkesan. Justeru, guru berperanan penting dalam

memastikan pengajaran dan pembelajaran sejarah dapat dilaksanakan

dengan berkesan kerana tindakan ini akan mendorong pencapaian

sejarah di sekolah dapat ditingkatkan.

Beberapa kajian menunjukkan dalam proses memimpin program-program

pengajaran, peranan guru sebagai peranan kepimpinan guru memerlukan

kecekapan teknik pendidikan dan kecemerlangan akademik yang boleh

dilaksanakan dalam bentuk strategi yang berkesan. Oleh kerana pelbagai

aspek pendidikan tidak statik dan seringkali berubah-ubah seperti

program pendidikan yang bertambah kompleks; peningkatan

profesionalisme dan pengkhususan guru; pengenalan teknologi

pendidikan sebagai satu sumber kaedah pengajaran dan pembelajaran;

harapan komuniti dan ibu bapa dan perubahan kurikulum. Ini semua

akan mewujudkan desakan dan tuntutan baru yang perlu diambil kira

dalam meralisasikan peranan kepimpinan guru.

Perubahan masa menuntut guru Sejarah lebih berinovasi dan kreatif

dalam mencorakkan pengajaran dan pembelajaran dalam bilik darjah.


7/43

Sejarah perlulah diajar dalam konteks yang menyeronokan. Kreativiti dan

elemen kreatif perlulah dimasukkan dalam kontes pengajaran dan

pembelajaran guru.

Sering kedengaran pembelajaran sejarah yang berpusatkan guru kurang

memberi kesan sebagaimana yang diharapkan. Pengajaran guru yang

bersifat indoktrinasi dan tidak kreatif, bercorak sehala, tidak mewujudkan

peluang interaksi antara guru dan pelajar. Hal ini menyebabkan proses

pengajaran dan pembelajaran sejarah begitu kaku dan membosankan

pelajar. Guru masih mengekalkan kaedah tradisi di bilik darjah. Guru

kurang mempunyai kepakaran dalam menyampaikan pedagogi terkini.

Kaedah chalk dan talk yang menekankan interaksi sehala serta teknik

hafalan terhadap sesuatu fakta telah menyebabkan sejarah dilihat

sebagai the dead man curriulum (Abdul Razaq, 2009). Sikap negatif guru

menyebabkan mereka gagal mencerna minda pelajar supaya lebih

bersifat intelektual dan ini menyebabkan pelajar kurang memberi

tumpuan semasa pengajaran dan pembelajaran dijalankan.

Kita juga mendapati subjek sejarah boleh diajar oleh sesiapa sahaja

walaupun mereka bukan opsyen sejarah. Masih terdapat jumlah

peratusan yang besar dalam kalangan guru sejarah di sekolah tidak

mempunyai latihan ikhtisas dalam bidang berkenaan (Rahim Rashid,

1999). Ini menyebabkan guru yang mengajar subjek sejarah kurang

mempunyai penegtahuan daripada aspek pedagogi. Mereka tidak

mendapat pendedahan dan latihan yang mencukupi. Guru sejarah juga

jarang dipanggil berkursus untuk meningkatkan tahap profesionalisme

mereka dalam pengajaran sejarah. Mereka kurang didedahkan dengan

amalan pedagogi terkini di bilik darjah. Ketika ini ramai guru yang

mengajar sejarah tidak memahami matlamat pendidikan sejarah. Malah

ada antara mereka tidak menguasai isi kandungan yang disampaikan

yang mengakibatkan penyampaian maklumat kurang tepat. Kesemua ini

akan menjejaskan pengajaran guru dan prestasi pelajar dalam mata

pelajaran sejarah.


8/43

Memandangkan sejarah adalah mata pelajaran yang berkaitan dengan

peristiwa yang berlaku ratusan tahun dahulu maka penggunaan bahan

teks sangat penting untuk pembelajaran (Philips, 1992). Pelajar

bergantung kepada bahan teks untuk memahami kandungan sejarah dan

bahan teks yang berbentuk naratif ini membosankan pelajar (Chaffer &

Tyler, 1997 ; Hazril, 2003). Sikap negatif tehadap mata pelajaran sejarah

ini semakin kukuh akibat sejarah tidak ada kaitan dengan kehidupan

serta tidak boleh digunakan secara praktikal dalam kehidupan seharian

jika dibandingkan dengan disiplin-disiplin ilmu yang lain (Hazril, 2003).

Bagi pelajar, subjek ini lebih banyak bercerita tentang peristiwa yang

sudah lapuk dan mereka tidak Nampak apa yang harus dinilai dalam

mempelajari sejarah ini ( Hartini Husain, 2006).

Guru sebagai pemimpin pengajaran perlu berperanan sebagai master

mind dalam mempelbagaikan kaedah pengajaran dan pembelajaran

sejarah untuk meningkatkan motivasi pelajar dalam subjek sejarah.

Menurut Cruickshank et.al (1995), pelajar seharusnya digalakkan untuk

mempelajari sesuatu dengan cara mereka sendiri daripada mereka hanya

menerima secara bulat-bulat pengajaran dari guru. Corak pengajaran dan

pembelajaran chalk and talk tidak mengambil kira perbezaan pelajar dari

segi kesediaan, gaya dan kadar pembelajaran menyebabkan pelajar sukar

mempelajari sejarah dan mengukuhkan lagi konsep pelajar tentang

sejarah adalah mata pelajaran yang ketinggalan zaman dan tidak selaras

dengan zaman ledakan teknologi yang canggih, moden dan semasa

(Fuen, 2006).

Penggunaan buku tekas dalam pengajaran dan pembelajaran tidak

menimbulkan suasana pembelajaran yang menarik. Penggunaan buku

teks yang nerlebihan menjadikan pengajaran bersifat seterotaip, kurang

daya kreatif dan imaginative. Guru yang terlalu bergantung kepada

penggunaan buku teks akan menyebabkan pelajar kurang berminat

terhadap pengajarannya kerana sifat buku teks itu yang statik dan tidak

bersifat interaktif namun terdapat guru yang amat bergantung kepada

buku teks. Nota-nota dipetik terus daripada buku teks. Pelajar diminta

menggariskan bahagian yang paling penting dalam buku teks. Fenomena


9/43

ini telah meimbulkan kebosanan kepada pelajar untuk terus mengikuti

pengajaran mata pelajaran sejarah. Kajian Noraizan Hamzah (2008)

menunjukkan pelajar berasa bosan semasa membaca buku teks kerana

isi kandungannya terlalu banyak fakta yang perlu dihafal.

Isu tentang mengapa pengajaran dan pembelajaran sejarah terus kurang

menarik minat telah ditimbulkan dalam Mesyuarat Jawatankuasa

Perancangan Pendidikan (JPP) ke-170. (Pusat Perkembangan Kurikulum

(PPK), 2003). Sehubungan dengan itu, satu mesyuarat yang

dipengerusikan oleh Timbalan Ketua Pengarah Pendidikan Malaysia telah

diadakan pada 7 Mac 2003. Tindakan susulan PPK ialah mereka telah

menjalankan kajian ke atas 31 buah sekolah berprestasi rendah dan

sederhana sejarah SPM 2002 di Semenanjung Malaysia. Rentetan dari

penurunan prestasi sejarah dalam SPM 2003, satu mesyuarat

Jawatankuasa Sejarah yang dipengerusikan sendiri oleh Ketua Pengarah

Pendidkan Malaysia telah diadakan pada 1 April 2004 untuk mengenal

pasti masalah dan mendapatkan pandangan dari pihak IPTA dan guru

sejarah. Pemantauan telah dilakukan di sekolah berprestasi rendah ini

bagi mata pelajaran sejarah pada SPM 2003. Tujuan pemantauan ini

adalah untuk mendapatkan maklum balas mengenai persediaan guru

sejarah melaksanakan kurikulum sejarah (semakan) yang telah

didedahkan dan mengukur sejauhmana kelancaran pelaksanaan

kurikulum sejarah serta pengaplikasian pedagogi yang telah didedahkan.

Di samping itu untuk mengenal pasti punca yang menghalang minat

murid terhadap mata pelajaran sehingga sehingga menjejaskan prestasi

pelajar dalam peperiksaan dalaman sekolah dan peperiksaan awam.

