asal usul bahasa melayu

KERJA KURSUS BERASASKAN ILMU (BAHASA MELAYU)

ISI KANDUNGAN

PENGENALAN.....................................................................................................3

DEFINISI BAHASA...............................................................................................4

BEBERAPA DEFINISI 'BAHASA'........................................................................5

ASAL USUL BAHASA MELAYU.........................................................................8

PENDAPAT LAIN TENTANG ASAL USUL BANGSA MELAYU.........................8

BATU BERSURAT DAN CANDI........................................................................11

PERKEMBANGAN BAHASA MELAYU.............................................................12

BAHASA MELAYU KUNO.....................................................................................12

Awalan ni- menjadi di-..................................................................................15

Awalan mar- menjadi ber-............................................................................15

Akhiran -na menjadi -nya.............................................................................15

BAHASA MELAYU KUNO DAN KERAJAAN MELAYU................................................16

Peralihan Bahasa Melayu Kuno Ke Bahasa Melayu Klasik.........................16

BAHASA MELAYU KLASIK....................................................................................17

Hasil karya yang terkenal pula ialah:............................................................17

BAHASA MELAYU MODEN...................................................................................18

BUNYI-BUNYI DALAM BAHASA MELAYU......................................................18

DEFINISI FONOLOGI............................................................................................18

Alat-alat sebutan..........................................................................................19

Penggolongan Bunyi Bahasa Melayu..........................................................19

Vokal............................................................................................................20

Konsonan asli bahasa Melayu.....................................................................20

Fonem..........................................................................................................21

Alofon...........................................................................................................21

Suku Kata.....................................................................................................22

1


SISTEM BUNYI BAHASA MELAYU..................................................................23

ALAT PERTUTURAN DAN FUNGSINYA........................................................24

FUNGSI ALAT PERTUTURAN........................................................................25

Lidah............................................................................................................25

Gigi...............................................................................................................25

Bibir..............................................................................................................25

Gusi..............................................................................................................26

Lelangit.........................................................................................................26

Rongga Hidung............................................................................................26

Pita Suara....................................................................................................26

JENIS-JENIS BUNYI.......................................................................................27

Bunyi Vokal..................................................................................................27

PENGHASILAN BUNYI VOKAL......................................................................27

Vokal Depan Sempit (i)..............................................................................27

Vokal Depan Separuh Sempit (e)................................................................28

Vokal Depan Separuh Luas.........................................................................28

Vokal Depan Luas ( a)..................................................................................28

Vokal Belakang Sempit (u)...........................................................................28

Vokal Separuh Sempit ( o )..........................................................................28

Vokal Belakang Separuh Luas.....................................................................28

Vokal Tengah...............................................................................................29

DIFTONG.........................................................................................................29

RUJUKAN:..........................................................................................................30

2


PENGENALAN

BAHASA merupakan alat perhubungan yang amat penting dalam

kehidupan manusia sehari-hari. Melalui bahasa seseorang itu dapat

berkomunikasi dengan orang lain untuk menyampaikan kehendak,

perasaan, pendapat, pengalaman, gagasan, pengetahuan mendapatkan

maklumat, menambahkan ilmu pengetahuan, memahami orang lain dan

sebagainya. Semakin baik penguasaan seseorang itu terhadap

kemahiran-kemahiran bahasa maka semakin tinggilah keupayaannya

untuk berkomunikasi secara berkesan sama ada secara lisan, bacaan

mahupun penulisan.

Maka dengan itu sudah menjadi hakikat yang nyata bahawa bahasa tidak

dapat wujud tanpa adanya masyarakat. Hubungan antara kedua-duanya

begitu erat dan tidak dapat dipisahkan. Semakin luas bahasa digunakan

maka semakin banyak pula penggunanya. Dengan yang demikian bahasa

itu merupakan wahana komunikasi yang digunakan untuk memperkatan

bermacam-macam hal, aspek, bidang dan peristiwa. (Kamaruddin Haji

Hussin 1995: 1).

Bahasa juga sebagai bahagian kebudayaan yang dihasilkan oleh manusia

demi untuk keperluan manusia itu sendiri dengan menggunakan

perbendaharaan kata mengikut struktur dan ayat-ayatnya dan

sebagainya. Begitu juga bahasa terkategori sebagai perlakuan yang

dipelajari atau diperolehi (learned/acquired behaviour). Cara begini

haruslah melalui pendedahan kepada penggunaan sesuatu bahasa yang

digunakan.

Bahasa juga bersifat simbolik, bersifat dinamik dan tidak statik iaitu

berkesinambungan dan mengalami perubahan. Selain itu bahasa juga

boleh berkembang dari dalam dan juga boleh berkembang dari luar

disebabkan oleh pengaruh luar. Semua penyataan ini menunjukkan

3


bahawa bahasa itu merupakan sebagai suatu entiti budaya untuk tujuan

manusia berkomunikasi.

DEFINISI BAHASA

Bahasa ialah sistem lambang bunyi suara yang digunakan oleh manusia

dalam keadaan semula jadi. Beberapa bahasa Eropah mempunyai dua

perkataan untuk menterjemah perkataan language : cf. language dalam

bahasa Perancis, linguaggio : lingua dalam bahasa Itali, language: lengua

dalam bahasa Sepanyol. Hingga ke takat tertentu, perbezaan antara dua

perkataan tersebut berkaitan dengan perbezaan antara dua pengertian

langage dalam bahasa Inggeris bagi setiap masalah tersebut. Contohnya,

perkataan langage dalam bahasa Perancis merujuk bahasa secara am

dan perkataan langue pula merujuk sesuatu bahasa yang khusus. Ini

berlaku kerana bahasa Inggeris membenarkan penuturnya menyatakan

bahawa bukan sahaja seseorang itu boleh menguasai sesuatu bahasa

seperti Inggeris, Cina, Melayu, Swahili dan lain-lain tetapi ia juga boleh

menguasai bahasa. Ahli falsafah, psikologi dan bahasa biasa menyatakan

bahawa penguasaan bahasalah yang paling nyata membezakan antara

manusia dengan binatang. Seseorang itu tidak boleh menguasai (atau

menggunakan) bahasa asli tanpa penguasaan (atau penggunaan)

sesuatu bahasa asli yang khusus.

Apabila perkataan 'bahasa' digunakan kepada bahasa Inggeris, Cina,

Melayu, Swahili dan sebagainya maka perkataan itu digunakan dengan

tepat. Tetapi jika sekiranya perkataan 'bahasa' digunakan kepada

berbagai-bagai sistem komunikasi, sistem simbol atau pengiraan,

ketetapan dapat dipersoalkan. Contohnya, ahli matematik, logik dan

komputer biasa mencipta sesuatu simbol untuk pelbagai tujuan tertentu.

Persoalan yang timbul ialah sama ada sistem simbol ini patut disebut

4


sebagai bahasa atau tidak. Yang jelas ialah sistem simbol ini lebih

berbentuk rekaan daripada asli.

Bahasa adalah suatu keseluruhan, suatu prinsip klasifikasi dengan

sesuatu yang dikuasai dan konvensional yang seharusnya terkebawah

daripada naluri semula jadi. Whitney berpendapat bahasa adalah salah

satu institusi sosial dan menganggap bahawa kita menggunakan alat

ujaran sebagai wadah bahasa hanyalah secara kebetulan sahaj, untuk

kesenangan sahaja: manusia boleh sahaja memilih bahasa isyarat dan

lambang tampak dan bukan lambang akustik.

BEBERAPA DEFINISI 'BAHASA'

(i) Menurut Sapir (1921:8): 'Bahasa adalah semata-mata suatu kaedah

yang bukan naluri untuk manusia menyampaikan idea, emosi dan

keinginan melalui ciptaan simbol-simbol yang lahir secara sedar'. Definisi

ini mempunyai beberapa kekurangan. Walau bagaimana luas sekalipun

kita menganalisis istilah ídea', émosi', dan 'keinginan', jelas sekali istilah

ini tidak dapat mencakupi banyak daripada perkara yang dikomunikasi

oleh bahasa. Istilah ídea' terutamanya adalah tidak jelas sekali. Di

samping itu, didapati bahawa banyak simbol yang lahir secara sedar itu

hanya dianggap sebagai bahasa secara metafora atau perluasan sahaja.

Contohnya, apa yang biasa dirujuk sebagai 'bahasa tubuh' iaitu yang

menggunakan gerakan tangan dan kepala, gaya tubuh, renungan mata

dan sebagainya.

(ii) Menurut Bloch & Trager pula dalam Outline of Linguistic Analysis

(1942:2) 'Bahasa' ialah suatu sistem simbol arbitrari untuk sesuatu

kumpulan sosial bekerjasama'. Definisi ini berbeza dengan definisi Sapir

kerana definisi ini menanamkan cirri-ciri arbitrari dan dengan jelas ia

menghadkan bahasa kepada bahasa percakapan sahaja. Yang

menariknya tentang definisi ini ialah definisi ini tidak merujuk fungsi

5


komunikasi bahasa, cuma ia menyentuh secara tidak langsung dan

melalui implikasi sahaja. Sebaliknya definisi ini menekankan fungsi sosial.

Dengan demikian, definisi ini mengambil suatu pandangan yang agak

sempit tentang peranan yang dimainkan oleh bahasa dalam masyarakat.

Setakat ini, apa yang perlu dinyatakan berkenaan dengan bahasa asli

hanyalah bahawa terdapat suatu hubungan yang rapat antara bahasa dan

pertuturan. Secara logiknya, pertuturan mencerminkan bahasa.

Seseorang tidak boleh bercakap dengan tidak menggunakan bahasa (iaitu

dengan tidak menggunakan sebarang bahasa tertentu untuk bercakap)

tetapi seseorang boleh menggunakan bahasa dengan tidak bercakap.

Akan tetapi, sekiranya bahasa tidak bergantung kepada pertuturan secara

logik, maka terdapat alasan yang baik untuk mengatakan bahawa bagi

semua bahasa asli yang diketahui, pertuturan lahir lebih awal daripada

tulisan sama ada dari segi sejarah mahupun secara biologi.

(iii) Dalam Essay on Language (1978:158), Hall menegaskan bahawa

bahasa ialah ‘ínstitusi untuk manusia berkomunikasi dan berinteraksi

melalui simbol-simbol lisan pendengaran yang arbitrari mengikut tabiat'.

Dua perkara dapat diperhatikan di sini. Pertama, kedua-dua istilah iaitu

komunikasi dan interaksi digunakan dalam definisi ini (Istilah ínteraksi'

adalah lebih luas dan dalam hal ini lebih sesuai daripada istilah

'bekerjasama'). Kedua , istilah 'lisan pendengaran' dapat disamakan

dengan istilah 'bersuara'. Perbezaannya hanyalah istilah 'lisan

pendengaran' merujuk pendengar dan juga penuturnya (iaitu kepada

penerima dan penghantar isyarat bersuara yang disamakan dengan

ujaran bahasa). Serupa juga seperti Sapir, Hall, menghuraikan bahasa

sebagai suatu institusi manusia. Istilah ‘ínstitusi' memberikan pandangan

yang jelas bahawa bahasa yang digunakan oleh sesuatu masyarakat

akan juga dianggap sebagai sebahagian daripada kebudayaan

masyarakat tersebut.

6


Hall menganggap bahasa sebagai 'simbol' isyarat bersuara yang

sebenarnya dihantar oleh penghantar kepada penerima dalam proses

komunikasi dan interaksi. Secara am, suatu hakikat yang paling penting

tentang bahasa ialah bahawa tidak terdapat sebarang hubungan antara

sesuatu perkataan dengan sesuatu situasi penggunaan. Dengan

perkataan lain, kehadiran perkataan tertentu tidak dapat diramalkan

daripada situasi itu sendiri. Ini berbeza daripada perilaku yang menjadi

tabiat. Kita tidak akan mengeluarkan sesuatu ujaran mengikut tabiat.