1.4 Tujuan Kajian

Secara umumnya, kajian ini dijalankan bertujuan untuk melihat pertalian

antara kaedah pengajaran guru dan minat pelajar dalam mempengaruhi

pencapaian mata pelajaran sejarah di sekolah menengah.


10/43

1.5 Soalan kajian

Secara khusus, kajian ini akan menjawab kepada beberapa persoalan

seperti berikut :

1.5.1 Apakah perbezaan pencapaian pelajar dalam mata pelajaran

sejarah di sekolah menengah berdasarkan jantina dan bangsa

1.5.2 Apakah perbezaan persepsi dalam kalangan pelajar terhadap aspek

kaedah pengajaran guru

1.5.3 Adakah terdapat hubungan antara kaedah pengajaran guru dengan

pencapaian mata pelajaran sejarah

1.5.4 Apakah tahap minat pelajar dalam mata pelajaran sejarah

1.5.5 Adakah terdapat hubungan antara minat pelajar terhadap


1.5.6 Adakah terdapat hubungan antara kaedah pengajaran guru dengan

minat pelajar terhadap pencapaian mata pelajaran sejarah.

1.6 Objektif Kajian

1.6.1 Mengenal pasti perbezaan pencapaian pelajar dalam mata pelajaran

sejarah di sekolah menengah berdasarkan jantina dan bangsa

1.6.2 Mengenal pasti perbezaan persepsi dalam kalangan pelajar

terhadap kaedah pengajaran guru

1.6.3 Mengenal pasti hubungan antara kaedah pengajaran guru dengan


1.6.4 Mengenal pasti tahap minat pelajar dalam mata pelajaran sejarah

1.6.5 Mengenal pasti hubungan antara minat pelajar terhadap


1.6.6 Mengenal pasti hubungan antara kaedah pengajaran guru dengan

minat pelajar terhadap pencapaian mata pelajar.


11/43

1.7 Hipotesis Kajian

Berdasarkan objektif dan persoalan kajian, beberapa hipotesis kajian

dinyatakan dalam bentuk pernyataan hipotesisi nol dibangunkan dan diuji

dalam kajian ini. Pernyataan hipotesis-hipotesis ini dinyatakan di bawah :

1.7.1 Tidak terdapat perbezaan yang signifikan pencapaian pelajar dalam

mata pelajaran sejarah di sekolah menengah berdasarkan jantina dan

bangsa

1.7.2 Tidak terdapat perbezaan yang signifikan persepsi dalam kalangan

pelajar terhadap kaedah pengajaran guru

1.7.3 Tidak terdapat hubungan yang signifikan antara kaedah pengajaran

guru dengan pencapaian mata pelajaran sejarah

1.7.4 Tidak terdapat perbezaan yang signifikan terhadap tahap minat

pelajar dalam mata pelajaran sejarah

1.7.5 Tidak terdapat hubungan yang signifikan antara minat pelajar

terhadap pencapaian mata pelajaran sejarah

1.7.6 Tidak terdapat hubungan yang signifikan antara kaedah pengajaran

guru dengan minat pelajar terhadap pencapaian mata pelajar.

1.8 Definisi Operasional

1.8.1 Hubungan

Menurut Kamus Dewan (2008), hubungan didefinisikan sebagai

sambungan atau rangkaian. Dalam kajian ini, hubungan yang terlibat

ialah kaedah pengajaran guru dan minat pelajar terhadap pencapaian

mata pelajaran sejaran di sekolah menengah. Daripada kajian-kajian

lepas, didapati peningkatan pencapaian mata pelajaran sejarah amat

bergantung kepada kaedah pengajaran guru dan minat pelajar dalam

subjek berkenaan. Justeru, kaedah pengajaran guru dan minat pelajar

amat mempengaruhi keputusan pencapaian mata pelajaran sejarah.


12/43

1.8.2 Kaedah Pengajaran

Ada dua perkataan yang hampir-hampir sama maksudnya dengan kaedah dan ia

memang tergolong dalam kaedah juga, iaitu teknik dan pendekatan. Mok Soon

Seng (1992) mengatakan pendekatan ialah cara mendekati sesuatu mata pelajaran.

Iaitu cara bagaimana suatu mata pelajaran diajar berdasarkan objektifnya. Jadi ia

merupakan satu set teori yang sistematik. Kaedah pula ialah satu siri tindakan yang

sistematik dengan tujuan mecapai objektif pelajaran dalam jangka masa pendek.

Kaedah mengajar ialah cara mendekati sesuatu objektif pelajaran dengan langkah

penyampaian yang tersusun (Mok Soon Seng 1992).

Sharifah Alwiah Alsagoff (1986) mengatakan bahawa kaedah mengajar ialah

peredaran ke arah satu tujuan pengajaran yang telah dirancangkan dengan teratur.

Hasan Langgulung (1981) pula mengatakan bahawa kaedah itu sebenarnya

bermaksud jalan untuk mencapai tujuan. Jadi, apa saja cara yang guru lakukan

untuk memberi faham kepada pelajar bagi mencapai objektif pengajaran, maka itu

adalah kaedah.

Abu Saleh (1988) mengatakan bahawa kaedah itu ialah satu aktiviti

pengajaran yang mengandungi langkah-langkah yang tersusun dan dalam tiap-tiap

langkah itu pula mempunyai kemahiran dan latihan yang terancang. Padanya,

kaedah mengajar bukanlah tujuan utama pengajaran, tetapi ia merupakan wasilah,

iaitu satu jalan untuk mencapai obektif pengajaran.

Demikian juga dengan Hasan Langgulung (1981) mengatakan bahawa

kaedah itu sebenarnya bermaksud jalan untuk mencapai tujuan. Jadi apa sahaja

cara tindakan dan aktiviti yang dilakukan oleh guru untuk memberi faham kepada

pelajar bagi mencapai objektif pengajaran maka itu adalah kaedah, walau pun iatidak mempunyai nama-nama khas, seperti yang dibawa oleh Sharifah Alwiah, Atan

Long (1981) dan lain-lain.

Al-Kailany (1986) menyenarai sedikit panduan kepada guru sebelum

mengaplikasi sesuatu kaedah pengajaran, antaranya ialah:

1. kaedah mestilah secucuk dengan tujuan dan matlamat pelajaran


13/43

2. kaedah mesti sejajar dengan objektif pelajaran yang

hendak dicapai

3. kaedah juga haruslah sesuai dang tabiat (nature) pelajaran

yang diajar

4. kaedah mesti sepadan atau setara dengan umur pelajar

5. kaedah itu mestilah yang boleh atau mampu diaplikasi oleh guru

6. mempunyai masa yang cukup untuk mengaplikasikan kaedah

bekenaan

7. kaedah yang dipilih mestilah sesuai dengan kemudahan yang

ada.

An-Nashmy (1980) mencadangkan supaya guru memilih kaedah yang boleh

memberi kesan yang mendalam bukan sahaja kepada kefahaman pelajar yang

diajar, malah yang memberi kesan kepada jiwa dan menyentuh perasaan pelajar.

Dengan cara ini pelajar akan memberi tumpuan yang padu dan dapat mengingati

pelajaran dengan lebih cepat dan bertahan lebih lama. Untuk mencapai hasrat iniguru haruslah pandai memilih pendekatan yang sesuai dan teknik yang menarik dan

ditambah pula dengan Bahan Bantu Mengajar (BBM) yang canggih dan menarik.

Kaedah pengajaran yang baik ialah yang mempunyai langkah-langkah dan

strategi yang tersusun serta objektif yang tepat dan boleh dicapai. Di samping itu,

matlamat yang hendak dituju juga mestilah terang dan jelas. Dalam kajian ini,

kaedah pengajaran merujuk kepada kaedah pengajaran yang digunakan oleh guru

dalam pengajaran mata pelajaran Sejarah.