Katakan ujaran yang mengandungi perkataan 'burung’ setelah kita melihat

seekor burung. Mungkin kita tidak akan menggunakan perkataan 'burung'

pada situasi tersebut ataupun situasi-situasi lain. Bahasa tidak bergantung

kepada rangsangan.

(iv) Robins (1979a:9-14) tidak memberikan sebarang definisi bahasa

formal. Beliau menyatakan definisi sedemikian 'bersifat remeh-temeh dan

tidak memberikan maklumat tambahan, cuma untuk mengandaikan …

beberapa teori am tentang bahasa dan analisis linguistik'. Beliau

menghuraikan bahasa sebagai 'sistem simbol … yang hampir

keseluruhannya berdasarkan peraturan semata-mata atau secara

arbitrari'. Tetapi beliau lebih menitikberatkan keupayaan bahasa itu

disesuaikan. Secara logik, pandangan yang diutarakan oleh Robins dan

pandangan yang memandang bahasa sebagai sistem tabiat ('tabiat’

seperti yang ditafsirkan dalam pengertian tertentu itu bukan tidak cocok).

(v) Petikan definisi yang terakhir itu telah memberikan huraian yang jauh

bezanya: 'Bermula dari sekarang, saya akan menganggap bahasa

sebagai set ayat (finit atau infinit). Setiap satu set ini mempunyai had

panjang dan tersusun dengan menggunakan satu set unsur yang terhad'.

Definisi ini diambil daripada buku Syntactic Structures (1957:13)

Chomsky. Berlainan daripada definisi-definisi lain, definisi ini bertujuan

meluaskan bidang liputannya selain bahasa-bahasa asli. Menurut

Chomsky, semua bahasa asli, sama ada dalam bentuk pertuturan atau

7


tulisan, adalah bahasa dari segi pengertian definisinya. Ini adalah kerana

(a) setiap bahasa asli mempunyai jumlah bunyi yang terhad (dan jumlah

huruf yang terhad dalam abjad - atas andaian bahawa bahasa-bahasa itu

mempunyai sistem tulisan abjad) dan (b), walaupun terdapat berbagai-

bagai jenis ayat yang tidak terhad jumlahnya dalam sesuatu bahasa,

setiap ayat tersebut boleh diwakili oleh suatu urutan bunyi (atau huruf)

yang terhad jumlahnya.4

Asal Usul Bahasa Melayu

Asal usul perkataan Melayu masih belum dapat disahkan oleh sejarawan.

Bagaimanapun terdapat beberapa bukti sejarah yang cuba mengaitkan

asal-usul bahasa Melayu, seperti mana berikut:

1. Catatan orang China yang menyatakan bahawa sebuah kerajaan Mo-

lo-yeu mempersembahkan hasil bumi kepada raja China sekitar 644-

645 Masihi.

Dikatakan orang Mo-lo-yeu mengirimkan Utusan ke negara China untuk

mempersembahkan hasil-hasil bumi kepada raja China.

2. Ada yang mempercayai kerajaan Mo-lo-yeu berpusat di daerah Jambi,

Sumatera , daripada sebatang sungai yang deras alirannya, iitu Sungai

Melayu.

3. Satu lagi catatan orang China ialah catatan rahib Buddha bernama I-

Tsing yang menggunakan kata ma-lo-yu tentang dua buah kerajaan yang

dilawatinya sekitar 675 Masihi.

4. Dalam bahasa Jawa Kuno, perkataan ``Mlayu'' bermaksud berlari atau

mengembara. Hal ini boleh dipadankan dengan orang Indo-Melayu

(Austonesia) yang bergerak dari Yunan.

Pendapat Lain Tentang Asal Usul Bangsa Melayu

Dipercayai berasal daripada golongan Austronesia di Yunan.

Kumpulan pertama dikenali sebagai Melayu Proto.

8


Berpindah ke Asia Tenggara pada Zaman Batu Baru (2500 Sebelum

Masihi)

Keturunannya Orang Asli di Semenanjung Malaysia, Dayak di Sarawak

dan Batak di Sumatera.

Kumpulan kedua dikenali sebagai Melayu Deutro

Berpindah ke Asia Tenggara pada Zaman Logam kira-kira 1500 Sebelum

Massihi.

Keturunannya orang Melayu di Malaysia

Dikatakan lebih bijak dan dan mahir daripada Melayu Proto.

Bijak dalam bidang astronomi, pelayaran dan bercucuk tanam.

Bilangan lebih banyak daripada Melayu Proto.

Menduduki kawasan pantai dan lembah di Asia Tenggara.

Orang ini, kumpulan pertama dan kedua, dikenali sebagai Austronesia.

Bahasa-bahasa yang terdapat di Nusantara sekarang berpunca daripada

bahasa Austronesia ini.

9


Nik Safiah Karim menerangkan bahawa bahasa Austronesia ialah satu

rumpun bahasa dalam filum bahasa Austris bersama-sama dengan

rumpun bahasa Austroasia dan Tibet-China (rujuk carta alir di atas).

Bahasa Melayu termasuk dalam bahasa-bahasa Golongan Sumatera

bersama-sama dengan bahasa-bahasa Acheh, Batak, Minangkabau,

Nias, Lampung dan Orang Laut.

10


Batu bersurat dan candi

Salah satu bukti sejarah bahasa Melayu yang penting ialah batu bersurat.

Beberapa batu telah ditemui di sekitar Sumatera dan Jawa yang

memperlihatkan penggunaan Bahasa Melayu kuno pada abad ke-7.

Tulisan yang digunakan ialah aksara (alphabet) Pallawa iaitu sejenis

tulisan yanb berasal dari selatan India. Berikut adalah antara batu

bersurat yang ditemui.

Batu Bersurat Kedukan Bukit (Palembang), bertarikh 605,Tahun

Saka bersamaan dengan 683 M. Tulisan yang terdapat pada Batu

Bersurat ini menggunakan huruf Palava.