1.8.4 Guru

Mengikut Kamus Dewan (2008), guru bermakna orang yang mengajar,

pendidik, pengajar atau pengasuh. Dalam erti kata lain, guru juga

dikenali sebagai pengajar atau pendidik yang merupakan tenaga pengajar

dalam institusi pendidikan seperti sekolah. Peranan guru adalah


14/43

memberikan pendidikan secara formal dan berterusan kepada murid-

murid dan perlu mempunyai kelayakan dalam bidang pendidikan sama

ada daripada universiti mahupun institut perguruan yang diktiraf oleh

kerajaan Malaysia. Dalam kajian ini, guru merujuk kepada mereka yang

mengajar mata pelajaran Sejarah di sekolah menengah

1.8.5 Minat

Woolfolk (1998) mendefinisikan minat dan usaha merupakan aspek yang

dikatakan telah mempengaruhi kejayaan pembelajaran seseorang. Minat

mempunyai kaitan dengan sikap. Apabila seseorang meminati sesuatu

maka mereka akan bersikap positif terhadap perkara tersebut. Hal ini

akan menghasilkan sesuatu yang bermakna dan berkesan. Minat juga

berkaitan dengan motivasi dalaman. Kenworthy (dalam Noraini 2008)

mengatakan bahawa pembelajaran yang berkesan wujud jika ada minat

dalam kalangan pelajar dan salah satu daripada cara menimbulkan minat

pelajar ialah menerusi kaedah pengajaran dan aktiviti pembelajaran yang

menarik. Foo Siet Chooi (1988) berpendapat bahawa minat merupakan

faktor yang lebih penting dalam menentukan pencapaian akademik

pelajar berbanding faktor pengajaran guru. Hal ini demikian kerana

dengan adanya minat yang mendalam pada diri seseorang pelajar

terhadap mata pelajaran tertentu, mereka akan terdorong untuk

berusaha gigih dan giat kea rah mencapai keputusan yang cemerlang

dalam mata pelajaran tersebut.

Justeru, dalam kajian ini minat merujuk kepada minat pelajar terhadap

mata pelajaran Sejarah kerana bagi pelajar penggunaan buku teks dalam

pengajaran dan pembelajaran tidak menimbulkan suasana yang menarik.

Kajian Noraizan Hamzah (2008) menunjukkan pelajar akan berasa bosan

semasa membaca buku teks kerana isi kandungannya terlalu banyak

fakta yang perlu dihafal. Begitu juga dengan proses pengajaran dan

pembelajaran Sejarah seharusnya menjadi sesuatu yang hidup dan boleh

menarik minat pelajar terhadap mata pelajaran tersebut (KPM 2003).

1.8.6 Pencapaian


15/43

Pencapaian secara umumnya bermaksud kejayaan atau kegagalan pelajar

bagi satu-satu ujian, peperiksaan dalam sekolah atau peperiksaan piawai

yang direkabentuk, ditadbir, diberi markah dan diinterprestasikan oleh

pakar-pakar dalam bidang tersebut khasnya untuk penilaian di sesebuah

Negara. Biasanya pencapaian ini dinyatakan dalam skor mentah, gred

dan pangkat untuk satu-satu subjek ataupun keseluruhan kursus (Raha,

1991). Kerlinger (1973) mentakrifkan pencapaian akademik secara

operasional melalui suatu ujian yang berasaskan penilaian guru dalam

sesuatu ujian.

Dalam kajian ini, pencapaian merujuk kepada pencapaian peperiksaan

dalaman sekolah, PMR dan SPM bagi mata pelajaran Sejarah di peringkat

sekolah menengah iaitu pelajar Tingkatan Empat hingga Tingkatan Lima

1.8.7 Sejarah

Sejarah berasal dari perkataan Greek yang bermaksud menyiasat (to

inquire). Perkataan Sejarah telah digunakan dalam penulisan ahli sejarah

Greek iaitu Herodutus. Perkataan inquire yang digunakan oleh ahli-ahli

sejarah Greek telah mengalami perubahan dan digantikan dengan istilah

histore dan seterusnya digantikan pula dengan perkataan historia.

Ringkasnya Sejarah menurut para sarjana barat merupakan kajian

terhadap peristiwa-peristiwa lampau. Sejarah mengkaji ketamadunan

sesuatu masyarakat atau negara.

Namun dalam kajian ini, sejarah merujuk kepada suatu mata pelajaran

akademik yang diambil oleh para pelajar sebagai suatu mata pelajaran

wajib di peringkat sekolah menengah dari Tingkatan Empat dan

Tingkatan Lima.

1.9 Kepentingan Kajian


16/43

Secara keseluruhannya, kajian ini diharapkan dapat memperkayakan ilmu

pengetahuan terutamanya yang berkaitan dengan bidang Sejarah. Kajian

ini juga akan dapat menjawab persoalan yang sering kali bermain di

fikiran para pendidik tentang sebab di sebalik kelemahan pencapaian para

pelajar dalam mata pelajaran Sejarah.

Dapatan kajian ini juga akan merungkaikan kepentingan peranan guru

dalam mempertingkatkan pencapaian pelajar dalam mata pelajaran

Sejarah. Dapatan kajian ini akan dapat digunakan oleh para guru

terutamanya dalam mempertingkatkan keberkesanan kepimpinan

pengajaran guru dalam mempelbagaikan kaedah pengajaran yang

mampu menarik minat pelajar

Kajian ini juga dapat digunakan untuk memberi kesedaran kepada para

pelajar betapa pentingnya untuk mengikis sikap dan tanggapan negatif

terhadap mata pelajaran Sejarah ini yang sering kali dikaitkan dengan

perkataan membosankan. Adalah diharapkan dengan adanya kajian ini,

maka pelajar akan menjadikan mata pelajaran ini sesuatu yang bermakna

kepada diri mereka bukan sekadar untuk lulus dalam peperiksaan tetapi

dijadikan panduan atau iktibar dalam diri mereka.

Kajian ini juga akan dapat memberikan pendedahan kepada ibu bapa

dalam mendorong anak-anak mereka , memberi sokongan dan panduan

kepada para pelajar. Kajian ini dapat membantu ibu bapa dalam

meningkatkan prestasi pelajar dalam pencapaian akademik terutamanya

dalam mata pelajaran sejarah yang telah dijadikan sebagai mata

pelajaran wajib lulus diperingkat SPM.

Kajian ini secara tidak langsung akan mendedahkan kepentingan pelbagai

pihak dalam menentukan pencapaian mata pelajaran Sejarah.

Pencapaian akademik bukan hanya tergalas di bahu para murid tetapi

juga merupakan tanggung jawab semua pihak termasuk guru, ibu bapa

dan masyarakat.

1.10 Batasan Kajian


17/43

Kajian ini bertujuan untuk meninjau dan mengenal pasti hubungan

kaedah pengajaran guru dan minat pelajar terhadap pencapaian mata

pelajara sejarah di sekolah menengah. Dengan mengambil kira beberapa

faktor seperti pengetahuan dan kemahiran penyelidik dalam

melaksanakan kajian, bebanan tugas sedia ada di pihak penyelidik dan

respoden kajian memberikan limitasi kepada kajian. Oleh itu, kajian ini

hanya akan di laksanakan di empat buah sekolah menengah di daerah

Tawau, Sabah. Lantaran itu, penemuan yang bakal diperoleh tidak

melambangkan pencapaian dalam mata pelajaran sejarah bagi seluruh

negeri Sabah.

Kajian ini merupakan satu kajian kuantitatif. Dalam pada itu, hubungan


pelajaran sejarah mungkin berbeza mengikut jantina, jenis sekolah dan

bangsa. Oleh itu, kajian yang dijalankan ialah jenis tinjauan iaitu melalui

kaedah soal selidik menggunakan skala likert 5 mata yang berjumlah 40

soalan. Responden terdiri daripada pelajar Tingkatan Empat hingga

Tingkatan Lima. Ketepatan kajian ini adalah bergantung kepada kejujuran

dan keikhlasan para responden dalam menjawab soal selidik yang

diedarkan. Dalam konteks kajian, pengkaji mengandaikan bahawa semua

jawapan responden adalah benar dan jujur.

1.11 Kesimpulan

Bab ini telah menghuraikan dan menjelaskan perkara-perkara yang

menjadi asas dan hala tuju kajian ini. Latar belakang kajian ini telah

dihuraikan diikuti dengan pernyataan masalah kajian. Tujuan kajian,

hipotesis kajian dan definisi operasional, kepentingan kajian dan batasan

kajian telah dinyatakan serta dihuraikan dengan jelas dan terperinci.