Batu Bersurat Talang Tuwo (Palembang), bertarikh 606 Tahun

Saka, bersamaan dengan 684 M. Batu

Batu Bersurat Kota Kapur (Bangka), bertarikh 608 Tahun Saka,

bersamaan dengan 686 M.

Batu Bersurat Karang Brahi (Jambi), bertarikh 614 Tahun Saka,

bersamaan dengan 692 M.

Batu bersurat di Gandasuli, Jawa Tengah (832 M) ditulis dalam

huruf Nagiri.

Batu Bersurat Pagar Ruyung (1356 M)

Pengaruh agama Hindu dan Buddha cukup kuat dalam bahasa dan

budaya pada zaman bahasa Melayu kuno. Bahkan banyak candi yang

dibina di Alam Melayu yang dipengaruhi oleh budaya Hindu dan Buddha

dari India, seperti candi-candi di Lembah Bujang, Muara Takus dan

Pagarruyung di Sumatera, dan candi Borobodur dan Prambanan di

Pulau Jawa.

11

http://ms.wikipedia.org/wiki/Pulau_Jawa

http://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Candi_Borobodur&action=edit&redlink=1

http://ms.wikipedia.org/wiki/Sumatera

http://ms.wikipedia.org/wiki/Lembah_Bujang

http://ms.wikipedia.org/wiki/India

http://ms.wikipedia.org/wiki/Candi

http://ms.wikipedia.org/wiki/Buddha

http://ms.wikipedia.org/wiki/Hindu

http://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Batu_Bersurat_Pagar_Ruyung&action=edit&redlink=1

http://ms.wikipedia.org/wiki/Batu_bersurat_di_Gandasuli

http://ms.wikipedia.org/wiki/Batu_Bersurat_Karang_Brahi

http://ms.wikipedia.org/wiki/Batu_Bersurat_Kota_Kapur

http://ms.wikipedia.org/wiki/Batu_Bersurat_Talang_Tuwo

http://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Palava&action=edit&redlink=1

http://ms.wikipedia.org/wiki/Batu_Bersurat_Kedukan_Bukit

http://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Pallawa&action=edit&redlink=1


Perkembangan Bahasa Melayu

Ahli bahasa membahagikan perkembangan bahasa Melayu kepada tiga

tahap utama iaitu:

Bahasa Melayu Kuno,

Bahasa Melayu Klasik dan

Bahasa Melayu Moden.

Bahasa Melayu Kuno

Merupakan keluarga bahasa Nusantara

Kegemilangannya dari abad ke-7 hingga abad ke-13 pada zaman

kerajaan Sriwijaya, sebagai lingua franca dan bahasa pentadbiran.

Penuturnya di Semenanjung, Kepulauan Riau dan Sumatera.

Ia menjadi lingua franca dan sebagai bahasa pentadbiran kerana:

Bersifat sederhana dan mudah menerima pengaruh luar.

Tidak terikat kepada perbezaan susun lapis masyarakat

Mempunyai sistem yang lebih mudah berbanding dengan bahasa

Jawa.

Banyak dipengaruhi oleh sistem bahasa Sanskrit. Bahasa Sanskrit

kemudian dikenal pasti menyumbang kepada pengkayaan kosa kata dan

ciri-ciri keilmuaan (kesarjanaan) Bahasa Melayu.

Bahasa Melayu mudah dipengaruhi Sanskrit kerana:

Pengaruh agama Hindu

Bahasa Sanskrit terletak dalam kelas bangsawan, dan dikatakan

mempunyai hierarki yang tinggi.

Sifat bahasa Melayu yang mudah dilentur mengikut keadaan dan

keperluan.

Bahasa Melayu kuno pada batu-batu bersurat abad ke-7 yang ditulis

dengan huruf Pallawa:

12


Batu bersurat di Kedukan Bukit, Palembang (683 M)

Batu bersurat di Talang Ruwo, dekat Palembang (684 M)

Batu bersurat di Kota Kampur, Pulau Bangka (686 M)

Batu bersurat di Karang Brahi, Meringin, daerah Hulu Jambi (686

M)

Bahasa Melayu kuno pada batu bersurat di Gandasuli, Jawa Tengah

(832 M) ditulis dalam huruf Nagiri.

Ciri-ciri bahasa Melayu kuno:

Penuh dengan kata-kata pinjaman Sanskrit

Susunan ayat bersifat Melayu

Bunyi b ialah w dalam Melayu kuno (Contoh: bulan - wulan)

bunyi e pepet tidak wujud (Contoh dengan - dngan atau dangan)

Awalan ber- ialah mar- dalam Melayu kuno (contoh: berlepas-

marlapas)

Awalan di- ialah ni- dalam bahasa Melayu kuno (Contoh: diperbuat

- niparwuat)

Ada bunyi konsonan yang diaspirasikan seperti bh, th, ph, dh, kh, h

(Contoh: sukhatshitta)

Huruf h hilang dalam bahasa moden (Contoh: semua-samuha,

saya: sahaya)

13


Perkaitan antara Bahasa Melayu Kuno dan Bahasa Melayu Moden dapat

dilihat daripada perkataan perkataan yang kekal daripada dulu sehingga

sekarang seperti curi, makan, tanam, air dan sebagainya, serta perkataan yang

mempunyai bentuk atau format yang serupa seperti dalam jadual jadual di bawah:

Bahasa Melayu Kuno Bahasa Melayu

vulan bulan

nasyik asyik

mangalap mengambil

mamava membawa

saribu seribu

dangan dengan

vanakna banyaknya

sukhacitta sukacita

ko ke

14


Awalan ni- menjadi di-

Penggunaan awalan di- dalam Bahasa Melayu Moden sama dengan awalan ni-

dalam Bahasa Melayu Kuno dan awalan diper- sama seperti nipar-.


nimakan dimakan

niminumna diminumnya

niparvuat diperbuat

Awalan mar- menjadi ber-

Awalan ber- dalam Bahasa Melayu moden hampir sama dengan awalan mar-

dalam Bahasa Melayu Kuno.