Kajian amat relevan kerana kajian ini dapat mengenal pasti hubungan


pelajaran sejarah yang akan menjadi panduan ke arah memertabatkan

mata pelajaran ini selaras dengan mata pelajaran lain. Hubungan kaedah

pengajaran guru dan minat pelajar terhadap pencapaian mata pelajaran


18/43

sejarah perlu diketahui dengan mendalam agar semua pihak akan

mendapat manfaat daripada kajian ini. Secara ringkasnya, mata pelajaran

sejarah adalah satu mata pelajaran yang sangat penting terutama bagi

melahirkan generasi muda yang setia kepada bangsa dan negara dan

berbangga sebagai rakyat Malaysia. Justeru, adalah diharapkan kajian ini

akan dapat memberikan maklumat kepada semua warga pendidik,

pelajar, ibu bapa dan rakyat Malaysia amnya supaya mereka dapat

memertabatkan mata pelajaran sejarah ini agar ia dapat dipupuk dalam

sanubari dan dijadikan panduan dalam menuju wawasan 2020.


19/43

BAB 2

TINJAUAN LITERATUR

2.1 Pengenalan

Dalam bab ini akan membincangkan mengenai penulisan atau kajian yang lalu

yang berkaitan dengan kajian ini. Menurut Gay (1996) kajian literatur

merupakan satu komponen yang sama penting dengan komponenkomponen

lain dalam satu proses penyelidikan. Tujuan kajian literatur adalah untuk

memastikan apa yang perlu dibuat dalam kajian yang akan dijalankan. Selain

itu, ia bertujuan membentuk satu kerengka teori yang membantu penyelidik

memahami metodologi yang bersesuaian dengan bidang yang dikaji (Gay,

1996; Bieger & Gerlach, 1996; Ahmad,1997).

2.2 Kaedah pengajaran Guru

Menurut Blase dan Blase (1998) asas kejayaan sesebuah sekolah bukannya

disebabkan oleh pemimpin pengajaran iaitu pengetua atau guru besar sahaja

tetapi adalah didorong oleh kordinasi dan kolaborasi para guru selaku

pemimpin pengajaran. Sparks (2003) berpendapat bahawa guru adalah agen-

agen perubahan yang penting dalam memastikan sekolah mereka menjadi

sekolah yang berkesan.

Proses pengajaran dan pembelajaran secara normal berlaku di bilik darjah yang

mana pelajar yang mengikuti pengajaran merupakan responden dan guru

berperanan sebagai pemimpin. Pembelajaran yang bermakna selalu dikaitkandengan kualiti peranan kepimpinan guru sama ada berjaya mendorong;

bertindak sebagai perujuk; dan berkebolehan mempengaruhi pelajar untuk

berusaha mencapai sesuatu objektif umpamanya objektif pembelajaran.

Kejayaan guru sebagai pemimpin akan terserlah dalam keupayaannya

membuat perubahan di dalam bilik darjah menerusi kolaborasi bersama pelajar

ke arah pencapaian matlamat pengajaran dan pembelajaran.


20/43

Menurut Kane (2001), ilmu pengetahuan yang diperolehi oleh guru secara

berterusan akan meningkatkan keberkesanan pengajarannya di dalam kelas.

Glickman (1990) menegaskan bahawa peranan kepimpinan guru akan dapat

dijalankan dengan berkesan sekiranya pemimpin tersebut mempunyai tiga

kategori utama iaitu keperluan menguasai ilmu pengetahuan yang luas;

tugasan dan tanggung jawab; dan keperluan mempraktikan kemahiran dan

kepakaran. Impaknya situasi pengajaran dan pembelajaran di dalam bilik

darjah menjadi realistik, sistematik dan terkawal. Lashway (2002), telah

membincangkan peranan kepimpinan guru untuk menjana keberkesanan

pengajaran dan pembelajaran daripada program Leading Learning Communities

yang dibangunkan oleh National Association of Elementary School Principals

(NAEPS). NAEPS telah merumuskan peranan kepimpinan guru untuk menjana

keberkesanan pengajaran dan pembelajaran iaitu ; dengan mendorong pelajar

supaya mengutamakan usaha belajar; menentukan harapan pada pencapaian

yang tinggi, menyesuaikan kandungan pengajaran dan pembelajaran ke arah

piawaian yang standard, menggunakan pelbagai sumber data untuk menilai

pembelajaran; dan mengaktifkan sokongan komuniti atau pihak yang

berkepentingan stake holder untuk kejayaan sekolah

Pelaksanaan kurikulum Sejarah dalam bilik darjah sering menjadi perbincangan

di kalangan ahli akademik dan masyarakat. Proses pengajaran dan

pembelajaran Sejarah dalam bilik darjah dianggap masih bersifat konservatif,

tradisional, tidak aktif dan gagal mewujudkan suasana attractive dalam

pengajaran dan pembelajaran hingga memberi implikasi dan pengaruh negatif

kepada pelajar. Kegagalan proses pengajaran dan pembelajaran Sejarah

menyebabkan matlamat pendidikan Sejarah yang digariskan tidak dapat dicapai

sepenuhnya. Justeru itu pelaksanaan kurikulum Sejarah dalam bilik darjah

memerlukan satu bentuk transformasi dan inovasi yang baru seiring dengan

perubahan dan perkembangan pendidikan di Malaysia. Kajian Rohana Zubir

(1987) mendapati ramai pelajar memberi respons tidak berminat kerana

Sejarah di anggap the dead of curriculum. Khoo Kay Kim seorang tokoh

Sejarah tanah air dalam Berita Minggu 26 Mac 1995 turut menjelaskan

kelonggaran dan kerapuhan metodologi dan gaya pengajaran guru

menyebabkan pelajar kurang berminat terhadap proses pembelajaran dalam

bilik darjah.


21/43

Dalam konteks pengajaran dan pembelajaran, guru Sejarah perlulah lebih

kreatif semasa merancang pengajarannya. Pengajaran guru mestilah sesuai

dengan keupayaan dan kebolehan pelajar. Guru perlu melibatkan pelajar

secara aktif dalam proses pengajaran dan pembelajarannyanya. Pendekatan

guru menyampaikan maklumat secara total perlu dihapuskan. Pendekatan

kepada corak tradisional dan chalk and talk sudah tidak relevan dengan

kehendak pelajar hari ini. Pelajar lebih berminat jika turut dilibatkan sama

dalam pengajaran dan pembelajaran guru. Ini akan memberi impak yang lebih

berkesan ke arah mencapai matlamat pendidikan Sejarah itu sendiri.

Pembelajaran akan berlaku apabila apa yang diajar itu memberi makna kepada

pelajar (Caine & Caine 1994). Ini terbukti dalam kajian yang dilakukan oleh Jin

& Cortazzi (1998) mendapati pelajar-pelajar Inggeris menyatakan ciri-ciri guru

yang baik adalah mereka yang boleh meningkatkan minat pelajar,

menerangkan sesuatu dengan jelas, menggunakan kaedah pengajaran yang

berkesan dan memberi aktiviti pembelajaran yang menyeronokan.

Konsep pembelajaran aktif dalam pengajaran Sejarah perlulah diperkasakan.

Pengajaran dan pembelajaran bercorak student centered perlu diterapkan

dalam kelas dan diberi nafas baru. Kirschner et.al (2006) dan Mayer (2004)

menjelaskan pelajar yang terlibat dengan pembelajaran aktif lebih banyak

mengingati maklumat yang diperoleh. Contohnya guru boleh menggunakan

pembelajaran koperatif seperti yang disarankan oleh Slavin (2006). Melalui

konsep pembelajaran ini, pelajar akan terlibat secara langsung dan lebih aktif

dalam proses pembelajaran yang berbentuk hands-ondan minds-on(Arthur &

Wright, 2001; Laughlin & Hartoonian, 1995; Orlich, Harder, Callahan, & Gibson,

2001). Konsep ini dilihat mampu membawa sinar dalam kaedah pengajaran

guru di bilik darjah.