marvanum berbangun

marvuat berbuat

Akhiran -na menjadi -nya

Akhiran -na yang digunakan dalam Bahasa Melayu Kuno sama dengan -nya pada

masa kini.


vinina bininya

vuahna buahnya

Bahasa Melayu Kuno dan Kerajaan Melayu

Bahasa Melayu juga merupakan bahasa yang diguna pakai dalam

kerajaan Melayu kuno. Kerajaan-kerajaan Melayu kuno yang diketahui

antaranya (tidak menurut sebarang susunan) ialah

Srivijaya

Kerajaan Angkor

15

http://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Kerajaan_Angkor&action=edit&redlink=1

http://ms.wikipedia.org/wiki/Srivijaya


Majapahit

Kedah Tua

Melaka

Peralihan Bahasa Melayu Kuno Ke Bahasa Melayu Klasik

Peralihan ini dikaitkan dengan pengaruh agama Islam yang semakin

mantap di Asia Tenggara pada abad ke-13.

Selepas itu, bahasa Melayu mengalami banyak perubahan dari segi kosa

kata, struktur ayat dan tulisan.

Terdapat tiga batu bersurat yang penting:

a. batu bersurat di Pagar Ruyung, Minangkabau (1356)

ditulis dalam huruf India

mengandungi prosa melayu kuno dan beberapa baris sajakm

Sanskrit.

bahasanya berbeza sedikit daripada bahasa batu bersurat abad ke-

7.

b. Batu bersurat di Minye Tujuh, Acheh (1380)

masih memakai abjad India

buat pertama kalinya terdapat penggunaan kata-kata Arab seperti

kalimat nabi, Allah dan rahmat

c. batu bersurat di Kuala Berang, Terengganu (1303-1387)

ditulis dalam tulisan Jawi

membuktikan tulisan Arab telah telah digunakan dalam bahasa

Melayu pada abad itu.

Ketiga-tiga batu bersurat ini merupakan bukti catatan terakhir

perkembangan bahasa Melayu kerana selepas abad ke-14, muncul

kesusasteraan Melayu dalam bentuk tulisan.

Bahasa Melayu Klasik

Kegemilangannya boleh dibahagikan kepada tiga zaman penting:

16

http://ms.wikipedia.org/wiki/Kesultanan_Melayu_Melaka

http://ms.wikipedia.org/wiki/Kedah_Tua

http://ms.wikipedia.org/wiki/Majapahit


Zaman kerajaan Melaka

Zaman kerajaab Acheh

Zaman kerajaan Johor-Riau

Antara tokoh-tokoh penulis yang penting ialah Hamzah Fansuri,

Syamsuddin al-Sumaterani, Syeikh Nuruddin al-Raniri dan Abdul Rauf al-

Singkel.

Ciri-ciri bahasa klasik:

ayat: panjang, berulang, berbelit-belit.

banyak ayat pasif

menggunakan bahasa istana

kosa kata klasik: ratna mutu manikam, edan kesmaran (mabuk

asmara), sahaya, masyghul (bersedih)

banyak menggunakan perdu perkataan (kata pangkal ayat):

sebermula, alkisah, hatta, adapun.

ayat songsang

banyak menggunakan partikel ``pun'' dan `'lah''

Hasil karya yang terkenal pula ialah:

Hikayat raja-raja pasai

Hikayat Muhammad Ali Hanafiah

Hikayat Amir Hamzah

Bustanus Salatin

Sulalatus Salatin

Sejarah Melayu

Hikayat Iskandar Zulkarnain

Hikayat Hang Tuah

Misa Melayu

Tajus Salatin

17


Bahasa Melayu Moden

Bermula pada abad ke-19. Hasil karangan Munsyi Abdullah dianggap

sebagai permulaan zaman bahasa Melayu moden.

Sebelum penjajahan Beritish, bahasa Melayu mencapai kedudukan yang

tinggi, berfungsi sebagai bahasa perantaraan, pentadbiran,

kesusasteraan, dan bahasa pengantar di pusat pendidikan Islam.

Selepas Perang Dunia Kedua, British merubah dasar menjadikan bahasa

Inggeris sebagai pengantar dalam sistem pendidikan.

Semasa Malaysia mencapai kemerdekaan, Perlembagaan Persekutuan

Perkara 152 menetapkan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan.

Akta Bahasa Kebangsaan 1963/1967 menetapkan bahasa Melayu

sebagai bahasa rasmi negara. Laporan Razak 1956 mencadangkan

bahasa Melayu sebagai pengantar dalam sistem pendidikan negara.

Bunyi-bunyi dalam Bahasa Melayu

Definisi Fonologi

Fonologi ialah kajian mengenai pola bunyi bahasa, iaitu kajian mengenai

bunyi-bunyi yang berfungsi dalam sesuatu bahasa.

Alat-alat sebutan

Bunyi bahasa dikeluarkan oleh alat-alat sebutan seperti beikut:

18


Bibir

Gigi

Gusi

Lelangit

keras

Lelangit

lembut

Anak

tekak

Lidah

Rongga

tekak

Rongga

mulut

Rongga

hidung

Paru-paru

Peti suara

dan pita

suara

Alat-alat sebutan dapat dibahagikan kepada dua jenis, iaitu:

(a) pengeluar (artikulator) - alat yang dapat digerak-gerakkan dengan

bebas dan dapat diletakkan di beberapa kedudukan.

Contoh: hujung lidah, bibir lelangit lembut dan sebagainya.

(b) daerah pengeluar (artikulasi) - merupakan tempat-tempat yang dapat

dicapai olah artikulator.Contoh: gigi atas, gusi dan lelangit keras.

Penggolongan Bunyi Bahasa Melayu

Umumnya, dalam bahasa Melayu, terdapat tiga golongan bunyi iaitu

vokal, konsonan dan diftong.

Kumpulan pertama ialah bunyi yang dihasilkan tanpa gangguan dalam

rongga mulut.

Udara dari paru-paru keluar melalui rongga mulut dengan tidak tersekat

atau terhimpit.