Kepentingan Sejarah dalam perkembangan pemikiran kanak-kanak banyak

dijelaskan oleh sejarahwan terkemuka dan penyelidik pendidikan sejarah di luar

negara. Di antara yang terserlah ialah Finberg (1952), Douch (1967), Stephens

(1977), Hoskins (1984), Watts & Gorsvenor (1995), Jeremy Black & MacRaild

(1997), dan McCullagh (1998). Pemaparan terkini mengenai perkembangan

pendidikan sejarah banyak dibincangkan dalam jurnal antarabangsa seperti

Teaching History oleh The Historical Association England, Welsh Historians


22/43

terbitan Wales Historians dan Journal of History Teacher diterbitkan oleh The

Association of New South Wales, Australia. Penulis dan sejarahwan di atas

merumuskan bahawa kepelbagaian kaedah pengajaran dan pembelajaran

sejarah adalah menjadi hak pelajar-pelajar untuk memperolehi progress in

knowledge and understanding of history; ability to give historical explanation ;

ability to investigate and work with historical sources of different kinds; ability

to provide interpretation of the past are consistent with the evidence; ability to

locate, select and organise historical information; ability to present findings

appropriately and effectively give historical explanation; sense of the past;

awareness of how the past helped to fashion the present; enthusiasm for

exploring the past; respect for evidence; toleration of range of opinions; and,

construction approach to collaborative working (sedutan daripada Mohamad

Johdi (2000)Thesis PhD, Universiti Birmingham , England).

Aspek-aspek yang dipaparkan di atas banyak menyentuh praktikaliti pendidikan

Sejarah supaya guru dan pelajar aktif, kritis, kreatif dan inovatif. Kaedah paling

efektif ialah melalui pendekatan berorientasikan little historian berdasarkan

orientasi iaitu The students should given opportunity to use a range of

historical sources including written evidence, artifacts, pictures, photographs,

music, buildings, sites and compter-based materials. They should also be

introduced to a range of perspectives such as political, economic, technological

and scientific, social, religious, cultural and aesthetic. They should be actively

involved in historical investigation which stem from their own interests, through

asking questions, selecting and recording their own sources, organizing the

information they collect and presenting their findings ia a variety of ways such

as orally, in writing or through model-making, pictures, drama or information

technology (sedutan daripada Mohamad Johdi (2000)- Tesis PhD, Universiti

Birmingham, England)

Jelaslah bahawa pengajaran dan pembelajaran Sejarah amat bersesuaian

dengan perkembangan intelek, rohani, emosi, jasmani dan sosialisasi pelajar-

pelajar seperti yang diaspirasikan dalam FPK. Selanjutnya membina dan

mengembangkan semangat patriotisme sejati, berjiwa kewarganegaraan tulen,

komited dengan pembangunan negara, dan berkhlak harmonis selaras dengan

Dasar Pembangunan negara ke arah Malaysia negara maju yang disegani


23/43

kawan dan dihormati lawan. Semua ini pula bergantung di bahu guru sejarah

sebagai pemimpin pengajaran.

2.3 Minat Pelajar

Woolfolk (1998) telah mendefinisikan minat dan usaha merupakan aspek yang

dikatakan telah mempengaruhi kejayaan pembelajaran seseorang. Ini disokong

dengan hasil kajian Abdul Halim Mohamad dan Wan Mohamad Sulong (2006)

ke atas pelajar sarjana muda Bahasa Arab di IPTA mendapati bahawa sikap

dan minat pelajar terhadap Bahasa Arab adalah penting dalam menentukan

kejayaan mereka.

Menurut Briggs dan More (1993) minat mempunyai kaitan dengan sikap.

Apabila seseorang meminati sesuatu maka ia akan bersikap positif terhadap

perkara tersebut. Hal ini akan menghasilkan sesuatu yang bermakna dan

berkesan. Namun ada kalanya minat tidak selari dengan sikap seseorang.

Seseorang murid yang berminat dengan mata pelajaran Sains, tetapi malas

untuk membuat kajian sains tidak akan berjaya menjadi seorang ahli sains.

Noraini Omar (2008) dalam kajiannya mendapati terdapat hubungan antara

sikap pelajar dengan pencapaian mereka dalam mata pelajaran Pendidikan

Islam. Ramai pengkaji telah mengemukakan teori berkaitan faktor yang

mempengaruhi pencapaian akademik pelajar. Antara faktor-faktor yang

berkaitan dengan pencapaian pelajar ialah minat, sikap, gaya pembelajaran,

kaedah pengajaran dan latar belakang keluarga. Di samping bahan dan alat

bantuan, aktiviti dan pengalaman pengajaran dan pembelajaran mereka.

Minat juga berkait rapat dengan motivasi dalaman. Menurut Kajian Mc Clelland

et al.(1953) motivasi pencapaian adalah keinginan (minat) berusaha untuk

berjaya dalam piawaian tertentu. Motivasi pencapaian sering diukur dengan

Thematic Apperception Test atau TAT. Ujian ini mengandungi perkara-perkara

yang membawa kecenderungan terhadap kejayaan. Dalam keadaan ini apa

yang menyebabkannya seronok bekerja adalah kerana pekerjaan itu sendiri.

Kata-kata seperti , Inilah minat saya. Memang ini kegemaran saya sejak dulu,

adalah gambaran dorongan dalaman(Abdullah Hassan, Ainon Mohd.Nor, 2007).


24/43


25/43

pengetahuan dalam konteks yang berbeza dan menggalakkan sikap yang

positif terhadap isi kandungan matapelajaran dan meningkatkan ketekalan

pengetahuan. Oleh sebab itu, pengkaji telah memilih kaedah STAD yang

merupakan salah satu kaedah dalam pendekatan koperatif. Kaedah STAD juga

berasaskan teori konstruktivisme sosial Vygotsky (1930).

Dari perspektif teori konstruktivisme sosial, interaksi sosial dapat

mempengaruhi perkembangan kognitif murid. Apabila berlaku interaksi sosial,

seseorang murid dipaksa memasuki Zon Perkembangan Proksimal yang

membantu murid untuk memproses maklumat, kemahiran menyelesaikan

masalah dan kemahiran pemikiran aras tinggi sewaktu proses pengajaran dan

pembelajaran sejarah. Kaedah STAD merupakan satu aktiviti bekerjasama

antara kumpulan bagi melengkapkan tugasan kumpulan dan menjawab soalan

kuiz spontan. Kuiz spontan memberi peluang murid menilai secara berperingkat

penguasaan murid dalam mata pelajaran Sejarah. Kaedah STAD ialah satu

kaedah yang mudah dikuasai oleh guru kelas tanpa memerlukan latihan yang

intensif dan lama.

Waterworth (2002) dan Simon (2002), telah mengkaji kesan kaedah STAD

terhadap guru-guru pelatih di maktab. Hasil dapatan kajian mereka

menunjukkan pencapaian murid adalah tinggi dan signifikan setelah

menggunakan kaedah STAD. Dapatan kajian tersebut juga menunjukkan lima

elemen penting yang dinyatakan oleh Johnson dan Johnson (1999) tentang ciri-

ciri kaedah STAD iaitu pergantungan positif, akauntabiliti individu, interaksi

semuka, kemahiran sosial dan aktiviti kumpulan dapat diamalkan dengan baik

oleh sampel kajian. Dapatan temubual kajian yang telah dijalankan

menjelaskan bahawa kaedah STAD dapat meningkatkan tahap kemahiran sosial

murid serta minat murid terhadap mata pelajaran.

Hasil kajian Zakaria Kassim (2003) dan Nagarajan (2006) juga mengukuhkan

kesan kaedah STAD berbanding dengan kaedah konvensional terhadap

pencapaian murid minat terhadap pelajaran. Hasil kajian mereka menjelaskan

kaedah STAD telah membantu sampel memperolehi pencapaian yang lebih

tinggi dan signifikan berbanding dengan Kumpulan Kawalan. Murid juga

menunjukkan minat yang tinggi selepas pengajaran berasaskan kaedah STAD.


26/43


27/43

Rajah 1 : Kerangka Konseptual Kajian

Sumber : Noraini (2008)

2.6. Kesimpulan

Bab ini telah memberi penjelasan lebih mendalam mengenai konsep, teori dan model

berkaitan hubungan kaedah pengajaran guru dan minat pelajar terhadap

pencapaian mata pelajaran sejarah khususnya di sekolah menengah. Daripada

tinjauan kajian yang dibuat, ternyata kaedah pengajaran guru dan minat pelajar

memainkan peranan penting ke arah meningkatkan pencapaian mata pelajaran

sejarah dalam peperiksaan awam ataupun dalaman sekolah. Dalam bab seterusnya,

kaedah kajian yang akan digunakan dalam kajian ini akan dibincangkan.

PENCAPAIAN MATA

PELAJARAN SEJARAH

KAEDAH PENGAJARAN

GURU

MINAT PELAJAR


28/43

Bab 3

METODOLOGI KAJIAN

3.1 Pengenalan

Bab ini akan menjelaskan dan menghuraikan rekabentuk serta tatacara kajian

dijalankan selaras dengan tujuan kajian yang telah dibincangkan dalam Bab 1.

Populasi dan persampelan yang digunakan akan turut dijelaskan secara terperinci di

samping instrumen kajian dan kajian rintis yang dijalankan untuk menentukan

kesahan dan kebolehpercayaan instrumen kajian. Prosedur pengumpulan dan

penganalisisan data juga akan dibincangkan dalam bab ini.

3.2 Rekabentuk Kajian

Salah satu tujuan menyediakan reka bentuk penyelidikan adalah untuk mencari

jawapan kepada persoalan-persoalan penyelidikan (Kerlinger dan Lee, 2000).

Sementara itu, menurut Mohd Majid Konting (2004), rekabentuk kajian merupakan

teknik dan kaedah tertentu untuk memperolehi maklumat yang diperlukan bagi

menyelesaikan masalah. Reka bentuk kajian ini berasaskan pendekatan kuantitatif

berbentuk tinjauan. Kaedah tinjauan sesuai digunakan dalam kajian ini kerana

terdapat kelebihan yang antaranya ialah kaedah ini menggumpulkan jawapan terus

dari subjek kajian, data dapat dikutip dengan cepat dan keupayaan keputusan kajian

untuk digeneralisasikan kepada populasi dengan tepat dan berkesan (Chua Yan Piaw,

2006). Kaedah tinjauan juga berguna untuk mengukur pendapat, sikap dan tingkah

laku (Fullan dan Hagreaves, 1993). Selain itu, penggunaannya juga bertujuan

memberi perhatian terhadap penghuraian, penjelasan dan penerokaan kepada

perkara yang dikaji (Babbie, 1998).

Kajian ini mengukur hubung kaedah pengajaran guru dan minat pelajar terhadap

pencapaian mata pelajaran di sekolah menengah. Data daripada sumber primer

adalah data yang digunakan dalam kajian ini iaitu daripada soal selidik yang


29/43

dijalankan. Data-data yang diperoleh dianalisis dan diuji dengan statistik deskriptif

dan inferensi untuk menentukan sama ada terdapat perbezaan dan hubungan yang

signifikan persepsi yang wujud dalam kalangan responden. Di samping itu juga, data

sekunder banyak diperoleh daripada buku-buku rujukan, jurnal pendidikan, bahan

ilmiah serta bahan-bahan capaian yang diakses daripada internet untuk membantu

pengkaji dalam penyelidikan ini.

3.3 Pemilihan Subjek Kajian3.3.1 Lokasi Kajian

Kajian ini dijalankan di empat buah sekolah menengah yang terletak dalam daerah

Tawau, Sabah.

3.3.2 Populasi Kajian

Mohd. Najib (1999) menyatakan populasi adalah daripada siapakah kita memperoleh

data. Sabitha (2005) pula menyatakan populasi adalah sekumpulan individu,

keluarga, kumpulan, organisasi, komuniti, peristiwa atau apa sahaja yang hendakdikaji oleh penyelidik. Dalam mendefinisi populasi, penyelidik akan mengenal pasti

satu set pembolehubah atau ciri-ciri. Menurut Mohd. Majid (2004), mengenal pasti

populasi penting dalam sesuatu kajian kerana aspek ini menentukan bidang masalah

yang perlu dikaji.

Dalam kajian ini, populasi pelajar di empat buah sekolah yang terlibat dalam

kajian ini adalah seramai 240 orang. Pelajar-pelajar ini terdiri daripada pelajar

Tingkatan Empat dan Tingkatan Lima sahaja. Pengkaji memilih sekumpulan subjek

daripada populasi sebagai responden kajian


30/43

3.3.3 Sampel Kajian

Menurut Sabitha (2005), sesuatu populasi adalah terlalu besar atau terlalu ramai

untuk dikaji. Oleh itu, hanya sebahagian sahaja dari populasi dipilih untuk dikaji yang

dirujuk sebagai sampel. Maka, sampel adalah sebahagian daripada populasi. Teknik

persampelan adalah dengan menggunakan teknik persampelan rawak mudah, di

mana semua kes atau subjek dalam populasi mempunyai kebarangkalian yang sama

untuk dipilih. Penentuan saiz sampel adalah berdasarkan jadual penentuan saiz

sampel Krejcie & Morgan (1970) dalam Sidek (2002). Menurut Azizi et al. (2007),

rumusan yang ditunjukkan dalam Jadual 3.1 di bawah boleh digunakan bagi

menentukan saiz sampel kajian.

Jadual 3.1 Rumusan Penentuan Saiz Sampel

S = NP(1-P) (N-P) +

S = saiz sampel

x2= nilai chi-gandadua pada 1 darjah kebebasan dan aras keyakinan, 0.05

(3.841)

N = saiz populasi

P = nisbah populasi (dianggarkan sebagai 0.50 untuk memberi saiz sampel

yang maksimum).

d = darjah ketepatan yang dinyatakan sebagai nisbah 0.05

Sumber : Azizi et.al., 2007

Berdasarkan kepada jadual penentuan saiz sampel Krejcie dan Morgan

(1970), jika saiz populasinya ialah 240 orang, maka jumlah saiz sampelnya

adalah 148 orang. Oleh itu, sebanyak 160 soal selidik telah diedarkan bagi

memastikan bahawa jumlah yang dikehendaki dalam kajian ini dipenuhi. Jadual

3.2 menunjukkan taburan sampel yang dijadikan sumber di dalam kajian ini.


31/43

Jadual 3.2 Taburan Sampel Bagi Setiap Sekolah

Bil Sekolah Jumlah

Sampel

1 Sekolah Menengah (A) 60

2 Sekolah Menengah (B) 60

3 Sekolah Menengah (C) 60

4 Sekolah Menengah (D) 60

JUMLAH 240

Pelajar-pelajar yang dipilih daripada empat buah sekolah menengah di daerah

Tawau. Pemilihan sampel yang sesuai dengan pernyataan masalah amat pentingkerana pemilihan tersebut merupakan salah satu daripada faktor-faktor yang

menentukan kejayaan atau kegagalan sesuatu penyelidikan (Chua Yan Piaw, 2006).

3.4 Instrumen Kajian

Penyelidikan dibuat menggunakan kaedah soal selidik sebagai alat kajian.

Menurut Mohd. Majid (2004), soal selidik merupakan alat ukur yang digunakan untuk

mendapatkan maklumat yang tepat berkaitan dengan fakta-fakta, kepercayaan,

perasaan dan sebagainya. Soal selidik lebih praktikal dan berkesan serta dapat

mencapai tujuan kajian dengan perbelanjaan yang sederhana. Soal selidik

merupakan medium utama yang digunakan terhadap responden. Sabitha (2005)

menyatakan soal selidik ialah satu set soalan atau item dalam bentuk tulisan dan

merupakan satu alat yang dibentuk khusus untuk menggumpul maklumat untuk

tujuan analisis yang dapat menjawab persoalan kajian.

Penggunaan soal selidik adalah lebih praktikal untuk mendapatkan maklumat

(Chua Yan Piaw, 2006). Terdapat beberapa kelebihan dalam mempraktikkan kaedah

ini iaitu data yang dikehendaki boleh didapati secara terus daripada soal selidik, masa

menjawab yang singkat dan memudahkan responden untuk memberi jawapan. Ini

kerana semua jawapan yang dikehendaki telah tersedia dalam soal selidik dan

responden hanya perlu menanda jawapan yang difikirkan sesuai. Item-item soal

selidik direka bentuk menggunakan Skala Likert 5 Mata. Menurut Keevas (1988),


32/43

skala likert ini amat sesuai digunakan kerana ia dikatakan lebih stabil untuk

digunakan bagi mengukur persepsi dalam pelbagai situasi dan keadaan. Soal selidik

ini terbahagi kepada dua bahagian seperti jadual 3.3 di bawah:

Jadual 3.3 Taburan Soal Selidik

Bahagian Item Perkara

A (Item 1-4)

Item 1

Item 2

Item 3

Latar belakang responden

Jantina

Bangsa

Tingkatan

B (Item 1-45)

Item 1-5

Item 6-36

Item 37-45

Hubungan Kaedah Pengarajan

Guru dan Minat Pelajar Terhadap

Pencapaian Mata Pelajaran Sejarah

I Pencapaian Mata Pelajaran

Sejarah : Maklumbalas

IIKaedah Pengajaran Guru

IIIMinat Pelajar

Borang soal selidik mengandungi:

a. Bahagian A : Demografi responden.

b. Bahagian B : Hubungan Kaedah Pengajaran Guru dan Minat Pelajar

Terhadap Pencapaian Mata Pelajaran (soal selidik diubahsuai daripada Mohammad

Sultan (2000), Kamilah (2000), Abd Rahim (2000) dan Noraini (2008).