Bunyi itu hanya dipengaruhi oleh keadaan lidah dan bentuk bibir.

Kumpulan bunyi yang dihasilkan demikian dikenali sebagai vokal.

19


Golongan kedua ialah bunyi yang dihasilkan dengan gangguan oleh alat-

alat sebutan sehingga jalan aliran udara dari paru-paru terganggu, dengan

cara disekat atau dihalang dan udara keluar melalui ronga mulut atau

rongga hidung.

Kumpulan bunyi yang terhasil dikenali sebagai konsonan.

Selain dua golongan utama itu, terdapat pula bunyi geluncuran, iaitu bunyi

yang bermula daripada satu vi\oakl dan beralih kepada bunyi vokal yag

lain.

Geluncuran bunyi vokal ini dikenali sebagai diftong.

Contohnya bunyi [ai] bermula daripada bunyi vokal depan luas (a) dan

mluncur kepada bunyi vokal depan sempit [i].

Vokal

Terdapat enam vokal dalam Bahasa Melayu. Lihat jadual di bawah.

Lambang fonetik Contoh perkataan Nota

[a] anak, tanah, lada

[è] ela, semak, sate

[i] iring, kita, seri

[] emak, betulTidak terdapat di

hujung perkataan

[o] obor, botak, moto

[u] ular, sultan, saku

Konsonan asli bahasa Melayu

Dalam bahasa Melayu terdapat 18 bunyi konsonan asli sembilan

konsonan pinjaman.

Sembilan konsonan asli dapat hadir pada awal, tengah dan akhir

perkataan iaitu p, t, m, n, /ng/, s, h, r dan l.

20


Konsonan b, d, g, c dan j hanya hadir pada akhir perkataan pinjaman

seperti bab, had, beg, koc dan kolej. Huruf konosnan /ny/, w dan y tidak

pernah terdapat pada akhir perkataan.

Konsonan ialah bunyi yang dihasilkan oleh aliran udara yang tersekat atau

terhalang oleh salah satu alat sebutan seperti bibir, gusi, lelangit lembut,

dan sebagainya dan udara dilepaskan melalui rongga mulut atau rongga

hidung.

[p], [b], [t], [d], [k], [g], [q], [c], [j], [m], [n], [], [], [f], [v], [], [], [s], [z], [],

[x], [], [h], [r], [l], [w], [y]

Fonem

Fonem ialah unit bahasa terkecil yang berfungsi.

Satu unit ujaran yang bermakna, atau perkataan, terdiri daripada

beberapa unit bunyi, misalnya kata palu.

Kata ini terdiri daripada empat unit bunyi, iaitu p, a, l, u.

Unit-unit bunyi ini dipanggil fonem, iaitu unit terkecil yang berfungsi.

Jika p diganti dengan m, maka palu akan bertukar menjadi malu.

Oleh itu, p dan m adalah unit terkecil yang berfungsi kerana unit itu

membezakan maksud ujaran.

Alofon

Fonem terdiri daripada anggota fonem yang dipanggil alofon.

Misalnya fonem p dalam palu, lupa dan luap.

Bunyi p dalam palu dan lupa diujarkan sebagai letupan bibir yang

sempurna , tetapi dalam luap, bunyi p diujarkan sebagai letupan bibir yang

tidak sempurna, yakni tidak diletupkan.

Dengan itu, daripada ketiga-tiga contoh kata di atas, fonem p mempunyai

dua alofon.

Suku Kata

21


Suku kata ialah bahagian perkataan yang berasaskan kehadiran vokal.

Suku kata ditandai oleh suatu vokal dan wujud sebagai satu vokal atau

bersama-sama dengan konsonan.

Dalam bahasa Melayu terdapat sebelas pola suku kata. Suku kata yang

berakhir dengan vokal dipanggil suku kata terbuka.

Suku kata lain ialah suku kata tertutup kerana diakhiri dengan konsonan.

Beberapa jenis suku kata:

1. Kata tunggal satu suku kata

Suku kata Contoh

KV yu

VK am

KKVK draf, gred. brek

2. Kata tunggal dua suku kata

Suku Kata Contoh

V + KV ibu, ela, era

V + VK air, aib

V + KVK adat, emas

VK + KV anda, unta, angsa

VK + KVK antah, untuk, ingkar,

KV + KVK bukan, dekat

3. Kata tunggal tiga suku kata

Suku Kata Contoh

22


KV+V+KV biasa, cuaca, suara

KV + V +KV kaedah

V + KV + V abai, usia

KV+KV+VK maruah, peluang

KV+KVK+KVK kelompok, kumandang

4. Kata tunggal empat suku kata

Suku Kata Contoh

KV+KV+KV+KV panorama

KV+KV+KV+KVK masyarakat

KVK+KV+V+KV sentiasa

5. Kata-kata tunggal yang lebih daripada empat suku kata ialah:

universiti = V + KV + KVK +KV+KV ( lima suku kata)

SISTEM BUNYI BAHASA MELAYU

Bahasa Melayu mempunyai sistem bunyi yang tersendiri dan untuk

menguasai kemahiran bertutur dalam bahasa Melayu dengan baik dan

berkesan, seseorang pengguna bahasa perlulah mempunyai

pengetahuan yang mendalam tentangnya.

Kajian bunyi lazimnya terbahagi kepada dua bidang, iaitu fonetik dan

fonologi. Fonetik mengkaji bunyi bahasa dari segi penyebutan dan

pendengaran atau sifatnya. Fonologi pula mengkaji bunyi-bunyi yang

berfungsi dalam sesuatu bahasa.

23


ALAT PERTUTURAN DAN FUNGSINYA

1. Bibir

atas

11. Tengah

lidah

2. Bibir

bawah

12. Belakang

lidah

3. Gigi atas 13. Akar lidah

4. Gigi

bawah

14. Epiglotis

5. Gusi 15. Pita suara

6. Lelangit

keras

16. Rongga

tekak

7. Lelangit

lembut

17. Rongga

Hidung

8. Anak 18. Rongga

24


tekak mulut

9. Hujung

lidah

19. Rahang

10. Hadapan

lidah

20. Tenggorok

FUNGSI ALAT PERTUTURAN

Lidah

Lidah ialah alat artikulasi yang terpenting dan paling aktif dalam

pengeluaran bunyi bahasa. Lidah terbahagi kepada empat bahagian, iaitu

hujung lidah, tengah lidah, hadapan lidah, dan belakang lidah.

Pembahagian ini membolehkan lidah membuat deskripsi pelbagai jenis

penghasilan bunyi. Bahagian hadapan lidah, tengah lidah dan belakang

lidah penting dalam pengeluaran bunyi-bunyi vokal, iaitu bunyi vokal

hadapan, tengah dan belakang. Hujung lidah merupakan bahagian paling

aktif dan boleh digerakkan ke mana-mana bahagian mulut untuk membuat

penyekatan.

Gigi

Gigi juga berperanan dalam penghasilan bunyi bahasa tetapi

peranannya tidaklah aktif. Kedudukannya yang statik dan sentiasa

digunakan sebagai penampan aliran udara dalam penghasilan bunyi.

Penampan aliran udara inilah yang menghasilkan bunyi.

Bibir

Bibir adalah alat artikulasi yang terletak pada bahagian luar rongga

mulut. Bibir terdiri daripada otot-otot kenyal yang boleh dihamparkan dan

dibundarkan dan berperanan mengeluarkan bunyi yang berbagai-bagai.

Bibir juga menjadi sempadan paling luar daripada rongga mulut. Bibir juga

berfungsi membuat sekatan kepada udara yang keluar daripada rongga

mulut.

25


Gusi

Gusi merupakan bahagian yang embung dan menurun dari gigi ke

bahagian dalam rongga mulut. Organ ini digunakan sebagai daerah

sebutan dengan bantuan hujung lidah yang berfungsi membuat

penyekatan.

Lelangit

Lelangit dapat dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu lelangit keras

dan lelangit lembut. Lelangit lembut menganjur dari sempadan lelangit

keras hingga ke akhir rongga mulut. Lelangit keras bermula dari

sempadan gusi di bahagian hadapan atas rongga mulut dapat

diturunnaikkan untuk menutup atau membuka saluran rongga tekak terus

ke rongga hidung. Apabila dinaikkan, rongga mulut akan terbuka dan

udara akan keluar melalui rongga mulut dan apabila diturunkkan, rongga

mulut akan tertutup dan udara terpaksa keluar melalui rongga hidung.

Rongga Hidung

Terletak di atas rongga mulut yang dipisahkan oleh lelangit. Rongga

hidung boleh dibuka atau ditutup, bergantung kepada keadaan sama ada

anak tekak dan lelangit lembut dinaikkan atau tidak.

Pita Suara

Pita suara terletak dalam ruang tenggorok (halkum) dan amat penting

dalam penghasilan bunyi. Proses pengeluaran suara berlaku dengan cara

memperluas dan mempersempit lubang yang terdapat di antara dua

keping selaput nipis berkenaan.

26


JENIS-JENIS BUNYI

Bunyi Vokal

Bunyi vokal terhasil apabila udara keluar daripada rongga mulut tidak

mengalami sekatan atau himpitan. Bunyi vokal juga dipengaruhi oleh

pengaruh lidah, keadaan rongga mulut dan bentuk bibir.

Kedudukan vokal-vokal dapat dilihat seperti berikut:

PENGHASILAN BUNYI VOKAL

Vokal Depan Sempit (i)

Untuk mengeluarkan bunyi vokal ini, depan lidah dinaikkan hingga

hampir menyentuh lelangit keras, sementara hujung lidah didekatkan

pada gusi.

Lelangit lembut diangkat untuk menutup rongga hidung. Udara dari paru-

paru melalui rongga mulut sambil menggetarkan pita suara tanpa sekatan,

halangan atau himpitan yang boleh menyebabkan geseran kedengaran.

Bibir berada dalam keadaan terhampat.

Contoh: bilik, titik, ipar, jari, cari

27


Vokal Depan Separuh Sempit (e)

Untuk menghasilkan bunyi ini depan lidah dinaikkan, tetapi tidaklah

setinggi membunyikan vokal (i).

Contoh: kole, tauge, bendi, elok

Vokal Depan Separuh Luas

Untuk mengeluarkan vokal ini depan lidah diturunkan sepertiga dari

kedudukan untuk mengeluarkan vokal ( e ). Kedudukan alat pertuturan

adalah sama seperti semasa mengeluarkan bunyi vokal (i) dan (e).

Contoh: tauke, gelek, gesek, gerek

Vokal Depan Luas ( a)

Untuk mengeluarkan bunyi vokal ini, depan lidah diturunkan serendah-

rendahnya. Lelangit lembut berkeadaan terangkat rapat ke belakang tekak

dan menutup rongga hidung. Kedudukan alat pertuturan lain adalah sama

seperti menghasilkan vokal (i), dan (e).

Contoh: anak, pandai, landai, anting, siapa, takat

Vokal Belakang Sempit (u)

Dihasilkan dengan mengangkat belakang lidah setinggi mungkin ke

atas, tetapi tidak menutup ruang aliran udara. Bentuk bibir dibundarkan.

Contoh: ubat, ulat, undang, udang, ulang

Vokal Separuh Sempit ( o )

Dihasilkan dengan menurunkan belakang lidah 1/3 di antara tempat

yang paling tinggi dan tempat yang paling rendah. Keadaan bibir pula

dibundarkan.

Contoh: obor, solo, polo, toko, orang

Vokal Belakang Separuh Luas

Dihasilkan apabila belakang lidah diturunkan 1/3 daripada kedudukan

separuh sempit dan bentuk bibir turut dibundarkan. Vokal ini tidak terdapat

dalam bahasa Melayu.

28


Vokal Tengah

Dihasilkan dengan meletakkan lidah seperti biasa di lantai rongga mulut.

Bahagian tepi lidah dilengkungkan sedikit, manakala rongga mulut

berkeadaan sederhana luasnya.