Bahagian A mengandungi 3 soalan berkaitan dengan maklumat diri responden

seperti jantina, bangsa dan tingkatan. Bahagian B pula terdiri daripada 45 soalan

yang berkaitan dengan hubungan kaedah pengajaran guru dan minat pelajar

terhadap pencapaian mata pelajaran Sejarah. Responden dikehendaki memberi

respon dengan menandakan bulat pada nombor yang berkaitan yang mewakili

pandangan mereka iaitu berpandukan kepada Skala Likert 5 Mata iaitu skor 5

Sangat setuju, skor 4 Setuju, skor 3 Kurang Setuju, skor 2 Tidak setuju dan

skor 1Sangat tidak setuju.


33/43

3.3.1 Bahagian A (Maklumat Latar Belakang Responden)

Bahagian ini mengandungi 3 item yang digunakan untuk mendapatkan

maklumat latar belakang pelajar yang terlibat sebagai responden. Maklumat latar

belakang ini terdiri daripada maklumat demografi responden iaitu jantina, bangsa

dan tingkatan.

Jadual 3.4 Maklumat Latar Belakang Responden

Bil. Item Skala

1 Jantina Lelaki

Perempuan

2 Bangsa Melayu

Bukan Melayu

3 Tingkatan Tingkatan 4

Tingkatan 5

.3.3.2 Bahagian B (Kaedah Pengajaran Guru dan Minat Pelajar dalam Pencapaian

Mata Pelajaran Sejarah)

Bahagian ini bertujuan untuk mengumpul maklumat mengenai persepsi pelajar

terhadap hubungan kaedah pengajaran guru dan minat pelajar terhadap pencapaian

mata pelajaran sejarah. Jadual 3.5 di bawah menunjukkan 40 item soalan yang telah

dibentuk dengan maklum balas item-item menggunakan skala likert 5 mata seperti

dibawah:

Skala:

5Sangat setuju

4Setuju

3Kurang Setuju

2Tidak setuju

1Sangat tidak setuju


34/43

Jadual 3.5 Pembahagian Item Soalan Mengikut Hubungan Kaedah

Pengajaran Guru dan Minat Pelajar Terhadap Pencapaian Mata Pelajaran

Sejarah.

Bil Elemen No item/SoalanJumlah

Item

Pencapaian Mata

Pelajaran Sejarah

Kaedah Pengajaran

Guru

Motivasi Guru

Dalam kajian ini, pengkaji menguna pakai dan mengadaptasi borang soal selidik yang

dibentuk oleh Mohammad Sultan (2000), Kamilah (2000), Abd Rahim (2000) dan

Noraini (2008)dalam kajian ini sebagai alat pengukuran untuk mendapatkan data.

Secara keseluruhan, soal selidik yang digunakan dalam kajian ini mengandungi 45

item soalan kesemuanya dan 3 soalan untuk demografi responden. Pengkaji telah

mengubahsuai soal selidik supaya ciri-ciri penilaian sesuai dengan keadaan sekolah

dan pelajar di Tawau , Sabah amnya.

3.5 Kajian Rintis

Kajian rintis dilakukan sebelum kajian sebenar dijalankan bertujuan untuk

menguji kesahan dan kebolehpercayaan instrumen. Menurut Mohd Najib (2003),

kajian rintis ialah satu aktiviti yang penting bagi setiap kajian tinjauan. Selain

daripada menentukan kesahan dan kebolehpercayaan instrumen, ia juga digunakan

untuk menguji kaedah terbaik mentadbir instrumen, mengenal sampel dan

kesesuaian kaedah analisis. Sekaran (2003) turut menjelaskan bahawa kajian rintis

memastikan instrumen kajian atau item dalam soal selidik yang akan digunakan nantiadalah berseuaian dari segi kebolehpercayaan dalaman dan kesahan.


35/43

Kajian rintis adalah bertujuan untuk:

a. Mengetahui sejauh mana kesesuaian seluruh penggunaan instrumen kepadaresponden kajian. Ianya merujuk kepada penggunaan istilah, struktur, ayat, dan

penyusunan serta gubahan pada item soalan dalam soal selidik yang diedarkan

kepada responden.

b. Memastikan responden memahami setiap pernyataan dan soalan kajian yangdigunakan di dalam soal selidik yang diedarkan.

Kebolehpercayaan item soal selidik telah diuji dengan menggunakan Alfa

Cronbach. Menurut Chua Yan Piaw (2006), Alfa Cronbach merupakan koefisien atau

pekali kebolehpercayaan yang menunjukkan hubungan item-item antara satu sama

lain dan menguji kesahan dalaman soal selidik. Jika nilai Alfa Cronbach adalah di

antara 0.6 hingga 1, maka soal selidik tersebut mempunyai nilai kebolehpercayaan

yang tinggi dan itemnya boleh diterima. Nilai 0.2 hingga 0.6 pula menunjukkan soal

selidik yang diuji mempunyai kebolehpercayaan yang sederhana dan terdapat

sebilangan item yang perlu diubah. Manakala bagi nilai 0.0 hingga 0.2 pula

mempunyai kebolehpercayaan yang rendah dan semua item perlu diubah. Ini adalah

selaras dengan pandangan Sekaran (2003) bahawa Alpha Crobach yang

menghampiri nilai satu menunjukkan bahawa konsistensi kebolehpercayaan dalaman

adalah tinggi.

Kajian rintis bertujuan untuk memastikan sama ada responden memahami

dan boleh menjawab soal selidik yang digunakan. Disamping itu, kajian rintis juga

akan dapat memastikan sama ada pernyataan item yang digunakan sesuai dan

mudah difahami oleh responden. Dalam kajian ini, penyelidik telah melaksanakan

kajian rintis terhadap 40 orang pelajar di sebuah sekolah menengah SM St. Patrick,

Tawau dalam secara rawak. Responden yang dipilih adalah bukan responden

sebenar dalam kajian.

3.6 Kaedah Pengumpulan Data

Bagi mendapatkan data kajian, pengkaji telah mendapatkan kerjasama pihakguru-guru di sekolah-sekolah yang terbabit. Kerjasama daripada guru-guru yang


36/43

terbabit melibatkan kebenaran untuk mengedarkan soal selidik kepada para

responden (pelajar) kajian di sekolah masing-masing bagi mendapatkan maklum

balas yang diperlukan.

Dalam kajian ini, pengkaji telah mengedarkan soal selidik yang berkisarkan

kepada hubungan kaedah pengajaran guru dan minat pelajar terhadap pencapain

mata pelajaran sejarah di empat buah sekolah dengan kerjasama Guru Penolong

Kanan Pentadbiran dan guru mata pelajaran sejarah setiap sekolah tersebut. Kaedah

ini telah dijalankan selama satu bulan dan hasilnya memberikan pelbagai maklumat

dan data yang diperlukan dalam kajian. Urutan kajian seperti berikut digunakan

untuk memudahkan kajian dan ditunjukkan dalam Jadual 3.7 iaitu Jadual Proses

Penyempurnaan Tajuk Kajian dan Rajah 3.8 iaitu Prosedur Pelaksanaan Kajian.

Jadual 3.7 Jadual Proses Penyempurnaan Tajuk Kajian

Bulan Aktiviti

Disember

2013

1. Menghantar draf Bab 1 dan 2 kepada Penyelia.

1.Memohon surat kebenaran menjalankan Penyelidikan

dengan Sekolah Pendidikan dan Pembangunan Sosial, UMS.

2.Menghantar draf Bab 3.

3.Menjalankan kajian rintis.

1.Menghantar tiga salinan proposal untuk pembentangan

proposal.

1.Pembentangan proposal.

2.Memohon kebenaran menjalankan penyelidikan kepada

Bahagian Perancangan dan Penyelidikan Dasar Pendidikan

Kementerian Pelajaran Malaysia (Online).

3.Menghantar surat rasmi memohon kebenaran

menjalankan penyelidikan kepada Jabatan Pelajaran Negeri

Sabah.

1.Menghantar dan mengedarkan borang soal selidik

kepada responden di sekolah-sekolah yang berkenaan.

2.Mengutip kembali borang soal selidik.


37/43


38/43

i. Langkah 1 Kajian LiteraturDalam langkah ini, pengkaji mengumpul maklumat tentang semua kajian-kajian

lepas yang pernah dibuat. Kajian-kajian yang dipilih adalah berkaitan secara

langsung atau tidak langsung dengan tajuk kajian ini. Ini adalah untuk

membincangkan dengan lebih jelas lagi tentang permasalahan soalan kajian yang

dipilih dan membangunkan Bab 1, 2 dan 3 bagi kajian ini.

ii. Langkah 2 Pembentukan Soal Selidik dan Kajian RintisDalam langkah ini, penyelidik akan menyediakan soalan kaji selidik yang akan

digunakan. Soalan yang disediakan mestilah menjawab atau membantu dalam

mencapai objektif kajian ini. Kajian rintis dijalankan untuk menentukan kesahan dan

kebolehpercayaan soal selidik dan penambahbaikan soal selidik dilakukan dalam

aspek-aspek yang didapati mempunyai kelemahan.

iii. Langkah 3 Mengumpul DataSetelah selesai dengan penyediaan soalan kaji selidik, soalan akan dicetak dan

kemudiannya di edarkan kepada semua reposnden yang telah dikenalpasti.

iv. Langkah 4 Analisis DataData yang diperolehi melalui kaedah kuantitatif kemudiannya dianalisis. Data

dianalisis dengan menggunakan sistem SPSS Versi 16.0.

v. Langkah 5 Kesimpulan dan CadanganHasil dari analisis data yang telah dibuat, pelaporan akhir dalam bentuk

kesimpulan dan cadangan akan disediakan.

3.7 Penyusunan dan Pemindahan Data

Semua data yang dikumpulkan melalui kaedah soal selidik yang telah

dibincangkan sebelum ini disusun dalam susunan yang berasingan untuk tujuan

penganalisisan. Data-data tersebut dibahagikan mengikut soalan-soalan yang

ditanya. Sementara itu, bagi data yang terdapat dalam soal-selidik pula, bantuan

komputer digunakan untuk menyimpan data-data yang diperoleh dan kemudiannya

dianalisis mengikut pembahagian yang telah dibuat. Setelah semua data telah


39/43

disimpan dengan lengkap, proses analisis dengan menggunakan komputer

dimulakan.

3.8 Analisis Data

Data empirikal daripada borang soal selidik akan dianalisa dengan menggunakan

perisian Statistical Package for the Social Sciences Versi 16.0 (SPSS 16.0). Data

dianalisis mengikut kaedah deskriptif dan kaedah inferensi.

3.8.1 Kaedah Deskriptif

Menurut Azizi et al.(2007), kaedah analisis deskriptif biasanya melibatkan pengiraan

frekuensi, peratus, min dan sisihan piawai. Kaedah analisis deskriptif ini pada amnyadigunakan bagi mengukur kecenderungan data. Analisis deskriptif digunakan untuk

menganalisa data empirikal daripada Bahagian A iaitu demografi responden di mana

nilai min, frekuensi dan peratus akan ditentukan menggunakan SPSS 16.0.

Jadual 3.9 Analisis Tahap Mengikut Min

Tahap Analisis Pemarkatan/ julat min

Rendah 1.00 hingga 2.00

Sederhana 2.01 hingga 3.00

Tinggi 3.01 hingga 4.00

Sumber: Tang & Abdul Ghani, 2007

Berdasarkan jadual di atas, nilai min antara 1.00 hingga 2.00 adalah tahap

rendah, manakala nilai min antara 2.01 hingga 3.00 adalah tahap sederhana dan nilai

min antara 3.01 hingga 4.00 adalah tahap tinggi (Tang dan Abdul Ghani, 2007).

3.8.2 Kaedah Inferensi

Seterusnya,analisis yang berkaitan dengan pengujian hipotesis-hipotesis kajian

dilakukan satu persatu dengan menggunakan statistik inferensi:

a) Untuk melihat pencapaian mata pelajaran Sejarah berdasarkan jantina dan bangsaperkhidmatan. Analisis ANOVA satu hala digunkan untuk melihat perbezaan tersebut.

b) Manakala Korelasi Pearson digunakan utnuk menerangkan perhubungan angkubahtidak bersandar dengan aspek-aspek pencapaian mata pelajaran Sejarah. Ujian ini


40/43

menerangkan kekuatan hubungan dan juga sama ada ia signifikan atau tidak. Aras

signifikan yang digunakan ialah apda aras keyakinan p 0.05. pekali korelasi (r)

digunakan untuk melihat nilai pengukuran kekuatan perhubungan antara dua

variabel. Nilai r ini mempunyai sela antara +1.00 dan -1.00. menurut Chua Yan Piaw

(2006), kekuatan nilai r boleh ditunjukkan seperti jadual di bawah.

Jadual 3.10: Kekuatan Nilai Pekali Korelasi

Sumber: Chuan Yan Piaw (2006: ms 167)

c) Ujian ANOVA satu hala digunakan untuk melihat perbezaan pencapaian matapelajaran Sejarah dengan jantina dan bangsa. Alat analisis ditunjukkan seperti

jadual di bawah:

Jadual 3.11 Alat Analisis Data

Bil. Pernyataan Hipotesis NolJenis

Analisis

1 HO1: Tidak terdapat perbezaan yang

signifikan pencapaian pelajar dalam mata

pelajaran sejarah di sekolah menengah

berdasarkan jantina dan bangsa

.

T-Test

2 HO2: Tidak terdapat perbezaan yang

signifikan persepsi dalam kalangan

pelajar terhadap kaedah pengajaran guru

ANOVA

sehala

Saiz Pekali Korelasi (r) Kekuatan

Korelasi

.91 hingga 1.00 atau -.91 hingga -1.00 Sangat kuat

.71 hingga .90 atau -.71 hingga -.90 Kuat

.51 hingga .70 atau -.51 hingga -.71 Sederhana

.31 hingga .50 atau -.31 hingga - .50 Lemah

.01 hingga .30 atau -.01 hingga -.30 Sangat Lemah

.00 Tiada korelasi


41/43

3 HO3: Tidak terdapat hubungan yang signifikan

antara kaedah pengajaran guru dengan pencapaian

mata pelajaran sejarah

ANOVA

sehala

4 HO4: Tidak terdapat perbezaan yang signifikan

terhadap tahap minat pelajar dalam mata pelajaran

sejarah

Korelasi

Pearson

5 HO5: Tidak terdapat hubungan yang signifikan antara

minat pelajar terhadap pencapaian mata pelajaran

sejarah

Korelasi

Pearson

6 HO6: Tidak terdapat hubungan yangsignifikan antara kaedah pengajaran guru

dengan minat pelajar terhadap

pencapaian mata pelajar.

Korelasi

Pearson

3.9 Kesimpulan

Secara keseluruhannya, bab ini menjelaskan kaedah utama dalam penggumpulan

data dan kaedah analisis. Dalam bab ini juga, pengkaji telah membincang dan

menerangkan reka bentuk kajian dengan penjelasan mengenai lokasi kajian, populasi

dan persampelan, instrumen kajian, kajian rintis, prosedur pengumpulan dan

penganalisisan data. Kaedah tinjauan menggunakan borang soal selidik diperihalkan

sebagai bersesuaian dan cukup untuk mengumpul maklumat bagi menjawab objektif

dan persoalan kajian serta menguji hipotesis-hipotesis kajian. Hasil penganalisisandata yang telah dikumpul akan diterangkan dan diperincikan sebagai dapatan dalam

Bab 4.


42/43


43/43

dr. said - kuantitatif

Documents