Contoh: enam, empat, kenduri, gerai

DIFTONG

Gabungan bunyi vokal dinamakan diftong. Diftong terbentuk apabila

berlaku pengeluncuran bunyi-bunyi vokal. Satu vokal mengeluncur dari

satu vokal kepada vokal yang lain. Terdapat 3 jenis diftong.

a. (ai): sampai, salai, gulai, sungai, cuai, landai

b. (au): lampau, silau, garau, surau, pukau

c. (oi): amboi, dodoi, adoi, sepoi, boikot

29


RUJUKAN:

http://www.tutor.com.my/tutor/stpm/asal_usul_bahasa/

asal_usul_bahasa_melayu.htm

http://www.tutor.com.my/tutor/stpm/fonologi/Fonologi.htm↑

http://www.thejakartapost.com/yesterdaydetail.asp?

fileid=20070301.G01

http://ms.wikipedia.org/wiki/Bahasa_Melayu_Klasik

http://faculty.unitarklj1.edu.my/ALD0063/week/WEEK4/SISTEM

%20EJAAN%20BAHASA%20MELAYU/BUNYI%20DAN%20HURUF.doc

http://www.brunet.bn/news/pelita/09mei/sasbuday.htm

http://ms.wikipedia.org/wiki/Bahasa_Melayu_Kuno

Dzul, 2002, Pelita Brunei, htm.2;

John Lyons, 1992, Bahasa dan Linguistik Satu pengenalan,

Cambridge University Press hlm.2-3. Buku ini asalnya berjudul Language

and Linguistics dan diterjemahkan oleh Ramli Salleh dan Toh Kim Hoi;

Ferdinant de Saussure, 1993, Pengantar Linguistik Umum, 8

Grafton Street, London WIX 3LA, England, hlm.13. Buku ini diterjemah

dari buku Course in General Linguistics oleh Ajid Che Bob.

John Lyons, 1992, Bahasa dan Linguistik Suatu Pengenalan,

Cambridge Universiti Press hlm. 4-9.

Ferdinand de Saussure, 1993, Pengantar Linguistik Umum, 8

grafton Street, London WIX 3LA, England, hlm. 17-18;

Arbak Othman, 1983, Permulaan Ilmu Linguistik, Penerbitan

Sarjana (M) Sdn. Bhd, hlm. 8-12;

Nik Safiah Karim, Farid M. Onn, Hashim Hj. Musa dan Abdul Hamid

Mahmood, 1993, Tatabahasa Dewan Edisi Baru, Perpustakaan Neagra

Malaysia hlm. 29-30;

Harimut Kridalaksana, 1974, Fungsi Bahasa dan Sikap Bahasa,

Penerbit Nusa INdah, hlm. 12-14;

30

http://ms.wikipedia.org/wiki/Bahasa_Melayu_Kuno

http://faculty.unitarklj1.edu.my/ALD0063/week/WEEK4/SISTEM%20EJAAN%20BAHASA%20MELAYU/BUNYI%20DAN%20HURUF.doc

http://faculty.unitarklj1.edu.my/ALD0063/week/WEEK4/SISTEM%20EJAAN%20BAHASA%20MELAYU/BUNYI%20DAN%20HURUF.doc

http://ms.wikipedia.org/wiki/Bahasa_Melayu_Klasik

http://www.thejakartapost.com/yesterdaydetail.asp?fileid=20070301.G01

http://www.thejakartapost.com/yesterdaydetail.asp?fileid=20070301.G01

http://ms.wikipedia.org/wiki/Pagar_Ruyung#cite_ref-2%23cite_ref-2

http://www.tutor.com.my/tutor/stpm/fonologi/Fonologi.htm

http://www.tutor.com.my/tutor/stpm/asal_usul_bahasa/asal_usul_bahasa_melayu.htm

http://www.tutor.com.my/tutor/stpm/asal_usul_bahasa/asal_usul_bahasa_melayu.htm


Nik Safiah Karim, Farid M. Onn, Hashim Hj. Musa dan Abdul Hamid

mahmod, 1993, Tatabahasa Dewan Edisi Baru, Perpustakaan Negara

Malaysia, hlm. 31;

Abdullah Hassan, 1980, Linguistik Am Untuk Guru Bahasa

Malaysia, Penerbit Fajar Bakti, hlm.14-17

Abdullah hassan, 1980, Linguistik Am Untuk Guru Bahasa

Malaysia, Petaling Jaya: Fajar Bakti.

Arbak Othman 1983, Permulaan Ilmu Linguistik, Penerbitan

Sarjana (M) Sdn. Bhd Malaysia;

Dzul, 27 November 2002, Petikan dari tajuk Berbahasa'dalam

kehidupan Sehari-hari, Pelita Brunei, bilangan 48.'

Ferdinand de Saussure, 1993, Pengantar Linguistik Umum, Dewan

Bahasa dan Pustaka Kuala Lumpur.

Harmurti Kridalaksana, 1974, Fungsi Bahasa dan Sikap Bahasa,

Penerbit Nusa Indah Indonesia.

John Lyons, 1992, Bahasa dan Linguistik Satu Pengenalan, Dewan

Bahasa dan Pustaka Kuala Lumpur.

Nik Safiah karim, Farid M. Onn, Hashim Hj. Musa dan Abdul Hamid

Mahmood, 1993,

Tatabahasa Dewan Edisi Baru, Dewan Bahasa dan Pustaka Kuala

Lumpur.

Ambler, John S. (1988). "Historical Perspectives on Sawah

Cultivation and the Political and Economic Context for Irrigation in West

Sumatra". Indonesia 46: 39-77.

Colombijn, Freek (2005). "Islamic influences on urban form in

Sumatra in the seventeenth to nineteenth centuries CE". Modern Asian

Studies 39 (1). DOI:10.1017/S0026749X04001374.

31

http://dx.doi.org/10.1017/S0026749X04001374

http://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Digital_object_identifier&action=edit&redlink=1


32

asal usul bahasa melayu

Documents